Çalışma Yaşamında Özel Risk Grupları

Konunun Genel Amacı

• Katılımcıların, çalışma yaşamında sağlık ve

güvenlik açısından farklı riskler içeren ve özel

olarak korunması gereken gruplar hakkında

bilgi sahibi olmalarını sağlamaktır

Öğrenim Hedefleri

Bu dersin sonunda katılımcılar;İş sağlığı ve güvenliğinde risk gruplarının önemini

açıklarRisk gruplarına yönelik özel sağlık gözetimi

gerekliliklerini belirlerRisk gruplarının sağlıklarının geliştirilmesine

yönelik özel korunma yöntemlerini belirtir

Giriş

İş ve sağlık arasındaki ilişkiler iki ana grup öğe tarafından

belirlenir. Bunlar;

Bireysel özellikler

İşyeri ortam faktörleridirİşyeri ortamındaki sağlık risklerinin yanı sıra, çalışan kişinin;

Yaşı

Cinsiyeti

Genel Sağlık durumu

Eğitimi

Alışkanlıkları

Genetik yapısı

Beslenme durumu gibi bireysel özellikleri de iş ve sağlık

ilişkileri üzerinde belirleyicidir.

İş kazaları ve meslek hastalıkları bakımından

bazı iş kolları daha riskli durumdadır.

Örnek; Madencilik, kimya sanayi, inşaat işleri

Aynı şekilde;

Çalışan bir kişinin sağlık durumu bakımından

bireysel bazı özellikler de risk faktörü

olabilmektedir.

İşte bu bireysel özellikleri dikkate almak

suretiyle çalışma hayatında risk grupları

tanımlanmıştır.

Çalışma Yaşamında Özel Risk Grupları

• Kadın çalışanlar• Genç çalışanlar• Çalışan çocuklar• Yaşlı çalışanlar• Engelli çalışanlar• Diğer;– Eski hükümlüler– Göçmenler– Stajyerler

Burada söz edeceğimiz başlıca risk grupları şu şekildedir

Çocuklar

Kadınlar

Engelliler

Yaşlılar

Risk gruplarının korunması için yasal düzenlemeler bulunmaktadır. Anayasadan başlayarak iş sağlığı mevzuatı kapsamında risk gruplarının korunmasına ilişkin hükümler bulunmaktadır.

Çalışma Ortamında Özel Risk Grupları

4857 sayılı İş Kanunu’nda «maden ocakları ile kablo döşemesi,

kanalizasyon ve tünel inşaatı gibi yeraltı ve sualtında

çalışılacak işlerde Kadınların ve 18 yaşını bitirmemiş genç

işçilerin çalıştırılması yasaklanmıştır

Risk Gruplarının Çalıştırılmayacağı İş Kolları

Arama ve sondaj, Metalurji sanayi ile ilgili işler, Yapı İşleri, düşme ve kayma tehlikesi olan yüksek yerlerdeki her türlü iş, Kimya sanayi ile ilgili işler (bitkisel ve hayvansal yağ imalatı hariç), Taş ve toprak sanayi ile ilgili işlerin bir kısmı, Metal ve metalden mamul eşya sanayi (bazı malzeme imalatı ve soğuk

şekillendirmede kadınlar çalışabilir), Gıda ve içki sanayi (ambalajlamada kadınlar çalışabilir), Tütün sanayi (ambalajlamada kadınlar çalışabilir), Tarım ve hayvancılığın avlanmayla ilişkili kolları, Ardiye ve Antrepoculuk ve Nakliye işleri, Haberleşme yapım, bakım, onarım Diğer (asbestoz tozlarıyla yapılan her türlü iş)

Kadın Çalışanlar

Tüm dünyada çalışan kadınların büyük kısmı tarım sektöründe

çalışmaktadır

15-19 ve 45-49 yaşlarda en yüksek

Eğitimsiz kadınlar en yüksek

Dünyada en zor işe alınan, ilk önce ve en kolay işten atılanlar

kadınlardır

Kadınlar genellikle sendikalı değildir

Kadınlar genellikle geçici ve ya da yarı zamanlı işlerde çalıştırılırlar

Kadın Çalışanlar

• Halen evli olmayan kadınlar arasında çalışanların oranı, evli

olanlara oranla çok daha yüksek,

• Çocuksuz kadınlar arasında çalışanların oranı, çocuğu olanlara

göre daha yüksek,

• Yaşayan çocuk sayısındaki artış tarım sektöründeki çalışma

yüzdesini arttırmakta, hizmet sektöründeki çalışma yüzdesini

ise azaltmaktadır.

