Cach giai vat ly

42
PTX [Âáy laì pháön lyï thuyãút Lyï hoüc nàm låïp 12. Så læåüc laûi 1 chuït, coìn nhiãöu pháön næîa chæa âæa vä âæåüc. Chuïc caïc baûn hoüc täút!] NHAÌ XUÁÚT BAÍN THÄN 1 FC PTX Lyï thuyãút váût lyï

Transcript of Cach giai vat ly

Page 1: Cach giai vat ly

PTX

[Âáy laì pháön lyï thuyãút Lyï hoüc nàm låïp 12.

Så læåüc laûi 1 chuït, coìn nhiãöu pháön næîa

chæa âæa vä âæåüc. Chuïc caïc baûn hoüc täút!]

NHAÌ XUÁÚT BAÍN THÄN 1 FC

PTX

Lyï thuyãút váût lyï

Page 2: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

1

1. Toüa âäü goïc: goïc giæîa hai màût phàóng cäú âënh (nàòm ngang, …) P0 vaì màût phàóng âäüng P

(2 mp âãöu chæïa truûc quay)

2. Toüa âäü goïc laì âaûi læåüng âaûi säú

2.1 Täúc âäü goïc trung bçnh: tbt

2.2 Täúc âäü goïc tæïc thåìi: '(t)tb

d

dt

goüi tàõt laì täúc âäü goïc : âàûc træng cho mæïc âäü

nhanh cháûm cuía chuyãøn âäüng quay váût ràõn quanh truûc cäú âënh åí thåìi âiãøm t.

3. Gia täúc goïc: laì âaûi læåüng âaûi säú a

3.1 Gia täúc goïc trung bçnh: tbt

3.2 Gia täúc goïc tæïc thåìi: '(t) goüi tàõt laì Gia täúc goïc : âàûc træng cho sæû biãún thiãn cuía

täúc âäü goïc taûi thåìi âiãøm âoï, âæåüc xaïc âënh bàòng âaûo haìm cuía täúc âäü goïc theo thåìi gian

t.

4. Phæång trçnh:

4.1 Nãúu váût ràõn quay âãöu = const thç gia täúc goïc = 0 do âoï = 0 + t.

4.2 Nãúu váût quay biãún âäøi âãöu: gia täúc k âäøi theo thåìi gian

0

20 0

1

2

t

t t

; 2 20 02 ( )

* Váût chuyãøn âäüng nhanh dáön khi > 0, tàng theo t.

* Váût chuyãøn âäüng cháûm dáön khi < 0, giaím theo t.

5. Váûn täúc, gia täúc cháút âiãøm trãn truûc quay:

5.1 Khi váût ràõn quay, mäùi âiãøm thuäüc váût træì âiãøm thuäüc truûc quay âãöu coï cuìng , , .

5.2 Khi váût ràõn quay âãöu thç veïc tå váûn täúc v

chè thay âäøi vãö hæåïng maì k thay âäøi vãö âäü

låïn coï gia täúc hæåïng tám 2

2ht

va r

r

5.3 Khi váût quay khäng âãöu thç v

thay âäøi vãö caí phæång láùn âäü låïn:

* na v

: âàûc træng thay âäøi vãö hæåïng.

Page 3: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

2

* ta v

âàûc træng cho thay âäøi vãö âäü låïn: gia täúc tiãúp tuyãún at = r.

* 2 2n t n ta a a a a a

. a

håüp baïn kênh goïc våïi 2

tan

5.4 Âiãøm naìo caìng xa truûc quay thç täúc âäü daìi caìng låïn.

5.5 Veïc tå gia täúc tiãúp tuyãún laì veïc tå gia täúc hæåïng tám.

5.6 Quyî âaûo caïc âiãøm trãn váût ràõn laì caïc âæåìng troìn coï tám trãn truûc quay.

5.7 Khi váût ràõn quay âãöu quanh truûc:

5.7.1 Täúc âäü goïc tæïc thåìi bàòng täúc âäü goïc trung bçnh '(t)tb

d

dt

5.7.2 Veïc tå váûn täúc daìi biãún âäøi

5.7.3 Veïc tå âäüng læåüng khäng âäøi

5.8 Nãúu táút caí caïc læûc taïc duûng lãn váût coï giaï qua truûc quay thç at = 0 a v

coï nghéa laì

váût khäng quay hoàûc quay âãöu nhæ traûng thaïi cuî.

5.9 Täøng momen taïc duûng lãn váût bàòng 0 täúc âäü goïc váût khäng âäøi nãúu khaïc 0 thç täúc

âäü goïc thay âäøi.

6. Mä men âäüng læåüng: .L I (kg.m2/s)

7. Mä men quaïn tênh: 2.i ii

I m r âàûc træng cho mæïc quaïn tênh cuía váût ràõn trong chuyãøn

âäüng quay quanh truûc, phuû thuäüc vaìo khäúi læåüng váût ràõn vaì sæû phán bäú khäúi læåüng gáön hay

xa truûc quay, hçnh daûng vaì kêch thæåïc cuía váût ràõn

8. Phæång trçnh cå baín chuyãøn âäüng quay cuía váût ràõn: .dL

M Idt

cuîng âuïng cho træåìng

håüp mä men quaïn tênh váût (hãû) thay âäøi (do thay âäøi hçnh daûng)

9. Âënh luáût baío toaìn mä men âäüng læåüng:

Nãúu täøng mä men læûc taïc duûng lãn váût âäúi våïi truûc quay cäú âënh bàòng 0 thç täøng mä men

âäüng læåüng cuía váût âäúi våïi truûc quay âæåüc baío toaìn

* Nãúu I khäng âäøi thç váût k quay hoàûc quay âãöu

* Nãúu I thay âäøi thç .I const (hãû kên)

10. Xeït hãû gäöm 2 âéa:

10.1 Nãúu 1 2 1 2 1 2heL L L L L

10.2 Nãúu 1 2 1 2 1 2heL L L L L

: Nãúu choün chiãöu dæång laì chiãöu quay váût 1

xaïc âënh theo quy tàõc baìn tay phaíi, coï phæång truìng våïi truûc quay

11. Âäüng nàng: 2

21

2 2d

LW I

I

11.1 I vaì L luän coï giaï trë dæång, tuy nhiãn L

laì âaûi læåüng veïc tå nãn coï thãø ám.

11.2 I caìng låïn, tênh ç caìng låïn.

11.3 L thay âäøi khi coï mä men ngoaûi læûc taïc duûng

Page 4: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

3

11.4 Ta coï: 0 'L I I t L I M váûy âaûo haìm cuía L theo t laì mä men læûc

taïc duûng lãn váût nãn 2 1dL L L LM M

dt t t

11.5 Nãúu khäng âäøi xem nhæ váût ràõn quay biãún âäøi âãöu.

12. Mäüt vaìi chuï yï:

12.1 Khi váût ràõn quay quanh truûc cäú âënh, caïc âiãøm trãn váût coï cuìng täúc âäü goïc vaì gia

täúc goïc. Âiãøm naìo caìng xa truûc quay thç täúc âäü daìi caìng låïn.

12.2 Do dáy càng khäng daîn vaì khäng træåüt trãn roìng roüc nãn giæîa gia täúc cuía váût vaì gia

täúc cuía roìng roüc trong chuyãøn âäüng quay quanh truûc cäú âënh coï a

R

12.3 phæång phaïp giaíi baìi toaïn Âäüng læûc hoüc váût ràõn:

* Khaío saït læûc taïc duûng lãn hãû

* Tênh gia täúc cuía roìng roüc: = ? räöi lê luáûn do dáy k giaîn vaì khäng træåüt trãn roìng roüc

nãn gia täúc cuía 2 váût laì a = R. våïi R laì baïn kênh roìng roüc

* Tênh læûc càng dáy: váût A: ptrinh; váût B: ptrinh; roìng roüc: ptrinh

12.4 Khäúi truû âäöng cháút, räùng, moíng, baïn kênh R thç 2I mR

12.5 Khäúi truû âäöng cháút hçnh truû âàûc, baïn kênh R thç 21

2I mR

12.6 Khi váût quay quanh truûc våïi 0 bäùng M taïc duûng lãn váût máút âi khi âoï váût quay âãöu

quanh truûc våïi = 0

12.7 Goüi ,v a

khi âoï nãúu

* 2

: váût quay cháûm dáön âãöu

*2

: váût quay nhanh dáön âãöu

12.8 Täøng hçnh hoüc caïc veïc tå ngoaûi læûc taïc duûng lãn váût bàòng 0 thç täøng âaûi säú mä men

læûc âäúi våïi truûc quay báút kç cuîng bàòng 0

12.9 Váût âang quay våïi váûn täúc a voìng/phuït räöi dæìng laûi sau t giáy. Khi âoï säú voìng quay

laì .

120

a tN voìng vaì goïc quay

.

2

t (rad) våïi (rad/s)

12.10 Nãúu baìn quay khäng quaï nhanh, 0msn qF F

suy ra váût âæïng yãn so våïi màût baìn

Fq = m.2.r. Nãúu âuí låïn thç qF

thàõng læûc ma saït nghè cæûc âaûi khiãún váût bë træåüt xa

tám

12.11 Váût âang quay bàõt âáöu dæìng laûi sau N voìng suy ra 2.2 . 4

;N N

t s

vaì

0.

2

tN

(voìng)

Page 5: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

4

12.12 Mä men âäüng læåüng L chëu taïc duûng cuía mä men caín M suy ra thåìi gian váût dæìng

laûi laì L

tM

12.13 Khäúi cáöu coï âäüng nàng tënh tiãún laì 21

2dW mv

12.14 Khi læûc taïc duûng khäng qua troüng tám thç váût coï thãø quay

12.15 Khi læûc taïc duûng qua troüng tám thç váût k quay

12.16 Chuyãøn âäüng cuía váût bë neïm:

12.16.1 Neïm xiãn goïc so våïi phæång ngang:

0 0.cosxv v ; 0 0.sinyv v ;

0.cosxv v suy ra phæång Ox: váût chuyãøn âäüng thàóng âãöu

0.sin .yv v g t suy ra phæång Oy: váût chuyãøn âäüng biãún âäøi âãöu

phæång trçnh:

0 cos .v tx ; 2

20 2 2

0

1 1 . sin . tan .

2 2 2 .cos

g xv t gt xy

v

- âiãøm cao nháút: khi âoï vy = 0; 2 20 .sin

2

vH

g

- âiãøm xa nháút: khi âoï y=0; 20 .sin 2v

Lg

12.16.2 Neïm ngang:0

0

20

.

1. .

2

x

y

x v tv v

v g t y y g t

; váûn täúc chaûm âáút: 2 2x yv v v

12.16.3 Khi 10 thç 2

1 – 2

cosa

1. Dao âäüng vaì caïc loaûi dao âäüng:

1.1. Dao âäüng chênh laì chuyãøn âäüng coï giåïi haûn trong khäng gian, làûp âi làûp laûi nhiãöu

láön quanh 1 vë trê cán bàòng

Dáúu hiãûu nháûn biãút:

* Coï vë trê cán bàòng bãön (tråí laûi vë trê cán bàòng)

* Coï læûc taïc duûng lãn váût (keïo váût vãö vë trê cán bàòng mäùi khi váût råìi khoíi vë trê âoï)

1.2. Dao âäüng tuáön hoaìn: laì dao âäüng maì traûng thaïi chuyãøn âäüng cuía váût âc làûp âi làûp

laûi nhæ cuî sau nhæîng khoaíng thåìi gian bàòng nhau báút kç.

x

y

O

v

Page 6: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

5

1.3. Dao âäüng âiãöu hoìa:laì dao âäüng maì li âäü biens thiãn theo thåìi gian âæåüc mä taí båíi

âënh luáût haìm säú sin hoàûc cos: sin( . ) cos( .t )2

x A t A

1.4. Dao âäüng tæû do (dao âäüng riãng): laì dao âäüng cuía hãû xaíy ra dæåïi taïc duûng cuía näüi

læûc

1.4.1 Âàûc âiãøm: chu kç dao âäüng cuía hãû (váût) chè phuû thuäüc vaìo âàûc tênh cuía hãû

maì khäng phuû thuäüc vaìo caïc yãúu täú bãn ngoaìi. Biãn âäü phuû thuäüc vaìo caïch

kêch thêch bãn ngoaìi.

1.4.2 Âiãöu kiãûn xem dao âäüng cuía con làõc âån vaì loì xo laì dao âäüng tæû do:

Con làõc loì xo: læûc caín mäi træåìng vaì ma saït khäng âaïng kãø, âäü biãún daûng

thuäüc giåïi haûn âaìn häöi.

Con làõc âån:

+ Læûc caín mäi træåìng vaì ma saït khäng âaïng kãø, vë trê âàût con làõc khäng âäøi.

+ Goïc lãûch so våïi phæång thàóng âæïng ráút nhoí ( 10) hay 1rad

1.5 Dao âäüng tàõt dáön:

+ Laì dao âäüng tæû do khi coï ma saït vaì læûc caín mäi træåìng

+ Laì dao âäüng coï biãn âäü giaím dáön theo thåìi gian.

