CHN L CAO SIU V CON NG DIT KH Bt Chnh o (Ariya Magga)

(Maha Thongkham v Hunh Vn Nim son dch)

HAI LI CC OAN V CON NG I GIA

"Bung th theo say m trong cc th vui trn tc rt thng tnh, nh bn, thp hn, v b. ng khc, t ch bng cch hnh thn hoi th rt kh nhc, khng thanh cao m cng chng li ch g.

Bc Ton Gic trnh c 2 iu v xy p con ng i gia,

ri em ra gii thch, gio ho chng sanh ti ni an lc, ti s nhn xt chnh ng, ti Gic Ng, ti Nit Bn".

y l con ng siu vit c tm phn: Con ng a n kt thc ngun au kh.

1/ Chnh kin (Samm-Ditthi) 2/ Chnh t duy (Samm-Sankappa)

3/ Chnh ng (Samm-Vca) 4/ Chnh nghip (Samm-Kammanta)

5/ Chnh mng (Samm-jva) 6/ Chnh tinh tn (Samm-Vyma)

7/ Chnh nim (Samm-Sati) 8/ Chnh nh (Samm-Samdhi)

GII THCH CA I C NYANATILOKA

S tin ho tuyt i trn l trnh rn luyn ni tm, trau di gii c phi cn c vo Chnh kin, ngha l phi nhn xt cho thy

mt cch chnh xc. L Chnh kin l bc u tin ca Bt Chnh o.

Nhng mun kin ton s nguyn, ngi tu Pht phi noi theo lch trnh c sp t ng th t nh sau:

Gii (Sla) nh (Samdhi)

Tu (Pann)

Bi vy Chnh kin v Tr tu lin quan rt cht ch vi nhau trong Gio Php ca c Pht.

"y l ng li "Trung dung" m ng Ton Gic khm ph v em ra ging gii, gio ho a n ni an tnh, ti s nhn

xt r rt, ti Gic Ng, ti Nit Bn.

ng li khng hnh thn hoi th, khng gy au n than van, kh no. l con ng huyn diu.

"Tht ra, ngoi Bt Chnh o, khng cn cch no khc ty u ni tm, thy r chn l. Noi theo Bt Chnh o, cc ngi s

chm dt c ngun thng kh.

Nhng mi c nhn phi t mnh chin u. ng Chnh ng ch r ng i.

"T cch bt t tm c ri! Nh Lai em ra ph bin v gii thch ng chn l. Cc ngi hy nghe theo. V mc ch cao

thng ca cuc i o c m c nhiu con nh danh gi ri b gia nh nh ca, i tm sng lang thang nay y mai .

Chng bao lu na, v chnh trong kip hin ti, nu cc ngi

c cng hc hi, tr ch thc hnh th s thnh t o qu chng sai".

CHNH KIN (Samma Ditthi) HIU R BN CHN L CAO SIU

"Th no l Chnh kin chnh l:

Hiu r s Kh. Hiu r nguyn nhn s Kh.

Hiu r s dit Kh. Hiu r con ng a ti dt Kh.

"y gi l Chnh kin (s hiu bit chn chnh)

HIU R TI PHC.

"Gii t hiu r ti li v ngun gc ca n l th no, v hiu r phc bu v ngun gc ca n ra sao."

GII THCH CA I C NYANATILOKA

iu c xem nh ti li (Akusala) l nhng hnh ng do thn, khu, , lm cho i sng b nh bn v em li hu qu kh au

trong kip hin ti v cc kip tng lai.

"Th no l ti li (Akusala)

(thuc c thn nghip - kya kamma)

St hi sanh vt Trm cp T dm.

(thuc c khu nghip - vac kamma)

Ni di Ni li m thc Ni li hung d

Ni chuyn v ch

(thuc c nghip - mano kamma)

Tham mun xu xa C c tm

ngha lm lc

GII THCH CA I C NYANATILOKA

T cch ch tm hay c (cetana) c gi l "nghip" (kamma). Nghip xem thy c u pht sanh do thn hay khu. Cn nhng suy tng khng biu l ra ngoi u do hnh vi ca ( nghip).

"u l ngun gc ti li

"Tham lam (lobha) l ngun gc ca ti li. Sn hn (dosa) l ngun gc ca ti li. Si m (Moha) l ngun gc ca ti li."

GII THCH CA I C NYANATILOKA

Nhng hnh ng tham lam v sn hn u do si m v m qung m ra. V l si m l ci r ca c ti li.

"Nh Lai chia ti li ra 3 loi: Ti do tnh tham lam gy ra, Ti do tnh sn hn gy ra, Ti do tnh si m gy ra".