Kadın Çalışanlar

1927’de erişkin çalışanların her dört kişisinden biri

kadındır

1936’da çalışanların % 36 sı kadın

1997’de SSK kapsamındaki çalışanların %13.4’ü kadın,

2008’de kadınların yüzde 31‘i herhangi bir işte

çalışmaktadır

Kadınların sadece yüzde 2’si işverendir.

Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırması- 2008

Çalışan her 10 kadından 9 u özel sektörde, 1 i ise kamu

sektöründe çalışmakta,

Kadınların yüzde 51'i hizmet sektöründe, yüzde 40‘ı

tarımda ve yüzde 8‘i sanayi sektöründe çalışmaktadır.

Lise daha yüksek eğitime sahip olan ve hane halkı refah

düzeyi yüksek kadınlar sözleşmeli işçi veya maaşlı

memur olarak çalışmaktadır

TNSA 2008’e göreKadın Çalışanlar;

• Çalışan kadınların % 49’u kırsal, %25’i kentsel

alanlarda çalışmaktadır.

• Doğu Karadeniz bölgesindeki kadınların yüzde

62'sinin halen çalıştığı, bunu sırasıyla yüzde 43 ve

yüzde 41 ile Ege ve Batı Karadeniz bölgesinin izlediği

görülmektedir.

• Doğu’daki kadınlarda bu oran yüzde 20’dir.

Kadın Çalışanlar

Kadınların sağlık riskleri;

Ağır işlerde çalışma ve fiziksel risk etmenlerine hassasiyet (termal

konfor, gürültü ve vibrasyon)

Kimyasal risk etmenlerinin hormonal etkileri

Menstrüel (adet) siklus, gebelik ve emziklilik dönemindeki riskler

Radyasyona bağlı düşükler, düşük doğum ağırlığı ve doğum anomalileri

(%10 çevresel)

Sağlık hizmeti sunan işyerlerinde biyolojik risk etmenlerine maruziyet

Kadınların Çalıştığı İşler

Tarım Temizlik personeli

(çamaşırcılık, temizlik)

Tekstil iş kolları Büro elemanı, sekreterlik Uçuş ekipleri Kuaför ve kozmetik işleri Hastane ve sağlık personeli

KADINLAR

Çalışma yaşamı kadına ekonomik bağımsızlık ve toplumsal

değer artışı başta olmak üzere pek çok avantaj sağlamaktadır.

Öte yandan geleneksel değer ve tutumların halen süregelmesi;

çeşitli sorunları da beraberinde getirmektedir.

Cinsiyetçi iş bölümünün değişmemesi

Ev işleriyle çocuk bakımının daha çok kadına kalması, kadının

bu iki farklı rolü üstlenmesi sonucunu doğurmaktadır.

Kadın İşten sonra evde de ikinci bir iş günü ve zamanı

yaşamaktadır.

KADINLAR

Kadınlar işyerlerinde erkeklerden daha fazla tacize

uğramaktadırlar.

Ancak sorunun boyutları tam olarak bilinmemektedir. Çünkü

tacize uğrayan kişiler, korku, utanma ya da kanıtlanmasının

zor olması nedeniyle bu olaydan kimseye bahsetmemekte,

tekrarlanması durumunda İşlerini bırakmaktadırlar.

KADINLAR

Kadınların çalışma hayatında korunmasına ilişkin birçok düzenleme bulunmaktadır

CEDAW (C ommittee On The Elimination of Discrimination Against Women)

Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesinin 11. maddesi kadının çalışma yaşamındaki haklarını düzenlemektedir

KADINLARÇalışma hakkıÇeşitli çalışma olanaklarına sahip olma hakkıÖzgürce meslek ve iş seçmeTerfi, iş güvenliğiİleri mesleki eğitim hakkıSosyal yardımlar dahil eşit ücret hakkıSosyal güvenlik hakkıGüvenli koşullar içinde çalışma ve sağlığın, doğurganlığın korunması hakkıÜcretli analık izni veya benzeri sosyal içerikli tazminatlar vermekHamilelik-analık izni sebebiyle veya evliliğe bağlı olarak işten çıkarma ayrımını yasaklamakHamilelik süresince zararlı olduğu kanıtlanan işlerde kadınlara özel koruma sağlamakÇocuk bakımevleri ağının kurulması ve geliştirilmesi yoluyla anne ve babanın aile yükümlülüklerini, görev sorumlulukları ve kamu yaşamına katılma ile birleştirmeyi mümkün kılan destekleyici sosyal hizmetlerin sağlanmasını teşvik etmek.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmelerinden bazıları;

Philadelphia Bildirgesi (ILO’nun hedef ve amaçlarına ilişkin bildirge)

Avrupa Sosyal Şartı, eşit değerde iş için Erkek ve Kadın İşçiler Arasında Ücret Eşitliği Hakkında 100 sayılı ILO Sözleşmesi,

İş ve Meslek Bakımından Ayrımcılık Hakkında 111 sayılı ILO Sözleşmesi

İstihdam Politikasıyla ilgili 122 sayılı ILO Sözleşmesidir.

