naslovnasadrzaj

UVODStalnim razvojem raunara, svakodnevno se poveava koliina podataka kojom se rukuje, te se pojavila potreba za njihovim uvanjem, jednostavnim prenosom podatakai arhiviranje. Sve to je trebalo osigurati od oteenja koje moe prouzrokovati nestanak energije ili kvar raunara. Bilo koji ureaj za uvanje podataka bi trenao da zadovolji osnovne zahtjeve: Trajnost da podatci budu neoteeni Da je jednostavan za rukovanje Da je ureaj to manjih dimenzija Da se podatci brzo uitavaju Da cijeli sistem (pogonski mehanizam i ureaj bude jeftin)Na poetku, za tu namjenu posluio je papair u obliku listova, vrpca i kartica na kojima bi se nizom rupiaca zapisivali podatci, iako nije ispunjavao zahtjeve u poetku, razvojem tehnologije ubacuju ga u druge tehnologije.Danas gotovo sve zahtjeve ispunjavaju dvije tehnologije, magnetna i optika. Magnetski ureaji za spremanje podataka koristi se svojstvima magnetskih stvari pa ih ubrajamo : Magnetske vrpce Bubnjeve Kartice i diskove.Optia tehnologija, tehnologija sa najveom perspektivom, koja se i danas intenzivno razvija, temelji se na fizikalnim svojstvima svjetlosti. Kao izvor svjetlosti pri upisivanju i itanju podataka i itanju podataka kod optikih diskova sve radi laser. On ima mogunost stvaranja vrlo uskog snopa svjetlosti i time stvara relativno velike energije na maloj povrini. Od svih sistema za uvanje velike koliine podataka diskovi imaju najveu gustinu uvanja i 20 puta je vea od gustine podataka magnetnog diska.Od tehnologija za uvanje podataka, koje su u razvoju, odnosno polako kre svoj put ka tritu, to su Flash memorija (danas uglavnom vrlo esto koritena), Blu Ray diskovi koji su se razvili, digitalni papir i ostali.

Kada je nastao CD ureaj

Compact Disk (CD), nastao je 1982. saradnjom kompanija Soni i Philips, pri emu je zapravo dolo do saradnje na podruju tehnologije snimanja enkripcije podataka i modulacije signala radi postizanja visoke pouzdanosti CD-a i niske osjletljivosti na oteenja.Prvi standard je bio CD-DA (Compact Disk, Digital Audio), a raunarska industrija ubrzo je shvatila da na CD-u mogu biti pohranjeni i drugi podatci pa je uskoro izaao i CD ROM. CD-R, najraireniji WORM (Write Once Read Many) format izum je firme Taiyo Yuden, a postao je standard od januara 1990. godine.Trajnost medija Iako se na poetku tvrdilo da su CD mediji vjeni i apsolutno otporni an fizika oteenja, prve prognoze trajnosti tamapanih CD medija bile su oko dvadesetih godina. Naravno tada se radilo o audio CD-u, koji je barem to se tie fizikih oteenja bio znatno manje osjetljiv ali najveim dijelom zasluga izvrsne enkripcije i zatite podataka na audio CD-u. Vrlo brzo otkrilo se da je aluminijum u reflektivnom sloju Cd-a (tzv. reflektoru) radi kiselosti pokvarenog laka diska, vrlo podloan koroziji diska nazvanoj truljenje diska ap s vremenom gubi reflektivnost i tako omoguava itanje podataka s diska. Savremeni diskovi CD i DVD proizvode se daleko kvalitetnije nego prvi mediji.