Trong âoï âaûi læåüng giaím dáön theo thåìi gian laì Cå nàng vaì biãn âäü. Âaûi læåüng khäng

giaím dáön laì chu kç vaì táön säú.

+ Nguyãn nhán: Do læûc caín mäi træåìng, læûc caín mäi træåìng caìng låïn thç dao âäüng tàõt

dáön caìng nhanh. Nhæîng læûc naìy ngæåüc chiãöu chuyãøn âäüng, nãúu læûc nhåït caìng låïn thç

dao âäüng tàõt dáön coï thãø khäng dao âäüng.

1.6 Dao âäüng cæåîng bæïc: laì dao âäüng cuía hãû dæåïi taïc duûng cuía 1 ngoaûi læûc biãún thiãn

tuáön hoaìn theo thåìi gian goüi laì læûc cæåîng bæïc Fn = H.sin(.t + ). Dao âäüng cæåîng

bæïc laì âiãöu hoìa.

1.7 Sæû cäüng hæåíng: biãn âäü dao âäüng cæåîng bæïc tàng nhanh vaì âaût âãún giaï trë cæûc âaûi khi

táön säú dao âäüng cæåîng bæïc bàòng táön säú dao âäüng riãng cuía hãû. fcæåîng bæïc = friãng

1.8 Sæû tæû dao âäüng: dao âäüng duy trç maì khäng cáön ngoaûi læûc taïc duûng. Hãö naìy gäöm: Hãû

dao âäüng, cå cáúu truyãön nàng læåüng, nguäön nàng læåüng.

1.9 Dao âäüng duy trç: laì dao âäüng coï biãn âäü khäng âäøi theo thåìi gian, laì dao âäüng tàõt

dáön maì ngæåìi ta taïc duûng læûc biãún thiãn âiãöu hoìa.

* Nguyãn tàõc: Taïc duûng vaìo con làõc læûc tuáön hoaìn våïi táön säú = táön säú riãng maì khäng

laìm thay âäøi f0 riãng

1.10 Mäüt säú læu yï:

Page 7: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

6

1.10.1 So saïnh:

Dao âäüng tuáön hoaìn Dao âäüng âiãöu hoìa

coï A, T khäng âäøi Coï li âäü x tuán theo haìm säú sin(cos)

1.10.2 Táön säú cuía dao âäüng cæåîng bæïc bàòng táön säú cuía ngoaûi læûc cæåîng bæïc

1.10.3 Dao âäüng ngæåìi âaïnh âu laì dao âäüng thäng säú

1.10.4 biãn âäü dao âäüng cæåîng bæïc phuû thuäüc vaìo:

Biãn âäü ngoaûi læûc tuáön hoaìn

táön säú cuía ngoaûi læûc tuáön hoaìn

hãû säú læûc caín (ma saït nhåït) taïc duûng lãn váût

Khäng phuû thuäüc vaìo caïch kêch thêch ban âáöu

1.10.5 Biãn âäü dao âäüng A cuía váût luän dæång, khäng âäøi, phuû thuäüc vaìo caïch kêch

thêch.

1.10.6 Chu kç laì thåìi gian ngàõn nháút váût làûp âi làûp laûi traûng thaïi nhæ cuî chênh laì thåìi

gian cuía 1 dao âäüng, 2 1

Tf

. T khäng âäøi, phuû thuäüc vaìo âäü cæïng vaì

khäúi læåüng váût (hay chiãöu daìi dáy vaì gia täúc troüng træåìng g). Tæì vë trê cán

bàòng (VTCB) âãún 2

A máút

12

T(s), âãún

2

A máút

8

T(s) vaì âãún

3

2

A máút

6

T(s).

1.10.7 Táön säú goïc : laì 1 âaûi læåüng trung gian cho pheïp xaïc âënh traûng thaïi dao

âäüng cuía váût taûi thåìi âiãøm t báút kç. Noï laì säú dao âäüng làûp laûi trong 1 giáy.

1.10.8 Læûc keïo vãö (Læûc phuûc häöi) laì læûc laìm cho váût dao âäüng âiãöu hoìa: 2. . .F m x k x coï giaï trë bàòng læûc âaìn häöi, luän hæåïng vãö vë trê cán

bàòng, âäü låïn tè lãû våïi li âäü. Âiãöu naìy tæång âæång våïi con làõc loì xo nàòm

ngang.

1.10.9 Pha dao âäüng duìng âãø xaïc âënh traûng thaïi dao âäüng (x,v) noï khäng phaíi laì

goïc tháût. Âäü lãûch pha: 1 2 hoàûc 2 1 .

v såïm pha 2

so våïi li âäü

a såïm pha so våïi li âäü

a vaì v vuäng pha nhau hay a såïm pha 2

so våïi váûn täúc.

Page 8: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

7

Nãúu 2 > 1 thç 0 khi âoï ta noïi váût coï 2 såïm pha hån váût coï 1

vaì ngæåüc laûi váût coï 1 trãù pha hån so våïi váût coï 2

1.10.10 Mäüt váût dao âäüng âiãöu hoìa coï thãø xem laì hçnh chiãúu cuía 1 cháút âiãøm

chuyãøn âäüng troìn âãöu xuäúng 1 truûc toüa âäü nàòm trãn màût phàóng quyî âaûo cuía

noï.

1.10.11 Quyî âaûo cuía 1 váût laì 1 âoaûn cong, âoaûn thàóng coìn li âäü thç biãún thiãn

theo thåìi gian våïi haìm säú cos hoàûc sin.

2. Nàng læåüng trong dao âäüng âiãöu hoìa:

Âäüng nàng Thãú nàng Cå nàng

21.

2dW m v

2 21. .

2tW m x

2 21. .

2d tW W W m A

âæåüc baío toaìn.

* Con làõc âån, con làõc váût lyï, con làõc loì xo chëu taïc duûng cuía læûc thãú thç âæåüc baío toaìn

nàng læåüng do âoï âäüng nàng, thãú nàng biãún thiãn tuáön hoaìn theo thåìi gian tuáön hoaìn våïi

táön säú ' 2 ; ' 2f f vaì '2

TT . Taûi vë trê :

32

d t

Ax W W ; 2

d t

Ax W W ;

33

2d t

Ax W W

* Sau khoaíng thåìi gian bàòng nhau vaì bàòng '

2 4

T Tt thç âäüng nàng cuía váût bàòng thãú

nàng.

* Cå nàng cuía váût:

- Tè lãû våïi bçnh phæång biãn âäü dao âäüng

- Cå nàng cuía váût phuû thuäüc vaìo caïch kêch thêch dao âäüng

3. Täøng håüp cuía 2 dao âäüng thaình pháön:

* Biãn âäü cuía dao âäüng täøng håüp:

+ Phuû thuäüc vaìo biãn âäü thaình pháön

+ Hiãûu 2 pha ban âáöu cuía 2 dao âäüng

+ Khäng phuû thuäüc vaìo táön säú 2 dao âäüng

* Âãø biãøu diãùn dao âäüng täøng håüp coï thãø duìng phæång phaïp Frenen hoàûc cäüng læåüng giaïc,

x= x1 + x2

Page 9: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

8

1. Goüi O laì nguäön soïng coï biãn âäü A vaì táön säú f. M laì âiãøm báút kç thç OM = d. Thåìi gian âãø

soïng truyãön âãún M laì

x

v

.

* Soïng truyãön cuìng chiãöu dæång: 2

cos(2 f .t )M

du A

l

* Soïng truyãön ngæåüc chiãöu dæång: 2

cos(2 f .t )M

du A

l

* Tênh cháút phæång trçnh soïng: tuáön hoaìn theo thåìi gian vaì khäng gian.

* Hai âiãøm M, N coï âäü lãûch pha: 2 12 d d

l

* Âäü lãûch pha giæîa 2 âiãøm M1, M2 caïch nguäön khoaíng 2 1d d d laì:

+ d nl : 2 âiãøm dao âäüng cuìng pha

+ 1

2 12 2

d n kl

l

: 2 âiãøm dao âäüng ngæåüc pha

+ 1

2 2d n

l

: 2 dao âäüng vuäng pha

Cæûc âaûi

Cæûc tiãøu

S1 S2

2. Giao thoa soïng: laì hiãûn tæåüng âàûc træng cuía soïng. Xeït âiãøm M trãn phæång truyãön soïng.

Âàût S1M= d1 vaì S2M= d2 våïi S1, S2 laì 2 nguäön kãút håüp coï phæång trçnh

2 . cos

tu A cos t A

T

.

Soïng taûi M do S1 truyãön âãún laì: 11 cos 2M

t du A

T

l

Soïng taûi M do S2 truyãön âãún laì: 22 cos2M

t du A

T

l

Dao âäüng taûi M laì täøng håüp cuía 2 dao âäüng do S1, S2 truyãön âãún: 1 2M M Mu u u

Page 10: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

9

Âàût 2 1 2 1

2d d

l âäü lãûch pha 2 dao âäüng vaì biãn âäü dao âäüng

2 cos2

MA A

suy ra phæång trçnh soïng cå taûi M laì: 2 1cos ( )M Mu A t d d

l

- Nãúu 2k : dao âäüng cuìng pha 2 1d d k Al cæûc âaûi

- Nãúu 2 1k : dao âäüng cuìng pha 2 1

1

2d d k Al

cæûc tiãøu.

* Âiãöu kiãûn giao thoa soïng: 2 soïng phaíi laì 2 soïng kãút håüp (cuìng táön säú, hiãûu säú pha khäng

âäøi) vaì dao âäüng cuìng phæång. Quyî têch caïc âiãøm coï Amax, Amin laì nhæîng âæåìng Hypebol

xen keî nhau, chênh laì ván giao thoa.

* Hiãûn tæåüng soïng gàûp phaíi váût caín maì âi lãûch khoíi phæång truyãön thàóng cuía soïng vaì âi

voìng qua váût caín laì hiãûn tæåüng nhiãùu xaû soïng (âäúi våïi váût caín nhoí). Coìn nãúu gàûp váût caín

låïn thç khi âi qua váût caín, soïng truyãön thàóng. Khi soïng gàûp khe chàõn heûp coï kêch thæåïc låïn

hån l thç soïng truyãön qua khe, khe laì tám phaït soïng måïi.

Vaìi chuï yï:

a) Khoaíng caïch giæîa 2 gåün soïng läöi liãn tiãúp (ván max) laì 2

l

b) Khoaíng caïch giæîa 2 nuït soïng caûnh nhau (ván min) laì 2

l

c) Khoaíng caïch giæîa buûng vaì nuït kãú tiãúp nhau laì 4

l

d) Khoaíng caïch giæîa cæûc tiãøu vaì cæûc âaûi kãú tiãúp nhau laì 4

l

e) Khoaíng caïch giæîa 2 âènh soïng kãú tiãúp nhau laì 1 bæåïc soïng l

f) Bãö räüng buûng soïng laì 4A (khi coï soïng dæìng)

g) Thåìi gian dáy 2 láön duäùi thàóng liãn tiãúp laì 2

Tt

h) Säú láön nháúp nhä cuía váût näøi lãn màût næåïc khi coï soïng lan truyãön hay säú ngoün soïng âi

qua træåïc màût ngæåìi quan saït laì n thç säú chu kyì dao âäüng T = (n-1), säú bæåïc soïng

( 1)d n l

i) Traûng thaïi dao âäüng : nghéa laì dao âäüng cuìng pha hay ngæåüc pha våïi nguäön.

3. Soïng dæìng: 2 soïng kãút håüp (âäöng bäü) giao thoa nhau trãn phæång truyãön soïng xuáút hiãûn

buûng vaì nuït cäú âënh taûi âoï coï soïng dæìng.

* Âiãöu kiãûn soïng dæìng: coï 2 nguäön soïng kãút håüp cuìng phæång, táön säú, âäü lãûch pha khäng

âäøi.

Page 11: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

10

* ÆÏng duûng: âãø xaïc âënh täúc âäü truyãön soïng trãn dáy.

3.1 Nãúu soïng phaín xaû taûi 1 âáöu cäú âënh taûi âoï laì nuït soïng. Nuït laì âiãøm âæïng yãn trãn dáy,

biãn âäü bàòng 0. Buûng laì âiãøm dao âäüng våïi biãn âäü cæûc âaûi.

3.2 Bãö räüng buûng soïng: 4A

3.3 Nãúu soïng phaín xaû maì 2 âáöu laì 2 nuït hoàûc 2 buûng thç chiãöu daìi dáy ;n *2

l nl

: âäü

daìi dáy bàòng säú baïn nguyãn láön bæåïc soïng: soïng phaín xaû ngæåüc pha soïng tåïi

3.4 Nãúu 1 âáöu laì nuït, 1 âáöu laì buûng thç (2 1) ;4

l k kl âäü daìi dáy bàòng säú leí láön

pháön tæ bæåïc soïng, soïng phaín xaû cuìng pha soïng tåïi.

