Cem Ibadeti ve Ritüelleri Cem Nedir? Cemler Hangi Dini ve Sosyal İşlevleri Yerine Getirir? Cemlerdeki On İki Hizmet Erbabının Görevleri Nelerdir? Çorum Yöresi Alevilerindeki kamberlik/zâkirlik geleneği hakkında bilgi verirken, söze öncelikle

Alevilerin İslam dini çerçevesinde dini ritüellerini yerine getirdikleri “cem”den başlamak

gerekmektedir. Çünkü kamberlerin icra ortamları cemlerdir. Başka bir ifadeyle, Alevilerdeki cem

törenlerini organize edenler kamberlerdir. Aşağıda “cem” kavramı, cem törenlerinin düzenlenme

nedenleri ve cemin icrası hakkında, sözlü kaynaklardan elde edilen bilgiler ve yapılan gözlemler

ışığında bilgi verilmeye çalışılacaktır.

A. Cem Nedir? Yukarıda da belirtildiği üzere, Alevilerde cem ritüelini organize eden kamberlerdir. Cemlerin

gerçekleştirilmesinde aktif göreve sahip olan kamberler, aynı zamanda, Alevilerin dinî, sosyal ve

kültürel bağlamda geleneklerini yaşadıkları cemlerde on iki hizmet anlayışı içerisinde çeşitli görevleri

icra etmektedirler. Kamber, on iki hizmet içerisinde zâkirliğin (âşıklığın) yanı sıra kamber, gözcü,

çerağcı, ibrikçi, peyik (haberci), bekçi, saki görevlerini de yerine getirebilir.

İbadet anlamlarında kullanılan “cem”, Aleviliğin dini ve sosyal içerikli en önemli kurumlarından

birisidir. Bir diğer ifade ile Alevilik, cem kavramı etrafında şekillenmiştir. Hz. Muhammed’in Miraç’tan

dönüşü sırasında uğradığı dergâhtaki topluluğun birlikte yaptığı ve adına “Kırklar Cemi” denilen

ibadet, gelenek tarafından Alevilerin ilk defa bir araya toplanıp cem ibadetini yerine getirdikleri tören

olarak kabul edilmektedir. Daha sonra yapılan cem ibadetleri “kırklar cemi’nin” devamı olarak görülür.

Sözlü gelenekten yapılan derlemede Halil Özdemir “Kırklar Cemi” ile ilgili şu bilgileri vermiştir:

“Peygamber Efendimiz Kak-u Teala ile konuşmak için miraca giderken merdivenlerin önünde yatan

heybetli bir aslan görür. Der ki “Ya mübarek müsaade ette gideyim” der. Aslan yerinden oynamaz.

Peygamber Efendimiz de hatem yüzüğünü aslana hediye eder ve hak ile konuşmak üzere miraca

çıkar. Miraçtan indikten sonra “kırlar ceminin” yapıldığı eve gider kapıyı çalar ve içerden “Kim o?”

diye ses gelir, Peygamber Efendimiz “Benim, Peygamberiniz” der, kapı açılmaz. Yine kapıyı çalar

“Kim o?” derler “Muhammed Mustafa” der kapı yine açılmaz. Üçüncü defa kapıyı tekrar çalar “Kim

o?” derler, Peygamber Efendimiz “Ben bir fakir” der kapı açılır içeriye girer. Hz. Ali’nin parmağında

hatem yüzüğünü görür ve aslanın Ali olduğunu anlar. Sonra bir üzüm tanesiyle kırk kişi mest olur ve

semah dönerler.”

Cem ibadeti, günümüze kadar Aleviliğin uygulama alanları olarak yaşaya gelmiştir. Cem, Alevi

ibadetlerinin yapıldığı bir ritüeldir. Bu ritüeller arasında niyaz, kurban kesmek gibi çeşitli dinî

uygulamalar yer almaktadır. Diğer bir ifadeyle cemler, Hz. Muhammed ve Hz. Ali’nin de katıldığı ilk

cemin tekrarıdır; Allah’a ibadet edilen, Hz. Muhammed, Hz. Ali ve On İki İmamların anıldığı kutsal

törenlerdir.

Alevi – Bektaşi yolunda genellikle her cem ritüelinde kurban kesilir. Bu nedenle aslında cem olan

ritüel, kurban olarak da adlandırılmaktadır. Mesela, Abdal Musa kurbanı, musahip kurbanı gibi...

Cem ibadeti, beş farklı nedenle uygulanmaktadır.

1.Görgü Cemi:

“Görgü Kurbanı” ve “Tercemen Kurbanı” diye de adlandırılan “Görgü Cemi”, en önemli ritüeldir. Kural

olarak her yıl kış aylarında yapılan cem ibadetinde“on iki hizmet” yapıldığı gibi, köyde veya mahallede

bulunan herkes görgüden (dede huzurunda yargılamadan) geçirilir. Bu cemde görülen canlar,

ikrarlarını tazelerler. Ayrıca kendilerinden şikâyetçi olanları cem erenleri şikâyetlerinde haklı bulursa,

şikâyet edilenler, onları razı etmek zorundadır. Ceme katılanlar kimse ile küs ve kavgalı kalamazlar.

Barışmadıkları takdirde görgüleri yapılamaz. Borçları varsa görgüden önce ödemeleri gerekmektedir.

Bu görgüden geçenler, aynı zamanda daha önce yaptıkları hatayı bir daha tekrarlamayacaklarına dair

tövbe ederler. Görgüden geçtikten sonra manen temizlenmiş olurlar. Cem ibadetine katılanlar, ancak

bundan sonra görgüden geçenlerin kurbanlarını yiyebilirler.

2.Musahip Cemi:

Musahip Cemi veya Musahip Kurbanı, iki ailenin ahret kardeşi, yol kardeşi olmak dileğiyle kurban

kesmeleri ve bu nedenle cem yapmalarıdır. Bu cemde iki evli çiftin birbirinin dünya ve ahret sırdaşı,

kardeşi olmak, daima birbirlerinin yardımına koşmak, birbirlerini koruyup kollamak, dostu, arkadaşı

ve ahret kardeşi olduklarına dair birbirlerine verdikleri ikrarın komşuların şahitliği karşısında tescil

edilmesidir. Yol kardeşi olacak aileler topluluk içinde ve dede huzurunda bu dünyada ve ahrette bile

birbirleriyle kardeş olacaklarına dair ikrar verirler. Cem ibadeti esnasında, musahip olacak aileler

simgesel olarak kefen giyerler. Kefen ölene kadar ve öldükten sonra da verdikleri ikrardan

dönmeyeceklerini simgelemektedir. Bu aileler birbirlerinin maddi ve manevi sorumluluklarını

üstlenirler.

3. İkrar Verme (Yola Alınma) Cemi:

Bir kişinin Alevi-Bektaşi yoluna alınması amacı ile yapılan cemdir. Genellikle çocukluktan bu beri yol

içinde olan ve cemlere katılan Aleviler için yola alınma söz konusu değildir. Bu nedenle bu cem

nadiren yapılmaktadır. Bazı bölgelerde gençler ve musahipli olmayanlar yola yani ceme alınmadıkları

için, ilk defa musahip kavline girip, musahibi ile birlikte hem yola alınma, hem de musahip cemi

birlikte yapılmaktadır. Bir de Alevilik yoluna dışardan girmek isteyenler uygun görüldüğü takdirde,

“ikrar verme cemi” ile yola alınırlar. Bu tür ceme daha çok “ Derviş Bektaşileri”nde (Babagan Kolu)

rastlanır. (Ulusoy, 1986: 261)

4. Abdal Musa Cemi:

Abdal Musa Kurbanında, kural olarak bir yola alınma veya görgü amacı yoktur. Bu cem ritüeli

köylerde, halkı bir arada tutabilmek, küslerin barıştırılıp, alacaklı, verecekli canlar arasında ki

husumeti ortadan kaldırmak ve gençlere yol, yordam öğretmek, din, mezhep, tarikat ile ilgili konuları

işlemek, köyün bazı sorunlarına çare bulabilmek için yapılan cemdir.

Bazı bölgelerde perşembeyi cumaya bağlayan gecelerde olmak üzere her hafta Abdal Musa Kurbanı

gerçekleştirilir. Bu ritüele “Cumalık” da denmektedir. Genellikle, kış aylarında belli bir gün olmadan

komşuların istekleri, bazı kişilerin kurban kesmek istemeleri, “Dede” veya başka bir konuk geldiğinde

köy halkını bir araya toplamak, köyde herhangi bir dargınlık veya başka bir sorun çıktığında onu

çözümlemek için de Abdal Musa Cemi yapılır.

Abdal Musa Cemlerinde, kurban ve diğer masraflara, cemde bulunanların tamamı katılır. Ayrıca

kurban kesmek isteyen olursa, o da müştereken alınan kurbana katılır. Abdal Musa Ceminde kural

olarak on iki hizmet yapılır.

5. Düşkünlükten Kaldırma Cemi:

Düşkün: yol terbiyesine aykırı davranan, suçlu kimse. (ANSİKL.). Düşkün edilmek ya da düşkünü

kaldırmak için yapılan cemlere düşkünlükten kaldırma cemi denir. Bu cem toplumsal ve bireysel

sorgulanma yeridir.