Tipovi optikih medija

Trenutno moemo govoriti o ukupno sedam tipova snimljivih i izbrisivih medija: CD-R, CD-RW, DVD-R, DVD-RW, DVD+R, DVD+RW, DVD-RAM, BD-R, BD-RE, BD. U osnovi njihova arhitektura vrlo je slina. Zahvaljujui tehnolokom razvoju DVD mediji imaju vei kapacitet. Treba spomenuti i najnoviju Blu Ray tehnologiju, koja plavim laserom sa jo kraom valnom duinom uspijeva ugurati jo vie podataka na jednom prostoru. Najraireniji CD-R mediji, najprije radi rairenosti snimaa i izuzetno niske cijene.Arhitektura optikog medijaU osnovi svi mediji se sastoje iz nekoliko slojeva: polikarbonatnog supstanta koji je kod tampanja CD-ova i DVD-ova (CD-ROM, CD-Digital Audio, DVD ROM I DVD-Video, ve sadri informacije pohranjene u tzv. jamama i kopnima , a kod medija za snimanje spiralnu stazu koja slui za voenje servo mehanizma sa glavom za itanje i pisanje i mjerenje vremena, budui da se duina jamama i kopnima odreije i mjeri taktom medija definisanim valovitou pregoove-a. Doe li do fizikog oteenja polikarbonata (na primjer ogrebotine), ona nee smetati pri itanju jer je laserski zrak fokusiran na dubinu u kojioj se nalaze podatci, ali zanimljivo je da se greke mogu pojaviti ak i kod laserskih zraka.

Kod medija za snimanje tu se jo nalazi i sloj za pohranu podataka, a njegov sistem ovisi o prodavau, tipu medija i tipu strategije snimanja. Zatim dolazi i reflektivni sloj (poznat kao reflektor) u opsljednje vrijeme gotovo uvijek nainjen od zlata, na kraju dolazi lakirani sloj, koji titi reflektni sloj od mehanikog oteenja i prua podlogu eventualnom dodatnom sloju za apsorciju tinte.Kod itanja pojedine jame i kopna imaju odgovarajue duine a ita primjeuje samo prelaze meu njima. Mjerei vremenske razlike izmeu takvih promjena dolazi se do podataka snimljenih na mediju. Po potrebi radi se i korekcija greke a takvi ispravljeni podatci se zatim alju u raunar. Usljed kemijskog i fizikog djelovanja moe doi do promjene duine zapisa to poveava jitter [footnoteRef:1] , pa e mehanizam pogreno tumaiti oitane podatke i u nekim sluajevima nee moi da ih ispravi. [1: Jitter su kratkotrajna znaajna odstupanja uzroka digitalnog signala od njihovih idealnih vremenskih poloaja (ITU Internacional Telekommunication Union)]

Snimanje i boje

Kao i drugi snimljivi ili izbrisivi mediji CD-R u supstratu ih ve unaprijed utisnutu stazu, koja slui za voenje glave za iranje i pisanje. Budui da nije mogue stvarati jame u supstratu, kod snimljivog CD-a postoji i sloj organske boje, koja pod uticajem visoke temperature stvorene laserskim zrakom mijenja strukturu i postaje neprovidna, pri emu kod itanja dolazi do refrakcije ili vrlo slabe refleksije laserske zrake, to pri litanju omoguuje prepoznavanje prelaza mutnog u prozirno slino kao i kod tampanih medija.Materijal organske boje u posljednje vrijeme je gotovo iskljuivo PhthaloCyanine[footnoteRef:2] pa disk ima boju metalnog reflektivnog sloja. Drugi mediji je materijal Cyanine, prvi materijal koriten u svrhu a lako je prepoznatljiv po boji koja je zelena ili plava, ovisno o materijalu reflektora(srebro ili zlato). Takoe plave boje je i Metelited Azo a svjetlo zelene boje je Formazan. [2: Phthalocyanine je intenzivno plavo-zelene boje aromatinog makroiklinog jedinjenja koje se iroko koristi za bojenje.]

Da bi sakrio metodu zatite, Sony je za svoju PlayStation konzolu proizvodio diskove crne boje supstrata (kao i drugi proizvoai CD-Rom-ova za PS). Crna boja (suprotno optem miljenju) nema ba nikakve veze sa zatitom diska. Smanjenjem proizvodnje igara za PS dolo je do neiskoritenosti pogona pa su proizvoai zapoeli proizvodnju crnih CD-R medija, koje je mogue nabaviti i na domaem tritu. Pokazalo se da su crni mediji otporniji na ultraljubiastu svjetlost i samim time trajniji od ostalih ali se i ponekad tee uitavaju u nekim starijim ureajima.