3.5 Nãúu dáy coï 1 âáöu cäú âënh, âáöu tæû do thç: säú buûng = säú nuït= säú leí:

(2 1) ;4

l k kl

3.6 Nãúu dáy coï 2 âáöu cäú âënh: säú buûng = säú nuït – 1: ;n2

l nl

3.7 Nãúu dáy coï 2 âáöu tæû do: säú buûng = säú nuït + 1

3.8 Âáöu A tæû do, âáöu B cäú âënh thç soïng phaín xaû k âäøi chiãöu taûi A soïng phaín xaû taûi A

giäúng soïng tåïi taûi A

3.9 Âáöu A dao âäüng, B cäú âënh: soïng phaín xaû taûi B ngæåüc pha våïi soïng tåïi taûi B

3.10 Muïi soïng buûng soïng: âiãøm dao âäüng cæûc âaûi

3.11 Nuït soïng âiãøm khäng dao âäüng hoàûc dao âäüng våïi biãn âäü Amin

4. Hiãûu æïng Âäúp le: laì hiãûn tæåüng maì táön säú maïy thu ám thu âæåüc khaïc våïi táön säú cuía ám maì

nguäön phaït ra khi coï sæû chuyãøn âäüng tæång âäúi giæîa maïy phaït vaì maïy thu

' M

S

v vf f

v v

våïi vM, vS < v vaì láön læåüt laì täúc âäü maïy thu vaì nguäön ám

4.1 Nãúu nguäön ám chuyãøn âäüng laûi gáön maïy thu trãn (+) dæåïi (-)

4.2 Nãúu nguäön ám chuyãøn âäüng ra xa maïy thu trãn (-) dæåïi (+)

4.3 Nãúu maïy thu chuyãøn âäüng laûi gáön nguäön ám trãn (+) dæåïi (-)

4.4 Nãúu maïy thu chuyãøn âäüng ra xa nguäön ám trãn (-) dæåïi (+)

4.5 QUY TÀÕC: laûi gáön: trãn cäüng (+) dæåïi træì (-). Ra xa: trãn træì (-) dæåïi cäüng (+)

5. Soïng ngang: laì soïng coï pháön tæí váût cháút dao âäüng taûi chäù theo phæång vuäng goïc våïi

phæång truyãön soïng. Chè truyãön âæåüc trong cháút ràõn. Soïng trãn màût næåïc laì 1 træåìng håüp

âàûc biãût.

Page 12: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

11

6. Soïng doüc: caïc pháön tæí mäi træåìng dao âäüng theo phæång truyãön soïng. Truyãön âæåüc trong

caí mäi træåìng ràõn, loíng, khê.

7. Soïng ám: laì nhæîng soïng cå coï táön säú 16 -20000 Hz truyãön trong mäi træåìng khê, loíng, ràõn.

soïng ám khäng truyãön âæåüc trong chán khäng.

* Trong cháút khê, cháút loíng: soïng ám laì soïng doüc do khäng khê xung quanh nguäön ám bë

daîn, neïn taûo thaình.

* Trong cháút ràõn: soïng ám laì soïng ngang láùn soïng doüc vç læûc âaìn häöi xuáút hiãûn khi xuáút

hiãûn biãún daûng lãûch, neïn.

Âàûc træng sinh lyï Âàûc træng váût lyï

Âäü cao, âäü to, ám sàõc, giåïi haûn nghe liãn

quan.

táön säú, cæåìng âäü, daûng âäö thë vaì nàng

læåüng

* Âäü cao ám: phuû thuäüc vaìo táön säú ám (tàng hoàûc giaím theo táön säú ám): caím giaïc sæû

tráöm, bäøng.

* Âäü to ám:tàng theo cæåìng âäü ám vaì âàûc træng båíi noï.

Âãø so saïnh ám duìng âaûi læåüng mæïc cæåìng âäü ám âáy laì âàûc træng váût lyï gàõn liãön våïi âäü to.

0

( ) 10logI

L dBI

. Ngæåîng nghe con ngæåìi: 0-130dB. Giåïi haûn nghe: 16-20000 Hz. Khi j <

13Hz goüi laì haû ám.

* Cæåìng âäü ám: âæåüc xaïc âënh bàòng nàng læåüng soïng ám truyãön qua1 âån vë diãûn têch âàût

vuäng goïc theo phæång truyãön soïng trong 1 âån vë thåìi gian. Âäü to ám tè lãû thuáûn våïi

cæåìng âäü ám.

* Caím giaïc ám: phuû thuäüc vaìo nguäön ám vaì tai ngæåìi nghe.

* Ám sàõc: phuû thuäüc vaìo daûng âäö thë cuía ám. Phán biãût caïc loaûi nguäön ám hçnh thaình dæûa

trãn âàûc træng váût lyï: táön säú vaì biãn âäü. Ngæåîng âau khäng phuû thuäüc vaìo táön säú cuía ám.

* Nguäön nhaûc ám (dáy âaìn, keìn håi…) khi phaït ám, dáy âaìn, cäüt khê taûo ra soïng dæìng våïi

dáy 2 âáöu cäú âënh. ;n2 2

nvl n f

l

l våïi n= 1 ta coï

2

vf

l goüi laì ám cå baín.

* Häüp cäüng hæåíng : laìm tàng cæåìng âäü ám cäüng hæåíng ám.

* Täúc âäü truyãön ám phuû thuäüc vaìo baín cháút cuía mäi træåìng (âäü âaìn häöi, máût âäü váût cháút

trong mäi træåìng, nhiãût âäü mäi træåìng,…) khäng phuû thuäüc vaìo táön säú ám. Máût âäü caìng

âàûc: truyãön ám caìng nhanh, ngæåüc laûi caìng loaîng thç truyãön ám caìng cháûm.

* Täúc âäü truyãön soïng trong cháút ràõn > cháút loíng > cháút khê.

* Truyãön soïng tæì khäng khê vaìo næåïc thç táön säú khäng âäøi, váûn täúc tàng nãn bæåïc soïng

tàng.

* Soïng truyãön âi trong mäùi mäi træåìng våïi täúc âäü khäng âäøi.

Page 13: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

12

Dao âäüng âiãûn tæì

1.1 Dao âäüng âiãûn tæì trong maûch LC maì khäng coï tæång taïc âiãûn tæì våïi bãn ngoaìi laì dao

âäüng âiãûn tæì âiãöu hoìa, tæû do coï phæång trçnh dao âäüng laì 0 cos .q q t . Mäùi

maûch LC âãöu coï táön säú dao âäüng riãng 1

LC Hiãûn tæåüng caím æïng âiãûn tæì båíi

tæû caím.

1.2 Trong quaï trçnh dao âäüng âiãûn tæì, coï sæû chuyãøn hoïa qua laûi giæîa Nàng læåüng âiãûn vaì

nàng læåüng tæì nhæng nàng læåüng âiãûn tæì toaìn pháön cuía maûch coï giaï trë khäng âäøi.

1.3 Maûch LC coï âiãûn tråí thuáön R laìm tiãu hao nàng læåüng âiãûn nàng, dáùn tåïi dao âäüng tàõt

dáön. Nãúu R quaï låïn thç sæû chuyãøn hoïa âiãûn tæì trong maûch khäng coìn tuáön hoaìn næîa.

1.4 Muäún duy trç âæåüc dao âäüng âiãûn tæì trong maûch thç cáön phaíi buì nàng læåüng cho maûch

âuí våïi pháön bë tiãu hao sau mäùi chu kç. Khi âoï coï hãû tæû dao âäüng. Ta coï thãø sæí duûng

âàûc tênh âiãöu khiãøn cuía tranzito âãø taûo dao âäüng duy trç. Khi âoï:

2 2 2 20 0

1 1

2 2CU LI CU LI våïi 0 0;

2 2

U IU I Laì giaï trë hiãûu duûng. Tæì âoï

2CI U

L

P 2

2 0max 0 0

2

CRU CRI I I U

L L

1.5 Taûi báút kç nåi naìo, khi coï sæû biãún thiãn âiãûn træåìng thç âãöu xuáút hiãûn tæì træåìng biãún

thiãn vaì ngæåüc laûi. Sæû biãún thiãn va chuyãøn hoïa gáy ra âiãûn tæì træåìng (træåìng âiãûn tæì).

Âiãûn tæì træåìng coï khaí nàng lan truyãön trong khäng gian caí chán khäng, dæåïi daûng

soïng âiãûn tæì.

1.6 Soïng âiãûn tæì laì soïng ngang, coï täúc âäü lan truyãön bàòng täúc âäü aïnh saïng trong âoï E

vaì

B

vuäng goïc våïi nhau vaì vuäng goïc våïi phæång truyãön soïng. Soïng âiãûn tæì luän mang

theo nàng læåüng vaì cuîng tuán theo caïc quy luáût soïng cå nhæ phaín xaû, khuïc xaû, giao

thoa vaì nhiãùu xaû.

1.7 Bàõt soïng âiãûn tæì laì âiãöu chènh âãø táön säú cuía maûch dao âäüng truìng våïi táön säú soïng cáön

thu, khi âoï 0

0

. .2 2 .C.QC

C T C LCf I

l

1.8 Kêch dao âäüng âiãûn tæì cho maûch bàòng caïch têch âiãûn cho tuû.

Page 14: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

13

1.9 Nàng læåüng tuû âiãûn vaì nàng læåüng cuäün caím biãún thiãn âiãöu hoìa våïi chu kç bàòng næía

chu kç dao âäüng riãng trong maûch. Nàng læåüng tæì tè lãû våïi bçnh phæång táön säú dao

âäüng riãng cuía maûch våïi ' 2 , ' 2f f vaì '2

TT .

1.10 Dao âäüng âiãûn tæì tàõt dáön coï biãn âäü giaím dáön vaì chu kç khäng âäøi theo thåìi gian.

1.11 Täúc âäü biãún thiãn tæì træåìngB

t

vaì täúc âäü biãún thiãn âiãûn træåìng

E

t

quy âënh láùn

nhau. E

vaì B

cuìng täön taûi trong khäng gian vaì chuyãøn hoïa láùn nhau, coï caïc âæåìng

sæïc luän laì âæåìng cong kheïp kên.

Dao âäüng âiãûn tæì Dao âäüng cå

q x

'i q 'v x

1

C k

L m

2. Mäüt säú læu yï:

2.1 0 cosq q t ; 00 cos( ) cos

Qqu U t t

C C ;

0 0 0' sin( ) cos( t ) cos( t )2 2

i q q t q I

;

0 cos( t );2

B B

0 0 0 ;I q CU 0 0q CU ; âiãûn têch tuû: q CU .

221 1

. ;2 2

C

qW C u

C 21

. ;2

LW L i 2 20 0

2 20 0

.

.

C U QL

I C I ;

0 0 0 0 0.C L

I Q U U IL C

Âiãûn têch trãn baín tuû âiãûn biãún thiãn cháûm pha 2

hån doìng âiãûn.

Âiãûn têch vaì hiãûu âiãûn thãú trãn baín tuû âiãûn dao âäüng cuìng pha.

Cæåìng âäü doìng âiãûn biãún thiãn cuìng pha våïi tæì thäng.

Dao âäüng cuía âiãûn træåìng vaì tæì træåìng cuìng pha.

2.2 Baìi toaïn maûch dao âäüng L-C, coï cuäün caím L, hai tuû C1, C2 coï táön säú láön læåüt laì f1, f2.

Page 15: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

14

Ta coï:

2 2 22 2 21 2 1

1 2 11 2 1

1 222 21 2 2 2 2 2 1 2 1 2

1 2 2

,1 1 1. .

bbb

b b bb

f f ff f fC ntC f

f fC C f f f f f

f f f

laì nghiãûm

cuía phæång trçnh 22 2

1 1 2. . 0b b bf f f f f tæì âoï suy ra 2 2 2

1 2

1 1 1;

ntT T T

2 2 21 2T T T

2.3 Baìi toaïn cho L-C1: coï l1 vaì L-C2: coï l2. Tçm lnt vaì l

giaíi: khi L- C1 näúi tiãúp C2: 2 2 21 2

1 1 1

ntl l l

khi L- C2 C1 thç 2 2 21 2l l l

2.4 Cho âiãûn têch cæûc âaûi (Q0), âiãûn têch tæïc thåìi (q) vaì I cæûc âaûi I0, tçm i tæïc thåìi.

giaíi: Ta coï:

2 2

0 0

1i q

I Q

tæì âoï suy ra i tæïc thåìi. chuï yï 2 2 2 2

0i Q q

2.5 Cho U0, I0, vaì u tæïc thåìi, tçm i tæïc thåìi. giaíi: ta coï:

2 2

0 0

1i U

I U

, tæì âoï tçm i tæïc

thåìi

2.6 Cho 0, ,L C U VAÌ u tçm i tæïc thåìi.giaíi: 2 20

Ci U u

L

2.7 Cho 0, ,L C I VAÌ i tçm u tæïc thåìi.giaíi: 2 20

Lu I i

C

2.8 Cho L-C. Tçm thåìi gian âãø d tmW nW tæïc laì C LmW nW . Giaíi: ta tçm 0

nq Q

n m

.

