Chcielibyśmy to wyjaśnić...przez co rak trzustki jest przyczyną zgonu około 35 000 mężczyzn...

Rak trzustki

www.anticancerfund.org www.esmo.org

Co to jest rak trzustki?

Chcielibyśmy to wyjaśnić.

Seria poradników dla pacjentów ESMO/ACFopartych na wytycznych ESMO dotyczących praktyki klinicznej

Raktrzustki:poradnikdlapacjentów–informacjeopartenawytycznychESMOdotyczącychpraktykiklinicznej-wer.2013.1 Strona1

NiniejszydokumentopublikowanyzostałprzezAnticancerFundzazezwoleniemESMO.Informacjezawartewtymdokumencieniezastępująkonsultacjimedycznej.Dokumenttenprzeznaczonyjestwyłączniedoużytkuprywatnegoiniewolnogowżadensposóbzmieniać,powielaćanirozprowadzaćbezpisemnejzgodyESMOiAnticancerFund.

RAKTRZUSTKI:PORADNIKDLAPACJENTÓW

INFORMACJEDLAPACJENTÓWOPARTESĄNAWYTYCZNYCHESMODOTYCZĄCYCHPOSTĘPOWANIADIAGNOSTYCZNO-TERAPEUTYCZNEGO

PoradniktenzostałopracowanyprzezAnticancerFund,abyułatwićpacjentomiichrodzinomlepszezrozumienie natury raka trzustki i poznanie optymalnych metod leczenia w zależności od jegopodtypu.Zalecamy,abypacjencizapytaliswoichlekarzy,jakiebadaniaileczeniesąrekomendowanew danym typie i stadium zaawansowania choroby. Informacje medyczne zawarte w niniejszymdokumenciesąopartenawytycznychdotyczącychpostępowaniadiagnostyczno-terapeutycznegowraku trzustki, opracowanych przez European Society for Medical Oncology (ESMO). Niniejszyporadnikdlapacjentówzostałwydanywewspółpracy zESMO i jest rozprowadzany za jego zgodą.Został on opracowany przez lekarza i zweryfikowany przez dwóch onkologów z ESMO, w tymgłównego autora wytycznych dla profesjonalistów. Tekst ten został także przejrzany przezprzedstawicielipacjentówzGrupyRoboczejPacjentówOnkologicznychESMO.DodatkoweinformacjenatematAnticancerFund:www.anticancerfund.orgDodatkoweinformacjenatematESMO:www.esmo.orgDla słów oznaczonych gwiazdką (*) podane są definicje, znajdujące się w słowniczku na końcudokumentu.



Spistreści

Definicjarakatrzustki.............................................................................................................................3

Czyraktrzustkiwystępujeczęsto?.........................................................................................................5

Jakiesąprzyczynyrakatrzustki?.............................................................................................................6

Wjakisposóbustalanejestrozpoznanierakatrzustki?.........................................................................8

Jakieinformacjesąniezbędneprzedrozpoczęciemleczenia?.............................................................12

Jakiesąmożliwościleczenia?...............................................................................................................15

Jakiesąpotencjalnedziałanianiepożądane(skutkiuboczne)leczenia?..............................................22

Cosięstaniepozakończeniuleczenia?................................................................................................24

Słowniczek............................................................................................................................................26

Autoremtekstu jestdrAnaUgarte (AnticancerFund),a recenzentami:drGauthierBouche (AnticancerFund),drSvetlanaJezdic(ESMO),prof.StefanoCascinu(GrupaRoboczaWytycznychESMO),prof.SvetislavJelic (GrupaRoboczaWytycznychESMO)iAnnaJewel(PancreaticCancerUK).

Niniejsza aktualizacja (z 2013r.) odzwierciedla zmiany wprowadzone w najnowszej wersji wytycznych postępowaniadiagnostyczno-terapeutycznegoESMO.Autoremtejaktualizacji jestdrAnaUgarte (AnticancerFund),a recenzentami-drSvetlanaJezdic(ESMO)idrThomasSeufferlein(ESMO).

Niniejszy poradnik został przetłumaczony na język polski przez profesjonalnego tłumacza i zweryfikowany przezdrMagdalenęSzymanik.



DEFINICJARAKATRZUSTKIRaktrzustkijestchorobą,wktórejwtkancetrzustkipojawiająsiępatologicznekomórki.Trzustkajestnarządemznajdującymsięwjamiebrzusznej,zażołądkiem.Wytwarzazarównoenzymy*trawienne,jaki insulinę*.Trzustkazbudowanajestzdwóchrodzajówtkankipełniącejodmiennefunkcje:częśćzewnątrzwydzielnicza (egzokrynna)* trzustki wydziela do przewodu pokarmowego enzymyułatwiające rozkład tłuszczów i białek, zaś część wewnątrzwydzielnicza (endokrynna)* trzustkiwydzieladokrwioobieguglukagon* i insulinęmającenacelu regulację stężeniacukru (glukozy)wekrwi.Wponad80%przypadkówrak trzustki rozwijasięwczęści zewnątrzwydzielniczej.Około75%wszystkichrakówtrzustkiwystępujewobrębiegłowylubszyjki(cieśni)trzustki,15do20%wtrzonie,zaś5do10%wogonietrzustki.

Budowatrzustki.Trzustkazbudowanajestztrzechczęści:głowy,trzonuiogona.Znajdujesięwjamiebrzusznej,

wpobliżużołądka,jelitiinnychnarządów.



Ważnauwagadotyczącainnychnowotworówtrzustki.Niniejszyprzewodnikdlapacjentówzawierainformacjenatematrakazewnątrzwydzielniczej*częścitrzustki, najczęściej występującego typu raka trzustki, nazywanego również gruczolakorakiemtrzustki.Rakzkomórekpęcherzykowychtrzustkiinowotwórzarodkowytrzustki(pancreatoblastoma)to inne typy nowotworów trzustki rozwijających się w części zewnątrzwydzielniczej, jednakwystępująonebardzorzadko;informacjewniniejszymporadnikudotycząwyłączniegruczolakorakatrzustki. Niniejszy poradnik nie dotyczy również guzów torbielowatych, takich jakwewnątrzprzewodowebrodawkowatenowotworyśluzowe (IPMN).Innytypnowotworutrzustkirozwijasięwczęściwewnątrzwydzielniczej*.Nowotworytewystępująrzadko i są nazywane nowotworami neuroendokrynnymi* (NET). Rozpoznanie i leczenie tychnowotworówprzebiegainaczejniżrozpoznanieileczenienowotworówzewnątrzwydzielniczejczęścitrzustkiopisanychwniniejszymporadniku.



CZYRAKTRZUSTKIWYSTĘPUJECZĘSTO?WEuropieraktrzustkijestsiódmymcodoczęstościwystępowaniarakiem.WUniiEuropejskiejrakatrzustkirozpoznajesięu11,6mężczyznna100000;częstośćtawynosiod4,7(Cypr)do17,2(Węgry),przezcoraktrzustkijestprzyczynązgonuokoło35000mężczyznrocznie.Ukobietdotykaon8,1na100000, od 2,1 (Cypr) do 11,4 (Finlandia). Jest to również przyczyna zgonu 35000 kobiet rocznie.Częstośćrozpoznawanianowychprzypadkówwzrastazwiekiem,przyczymwwiększościprzypadkówdorozpoznaniadochodziupacjentówwwiekupowyżej65lat.Ponieważ choroba często rozwija się niezauważona przez dłuższy czas, do rozpoznania dochodziczęstowmomenciejejrozsiewudoinnychnarządów.Jesttopiątapodwzględemczęstościprzyczynazgonówzpowodunowotworów.



JAKIESĄPRZYCZYNYRAKATRZUSTKI?Aktualnieprzyczyny raka trzustki sąnieznane.Przyjmuje się, żewiększość raków trzustki (90%)niejest związana z żadnym czynnikiem ryzyka*, jednak dla pozostałych przypadków zidentyfikowanopewne takie czynniki. Czynnik ryzyka zwiększa ryzyko wystąpienia raka, ale nie jest konieczny aniwystarczającydospowodowaniaraka.Czynnikryzyka*niestanowisamwsobieprzyczynychoroby.Niektóreosoby,uktórychwystępująwymienioneponiżejczynniki ryzyka,nigdyniezachorująnarakatrzustki,natomiastinne,uktórychniewystępujeżadenzczynnikówryzyka,zachorują.Dogłównychzidentyfikowanychdotądczynnikówryzykazachorowanianarakatrzustkinależą:

- Geny:o Stwierdzono, że pewne mutacje genetyczne* wiążą się z występowaniem raka

trzustki.WwiększościprzypadkówrakatrzustkiobecnesąmutacjesomatycznegenówKRAS(80%), p53 (50%) i p16 związanych z kontrolą wzrostu guza. Inne geny, którychzmiany lub mutacje wiążą się z występowaniem raka trzustki to CDKN2 (90%) iDPC4/Smad4(50%).KolejnygentoBRCA2,któregomutacjawywołujedziedzicznegorakapiersi i raka jajnika.Wykazano również, żemutacja tawystępujewniektórychprzypadkachrakatrzustki.

o Także rzadkie dziedziczne zespoły genetyczne, takie jak dziedziczne zapalenietrzustki, zespół Peutza-Jeghersa*, zespół FAMMM (ang. Familial Atypical MultipleMoleMelanoma)*, zespół HBOC (ang. Hereditary Breast andOvarian Cancer) orazdziedzicznyniepolipowatyrakjelitagrubego(HNPCClubzespółLyncha)wiążąsięzezwiększonymryzykiemwystąpieniarakatrzustki.Termin„dziedziczny”dotyczycechgenetycznych przekazywanych przez członków rodziny z pokolenia na pokolenie.Posiadanie krewnego pierwszego (rodzice lub rodzeństwo) lub drugiego stopnia(wujowie, ciotki lub kuzyni) chorującego na raka trzustki również zwiększa ryzykojegowystąpienia.Oszacowano,żeod5do10%przypadkówrakatrzustkimożemiećcharakterrodzinny.

- Palenie tytoniu: 25% pacjentów z rakiem trzustki jest lub było długoletnimi palaczamitytoniu. Nałóg ten ma silniejszy wpływ, jeśli u pacjenta występuje jeden z wymienionychpowyżejzespołówgenetycznych.

- Wiek:Ryzyko zachorowaniana raka trzustkiwzrasta zwiekiem.Rak trzustki rozpoznawanyjestnajczęściejmiędzy60.a80.rokiemżycia.