Alevi inancında, suç işleyen ve tarikatın kurallarına uymayan kişi suçlu kabul edilir. Alevilikte en ağır

suç insan öldürmektir. Bununla birlikte hırsızlık yapan, suçu olmadığı halde karısından veya

kocasından ayrılan, komşusunun tarla vb. sınırını ihlal eden, küfür eden, kavga eden buna benzer

suçlardan herhangi birini işleyen kişi düşkün ilan edilir. İşlenen suça göre uygulanan yaptırım

değişmektedir. Daha küçük meselelerde konu dedeye götürülmez. Kamber sorunu taraflar arasında

halletmeye çalışır. Bununla birlikte, Alevi halk mahkemelerine göre yaşanan sorun büyükse konu

dedeye iletilir ve dede yapılan cem ile düşkünü düşkünlükten kaldırır. Dede-Kamber Cuma Zorlu ile

yapılan derlemede bize düşkünlükle ilgili şu bilgileri aktarmıştır: “Köylerde bir sorun olduğunda

mahkemeye intikal ettirmeyiz. İnsanın olduğu her yerde mutlaka sorun olur. Bazı sorunları biz kendi

içimizde hallederiz. Eğer ki katillik olursa, bu sorun devlete intikal eder ve katillik yapan kişi

mahkemenin verdiği cezayı çeker. Hapishaneden çıktıktan sonra da dede o kişiyi yola erkana almaz.

Ancak öldürdüğü insanın yakınlarını razı edebilirse yapılan cem ile birlikte düşkünlükten

kaldırılabilir. Bizdeki bu düşkünlük kurumu sayesinde bizim köylerimizde katillik gibi ağır suçlar

olmaz. Biz ufak tefek sorunlarımızı kendi içimizde hallederiz. Ben yetmiş yedi yaşındayım ve bizim

köyde hiçbir zaman katillik olmamıştır.

Bizde kadın boşayan, anasına-babasına karşı gelen, adam öldüren, zina yapan, hırsızlık yapan yani

insanların ve dinin yasakladığı buna benzer suçları işleyen kimse düşkün yani suçlu kabul edilir.

Düşkün olan kişiyle halk konuşmaz. Selam verip selam almaz. Bunları yapar ki kişi bir daha suç

işlemesin, yaptığına pişman olsun diye.

İşlenen suça göre verilen cezalarda da farklılıklar olur. Nasıl anayasanın maddeleri varsa bizim

halk mahkemelerinde de uyguladığımız maddeler vardır. Biz İmam Cafer Buyruğundaki maddelere

göre kişiye yaptırım uygularız. Bu yaptırımlar, kurban kestirme veya kara kazan hakkı isteme gibi

yaptırımlar olabilir.”

Düşkün kabul edilen kişinin suçu ağır bulunursa cem ritüeli gerçekleştirilir. Bu düşkün meydanıdır.

Düşkün olan kişi meydana alınır. İnsanların yanında suçunu söyler. Ceme toplanan insanlardan

dedenin ve tarikat erkânının önünde af diler. Ya da herhangi birisine karşı bir suç işledi ise o kişiden

topluluk huzurunda af diler ve kişiyi ve tarikatı razı eder. Böylelikle ruhen ve insanların önünde

temizlenmiş olur. Düşkünlük cemlerinde de yukarıda açıklamaya çalıştığımız gibi on iki hizmet

görülür.

Yukarıda bahsettiğimiz cemlerin icrasında on iki hizmet temel alınmıştır. Cemlerde icra edilen ritüeller

on iki hizmet etrafında şekillenmektedir. Cemdeki on iki hizmet şu şekildedir:

1. Dede: Cemi yöneten, yürüten kişidir. Dedenin Ehlibeyt soyundan olması yani seyit olması şarttır.

Piri, Muhammed Mustafa’dır.

2. Rehber: Köy halkı ve dede tarafından seçilen, köy halkının sorumlusu ve görgüsü yapılacak canlara

tarikatla ilgili öncülük yapan, onlar adına rehberlik yapan görevlidir. Rehber, pirin yardımcısıdır.

Ceme alınacak canların hazırlanmasını sağlar. Ocaktan yetişmesi şart değildir. Rehber talibe yolu

erkânı öğreten ve pirler, dedeler adına konuşandır. Köy babası da denir. Çorum yöresinde bu görevi

köy babası ile birlikte kamberlerinde icra ettikleri sözlü kültürden yapılan derlemede görülmüştür.

Piri, İmam Ali’dir.

3. Gözcü: Cem esnasında cem evindeki düzeni ve sükûneti sağlayan, dışarıda olup biteni ve içeri

girmek isteyen kişileri, dedeye bildiren görevli. Piri İmam Hasan ve Karaca Ahmet’tir.

4. Çerağcı: Cem evinin aydınlatılmasını, simgesel olarak çerağın yakılmasını, uyarılan delilin

(çerağın) cem süresince yanmasını sağlayan görevlidir. Piri, Câbir-ül Ensâr’dır.

5. Zâkir (Âşık): Cemin önemli hizmet sahiplerindendir. Cem ibadetinin icrasına göre söylediği

nefeslerle canları aşka getiren ve yapılacak sohbetlerin gidişatını belirleyen görevlidir. Genelde, yedi

ulu âşıktan düvazlar ve deyişler söylerler. Piri, İmam Cafer ve Abdul Semed’dir.

6. Ferraş, Carıcı (Süpürgeci): Cem evinin temizliğini yapar ve cem hizmeti sırasında carı

hizmetini icra eder. Piri, Seyyid-i Ferrâş’tır.

7. İbrikçi: Bütün cem evi erenlerinin, biat ve ikrarlarının yenilenmesinde, gönülleri birlemek için

(cem ve gönül abdestinin alınmasını) sağlayan görevlidir. Tarikat abdestini aldırır. Bu abdest

esnasında saka suyu dağıtır. Piri, Selman-ı Pak’tır.

8. Kurbancı ve Sofracı: Cem erenlerine lokma olarak kesilen kurbanın sahibi veya o hizmete bakan

kişi ile birlikte, lokma dağıtan görevlidir. Meydana sofra kurup hizmet eder. Kurbancının piri, Halil

İbrâhim Peygamber ve Kırklar Ceminde Mahmut’el-Ensari’dir. Sofracının Piri ise Gülâm-ı Kamber’dir.

9. Peyik (Haberci): Yapılacak olan ceme, canları davet eder. Dedenin emri ile gereken yerlere,

dedenin söylediği bilgileri aktarmakla görevlidir. Piri, Cebrâil Aleyhisselam’dır.

10. Aşçı (Yemekçi): Meydana serilecek sofrada sunulan kurbanı, pişirme hizmetiyle ilgilenen

görevlidir Piri, Fatıma’ül-Zehra ve Kamber’dir.

11. Bekçi: Ceme dışarıdan gelebilecek her hangi bir müdahaleyi durdurmak ve cem yapılırken

dışarıdan içeri girmek isteyen birileri var ise, dedeye bildirilmek üzere, gözcüye haber veren görevlidir.

Aynı zamanda köye dışarıdan gelebilecek herhangi bir saldırıya karşı uyaran görevlidir. Cem ritüelinin

güvenliğinden sorumludur. Piri, Mikâil’dir.

12. Saki: Kerbelâ’da bir yudum su dahi verilmeden şehit edilen canlar için elinde tası ile cem

erenlerine birer yudum su sunarak sel-sebil yapan görevlidir. Kırklar Maclisinde sakilik görevini icra

etmiştir. Piri, İmam Hüseyin’dir.

Köy halkını ceme davet edilmesi için dede tarafından peyik görevlendirilerek, köy halkına bir gün

önceden haber verilir. Cemin yapılacağı ev veya cem evi ve saati köy halkına bildirilir. Bu uygulama

genelde köylerde veya ufak kasabalarda gerçekleştirilir.

Ceme katılacak tüm insanlar, boy abdestini alarak temiz elbiselerini giyerek ceme katılırlar.

Ceme katılacak insanlar, cemin yapılmasından bir gün önce cem evine veya cemin yapılacağı eve dede

tarafından çağırılırlar. Bir yıl içerisinde olan kırgınlıklar, alacak verecek meseleleri veya yola aykırı

herhangi bir durum varsa kamber tarafından önceden dedeye bildirilir. Dede, küskünlerin arasını

bularak barışmalarını sağlar. Alacak verecek meseleleri orada mahkeme edilir. Eğer orada meseleler

halledilemezse, birlik cemine bırakılır. Eğer durum resmi mahkemeye intikal etmiş ise, onlar ceme

alınmazlar.

mahkemeleri bitmiş ise, mürşit veya dede tarafından her iki tarafta dinlenir. Hatalı olan taraf düşkün

ilân edilir. Belirli bir süre cemlerden uzaklaştırılır. Cezası bittikten sonra, kurban keserek tövbe eder ve

ceme katılmaya hak kazanır. Eğer cezası büyükse, cemlerden ve toplumdan uzaklaştırılır veya mürşide,

Hünkâr dergâhına sevk edilir.

B. Cemin İcrası: Aşağıda, cemin icrası bütün aşamalarıyla anlatılıp, cem ibadetinin nasıl gerçekleştirildiği tüm

aşamalarıyla anlatılacaktır. Cemin icrası hakkındaki aktarımlar, doğal olarak, cemin icrasında görev

alan diğer görevlilerin (Dede, pabuççu, gözcü vd.) görevleri hakkındaki bilgilendirmeleri de

kapsayacaktır. Bu nedenle cemin icarsı hakkındaki aktarım biraz uzun olacaktır. Bu uzunluk, zâkirlerin

(âşıkların) cemin icrasındaki yerini tam olarak izah edebilmemiz için gereklidir.