KADINLAR

ILO Sözleşme No:100Eşit Değerde İş İçin Erkek ve Kadın İşçiler Arasında Ücret Eşitliği Hakkında Sözleşme (TEMEL SÖZLEŞME) ILO Kabul Tarihi : 6 Haziran 1951 Kanun No : 13 Aralık 1966 / 810 Resmi Gazete : 13 Haziran 1967 / 12620 EK KARARNAME Resmi Gazete : 22 Eylül 1967 / 12706

ILO Sözleşme No:111Ayrımcılık (İş ve Meslek) Hakkında Sözleşme (TEMEL SÖZLEŞME) ILO Kabul Tarihi : 4 Haziran 1958Kanun No : 13.12.1966 / 811Resmi Gazete : 21.9.1967 / 12705

KADINLAR

KADINLAR

Kadın İşçilerin Gece Postalarında ÇalıştırılmaKoşulları Hakkında Yönetmelik

Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi/Sayısı:24.07.2013/28717

Gebe veya Emziren Kadınların Çalıştırılma Şartlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik

Yayımlandığı Resmi Gazete Tarihi/Sayısı: 16.08.2013/28737

Genç Çalışanlar

15 yaşını bitirmiş ama 18 yaşına gelmemiş kişilerden

oluşan çalışan grubu Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) kayıtlarına göre,

Dünyadaki 5-17 yaş arasında 1.5 milyarın üzerindeki

çocuk ve gencin 350 milyondan (%23) fazlası çalışma

hayatındadır. Bu sayının 211 milyonu 5 ile 14 yaşlar arasında,

73 milyonu ise 10 yaşından küçük olan çocuklardır.

Genç Çalışanlar

Gelişmiş ülkelerde bu yaş grubundaki kişilerin %2’si çalışma

hayatında iken gelişmekte olan ülkelerde bu oran %20-30

arasında değişmektedir. Türkiye’de halen 6-15 yaşlar arasında 1 milyon civarında

çocuk çalışmaktadır. Yani 20 çocuk ve gençten biri ekonomik etkinlikte

bulunmaktadır Çalışma hayatındaki çocuklar ve gençlerin çoğunluğu tarım

alanında çalışmaktadır.

Genç Çalışanlar

Çocuklar ve gençlerin çalışma hayatında özel bir risk grubu

oluşturmasının başlıca nedenleri şu şekilde sıralanabilir:

Zorunlu temel eğitim gereksinimi

Çocuk-genç emeğinin istismarı

İşyerlerindeki düzenlemeler ve araç-gerecin fiziksel uygunsuzluğu-iş

kazaları

Büyüme ve gelişmeye olumsuz etki (fiziksel ve zihinsel)

Fiziksel ve kimyasal risk etmenlerine daha az dayanıklı olmak

Deneyimsizlik, tehlike ve risk algısında eksiklik- «farik ve mümeyyiz

olmamak»

Genç Çalışanlar

İş kazası sıklığı gençlerde 2 kat

daha fazladır 2005’de bütün yaşlarda 100

işçinin 1.07’si iş kazası

geçirirken, 15-17 yaş grubunda iş

kaza sıklığı %2 dir 18-24 yaş grubunda iş kazası

sıklığı %1.2 ve 25 yaş üstünde de

%1.1 dir (Şekil 1).

ÇOCUKLAR

Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından 4857 sayılı Yasanın 71. maddesine dayanarak çıkartılmıştırResmi Gazete tarih ve sayı: 06.04.2004/25425

18 yaşını doldurmamış çocuk ve genç işçiler bakımından yasak olan işler ile

15 yaşını tamamlamış, ancak 18 yaşını tamamlamamış genç işçilerin

çalışmasına izin verilecek işler, 14 yaşını bitirmiş ve ilköğretimini tamamlamış

çocukların çalıştırılabilecekleri hafif işler ve çalışma koşullarına ilişkin usul ve

esasları kapsar.

Çalışan Çocuklar

Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında

Yönetmelik’e göre; 14 yaşını bitirmiş, 15 yaşını doldurmamış ve

ilköğretimi tamamlamış gençlerin sürekli çalıştırılmasını sağlık

muayenelerinin yenilenmesi şartıyla bir yılı aşmayan aralıklarla

çalıştırılması şartına bağlayan 77 sayılı ILO Sözleşmesi 1987’de

imzalanmıştır ILO’nun 1967’de 59 nolu Sanayi İşyerlerine Alınacak Çocuklar

Asgari Yaş Sınırlarını Belirleyen Sözleşme’si 1992’de

onaylanmıştır.