"Cn th no l phc bu ca thin nghip (kusala kamma) Chnh l:

(thin thn nghip)

Trnh vic st sanh hi vt. Trnh s trm cp Trnh s t dm

(thin khu nghip)

Trnh s ni di Trnh li ni m thc Trnh li ni hung d Trnh li ni v ch

(thin nghip)

Trnh s tham lam xu xa Trnh c c tm

Trnh c ngh bt chnh .

Sau y l nhng phc bu:

Khng tham lam (Alobha) lm cho pht tm rng lng. Khng sn hn (Adosa) lm cho pht tm t bi.

Khng si m (Amoha) lm pht sanh tr tu"

HIU R BA TNG

"K no thu r tnh cch gi tm (v thng) khn qun (kh no) v chng c thc ng (v ng) ca nm un: Sc, Th, Tng, Hnh, Thc, k c Chnh kin ri vy."

NHNG VN KHNG LI CH

"Nu c k ni rng ch bng lng tu theo Pht gio ch khi no c Nh Lai chu gii thch cho bit nhng iu sau y:

Th gian l trng tn hay gi tm ? Th gia hu bin hay v bin ?

S sng v xc thn l mt hay khc nhau ? c Pht Ton Gic cn hay mt sau khi tch dit ?

Th k y phi cht trc khi c Ngi ng p. Cng nh ngi kia mang phi mi tn c tm thuc c, c thn bng quyn

thuc lng y n cu cha nhng li bin l rng:

'Ti khng th no chu cho rt mi tn ra trc khi c bit ai bn gy thng tch cho ti. Ti mun bit th phm thuc giai cp no? Thuc hng cao sang hay giai cp n l? Ngi

tn g? Con nh ai, hnh vc, ln, nh hay trung bnh?...Chc chn k phi cht trc khi bit c nhng iu nh th".

"Nh vy: k no mun tm s an vui cho chnh bn thn phi mau mau rt mi tn ra ... mi tn au n than van su kh".

"D cho th gian l trng cu hay tm b, c gii hn hay v bin, mt s vic hin nhin l nhng trng thi: sanh trng, gi

nua, bnh tt, khc than, tht vng, vn lun lun tn ti. Nhng ngi i c th hu dit cc thm ho trong

kip hin ti nu hnh theo li ch dy ca Nh Lai".

NM SI DY TRI BUC (THNG THC).

"V d c ngi th, v si m m qung, khng bit trng n cc bc thnh nhn, chng chu nghe li dy bo ca cc Ngi ,

khng thng sut Gio l cao thm.... Tm tr ngi b v minh che lp, thng c tm ng chp, hay hoang mang ng vc, li vui thch vi nhng tc l cng kin l bi, say m tnh dc,

c t tng bt ho, nhng khng bit lm cch no thot ly ra khi cc iu xu xa y."

GII THCH CA I C NYANATILOKA

o tung v "bn ng" (Sakkya-ditthi) c th thuyt minh nh sau:

- L thuyt v tm linh (Sassata-ditthi) cn c ni c tin v t cch "Trng tn" cho rng ci "Ta" l mt linh hn c tnh cch thing ling khng tu thuc xc thn vt cht v linh hn tip tc tn ti sau khi cht (Thng kin)

- L thuyt "duy vt" (Uccheda ditthi) l tin tng tnh cch hu dit hon ton, cho rng Ta ca kip sng hin ti s

bin tan cng lc vi ci cht ca xc thn vt cht (on Kin).

NHN NH SAI LM

"Hng thng nhn khng nhn r nhng g ang ch trng v khng nn ch trng. H tm luyn i cc iu v ch v b ri

nhng vic hu ch. V thiu sng sut nn h ny ra ngh nh vy:

Trc kia ta c sanh ra lm ngi khng ? Nu c, vy th ta l th no ?

V c nhng bit chuyn g ? Ri sau ny ta s ti sanh na chng ?

Chng ta s ra th no ? S phn ra sao v s c thay i g khng ?

V kip hin ti, h cng hoi nghi:

y c phi thit l ta khng ? Hin nay ta l th no ?

Con ngi t u n, ri n s i v u?"

SU CI HM T KIN

"B chm m trong s nhn nh v thiu tr tu, hng thng nhn phi sa vo mt trong su t kin. H qu quyt nh vy

v tin tng vo :

1) Hoc ta c ci ng (Ta) ? 2) Hoc ta khng c ci ng ?

3) Phi chng, nh ci ng m ta t bit mnh ? 4) Nh ci Ng m t bit c trng thi "V Ng" ?