CD-RW mediji su lako prepoznatljivi po svojoj sivoj boji, budui da umjesto boje kao nosioc podataka koriste slitinu srebra, indija, antimonija i telerija (Ag-IN-Sb-Te). Tehnologija je analogna onoj kod CD-R medija: potrebno je stvoriti providne i neprovidne dijelove (jame i kopna). Ipak ovdje se struktura moe mijenjati vie puta, a radi se o promjeni faze materijala,Incijalno, slitina se nalazi u amorfnoj fazi (providna je), a zagrijavanjem iznad temperature talista i naglim hlaenjem prelazi u kristalini fazu. Vraanje u amorfnu fazu obavlja se ponovnim zagrijavanjem ispod temperature talista, Razlika izmeu CD-R i CD-RW mediji je u refleksivnosti: CD-R mediji imaju reflektivnost od 65% do 70%, CD-RW mediji od 15% do 20% pa je potreban i osjetljivi mehanizam za itanje radi manje margine greaka.CD-RW mediji su lako prepoznatljivi po svojoj sivoj boji budui kao nositelj podataka koriste slitinu Ag-In-Sb-Te.

DVD Formati

Dvd ureaji napoetku su bili vrlo skupi, kotali su i vie od iznosa koji bi danas bio vei od 500evra, ali su u proljee 1999. godine njihova je cijena po prvi put spala ispod 300 amerikih dolara, pa su zajedno sa kompakt diskovima poeli prodavati i u prodavnicama sa mjetovitom robom. Tada su inili tek mali dio prodaje u odnosu na VHS kasete, ali danas je situacija obrnuta i DVD diskovi uvjerljivo ine veinu prodaje. Iako moemo konano rei da je rat formata konano gotov, jo uvijek postoje razlozi za i protiv pojedinih DVD formata. injenica je da svi imaju prednosti i mane, pri podabiru formata treba najprije razmisliti o namjeni. Za razliku od CD medija supstrat je dvostruko manji radi bolji performansi itannja potrebnih zbog preciznije tehnologije snimanja. DVD moe imati dva sloja i dodatno biti dvostrano ali se ne proizvodi.Na prvi pogled DVD disk se lako moe prikazati kao CD, i jedan i drugi su plastini diskovi prenika 120mm i debljine 1,2mm i oba se oslanjaju na tehnologiju lasera koji ita podatke skladitene u brazdama du spiralne trake. Moe se rei da se tu slinosti zavravaju, ali je isto i tano da porast kapaciteta DVD-a u poreenju sa CD-om u veliko mjeri smanjenjem tolerancija svog prethodnika.

Prvo trake su smjetene blie jedna drugoj dozvoljavajui stoga vie traka po disku. Sam prsotor izmeu traka je smanjen za 0.74 a i udubljenja su manja. Smanjeno rastojanje i veliina udubljenja same po ebi daju etverostuko poveanje kapaciteta DVD-a u odnosu na CD. Smanjenje udubljenja znai da sad laser treba da generie smanjenu taku DD ovo postie smanjenjem talasne duine sa 780nm infracrvene svjetlosti CD-a, na 635nm crvene svjetlosti.

Drugo, DVD specifikacija dozvoljava itanje informacija as vie od jednog slojaDVD-a jednostavno mijenjajui fokus lasera za itanje. Umjesto koritenja neprovidnog reflektujueg sloja mogue je koristiti jedan providan sloj sa neprovidnim relfektujuim slojem iza na kome se nalazi jo opdataka. Ovo ne udvodstruava kapacitet u potpunosti poto se na drugom sloju ne moe postii gustina kao na prvom ali omoguuje jednom disku kapacitet od 8.5 gb bez potrebe za okretanjem istog. Zanimljiva osobina DVD-a je da se njegov drugi sloj moe itati od unutranjosti i obrnuto.