Cemin yapıldığı cem evine gelen canlar ayakkabılarını pabuççuya teslim ederler, yine cem çıkışı

pabuççudan teslim alırlar.

Cem evine gelen canlar, eşiğin dört köşesine niyaz ederek ceme girerler.

Sağ eşik İmam Hasan, sol eşik İmam Hüseyin, üst eşik İmam Ali, alt eşik Fatıma’tül-Zehra’yı, kapı ise

Muhammed Mustafa’yı temsil etmektedir.

Kapıdan içeri giren can, içeride kapı ağzında bekleyen gözcünün, sağ omzuna veya elindeki asaya niyaz

edip, cemde bulunan canlara “Hü erenler” diyerek tarikât selamı verip, yerlerine otururlar. Eğer, Dede

cemde ise dar-ı Mansur olup, dara dururlar. Dualarını aldıktan sonra dedenin dizine niyaz edip,

tecellâya dururlar, yani ikinci kez dara durup, tecellâ duasını aldıktan sonra yerlerine edep erkân üzere

otururlar.

Dede de cem evine girerken, aynı şekilde eşiğe ve gözcüye niyaz ederek “Hü erenler” der ve ceme girer.

Dede ceme girdiği vakit gözcü, “Marifete sak olun erenler, pir geliyor” der ve cemde bulunan canların

dara kalkmasını sağlar.

Dede, meydan ortasına gelip “Hü erenler” diyerek dar şekline gelip, daha sonra postuna “Azemtü

aleyke, enâmtü aleyke, eslemtü aleyke, ekremtü aleyke, ya Allah, Ya Muhammed, ya Ali, destur ya Şah”

diyerek niyaz ettikten sonra postuna oturur. Dardaki canlara dar duasını okur. Dua şöyledir:

“Bismişah, Allah, Allah, durduğunuz dardan, yürüdüğünüz yoldan, ikrar verdiğiniz pirden yardım

şefaat ola. Dar çeken didar göre, didar gören Hakka ere. Nûru Nebi keremi Ali, pirimiz üstadımız

Hünkâr Hacı Bektaş-ı Veli katarından didarından ayırmaya. Gerçeğe hü.”

Cem erenleri secdeye iner ve ikinci kez doğrulup dara dururlar.

Dede: “Allah, Allah! Tecâllânız temiz yüzünüz ak ola. Adım adım gelen ayaklarınız ağrı sancı görmeye,

adım başına bin sevab yazıla. Dil bizden, nefes ecdadım Ali Mehmet Dede Sultandan ola. Gerçeğe hü.”

Cemde bulunan canlar secdeye inerler. Niyazdan sonra iki diz üzere gelip, sağ el göğüslerinde, sol el

dizlerinin üzerin de otururlar. “Hoş geldin sefa geldin pirim.” deyip dedeyi sefalarlar.

Dede: “Hoş bulduk, sefa bulduk canlar.” diye, erenlere cevap verip, ön saflarda bulunan yaşlı canlara,

hal ve hatırlarını sorup, gönüllerini aldıktan sonra ceme başlama gülbankını okur. Okunan gülbank

şöyledir:

“Bismişah, Allah, Allah. La feta illa aliylâ Seyfe illâ Zülfikâr. Alçakta, yücede yatan erenlerin,

evliyaların, nebilerin, velilerin, gazilerin, gözcülerin, bekçilerin duası kabul olmuş kulların yüzü suyu

hürmeti hakkı için, Cenabı Allah dualarımızı kabul muratlarımızı hâsıl eyleye. Akşamlarımız hayırlı,

hayırlarımız kadim ola. Şerler def ola. Günahlar af ola. Münkir münafık belâsın bula. Hak,

Muhammed, Ali umduğumuza nail, korkularımızdan emin eyleye. On iki İmam katarından didarından

ayırmaya. Dil bizden, nefes Hünkâr-ı evliyadan ola. Gerçeğe Hü. Mümine ya Ali.”

Tüm cem erenleri de “Allah, Allah” nidalarıyla duaya katılırlar. Duadan sonra çırağcı meydana gelir.

Çırağcı, çırağı elinde dara durarak: “Seyidim saadet, muhibbim saadet, mürşidim saadet hülasayı

mevcudat, Ali’nin sırrı hakikat, verelim Muhammed Mustafa ve Aliy’el Murtazâ’ya salâvat.” der. Canlar

da salâvat getirir.

“Seyidim saadet, muhibbim saadet, mürşidim saadet hülasayı mevcudat, Ali’nin sırrı hakikat. Verelim

Muhammed Mustafa, Aliy’el Murtazâ, Hatice’tül Kübrâ, Fatıma’tül Zehrâ’ya selâvat.” Canlar salâvat

getirir.

“Seyyidim saadet, muhibbim saadet, mürşidim saadet, hülasayı mevcudat Ali’nin sırrı hakikat. Verelim

Muhammed Mustafa, Aliy’el Murtazâ, Hatice’tül-Kübrâ, Fatıma’tül Zehrâ, Hasan-ı Müştebâ, Hüseyin-i

Kerbelâ’ya ve Ehli Beyt’in gül cemâline salâvat.” Çırağcı her salâvat dediği an ayağını az öne atar.

Dede: “Allah’ümme salli alâ seyyidinâ Muhammed’in ve alâ Ali Muhammed. Allah Allah darın hak,

gönlün pâk, imanın kuvvetli ola. Gerçeğe hü.” der.

Çerağcı, çerağı meydana serili olan seccadenin üzerine koyarak, “Ya Allah, ya Muhammed, ya Ali” diye

üç sefer niyaz ettikten sonra, Nur suresi 35-36’yı okur:

“Allahü nûrüssemavati vel’ardı, meseli nûrihi kemişkatin fiyha mısbhun,elmisbahu fiy

zücacetün,ezzücacetü keenneha kevke-bün dürrüyün,yükadü min şeceretin mübareketin zeytünetin lâ

şarkıyyetin ve lâ ğarbiyyetin yekadü zeytüha yudıyü ve lev lem temseshü nûrün “alâ nûrin,yehdiyllâhü

linûrihi men yeşâ’ü, ve yaribullahül’emsâle l,nnâsi,vallahü bikülli şey’in ‘aliymün.”(35)

“Fiy büyûtin ezinallahü en türfe’a ve yüzkere fiyhesmühu yüsebbihu lehu fiyhâ bilğudüvvi

vel’âsâli.Sadak Allahül Azim.” (36)

Çerağcı çerağı yakarken “Hü selamullah ya Muhammed Mustafa, hü selamullah ya Aliy’el Murtazâ, hü

selamullah ya Hasan-ı Müştebâ,Hüseyni Kerbelâ, ehlibeytin gül cemâline verelim salâvat.” der. Canlar

salâvat verirler. Çerağcı seccadeye niyaz edip, çerağı ile dara durup şu düvazdehi okur:

“Er cemâli Muhammed, Pir Kemâli Ali. Allah’ı bir bilelim, verelim Muhammed, Ali ve Ehlibeyt’ine

salâvat.”

Canlar, “Allâhümme salli alâ seyyîdinâ Muhammedin ve alâ âl-i Muhammed. Pir çerağın gülbankını

okuya. Allah, Allah. Çerağımız rüşân ola, mü’minler şad-ı Hürrem ola, cümle cem erenlerinin gönlü

Hakkın hidayet nuru ile uyanmış ola, karanlıklar gitmiş, aydınlıklar gelmiş ola, Allah cümlemizi

nurundan, katarından ayırmaya, çerağımız devri Âdem’den, devri kıyamete kadar yana sönmeye. Dil

bizden nefes, delilin piri Bâbûr-i ensâr ve Hünkâr’dan ola. Gerçeğe hü. Mümine ya Ali.” derler.

Çerağcı, çerağı seccadenin üzerine koyup niyaz ederek oturur. Zâkirler, çerağ üzerine üç adet düvaz

okurlar.

(1)

Mümin Müslim meydan açtı Ali’den

Yansın Ali aşkına uyansın çerağ

Muhammed Mustafa kevni doludan

Yansı Ali aşkına uyansın çerağ

Hatice, Fatuma nura boyandı

Hasan, Hüseyin’den içenler kandı

Şâh Zeynel Âbâ’dan çerağlar yandı

Yansın Ali aşkına uyansın çerağ

Bakırdan bakalım Cafer yoluna

Musa’yı Kazımın gonca gülüne

Rızanın ihsanı çoktur kuluna

Yansın Ali aşkına uyansın çerağ

On iki İmam dergâhında darımız

Tâki, Nâki, Asker-i sadık yârimiz

Mehdi Sahip zaman şak-ı nurumuz

Yansın Ali aşkına uyansın çerağ

Seyid Süleyman’ım zikrim Hakk ile

Hakikatte Hak katarı çekile

Kıyamete kadar yana yakıla

Yansın Ali aşkına uyansın çerağ

(2)