Ta coï nhæ sau: tæì 0 : (s)82

Q TO ; 0 3

: (s)2 6

Q TO ; 0 : (s)

2 12

Q TO vaì

0 : (s)4

TO Q

2.9 Cho L, t0: thåìi âiãøm âãø WL = WC . Tçm C. giaíi: trong 1 chu kç coï 4 láön WL = WC do âoï 2

00

22 1

4 4

tT LCt C

L

2.10 Cho L vaì 0 maxQt tçm C. Giaíi: ta coï

0 max

2

2Q

LCt LC

2.11 Âäúi våïi tuû xoay thç goïc xoay laì: 180M V

M m

C C

C C

HOÀÛC 180m V

M m

C C

C C

.

Trong âoï: CM: âiãûn dung cæûc âaûi; Cm: âiãûn dung cæûc tiãøu vaì CV: âiãûn dung cuía bäü tuû.

Page 16: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

15

1. CAÏC NHÁÛN XEÏT, LYÏ THUYÃÚT:

1.1 Näúi 2 cæûc maïy phaït âiãûn xoay chiãöu våïi âoaûn maûch tiãu thuû âiãûn, trong maûch coï dao

âäüng âiãûn cæåîng bæïc våïi táön säú bàòng táön säú cuía suáút âiãûn âäüng do maïy phaït ra.

1.2 Doìng âiãûn xoay chiãöu coï âäö thë daûng hçnh sin, cos laì doìng coï cæåìng âäü biãún thiãn tuáön

hoaìn vaì âiãöu hoìa theo thåìi gian theo quy luáût haìm cos hoàûc sin do dao âäüng âiãûn

cæåîng bæïc taûo ra.

1.3 Âãø âo giaï trë hiãûu duûng cæåìng âäü vaì hiãûu âiãûn thãú doìng âiãûn, ta duìng Ampe kãú va Vän

kãú nhiãût. Chuïng coï cáúu taûo khäng phuû thuäüc vaìo chiãöu doìng âiãûn. Ampe kãú vaì

Vän kãú khäng bao giåì hiãøn thë giaï trë càn báûc hai.

1.4 Cæåìng âäü hiãûu duûng doìng âiãûn xoay chiãöu se bàòng Cæåìng âäü khäng âäøi cuía doìng âiãûn

nãúu cho 2 doìng âiãûn âoï láön læåüt qua cuìng 1 âiãûn tråí trong thåìi gian t âuí daìi thç Nhiãût

læåüng Q toía ra nhæ nhau.

1.5 Veî veïc tå quay vaì giaín âäö:

Chæïa R: U, I cuìng pha Chæïa L: u såïm pha hån i 2

Chæïa C: u trãù pha hån i

2

Do âoï R L C RC L RL Cu u u u u u u u

. Cuäün dáy thuáön caím thç r = 0 (maûch lyï

tæåíng).

Âiãûn tråí R vaì cuäün thuáön caím cho doìng âiãûn k âäøi âi qua. Tuû âiãûn C khäng cho doìng âiãûn

k âäøi âi qua, noï caín tråí hoaìn toaìn.

1.6 Âäü lãûch pha:

Âoaûn maûch

Âäü lãûch

pha tan L CZ Z

R

tan LZ

R , u

såïm pha hån i

goïc

tan CZ

R

, i

luän såïm pha

hån u goïc

* :L CZ Z u såïm

pha hån i goïc 2

* :L CZ Z u såïm

pha hån i goïc 2

Page 17: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

16

* L, C luän ngæåüc

pha

Ta coï: 1

0.318;

1

0.1592

; 3 37

tan4 180

;

4 53tan

3 180

.

1.7 Doìng âiãûn xoay chiãöu 3 pha: hãû thäúng 3 doìng âiãûn xoay chiãöu gáy båíi 3 suáút âiãûn âäüng

xoay chiãöu cuìng táön säú, biãn âäü nhæng âäü lãûch pha laì 2

3

.

1 0

2 0

3 0

cos

2cos

3

2cos

3

e E t

e E t

e E t

nãúu taíi âäúi xæïng

1 0

2 0

3 0

cos

2cos

3

2cos

3

i I t

i I t

i I t

1.8 ÅÍ maïy phaït vaì taíi tiãu thuû thæåìng choün caïch màõc tæång æïng nhau.

1.9 Âãø taûo ra doìng âiãûn xoay chiãöu: cho khung dáy quay trong tæì træåìng âãöu âæåüc âàût

vuäng goïc våïi tæì træåìng.

1.10 Âãø taûo ra doìng âiãûn 1 chiãöu: chènh læu doìng xoay chiãöu bàòng âi-äút baïn dáùn 2 næía

chu kç hoàûc 1 næía chu kç ta thu âæåüc doìng âiãûn 1 chiãöu nháúp nhaïy: âáy laì phæång aïn

kinh tãú vaì phäø biãún nháút.

1.11 Doìng âiãûn caím æïng coï chiãöu sao cho tæì træåìng do noï sinh ra chäúng laûi nguyãn

nhán sinh ra noï, chè täön taûi trong khoaíng thåìi gian t khi coï sæû biãún thiãn tæì thäng qua

maûch.

1.12 Baíng toïm tàõt:

Tãn Maïy phaït âiãûn 1

pha

Maïy phaït âiãûn 3

pha

Âäüng cå khäng

âäöng bäü 3 pha Maïy biãún thãú

Nguyãn

tàõc hoaût

âäüng

Dæaû trãn hiãûn tæåüng

caím æïng âiãûn tæì

Hiãûn tæåüng caím æïng

âiãûn tæì

Âäüng nàng Cå

nàng. Hiãûn tæåüng caím

æïng âiãûn tæì vaì tæì

træåìng quay

Hiãûn tæåüng caím

æïng âiãûn tæì

Cáúu taûo

3 pháön

S S

N

N

a) Pháön caím: âæïng

yãn – Stato. Duìng

nam chám âiãûn hoàûc

2 pháön N

S

Choün theo 2 caïch:

Pháön caím quay,

pháön æïng cäú âënh

2 pháön

a) Pháön caím: Roto-

hçnh truû. Coï taïc duûng

nhæ cuäün dáy quáún

2 pháön: loîi theïp,

cuäün dáy så cáúp vaì

thæï cáúp.

a) Loîi theïp: gäöm

nhiãöu laï theïp ké

thuáût moíng gheïp

caïch âiãûn Traïnh

O

Page 18: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

17

nam chám vénh cæîu

taûo ra tæì træåìng.

b) Pháön æïng: pháön

quay- Räto: Coï cuäün

dáy coï nhiãöu voìng

suáút âiãûn âäüng

caím æïng doìng

âiãûn.

pháön caím, pháön æïng

coï thãø quay hoàûc

âæïng yãn.

c) Bäü goïp: âæa âiãûn

ra maûch ngoaìi gäöm 2

vaình khuyãn, 2 chäøi

queït.

* Nãúu boí qua âiãûn

tråí r trong maïy phaït

hoàûc maûch ngoaìi âãø

håí thç u = e

0

0

.sin ;u U t

NBS

tæì thäng cæûc âaûi Wb

.60

npf n p

(voìng/phuït

voìng/s)

0 0

0

0

2

2 . .

e N

fN

np N

våïi N: täøng säú voìng

caïc cuäün dáy. Tæì âoï

nháûn xeït: e phuû

thuäüc vaìo f.

* Tæì thäng gæíi qua

khung dáy diãûn têch

S gäöm N voìng dáy

quay âãöu våïi váûn täúc

quanh B

.cos

.cos( )

NBS

NBS t

hoàûc ngæåüc laûi.

a) Pháön æïng: cäú âënh

– Stato. 3 cuäün dáy

coï loîi sàõt xãúp thaình

voìng troìn cäú âënh âàût

lãûch nhau 2 1

3 3

voìng troìn.

b) Pháön caím: pháön

quay - Rä-to.Laì nam

chám âiãûn taûo ra tæì

træåìng. Chuyãøn âäüng

quay rä to âæåüc æïng

duûng laìm quay caïc

maïy khaïc.

* Hãû thäúng 3 doìng

âiãûn xoay chiãöu gáy

båíi 3 suáút âiãûn âäüng

e xoay chiãöu coï cuìng

táön säú f, biãn âäü A

lãûch pha nhau 2

3

.

Coï 2 caïch màõc:

* Màõc hçnh sao:

3 4

1

nong

nguoi

dáy.

Taíi tiãu thuû khäng

cáön âäúi xæïng.

3

p d

d p

I I

U U

* Màõc tam giaïc ():

màõc 3 dáy. Taíi tiãu

thuû phaíi âäúi xæïng

3d p

d p

I I

U U

Æu âiãøm:

- Tiãút kiãûm säú dáy tæì

nåi saín xuáút âãún nåi

tiãu thuû âiãûn.

- Taûo ra tæì træåìng

quanh loîi theïp rä to

läöng soïc.

b) Pháön æïng: Stato

giäúng maïy phaït âiãûn

xoay chiãöu 3 pha.

Täúc âäü quay cuía rä to

khäng bàòng täúc âäü

quay cuía tæì træåìng

maì nhoí hån tutruong .

* Pmaïy =

∑P3cuondaystato

= 3Ptaíi = 3 . .cosU I

1 0

2 0

3 0

cos

2cos

3

2cos

3

B B t

B B t

B B t

1 2 3

01.5

B B B B

B B

vaì quay våïi täúc âäü

goïc .

* Cæåìng âäü doìng âiãûn

chaûy trong âäüng cå laì

Ipha .

Hiãûu suáút: � =������

��������

* Maïy phaït âiãûn 1

chiãöu:

Nguyãn tàõc: dæûa trãn

hiãûn tæåüng caím æïng

âiãûn tæì.

Cáúu taûo: 2 pháön:

* Pháön caím tæì

træåìng

* Pháön æïng doìng

âiãûn

Bäü goïp: 2 vaình baïn

khuyãn, âàût âäöng

aính hæåíng doìng

Âiãûn Fu-cä.

b) hai cuäün dáy:

laìm bàòng âäöng,

âiãûn tråí nhoí, quáún

trãn loîi theïp.

* Hiãûu suáút:

2

1

PH

P våïi

1 2

2 1

U I

U I .

Ptruyãön taíi = Pcå +

Pnhiãût = . .cosU I .

Phao phê =

22

2

..

cos

R PI R

U

* Cuäün så cáúp: näúi

våïi nguäön.

* Cuäün thæï cáúp: näúi

våïi taíi tiãu thuû.

* hao phê naìy laì do

doìng âiãûn Fuco

trong loîi theïp vaì

nhiãût toía ra trãn

dáy dáùn.

* Âãø giaím hao phê

trãn âæåìng dáy, ta

tàng hiãûu âiãûn thãú

nåi phaït.

* Træåìng håüp lê

tæåíng (H =100%)

thç cäng suáút 2

cuäün dáy så cáúp vaì

thæï cáúp nhæ nhau.

* Hãû säú cäng suáút

caìng låïn thç hao phê

caìng nhoí. Nhaì maïy

TAT

Haû thãúTàng thãú

r/2

r/2

Page 19: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

18

e do maïy phaït ra.

0

'( )

NBS sin( t )

E sin( t )

e t

* E0 = NBS: goüi laì

suáút âiãûn âäüng cæûc

âaûi

quay âãø âäüng cå coï

P låïn hoaût âäüng.

* Ptaíi = 23 . .cosU I

* Tæì Utaíi ta tçm âæåüc

Itaíi laì taitai

tai

UI

Z

truûc. 2 chäøi queït tç lãn

2 vaình baïn khuyãn.

2. YÏ nghéa cuía R, caím khaïng ZL, dung khaïng ZC:

Âiãûn tråí R Caím khaïng ZL Dung khaïng ZC

Caín tråí doìng xoay chiãöu do

hiãûu æïng Jun

* Caín tråí doìng xoay chiãöu

do âënh luáût Len-xå vãö caím

æïng âiãûn tæì.

* Nãúu ZL låïn (nghéa laì L låïn)

laìm caín tråí doìng âiãûn xoay

chiãöu nháút laì doìng âiãûn xoay

chiãöu cao táön.

* i trãù pha hån u goïc:2

* C caìng tàng ZC caìng

giaím => doìng xoay chiãöu êt bë

caín tråí. Tæång tæû cho

CZ

* Doìng xoay chiãöu cao táön (f

låïn) chuyãøn qua maûch âiãûn

dãù daìng hån doìng xoay chiãöu

coï táön säú tháúp (f nhoí)

* i såïm pha hån u goïc:2

3. Cäüng hæåíng âiãûn: xaíy ra khi tan 0L CZ Z

R

khi âoï ta coï:

tan 0L CZ Z

R

min

22

max max

max

cos 1 sin 0

1 1;

2

; . .

.

L C

L C

Z Z

UI

fLC LC

Z R

U UI P I R U I

R R

LU U I

C

4. Mäüt vaìi læu yï nhoí:

4.1 Trong maïy biãún thãú, loîi kim loaûi coï taïc duûng dáùn caïc âæåìng caím æïng. Säú âæåìng caím

æïng xuyãn qua tiãút diãûn ngang báút kç bàòng nhau.