Çalışan Çocuklar

ILO’nun 1992’de uygulanmasına başlanan “Çocuk İşçiliğinin Sona

Erdirilmesi Uluslararası Programı” çerçevesinde, Türkiye’nin de

dahil olduğu 6 ülkede (Türkiye, Brezilya, Endonezya, Hindistan,

Kenya ve Tayland) çocuk çalıştırılmasının sosyal ve ekonomik

nedenleri ile konunun sağlık boyutlarını inceleyen çok sayıda

çalışma, araştırma, eğitim etkinlikleri yapılmıştır.

Programın uygulanması 1996’da 19 ülkeye yaygınlaştırılmıştır.

Çalışan Çocuklar

Çocuk yaştaki çalışanlara yönelik işlere örnekler (yük taşıma ve istifleme hariç);

Tarım ve hayvancılıkta meyve sebze toplama ve

yardımcı işler,

Esnaf ve sanatkarlar, büro hizmetlerinde ve spor

tesislerinde yardımcı işler,

Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın dağıtımı ve satışı,

Kütüphane, fuar vd. sergi yerlerinde yardımcı işler,

• ILO’nun “çocuk çalıştırılmasının en

kötü şekillerinin önlenmesi” amaçlı

182 sayılı sözleşmesine göre, çocuk

ve gençlerin uyuşturucu, silah ve seks

ticaretinde çalıştırılması ile sanayi

işlerinde özellikle ağır koşullarda

çalıştırılması yasaklanmıştır.

Çalışan Çocuklar

Bu çerçevede ülkemizde, çocuk işçiliğinin en

kötü biçimleri olarak belirlenen çalışma

ortamları

sokakta çalışma,

küçük ve orta ölçekli işyerlerinde ağır ve tehlikeli

işlerde çalışma,

tarımda aile işleri dışında, gezici ve geçici tarım

işlerinde çalışmadır

Engelli Çalışanlar

4857 sayılı İş Kanunu gereğince, 50 ve daha fazla işçi

çalıştıran işyerleri %3 engelli istihdam etmekle

yükümlüdür (çalıştırılmayan her engelli ve eski yükümlü için

aylık 750 ceza) Yükümlülüğü olmadığı halde engelli çalıştıran, bu orandan fazla

engelli çalıştıran, çalışma gücünün %80 inden fazlasını kaybetmiş

engelli çalıştıran işveren 506 sayılı SSK Kanunu’na göre, ödemeleri

gereken işveren sigorta prim hisselerinin %50 si hazine tarafından

karşılanmaktadır

Engelli Çalışanlar

Engel halleri Ortopedik (en fazla istihdam-%52)

Zihinsel

Görme-işitme, dil ve konuşma

Ruhsal ve duygusal

Kronik hastalık

Engelli gruplarına uygun işyerleri, işler ve çalışma

ortamları, engellinin kısıtlılığıyla uyumlu alet ve

makineler belirlenmelidir

YAŞLILAR

Yaşlılık bir yandan yaşam ve iş deneyiminin getirdiği olumlu yanları diğer

yandan yaşlanma ile ortaya çıkan fizyolojik değişikliklerin olumsuz

yansımaları ile çalışma hayatı bakımından önem taşımaktadır.

“Gençler bilseydi, yaşlıların gücü yetseydi”Fransız Atasözü

Demografik anlamda 65 yaşın üzerindeki kişiler için yaşlı nitelemesi

kullanılmakla birlikte çalışma hayatı bakımından 50 veya 55 yaşın üzerindeki

kişiler yaşlı olarak kabul edilir.

Yaşın pek çok sağlık sorununda risk oluşturduğu bilinmektedir.

YAŞLILAR

Yaşlanma ile birlikte;

Görme

İşitme

gibi bir takım fizyolojik fonksiyonlarda ve

Hareket yeteneğinde zayıflama olur.

Yaşlıların sağlık sorunları ve fizyolojik fonksiyonlarındaki

zayıflama

Hem çalışanın kendisi

Hem de birlikte çalıştığı iş arkadaşları için

güvenlik riski oluşturabilir.

Yaşlı Çalışanlar

• Dünya ve Türkiye nüfusu yaşlanıyor• 2030’da 60 yaşını aşmış Dünya nüfusunun 1.5 milyara ulaşması beklenmektedir

Yaşlı Çalışanlar

Yaşlı grup aralıkları yeniden tanımlandı

65-74: genç yaşlı

75-84: orta yaşlı

85 üstü ileri yaşlı

Yaşlı çalışanlarda var olan sağlık sorunlarına uygun iş ve

uygun sağlık kontrolü gerekli;

Kas-iskelet sorunları

Kalp-damar hastalıkları ve kronik solunum sistemi sorunları

Nörolojik sorunlar- görme, işitme sorunları