Tree, DVD standard dozvoljava dvostrane diskove. Da bi olakali fokusiranje lasera na manje brazde proizvoai su koristili tajnu plastinu podlogu od one koja se koristi kod CD-ROM diskova, smanjujui dubinu sloja plastike kroz koji laserski zrak treba da proe. Ovo smanjivanje je rezultiralo diskovima debljine 0.6 mm polovinu dibljine CD-ROM diskova. Meutim poto su ovi stanjeni diskovi bili pretanki da bi ostali ravni izdrali rukovanje, proizvoai su spojili dva diska tako dobijajui jedan disk debljine 1.2mm. Ovo spajanje reflektivno udvostruuje potencijalni kapacitet diska. Danas i jednostrani diskovi imaju dvije podlogi, iako jedna od njih nije u mogunosti da sadri podatke.Najzad, DVD je uinio strukturu podataka na disku efikasnijom. Kada je CD standard razvijen kasnih 70.-tih bila je neophodna ugradnja prilino grubog sistema za korkciju greaka. Efikasniji sistem za korekciju greaka na DVD-u ostavlja vie mjesta za stvarne podatke.

DVD-ROM ureaji

Slino DVD diskovima, mala je razlika izmeu DVD-ROM ureaja i obinog CD-ROM ureaja, spolja je to jedino DVD logo na prednjoj masci. ak i iznutra ovi ureaji su veoma slini: interfejs im je ATAP ili SCSI a prenos podataka se obavlja skoro identino.Podsistem koji se razlikuje kod ova dva tipa ureaja je onaj koji daje podrku radu laseru. On je kompleksiniji kod DVD-ROM ureaja poto se kod njega zahtjeva mogunost itanja podataka kako sa DVD tako i sa CD medija. Najranija rjeenja su podrazumijevala par soiva koja su se smjenjivala u zavisnosti od medija. Danas veina DVD ureaja posjeduje odvojene lasere optimizovane za CD i DVD.Neki noviji ureaji implementiraju jo elegantnije rjeenje koje izbjegava promjenu soiva ili lasera, a bazira se na holografskom optikom elementu koji je sposoban da fokusira laserski zrak u dvije diskretne take, DVD-ROM ureaji okreu disk znatno sporije od CD-ROM ureaja. Meutim, poto su podatci smjeteni mnogo gue na DVD diskovima, protok podataka je znatno vei u poreenju sa CD-ROM ureajima koji okree disk istom brzinom. Dok 1x CD-ROM ima maksimalan progok od samo 150KBps, 1x DVD-ROM ima protok od 1.250KBps, to je vei nego to obezbjeuje 8x CD-Rom.

DVD-Video

Naslovi DVD Videa su obino kodovani sa studijskih master traka u formatu MPEG-2. Format MPEG-2 nudi ve ukupnu kompresiju MPEG-2 i daje mnogo otriju i istiju sliku. Video kodovan u formatu MPEG-2 koristi 480 hronizovanih linija po kadru (720x480 piksela), prema 425 linija laser disk i 250 do 270 linija za VHS video. Jednostrani DVD-Video disk je konstruisan da dri film tipine duine koji u prosjeku traje 133 minute. Kodovanje MPEG-2 koristi kompresiju sa gubitkom koja ukljanja reduntante informacije koje nisu odmah prepoznatljive za ljudsko oko rezultirajui video, naroito kada je sloen ili brzo promjenjiv, moe ponekad da sadri bizuelne greke, zavisno od kvaliteta i stepena kompresije, Kod kompresije MPEG-2 potpuno pokretna slika zahtjeva minimalnu brzinu podataka od 3.500Kbit u sekundi.Kod dvoslojnog diska (DVD-9), kapacitet se poveava na 240 minuta. Dvostrani disk (DVD-10) e drati neto vie od 260minuta, ali disk trai da se prevrne da bi pokazao drugu stranu. Mnogi DVD filmovi su su iskoristili prednost dvostranih diskova, stavljajui verziju formatiran za noramlni televizijski monitor ili monitor u srazmjeri 4:3 na jednu, a iroko ekransku verziju formatiranu u odnosu 16:9 na drugu stranu.

