Çevre Görevlisi EğitimiÇevre Görevlisi Eğitimi26 Ocak 2010-Antalya26 Ocak 2010-Antalya

Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılması

Ahmet VARIRAhmet VARIR

Tehlikeli Atıklar Şube Tehlikeli Atıklar Şube Müdürlüğü MühendisMüdürlüğü Mühendis

Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanımı ve Mevzuatı

 Atık Yönetim Politikamızı öncelikle atık oluşumunun önlenmesi, atıkların kaynağında azaltılması, yeniden kullanılması, kaçınılmaz olarak ortaya çıkan atıkların öncelikle geri kazanılması, enerji geri kazanımı (Atıkların ek yakıt olarak kullanılması), atıkların nihai bertaraf edilmesinin sağlanması oluşturmaktadır. Atıkların enerji geri kazanımı aşamasında atıkların enerjisinden faydalanmak üzere ek yakıt olarak kullanımı yer almaktadır.

Atıklar enerji geri dönüşümü amacıyla çimento fabrikalarının döner fırınları, kireç fabrikları, demir çelik fabrikaları gibi tesisler için gerekli olan yakıt ısıl gücün belli bir miktarının sağlamasında yardımcı olmaktadır. Böylelikle hem atıkların enerji amaçlı olarak bertarafı hem de ekonomik girdi sağlanmaktadır. Atıkların ek yakıt olarak kullanıldığı tesislerde genellikle fırınların belli bir sıcaklığa ulaşması ve bu sıcaklığın korunması için gerekli olan enerji ihtiyacı büyük ölçüde kömürden (petrokok) sağlanmaktadır. Petrokok ithal edilen bir hammaddedir. Atık kullanımı bu ithalatın azaltılması ile birlikte atıkların çevreye zarar vermemesi açısından da önem taşımaktadır.

Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanımı ve Mevzuatı

ÇİMENTO FABRİKASI

FIRIN UZUNLUĞU 50-75 M.

Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanıldığı Tesisler

DEMİR ÇELİK HADDEHANESİ

FIRIN UZUNLUĞU 22 -40 M.

Yasal Mevzuat

Atıkların ek yakıt olarak kullanımına ilişkin uygulamalar 22.06.2005 tarih ve 25853 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ doğrultusunda yürütülmektedir. Söz konusu tebliğ, Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, mülga Endüstriyel Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliğinin ilgili hükümlerine göre hazırlanmıştır.

Ek Yakıt Olarak Kullanılabilecek Atıklar

 Tebliğe göre ek yakıt olarak kullanılabilecek atıklar ''kullanılmış lastikler, I ve II nci kategori atık yağlar, boya çamurları, atık solventler, plastik atıklar ve Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından uygun görülecek diğer atıklar'' olarak belirtilmiştir. Ancak, tebliğin yayım tarihinden sonra yenilenen 30.07.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği gereğince sadece II. Kategori atık yağlar ile atık yağların geri kazanım işlemi sonucu ürün kalitesi tutturulamayan I. Kategori atık yağlar ek yakıt olarak kullanılabilmektedir.

 Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanılmasında Uyulacak Genel Kurallar Hakkında Tebliğ gereğince çimento fabrikalarında ''kullanılmış lastikler, II nci kategori atık yağlar, boya çamurları, atık solventler, plastik atıklar ve Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından uygun görülecek diğer atıklar'' ek yakıt olarak kullanılabilmekte iken diğer tesislerde sadece II. Kategori atık yağlar ile atık yağların geri kazanım işlemi sonucu ürün kalitesi tutturulamayan I. Kategori atık yağlar ek yakıt olarak kullanılabilmektedir.

Hangi Atıklar Ek Yakıt Olarak Kullanılabilir

Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanımında Genel Kurallar

Atıkları ek yakıt olarak kullanmak isteyen tesisler Bakanlıktan lisans almak zorundadır.