- Otyłość:Dowiedziono, że ryzykowystąpienia raka trzustkimożenieznaczniewzrastaćwrazzewzrostemwskaźnikamasy ciała (BMI).Wskaźnikmasy ciała jestwartością porównującąmasęciałaiwzrost;używasięgojakowskaźnikaotyłościlubniedowagi.

- Przewlekłe zapalenie trzustki: Przewlekłe zapalenie trzustki, trwające przez kilkadziesięcioleci, zwiększa ryzyko wystąpienia gruczolakoraka trzustki*. Ryzyko to zwiększająpalenietytoniuiczynnikigenetyczne.



- Istnieje związek między rakiem trzustki i cukrzycą, jednak, co bardziej prawdopodobne,cukrzyca jestwniektórychprzypadkachwczesnymobjawemrakatrzustki,anieczynnikiempredysponującym.

- Podejrzewa się, że alkoholizm i spożywanie dużych ilości czerwonego mięsa i produktówmięsnychwiążąsięzezwiększonymryzykiemwystąpieniarakatrzustki,jednakdowodyniesąjednoznaczne.



WJAKISPOSÓBUSTALANEJESTROZPOZNANIERAKATRZUSTKI?Aktualnie nie istnieją żadne programy1 badań przesiewowych, które można byłoby zalecić dostosowaniawpopulacji ogólnej, ponieważniema idealnychmetodprzesiewowychdowykrywaniaraka trzustki. Wczesne stadium i zmiany przedrakowe* w przebiegu raka trzustki nie wywołująobjawów. Z tego powodu wczesne wykrycie raka trzustki jest trudne i dochodzi do niego rzadko.Jednakże u pacjentów, u których występuje którykolwiek z wymienionych powyżej dziedzicznychzespołów, zaleca się wykonywanie ultrasonografii endoskopowej (EUS) umożliwiającej wykrycieniewielkichzmianorazbadańobrazowychmetodąrezonansumagnetycznego(MRI).Raka trzustkimożna podejrzewać na podstawie szeregu różnych objawów. Do głównych objawównależąutratamasyciała,żółtaczkaibólbrzuchalubpleców.Objawytemogąbyćwywoływaneprzezwiele innych chorób, co może bardzo utrudnić rozpoznanie raka trzustki. Niekiedy u pacjentówstwierdzasięrównieżnoworozpoznanącukrzycęlubzapalenietrzustki.Rozpoznanierakatrzustkiustalasięnapodstawienastępującychbadań:

1. Badanie przedmiotowe. U pacjenta z rakiem trzustki w trakcie badania przedmiotowegomożnawykryćnastępująceobjawy:

o Żółtaczka jestważną cechą, jednak nie jest onawywoływanawyłącznie przez raka

trzustki. Żółtaczka oznacza zażółcenie skóry i białek oczu z powodu zwiększonegostężenia bilirubiny* we krwi. Żółtaczka może być spowodowana niedrożnościąprzewodu żółciowegowspólnego spowodowaną przez guz, któryw tym przypadkujest najprawdopodobniej zlokalizowany w głowie trzustki. Powoduje to równieżgromadzenie się żółci w pęcherzyku żółciowym, co może wywołać powiększeniepęcherzyka żółciowego. Z powodu blokady przewodu żółciowego wspólnegobilirubina nie przedostaje się do jelit, co prowadzi do odbarwienia stolca. Jeślistężeniebilirubinywekrwijestwysokie,jestonawydalanazorganizmuzmoczemwwiększychniżnormalnieilościachipowodujeciemniejszezabarwieniemoczu.

o Bólbrzuchaiplecówzpowoduuciskunaokolicznestruktury,wtymnerwy.Dochodzidotegogłówniewtedy,gdyguzznajdujesięwtrzonielubogonietrzustki.

o Częstowystępujenieoczekiwanautratamasyciałaorazosłabienieapetytu.o Zaburzenia trawienia mogą wystąpić, jeśli guz blokuje przewód trzustkowy, który

łączysięzprzewodemżółciowymwspólnym,coprowadzidoniedoboruenzymów*koniecznych do trawienia tłustych pokarmów. Może to wywoływać nudności(mdłości),wymiotyibiegunkę.

1 Badania przesiewowe polegają na przeprowadzaniu badań w celu wykrycia raka we wczesnym stadium, przedwystąpieniem jakichkolwiek zauważalnych objawów. Systematycznewykonywanie badań przesiewowych zaleca się, jeślimożliwejestwykonaniebezpiecznegoiakceptowalnegobadaniaorazjeślibadanietoumożliwiawykrycierakawwiększościprzypadków.Powinnobyćtakżewykazane,żeleczenierakawykrytegowbadaniachprzesiewowychjestskuteczniejszeniżleczenierakarozpoznanegonapodstawieobecnychjużobjawówraka.



o Mogą występować zakrzepy krwi, jednakże większość zakrzepów krwi ma innąprzyczynę. Jeśli zakrzep krwipojawi sięw żyłachgłębokich (wkończynachdolnych,miednicy lubramionach), stan tenokreślasięmianemzakrzepicyżyłgłębokich*.Wrzadkichprzypadkach fragment zakrzepumożeuwolnić siędokrwioobiegu idostaćsię do tętnicy płucnej (zatorowość płucna), wywołując ból w klatce piersiowej iduszność.

o Podskórąmożewystąpićnierównomiernateksturatkankitłuszczowej(lipodystrofia)zpowoduuwalnianiaenzymów*trzustkowychtrawiącychtłuszcze.

o Zaburzeniametabolizmu cukrów oraz rzadko cukrzyca,możliwe do rozpoznania napodstawie badań laboratoryjnych, występują z powodu uszkodzenia komórekprodukującychinsulinę*wtrzustce.

o Zapalenie trzustki może być spowodowane rakiem trzustki, szczególnie u osób wpodeszłym wieku, jeśli nie występują u nich inne, bardziej oczywiste przyczynyzapaleniatrzustki,takiejakobecnośćkamieniżółciowychlubnadużywaniealkoholu.Jednakżeobjawyzapaleniatrzustki(głównieból,nudnościiwymioty)równieżniesątypowewyłączniedlachorobytrzustki,comożeutrudnićrozpoznanie.

2. Badanie radiologiczne*. Przy podejrzeniu raka

trzustki pierwszym wykonywanym zwyklebadaniem jest badanie ultrasonograficzne (USG)jamybrzusznej.Przydalszejocenie stosowane sąultrasonografia endoskopowa (EUS),wielorzędowa tomografia komputerowa zkontrastem (MD-CT) oraz obrazowanie metodąrezonansu magnetycznego (MRI) połączone zcholangiopankreatografią metodą rezonansumagnetycznego (MRCP), które charakteryzują sięnajwiększą czułościąnie tylkoprzywykrywaniu raka trzustki, ale równieżprzydostarczaniudodatkowychinformacjinatematprzewodówtrzustkowychiżółciowych.EUS jest badaniem endoskopowym połączonym z USG, w którym uzyskuje się obrazynarządówwewnętrznychiktóreumożliwiawykonaniebadaniahistologicznegonapodstawiebiopsji i/lub cienkoigłowej biopsji aspiracyjnej. MRCP umożliwia uzyskanie obrazuprzewodów trzustkowych i żółciowych w sposób nieinwazyjny.MD-CT iMRI umożliwiająocenę naciekania naczyń krwionośnych oraz obecności przerzutów (np. do węzłówchłonnych,wątroby,jamyotrzewnej).Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna (ECPW) to zabieg, podczas którego zużyciem endoskopu dociera się do górnego odcinka przewodu pokarmowego, aż dopoczątkowego odcinka jelita cienkiego. Jego rolą jest wyłącznie uwolnienie niedrożnościprzewodu żółciowego spowodowanej przez guza trzustki. Jednakże w warunkachprzedoperacyjnych wykonanie ECPW i umieszczenie stentu w przewodach żółciowychpowinnobyćwykonywanewyłączniewprzypadku,gdyniemamożliwościprzeprowadzenianatychmiastowejoperacji.



3. Badania laboratoryjne. CA 19.9* jest węglowodanem, który może byćprodukowany przez komórki nowotworowe trzustki i którymoże znaleźć sięwe krwi, dzięki czemu można oznaczyć jego stężenie w próbce krwi. Uniektórych pacjentów z rakiem trzustki mogą występować podwyższonestężeniaCA19.9 (markeranowotworowego*),podczasgdyu innychononiewystąpi. Jednak zwiększone stężenie CA 19.9 może również wystąpić zprzyczyn innych niż rak trzustki, dlatego nie jest to specyficzny marker(wskaźnik) tej choroby. Stężenie CA 19.9 we krwi nie jest szczególnieprzydatne przy ustalaniu rozpoznania, ale często okazuje się przydatne przywyznaczaniu stężeniawyjściowego, abymóc ocenić odpowiedź na leczenie oraz prowadzićobserwacjekontrolne.

4. Badanie histopatologiczne*. Jest to laboratoryjne

badanie komóreknowotworuuzyskanychprzezpobraniepróbki guza (podczas biopsji*). Takie badanielaboratoryjneprzeprowadzanejestprzezpatomorfologa*,który potwierdza rozpoznanie raka trzustki i podajedodatkowe informacje na temat charakterystyki danegonowotworu. Jest ono obowiązkowe w przypadku guzówniemożliwychdousunięciapodczasoperacjilubjeśliprzedoperacjąplanowanejestinneleczenie.Istnieją2 sposobyuzyskiwaniapróbek tkankiguza, jednakwprzypadkuguzaniemożliwegodousunięciadrogąoperacyjną(guznieoperacyjny)zalecanyjestwyłączniepierwszyznich:

• Cienkoigłowa biopsja aspiracyjna to zabieg, podczas którego lekarz wprowadzacienką igłę przez skórę, kierując się obrazem TK, lub bezpośrednio do trzustki zapomocąendoskopupodczasbadaniaEUS.Preferowanajestdrugazmetod,ponieważtowarzyszy jej mniejsze ryzyko rozsiewu* komórek nowotworowych. Stosowanieobrazowania TK* lub EUS w celu uwidocznienia pozycji igły pomaga lekarzowiupewnić się co do prawidłowego nakłucia guza, po czym pobierane są niewielkiepróbki tkanki. Głównymi zaletami cienkoigłowej biopsji aspiracyjnej są brakkoniecznościznieczuleniaogólnego*pacjentaorazrzadkiewystępowaniepoważnychdziałańniepożądanych.