Ey mazhar-ı Huda nuri Muhammed

Yansın Şah-ı Merdan Ali aşkına

Hatice’tül-Kübra, Fatıma’tül-Zehra

Yansın Şah-ı Merdan Ali aşkına

Anların nurundan oldu ruşân

Kıyamete kadar kalsın bu nişan

Ziyasından yararlansın dervişan

Yansın Şah-ı Merdan Ali aşkına

İmam Hasan’dır, Hüseyin-i Kerbela

Seven kullarına çektirme cefa

İmam Zeynel Âbâ himmeti bize

Yansın Şah-ı Merdan Ali aşkına

Muhammed Bakır’dır nurun bekası

Cafer-i Sadık’tır hem iptidası

İmam Musa’yı Kazım Hakkın Rıza’sı

Yansın Şah-ı Merdan Ali aşkına

Muhammed Tâki’de gördüm nurunu

Nâki seven görmez tamu narını

Asker-i Mehdi’nin gördüm nurunu

Yansın Şah-ı Merdan Ali aşkına

Bunların nurları arşa yazıldı

Gürühu Naci katarına dizildi

Seven kullarına berat yazıldı

Yansın Şah-ı Merdan Ali aşkına

Seyid Mehmet’im sır oldu ayan

Mağripten maşrığa göründü inan

Kâbe’nin üstüne geldiği zaman

Yansı Şah-ı Merdan Ali aşkına

(3)

Nuru semâvatta okunur ayet

Hüdâ’nın aşkına yandı bu delil

Muhammed Mustafa metheder gayet

İmam Ali aşkına yandı bu delil

Delilsiz Cennete kimse giremez

Delil uyanmayınca erkân yürümez

Cürümsüz talibe sitem verilmez

Hasan, Hüseyin’e yandı bu delil

İmam Zeynel dahi zindanda yaktı

Muhammed Bakır’da bu nura baktı

İmam Cafer-i Sadık ilmine kattı

Musa’yı Kazım-a yandı bu delil

İmam Rıza’dır hem iki gözüm

Tâki, Nâki, Asker-i kara etme yüzüm

Muhammed Mehdi’ye vardır niyazım

On iki İmamlara yandı bu delil

Bu delil’in piridir Cabir-i Ensar

Yardım et (Fakir)e gül yüzlü Haydar

Ruz-i mahşer günü sen bizi kurtar (koymaya bidar)

Ehli beyt aşkına yandı bu delil

Zâkirlerin cemin bu aşamasında okudukları Kaygusuz Abdal, Pir Sultan Abdal gibi isimlere bağlanan

diğer bazı düvazlara şu örnekleri vermek mümkündür.

(1)

Muhammed Mustafa ey Şah-ı Merdan

Ali’yyel Murtaza kabul eylesin

Hatice, Fatıma, Hasan-ı Müşteba

Hüseyin-i Kerbela kabul eylesin

İmam Zeynel ile Muhammed Bakır

Cennet bahçesinde bülbüller şakır

Cafer-i Sadık’a erdik çok şükür

Musa’yı Kazım, Rıza kabul eylesin

Muhammed Tâki’ye verdim selavat

Ali’yyül Nâki’den isterim imdat

Hasan’ül Asker-i elaman Mürvet

Mehdi-i Sahip liva kabul eylesin

On dört Masumu pâk Güruhu Naci

Kırklara çıkıyor bu yolun ucu

Pirim Hacı Bektaş serimin tacı

Hünkâr-ı evliya kabul eylesin

(Virdi derviş) senin kulun kurbanın

Yarın mahşer günü ulu divanın

Senin mücrimlere çoktur ihsanın

Pirim Suca baba kabul eylesin

(2)

Muhammed Ali’den kurulu yoldur

Evveli rehberinden kaçana lanet

Evveli ikrar edip tuttuğu eldir

Yapıştığı elden kaçana lanet

Erenler bu yolda hazır hem nazır

Yolundan döneni defterden kazır

Öğretmezse bin kez eylesin özür

Onlar ile yeyip içene lanet

Aklın beğenip te ikrarın koyup

Kalkıp havalanıp nefsine uyup

Teberra gömleğin eğnine giuip

Azazil yurduna göçene lanet

İblis gibi elin ayıbına bakıp

İman-ı terk edip hem dinden çıkıp

Eliyle boynuna kemendin takıp

Gaybet edip sırrın açana lanet

Sözünü benlik yurduna koymuş

Özünü Hakk kapısından ayırmış

Yüzün yezit sıfatına döndürmüş

Ezazil donunu giyene lanet

Erenler boyun verdi uluya

Ezazül neylesin kalbi doluya

Teberra okunur yolsuz Veli’ye

Kendi bildiğine gidene lanet

(Şah Hatayi) der Veliyim yol ile

Sultanım muhabbet her dem kul ile

Göklere çıksada Sofi dil ile

Özün muhabbetten seçene lanet

(3)

Muhammed Ali’nin eli değimli

Hak deyip tuttuğum el bana yeter

Bu yolun sahibi Ali değimli

Ali’nin kurduğu yol bana yeter

Her gardaşlar muratların alırsa

Her biri cihanın kutbu olursa

Mürşidin elinden her ne gelirse

Sunduğu zehr ise bal bana yeter

İkiyüzlü iki dilli olanlar

İki pirli iki yollu olanlar

Anlar dahi kalptır lanet olanlar

Pire doğru giden kul bana yeter

Mürşidi Kâmil’den terbiye alan

Üstazın hâsılı gönlünde olan

İcazet verilip ezeli gelen

Beyden gelen beydir bil bana yeter

Kâmile varmadan Kâmil olunmaz

Her Mürşid olanda Kemâl bulunmaz

Nefsin bilmeyince Halik bilinmez

Okuduğum cim’se-dal bana yeter

Yeter bana ol pirimin kemâli

Celâli içinde vardır cemâli

Neylerim âlemi neylerim mali

Mürşidimden olan hal bana yeter

(Pir Sultan) damenin tutarsan erin

Hakkın rızasıdır, rızası Pirin

Mürşidin gönlünde var ise yerin

Beytullah değimli ol bana yeter

(3)

Kara katrana pekmez diyenler

Arının yaptığı baldan ne anlar

Çalıp çırpıp zehir zıkkım yiyenler

Helâl kazanılan maldan ne anlar

Er olup da erene ermeyen

Canını cananına vermeyen

Ehli olup irfana girmeyen

Edep erkân ile yoldan ne anlar

Ordular dizip asker kuşatanlar

Zevki saltanatla hayat yaşayanlar

Saraylarına atlas döşeyenler

Fakirin serdiği çuldan ne anlar

Sulu sepken kış boranlı gönüller

Her sözünde yalan söyleyen diller

Kendi halini bilmeyen kara cahiller

Perme perişan olan halden ne anlar

Desinlerle riyayla namaz kılanlar

Yol şaşırıp dağ başında kalanlar

Nefse uyup şeytana kul olanlar

(Biçare) gibi mazlum kuldan ne anlar

(4)

Âdem-i balçıktan yoğurdun yaptın

Yapıp da neylersin bundan sana ne

Âdem-i yarattın saldın cihana

Salıp da neylersin bundan sana ne

Bakkal mısın teraziyi neylersin

İşin gücün yok da gönül eylersin

Kulun günahını tartıp neylersin

Geçiver suçundan bundan sana ne

Katran kazanını döküver gitsin

Mü’min olan kullar didara yetsin

Yılana emreyle tamuyu yutsun

Söndürsün tamuyu bundan sana ne

(Kaygusuz Abdal)’ım sözümüz budur

Her nerde çağırsan Hakk anda hazır

Hep duzaha doldursan kim ne der

Yakma kullarını bundan sana ne

(5)

Dervişim deyip de meydana geldin

Varlığın terk edip geçebildin mi?

Bu meydana gelip erkâna durup

Bu erkân’ın sırrın seçebildin mi?

Hakikat ehlinin doğrudur yolu

Muhabbetin gülü aşkın bülbülü

Hulki Muhammed’dir, meşrebi Ali

Bu meşrepten dolu içebildin mi?

Pire hizmet edip erkânın için

Bir amel kazanıp imanın için

Aşk ile çalışıp öz canın için

Muhabbet hırkasın biçebildin mi?

Varlıkla yoklukla pazar eyleyip

Küfür ile imanın hem yâr eyleyip

Kalbini arıtıp imar eyleyip

Şek ile gümandan kaçabildin mi?

Bunda neler vardır bir nazar eyle

Yahşi yaman sakın sen alma dile

Nasihatin tutup (Bosnavi) dinle

Can gözünü bilmem açabildim mi?

(6)

Şâh’a talip olup ikrar verince

Dönenin boynunda kement olurmuş

Hasan’la, Hüseyine selam verince

Peşinden gitmeyen namert olurmuş

Zeynel’in aşkına canımız kurban

İmam Bakır’da dertlere derman

Cafer-i Sadıktan okunan ferman

Anlayıp bilenler devlet olurmuş

Musa-i Kâzım’dan gelir dolumuz

İmam-ı Rıza’ya malum halimiz

Yoktur kimse ile kıyl ü kâlimiz

Ehli Hak yolunda hem mert olurmuş

Dilerim çerağlar hep yanar sönmez

(Mesrur) himmet aldı yolundan dönmez

Hem iki atanın hakkı ödenmez

Ayağı altında Cennet olurmuş

Dede: “Allah, Allah! Hizmetiniz kabul, muradınız hâsıl ola. Nesimi’nin, Virani’nin, Fuzuli’nin,

Yemini’nin, Pir Sultan’ın, Kul Himmet’in, Şah Hatayi’nin[1] himmetleri, hidayetleri üzerinize ola.

Diliniz bülbül, kalbiniz gevher, hocanız İmam Cafer ve Âbdul Semed şefaatçiniz ola. Gerçeğe hü.

Mümine ya Ali.”

Burada dede, âşıkların kelâmları üzerine bir sohbet açar. Bu sohbetler genel anlamda, canların

anlayacağı, kıssalardan hisseler olarak devam eder.