Atıkları ek yakıt olarak kullanacak tesisler, yanma gazları en elverişsiz koşullarda bile kontrollü ve homojen bir şekilde yanma bölgesinde en az 2 saniye ve minimum 850 ºC sıcaklıkta kalacak şekilde tasarlanır, donatılır ve işletilir.

Atıkların Ek Yakıt Olarak Kullanımında Genel Kurallar

Ancak içeriğinde % 1’den fazla miktarda halojenli organik madde bulunduran atık yakılması durumunda, gerekli minimum sıcaklık 1100 ºC, alıkoyma zamanı ise en az 2 saniye olacaktır.

Yeterlilik ve ÖlçümlerYeterlilik ve Ölçümler

Çimento fabrikaları hariç atık yağları ilave yakıt olarak kullanma talebinde bulunan tesislerde bu teknik hususların sağlandığının bir üniversite veya bilimsel bir kuruluş raporuyla belgelenmesi ve bu raporun lisans müracaatında Çevre ve Orman Bakanlığına sunulması gerekmektedir.

Tesis etki alanında hava kalitesi ve emisyon ölçümleri, akredite edilmiş veya Çevre ve Orman Bakanlığınca uygun bulunan laboratuvarlara sahip olan özel veya kamu kurum kuruluşları tarafından yapılmak zorundadır.

ÖlçümÖlçüm

Atıkların taşınması ilgili Yönetmelikler doğrultusunda bu iş için lisans almış kişi ve kuruluşlarca atığın özelliğine uygun araçlarla yapılır. Taşıma esnasında Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği Ek-9/A’sında yer alan Ulusal Atık Taşıma Formlarının kullanılması zorunludur. Söz konusu formlar adı geçen yönetmeliğin 12 nci maddesinde belirtilen kurallara uygun olarak kullanılır.

Taşıma ve UATF Kullanımı

Atık yağların toplanması, taşınması, tesise kabulü, geçici depolanmasında Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliğinin ilgili hükümleri, diğer atıklar için Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği uygulanır.

Taşıma İşlemleri ve Atık Yağ Yakılması

• Atık yağların ek yakıt olarak kullanılabilmesi için tehlikeli atık ve maddelerle karıştırılmamış olduğunun belgelenmesi, ayrıca çimento ve atık yakma tesisleri dışındaki tesisler tarafından kullanılacak atık yağların ısıl değerinin en az 6000 kcal/kg olması gerekmektedir.

• Kategori analizi sertifikası ve ulusal atık taşıma formu olmayan atık yağlar ek yakıt tesisine kabul edilemez.

Atık Yağ YakılmasıAtık Yağ Yakılması

Atık Yağ Numune ve Analizleri

Atık motor yağları için yağı kullanan tesisin tanklarından Çevre ve Orman Bakanlığının atık yağ toplama konusunda yetkilendirdiği kuruluşlar veya yetkilendirilmiş kuruluşların anlaşma sağladığı bilimsel kuruluşlarca 3 ayda en az bir defa 1 litre asıl, 1 litre şahit numune alınır. Çevre ve Orman Bakanlığı daha sık aralıklarla analiz talebinde bulunabilir. Asil numunenin analizleri yetkilendirilmiş kuruluş tarafından yaptırılır. Analiz bedeli tesis sahibi tarafından karşılanır. Şahit numune 6 ay analizi yapan kuruluş tarafından muhafaza edilir ve süre sonunda mevzuata uygun olarak Çevre ve Orman Bakanlığından lisans almış tesislerde bertarafı sağlanır. Analiz sonuçları yetkilendirilmiş kuruluş tarafından Çevre ve Orman Bakanlığına ulaştırılır.

Sintine yağlarından 3 ayda en az bir defa 1 litre asil ve 1 litre şahit numune tesis tarafından yeterliliğe sahip ve analizleri yapacak laboratuara, kurum veya kuruluşa aldırılır. Şahit numuneler analizi yapan kuruluşta 6 ay muhafaza edilerek süre sonunda mevzuata uygun olarak Çevre ve Orman Bakanlığından lisans almış tesislerde bertaraf edilir. Analiz sonuçları analizleri yapan kuruluş tarafından Bakanlığa ulaştırılır.