• Lekarzeposługują się laparoskopią* (nazywanąniekiedy„operacjąprzezdziurkęodklucza”)wceluskontrolowaniastanutrzustki iusunięciajejfragmentu(biopsja).Dotegozabiegustosujesięprzeważnieznieczulenieogólnepacjenta(usypianie).Chirurgwykonuje kilka małych nacięć brzucha i wprowadza do jamy brzusznej niewielkienarzędzia o teleskopowej budowie. Jedno z nich jest zazwyczaj podłączone domonitora wizyjnego. Chirurg ma możliwość skontrolowania jamy brzusznej isprawdzenia,jakdużyjestguzorazczydoszłodojegorozsiewu,atakżemożepobraćpróbki tkanki. Metoda ta nie jest zalecenia w przypadku guzów niemożliwych dousunięciadrogąoperacyjną.

Wykonanie biopsji* jest obowiązkowe w przypadku guzów niemożliwych do usunięciapodczas operacji lub jeśli przed operacją planowane jest inne leczenie.W razie obecnościprzerzutów*,ichbiopsjamożebyćwykonanapodkontroląUSG*lubTK*.



Upacjentów,uktórychplanowanajestoperacjaradykalna,niejestwymaganewcześniejszewykonanie biopsji. Co więcej, należy unikać przedoperacyjnego pobierania tkanek drogąprzezskórną (gdy igłę wprowadza się do nowotworu poprzez skórę). Jednakże po operacjiplanujesiębadaniekomóreknowotworucelempotwierdzeniarozpoznania.



JAKIEINFORMACJESĄNIEZBĘDNEPRZEDROZPOCZĘCIEMLECZENIA? Abywybraćnajlepszeleczenie,lekarzebędąmusieliwziąćpoduwagęwieleaspektówdotyczącychzarównopacjenta,jakinowotworu.Ważneinformacjenatematpacjenta

• Operacyjnośćnowotworu(ustalenie,czynowotwórmożebyćusuniętydrogąoperacyjnączynie)

• Dotychczasowywywiadmedyczny• Wywiad dotyczącywystępowania nowotworówu krewnych pacjenta,w szczególności raka

trzustki• Informacjedotyczącepaleniatytoniu• Wynikbadaniaprzedmiotowegoprzeprowadzonegoprzezlekarza• Ogólnesamopoczucie• Przed operacją przeprowadza się ocenę przedoperacyjną w celu określenia zagrożeń

związanych ze znieczuleniem* i z samą operacją.Ocena przedoperacyjna obejmuje zestawkonkretnych pytań i badanie przedmiotowe. Zwykle wymaga także wykonania RTG klatkipiersiowej* i badań laboratoryjnych krwi w celu oznaczenia liczby białych krwinek*,czerwonychkrwinek*ipłytekkrwi*,jakrównieżstężeniahemoglobiny*,czynnościwątrobyinerek. Konieczne mogą być też inne dodatkowe badania w zależności od wywiadumedycznegodanegopacjenta.

Ważneinformacjenatematnowotworu

• Określaniestadiumzaawansowania(ang.staging)Lekarzeokreślająstadiumzaawansowanianowotworuwceluocenyzakresuobszaruzajętegoprzezguz i rokowania* danego pacjenta. Powszechnie stosuje się system klasyfikacji TNM. Kombinacjaocenywielkościguzaizajęciaokolicznychtkanek(cechaT),zajęciawęzłówchłonnych*(cechaN)orazprzerzutów*, czyli rozsiewu raka do innych narządów ciała (cechaM) umożliwia zakwalifikowanienowotworudojednegozestadiówwymienionychwtabeliponiżej.Określonestadiumzaawansowaniamazasadniczeznaczeniedlapodjęciadecyzjicodo leczenia. Immniej zaawansowane stadium, tym lepsze rokowanie. Stadium zwykle określa się dwa razy: pobadaniu przedmiotowym i radiologicznym* oraz po operacji. Do określenia stadium powinny byćwykorzystywane wyniki wielorzędowej tomografii komputerowej z kontrastem (MD-CT) lubobrazowania metodą rezonansu magnetycznego (MRI) połączonego z cholangiopankreatografiąmetodą rezonansu magnetycznego (MRCP), które należy dodatkowo uzupełnić o wynikultrasonografii endoskopowej (EUS), gdyż ta ostatnia dostarcza informacji na temat naciekanianaczyńkrwionośnychorazewentualnego zajęciawęzłówchłonnych. EUS jest równieżpreferowanąmetodą przy wykonywaniu biopsji trzustki. Zaleca się wykonanie MD-CT klatki piersiowej celemocenyewentualnychprzerzutówdopłuc.Wrazieprzeprowadzeniaoperacjiprzyokreślaniustadiumzaawansowaniauwzględniasięteżwynikbadanialaboratoryjnegousuniętegoguza.



Wponiższejtabeliprzedstawionoposzczególnestadiarakatrzustki.Podanedefinicjemogąbrzmiećnaukowo,wzwiązkuzczymzalecamyzwróceniesiędolekarzaodokładniejszeobjaśnienia.Etap DefinicjaStadium0 Komórkinowotworoweznajdująsięwgórnychwarstwachkomórektrzustkiinie

naciekajągłębiejpołożonychtkanek.Nowotwórnierozprzestrzeniłsiępozatrzustkę.Nowotworytakieokreślasięniekiedymianemrakatrzustki*insitulubwewnątrznabłonkowejneoplazjitrzustkiIII(PanINIII).

StadiumIA Nowotwór- nierozprzestrzeniłsiępozatrzustkę,anidowęzłówchłonnych*,anidoinnych

obszarówciała,- ajegośrednicawynosimniejniż2cm.

StadiumIB Nowotwór- wdalszymciąguograniczonyjestdotrzustki,jednakjegośrednicawynosiponad2cm;- niedoszłoteżdojegorozprzestrzenieniadowęzłówchłonnych*anidoinnych

obszarówciała.StadiumIIA Nowotwór

- rozrósłsiępozatrzustkę,dodwunastnicy,przewodówżółciowychlubinnychtkanekotaczającychtrzustkę,zwyłączeniemdużychnaczyńkrwionośnychigłównychnerwów;

- niedoszłoteżdojegorozprzestrzenieniadowęzłówchłonnych*anidoinnychobszarówciała.

StadiumIIB Nowotwór- rozprzestrzeniłsiędowęzłówchłonnych,*aleniedoinnychobszarówciała;- mogłodojśćdojegorozrostupozatrzustkę,dodwunastnicy,przewodów

żółciowychlubinnychtkanekotaczającychtrzustkę,beznacieczeniadużychnaczyńkrwionośnychigłównychnerwów.

StadiumIII Nowotwór- rozrósłsiępozatrzustkę,dookolicznychdużychnaczyńkrwionośnychlub

głównychnerwów;- mogłorównieżdojśćdojegorozprzestrzeniadookolicznychwęzłów

chłonnych*.Niedoszłodojegorozprzestrzenieniadoinnychobszarówciała.StadiumIV Nowotwórrozprzestrzeniłsiędoinnychobszarówciała(obecnośćprzerzutów*).

• Wynikibiopsji*Wykonanie biopsji jest obowiązkowe, jeżeli pacjent nie będzie poddawany operacji zewzględu nabrakmożliwościusunięcianowotworu,bądźjeśliwokresiepoprzedzającymoperacjęwymaganejestzastosowaniechemioterapii*(leczenieneoadjuwantowe).Wrazieobecnościprzerzutów*ichbiopsjamożebyćwykonanapodkontroląUSG*lubTK*.

o Typhistologiczny*Typ histologiczny oznacza typ komórek, z których w większości zbudowany jestnowotwór.Komórkinowotworowemająprzeważniecechytkanki,zktórejsięwywodzą.Najczęściejspotykanymtypemrakatrzustkijestgruczolakoraktrzustki.Wywodzisięonzprzewodówtrzustkowych.Mimoiżnowotworytegotypumogąwystępowaćwdowolnejczęścitrzustki,najczęściej lokalizująsięwgłowietrzustki,wzwiązkuzczymichobjawywiążą się z blokowaniem okolicznych struktur, takich jak przewód żółciowy, czegoskutkiemjestpojawieniesiężółtaczki.Wiążąsięonerównieżzcukrzycą.



o MarginesychirurgicznePo operacyjnym usunięciu nowotworu raport patomorfologa (z badaniahistopatologicznego) dostarczy również informacji na temat obecności komóreknowotworowychnapowierzchniusuniętychtkanek(marginesów).Wwieluprzypadkachprzyjmuje się, że dochodzi do mikroskopowego naciekania otaczających tkanek,ponieważ komórki nowotworowe znajdują się w powierzchniowych warstwachusuniętych tkanek. Dotyczy to do 75% pacjentów poddawanych operacji z intencjąwyleczenia. Uznaje się, że jeśli komórki nowotworowe znajdują się w odległościmniejszej niż 1mm od powierzchni usuniętych tkanek, otaczające tkanki należytraktowaćjakozajęteprzeznowotwór.

o ZajętewęzłychłonnePodczas operacji usuwa się również węzły chłonne, a następnie wysyła do badaniahistopatologicznego mającego na celu ustalenie, ile z nich zostało zajętych przeznowotwór;generalniewęzłytenazywasięwęzłamizajętymi(dodatnimi).

o StopieńStopień zależy od tego, w jakim stopniu komórki nowotworowe różnią się odprawidłowychkomórektrzustki i jakszybkorosną.Wprzypadkurakatrzustkiwyróżniasięstopnieod1do4.Stopień1:WyglądzbliżonydowygląduprawidłowychkomórektrzustkiStopień2:WyglądumiarkowanieprzypominawyglądprawidłowychkomórkitrzustkiStopień3:WyglądnieznacznieprzypominawyglądprawidłowychkomórkitrzustkiStopień4:WyglądodmiennyodwygląduprawidłowychkomórkitrzustkiImniższystopień,tymlepszerokowanie*.

• Operacyjność(możliwośćusunięcianowotworudrogąoperacyjną)

Rakatrzustkiczęstouznajesięzanieoperacyjnego, jeśliokazujesię,żenaciekaonokolicznetkanki,innenarządyciała,węzłychłonne*orazokolicznenaczyniakrwionośne.Podczas laparoskopii (operacji przez dziurkę od klucza), wykorzystywanej niekiedy do pobraniapróbki nowotworu, jak wyjaśniono powyżej, możliwe jest wykrycie niewielkich nacieków dootrzewnej czy wątroby (przerzutów).Może to zmienić strategię leczenia nawet u 15% pacjentów.Możliwe jest jejwykonanie przed usunięciemdużych guzów trzustki zlokalizowanych lewostronniei/lub w przypadku wysokiego stężenia CA19.9 lub w sytuacji, gdy rozważa się leczenieneoadjuwantowe. Jednakże określenie zakresu nowotworu często jest możliwe wyłącznie podczasoperacji.