Page 20: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

19

4.2 Cuäün thæï cáúp näúi våïi maûch tiãu thuû âiãûn nàng. Maïy biãún thãú khäng hoaût âäüng våïi

nguäön âiãûn khäng âäøi khäng xuáút hiãûn caím æïng tæì.

4.3 Muäún haìn âiãûn phaíi duìng cæåìng âoü doìng âiãûn i thæï cáúp låïnsäú voìng dáy thæï cáúp

< säú voìng dáy så cáúp.

4.4 Hiãûu âiãûn thãú 2 âáöu mäùi cuäün dáy så-thæï cáúp khäng nhæîng phuû thuäüc vaìo säú voìng dáy

2 cuäün maì coìn phuû thuäüc vaìo âiãûn tråí thuáön mäùi cuäün: cuäün så cáúp: maïy phaït. Cuäün

thæï cáúp: maïy thu.

4.5 Táön säú doìng âiãûn xoay chiãöu 2 cuäün dáy så cáúp vaì thæï cáúp laì nhæ nhau tæì thäng qua

mäùi cuäün dáy så cáúp vaì thæï cáúp laì nhæ nhau

4.6 Cæåìng âäü doìng âiãûn trãn dáy: cos

PI

U .

4.7 Muäún truyãön taíi âiãûn nàng âi xa bàòng dáy dáùn, duìng maïy biãún aïp âãø tàng Uphaït træåïc

khi truyãön taíi vaì maïy haû aïp åí nåi tiãu thuû âãø coï âæåüc giaï trë âiãûn thãú cáön duìng, nhàòm

giaím Phao phê.

4.8 Maïy biãún aïp laìm viãûc åí chãú âäü khäng taíikhäng tiãu thuû âiãûn nàng

4.9 Maïy biãún aïp laìm viãûc åí chãú âäü coï taíikhäng 2I khäng væåüt quaï giaï trë cho pheïp

4.10 Cuäün nhiãöu voìng dáy chênh laì cuäün så cáúp: coï tiãút diãûn nhoí vaì Cuäün thæï cáúp thç êt

voìng dáy coï tiãút diãûn låïn hoàûc ngæåüc laûi.

Hiãûu suáút truyãön taíi � =�����������

��������=

����������������

��������

4.11 Chiãöu daìi dáy truyãön taíi = 2 láön chiãöu daìi mäùi såüi dáy truyãön taíi âiãûn.

4.12 Âãø tàng suáút âiãûn âäüng e cuía maïy phaït: ta thæûc hiãûn nhæ sau:

4.12.1 Pháön æïng: coï nhiãöu cuäün dáy, mäùi cuäün dáy gäöm nhiãöu voìng dáy màõc näúi tiãúp.

4.12.2 Pháön caím: coï nhiãöu nam chám âiãûn, nhiãöu càûp cæûc N – S bäú trê lãûch nhau 1N –

2S vaì ngæåüc laûi.

4.12.3 Caïc cuäün dáy pháön caím vaì pháön æïng âæåüc quáún trãn loîi theïp ké thuáût (gäöm

nhiãöu laï theïp moíng gheïp caïch âiãûn våïi nhau=> giaím hao phê doìng Fuco) âãø

tàng tæì thäng qua chuïng

4.12.4 Doìng âiãûn i taûo ra bàòng maïy biãún aïp biãún thiãn tuáön hoaìn, chiãöu khäng âäøi nhæ

doìng âiãûn taûo ra bàòng chènh læu 2 næía chu kç.

4.13 ÅÍ caïc nhaì maïy nhiãût âiãûn: Ro to coï täúc âäü quay lån 1500 – 3000 voìng/phuït.

4.14 ÅÍ caïc nhaì maïy thuíy âiãûn: Rä to quay våïi täúc âäü tháúp hån, khoaíng vaìi tràm

voìng/phuït.

Page 21: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

20

4.15 Quaût âiãûn, båm âiãûn,… sæí duûng âäüng cå cäng suáút nhoí, laì tæì træåìng quay taûo båíi

maûng âiãûn 1 pha.

4.16 Âäüng cå coï cäng suáút låïn trong cäng nghiãûp thæåìng laì âäüng cå khäng âäöng bäü 3

pha.

4.17 Tæì træåìng quay âäüng cå khäng âäöng bäü 1 pha:

Stato gäöm 2 cuäün dáy giäúng nhau, âàût lãûch nhau 2

. 1 cuäün thç näúi træûc tiãúp våïi maûng

âiãûn, cuäün coìn laûi näúi våïi maûng âiãûn qua tuû âiãûn.

4.18 Trong maïy phaït âiãûn xoay chiãöu, säú cuäün dáy = säú cæûc tæì.

4.19 Säú chè cuía cäng tå âiãûn cho ta biãút âiãûn nàng sæí duûng laì bao nhiãu.1kWh = 3 600

000 J = 3.6x106 J

1. Taïn sàõc aïnh saïng:

1.1 Âënh nghéa: sæû taïn sàõc aïnh saïng laì sæû phán têch 1 chuìm saïng phæïc taûp thaình 1 chuìm

saïng âån sàõc khaïc nhau, xaíy ra taûi màût phán caïch 2 mäi træåìng khaïc nhau vãö chiãút

quang.

1.2 Giaíi thêch:

- Aïnh saïng tràõng laì häùn håüp cuía nhiãöu aïnh saïng âån sàõc coï maìu tæì âoí âãún têm.

- Chiãút suáút (n) cuía caïc cháút trong suäút biãún thiãn theo maìu sàõc aïnh saïng, tàng dáön tæì

âoí âãún têm. nmax as têm, nmin as âoí, bæåïc soïng thç ngæåüc laûi.

* Aïnh saïng âån sàõc laì aïnh saïng khäng bë taïn sàõc maì coï 1 maìu nháút âënh vaì bë lãûch khi

âi qua làng kênh. Âæåüc thê nghiãûm Newton chæïng minh. Âàûc træng nháút cuía aïnh saïng

âån sàõc âoï laì táön säú cuía bæåïc soïng aïnh saïng.

* Aïnh saïng màût tråìi:

+ Âoí-Cam-Vaìng-Luûc-Lam-Chaìm-Têm

+ Goïc lãûch caïc chuìm tia coï maìu sàõc khaïc nhau qua làng kênh thç khaïc nhau. Do âoï.

goïc lãûch chuìm tia têm laì låïn nháút do nmin vaì goïc lãûch chuìm tia âoí laì nhoí nháút do nmax.

1.3 ÆÏng duûng:

- Trong maïy quang phäø, âãø phán têch aïnh saïng âa sàõc thaình aïnh saïng âån sàõc.

- Baíy sàõc cáöu väöng: do bë khuïc xaû vaì phaín xaû liãn tuûc trong caïc gioüt næåïc.

- Caïc maìu chuí âaûo: Âoí – Luûc – Lam: 3 maìu så cáúp.

Page 22: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

21

Tràõng

Lam

Luûc

Âoí

Âoí têaXanhnhaût

Vaìng

2. Nhiãùu xaû aïnh saïng:

2.1 Âënh nghéa: nhiãùu xaû aïnh saïng laì hiãûn tæåüng aïnh saïng khäng tuán theo âënh luáût truyãön

thàóng , quan saït âæåüc khi aïnh saïng truyãön qua läù nhoí hoàûc gáön meïp nhæîng váût trong

suäút vaì khäng trong suäút.

2.2 Giaíi thêch:

- Nãúu thæìa nháûn aïnh saïng coï tênh cháút soïng, soïng aïnh saïng laì soïng doüc coï phæång

dao âäüng theo phæång truyãön soïng.

- Mäùi chuìm saïng âån sàõc (chuìm bæïc xaû âån sàõc) laì 1 chuìm soïng coï bæåïc soïng vaì táön

säú xaïc âënh coï l [380(maìu têm) – 760(maìu âoí)] gáy caím giaïc soïng nãn nhçn tháúy

âæåüc, phán biãût âæåüc.

* Trong chán khäng: bæåïc soïng aïnh saïng âån sàõc: l =�

� våïi c = 3.105 (km/s) laì váûn

täúc trong chán khäng vaì f: táön säú aïnh saïng.

* Vç chiãút suáút khäng khê 1 nãn l�������� = l��������� =�

* Trong mäi træåìng chiãút suáút n, bæåïc soïng aïnh saïng âån sàõc laì: l� =�

�=

�.�=

l

� nhæ

váûy, täúc âäü aïnh saïng giaím âi nhæng chu kç T vaì táön säú f khäng âäøi nãn l’ giaím.

* Vê duû: aïnh saïng khi truyãön tæì khäng khê vaìo næåïc thç l giaím, ngæåüc laûi thç l tàng.

3. Giao thoa aïnh saïng

3.1 Âàûc âiãøm:

- Laì bàòng chæïng quan troüng chæïng minh aïnh saïng coï tênh cháút soïng.

- Laì hiãûn tæåüng âàûc træng cuía soïng.

3.2 Âiãöu kiãûn giao thoa aïnh saïng: 2 nguäön (chuìm) saïng giao thoa laì 2 nguäön (chuìm) kãút

håüp

- 2 nguäön saïng phaït ra 2 soïng naìy cuìng táön säú vaì bæåïc soïng.

- Âäü lãûch pha 2 nguäön khäng âäøi theo thåìi gian.

Âo bæåïc soïng aïnh saïng bàòng phæång phaïp giao thoa.

4. Khoaíng ván, bæåïc soïng vaì maìu sàõc aïnh saïng:

a = S1S2: khäng quaï vaìi milimet

D: vaìi chuûc, vaìi tràm cm

S2

S1

D

d1

d2O

x

A

Page 23: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

22

x = AO, l bæåïc soïng aïnh saïng

I trung âiãøm cuía S1 vaì S2

* Nãúu D ≫ a thç 2 1

1 2

2ax axd d

d d D

* Âãø taûi A laì 1 ván saïng thç 2 1d d kl vë trê ván saïng k D

xa

l

* Âãø taûi A laì 1 ván täúi thç 2 1

1

2d d k l

vë trê ván täúi

1

2

Dx k

a

l

* Giæîa 2 ván täúi laì 1 ván saïng vaì ngæåüc laûi, chuïng caïch âãöu nhau

* Ván saïng trung tám: ván chênh giæîa, ván 0, sau âoï laì ván saïng báûc k: 1, 2,…

* Ván täúi khäng coï khaïi niãûm báûc giao thoa.

* Nãúu giao thoa våïi aïnh saïng tràõng thç trãn maìn quan saït, ván trung tám laì ván saïng tràõng,

2 bãn laì nhæîng daíi maìu liãn tuûc nhæ cáöu väöng, maìu têm trong, maìu âoí ngoaìi.

* Khoaíng ván i laì khoaíng caïch giæîa 2 ván täúi hoàûc ván saïng liãn tiãúp nhau, vê duû khoaíng

caïch giæîa ván saïng báûc k vaì ván saïng báûc k+1 laì: 1 1k k

D Di x x k k

a a

l l do

âoï nãúu xaïc âënh âæåüc chênh xaïc D, i, a (nhåì kênh hiãøn vi, kênh luïp) ta tênh âæåüc l bàòng

phæång phaïp giao thoa.

* Chu kç vaì táön säú soïng aïnh saïng âån sàõc khäng âäøi trong moüi mäi træåìng nhæng bæåïc

soïng thç thay âäøi âæåüc.

* Âæåìng cong biãøu diãùn sæû phuû thuäüc cuía chiãút suáút mäi træåìng trong suäút vaìo bæåïc soïng

aïnh saïng trong chán khäng goüi laì âæåìng cong taïn sàõc, 2

Bn A

l .

Nháûn xeït: chiãút suáút n giaím khi l tàng (trong háöu hãút caïc mäi træåìng). Sæû phuû thuäüc naìy

xaíy ra våïi moüi cháút khê, loíng, ràõn.

5. Maïy quang phäø, caïc loaûi quang phäø:

5.1 Maïy quang phäø làng kênh:

* Nhiãûm vuû: phán têch chuìm saïng phæïc taûp thaình nhæîng tia saïng âån sàõc khaïc nhau

* Cáúu taûo:

ÄÚng chuáøn træûc: cho tia loï laì nhæîng tia song song.

Hãû taïn sàõc qua làng kênh P: taïch thaình chuìm tia âån sàõc song song nhau(coï thãø

thay bàòng caïch tæí nhiãùu xaû)

Buäöng täúi (tháúu kênh häüi tuû L2, táúm kênh aính): hiãûn lãn aính cuía F hiãûn lãn trãn

tiãu diãûn aính L2 laì nhæîng vaûch maìu riãng biãût, mäùi chuìm saïng âån sàõc häüi tuû

thaình 1 vaûch trãn tiãu diãûn cuía L2.

Page 24: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

23

* Mäùi vaûch maìu æïng våïi bæåïc soïng xaïc âënh goüi laì vaûch quang phäø.

* Táûp håüp caïc vaûch maìu goüi laì quang phäø nguäön S.