Tesiste atık kabul ünitesi, laboratuvar, geçici depolama alanları, atık besleme sistemi bulunur ve bu birimlerde yapılan tüm işlemler kayıt altına alınır. Tesise kabul edilen atıklara parçalama, rendeleme gibi ön işlem yapılabilir.

Sintine Yakılması ve Tesis Üniteleri

İşletme Koşulları

Çimento fırını, filtreler devre dışında iken çalıştırılmaz. Elde olmayan nedenlerle enerji kesilmesi ve voltaj düşüklüğü ile işletme koşullarına bağlı olarak ani CO emisyon konsantrasyonunun yükselmesinden dolayı kısa süreli olarak elektrofiltrenin veriminin düşmesi veya devreden çıkması durumlarında döner fırına atık beslenmesi durdurulur

Atık kullanımından kaynaklanabilecek kazalara karşı acil durum ve müdahale planları hazırlanır, bu konuda yeterli sayı ve nitelikte eğitilmiş personel ve ekipman bulundurulur.

Faaliyet Raporları

Çevre ve Orman Bakanlığından lisans alan tesisler, lisans aldıkları tarihten itibaren tesise kabul edilen atık türü, miktarı, kimden alındığı, kullanım miktarı, bakiye atık oluşuyor ise bertaraf amacıyla nereye verildiği gibi bilgileri içeren kütle balansı tablosunu ve atık temin edilen kişi veya kuruluştan alınan atığa ilişkin analiz sonuçları ile ulusal atık taşıma formlarını ve faturaları aylık olarak Çevre ve Orman Bakanlığına gönderir.

Tesisin izlenmesine ilişkin belgeler ile sürekli ölçüm parametrelerinin kayıtları 5 yıl süreyle tesis yetkilileri tarafından muhafaza edilir.

Kayıt Tutma

Emisyon Değerlerinin Hesaplanması ve Emisyon Verileri

Yakıt ısıl gücünde yer alan % 40 değeri bize yakma tesisi ile enerji geri kazanım tesisi arasındaki sınırı vermektedir. Yakıt ısıl gücün %40’a eşit ya da daha azını kullanacak tesisler enerji geri kazanım tesisi, %40’dan fazla olan tesisler ise yakma tesisi olarak değerlendirilmektedir. Bu nedenle emisyon değerleri hesaplanırken enerji geri kazanım tesislerinin emisyon değerleri farklı hesaplanmaktadır.

Yakıt ısıl gücünün %40’ına eşit veya daha az bir kısmını Tebliğin Ek-1’inde belirtilen atıklardan(Kullanılmış lastikler, II nci kategori atık yağlar ile geri kazanım işlemleri sonucu ürün kalitesi tutturulamayan I. Katagori atık yağlar, boya çamurları, atık solventler, plastik atıklar Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından uygun görülecek diğer atıklar) karşılayacak çimento fabrikaları ile sadece atık yağ yakılmasına müsaade edilecek diğer tesisler için Tebliğin Ek-3’ünde verilen formüle göre belirlenecek emisyon sınırları uygulanır.

Emisyon Sınırlarının Hesaplanması

Bu formülde, istenilen parametreler için Nm3/saat cinsinden emisyon sınır değerleri ( C ) hesaplanmaktadır. Bu sınır değerler hesaplanırken kullanılacak maksimum atık yakmasına göre emisyon sınır değerleri oluşmaktadır.

Ayrıca, Tebliğ uyarınca ölçülmesi zorunlu olan parametreler ve ölçüm sıklığı sonraki slaytta verilmiştir. Bu paremetrelerin ölçümü ayrıca deneme yakması sırasında da yapılmaktadır. Dioksin-Furan parametresi için ise akredite laboratuvarlarda analizi yapılmak üzere örnekleme yapılmaktadır.