JAKIESĄMOŻLIWOŚCILECZENIA?W planowanie leczenia zaangażowany jest wielodyscyplinarny zespółspecjalistów medycznych. Obejmuje to zwykle spotkanie różnych specjalistówzwanekonsylium*.Podczastakiegozebraniaomawianejestplanowanieleczeniazuwzględnieniemwcześniejwspomnianychistotnychinformacji.Leczeniezwykleobejmujepołączeniemetodinterwencyjnych,które:

• działająnaguzmiejscowo,takichjakoperacjalubradioterapia*,• działająnakomórkinowotworowewcałymcielejakoleczenie

ogólnoustrojowe*,takiejakchemioterapia.Szansenawyleczenierakazależąodtego,czymożliwejestjegousunięciedrogąoperacyjną,czyteżnie(czyguzjestoperacyjnyczynieoperacyjny).Rakatrzustkiuznajesięzaoperacyjnego,jeślijestonzlokalizowanywtrzustceinienaciekaokolicznychtkanekaniinnychnarządówciała.Wymienioneponiżejmetody leczeniamająswojekorzyści,zagrożenia iprzeciwwskazania.Zalecanejestzapytanieonkologów*ooczekiwanekorzyściizagrożeniazwiązanezkażdązmetodleczenia,abymieć świadomość możliwych konsekwencji leczenia. W ramach niektórych metod leczeniadostępnych jest kilkamożliwości, a ichwybórpowinienbyćomówiony zuwzględnieniemstosunkuoczekiwanychkorzyścidozagrożeńdlapacjenta.Planleczeniachorobywstadiach0,IAiIBWtychstadiachnowotwórjestograniczonydotrzustkiinierozprzestrzeniłsiędowęzłówchłonnych*anidoinnychobszarówciała.Wtychstadiachstandardoweleczeniepoleganausunięciucałejtrzustkilubjejczęściwrazzinnymitkankami lub narządami położonymi w jej sąsiedztwie. Istnieją różne techniki chirurgiczne,stosowanezależnieodlokalizacjiguza.Sugerowanejestzastosowaniedodatkowejchemioterapii*.LeczeniechirurgiczneJeślinowotwórobejmujegłowętrzustki,preferowanymzabiegiemjestpankreatoduodenektomiazzachowaniemodźwiernika:• usuwasięgłowętrzustki;• usuwanesąrównieżprzewódżółciowy,pęcherzykżółciowy,dwunastnica

(początkowyodcinekjelitacienkiego)orazczęśćżołądka(zzachowaniemkońcowego odcinka żołądka i odźwiernika), ponieważ są onezaopatrywane w krew przez tę samą tętnicę co głowa trzustki. Jeśliusuniętazostałabysamatrzustka,doszłobydozaburzeniaukrwieniatychnarządówiichmartwicy*.

• Pozostałaczęśćtrzustki,przewodużółciowegoiżołądkazostająnanowopołączonezjelitem.



Jeślinowotwórobejmujetrzoniogontrzustki,przeprowadzasiępankreatektomiędystalnąwrazzesplenektomią:

• usuwasiętrzoniogontrzustki(pankreatektomiadystalna);• usuwasięrównieżśledzionę(splenektomia),ponieważśledzionaitrzonorazogontrzustkisą

zaopatrywane w krew przez tę samą tętnicę. Usunięcie wyłącznie trzonu i ogona trzustkispowodowałobyzaburzeniaukrwieniaśledzionyijejmartwicy.

Leczenieadjuwantowe(wspomagające)Terapia adjuwantowa (leczenie adjuwantowe) to leczenie stosowane dodatkowo oprócz zabieguchirurgicznego. Wyniki badań klinicznych wyraźnie wskazują na chemioterapię jako najlepszedostępneaktualnieleczenieadjuwantowe.Po operacji zaleca się zastosowanie chemioterapii opartej na gemcytabinie* lub 5-fluorouracylu*.Strategia ta wydłuża oczekiwaną długość życia u części pacjentów poddanych totalnej resekcji(usunięciu)guzaorazupacjentów,uktórychdoszłodonacieczenianowotworunaokolicznetkanki,comożnastwierdzićwbadaniumikroskopowym,aleniegołymokiem.Skutecznośćgemcytabinyi5-fluorouracylu* (5-FU) jest zbliżona. Leczenie gemcytabiną wiąże się jednak z mniejszą ilościątoksycznych działań niepożądanych niż leczenie 5-FU. Należy omówić z lekarzem odpowiedniezagrożeniaikorzyścikażdegoztychleków.Brakuje aktualnie dowodów na przewagę chemioradioterapii nad chemioterapią stosowanąsamodzielnie, dlatego powinno się ją prowadzić wyłącznie w ramach badań klinicznych, bądź teżmożnajązaproponowaćpozabadaniemklinicznym,oilewbadaniachlaboratoryjnychiobrazowychwykazano niekompletną resekcję guza. Brak jest dowodów na szczególne korzyści stosowaniachemioradioterapiiwprzypadkuguzówośrednicywiększejniż3cm.Chemioradioterapia polega na zastosowaniu chemioterapii* i radioterapii*w leczeniu nowotworu.Radioterapia polega na stosowaniu promieniowania w celu zniszczenia komórek nowotworowych.Komórki nowotworowe mają mniejszy potencjał regeneracji po napromienianiu niż prawidłowekomórki. Wiązka promieniowania emitowana jest w kierunku pacjenta i nowotworu z urządzeniaznajdującegosiępozaciałempacjenta,przezcoleczeniemacharaktermiejscowy.PlanleczeniawstadiumIIANowotwór rozrósł się poza trzustkę, do dwunastnicy, przewodów żółciowych lub innych tkanekotaczającychtrzustkę,zwyłączeniemdużychnaczyńkrwionośnychigłównychnerwów.Niedoszłodojegorozprzestrzenieniadowęzłówchłonnych*anidoinnychobszarówciała.Standardowe leczenie w przypadku, gdy możliwa jest resekcja nowotworu, polega na usunięciutrzustki;wprzeciwnymwypadkustosujesięjednązistniejącychmetodleczeniałagodzącychobjawywywoływaneprzeznowotwór.



Wprzypadku,gdymożliwajestresekcjanowotworuLeczeniechirurgiczneStandardoweleczeniepoleganausunięciutrzustki.Nawetpowykonaniubadańobrazowych i laparoskopii*możliwe jest odstąpienieodoperacji, jeślichirurdzystwierdzą rozprzestrzenieniesięnowotworupoza trzustkę iuznają, żeniemamożliwościjego całkowitego usunięcia. W takich przypadkach należy pobrać próbkę nowotworu celempotwierdzeniarozpoznania.Radioterapia śródoperacyjna,którapoleganadostarczeniupromieniowaniaw trakcieoperacji, jestwciąż metodą eksperymentalną i nie zaleca się jej stosowania w ramach rutynowego leczenia.Obejmuje ona napromienianie obszaru, w którym znajdował się nowotwór, zanim dojdzie dooperacyjnego zaszycia miejsc cięcia. Umożliwia to opanowanie wzrostu nowotworu, jednak niewiadomo, czymetoda ta pozwala na przedłużenie życia pacjentóww porównaniu do radioterapiistosowanej po operacji. Ewentualna przewaga radioterapii śródoperacyjnej nad radioterapiąpooperacyjnąjestpoddawanabadaniom.

Terapianeoadjuwantowa

Jeżelimożliwajestresekcjarakatrzustki,przedoperacyjnąchemioterapiębądźpołączeniechemio- iradioterapii(nazywanechemioradioterapią)należystosowaćwyłączniewramachbadańklinicznych,ponieważ jak dotąd brakuje dostatecznych dowodów na większą skuteczność tej strategii wporównaniu do natychmiastowej operacji. Stosowanie chemioterapii lub chemioradioterapii przedoperacjąnazywanejestprzezlekarzyterapiąneoadjuwantową.Nawet przy ograniczonej ilości danych, uważa się, że strategia tamoże być korzystna, biorąc poduwagę aktualną wiedzę na temat biologii raka trzustki. Aktualnie prowadzonych jest kilka badańoceniającychtęstrategię.

Jeżeliniejestmożliwaresekcjaguza(Sytuacjatakamożemiećmiejsceuwielupacjentówwtymstadiumchorobyiokreślasięjąmianemmiejscowozaawansowanegorakatrzustki):LeczeniewielokierunkoweWprzypadkuwiększych guzówmożliwych do usunięcia drogą operacyjną lubw przypadku guzównieoperacyjnych, niektórzy pacjenci mogą odnieść korzyści z zastosowania chemioterapii lubchemioradioterapii,dziękiktórymdochodzidozmniejszeniamasyguzatak,żestajesięonmożliwydousunięcia.Pacjenci, u którychw trakcie leczenianeoadjuwantowegowystąpiąprzerzutybądźwystąpi lokalnaprogresja guza pierwotnego, nie kwalifikują się do operacji i powinni kontynuować leczeniemetodamiprzeznaczonymidlapacjentówwzaawansowanymstadiumchoroby.Optymalnastrategiawtakichprzypadkachjestnadalprzedmiotembadańi jakdotądwEuropienieopracowanostandardowegoprotokołuleczenianeoadjuwantowego.



Leczeniechirurgiczne

Jeśli guz prowadzi do niedrożności jelit, pacjent może odnieść korzyść z wykonania paliatywnegopołączeniaomijającego(by-passu)*niedrożność.Wykonujesięjąchirurgicznie,poprzezwytworzeniepołączenia między żołądkiem a częścią jelita położoną za miejscem niedrożności. Zabieg ten, jakkażdy inny zabieg chirurgiczny, może prowadzić do powikłań. Po operacji należy zastosowaćchemioterapię*lubchemioradioterapię.

