Y Ê N

GS. TSKH. Đ Á I DUY BAN

CÁC HOẠT CHẤT T ự NHIÊN

PHÒNG VÀ CHỐNG CÁC BỆNH

HỆ TIM MẠCH

Công trình này được sự hỗ trợ của Hướng nghiên cứu các hợp chất thiên nh iên của Trung tâm khoa học tự nhiên và công nghệ quốc gia

OẠI HỌC THAI NGUYEDẠI HỌC THAI NGUYÉNrRUNG TẮM HỌC UỆU.

NHÀ XUẤT BẢN Y HỌC HÀ NỘI - 2002

CÁC HOẠT CHẤT T ự NHIÊN

PHÒNG VÀ CHỐNG CÁC BỆNH HỆ TIM MẠCH

Nói đến các bệnh của hệ tim mạch, chúng ta phải kể đến các bệnh sau đây :

1. Tăng huyết áp2. Chứng đau th ắ t ngực3. Suy tim4. Sốc tim5. Vữa xơ mạch6 . Rối loạn nhịp tim7. Huyết áp thấp8. Thấp tim9. Tai biến mạch máu não

Các bệnh của hệ tim mạch là các bệnh nguy hiểm và tỷ lệ tử vong đứng hàng đầu trong các bệnh ở trên thế giới và nước ta. Mặc dù hiện nay việc nghiên cứu điều trị tây y đã có nhiều tiến bộ kể cả liệu pháp gen cho bệnh tim mạch.

Ngày nay, trong điều trị các bệnh này người ta kết hợp cả điều trị y học hiện đại với y học cổ truyền. Những năm gần đây các y gia Trung Quốc qua nghiên cứu điều tr ị bệnh tim m ạch bằng các hoạt chất tự nhiên từ thảo dược đã đ ạ t những th àn h tựu to lớn. Điều tr ị bằng các

3

hoạt chất thảo dược vừa có khả năng khỏi bệnh, rẻ tiền, dỡ độc hại, và cũng là hướng đi đang được khuyến khích trên th ế giới.

Dưới đây chúng tôi trình bày một số quan niệm hiện nay của các bệnh rồi nói đến từng thảo mộc có những hoạt chất hoá học gì, tác dụng ra sao và sử dụng diều tr ị như th ế nào đối với các loại bệnh đó.

4

CHƯƠNG 1

CÁC HOẠT CHẤT Tự NHIÊN CHỮA BỆNH TĂNG HUYẾT ÁP

I. MỘT SỐ QUAN NIỆM HIỆN NAY VE BỆNH TÃNG HUYẾT ÁP

- Bênh tăn g huyết áp là bênh khi huyết áp tăng hoặc lớn hơn 160/95 mmHg theo quy đ ịnh của Tổ chức y tếth ế giđi.

- Huyết áp cao là bệnh rấ t thường gặp, tỷ lệ mắc tăng theo tuổi và là bệnh phổ biến nhấ t trong hệ tim mạch. Ớ các nước Âu, Mỹ tỷ lệ mắc từ 10 - 15% ; ở Trung Quốc là 4,67% ; ở Việt Nam khoảng 6-12%.

- Phải điều tr ị chống tăng huyết áp để phòng ngừa các biến chứng như xuất huyết não, nhũn não, suy tim, suy thận, tổn thương đáy mắt.v.v...

- Bệnh huyết áp cao là bệnh thường không tìm thấy nguyên nhân tới 80%, nhưng liên quan nhiều đến yếu tố tinh thần căng thẳng, những stress m ạnh và có tính chất di truyền.

- Cơ chế bệnh là do rối loạn chức năng của thần kinh trung ương gây ra rối loạn vận mạch. Các động mạch nhỏ co th ắ t sinh ra huyết áp cao. Sự thoái hoá thành mạch như xơ vữa vừa là nguyên nhân lại vừa là hậu quả của huyếtáp cao.

5

- Triệu chứng của bệnh tăng huyết áp thường gặp là đau váng dầu, chóng m ặt, mờ m ắt, m ất ngủ, ù tai, tr í nhớ giảm, m ệt mỏi, tim đập hồi hộp, dễ cáu gắt.v.v..

- Chẩn đoán chủ yếu là do huyết áp thường xuyên và thấy số đo cao như trên đã nói.

- Điều trị theo hướng tây y là dùng các loại thuốc sau:• Thuốc lợi tiểu hạ kali máu như hypothiazid thuốc lợi

tiểu giữ kali như spiroclolacton.• Thuốc an th ần như meprobamat, valium.• Thuo'c hạ áp như thuôc phong b ế giao cảm (re-

se rp in , m ethyldopa) thuốc chẹn giao cảm alpha hay beta (prazosin, phentolamin, propranolol, acebutolol. . Thuốc giãn mạch như hydralazin, natri nitroprussiat.

• Các thuốc khác như thuốc chẹn dòng calci (nifedipin), thuốc ức chế chuyển dạng angiotensin (captopril).

Nguyên tắc chung của điều trị tăng huyết áp là chọn thuốc điều trị cho thích hợp với từng bệnh nhân, phải điều trị liên tục và phối hợp thuốc để giảm được liều. Mỗi thuốc phải tôn trọng chế độ ăn kiêng muối, bỏ rượu, bỏ thuốc lá, sinh hoạt điều độ và thể dục ôn hoà thường xuyên, tránh béo.

II. SỬ DỤNG CÁC HOẠT CHAT THẢO DƯỢC TRONGĐIỀU TRỊ TÃNG HUYẾT á p

- Các thảo dược hiện nay được dùng trong điều tr ị tăng huyết áp có hiệu quả được kể ra dưới đây lần lượt một số cây, các hoạt chất, tác dụng và cách sử dụng.

6

1. CÂY XÚ NGÔ ĐỒNG

Tên khoa học: Clerodendrum trichotomum Thum.Hoạt chất hoả họcLá xú ngô đồng chứa các hoạt chất sau:• Các glycosid như:

- Clerodendrin- Acacetin - 7 glucurono - (1-2) (-) glucuronic

• Các alkaloid: orixin C18H23O6N, Orixidin C15H 13O4N, Kokusagin C13H9O4N

• Các chất:- Cleridendronin A và B- Mesoinositol- Clerodolon

Viện hóa học các hợp chất th iên nhiên thuộc Trung tâm khoa học tự nhiên và công nghệ quốc gia vừa rồi đã nhận dạng và tách được 7 thành phần.

- 5,4’ - dihydroxy. 6,7-dimethoxyflavo- 5,7,8-trihydroxy 4’-methoxyflavon- 5,7,4’ - trihydroxyflavon- 5 ,6 ,7,4’ - tétrahydroxyílavon- Acid chlorogenic- Acid proto-cathechic- Methyl este của acid chlorogenic

7

Acacelin - 7 - di - p - g lucoronid CH3

Tác dụng sinh họcKhi tiêm tĩnh mạch, các hoạt chất này làm hạ thấp

huyết áp. ơ 2 giai đoạn giai đoạn đầu huyết áp hạ dột ngột kéo dài 30 - 60 phút, giai doạn hai huyết áp giảm kéo dài 2 - 3 giờ. Có lẽ giai đoạn đầu do giãn mạch, giai đoạn sau do ức chế thần kinh trung ương.

Lá xú ngô đồng cũng chỉ ra làm giảm huyết áp th ận ở chó và chuột. Sau 3 đến 10 ngày dùng liên tiếp, 57,4% làm giảm áp lựo máu đã được quan sát. Chè lá xú ngô đồng có hiệu quả an thần , giảm dau và chống viêm.

8