5.2 Caïc loaûi quang phäø

Tãn

q.phäø Quang phäø liãn tuûc Quang phäø vaûch phaït xaû Quang phäø vaûch háúp thuû

Âàûc

âiãøm

Gäöm nhiãöu daíi maìu, näúi liãön tæì âoí

âãún têm mäüt caïch liãn tuûc. Vd:

quang phäø aïnh saïng tràõng màût

tråìi, do boïng âeìn dáy toïc noïng

saïng, cå thãø ngæåìi.

gäöm caïc vaûch maìu riãng

leí, ngàn caïch nhau bàòng

nhæîng khoaíng täúi.

Vaûch, âaïm vaûch täúi trãn

nãön cuía 1 quang phäø liãn

tuûc.

Nguäön

phaït

Cháút ràõn, loíng, khê aïp suáút låïn Do caïc cháút khê bay håi åí

aïp suáút tháúp phaït ra khi bë

kêch thêch (noïng saïng,

doìng âiãûn chaûy qua)

Cháút ràõn , loíng, khê

Tênh

cháút

* Khäng phuû thuäüc vaìo baín cháút

váût maì phuû thuäüc vaìo nhiãût âäü

cuía váût.

* åí moüi nhiãût âäü, váût âãöu bæïc xaû.

Nhiãût âäü tàng dáön thç cæåìng âäü

bæïc xaû caìng maûnh, miãön quang

phäø lan dáön tæì bæåïc soïng coï

bæåïc soïng daìi sang bæåïc soïng coï

bæåïc soïng ngàõn (tæì maìu âoí âãún

maìu têm)

* Sæû phán bäú âäü saïng cuía caïc

vuìng maìu khaïc nhau phuû thuäüc

vaìo nhiãût âäü cuía váût, nhiãût âäü

caìng cao, vuìng maìu saïng nháút vaì

coï bæåïc soïng ngàõn.

* Khi tàng dáön nhiãût âäü dáy toïc

boïng âeìn thç ban âáöu coï maìu âoí

sau âoï saïng dáön vaì traíi räüng

thãm maìu cam, vnag, khi nhiãût

âäü cao thç måïi coï 7 maìu.

* Phaït ra quang phäø vaûch

phaït xaû nháút âënh, coï bæåïc

soïng xaïc âënh, âàûc træng

cho nguyãn täú áúy (thaình

pháön hoïa hoüc).

* Muäún âo nhiãût âäü váût

nung noïng: so saïnh âäü

saïng váût âoï våïi âäü saïng

cuía dáy toïc boïng âeìn.

* Quang phäø háúp thuû cuía

caïc cháút khê chæïa caïc vaûch

háúp thuû vaì âàûc træng cho

caïc cháút khê âoï.

* Âiãöu kiãûn: nhiãût âäü cuía

âaïm khi hay håi háúp thuû

phaíi tháúp hån nguäön saïng

do quang phäø liãn tuûc phaït

ra.

Sæû âaío vaûch quang

phäø (hay âaío sàõc): laì sæû

chuyãøn tæì vaûch saïng trãn

nãön täúi thaình vaûch täúi trãn

nãön saïng.

Kãút luáûn: Mäùi

nguyãn täú hoïa hoüc âãöu coï

thãø háúp thuû nhæîng bæïc xaû

coï khaí nàng phaït xaû vaì

phaït ra bæïc xaû coï khaí nàng

háúp thuû.

5.3 Phán têch quang phäø

5.3.1 Muûc âêch: xaïc âënh thaình pháön häùn håüp cuía håüp cháút (dæaû trãn hiãûn tæåüng taïn

sàõc aïnh saïng) tæì âoï nghiãn cæïu quang phäø aïnh saïng do cháút âoï phaït ra hoàûc

háúp thuû, cho biãút thaình pháön, nhiãût âäü, täúc âäü chuyãøn âäüng cuía váût cháút, nhåì âoï

phaït hiãûn ra khê Heeli trong khê quyãøn.

Page 25: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

24

5.3.2 So saïnh âàûc âiãøm vaûch quang phäø cuía 2 nguyãn täú khaïc nhau:

- Âäü saïng tè âäøi giæîa caïc vaûch quang phäø

- Vë trê vaûch quang phäø.

- Säú læåüng vaûch quang phäø

- Maìu sàõc vaì vë trê vaûch maìu

Vê duû: Quang phäøú nguyãn tæí Hidro: 4 vaûch laì âoí- lam-chaìm-têm

Quang phäø vaûch Natri laì 2 vaûch saïng taûo thaình vaûch keïp maìu vaìng.

Ngoaìi quang phäø aïnh saïng nhçn tháúy coìn coï quang phäø aïnh saïng khäng nhçn tháúy, ta

phaït hiãûn âæåüc nhåì mäúi haìn cuía càûp nhiãût âiãûn vaì bäüt huyình quang.

6. Tia häöng ngoaûi, tia tæí ngoaûi, tia X, thuyãút âiãûn tæì aïnh saïng, thang soïng âiãûn tæì:

6.1 Baíng so saïnh:

Tãn Tia häöng ngoaûi

(Bæïc xaû häöng ngoaûi) Tia tæí ngoaûi Tia X (tia Rån-ghen)

Âàûc

âiãøm

Bæïc xaû khäng nhçn tháúy,

bæåïc soïng daìi 0.76 m >

bæåïc soïng aïnh saïng âoí vaì

nhoí hån bæåïc soïng vä

tuyãún âiãûn

Bæïc xaû khäng nhçn tháúy, bæåïc soïng

ngàõn hån 0.38 m cåî 10-9 (m)

Ngàõn hån bæåïc soïng aïnh saïng têm.

Bæïc xaû soïng âiãûn tæì coï

bæåïc soïng ngàõn tæì 10-8 –

10-11m

Nguäön

phaït

* Moüi váût duì åí nhiãût âäü tháúp

hay coï nhiãût âäü cao hån.

* Cå thãø ngæåìi phaït ra tia

häöng ngoaûi coï bæåïc soïng

khoaíng 9 m

* ÅÍ nhiãût âäü cao, ngoaìi tia

häöng ngoaûi coìn phaït ra bæïc

xaû nhçn tháúy.

* Nguäön phaït thæåìng laì: loì

than, loì âiãûn, âeìn âiãûn dáy

toïc nhiãût âäü tháúp, âi äút phaït

quang häöng ngoaûi taûo

chuìm tia häöng ngoaûi âënh

hæåïng.

* Váût nung nhiãût âäü cao trãn 2000o,

phäø biãún nhæ âeìn håi thuíy ngán.

* Häö quang âiãûn coï nhiãût âäü trãn

3000oC laì nguäön tia tæí ngoaûi maûnh

* Do anot äúng Rån-ghen

phaït ra.

* Aïp suáút trong äúng Rån

ghen vaìo khoaíng 10-

3mmHg.

* Hiãûu âiãûn thãú giæîa anot

vaì catot khoaíng vaìi vaûn

vän, âæåüc taûo ra bàòng

caïch cho chuìm electron

bàõn nhanh vaìo cháút ràõn

khoï noïng chaíy, khäúi læåüng

mol (M) låïn.

Tênh

cháút

* Näøi báût: taïc duûng nhiãût,

âoï laì váût háúp thuû tia häöng

ngoaûi thç noïng lãn

* Khaí nàng gáy ra phaín æïng

hoïa hoüc, taïc duûng lãn 1 säú

loaûi phim aính. Do tia häöng

ngoaûi êt bë taïn xaû båíi caïc

* Taïc duûng maûnh lãn phim aính, laìm

âen phim aính cho nãn thæåìng duìng

phim aính âãø nghiãn cæïu tia tæí ngoaûi.

Ion hoïa khäng khê vaì cháút khê khaïc.

* Kêch thêch sæû phaït quanh nhiãöu

cháút nãn gáy ra phaín æïng quang

hoïa, phaín æïng hoïa hoüc, duìng trong

* Âäúi ca täút noïng lãn ráút

nhanh nãn phaíi laìm nguäüi

= doìng næåïc.

* Phán biãût tia X cæïng (l

ngàõn) duìng trong chæîa trë

bãûnh vaì tia X mãöm (l daìi)

gáy haûi cho da. Nãúu tia X

Page 26: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

25

gioüt næåïc nhoí trong sæång

muì nãn âæåüc duìng âãø chuûp

aính qua sæång muì.

* Tia häöng ngoaûi coï thãø

biãún âiãûu nhæ soïng âiãûn tæì.

* Gáy ra hiãûn tæåüng quang

âiãûn cháút baïn dáùn.

âeìn huyình quang.

* Bë thuíy tinh vaì næåïc háúp thuû

maûnh.

* Tia tæí ngoaûi coï bæåïc soïng tæì 0.18

– 0.4 m thç tuyãön qua âæåüc thaûch

anh.

* Taïc duûng sinh lyï: huíy diãût tãú baìo

da, laìm raïm nàõng, haûi màõt, diãût

khuáøn, diãût náúm mäúc.

* Phaín æïng täøng håüp H2, Cl, biãún âäøi

O2 thaình O3, täøng håüp vitamin D.

* Gáy ra hiãûn tæåüng quang âiãûn: cho

1 chuìm tia tæí ngoaûi âi qua låïp khäng

khê 2 baín cæûc tuû âiãûn thç do hiãûn

tæåüng ion hoïa khäng khê nãn tuû máút

âiãûn nhanh choïng.

caìng cæïng nghéa laì noï coï

bæåïc soïng caìng ngàõn,

caìng xuyãn sáu vaì ngæåüc

laûi.

* Laìm phaït quang 1 säú

cháút vaì laìm âen phim aính,

ion hoïa khäng khê.

* Gáy ra hiãûn tæåüng quang

âiãûn, coï khaí nàng âám

xuyãn: xuyãn qua giáúy, vaîi

, gäù, kim loaûi. Tuy nhiãn bë

chç chàûn laûi -> duìng chç

laìm táúm chàõn tia X.

* Taïc duûng sinh lê maûnh:

huíy diãût da, vi khuáøn ->

chæîa bãûnh ung thæ näng.

ÆÏng

duûng

* Sáúy khä: sån xe mau khä.

* Duìng trong thiãút bë tæì xa.

* Chuûp aính bãö màût traïi âáút

tæì vãû tinh.

* Tãn læía tçm muûc tiãu,

camera häöng ngoaûi, äúng

nhoìm häöng ngoaûi.

* Khæí trung næåïc, thæûc pháøm , duûng

cuû y tãú.

* Chæîa coìi xæång, tçm vãút næït trãn

bãö màût kim loaûi. Âãø tçm vãút næït, ta

xoa låïp dung dëch phaït quang lãn bãö

màût váût âãø cho ngáúm vaìo khe næït räöi

chiãúu tia tæí ngoaûi vaìo-> aïnh saïng lãn

* Táöng ozon, thaûch anh, khäng khê,

næåïc, thuíy tinh háúp thuû háöu hãút caïc

tia tæí ngoaûi coï bæåïc soïng dæåïi

0.3m

* Chiãúu âiãûn, chuûp âiãûn.

* Chuáøn âoaïn bãûnh, tçm

chäù xæång gaîy, maính kim

loaûi trong ngæåìi.

* Tçm vãút næït váût âuïc, boüt

khê bãn trong, kiãøm tra

haình khaïch, haình lê.

* Nghiãn cæïu cáúu truïc váût

ràõn.

6.2 Thuyãút âiãûn tæì aïnh saïng, thang soïng âiãûn tæì:

* Aïnh saïng soïng âiãûn tæì coï l ngàõn hån so våïi soïng vä tuyãún âiãûn.

* Thuyãút âiãûn tæì: .c

nv

trong âoï: laì hàòng säú âiãûn mäi våïi = F(f),

laì âäü tæì tháøm. Thuyãút naìy âãö cáûp âãún baín cháút âiãûn tæì cuía aïnh saïng.

* Soïng vä tuyãún âiãûn, tia häöng ngoaûi, aïnh saïng nhçn tháúy, tia X, tia tæí ngoaûi, tia laì

nhæîng soïng âiãûn tæì.

Soïng âiãûn tæì Bæåïc soïng (m) Táön säú (Hz)

Vä tuyãún âiãûn 3.10-4 – 10-4 104 – 3.102

Tia häöng ngoaûi 10-3 – 7.6x10-7 3x1011 – 4.1014

Aïnh saïng nhçn tháúy 7.6x10-7 – 3.8x10-7 4x1014 – 8x1014

Tia tæí ngoaûi 3.8x10-7 – 10-9 8x1014 – 3x1017

Tia X 10-8 – 10-11 3x1016 – 3x1019

Page 27: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

26

Tia < 10-11 > 3x1019

* Baíng so saïnh:

Tãn soïng Tia coï bæåïc soïng ngàõn Tia coï bæåïc soïng

daìi

Âàûc âiãøm nháûn

biãút Tia X, tia Dãù quan saït

Tênh cháút

Tênh âám xuyãn maûnh, taïc duûng lãn kênh

aính, dãù laìm phaït quang cháút, ion hoïa khäng

khê.