Sohbetlerin bitiminde eğer vakit erken ise, canlarda âşıklardan istekli olurlarsa, dede, âşıklara yine

destur verir.

Âşıkların nefeslerine, dede duasını okur ve söz sohbet isteniyor, dinleniyor ise dede, yol, erkân, cem

ibadeti konularından, ibadetin faziletinden, dört kapı kırk makam hakkında, kırkların cem oluşundan,

bacıların düvaz okunurken, neden dara kalktıkları konusunda ve dara kalkmanın ne kadar büyük bir

sevap olduğu, Fatuma anamızın, bacıların şefaatçisi olduğu konulardan bol bol sohbetler açar.

Burada Şah Hatai’nin, bacıların dara kalkıp niyaz etmeleri için söylediği nefes okunur.

Gelin rıza ile gamdan geçelim

Eğilin bacılar eylen niyazı

Sıratı mizanı burda geçelim

Eğilin bacılar eylen niyazı

Niyaz sizi kuş ederde uçurur

Sırat-ı mizanı birden geçirir

Ab-ı Kevser ırmağından içirir

Eğilin bacılar eylen niyazı

Cehennem de vardır oddan dereler

Kabir sorgusunu burda sorarlar

Niyaz etmeyeni nara sürerler

Eğilin bacılar eylen niyazı

Niyaz eden Hak yolunda kişidir

Niyaz etmeyende mervan başıdır

Niyaz etmek yol oğlunun işidir

Eğilin bacılar eylen niyazı

Niyaz eden Hakk yolunda tanıktır

Niyaz etmeyenin yayı sınıktır

(Şah Hatayi)m Mevlâ’sına konuktur

Eğilin bacılar eylen niyazı

Âşıkların nefesleri peşinden dede, yemeğin hazır olup olmadığını sorar, eğer hazır değilse, bir sohbet

açar, yemek hazırsa cem birleme işlemine geçer.

Cem, birlik cemi ise, canlar birbirinden hoşnut razı mı? Alacaklı verecekli olan var mı? Canları

birbirlerinden sorar.

“Eyvallah cem erenleri, buraya toplanmaktan maksat, ne kanlı lokma yiyelim, ne de kanlı lokma

yedirelim. Kanlı lokma yemek ve ya yedirmek, bir yol kardeşinle, küs ve ya alacaklı olarak, meydana

vermeden o lokmayı yerse, kanlı lokma yemiş olur, yani haram lokma yemiş olur. Eğer içindekini

meydana verir, meydan erenleri de bir çare bulamadan o lokmayı yedirir iseler, onlarda kanlı haram

lokma yemiş olurlar. Canlar özünü yoklaya. Eğer küsülü kakılı yok ise, eyvallah” derler.

Dede: “Eyvallah canlar. Hepimizi yüce yaratan, Âdem ve Havva anamızdan halk eyledi. Hatalarımız

olabilir, kul hatasız hata tövbesiz olmaz. Gelin canlar, erenler meydanında, Hak huzurunda, özünüzü

ve özümüzü dara çekelim. İçimizi meydana dökelim ki, Hak ve halk huzurunda arınmış olalım. Canlar

döktüğünüz varsa doldurun. Ağlattığınız varsa güldürün. İncittiğiniz varsa, mürvet diletip, gönlünü

alın. Her hangi bir konuda, birbirinizden davanız var ise, burada meydana verin ki, meydan erenleri

halletsin. Meydana verdiğiniz meydan erenlerinindir. Altına alıp oturduğunuz, meydana

vermediğinizse sizindir. Ya burada söyleyin, ya da ölene kadar saklayın. Hısımınızla, konu

komşularınızla, birbirlerinizle hoşnut razı mısınız? Hoşnut razı mısınız? Hoşnut razı mısınız?” Canlar

razı ise, “Eyvallah” diye cevap verirler. Eğer bir sorun varsa meydana gelip, dara durup, dedenin duası

sonrası, iki dizleri üzerlerine gelerek, haklarını talep ederler. Meydan erenleri de bir çözüm bulurlar.

Eğer, barışmak istemeyen olursa, cemden uzaklaştırılır. Hiç bir canda, cemden atılmak istemez.

Genelde davalarından geçer ve ya anlaşırlar. Birbirlerine sarılarak niyaz ederler ve dava kapanmış ve

hallolmuş olur.

Dede: “Eyvallah canlar, sizler birbirlerinizden razı oldunuz, Allah, Muhammed, Ali ve gelmiş geçmiş

olan, tüm erenler evliyalarda sizlerden razı olsun.” der.

Eğer yapılan cem, görgü veya düşkün cemi ise, o canı meydana alarak, meydan erenlerinden sorar,

razılık aldıktan sonra, cem birleme işine geri döner. Talebi olan varsa aralarını bularak barışmalarını

sağlar.

Pir: “Hoşnut razı olduğunuza, aşığa keman dervişe nişan desek bir nişan gösterir misiniz?” dede, üç

sefer sorar, canlar “Eyvallah” derler. Dede: “Öyle ise bir nişan gösterin.” Cemde bulunan tüm canlar

birbirleriyle niyazlaşırlar.

Dede: “Allah cümle cem erenlerinden razı olsun.” der. Sözü zâkirlere bırakır. Zâkir saz eşliğinde bu

nefesleri okur.

Lâ fetâ illâ aliylâ seyfe illâ zülfikâr

Pirim bin kan ettim amana geldim

Bize mürvet, size affetmek düştü.

Gayet günahlıyım, sitem yol oldum

Bize mürvet, size affetmek düştü.

Allah bir Muhammed, Ali’den beri

Şah Hasan, Hüseyin doludan beri

İmam Zeynel Âbâ uludan beri

Bize mürvet, size affetmek düştü.

Muhammed Bâkır’dan, Cafer’e vardım

Mûsâ-i Kâzım, Rıza darına durdum

Kusur bende imiş, günahkâr oldum

Bize mürvet, size affetmek düştü.

Tâki’ye, Nâki’ye amana geldim

Hasan Askeri’ye tecelli kıldım

Muhammed Mehdi’den noksanım buldum

Bize mürvet, size affetmek düştü.

(Seyid Süleyman)’ım tecelli kıldım

Kudret ilminden sebatım aldım

Urgan boğazımda meydana geldim

Bize mürvet, size affetmek düştü.

“Bismillâhi destur-û ya Şah. Diyelim cemi günahlarımıza estağfurullah, estağfirullah,

estağfırullahellezi lâ ilâhe illâ huvel hay-yel kayyûme ve etûbuileyh. İlâhi Rabbil alemiyn, ilâhi Râbbil

alemiyn, eğer bizim elimiz-den, dilimizden, belimizden ve vesâi azalarımızdan, bu güne gelene kadar

ne günah, kusur ve hata işlemiş isek, tövbe ettik pişman olduk bir daha işlememeye gayret edeceğiz.

Evvelimiz Âdem Safiullah, ahirimiz Muhammed Mustafa arasından ne kadar peygamber gelip geçmiş

ise, biz onlara inandık iman getirdik. İnancımız; Amennâ veseteknâ tübti ricati illallah. Amen-tû

billâhi meleyketü ve kutûbü versilü bihi vel yevmil âhir-i ve kaderi’hi sırrıhi minâllahe vel bâsû badel

mevt. Diyelim hep birlikte Hakka lâ ilâhe illallah, Muhammed Resulullah, Ali’yi Veliyullah, Kâmil-i

mürşit mürşidi Kâmil vasi-i Resûlullah.”

Cem ibadetlerimizin kabulü için, Allah’ı Telâ’nın görünür, görünmez kaza, belâ, afat, tufan, yangın,

deprem gibi belalardan koruması için, evlatlarımızın, vatana, millete ve bizlere yararlı, kişilikli, saygılı

ve faydalı olmaları için, Yüce Râbbülalemi’nin gökten hayırlı rahmetler, yerden hayırlı bereketler ihsan

eylemesi için, bir daha diyelim; Hak lâ ilâhe illâllah, Muhammed Resulullah, Aliy’ün Veliullah, Kâmil-i

Mürşit, mürşidi Kâmil vasi ya Resulullah. Türkiye Cumhuriyetinin ilelebet payidar kalması için,

Ordularımızın, havada, karada, deryada daima muzaffer olması için, bize bu Cumhuriyeti bırakan,

Mustafa Kemal’in ve silah arkadaşlarının ve bu vatan uğruna şehit olan tüm canlar için, bu yutan gelip

geçen tüm canlar için, bize de dua yok mu Ya Rab diyen canlar için, yüce Allah günahlarını bağışlaması

ve mekânlarının Cennet olması için bir daha diyelim; Hak lâ ilahe illallah, Muhammed Resulullah,

Aliy’ün veliullah, Kâmil-i mürşit, mürşidi Kâmil vasi ya Resulullah.”