DVD-AudioZanimljivo je da se zapazi injenica da je prvi optiki mediji memorjiski medijum koji je postao raspoloiv za iroku publiku bio sada poznati audio CD. Od tada, oblasti digitalnih audio i video podataka su se preplitale u simbolikom odnosu, u kome je jedna industrija koristila tehnologiju one druge, radi meusobne koristi. Raunarskoj idnustriji je trebalo nekoliko godina da shvati da je CD savren medijum za smjetanje i distribuciju velikih koliina digitalnih podataka, a to se nije desilo sve dok se nije zalo u 1990.-te godine, kada su CD-ROM memorije postale standardni dio opreme PC raunara.Kada je DVD izbaen na trite 1996. godine on nije ukljuivao DVD-Audio. Rezultat rada koji je DVD forum preuzeo sa svojim kljunim parametrima iz muzike industrije bio nacrt standarda koji je izaao poetkom 1998. Godine. Specifikacija DVD-Audio 1.0 je zatim izala u proljee 1999. godine.DVD-Audio ukljuuje opciju PCM (impulsna kodovana modulacija) digitalnog zvuka sa veliinama i brzinama uzrokovanja veinom od onih kod Audio CD. Alternativno, zvuk za veinu filmova smjeten je kao diskretan, viekanalni zvuk okruenja, upotrebom kompresije zvuka Dolby Digital ili Digital Theatre System Digital Surround (DTS) slinih formata za zvuno okruenje koji se koriste u pozoritima. DTS je format za kodovanje slian Dolby Digital koji zahtjeva dekoder bilo u ureaju za reprodukciju ili u spoljanjem prijemniku. On prilagoava kanale za bus i pet zvnika i neki tvrde da DTS zbog svoje manje kompresije zvui bolje od sistema Dolby Digital. Kao i okd videa kapacitet zvuka zavisi od toga koliko su dobro uzvedeni obrada i kodovanje. I pored kompresije Dolby Digital i DTS mogu da budi blizu ili ak boljeg kapaciteta od onog kod CD-a. Prvi proizvodi DVD-Audio su se oekivali sredinom 2000. godine. Kanjenje je djelimino prouzrokovalo sporim procesom izbora karakteristika zatite od neovlaenog kopiranja.

Formati upisaIma par verzija DVD-ROM u koje se moe upisivati: DVD-R za opte potrebe DVD-R za autorstvo DVD-RAM DVD-RW DVD+RWSvi formati DVD u koje se moe upisivati ukljuujui skup specifikacija koje definiu fizike osobine i karakteristike medija. Ti he Fiziki sloj funkcijonalnosti medijima i sposobnosti nekog pojedinanog ureaja da reprodukuje sa diska zavisi od njegovih mogunosti da podrava pridrueni fiziki sloj bez obzira na to koja vrsta podataka se u njemu nalazi. Specifikacija samog sadraja je stvar brojnih aplikacionih slojeva koje je definisao DVD forum. Filmovi se tipino na replikovanim ROM medijima (fiziki sloj) i autorizuju upotrebom formata DVD Video (aplikacioni sloj).Svi ureaji za formate za upis mogu da itaju diskove DVD-ROM ali svaki od njih koristi razliitu vrstu diskaza upisivanje. DVD-R koji je prvi put postao raspoloiv 1997. godine moe da upie podatke samo jednom, dok drugi formati DVD-RAM, DVD-RW i DVD+RW mogu da budu ponovo upisani na hiljade puta.DVD-RKonceptualno slian CD-R standardu, DVD-R (DVD-Recordable) je mediji na kome se moe snimati jedanput. On moe sadravati bilo koje podatke koji se inae pohranjuju na DVD medijima masovne proizvodnje. U zavisnosti od tih podataka DVD-Rdiskovi se mogu koristiti kao praktino na svim kompatibilnim DVD ureajima, ukljuujui DVD ROM i linijske DVD Video ureaje. Kada se prvi put pojavio 1997. godine DVD-R meidj je imao kapacitet 3.9GB, a kasnije je povean na 4.7GB na jednostranom DVD R disku. Snimanje da DVD-R diskove se izvodi upotrebom organskog snimajueg sloja koji se trajno trensformie izlaganjem zraku crvenog lasera. Sam postupak se odigrava tako to se snimajui kratkotrajno izlae laserskom zraku velike snage (otprilike 8-10mW) koje je usko fokusiran na povrinu diska. Svi DVD diskovi moraju imati trei osnovne oblasti na lead-in korisnike podatke i lead-out[footnoteRef:3]. [3: Lead in i Lead out su granine oblasti koje obiljeavaju poeta i kraj oblasti sa korisnim podatcima i kritini su za pravilno funkcionisanje diska.]