Hiãûn tæåüng giao thoa

1. Hiãûn tæåüng quang âiãûn:

HIÃÛN TÆÅÜNG QUANG ÂIÃÛN NGOAÌI HIÃÛN TÆÅÜNG QUANG ÂIÃÛN TRONG

Xaíy ra chè våïi tia tæí ngoaûi Xaíy ra chè våïi tia häöng ngoaûi

Thê nghiãûm Hec: Chiãúu tia tæí ngoaûi vaìo táúm

keîm têch âiãûn ám Laï keîm máút âiãûn têch

ám. Nãúu chàõn tia tæí ngoaûi = táúm thuíy tinh

khäng maìu thç laï keîm khäng bë máút âiãûn têch.

Cháút quang dáùn: Ge, Si, PbS, PbSe, PbTe,

CdS laì nhæîng cháút dáùn âiãûn keïm khi

khäng chiãúu saïng vaì laì cháút dáùn âiãûn täút

khi âæåüc chiãúu aïnh saïng thêch håüp.

Â/n: laì hiãûn tæåüng aïnh saïng báût electron ra

khoíi bãö màût kim loaûi, cáön låïn.

Electron (e) bë báût ra khoíi bãö màût kim loaûi goüi

laì quang e hay e quang âiãûn.

Âiãöu kiãûn: 0l l hay ( 0f f ). 0l : giåïi haûn

quang âiãûn cuía kim loaûi.

Nháûn xeït: giåïi haûn quang âiãûn < giåïi haûn

quang dáùn.

Â/n: laì hiãûn tæåüng aïnh saïng giaíi phoïng caïc

e liãn kãút taûo thaình e dáùn vaì läù träúng trong

baïn dáùn do taïc duûng aïnh saïng l thêch

håüp. Do chè cáön bæïc e ra khoíi liãn kãút

khäng cáön bæïc ra ngoaìi cáön nhoí.

Nàng læåüng kêch hoaût: Nàng læåüng cáön giaíi

phoïng e liãn kãút thaình e dáùn.

Âiãöu kiãûn: 0l l hay ( 0f f ). 0l : giåïi

haûn quang âiãûn cuía cháút baïn dáùn coìn laûi laì

giåïi haûn quang dáùn.

* Váût liãûu coï tênh quang dáùn âæåüc duìng âãø

phaït hiãûn tia häöng ngoaûi, rå le âiãöu khiãøn

tia häöng ngoaûi

KHAÍO SAÏT HIÃÛN TÆÅÜNG QUANG ÂIÃÛN

(DUÌNG TÃÚ BAÌO QUANG ÂIÃÛN) HIÃÛN TÆÅÜNG QUANG DÁÙN

Tãú baìo quang âiãûn: bçnh bàòng thaûch anh âaî

huït hãút khäng khê (tãú baìo quang âiãûn chán

Â/n: laì hiãûn tæåüng giaím âiãûn tråí suáút, tàng

âäü dáùn âiãûn baïn dáùn khi aïnh saïng thêch

Page 28: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

27

khäng). Bãn trong 2 âiãûn cæûc: anot vaì catot

(A) anot: voìng dáy kim loaûi âiãûn cæûc dæång.

(K) Catot: choím cáöu kim loaûi ta cáön khaío saït

âiãûn cæûc ám (-)

håüp chiãúu vaìo. Nãúu I caìng maûnh (as) âäü dáùn âiãûn tàng. as: aïnh

saïng

* Giæîa âiãûn nàng ban âáöu vaì Uhaîm coï hãû thæïc

2max 0 max

1.

2d hW mv eU

* Bæåïc soïng l giæî nguyãn trë säú nhæ cuî

nhæng khi tàng cæåìng âäü chiãúu saïng vaìo

catot thç Iquang âiãûn baîo hoìa tàng theo tè lãû thuáûn

våïi Ias chiãúu vaìo catot.

* UAK Uh 0 Iquang âiãûn triãût tiãu do taïc

duûng cuía læûc âiãûn tæì.

* UAK = 0 váùn coï Iquang âiãûn

ÆÏng duûng trong quang âiãûn tråí vaì pin

quang âiãûn

ÂËNH LUÁÛT QUANG ÂIÃÛN:

* l l0: giåïi haûn quang âiãûn.

* Iquang âiãûn baîo hoìa ~ Ias våïi l l0 æïng duûng

trong maïy âo aïnh saïng. ~: tè lãû thuáûn

* Wâ max khäng phuû thuäüc vaìo cæåìng âäü

chuìm saïng kêch thêch maì phuû thuäüc vaìo bæåïc

saïng l kêch thêch vaì baín cháút kim loaûi. Nghéa

laì Wâ max tè lãû nghëch våïi lkêch thêch vaì ~ våïi táön

säú aïnh saïng kêch thêch.

* Kim loaûi khaïc nhau thç coï giåïi haûn quang

âiãûn khaïc nhau. Træì kim loaûi kiãöm, kiãöm thäø

coï l0 trong miãön nhçn tháúy, caïc kim loaûi

thæåìng duìng khaïc coï l0 trong miãön tæí ngoaûi.

* Wâ max < Nàng læåüng aïnh saïng kêch thêch.

a) Quang âiãûn tråí:

* Laì Táúm baïn dáùn coï R thay âäøi khi Iaïnh

saïng chiãúu vaìo thay âäøi.

* R coï thãø thay âäøi tæì vaìi Mãgaäm khi

khäng âæåüc chiãúu saïng coìn vaìi chuûc Äm

khi âæåüc chiãúu saïng thêch håüp.

* Thæåìng âæåüc làõp våïi caïc maûch khuãúch

âaûi trong thiãút bë âiãöu khiãøn aïnh saïng, maïy

âo aïnh saïng.

* Quang âiãûn tråí coï thãø thay thãú cho tãú

baìo quang âiãûn.

b) Pin quang âiãûn:

* Laì nguäön âiãûn trong âoï quang nàng biãún

âäøi thaình âiãûn nàng vaì ngæåüc laûi.

* Hoaût âäüng dæûa trãn hiãûn tæåüng quang

âiãûn mäüt säú cháút baïn dáùn nhæ CuO, Se, Si

xaíy ra bãn caûnh 1 låïp chàûn.

* Âãú kim loaûi dæåïi baïn dáùn loaûi n nhiãùm

âiãûn ám.

* Låïp kim loaûi moíng trãn baïn dáùn loaûi p

nhiãùm âiãûn dæång.

* e pin khoaíng: 0.5 0.8 Vän.

* ÆÏng duûng: laìm vãû tinh nhán taûo, maïy âo

aïnh saïng, maïy tênh boí tuïi, taìu vuî truû,…

Tæì trãn ta coï nháûn xeït: AÏNH SAÏNG COÏ TÊNH CHÁÚT HAÛT

Page 29: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

28

2. Thuyãút læåüng tæí aïnh saïng, læåîng tênh soïng - haût cuía aïnh saïng:

2.1 Thuyãút læåüng tæí aïnh saïng: Âãö cáûp âãún sæû phaït xaû,háúp thuû aïnh saïng cuía nguyãn tæí vaì

phán tæí.

2.1.1 Giaí thuyãút P làng: nàng læåüng maì mäùi láön 1 nguyãn tæí hay phán tæí háúp thuû hay

phaït xaû coï giaï trë hoaìn toaìn xaïc âënh , goüi laì læåüng tæí nàng læåüng, Kê hiãûu: = h.

f . Trong âoï: h= 6.625x10-34 J.s vaì f laì táön säú aïnh saïng háúp thuû hay phaït xaû

2.1.2 Thuyãút læåüng tæí aïnh saïng:

Aïnh saïng âæåüc taûo thaình båíi caïc haût goüi laì phä tän chuìm aïnh saïng laì chuìm

caïc phä tän. Mäùi phä tän mang 1 nàng læåüng xaïc âënh = h. f . Caïc phä tän

âãöu giäúng nhau. Cæåìng âäü chuìm saïng tè lãû våïi säú phä tän phaït ra sau 1 giáy.

Trong chán khäng, caïc phä tän bay doüc theo tia saïng våïi täúc âäü c= 3.108 m/s.

Phán tæí, nguyãn tæí hay electron … phaït xaû, háúp thuû aïnh saïng chuïng phaït xaû

hay háúp thuû phä tän.

Mäùi láön 1 nguyãn tæí hay phán tæí phaït xaû hay háúp thuû aïnh saïng thç chuïng phaït ra

hay háúp thuû 1 phä tän.

Læu yï nhæ sau:

+ Phä tän täön taûi traûng thaïi chuyãøn âäüng, khäng coï phä tän âæïng yãn.

+ Nàng læåüng mäùi phä tän laì , vaì mäüt chuìm saïng duì yãúu nhæng chæïa ráút

nhiãöu phä tän do nguyãn tæí hay phán tæí phaït ra chuïng háúp thuû hay phaït xaû

riãng biãût, âæït quaîng ta nhçn tháúy chè laì chuìm saïng liãn tuûc.

+ Mäùi haût goüi laì mäùi phä tän, mang 1 læåüng tæí nàng læåüng, khi aïnh saïng truyãön

âi, caïc phä tän khäng âäøi , khäng phuû thuäüc vaìo khoaíng caïch nguäön saïng.

2.2 Giaíi thêch âënh luáût quang âiãûn

Hiãûn tæåüng quang âiãûn xaíy ra do e kim loaûi háúp thu phä tän cuía aïnh saïng kêch thêch.

Phä tän bë háúp thuû truyãön toaìn bäü nàng læåüng cuía noï cho electron, Nàng læåüng naìy

duìng âãø:

- Cung cáúp cho e 1 cäng A âãø thàõng læûc liãn kãút våïi maûng tinh thãø vaì thoaït ra khoíi bãö

màût kim loaûi. Cäng naìy goüi laì cäng thoaït.

- Truyãön cho e âäüng nàng ban âáöu.

- Truyãön 1 pháön nàng læåüng cho maûng tinh thãø.

Do âoï:

- e nàòm trong khäúi kim loaûi coï âäüng nàng ban âáöu( bæïc ra) nhoí hån 20 max

1.

2m v

Page 30: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

29

- e nàòm ngay trãn låïp bãö màût kim loaûi thç thoaït ra ngay maì khäng máút nàng læåüng nãn

âäüng nàng cuía caïc e naìy âaût max bàòng 20 max

1.

2m v .

Baío toaìn nàng læåüng ta coï: 20 max

1. .

2h f A m v

Nhæ váûy:

- Muäún xaíy ra quang âiãûn thç nàng læåüng phä tän aïnh saïng kêch thêch phaíi låïn hån

hoàûc bàòng cäng thoaït A ( cong thoatA ) hay 0

.. .

c h ch f A h A

Al l

l våïi l0

giåïi haûn quang âiãûn cuía kim loaûi laìm catot.

- Iquang âiãûn baîo hoìa ~ säú quang e báût ra catot trong khoaíng thåìi gian t ~ säú phä tän âãún

âáûp vaìo màût catot trong khoaíng thåìi gian t ~ cæåìng âäü aïnh saïng chiãúu vaìo catot (aïnh

saïng gáy quang âiãûn). Do âoï, Iquang âiãûn baîo hoìa tè lãû våïi cæåìng âäü aïnh saïng chiãúu vaìo catäút.

2.3 Læåîng tênh soïng haût:.

Aïnh saïng væìa coï tênh cháút soïng, væìa coï tênh cháút haût aïnh saïng coï læåîng tênh

soïng haût.

Duì tênh cháút naìo cuía aïnh saïng coï thãø hiãûn ra âi chàng næîa thç aïnh saïng váùn coï

baín cháút âiãûn tæì.

Soïng âiãûn tæì coï l caìng ngàõn phä tän coï caìng låïn tênh cháút soïng hiãûn

roî.

Váût coï kêch thæåïc thäng thæåìng, tênh cháút soïng khoï phaït hiãûn ra, tênh cháút haût

näøi träüi hån.

Phä tän coï khäúi læåüng, mang âäüng læåüng , nàng læåüng vaì coï kêch thæåïc khäng

xaïc âënh. Vaìi thäng säú læu yï nhoí:

h c e me 1eV 1àng strong

6.625x10-34

(J.s)

3.108

(m/s)

1.6x10-19

(C)

9.1x10-31

(kg)

1.6x10-19

(J) 10-10 (m)

3. Máùu nguyãn tæí Bo – Quang phäø vaûch nguyãn tæí Hidro.

3.1 Máùu haình tinh cuía Rå-då-pho: Tám haût nhán mang âiãûn dæång, xung quanh laì caïc e

chuyãøn âäüng quanh haût nhán, giäúng haình tinh chuyãøn âäüng quanh màût tråìi. Tuy nhiãn:

quan niãûm naìy khäng giaíi thêch âæåüc tênh bãön væîng nguyãn tæí vaì quang phäø vaûch cuía

nguyãn tæí. Khäng giaíi thêch âæåüc traûng thaïi nàng læåüng äøn âënh.