Lâ fetâ illâ aliylâ seyfe illâ zülfikâr

Birsin birliğine yoktur gümanım

Tövbe günahlarımıza (estağfurullah, estağfurullah, estağfurullah)

Şahım huzurunuzda çoktur günahımız

Tövbe günahlarımıza (estağfurullah, estağfurullah, estağfurullah )

İmam Hasan geldi bize yardıma

Şah Hüseyin derman eyle derdimize

Şükürler olsun Zeynel Abidin-i gördüğümüze

Tövbe günahlarımıza (estağfurullah, estağfurullah, estağfurullah )

İmam Bâkır’dır balkıyıp gelen

Hocam İmam Cafer elimiz alan

Mûsâ-yı Kâzım-a niyazlar kılan

Tövbe günahlarımıza (estağfurullah, estağfurullah, estağfurullah )

İmam Rıza’dır Horasan Pir-i

Muhammed Tâki’dir sırrımın sırrı

Ali’yel Nâki’dir İmam’lar gülü

Tövbe günahlarımıza (estağfurullah, estağfurullah, estağfurullah )

Hasan Ali Askeri’den aldım ah ile ferman

Muhammed Mehdi’dir dertlere derman

Bu yola ikrar verdim geriye durmam

Tövbe günahlarımıza (estağfurullah, estağfurullah, estağfurullah )

Benim Pir’im on iki İmam Ali’dir

Gittiğimiz evliyalar yoludur

Mürvetim var gerçeklere bellidir

Tövbe günahlarımıza (estağfurullah, estağfurullah, estağfurullah )

(Şah Hatayi)’m Hak nuruna boyandım

Gözüm açtım hem gafletten uyandım

Medet, Mürvet Şah’ım sana dayandım

Tövbe günahlarımıza (estağfurullah, estağfurullah, estağfurullah )

“Bismillah ya Şah! Nadi Aliyyen mazhare’l acaibi, tecithu av-nen leke fi’n-nevaibi, küllü hemmin ve

gammin seyenceli bi-azametike ya Allah ve bi-nübuvvetike ya Muhammed ve bi-velâyetike ya Ali, ya

Ali, ya Ali. Valeyha muhaveliyna, edrikni, edrikni, edrikni, ahasni, ahasni, ahasni. lâ fetâ illâ aliylâ

seyfe illâ zülfikâr.”

“Tana baktım tanımız var, yıldızdan gömleğimiz var, buralarımız ne alâ, dört yanımız hisar kalâ, dört

yanımız hakladık kilit vurup kilitledik, on bir evlat ile Şâhı merdan sırrı Yezdan Ali’yyel Murtazâ’ya

ısmarladık. Talip de itikat, Pir de kuvvet, öz birliğine diyelim, Allah, Allah. Canlar Allah, Allah diyeler.”

Öz birliğine, Şah kuvvetine, evliya keremine Allah. alçakta, yücede yatan erenlerin, evliyaların,

nebilerin, gazilerin, gözcülerin, bekçilerin, duası kabul olan kulların, gaip erenlerinin, horasan

pirlerinin, urum abdallarının yüzü suyu hürmeti hakkı için Cenabı Allah dualarımızı kabul,

muratlarımızı hâsıl eyleye. Korkularımızdan emin, umduğumuza nail eyleye. Dertlerimize deva,

borçlarımıza eda, hastalarımıza acil şifalar ihsan eyleye. Görünür görünmez kaza, belâ, afat ve

depremlerden saklıya, bekliye. Zalime zebun muhannete muhtaç eylemeye. Elimizin karasını

yüzümüze çaldırmaya. Evlat acısı göstermeye. Er ve evliya gözünden nazarından düşürmeye.

Komşular arasında yüzümüzü kara eylemeye. Üçlerin, beşlerin, yedilerin, on iki imamların, on dört

masum-i pakların, on yedi kemer bestlerin, yirmi dört bacıların, kırkların, yetmiş iki şehidi

şühedanın, yüzü suyu hürmeti hakkı için, Cenabı Allah dualarımızı kabul, muratlarımızı hâsıl eyleye.

Nuru nebi Keremi Ali, pirimiz hünkâr Hacı Bektaşi Veli katarından, didarından ayırmaya. dil bizden

nefes ecdadım Ali Mehmet dede’den ola. Gerçeğe hü, mümine ya Ali.” Cemdeki canlar: “ Allah, Allah”

diyeler.

Bu duanın peşinden, zâkirler, bir düvaz okuyup, peşinden miraç lama okurlar.

Zâkir: “Hayırlı himmet pirim, la feta illa aliyla seyfe illa zülfikar. Ali Haydar sözüne inandıramadı. Özü

çürük ervaha.” Der ve ardından semah ritüeli başlar.

Semaha dönen canlar dara dururlar. Pir: “ Allah, Allah semahlarımız kabul, muratlarınız hâsıl ola.

Dönmüş olduğunuz semahlar, kırklarda dönülen semah ola. Semaha dönen başlarınız kollarınız

ayaklarınız ağrı sancı görmeye. Dil bizden nefes Ali’den ola. Gerçeğe hü.” Diye semaha duran canları

dualar ve ardından Semah erenleri secde niyazını yapıp iki dizleri üzerine otururlar.

Zâkir bir düvaz okur. “Destur ya Pirim.”

Gelin ey gaziler yola gidelim

Ululardan ulu yol Allah, Allah

Muhammed, Ali’ye niyaz edelim

Gerçekler demine Hü Allah, Allah

Dedim Hasan, Hüseyin İmamlar Şah-ı

Zeynel Abidin’de İmamlar mahı

Muhammed Bakır’da cemalin hası

Balkıya balkıya nur Allah, Allah

Mezhebim İmam Cafer’i-Sadık

Kâzım Musa, Rıza yarama tabip

Ona nazar kıldı Muhammed Habib

Derdimin dermanın ver Allah, Allah

Şâh Tâki, Nâki’dir bu yolu açan

Hasan’ül Asker-i müşküller seçen

Muhammed Mehdi’den bir dolu içen

Pir’lerin kalbinde Şâh Allah, Allah

(Pir Mehmed)’im kendi halinde gezer

Sultan Suca dedem eylemiş nazar

Âşıklar methini okuyup yazar

Pir’imin cemali nûr Allah, Allah

Bu düvazda her imamın ismi anıldıkça, yerde oturan semah erenleri, birbirlerinin omzuna niyaz eder.

Düvaz bitiminde, secdeye indikten sonra dara durup, Dede, tecellâ duasını okur, yine semaha

zâkirlerin tevhitleri ile başlarlar.

TEVHİDLER

İki turnam gelir başı cigalı

Eğlen turnam eğlen Ali misin sen?

Birisi Muhammed, birisi Ali

Eğlen turnam eğlen Ali misin sen?

Yoksa Hacı Bektaş Veli misin sen?

İki turnam gelir başı yemyeşil

Biri İmam Hasan ol paki nesil

Biri İmam Hüseyin Cennet’te bir gül

Eğlen turnam eğlen Ali misin sen?

Yoksa Hacı Bektaş Veli misin sen?

İki turnam gelir rengi kırmızı

Biri İmam Zeynel sürelim yüzü

Biri İmam Bakır, edem niyazı

Eğlen turnam eğlen Ali misin sen?

Yoksa Hacı Bektaş Veli misin sen?

İki turnam gelir rengi Cafer-i

Biri İmam Kâzım ol yol rehber-i

Biri İmam Rıza Horasan Piri

Eğlen turnam eğlen Ali misin sen?

Yoksa Hacı Bektaş Veli misin sen?

İki turnam gelir rengi beyazdır

Biri Tâki, Nâki zikri niyazdır

Biri’de Asker-i merd-i Hicaz’dır

Eğlen turnam eğlen Ali misin sen?

Yoksa Hacı Bektaş Veli misin sen?

Turnalar Hicazdan sökün eyledi

Muhammed Mehdi’yi yakın eyledi

Hakikat ehlini memnun eyledi

Eğlen turnam eğlen Ali misin sen?

Yoksa Hacı Bektaş Veli misin sen?

Turnalar geldiler verdiler selam

Aldım selam’ını eyledim kelam

(İlhami)şüphesiz gördüm vesselam

Eğlen turnam eğlen Ali misin sen?

Yoksa Hacı Bektaş Veli misin sen

Semah erenleri dara durup, Dede’den duasını alırlar ve geride iki can kalır. Birisi mümin birisi

Müslim, bunlar Kerbelâ veya garipler semahını icra ederler. (ZAKİR) devam eder.

Dünü günü arz umanım Kerbelâ

Varalım gaziler İmam aşkına

Serden başka sermayem yoktur elimde

Konalım gaziler İmam aşkına

İllallah Şâh, İllallah Şah, illallah

Sen Ali’msin Ali Mürşit

Güzel Şahım eyvallah

Ya Allah, lâ ilahe illallah

Dertli öter seherin bülbülleri

Mana söyler Hak ehlinin dilleri

Taze açmış Firdevs bağı gülleri

Derelim gaziler imam aşkına

İllallah Şah, illallah Şah illallah

Sen Ali’msin Ali mürşit

Güzel Şah’ım eyvallah

Ya Allah, lâ ilâhe illallah

Kapıyı açtı kırklardan birisi

Birisinden mest olmuştur yarısı

Ehlibeyt güzel Şahın korusu

Konalım gaziler İmam aşkına

İllallah Şah, illallah Şah, illallah

Sen Ali’msin, Ali mürşit

Güzel Şah’ım eyvallah

Ya Allah, lâ ilahe illallah

Rehberi talibi çiğininde getir

Eksiğini tamam eyle sen yetir

Rıza lokmasını meydana getir

Yiyelim gaziler İmam aşkına

İllallah Şah, illallah Şah, illallah

Sen Ali’msin, Ali mürşit

Güzel Şahım eyvallah

Ya Allah, lâ ilahe illallah

Eydür (Şâh Hatayi)’m dön beri beri

Cümlemiz de bir ıkrara beli deyi

Çağrışırlar Muhammed, Ali deyi

Duralım gaziler İmam aşkına

İllallah Şah, illallah Şah, illallah

Sen Ali’msin, Ali mürşid

Güzel Şahım eyvallah

Ya Allah, lâ ilahe illallah

Canlar dara durur, Dede: “Semahlarınız kabul, muratlarınız hâsıl ola. Kerbelâ ve garipler semah’ına

kayıt eyleye. Gerçeğe hü. Mü’mine ya Ali.” Semah erenleri, secdeye iner ve tecellâ duasını da aldıktan

sonra yerlerine otururlar. Carıcı, meydana carı çalıp, duasını alarak yerine oturur. Saka, elindeki su

dolu kaplarla dara dururlar. Sakka iki kişiden oluşur.[2]

Sakiler, dedeye sakka suyunu uzatarak dua lamasını ister. Pir, sakka suyu tasını iki ile tutarak,

İnnel’ebrâre yeşrebûne min ke’sin kâne mizâcühâ kâfüren.(6) Aynen yeşrebü bihâ ‘ıbâdul-lahi

yüfeccirûnehâ tefciyren.