Leczenieadjuwantowe

Pooperacjizalecasięzastosowaniechemioterapii*opartejnagemcytabinie*lub5-fluorouracylu*(5-FU). Strategia ta wydłuża oczekiwaną długość życia u niektórych pacjentów poddanych niepełnejresekcjiguza.Strategiatamożerównieżwydłużyćoczekiwanądługośćżyciaupacjentów,uktórychpierwotnie, podczas badania gołym okiem w trakcie operacji, nie podejrzewano naciekania przeznowotwórokolicznychtkanek,natomiastnaciektenstwierdzonopodczasbadaniamikroskopowegousuniętegoguzawlaboratorium.Skutecznośćgemcytabinyi5-fluorouracylu*jestzbliżona.Leczeniegemcytabinąwiążesięjednakzmniejsząilościątoksycznychdziałańniepożądanychniżleczenie5-FU.Należyomówićzlekarzemodpowiedniezagrożeniaikorzyścikażdegoztychleków.Brakuje aktualnie dowodów na przewagę chemioradioterapii nad chemioterapią stosowanąsamodzielnie, dlatego powinno się ją prowadzić wyłącznie w ramach badań klinicznych, bądź teżmożna ją zaproponować w przypadku, gdy laboratoryjne oceny guza wykazują jego niekompletnąresekcję. Brak jest dowodów na szczególne korzyści stosowania chemioradioterapii w przypadkuguzówośrednicywiększejniż3cm.Chemioradioterapia polega na zastosowaniu chemioterapii* i radioterapii*w leczeniu nowotworu.Radioterapia polega na stosowaniu promieniowania w celu zniszczenia komórek nowotworowych.Komórki nowotworowe mają mniejszy potencjał regeneracji po napromienianiu niż prawidłowekomórki. Wiązka promieniowania emitowana jest w kierunku pacjenta i nowotworu z urządzeniaznajdującegosiępozaciałempacjenta,przezcoleczeniemacharaktermiejscowy.Często obserwuje się toksyczne działanie tych metod leczenia; mogą one również wywoływaćnudnościi/lubwymioty,biegunkę,neutropenię*orazniedokrwistość(anemię)*.PlanleczeniachorobywstadiachIIBiIIINowotwór rozrósł się poza trzustkę, do dwunastnicy, przewodów żółciowych lub innych tkanekotaczających trzustkę, z wyłączeniem dużych naczyń krwionośnych i głównych nerwów, a takżerozprzestrzenił siędowęzłówchłonnych,*aleniedo innychobszarówciała.Niezależnieodnaciekuwęzłówchłonnychmógłrównieżzająćdużenaczyniakrwionośneigłównenerwy.Uwiększości pacjentóww stadium IIB i III stwierdza się obecność dużych guzów lub guzów, któreotaczająnaczyniakrwionośne,couniemożliwiapełnąresekcjęguzanadrodzeoperacyjnej.Pacjencici mogą odnieść korzyść z zastosowania chemioterapii lub chemioradioterapii przedoperacyjnej(neoadjuwantowej)powodującejzmniejszeniemasyguza,coumożliwiajegousunięcie.Optymalna strategia leczenia neoadjuwantowego jest nadal przedmiotem badań i jak dotąd wEuropienieopracowanostandardowegoprotokołuchemioterapiineoadjuwantowej.



Dostępnesąnastępującemożliwościleczeniaprzedoperacyjnegotakichpacjentów:

• Chemioterapia• Chemioradioterapia• Chemioterapia*znastępcząchemioradioterapią

Uwiększości pacjentów z chorobąw stadium IIB lub III niemamożliwości resekcji guza. Leczeniepolega głównie na chemioterapii. Alternatywnie u pacjentów z chorobąmiejscowo zaawansowanąmożliwejestrozważeniechemioterapii,anastępniepołączeniachemio-iradioterapii.Chemioradioterapia:Możnarozważyćzastosowanie radioterapiiwpołączeniuz5-fluorouracylem*.Wynikidotyczącelepszychefektówwporównaniuzchemioterapiąstosowanąsamodzielnieniesąnaraziejednoznaczne.

Chemioterapia z następczą chemioradioterapią: Pacjenci powinni być leczeni gemcytabiną*, a wprzypadku braku progresji guza po trzech miesiącach i zachowaniu dobrego stanu sprawności,możliwe jest dołączenie chemioradioterapii opartej na 5-fluorouracylu* z intencją wydłużeniaoczekiwanejdługościżycia.PlanleczeniawstadiumIVNowotwórrozprzestrzeniłsiędoinnych,odległychobszarówciała.W tym stadium nie ma możliwości prowadzenia leczenia z intencją wyleczenia, jednak należypodejmowaćwysiłkizmierzającedołagodzeniaobjawów.Chemioterapia*Stosowaniechemioterapiiwtymstadiummożeumożliwićzmniejszeniewymiarówguza,złagodzenieobjawów,poprawęsamopoczuciaorazstanusprawnościpacjenta,atakżewydłużyćżyciepacjentów.Podczas każdego cyklu chemioterapii pacjenci powinni być obserwowani pod kątem działańniepożądanych oraz co osiem tygodni oceniani pod kątem odpowiedzi na chemioterapię. Badanieprzedmiotowe i ultrasonograficznemogąbyćużytecznyminarzędziamiocenyprzebiegu chorobywtym stadium.W ramach badania ultrasonograficznego należy monitorować pacjentów pod kątemobecnościwodobrzusza,*któremożeoznaczaćrozsiewguzawobrębiejamyotrzewnej.Gemcytabina* stosowana samodzielnie nadal pozostaje standardowym lekiem w chemioterapii upacjentówzprzerzutowymrakiemtrzustki.

Badanodotądróżnepołączeniagemcytabinyzinnymilekami,jednakżadneniewykazałowyraźnychkorzyści dotyczących wydłużania oczekiwanej długości życia pacjentów. Jednakże wykazanoniedawno większą skuteczność leczenia gemcytabiną w skojarzeniu z nab-paklitakselem niżgemcytabiny stosowanej samodzielnie.W związku z tymmożna zalecić zastosowanie tego leczeniaskojarzonegoupacjentówzprzerzutowymrakiemtrzustki.Toksycznośćtegoschematuleczeniajestjednakwiększaniżtoksycznośćgemcytabinystosowanejsamodzielnie.



W niedawnym badaniu oceniającym chemoterapię skojarzeniem 3 leków, 5-fluorouracylu*,oksaliplatyny* i irynotekanu* (tak zwany schemat FOLFIRINOX) wykazano interesujące wynikidotyczące wydłużania przeżycia i odsunięcia w czasie pogorszenia jakości życia pacjentów. Należyjednakpamiętać,żepacjenci,którzyuczestniczyliwbadaniubyliwwiekuponiżej75latiwdobrymstanie ogólnym. U pacjentów leczonych według schematu FOLFIRINOX występuje więcej działańniepożądanych niż u pacjentów leczonych samą gemcytabiną. Dzięki stwierdzeniu poprawy wzakresie efektów leczenia, schemat FOLFIRINOXmożna rozważyć jako nową strategię leczenia dlapacjentówwwieku 75 lat lubmłodszych,w dobrym stanie ogólnymoraz odpowiednią czynnościąwątroby.Stosowanie skojarzenia chemioterapii z leczeniem celowanym nie przyniosło zadowalającychefektów.WEuropiedopuszczonodostosowaniawyłącznieskojarzeniegemcytabinyzerlotynibem*,jednakma ono umiarkowanie korzystny wpływ na oczekiwaną długość życia. Stosowanie leczeniaskojarzonego okazuje się skuteczne u pacjentów, u których w ciągu 8 tygodni od zastosowanialeczenia erlotynibem wystąpiła wysypka skórna. Wysoki koszt ekonomiczny takiego skojarzenia inieznaczniewiększaskutecznośćuwiększościpacjentówstawiapodznakiemzapytania jegorolęwpowszechnymużyciuupacjentówzprzerzutowymrakiemtrzustki.Nieustalonostandardowegoschematuchemioterapii,którymógłbybyćstosowanypostwierdzeniuprogresji raka po leczeniu pierwszego rzutu. Jednakże stosowanie skojarzenia 5-fluorouracyl*/oksaliplatyna* jest korzystne po stwierdzeniu progresji po leczeniu gemcytabiną, jakwykazano w badaniach klinicznych, i dlatego można je rozważyć w tej sytuacji. U pacjentów, uktórych doszło do progresji podczas leczenia według schematu FOLFIRINOX zastosowanego jakoleczeniepierwszegorzutu,możnarozważyćgemcytabinęjakoleczeniadrugiegorzutu.Wewszystkichprzypadkach pacjenci powinni rozważyć możliwość poddania się leczeniu w ramach badaniaklinicznego*,oilesąonedostępne.Leczeniepaliatywne*ileczeniepodtrzymująceMożliwa jest poprawa jakości życia pacjentów z rakiem trzustki poprzez leczenie niektórychobjawów,takichjak:ŻółtaczkaŻółtaczka spowodowana zablokowaniem dróg żółciowych występuje często u pacjentów z rakiemobejmującym głowę trzustki. W celu jej złagodzenia należy wprowadzić sztuczną rurkę (stent) zapomocąendoskopu*lubwykonaćprzezskórnenakłucieigłądoukładunaczyńżółciowych.Preferujesię wprowadzenie stentu drogą endoskopową, ponieważ zabieg ten wiąże się z rzadszymwystępowaniem powikłań. U pacjentów, których przewidywana długość życia wynosi ponad trzymiesiące, należy wybierać metalowe stenty, a nie plastikowe, ponieważ powodują mniejszą ilośćpowikłań(takichjaknp.niedrożność).Plastikowestentynależywymieniaćconajmniejco6miesięcy,aby uniknąć ich niedrożności. Jeśli nie ma możliwości wprowadzenia stentów, zalecane jestprzeprowadzenie przezskórnego drenażu żółci. Fakt, iż żółtaczka wywołana jest niedrożnościąprzewodużółciowego,należyustalićzwyprzedzeniem,np.zapomocąUSGjamybrzusznej.