DVD-RWDVD-RW predstavlja evolutivan razvoj postojee CD-RW i DVD-R tehnologije. Izbaen je na trite 1999. godine od strane kompanije Pioneer. Jedan je od vanijih ciljeva smaog standarda bila mogunost njegovog lakog uklapanja u postojee okruenje optikih diskova.DVD-RW po specifikaciji imaju povrinu sa relativno visokim stepenom refleksije, olakavajui njihovo korienje u standardnim ureajima za itanje. Sa stanovita proizvodnje, proces izrade DVD-RW medija je veoma slian izradi CD-RW medija, omoguavajui postojeim linijama za proizvodnju diskova jednostavno preorjetisanje na novu tehnologiju. DVD-RW diskovi koriste fazno promjenjivu tehnologiju za itanje, pisanje i brisanje podataka. Laserski zrak talasne duine od 650 nm zagrijava fazno promjenjivu supstancu i mijenja njeno stanje izmeu kristalnog (reflektujueg) ili amorfnog (tamno reflektujueg), u zavisnosti od temperature i vremena hlaenja. Na osnovu razlike izmeu snimljenih tamnih taaka i onih reflektujuih DVD ureaj moe da reprodukuje snimljene podatke.

Medijumi DVD-RW fiziku emu za adresiranje kao i mediumi DVD-R. Za vrijeme upisivanja laser ureaja prati mikroprocesor ljeb da bi osigurao dosljeno tampanje podataka po spiralnoj stazi.Uprkos glavnim ciljevima DVD-RW standarda, u praksi su ostale brojne prijetnje stopostotnoj kompatibilnosti sa postojeim DVD ureajima. Npr.: neke ureaje zbuni nii stepen refleksije DVD-RW medija i pomisle da je u pitanju dvoslojni disk, pa uzaludno pokuavaju da lociraju nepostojei drugi sloj.

DVD+RWDVD+RW je snimajui format izbaen na trite od strane tzv. DVD+RW Alijanse, na ijem elu kompanije su Sony i Philips. Nastao je nezadovoljstvom pomenutih kompanija sa danas anarhinim standardom DVD-RAM. Iako je DVD+RW praktino stariji od formata DVD-RW njegova trina ekspanzija poela je kasnije (uglavnom zbog injenice da iza standarda DVD-RW stoji glavno standardizaciono dijelo u sivjetu DVD tehnologije DVD Forum). Sama DVD+RW tehnologija je skoro identina onoj kod DVD-RW standarda. Radio se o snimajuem medijumu baziranom na fazno pomjerljivoj supstanci sami principi tehnologije nisu mijenjani jo od CD-RW standarda. Razlike u odnosu na DVD-RW se ugledaju u svega par detalja. Npr.: DVD+RW diskovi mogu biti snimani kako tehnikom konstante linearne brzine (CLV), tako i tehnikom konstante ugaobe brzine (CAV). Dalje, DVD+RW nudi mogunost kombinovanja digitalnog videa i obinih podataka u okviru jedinstvenog fajl sistema. Najzad, moda najvanija prednost DVD+RW formata je vei stepen kompatibilnosti.HD-DVDHD-DVD nudi kapacitet od 15GB po strani na jednom nivou za gabrikovane diskove a 20GB po strani HD DVD-Rw varijante. Fiziki su vrlo slini DVD medijima poto i oni koriste zatitni slioj od 0.6mm. I ova tehnologija koristi plavi laser talasne duine od 405nm. Ove diskove mogue je kreirati sa postojeom tehnologijom razvijenom za kreiranje DVD medijuma i zbog toga je u osnovi mnogo jeftiniji prelaz na ovu vrstu medijuma. Mnoge firme zbog toga zalau da u ovaj format bude standard a ne BluRay tehnologja.Medijumirina laserskog zraka u nanometrimaKapacitet diska