Alçakta yüksekte yatan erenlerin, evliyaların, velilerin, nebilerin, uyanıkların, gazilerin, gözcü ve

bekçilerin, yüzü suyu hürmeti hakkı için, Kerbela’da susuz şehit olan canların, masumların hakkı için,

Şehriban anamızı sır ettiğin hakkı için, Zeynep ana ve yirmi dört bacılar hakkı için, Ya Rabbel alemiyn

ya Rabbel alemiyn, Kadimliğin, Kerimliğin, Ululuğun hakkı için, bu dağıtılan sakka suyunu, Cennet

bahçeleri içindeki İmam Aliyyel Murtaza efendimizin dağıttığı Kevser sularından eyle. Dertlerimize

derman, hastalarımıza şifa eyle. Katresi değeni Cehennem narına yakma ya Rabbim. Duası bizden,

kabulü Hak Muhammed, Ali’den ola gerçeğe hü.

Duadan sonra, sakiler, taslardaki suları birbirlerine karıştırıp şu duayı okurlar.

Euzü billâhiminel-semûul aliym.Bismillahirrahmanirra-him.Aliyeküm siyâbü sûndüsin hudrûn

veistebrakun ve hullû âvire min fıddatin, ve sekâhüm rabbihüm şerâben tahûren.

Hü Selamullah ya Aliyyel Murtazâ,Hü selamullah ya Hasan-ı Müştebâ,Hü selamullah ya Hüseyin-i

Kerbelâ.

Lütfüne muhtacız eyle ihsan her dem, ya Hüseyin

Derdimizin dermanı senden, eyle derman ya Hüseyin

Gayriye muhtaç kılma âşikanı elaman-ı eleman

Sen medet kıl bizlere, her vakit ve her an ya Hüseyin

Sad-hezaren lanet olsun ol güruh-ı delâle

Sen şah-ı şehit ettiler, anlara ad-şan ya Hüseyin

İsmi pâkin aşkına zikr edeni koyma zumette hergiz

Ber murat et dide-i giryan ile ağlayanı ya Hüseyin

İsmi pâkin için bir kadeh su aldım ele

Aşkınla içenlere kıl âb-ı hayat ya Hüseyin

Sadığı sak, Selman-ı pâk, Ahmed-i Muhtar, Haydar-ı Kerrar

Ruhu İmam Kerbela’yı deşti, bir yudum su, su diye

Dil reşneda ser verenler aşkına, gözüm yaşı

Sebil ettim, derim Ali sakka İmam Hasan şah Hüseyin

Derim Ali sakka imam Hasan şah Hüseyin

Derim Ali sakka İmam Hasan Şah Hüseyin

Hü mey olsun içenlere, rahmet göçenlere, derim Ali sakka İmam Hasan Şah Hüseyin Geçmişiz biz canı

baştan erenler aşkına. Can gözü dem be dem Hakkı görenler aşkına. Kerbelâ’da deşti gamından

sevenler aşkına. Gözüm yaşın sebil ettim Şah-ı şehidân aşkına, diye diye sakiler suyu canlara birer

yudum dağıtırlarken zâkir bir mersiye okur.

MERSİYE

Kudretül aynı Resulullahı Şah-ı servere

Gavmi tuğyan gasti katli çun olup, cem-i bir yere

Nasıl layık gördünüz, ol cismi pâki hançere

Hürmetiniz böyle miydi? Hazreti Peygambere

Hem ciğer pareyi, Zöhre-i nuru çeşm-i Haydare

Vacip iken Hazreti İmama, beyat et ey lain

Kast-i kıldın ahirin ney zadetin

Fitneyi şekavet oldunuz, hepiniz haini bilin

Hürmetiniz böyle miydi? Hazret-i Peygambere

Hem ciğer pareyi, Zöhre-i nuru çeşm-i Haydare

Katli evlad-ı Resulün hakkında, ettiniz güluğ

Vermediniz Sabi-i masumlara bir katre su

Biz Muhammed ümmetiyiz dersiniz ey garraru

Hürmetiniz böyle miydi? Hazret-i Peygambere

Hem ciğer pare-i Zöhreyi nuru çeşm-i Haydare

Hangi mezhepte vardır katli evlad-ı Resul

Hangi kanunu adalette görülmüştür bu usul

Hakka biat etmeyip, ne Hakkı ettiniz kabul

Hürmetiniz böyle miydi Hazret-i Peygambere

Hem ciğer pare-i Zöhreyi nuru çeşm-i Haydâre

Şeyhi ceyhunu fıratı zapta almak, Hakk revamıdır?

Ehli beyt-i teşnelek koymak, Hakk rızasımıdır o gün?

Böyle bir emri kâbihden, Hakk revamıdır o gün?

Hürmetiniz böyle miydi Hazreti Peygambere

Hem ciğer pare-i-Zöhre-i nuru çeşm-i Haydare

Sürdünüz esbidi fesadı Kerbelâ meydanına

Kurdunuz şadırvanları, şaduman için yanına

Şimir melun çekti, tığı şimşiri Hüseyin’in gerdanına

Hürmetiniz böyle miydi Hazreti Peygambere

Hem ciğer pare-i-Zöhre-i nuru çeşm-i Haydare

Hanedan-ı ehli beyt-i alıp şama gittiniz

Kalbi mahsun, çeşmi perhun, cümlesini incittiniz

Yetmiş iki milletin etmediğin ettiniz

Hürmetiniz böyle miydi Hazret-i Peygambere

Hem ciğer pare-i-Zöhre-i nuru çeşmi Haydare

Ey vefasız gavmi, binâayı şehri viran ettiniz

Kerbelâ sahrasını, zulm ile alkan ettiniz

Ya niçin sabretsin (Abdul Aziz) dünyayı viran ettiniz

Hürmetiniz böyle miydi Hazreti Peygambere

Hem ciğer pare-i-Zöhre-i nuru çeşm-i Haydare

Saki cem erenlerine, birer yudum suyu sunduktan sonra meydana gelip, birbirlerine de birer yudum su

içirdikten sonra, şu ayet ve düvâzdehi okur.

Bismillâh ya Şâh. Nünezzilü minelkur’âni mâhhüve şifâün ve kâne rahmetün lilmü’miniyne ve

lâyeziydüzzâlimiyne illâ hasâren.

Ya ilâhi ver muradımız, Muhammed Mustafa’nın aşkına

Saki-i Kevser İmâm Aliyyel Murtazâ’nın aşkına

Bize gösterme azabın acısını elamanı elaman

Şâh Hasan, Şâh Hüseyin-i Kerbelâ’nın aşkına

Defteri isyanımız yırt dest-i afınla Mürvet el âman

İmâm-ı Zeynel Âbâ, Bâkır-ı Rüttüca’nın aşkına

Çaresiz koyma Darende, lûtfine mazhar et

Cafer-i-Saddık, Mûsâ Kâzım, Rıza’nın aşkına

Nefsimize mâlik kılma, zümre-i Naci’den et

Şâh Tâki, be Nâki pür sefâ’nın aşkına

Ya ilâhi (Cemâl)ini mahrum etme eyle şâd

Asker-i, Mehdi-i Sâhip zâmanın aşkına

Gözüm yaşın sebil ettim, derim Ali sakka İmam Hasan Şâh Hüseyin. Derim Ali sakka İmam Hasan Şah

Hüseyin. Derim Ali Sakka İmam Hasan Şah Hüseyin. Sel sebil ya Hüseyin, derim Ali sakka İmam

Hasan Şah Hüseyin, katresi değeni Cehennem narına yakma, ya Hüseyin.(Diyerek sol eline aldığı

tastan, sağ eliyle tarlaya tohum saçar gibi, canların üzerlerine saçar) Canlar da Allah, Allah diyerek,

avuçlarını serpilen suya açarlar. Vazifesi bitince, Sakka meydana gelerek, eli ile kalan sudan bir miktar

hava’ya bir miktarda yere saçarak, Allah gökten hayırlı rahmetler, yerden de hayırlı bereketler ihsan

eyleye deyip, dara durur.

Allah, Allah detur-i ya Şah

Nurdan kadeh elinde

Saki’dir Kevser gölünde

Şah Hüseyin kavlinde

Ey şems-i gam yeme

Şükürler olsun bu deme

Salâvat-i elden koyma

Ver Muhammed Mustafa ve Ehli beytine salâvat.(Canlar hep bir ağızdan salâvat vereler.)

Euzû billâhiminel semûl âlim, Bismillahirrahmanirrahim.

Vekûlûl hamdülillahilleziyn-e lemyetteyiz şerikûl fil mülk, münezzilihi kebbûrihi tekbirâ.