Emisyon Değeri Hesaplama

Ölçüm Parametreleri

Parametre Ölçüm sıklığıToplam Toz Sürekli ÖlçümCO Sürekli ÖlçümOksijen, Basınç, Sıcaklık Sürekli ÖlçümYanma oda sıcaklığı Sürekli ÖlçümHF 3 ayda birHCl 3 ayda bir

NOx 3 ayda bir

SO2 3 ayda bir

TOC 3 ayda birAğır Metaller Yılda en az 2 kez Dioksin – Furan Yılda 1

Ölçüm İstisnaları

Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği’nde kütlesel debi için belirtilen sınır değerlerin aşılması halinde HF, HCl, SO2, NOx ve TOC parametrelerinin sürekli ölçümü yapılır.

İlk yıldan sonra ağır metallerin periyodik ölçüm sıklığının yılda iki kereden yılda bir kereye indirilmesine, ölçüm sonuçlarının emisyon limit değerlerinin %50 altında olması halinde Çevre ve Orman Bakanlığınca müsaade edilebilir.

Mevcut Yönetmelikler ve Lisanslandırma Süreci

Tebliğ doğrultusunda, lisans almak isteyen tesisler Bakanlığa Tebliğin 5 nci maddesinde yer alan bilgi ve belgelerle Tebliğin Ek – 6’sında yer alan deneme yakması planı formatını doldurarak müracaat eder. Deneme yakması planında yer alan atıklar ve besleme miktarlarının uygun görülmesi istenilen bilgi ve belgelerin tamam olması durumunda akredite olmuş ölçüm ekibiyle deneme yakması gerçekleştirilmektedir.

LİSANSLANDIRMA

Tebliği Madde-5 yer alan bilgi ve belgelerle hazırlanan deneme yakması planının(Ek-6) Bakanlığa sunulması

Deneme yakması planının uygun olması durumunda deneme yakması tarihi

belirlenmesi

Bakanlık Kontrolünde Deneme yakması gerçekleştirilmesi

Hazırlanan Deneme yakması raporunun Bakanlığa Sunulması

Raporun incelenmesi ve Lisans verilmesi (3 yıl)

Deneme Yakması

Bir işletmenin tesisinde ek yakıt olarak kullanabileceği düşündüğü ve Bakanlığın da uygun gördüğü atıkların (akıt ısıl gücünün %40’a eşit ve daha azı olacak şekilde) maksimum kullanım miktarları ile gerçekleştirilmektedir. Böylelikle, atıkların maksimum kullanımı ile gerçekleştirilen yakma işlemi akredite olmuş ölçüm ekibiyle emisyon ölçümleri yapılmakta ve emisyon sınır değerleri hesaplanmaktadır.

Lisans Yenileme

3 yıl sonunda eğer deneme yakması planında belirtilen atık menüsünde ve atık besleme miktarlarında değişiklik yapılmadığı durumlarda lisans, yeni bir deneme yakması yapılmadan yenilenmektedir.

Atık Menüsünde Değişiklik

Lisans süresi içinde lisans belgesinde onaylanmış esaslarda değişiklik yapmayı planlayan tesisler, Çevre ve Orman Bakanlığına lisans yenilemek üzere başvuruda bulunur. Atık menüsünde değişiklik yapılması durumunda yeni bir deneme yakması gerçekleştirilmekte ve lisans prosedürü yeniden işlemektedir.

Lisans İptaliLisans İptali

Çevre ve Orman Bakanlığınca veya ilgili valilikçe yapılan denetimlerde tesisin lisansa uygun olarak çalıştırılmadığı, mevzuatta istenen şartların yerine getirilmediği, ilgili ölçümlerin düzenli olarak yapılmadığı veya kaydedilmediğinin tespit edilmesi halinde işletmeciye, tespit edilen aksaklıkların düzeltilmesi için aksaklığın önemine ve kaynağına göre bir ay ile bir yıl arasında süre verilir.