NiedrożnośćprzewodupokarmowegoJeżeliupacjentawystępujeniedrożnośćdwunastnicylubujściażołądka,wprowadzeniestentumożeusunąćtopowikłanie.Niedrożnośćdwunastnicywystępujeumniejniż5%pacjentówzrakiemtrzustki;możnająusunąćzapomocą metalowego stentu. Niedrożność ujścia żołądka może występować częściej w trakciechoroby;wceluprzyspieszeniaopróżnianiażołądkapomocnemogąbyćlekipoprawiającemotorykęprzewodupokarmowego,takiejakmetoklopramid.U niektórych pacjentów niedrożność można ominąć, wykonując połączenie między żołądkiem aczęściąjelitapołożonązablokadą(gastroenterostomia),jednakniejesttoleczeniestandardowe.BólPacjenci odczuwający silny ból powinni przyjmować opioidy*. Przeważnie lekiem z wyboru jestmorfina*lubpochodnemorfiny.Pacjenciczęstowoląprzyjmowaćtenlekdoustnie,jednakmożnagorównież podawać dożylnie lubw formie plastra przyklejanego na skórę, jeśli u pacjenta doszło dozaburzeńpołykanialubniedrożnościprzewodupokarmowego.Możliwejestzastosowanieradioterapiizczęstościąmniejniżraznadobę,abyzwiększyćkontrolęnadbólemizmniejszyćilośćstosowanychlekówprzeciwbólowych*.Możnarozważyćblokadęsplotutrzewnego*(siecinerwówzlokalizowanejwtylnejścianieżołądka)zapomocą leku przeciwbólowego podanego przez skórę za pomocą igły, szczególnie u pacjentów,którzy źle tolerują opioidy*. Odnotowuje się wysokie wskaźniki odpowiedzi przeciwbólowejwynoszące 50-90%oraz efekt przeciwbólowyutrzymujący się od 1miesiąca do 1 roku. Zabieg tenpolega na wstrzyknięciu (przez skórę pod kontrolą TK lub przez ścianę żołądka przy pomocyultrasonografiiendoskopowej*)bupiwakainy*ialkoholuwokolicęsplotutrzewnego.ŻywienieJeślitomożliwe,preferowanejestżywieniepacjentadrogądoustną.Jednakżekrótkotrwałeżywieniepozajelitowe(tj.żywieniedożylne) jestczęstoakceptowaneupacjentówzostrymipowikłaniamizestronyprzewodupokarmowegowywołanymi chemioterapią i radioterapią; jego stosowaniemożnarozszerzyćikontynuowaćwwarunkachdomowychupacjentówzpowikłaniamizestronyprzewodupokarmowego wywołanymi radioterapią. Żywienie pozajelitowe w warunkach domowych jestrównież zalecane u pacjentów bez szans na wyzdrowienie, u których z powodu niedrożnościprzewodupokarmowegowystępujątrudnościwżywieniudoustnym.Możeonopomócustabilizowaćstan odżywienia pacjentów w zaawansowanym stadium choroby i pacjentów z postępującąkacheksją*.



JAKIESĄPOTENCJALNEDZIAŁANIANIEPOŻĄDANE(SKUTKIUBOCZNE)LECZENIA?Działanianiepożądanewspomnianychwyżejmetodleczeniawystępujączęsto.PowikłanialeczeniachirurgicznegoBardzo częstym powikłaniem występującym po operacji jest krwawienie. Pozostałe działanianiepożądane mogą obejmować opóźnione opróżnianie żołądka i w efekcie niedobory żywienioweorazwycieksokówtrzustkowych,któremogątrawićiniszczyćokolicznetkanki.Trzustkawytwarzaważneenzymy* i hormony trawienne.Pousunięciu trzustkiustajewytwarzanietych enzymów lub są one wytwarzane w niedostatecznej ilości, co prowadzi do zespołu złegowchłaniania, czyli do niemożności pełnego wchłaniania substancji odżywczych z przewodupokarmowego. Doustne przyjmowanie suplementów enzymów trzustkowych może wspomóctrawienie. Jednak do długotrwałego zaburzenia czynności przewodu pokarmowego dochodzi pooperacjiubardzoniewielupacjentów.Jeśli trzustka zostanieusuniętawcałości (totalnapankreatektomia),dojdziedocukrzycy zpowodubraku insuliny, która wytwarzana jest wyłącznie w trzustce. Jeśli tak się stanie, należy rozpocząćzindywidualizowaneleczenieinsulinąpodopiekąspecjalistów.DziałanianiepożądanechemioterapiiDziałanianiepożądanechemioterapii*występująbardzoczęsto.Zależąoneodrodzajupodawanegoleku (leków), dawkowania oraz od różnych indywidualnych czynników. Skojarzenie różnych lekówmożewywoływaćwięcejdziałańniepożądanychniżprzyjmowaniejednegoleku.

• Gemcytabina* może wywoływać objawy grypopodobne, gorączkę, zmęczenie, nudności iwymioty, osłabienie apetytu,wysypkęoraz spadek liczbypłytek krwi, czerwonych i białychkrwinek.

• Działania niepożądane każdego z leków stosowanych w schemacie FOLFIRINOX (5-fluorouracylu,irynotekanuioksaliplatyny)wymienionooddzielnieponiżej.Jednaknajczęściejwystępującymidziałaniaminiepożądanymi tego skojarzenia leków są: spadek liczbybiałychkrwinek(neutropenia),gorączkaizakażeniaspowodowanemałąliczbąbiałychkrwinekorazspadekliczbypłytekkrwi.

o 5-fluorouracyl*możewywoływaćnudności iwymioty,owrzodzeniaw jamieustnej,osłabienie apetytu, fotofobię (nadwrażliwość oczu na światło), zaburzenia smaku ispadekliczbypłytekkrwi*,czerwonychibiałychkrwinek*.

o Oksaliplatyna*może uszkadzać nerwy obwodowe,wywoływać nudności i wymiotyoraz spadek liczby płytek krwi, czerwonych i białych krwinek. Niekiedy możeprowadzić do zaburzeń słuchu oraz uszkodzenia nerek i wątroby. Może równieżwywoływaćbiegunkę.

o Irynotekan może wywoływać biegunkę, wypadanie włosów, osłabienie i spadekliczbykrwinek.



• Kapecytabina*możezmniejszać liczbęczerwonychkrwinek* (niedokrwistość*),wywoływaćzmęczenie, biegunkę, nudności i wymioty. Kolejne częste działanie niepożądanekapecytabinytozaczerwienienie,obrzękizłuszczaniesięskórydłoni ipodeszwstóp(zespółręka-stopa).

• Erlotynib*może wywoływać wysypkę, biegunkę, osłabienie apetytu, zmęczenie, duszność,kaszel,nudnościiwymioty.

DziałanianiepożądaneradioterapiiRadioterapia celowana na okolicę trzustki może wywoływać nudności, wymioty, biegunkę izmęczenie.



COSIĘSTANIEPOZAKOŃCZENIULECZENIA?WizytykontrolneulekarzypooperacjiPo zakończeniu leczenia lekarze zaproponują program wizytkontrolnych,obejmującyregularnekonsultacjezlekarzamiwcelu:

- wykryciaewentualnegonawrotuchoroby(wznowy),*- ocenypowikłańzwiązanychzterapiąiichleczenia,- zapewnienia wsparcia psychologicznego oraz udzielenia

informacjiułatwiającychpowrótdonormalnegożycia.Wizytykontrolneuonkologa*powinnyobjąćnastępująceelementy:

- Zebranie wywiadu: (przegląd historii choroby pacjenta) szczególnie gdy obecny jest bólbrzuchai/lubpleców,wrazzpełnymbadaniemprzedmiotowym.

- Badanieradiologiczne*:wykonywanieTKjamybrzusznejco6miesięcyprzezokres2lat.Wprzypadku choroby miejscowo zaawansowanej badania TK mogą być wskazane w celuwykluczeniaobecnościprzerzutów*,któraskłaniałabydodołączeniaradioterapiidoleczenia.

- Badaniakrwi:kontrolastężeniaamylazy*iCA19.9*,wrazzinnymirutynowymibadaniami,powinna być przeprowadzana co 3 miesiące przez okres 2 lat. Należy zwrócić na toszczególnąuwagę,jeślistężenieCA19.9*byłopodwyższoneprzedoperacją.

Wczesnewykrycieewentualnejwznowynieprzynosi jednakwyraźnejkorzyściwaspekciewynikówleczenia.PowrótdonormalnegożyciaŻyciezeświadomością,żemożliwyjestnawrótchorobynowotworowej,możebyćtrudne.Zgodniezaktualną wiedzą, nie ma określonych sposobów zmniejszenia ryzyka wznowy* nowotworu pozakończeniu leczenia, jakiemożnabyzalecić.Przebytachorobaoraz jej leczeniemogąpowodować,żepowrótdonormalnegożycianiektórychosóbniebędziełatwy.Pacjentówmogątrapićwątpliwościzwiązanezobrazemwłasnegociała,zmęczeniem,pracą,emocjamilubstylemżycia.Pomocnemożebyćomówienietychwątpliwościzrodziną,przyjaciółmilublekarzami.Wwielukrajachmożliwejestuzyskanie wsparcia od organizacji zrzeszających byłych pacjentów, telefonicznych usługinformacyjnychiinfolinii,jakrównieżporadwyszkolonychpsychoonkologów.Corobić,jeślidojdziedowznowyraka?Jeśli rak powróci, sytuacja ta będzie określanamianemwznowy*, zaś leczenie będzie zależało odzakresuwznowy.Dochodzidotegozwyklewciągupierwszychdwóchlatpooperacji.Zakreswznowypowinienbyćdokładnieokreślonynapodstawiebadaniaprzedmiotowego,badaniaradiologicznego* i badań krwi. Omówienie możliwości leczenia powinno mieć miejsce podczaskonsylium.



Niestetydowznowyraka trzustkipooperacji chirurgicznejdochodzibardzoczęsto.Pewneczynnikizwiązane są z ryzykiem wznowy, na przykład wysokie stężenie w osoczu markera* CA 19.9* pooperacji. Wykazano, że średni czas, jaki upływa od operacji do wykrycia wznowy raka w badaniuradiologicznymwydłużasięupacjentówzprawidłowymstężeniemCA19.9pooperacji.Szansewyleczenia są ograniczone, nawetw przypadkuwznowywykrytejwcześnie, dlatego należyomówić harmonogram wizyt kontrolnych z pacjentem i ułożyć go w sposób ograniczający stresemocjonalnyiobciążeniefinansowepacjenta.



SŁOWNICZEK5-fluorouracylLek stosowany w leczeniu objawów raka jelita grubego, piersi (sutka), żołądka i trzustki. Ponadtostosowany jest w postaci kremu w leczeniu pewnych chorób skóry. 5-fluorouracyl hamujewytwarzanie DNA przez komórki i może zabijać komórki nowotworowe. Należy do klasy środkówantymetabolicznych.Określanyjesttakżejako5-FUifluorouracyl.AmylazaEnzym*umożliwiającytrawienieskrobiworganizmie.BadaniehistopatologiczneBadaniepodmikroskopemtkanekikomórekobjętychchorobą.BadaniekliniczneRodzaj badania naukowego, w którym oceniana jest przydatność innowacyjnych rozwiązań wmedycynie. Może ono dotyczyć nowych metod badań przesiewowych, metod zapobiegania,rozpoznawaniabądźleczeniadanejchoroby.BadanieradiologiczneBadanie, w którym technika obrazowania (taka jak np. radiografia, ultrasonografia*, tomografiakomputerowa* i medycyna nuklearna) stosowana jest do uzyskania obrazu narządów, struktur itkanekwobrębieorganizmu,zarównowcelachdiagnostycznych,jakileczniczych.BadanieRTGPromieniowanie rentgenowskie jest formą promieniowania stosowaną do uzyskiwania obrazówwnętrza różnych obiektów. W medycynie promieniowanie rentgenowskie jest powszechniestosowanedouzyskiwaniaobrazówwnętrzaorganizmu.BiałakrwinkaKomórkiukładuodpornościowego*biorąceudziałwobronieorganizmuprzedzakażeniami.BilirubinaSubstancja,którapowstajepodczasrozpaduczerwonychkrwinek*.Bilirubinawchodziwskładżółci,która powstaje w wątrobie i jest magazynowana w pęcherzyku żółciowym. Nadmiernenagromadzeniebilirubinywywołujeżółtaczkę*.