5) y l ci Ng ca ta, v n bit suy ngh, bit cm xc, bit th lnh qu bo ca nhng nghip lnh hay d.

6) y l ci "Bn Ng", n tht trng cu, bn b vnh vin, khng thay i v mi mi nh vy thi".

"Nu ci Ng (Ta) l thc t, tt nhin phi c vt g tu thuc vo n., nhng chng tm u ra c ci Ng m cng khng tm

c ci g (c mt thc th) tu thuc vo n. Nh vy chng

c g phi l bng khi ni: "y l th gian. y l Ta. Sau khi cht ta s tn ti mi mi. Ta l trng tn vnh cu".

l nhng kin th s, l mt m rng kin, mt b nh kin, mt tr h kin, mt ci by kin. V khi b sa vo cm

by "Si M" th con ngi thiu khn ngoan v khng sao thot ly ra khi nhng thm ho: sanh, gi, au, cht, khi su no

kh au, khi tht vng. Nh Lai cho rng ngi s khng thot khi nhng iu thng kh."

L LUN THNG MINH

"Ngi gii t no c hc thc, thuc gia nh cao qu, bit knh trng cc bc hin trit, bit nghe li dy bo ca cc Ngi l

thun thc trong Gio l cao siu ri vy. gii t bit phn bit nhng g ng ch trng v nhng g khng nn ch trng, bit vt no c gi tr v vt no v gi tr. Ngi nhn xt

sng sut th no l ng li a ti dp tt ngun au kh".

BC VO VNG THNH VC "SOTAPANNA" Tu Hon-(Nhp Lu)

"Khi bit nhn nh ng theo chn l nh th, ngi gii t vt b c ba si dy tri chc l: o tng v ci Ta (Ng Chp),

nghi ng v chnh gio (Hoi Nghi), tin tng d oan cng kin l bi, t l (Gii Cm Th)".

"Lc gt b c 3 si dy tri buc , gii t bc vo dng nc (Nhp Lu) -Tu Hon thot khi tnh trng khn qun

v chc chn s c Gic Ng".

"Hn c vic thng tr th gian. Hn c cc th vui ni ci thin ng. Hn c nm quyn hnh trn ton v tr, chng c g

an vui hnh phc bng c Nhp Lu Nit Bn".

"Tht ra nhng k no c c tin khng g lay chuyn ni i vi Nh Lai , nhng k nhp lu ri vy, ngha l (bc vo lnh vc Thnh Nhn)".

GII THCH CA I C NYANATILOKA (theo Abhidhamma)

C mi si dy tri cht chng sanh vo bnh xe lun hi (Sannojana):

1) o tng v ci "Ta" (Sakkay-ditthi - ng chp) 2) Ng vc v chnh php (Vicikicch - hoi nghi).

3) a thch l bi cng kin (Silabbata Parmsa - Gii cm th)

4) Ham mun tnh dc (Kmarga) 5) c tm (Vypda)

6) Mun c sanh v ci Sc gii (Rpa Rga) 7) Mun c sanh v ci tri V Sc gii (Arpa Rga)

8) Cao ngo ng mn (Mna)

9) Phng tm (Uddhacca) 10) V Minh (Avijj)

Theo ngha Phn ng Pali "Sotpanna - Tu Hon" l "Ngi bc vo dng nc ". Ngha l nhp vo dng thu triu a ti Nit Bn, ngi y thot ra khi 3 si dy tri cht th nht.

"Skadgmi - T Hm " l Ngi cn tr li mt ln" (trn ci th) dit thm 2 si dy tri buc th 4 v th 5

mt cch tng i th thin.

"Angmin - A Na Hm " l Ngi khng cn tr li na". Ngha l ct t hon ton 5 dy tri cht u tin thuc phm vi

ci Dc gii (Kma-Loka). Sau khi cht, ngi c sanh v ci tri Sc gii (Rpa-Loka) ri c qu Nit Bn lun.

"Arahat - A La Hn" hay l Thanh Vn Gic" l ngi hon ton ct t mi dy tri cht k trn.

"Nh Lai cho bit Chnh kin c hai:

1) Chnh kin th gian (hiu bit chn chnh ca ngi ti gia) 2) Chnh kin siu th gian (hiu bit chn chnh ca bc Sa Mn)

CHNH KIN TH GIAN

Hiu bit rng b th v cng dng n nhng bc c gii c khng phi l v ch. Bit rng nghip lnh hay nghip d s

em li qu vui hay qu Kh, c 2 iu y chng sai.

Bit rng kip hin ti v kip v lai c tht. Cha m v chng sanh khc hng c th hng phc bu ni ci tr