CD-ROM8000.65GB

DVD3504.7GB

HD-DVD5016.5GB

Blu-Ray

Blu-Ray Disc (BD) je optiki mediji nove generacije koji bi se prvenstveno trebao koristiti za pohranu videa u visokoj rezoluciji (HD Video ili HDTV) i velike koliine podataka. Blu-Ray standard zajednikim snagama su razvili grupe PC kompanija pod nazivom BDA (BluRay Disc Associatio). Kapacitet Blu-Ray moe pohraniti znatno vie podataka po sloju, ak 27GB, to u dvoslojnoj verziji znai 54GB. Kapacitet od 100Gb i 200GB koji bi koristili 4 do 8 slojeva jo se istrauju a TDK je izado ve prototip diska od 100GB.Blu-Ray svoj naziv dobija po nazivu za karakternu valu duinu (405nm) plave boje lasera (iako je tehniki gledano to plavo-ljubiasta boja), a slovo e iz rijei blue je namjerno izostavljeno radi mogunosti registrovanja naziva) koja dozvoljava da se postavi vie podataka od DVD-a. Kojem je jednak po svojim fizikim dimenzijama.

Oznaavanje

Najsigurnije mjesto za pisanje je unutranji vijenac diska, prostor na kome nema refleksnog sloja. Osim toga preporuuje se se pisanje po pokrivenom dekorisanom dijelu gornje plohe. Za pisanje preporuuje se upotreba flomastera mekog vrha baziranog na vodi, jer flomasteri bazirani na alkoholu mogu otetiti disk. Upotreba olovke tvrdog vrha je takoe zabranjena radi mogueg oteivanja refleksnog sloja diska.Rukovanje i odravanje: Kada primijetite disk, hvatajte samo za unutranji i vanjski obod i izbjegavajte dodirivanje povrine na kojoj se vri snimanje. Ukoliko se na disku sakupi praina potrebnoj je odrstraniti ju da ne bi ula u osjetljivi mehanizam i tako mu skratila ivotni vijek. Disk (stranu na kojoj se nalaze podatci) briete iskljuivo od centra prema vani, a nikada krunim pokretima. Ne dotiite prstima donju stranu diska na njoj se snimaju podatci. Prljavtina, masnoa, ostatci prstiju i ogreboti na strani za snimanje onemoguie dobro snimanje. Ne sputajte disk na tvrdu podlogu (ak ni radni sto. pun sitne povrine). Spustite li stranom za snimanje, moe doi do ogrebotina te e se onemoguiti itanje. Zadnja strana CD, DVD i ostalih medija je osjetljiva na ogrebotine i prainu koje mogu smetati prilikom itanja podataka. Takoe je osjetljiva i na ultraljubiaste zrake.

Brzina snimanja

Vano je ne pretjerivati sa brzinom snimanja. Iako su normalna brzina snimanja na neki medij 52x, to ne znai da e snimljeni podatci na toj brzini biti kvalitetni. Perporuljiva brzina snimanja je 24x ili najvie 32x, snimanja e trajati tek desetak sekundi due a kvalitet podataka je bitno vei. Osim toga, kod snimanja na izbrisiva CD ili DVD medije obavezno je koristiti odgovarajue medije. Mediji normalne brzine (1x 4x) nisu jednaki kao meidji za snimanje veim brzinama (4x i vie) pa e snimanje na neogovarajui mediji uglavnom zavriti unitenim medijim to jest diskom.

Zakljuak

Kada su soni i Philips izumili kompakt disk (CD) ranih 80-tih godina prolog vijeka nisu ni slutili koliko e svestran mediji on postati. Sve skupa je vrlo logino da ivimo u svijetu u kome tehnologija svakodnevno napreduje. Tehnologije koje se bave pohranom podataka se unapreuju, a optiki mediji i optiki ureaji nee tako lako predati svoj tron. U dananjem svijetu gotovo je nezamislivo raditi neto bez ovog medija, koristi ga muzika industrija, filmska industrija, igraka industrija, softverska industrija ali gotovo svaki kuni korisnik za svoj line arhive. U svakom sluaju ako se pravilno koristi, uva i odabire to je najbojli mediji za pohranu podataka.

Literatura-EliteSecurity forum, tema Optiki diskovi http.//www.elitesecurity.org/tema/127941-About-Optiki-Diskovi, Encarta Encopledia 2005, pretraga na pojmove CD, DVD, BluRay, poznajte PC, zvonko Slijepevi, Novi Sad 2001.19