Lisans İptali

Bu süre sonunda yapılan kontrollerde aksaklığın devam ettiği tespit edilirse, tespit edilen aksaklığın niteliğine göre 9/8/1983 tarihli ve 2872 sayılı Çevre Kanunu’nun 15 ve 16 ncı maddeleri doğrultusunda işlem yapılır. Faaliyeti geçici süre ile durdurulan işletmenin süre sonunda yükümlülüklerini yerine getirmemesi halinde lisansı iptal edilir. Lisansı iptal edilen tesis lisans alabilmek için 5 inci maddeye göre yeniden Bakanlığa başvurur.

Ek Yakıt Olarak Kullanılacak Atıkların Özellikleri

• Atıkların ek yakıt olarak kullanılması için atıkların bazı kriterlere sahip olması gerekmektedir. Öncelikle ek yakıt olarak kullanılacak atıkların belli bir kalorifik değere sahip olması, yanma bölgesi sıcaklığının atıkların tamamen bertaraf edecek düzeyde olması gerekmektedir. Ek yakıt tesislerinde sınır değerleri aşan PCB ve PCT’li atıkların yakılması uygun değildir. Atık yağların ek yakıt amaçlı olarak kullanılabilmesi için çimento fabrikaları hariç kalorifik değerinin minimum 6000 kcal/kg olması gerekmektedir.

Atıkların Kalorifik Değerleri

Atıkların sahip oldukları kalorifik değer ve besleme miktarları atıkların toplam yakıt ısıl güce oranlarını belirlemektedir. 1 kg petrokok kömürünün ortalama kalorifik değeri 8500-9500 kcal/kg’dır Çimento sektöründe ek yakıt olarak kullanılmasına izin verilen atıkların gruplandırılmış hali ve ortalama kalorifik değerleri aşağıda belirtilmektedir.

Atıkların Kalorifik Değerleri

• Atık Yağlar (9000-10.000 kcal/kg)• Ömrünü Tamamlamış Lastikler (5500 kcal/kg)• Solventler (7500 kg/kcal)• Plastik Atıklar (5000 kcal/kg)• Boya Çamurları (3500 kcal/kg)• Petrol Tank Dibi Çamuru (10000 kcal/kg)• Endüstrisel Atıksu Arıtma Çamurları (4000

kcal/kg)

Atıkların Kalorifik Değerleri

• Kontamine Atıklar (ambalaj ve giysi ürünleri için) (3000 kcal/kg)

• Yağlı Kontamine Atıklar (3500 kcal/kg)• Petrol ve türevleri ile kontamine atıklar (4000

kcal/kg)• Diğer Kalorifik değeri olan tehlikeli Atıklar (2000

kcal/kg)• Kalorifik değeri olan tehlikesiz atıklar (1500

kcal/kg)•  

Toplam 34 Tesis

2008 Yılında

yaklaşık 18.000 tonAtık Motor Yağı

Toplandıve

85 bin kişinin bir yıllık elektrik enerjisi

ihtiyacına eşdeğer

enerji elde edilmiştir…

ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI

Çimento Fabrikalarında Ek Yakıt Olarak Kullanılan Atıkların Enerji Değerlendirmesi (2008)

Atık Cinsi Miktarı (ton)Elektrik Enerjisi

Eşdeğeri (MW)

Atık Yağ 18.000 8,71

Hurda Lastik, KontamineAmbaljlar, Absorbanlar

24.600 6,89

Arıtma Çamuru (*) 28.840 6,61

Atık boya-vernik 1.461 0,26

Ahşap Plastik vb. 4.198 0,43

TOPLAM 77.099 22,9Bu enerji miktarı ortalama olarak 200.000 kişinin bir yıllık elektrik enerjisi ihtiyacına eşdeğerdir.

ÇİMENTO FABRİKALARI VE ATIK TEMİN EDEN TESİSLER

İlginiz ve dikkatiniz için İlginiz ve dikkatiniz için teşekkürlerteşekkürler

avarir@cevreorman.gov.tr

Tel: 0 312 207 64 77Tel: 0 312 207 64 77

Faks: 0 312 207 64 46Faks: 0 312 207 64 46

www.atikyonetimi.cevreorman.gov.tr

www.cygm.gov.tr