BiopsjaPobraniekomóreklubtkanekdobadaniaprzezpatomorfologa*.Patomorfolog*możezbadaćtkankępodmikroskopem lub przeprowadzić inne badania z wykorzystaniem komórek lub tkanki. Istniejewieleróżnychtypówbiopsji.Donajczęściejwykonywanychtypówzaliczasię:(1)biopsjęwycinającą,podczas której pobierana jest wyłącznie próbka tkanki; (2) biopsję chirurgiczną, podczas którejusuwanyjestcałyguzek*lubpodejrzanyobszaroraz(3)biopsjęigłową,podczasktórejpróbkatkankilubpłynupobieranajestzapomocą igły.Gdyużywanajest igłaodużejśrednicy,zabiegnosinazwębiopsji gruboigłowej. Gdy używana jest igła o niewielkiej średnicy, zabieg nosi nazwę biopsjicienkoigłowej.BupiwakainaLekstosowanywcelułagodzeniabólupoprzezblokowanieprzekazywaniasygnałówwzakończeniachnerwowych.Jestpoddawanabadaniomwleczeniubólupooperacyjnegopochirurgicznymusunięciuraka.Należydogrupyśrodkówznieczulającychmiejscowo*.CA19.9Substancjauwalnianadokrwioobieguzarównoprzezkomórkinowotworowe,jakiprzezprawidłowekomórki. Zbyt duże stężenie CA 19.9 we krwimoże być oznaką raka trzustki lub innych rodzajównowotworówbądź innych chorób. StężenieCA19.9we krwimożebyćwykorzystywanewkontroliskutecznościleczeniaprzeciwnowotworowegolubdowykrywaniawznowyraka.Jesttypemmarkeranowotworowego*.CewnikRurka,którąmożnawprowadzićdoorganizmu.Mawielezastosowań,wtymdrenażlubpodawaniepłynówlubgazów.ChemioterapiaRodzaj leczeniaprzeciwnowotworowego,wktórymstosowane są leki niszczące i/lubograniczającewzrostkomóreknowotworowych.Lekitesąprzeważniepodawanepacjentomwpowolnymwlewiedożylnym (kroplówce), ale mogą być również podawane doustnie, w bezpośrednich wlewach dokończynylubwewlewiedowątroby,wzależnościodlokalizacjinowotworu.CytologicznyDotyczącycytologii,którajestnaukąbadającąstrukturęiczynnościkomórek.CzynnikryzykaCzynnikzwiększającyprawdopodobieństworozwojuchoroby.Dowybranychprzykładówczynnikówryzyka można zaliczyć wiek, wywiad rodzinny dotyczący określonych chorób nowotworowych,stosowaniewyrobów tytoniowych, narażenienapromieniowanie lubokreślone związki chemiczne,zakażeniaokreślonymiwirusamilubbakteriami,atakżeokreślonezmianygenetyczne.Egzokrynny(zewnątrzwydzielniczy)Dotyczący gruczołów zewnątrzwydzielniczych lub substancji przez nie wydzielanych. Gruczołyzewnątrzwydzielnicze są narządami, które wydzielają substancje na zewnątrz, bezpośrednio lubpoprzez kanał (przewód), w przeciwieństwie do innych gruczołów (gruczołówwewnątrzwydzielniczych,tj.endokrynnych),którewydzielająsubstancjedokrwiobiegu.



Endokrynny(dokrewny)Układ endokrynny jest układem gruczołów wydzielniczych. Gruczoły wydzielają hormony do krwi.Hormonytemająróżnorodnefunkcje,takiejakkontrolanastrojulubwzrostu.EndoskopiaZabieg medyczny, podczas którego lekarz wprowadza do organizmu rurowaty instrument w celuobserwacji wnętrza ciała. Istnieje wiele typów badania endoskopowego, każdy przeznaczony dobadaniainnejczęściciała.EnzymBiałkoprzyspieszająceprzebiegreakcjibiochemicznychworganizmie.ErlotynibErlotynib jest lekiem przeciwnowotworowym zaliczanym do inhibitorów EGFR. Erlotynib blokujeEGFR (receptory naskórkowego czynnika wzrostu), które znajdują się na powierzchni niektórychkomórek nowotworu.W efekcie tej blokady komórki nowotworowe przestają otrzymywać sygnałykonieczne do wzrostu, progresji i rozsiewu nowotworu (przerzutów*). Dzięki temu erlotynibzapobiegawzrostowinowotworu,jegopodziałomirozsiewowiworganizmie.GemcytabinaSubstancja czynna leku stosowanego w leczeniu raka trzustki w stadium zaawansowanym lub wstadiumrozsianym. Jest także stosowanawpołączeniu z innymi lekamiw leczeniu rozsianego rakapiersi,zaawansowanegorakajajnikaorazzaawansowanegolubrozsianegoniedrobnokomórkowegoraka płuca. Jest też badana pod kątem stosowania w innych nowotworach. Gemcytabina blokujewytwarzanie DNA przez komórki i może zabijać komórki nowotworowe. Należy do klasy środkówantymetabolicznych.GlukagonHormonprodukowanyprzeztrzustkę,któryzwiększastężenieglukozy*(cukru)wekrwi.GlukozaGlukoza jestcukremzgrupymonosacharydówwystępującympowszechniew tkankach roślinnych izwierzęcych.Jestgłównymźródłemenergiiworganizmie.GruczolakorakRak,którywywodzisięzkomórekwyścielającychnarządywewnętrzneowłaściwościachpodobnychdogruczołów(wydzielniczych).HemoglobinaSubstancjazawartawczerwonychkrwinkach*,którawiążetlenwpłucachidostarczagodotkanek.HistologicznyDotyczącyhistologii*,zajmującejsiębadaniempodmikroskopemtkanekzwierzęcychiroślinnych.



InsulinaHormon wytwarzany w trzustce. Insulina reguluje zawartość cukru we krwi, przenosząc go dokomórek,gdziemożebyćzużytyprzezorganizmjakoźródłoenergii.IrynotekanSubstancjaczynnalekustosowanegosamodzielnielubwpołączeniuzinnymilekamiwleczeniurakaokrężnicy lub raka odbytnicy z przerzutami do innych części ciała bądź wznowy raka po leczeniufluorouracylem. Jest teżbadanapodkątemstosowaniaw innychnowotworach. Irynotekanblokujepewne enzymy* konieczne do podziałów komórkowych i naprawy DNA; może zabijać komórkinowotworowe.Należydoklasyinhibitorówtopoizomerazyiklasyanalogówkamptotecyny.Kacheksja(wyniszczenie)Stan,wktórymdochodzidoutratymasyciałaitkankimięśniowejpacjentaorazwktórymwystępujeosłabienieizmęczenie.Związanajestzniąrównieżutrataapetytu.KapecytabinaKapecytabina jest lekiem cytotoksycznym zaliczanym do klasy antymetabolitów. Kapecytabina jest„prolekiem”przekształcanymdo5-fluorouracylu(5-FU)worganizmie,przyczymprocestenodbywasiębardziejintensywniewkomórkachnowotworowychniżwzdrowychtkankach.Przyjmujesięjąwtabletkach, podczas gdy 5-FU, analog pirymidynyw normalnychwarunkachwymaga podawaniawzastrzykach. Pirymidyna wchodzi w skład materiału genetycznego komórek (DNA i RNA). Worganizmie 5-FU zajmuje miejsce pirymidyny i zaburza działanie enzymów* biorących udział wwytwarzaniu nowego DNA. W efekcie hamuje wzrost komórek nowotworowych, a następnie jeniszczy.KarboplatynaLek stosowany w leczeniu zaawansowanego, nieleczonego uprzednio raka jajnika lub objawówwznowy raka jajnika po leczeniu innymi lekami przeciwnowotworowymi. Jest także stosowany wpołączeniu z innymi lekami w leczeniu zaawansowanego, przerzutowego* lub nawrotowego*niedrobnokomórkowego raka płuca; jest też poddawany badaniom w leczeniu innych rodzajównowotworów. Karboplatyna stanowi postać przeciwnowotworowego leku o nazwie cisplatyna ipowoduje mniej działań niepożądanych. Dołącza się do DNA komórek i może zabijać komórkinowotworowe.Jestjednymzezwiązkówplatyny.KonsyliumPodejściedoplanowanialeczenia,polegającenaspotkaniulekarzybędącychspecjalistamiwróżnychgałęziachmedycyny(specjalnościach)wceluzapoznaniasięiomówieniastanuimożliwościleczeniakonkretnego pacjenta. W leczeniu nowotworów w konsylium może brać udział onkolog*specjalizujący się w leczeniu raka lekami, chirurg onkologiczny (leczący raka operacyjnie) iradioonkolog*(specjalizującysięw leczeniurakapromieniowaniem*).Nieformalnietakiespotkanienazywasię„kominkiem”.KrwinkiczerwoneNajczęściejwystępującytypkomórekkrwi.Pewnaokreślonasubstancjasprawia,żesąoneczerwone.Ichpodstawowąfunkcjąjesttransportowanietlenu.