Allah-u ekber, Allah-u ekber, lâ ilahe illallahu vallahû ekber. Allahu ekber, velilâhil hâmd.(3)sefer

tekrar olunur.

Esselâtu vesselâm aleyk, aleyke ya resulalllah, Esselâtu vesse-lam-u aleyk, aleyke ya Habiballah.

Esselâtu vesselâm aleyke ya seyidin-evveliyne vel ahirin ve alâ alihim ve ehli beytim Ali, Hasan,

Hüseyin, Zeynel, Bakır, Cafer, Kâzım, Rıza, Tâki, Nâki, Asker-i, Mehdi-inin ve sevenlerin gül cemaline

salavat.

Canlar salâvat getireler.

Dede: Allahumme salli alâ seyyidina Muhammed’in ve alâ Ali Muhammed. Allah, Allah, hayırlı

hizmetleriniz kabul, muratlarınız hasıl ola. Hakk Teâlâ dertlerimize derman, hastalıklarımıza şifa

eyleye. Katresi değeni Cehennem ateşine uğratmaya. Yüce Rabbil alemiyn, gökten hayırlı rahmetler,

yerden hayırlı bereketler ihsan eyleye. Dört ırmağın başında saki-i Kevser olan İmam Ali efendimizin

elinden âb-ı Kevser suyunu içmeyi cümlemize nasip eyleye. Dil bizden, nefes zamanın imamından ola

Gerçeğe Hü. Mü’mine ya Ali.

Dede’nin sakilere duası bitince, tüm ayin-i cem görevlileri, ellerindeki hizmet aletleriyle dara dururlar.

Kadıncık Ana (Fatuma) da, elinde bir tabak içerisine koymuş olduğu kurban lokması ile darda hazır

bulunur.

Zâkir: Biz erenler tellâlıyız çağrışırız sebbe seb, Pirimiz kırklar içinde İmam Cafer, Abdulsemed. Er

cemali Muhammed Pir kemali Ali. Allah’ı bir bilelim. Verelim Muhammed Mustafa ve Ehlibeyti’ne

salâvat. Canlar, salâvat getirirler.

Dede: Allahumme salli alâ seyyidina Muhammed ve alâ Ali, Muhammed. Allah, Allah, hayırlı

hizmetleriniz kabul ola. Muratlarınız hâsıl ola. Nuru Nebi, Keremi Ali, Pirimiz ustazımız Hünkâr Hacı

Bektaş’ı Veli katarından, didarından, kemalinden, cemalinden ayırmaya. Gözcü, Karaca Ahmed’in,

İmam Hasan, Şah Hüseyn’in himmet ve hidayetleri üzerlerinize ola. Carınız Hak, kalbiniz pâk,

imanınız kuvvetli ola. Seyyid-i Ferraş şefaatçin ola. Yunmalarınız gönülden ola, abdestleriniz kadim

ola. Seyyid-i Selman-ı Pâk’ın himmet ve hidayetleri üzerinize ola. Çerağlarımız ruşen ola. Devri

Âdem’den beri kıyamete kadar yana yakıla sönmeye. Cabir-i-Ensar’ın, İmam Zeynel Âbidin’in, himmet

ve hidayetleri üzerinize ola. Diliniz bülbül, kalbiniz gevher, hocanız İmam Cafer, Abdul Semed’in ve

hizmet ettiğiniz yedi gerçeklerin himmetleri hidayetleri üzerlerinize ola. Cebrail Aleyyisselam’ın

himmetleri üzerlerinize ola. Kurban sahiplerinin kurbanları kabul ola, tüyü sayısınca hayır hasenat

yazıla. Dünyada kurban, ahrette Burak ola. Halil İbrahim peygamberin himmetleri üzerinize ola.

Çomçunuz dolu, yardımcınız Hak, Muhammed, Ali ola. Fatuma ve Kadıncık anamızın şefaatleri

üzerinize ola. Semaha dönen başlarınız ağrı sancı görmeye. Kırkların himmet, hidayetleri üzerlerinize

ola. Dağıtılan sakka suları, dertlerimize deva, gönüllerimize ışık ola. Saki-i Kevser olan İmam Ali,

İmam Hasan, İmam Hüseyin efendilerimizin şefaatleri üzerinize ola. Dil bizden, kabulü Hak’tan,

şefaat ceddim Ali Mehmet Dede’den ola. Gerçekler demine hü. Mü’mine ya Ali.

Tüm canlar, Dede’nin duasına Allah, Allah diyerek katılırlar. Canlar tecellaya inip dualarını aldıktan

sonra yerlerine otururlar.

Kamber, bir tepsi üzerine bir parça ekmek koyarak dara durur ve “Destur Pirim. Allah, Allah diyelim,

kadim Allah diyelim. Geldi Ali sofrası, içinde erenler lokması, destur ya şah diyelim. Hak versin biz de

yiyelim. Himmet Pir’imden.” der.

Dede: “Allah, Allah, sofranız kucağınızdan, evlâdınız ocağınızdan, bereketiniz ambarınız ve

bucağınızdan eksik olmasın. Taşsın dökülmesin, artsın eksilmesin. Hızır Nebi hanelerinizden eksik

olmasın. Dil bizden, nefes Ali’den ola. Gerçeğe Hü.”

Kamber, duayı aldıktan sora sofralar serilip, erenler lokmaları yenir ve dede, sofranın toplanma

zamanı gelince, eline bir parça lokma alarak “Eyvallah erenler. Bu lokma da erenlerin, evliyaların,

Nebilerin, Velilerin, Aşıkların, Sadıkların, uyanıkların, gözcülerin, bekçilerin, gazilerin olsun. Bu

yoldan gelip geçenlerin olsun. Bu lokma da Tarikat Pirlerinin, Gaziyan-ı ahiyan-ı Urum Abdallarının,

Âşıklarının, Pirlerinin olsun. Bu lokma da, umanların, küsenlerin ola, bu lokmadan kanmış olalar. Dil

bizden, nefes Hünkâr’dan ola. Cümleniz kurban sahibinden kana.” diyerek kurban sahibine verir ve ya

orada bulunan bir can, Dede’nin elinden o lokmayı kapıp alır. Canlar sofradan tutar ve Dede, sofra

duasını yapar.

“Allah, Allah, elhamdülillah, nimete şükrüllah, Nimeti celil, bereketi Halil, şefaati resul, inayeti Ali,

keremi Veli, bu gide ganisi gele, er Hak bereketini vere, yiyenlere helâl, yedirenlere delil ola, tüyünce

hayırlar yazıla, yiyip yedireni, pişirip kotaranı, meydana getireni Hak saklaya Hızır bekleye, yoldaşı

ola. Dil bizden, nefes zamanın imamından ola. Gerçeğe hü.”

Dualar bittikten sonra cem sona ermiş olur. Sofralar toplanıp Dede, yatan oturan duası yapar.

“Allah, Allah, akşamlarımız hayrola, hayır kapılarınız açık ola, yatanların oturanların, Hak işlerini rast

getire, sağ yatan selamet kalka, her sırrını burada koyup gidenlerin demi devranı yürüye, Allah tekrar

tekrar kavuşturmak nasip eyleye, Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal ve silah arkadaşlarının

ve vatan için şehit olmuş tüm canların ruhlarını şad, mekânlarını Cennet eyleye. Yüce Rabbimiz,

Türkiye cumhuriyetini ilelebet payidar eyleye. Askerlerimizi her zaman her yerde muzaffer eyleye. Dil

bizden, nefes Hünkâr-ı evliyadan ola. Gerçeğe hü. Mü’mine ya Ali.”

Burada cem ibadeti sona ermiş olur. Gidenler gider, gitmeyenler ise yeniden bir dem sofrası kurarak

Balım Sultan sohbetleri yaparlar. Bu genelde kış günlerinde olur. Tabii ki bu sohbetler, cem birlik cemi

ise olur. Yoksa görgü cemi ise, cem erenleri evlerine dağılır, geride görgüden, pençeden geçecek canlar

ile rehber kalır.

Yazar Nazife Özdemir

Uzman

KAYNAKÇA ULUSOY, A. Celalettin, (1986). Hünkâr Hacı Bektaş Veli ve Alevî-Bektaşî Yolu, Ankara: Akademi

Matbaası.

UYSAL, Hasan: 1969 yılında Çorum’un Dodurga İlçesi’nin Mehmet Dede Tekke Köyünde dünyaya

geldi: İlkokul mezunu

ZORLU, Cuma: 1933 yılında Çorum’un Atçalı Köyünde dünyaya geldi: İlkokul mezunu.

.

.

1 Sakka suyunun cemlerde çok önemi vardır. İmam Hüseyin efendimizin kırklar ceminde saki olup

tüm canlara su dağıtmasına karşı, kendisinin Kerbela’da yetmiş iki can ile birlikte susuz şehit oluşunu

anlayabilmek, hissedebilmek ve şehitler için bir damla olsun gözyaşı dökebilmek, o akan gözyaşlarının

yarın huzuru mahşerde cehennem ateşini söndüreceğine ve de gönlümüzde ne kadar kir pas kötü

düşünce var ise arıtacağına inanılmaktadır. Canların üstüne düşen bir damla sakka suyunun tüm tasa,

dert, belâ, endişe, korku ve kederleri silip süpüreceğine; yere düşen ve havaya serpilen suyun ise,

gökten hayırlı rahmetler, yerden bol bereket olacağına inanılır. Her damla suyun hastalara şifa,

dertlere de deva olduğuna inanılır.