LaparoskopiaOperacja, podczas której narzędzia chirurgiczne wprowadzane są do jamy brzusznej lub miednicyprzezniewielkienacięciaorazpodkontroląkamerywideo.LeczeniepaliatywneLeczenie stosowane w celu złagodzenia objawów i zmniejszenia cierpienia wywoływanego przeznowotwór i innenieuleczalne choroby. Leczenie paliatywnew chorobie nowotworowej stosuje sięłącznie z innymimetodami leczenia przeciwnowotworowego, odmomentu rozpoznania, w trakcieleczenia, okresu przeżycia, w przypadku nawrotu*, w zaawansowanym stadium choroby oraz uschyłkużycia.LekprzeciwbólowyLek łagodzący ból. Do leków przeciwbólowych zalicza się m.in. kwas acetylosalicylowy (aspirynę),paracetamoliibuprofen.MarkerWskaźnikdiagnostyczny,któryinformujeomożliwościrozwojuchoroby.Martwica/martwiczyOdnosisiędośmierciżywychtkanek.MorfinaLekstosowanywleczeniubóluonatężeniuodumiarkowanegodociężkiego.Wiążesięzreceptoramiopioidowymiwośrodkowymukładzienerwowym iwniektórych innych tkankach.Siarczanmorfinywytwarzanyjestzopium.Jesttypemśrodkaprzeciwbólowego*należącegodoklasyopioidów.MutacjaZmiana w sekwencji par zasad w DNA tworzących dany gen.Mutacje w danym genie nie zawszeprowadządojegotrwałejzmiany.NeuroendokrynnyDotyczącyinterakcjimiędzyukłademnerwowymiukłademdokrewnym.„Neuroendokrynny”opisujepewnekomórkiuwalniającehormonydokrwiwodpowiedzinastymulacjęzukładunerwowego.NeutropeniaStan,wktórymliczbaneutrofili,rodzajubiałychkrwinek*,jestmniejszaniżnormalnie.Możedoniegodojśćpodczas zakażeńwirusowychorazpo radio- i chemioterapii*.Osłabiabarieręodpornościowąnazakażeniabakteryjneigrzybicze.Niedokrwistość(anemia)Stan charakteryzujący się niedoborem czerwonych krwinek* lub hemoglobiny. Żelazo zawarte whemoglobinie uczestniczy w przenoszeniu tlenu z płuc do komórek całego ciała; a w stanie tymprocestenjestupośledzony.



NiepolipowatyrakjelitagrubegoDziedziczny typ raka jelita grubego, w którym nie występują polipy (wyrośla na powierzchniwyścielającej okrężnicę lub odbytnicę). Odmienny jest dziedziczny zespół nazywany rodzinnąpolipowatościągruczolakowatą(FAP),wktórymwokrężnicypowstająsetkianawettysiącepolipów.Nowotwórzarodkowytrzustki(pancreatoblastoma)Rzadkinowotwórtrzustkiokorzystnymrokowaniu*;wwiększościprzypadkówrozwijasięwdzieciństwie.Obrazowanierezonansumagnetycznego(RM)Technika obrazowania stosowanawmedycynie.Wykorzystuje zjawisko rezonansumagnetycznego.Niekiedydociałapacjentawstrzykiwanyjestpłyn,którywzmacniakontrastmiędzyróżnymitkankamiorganizmuisprawia,żesąonewyraźniejwidoczne.OksaliplatynaLek stosowany w połączeniu z innymi lekami w leczeniu raka jelita grubego w stadiumzaawansowanym lub w razie jego wznowy. Jest także badana pod kątem stosowania w innychnowotworach.OksaliplatynadołączasiędoDNAkomórekimożezabijaćkomórkinowotworowe.Jestjednymzezwiązkówplatyny.WystępujepodnazwąhandlowąEloxatinlubOxaliplatin.OnkologLekarz specjalizujący sięw leczeniu nowotworów.Niektórzy onkolodzy specjalizują sięw pewnychrodzajachleczenianowotworów.Naprzykładradioonkologspecjalizujesięwleczeniunowotworówpromieniowaniem.OpioidySubstancje stosowane w leczeniu bólu o natężeniu od umiarkowanego do ciężkiego. Opioidy sązbliżonedoopiatów,takichjakmorfina*ikodeina,aleniesąwytwarzanezopium.Opioidywiążąsięz receptorami opioidowymi w ośrodkowym układzie nerwowym. Opioidy nazywano kiedyśnarkotykami.Opioidjesttypemalkaloidu.PatomorfologLekarz specjalizujący się w histopatologii, zajmującej się badaniem pod mikroskopem tkanek ikomórekobjętychchorobą.Płytkakrwi(trombocyt)Niewielkie fragmenty komórek odgrywające kluczową rolę w krzepnięciu krwi. U pacjentów zobniżonąliczbąpłytekkrwiwystępujeryzykociężkichkrwawień.Upacjentówzpodwyższonąliczbąpłytek występuje ryzyko zakrzepicy*, czyli tworzenia się zakrzepów krwi, które mogą zablokowaćnaczyniakrwionośneidoprowadzićdoudarumózgulubinnychciężkichstanów,jakrównieżryzykociężkiegokrwawieniazpowoduzaburzeniaczynnościpłytek.PomostowaniepaliatywneW przypadku raka trzustki, jest to omijające połączenie wytwarzane chirurgicznie pomiędzyżołądkiema jelitem, aby złagodzić objawyniedrożnościw sytuacji, gdyduże rozmiary raka trzustkiprowadzą do ucisku części jelita położonej najbliżej trzustki, blokując jelito. Dzięki temu trawionypokarmomijazablokowanączęśćjelitaijestprzesuwanyzżołądkadodrożnejczęścijelita.



Przerzut/przerzutyRozsiewchorobynowotworowej z jednej części ciałado innej.Guz składający się z komórek, któreuległy rozsiewowi nazywany jest nowotworem przerzutowym lub inaczej przerzutem. Nowotwórprzerzutowyzawieratakiesamekomórkijakkomórkinowotworupierwotnego.RadioterapiaMetodaleczenia,wktórejpromieniowaniestosujesięwceluleczeniaraka;zawszestosujesięjenaobszarzajętyprzeznowotwór.RakNowotwór, który wywodzi się ze skóry lub tkanek wyścielających lub pokrywających narządywewnętrzne.RokowaniePrzewidywanyrezultatlubprzebiegchoroby;prawdopodobieństwowyzdrowienialubwznowy*.SplottrzewnySieć nerwów zlokalizowana w jamie brzusznej, za żołądkiem. Oprócz innych pełnionych funkcji,przewodzi on doznania bólowe z narządów jamy brzusznej, w tym wątroby, śledziony, żołądka itrzustkidomózgu.Tomografiakomputerowa(TK)Tomografia komputerowa, rodzaj badania radiologicznego, podczas którego narządy ciała sąskanowane za pomocą promieniowania RTG*, zaś wyniki poddawane są komputerowej syntezie,dziękiktórejotrzymywanesąobrazyczęściciała.Ultrasonografia/USGBadanie, podczas którego fale dźwiękowe o wysokiej częstotliwości odbijają się od tkanek lubnarządów wewnętrznych, tworząc echo. Obrazy echa prezentowane są na ekranie urządzenia doultrasonografii,tworzącobraztkanekorganizmunazywanyultrasonogramem.WęzełchłonnyZaokrąglonamasa złożona z tkanki limfatycznej otoczona torebką z tkanki łącznej.Węzły chłonnefiltrująchłonkę(limfę)imagazynująlimfocyty.Położonesąwzdłużnaczyńlimfatycznych.Wznowa(nawrót)Nowotwórlubchoroba(zwykleautoimmunologiczna),którawystąpiłaponownie,zwyklepookresie,w którym taki nowotwór lub choroba była nieobecna lub niewykrywalna. Nowotwór taki możewystąpićw tym samymmiejscu, co guz oryginalny (pierwotny) lubw innymmiejscu ciała.Nawrótnazywasięteżchorobąnawrotową.ZakrzepicaTworzeniesięlubobecnośćzakrzepukrwiwukładzienaczyniowym.



ZespółFAMMM(ang.FamilialAtypicalMultipleMoleMelanoma)Dziedziczny zespół chorobowy charakteryzujący się następującymi cechami: (1) jeden lub więcejkrewnych pierwszego lub drugiego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci, dziadkowie, ciotki lubwujowie)zczerniakiemzłośliwym;(2)obecnośćlicznychznamion,zktórychniektóresąznamionamiatypowymi(asymetryczne,uniesionenadpowierzchnięskóryi/lubwróżnychodcieniachopalenizny,brązu,czernilubczerwieni)iczęstooróżnychwymiarach;oraz(3)obecnośćznamionookreślonychcechach stwierdzanych podczas badania pod mikroskopem. Zespół FAMMM zwiększa ryzykowystąpieniaczerniakaimożezwiększaćryzykowystąpieniarakatrzustki.ZespółPeutza-JeghersaChorobagenetyczna,wktórejdochodzidopowstawaniapolipóww jelitachoraz ciemnychplamwjamieustnej inaskórzepalców.RozpoznaniezespołuPeutza-Jeghersazwiększaryzykowystąpienianowotworuprzewodupokarmowegoiwieluinnychnowotworów.NazywanyrównieżPJS.ZmianaprzedrakowaTkanka o nieprawidłowym wyglądzie, w której nowotwór może rozwinąć się z większymprawdopodobieństwemniżwprawidłowejtkance.ZnieczulenieOdwracalnystanutratyświadomości,wktórympacjentnieczujebólu,nieprzejawiaprawidłowychodruchóworazsłaboodpowiadanastresującebodźce;stantenwywoływanyjestsztuczniepoprzezstosowanie określonych substancji nazywanych środkami znieczulającymi (anestetykami)*.Znieczulenie może być całkowite (ogólne) lub częściowe (miejscowe); umożliwia onoprzeprowadzaniezabiegówchirurgicznychupacjentów.ŻółtaczkaStan,wktórymskóraibiałkaoczuprzybierajążółtezabarwienie,moczstajesięciemny,akolorstolca- jaśniejszy od prawidłowego. Do żółtaczki dochodzi, gdy wątroba nie działa prawidłowo lub gdyzablokowanyjestprzewódżółciowy.

www.anticancerfund.org www.esmo.org

Poradniki dla pacjentów European Society for Medical Oncology (Europejskie Towarzystwo Onkologii Medycznej, ESMO) / Anticancer Fund (Fundacja przeciwko rakowi, ACF) zostały opracowane, aby pomóc pacjentom oraz ich rodzinom i opiekunom w lepszym zrozumieniu natury różnych rodzajów nowotworów złośliwych i ocenie optymalnych dostępnych metod leczenia. Informacje medyczne podane w tych poradnikach są oparte na wytycznych praktyki klinicznej opracowanych przez ESMO przeznaczonych dla onkologów medycznych jako pomoc przy rozpoznawaniu, obserwacji i leczeniu różnych rodzajów nowotworów.Poradniki te publikowane są przez Fundację Przeciwko Rakowi w ścisłej współpracy z Grupą Roboczą ESMO ds. wytycznych oraz Grupą Roboczą Pacjentów Onkologicznych ESMO.

Więcej informacji można uzyskać na stronach internetowych www.esmo.org i anticancerfund.org.

Chcielibyśmy to wyjaśnić...przez co rak trzustki jest przyczyną zgonu około 35 000 mężczyzn...

Documents

Transcript of Chcielibyśmy to wyjaśnić...przez co rak trzustki jest przyczyną zgonu około 35 000 mężczyzn...