3.2 Máùu nguyãn tæí BO:

Page 31: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

30

3.2.1 Tiãn âãö vãö traûng thaïi dæìng: Nguyãn tæí chè täön taûi åí mäüt säú traûng thaïi coï nàng

læåüng xaïc âënh goüi laì traûng thaïi dæìng. Khi åí traûng thaïi dæìng, nguyãn tæí khäng

bæïc xaû, háúp thuû nàng læåüng

- Traûng thaïi cå baín:nguyãn tæí åí traûng thaïi dæìng, coï mæïc nàng læåüng tháúp nháút,

chuyãøn âäüng gáön haût nhán nháút.

- Traûng thaïi kêch thêch:

+ Khi háúp thuû nàng læåüng, nguyãn tæí chuyãøn lãn traûng thaïi dæìng coï mæïc nàng

læåüng cao hån, e chuyãøn âäüng trãn quyî âaûo ra xa haût nhán hån.

+ Traûng thaïi kêch thêch mæïc nàng læåüng caìng cao thç æïng våïi baïn kênh quyî âaûo

cuía e caìng låïn, traûng thaïi âoï keïm bãön væîng. Thåìi gian säúng ráút ngàõn, khoaíng

10-8 (s) nãn coï xu hæåïng chuyãøn vãö traûng thaïi coï mæïc nàng læåüng tháúp hån:

traûng thaïi cå baín.

- Quyî âaûo dæìng: e chuyãøn âäüng trãn quyî âaûo coï baïn kênh hoaìn toaìn xaïc âënh 2

0.nr n r

3.2.2 Tiãn âãö vãö bæïc xaû vaì háúp thuû:

. n mh f E E . Sæû chuyãøn hoïa mæïc nàng læåüng tæì m nE E tæång âæång

våïi sæû chuyãøn baïn kênh quyî âaûo tæì m nr r

YÏ nghéa tiãu âãö:

- Giaíi thêch sæû âaío vaûch quang phäø

- Nãúu 1 cháút háúp thuû aïnh saïng coï bæåïc soïng naìo thç cuîng coï thãø phaït ra aïnh

saïng coï bæåïc soïng áúy.

n

Em

Phaït ra phä tänHáúp thuû phä tän

hfmn hfnm

3.3 Quang phäø vaûch nguyãn tæí Hidro.

Daîy Laiman: miãön tæí ngoaûi

Daîy Banme: miãön tæí ngoaûi vaì miãön aïnh saïng nhçn tháúy.

Daîy Pasen: Miãön häöng ngoaûi

Giaíi thêch:

- Khi nháûn nàng læåüng kêch thêch, phaït ra phä tän coï . cao thaph f E E

Page 32: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

31

- Mäùi phä tän coï táön säú f tæång æïng våïi aïnh saïng âån sàõc coï c

fl tæång æïng våïi

vaûch quang phäø coï 1 mäüt maìu (vë trê) nháút âënh quang phäø Hidro laì quang phäø

vaûch.

* Mæïc nàng læåüng: 2

13.6nE

n (eV).

* Mæïc nàng læåüng coï thãø ám nhæng e háúp thuû hay phaït xaû nàng læåüng .h f luän

dæång.

n 1 2 3 4

En -13.6 -3.4 -1.51 -0.85

Lai man Ban me Pa sen

E1

E2

E3

E4E5

E6

K

L

MNOP

E tháúp

E cao

vä cuìng

HHHH

4. Háúp thuû, phaín xaû loüc læûa aïnh saïng maìu sàõc caïc váût:

4.1 Háúp thuû aïnh saïng: hiãûn tæåüng mäi træåìng váût cháút laìm giaím Ias khi truyãön qua noï.

Nàng læåüng máút maït gäöm

4.1.1 Âënh luáût háúp thuû aïnh saïng: Cæåìng âäü Ichuìm saïng âån sàõc khi truyãön qua mäi

træåìng háúp thuû giaím theo âënh luáût haìm säú muî cuía âäü daìi d cuía âæåìng âi tia

saïng. 0. dI I e . Trong âoï: 0I : cæåìng âäü chuìm saïng tåïi mäi træåìng vaì : hãû säú

háúp thuû mäi træåìng.

* Cæåìng âäü chuìm saïng: læåüng nàng læåüng quang nàng maì chuìm saïng taíi qua

mäüt âån vë diãûn têch âàût vuäng goïc våïi tia saïng trong 1 giáy. 2 2.

W J

m m s

4.1.2 Háúp thuû loüc læûa: hãû säú háúp thuû cuía mäi træåìng phuû thuäüc vaìo bæåïc soïng aïnh

saïng. Moüi cháút âãöu háúp thuû choün loüc aïnh saïng.

Cháút gáön trong suäút: cháút khäng háúp thuû aïnh saïng trong miãön naìo.

Váût trong suäút khäng maìu: váût khäng háúp thuû aïnh saïng trong miãön nhçn tháúy. vê duû: næåïc

nguyãn cháút, khäng khê, thuíy tinh khäng maìuháúp thuû maûnh tia tæí ngoaûi.

Váût âen: váût háúp thuû hoaìn toaìn moüi aïnh saïng nhçn tháúy.

Váût trong suäút khäng maìu: Váût háúp thuû loüc læûa aïnh saïng trong miãön nhçn tháúy.

Chuìm saïng háúp thuû

Näüi nàng mäi træåìng

Page 33: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

32

4.2 Phaín xaû, taïn xaû loüc læûa, maìu sàõc caïc váût:

Sæû phaín xaû (taïn xaû) loüc læûa aïnh saïng: phuû thuäüc vaìo bæåïc soïng aïnh saïng kêch

thêch vaì baín cháút kim loaûi.

Caïc váût khaïc nhau coï maìu sàõc khaïc nhau âæåüc giaíi thêch:

+ váût coï khaí nàng phaín xaû hay taïn xaû loüc læûa aïnh saïng phaín xaû (taïn xaû) aïnh

saïng maìu.

+ Do chuïng (caïc váût) cáúu taûo tæì nhæîng váût liãûu khaïc nhau.

+ Khi chiãúu chuìm saïng tràõng vaìo váût váût háúp thuû aïnh saïng khaïc vaì phaín xaû

(taïn xaû) maìu sàõc khaïc.

5. Hiãûn tæåüng quang – phaït quang

5.1 Hiãûn tæåüng quang – phaït quang:

5.1.1 Âënh nghéa: laì hiãûn tæåüng háúp thuû aïnh saïng coï bæåïc soïng naìy âãø phaït ra aïnh

saïng coï bæåïc soïng khaïc. Ngoaìi ra coìn coï hiãûn tæåüng Hoïa phaït quang phaït ra åí

con âom âoïm. Phaït quang Catot åí maìn hçnh vä tuyãún vaì Âiãûn phaït phang åí âeìn

Led.

Vê duû:

* Cháút loíng fluorexein khi chiãúu bæïc xaû tæí ngoaûi vaìo (aïnh saïng kêch thêch) thç

phaït ra aïnh saïng maìu luûc (aïnh saïng phaït quang) vaì ngæìng phaït saïng nhanh khi

ngæìng chiãúu saïng.

* Trong caïc âeìn äúng coï bäüt phaït quang.

5.1.2 Hai âàûc âiãøm quan troüng cuía sæû phaït quang:

Âàûc âiãøm 1 Âàûc âiãøm 2

Bæïc xaû phaït quang laì bæïc xaû riãng

cho mäùi váût. Mäùi cháút phaït quang coï

1 quang phäø âàûc træng cho noï.

Thåìi gian phaït quang: Thåìi gian tæì khi

ngæìng kêch thêch âãún luïc ngæìng phaït

quang, coìn tiãúp tuûc keïo daìi thãm 1 thåìi

gian naìo âoï næîa laì 10-10 (s) âãún vaìi

ngaìy.

SÆÛ PHAÏT QUANG XAÍY RA ÅÍ MOÜI NHIÃÛT ÂÄÜ

5.2 Huyình quang - Lán quang:

Tãn loaûi phaït

quang Huyình quang Lán quang

Âàûc âiãøm Phaït quang trong thåìi gian phaït

quang ngàõn: < 10-8 (s).

Phaït quang trong thåìi gian phaït

quang daìi: > 10-8 (s).

Âäúi tæåüng Cháút loíng, cháút khê. Cháút ràõn.

5.3 Âënh luáût X täúc vãö phaït quang:

Page 34: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

33

Aïnh saïng phaït quang coï bæåïc soïng l’ daìi hån bæåïc soïng aïnh saïng kêch thêch l.

Ta coï: l’ > l.

5.4 ÆÏng duûng hiãûn tæåüng quang phaït quang: duìng trong Tivi, maûch dao âäüng kê âiãûn tæí,

maïy tênh, biãøn baïo giao thäng, Âeìn huyình quang, …

6. Så læåüc vãö laze:

* Laze laì 1 nguäön saïng phaït ra 1 chuìm saïng coï cæåìng âäü låïn dæûa trãn hiãûn tæåüng phaït xaû

caím æïng.

* Chuìm bæïc xaû phaït ra laì chuìm laze coï:

+ Tênh âån sàõc (âäü sai lãûch tè âäúi ∆�

�≈ 10���)

+ Tênh âënh hæåïng (chuìm saïng song song)

+ Tênh kãút håüp cao vaì cæåìng âäü låïn

6.1 Phaït xaû caím æïng (phaït xaû kêch thêch):

- Nãúu 1 nguyãn tæí âang åí traûng thaïi kêch thêch, sàôn saìng phaït ra 1 phä tän coï nàng

læåüng � = ℎ. � maì bàõt gàûp 1 phä tän coï nàng læåüng �′ = ℎ. � bay cuìng læåït qua noï thç

láûp tæïc nguyãn tæí âoï phaït ra 1 phä tän � coï cuìng nàng læåüng vaì bay cuìng phæång våïi

phä tän ’. - Hai soïng âiãûn tæì vaì ’ laì 2 soïng kãút håüp noï taûo thaình chuìm saïng song

song coï cæåìng âäü maûnh, gäöm caïc phä tän kãút håüp våïi nhau.

- Nãúu coï 1 phä tän bay ngang qua haìng loaût caïc phä tän thç säú phä tän tàng lãn cáúp säú

nhán

6.2 Phán loaûi laze:

Laze ràõn Laze khê Laze baïn dáùn

Laze rubi (maìu âoí cuía laze naìy phaït ra tæì

ion Crom), laze thuíy tinh phaneodin P = 20

tè W/ 1 sung

Laze He-Ne, CO2, Ar, N2,…

6.3 ÆÏng duûng tia laze:

- Duìng nhæ dao mäù trong pháùu thuáût màõt, maûch maïu, bãûnh ngoaìi da…

- Do tênh âënh hæåïng, táön säú cao nãn âæåüc duìng trong vä tuyãún, caïp quang, vä tuyãún

âënh vë, taìu vuî truû.

- Âáöu âoüc âéa CD, buït troí baíng, âo khoaíng caïch, ngàõm âæåìng thàóng…

- Khoan, càõt, täi kim loaûi…

6.4 Nguyãn tàõc hoaût âäüng cuía tia laze:

- Dæûa trãn hiãûn tæåüng phaït xaû caím æïng

- Taûo ra sæû âaío läün giæîa máût âäü traûng thaïi kêch thêch vaì traûng thaïi cå baín.

Coï phä tän cuìng táön säú, cuìng pha

Tia rubu (häöng ngoüc) coï � ≈ 10� �

���

Page 35: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

34

Mäi træåìng hoaût tênh.

- Coï sæû taûo thaình soïng dæìng åí 2 gæång 2

l nl

hoàûc4

l ml

- Cäng suáút âeìn kêch thêch âuí låïn âãø âaío läün máût âäü goüi laì ngæåîng phaït.

- Sæí duûng buäöng cäüng hæåíng.

1. Cáúu taûo haût nhán nguyãn tæí, âäü huût khäúi, nàng læåüng liãn kãút: AZ X Haût nhán cáúu taûo tæì nucleon gäöm proton (p) mang âiãûn têch dæång vaì notron (n)

khäng mang âiãûn. Z: säú proton trong haût nhán = säú hiãûu nguyãn tæí X = âiãûn têch haût nhán.

A: säú khäúi (nguyãn tæí khäúi) A = Z + N; N = A – Z: säú notron trong haût nhán, coìn X laì

nguyãn tæí âang xeït.

1.1 Kêch thæåïc haût nhán: 1

15 31,2.10 .R A (m)

Chuï yï: Säú haût nhán nguyãn tæí bàòng säú nguyãn tæí trong a (g) cháút âoï. Vç mäùi nguyãn tæí

coï 1 haût nhán.

1.2 Âäöng vë: laì nhæîng nguyãn tæí maì haût nhán cuìng säú proton z (cuìng vë trê trong baín tuáön

hoaìn) khaïc våïi säú notron N. vê duû: 23592 ;U 238

92 ;U 126C (98.89%); 13

6C (1.11%); 146 ;C 1

1 H

(99.99%); 21 H (âå teri 2

1D ); Triti: 31 H hay 3

1T

Âäöng vë bãön: khäng biãún âäøi tæû phaït.

Âäöng vë phoïng xaû: phaït ra tia phaín xaû taûo thaình haût nhán khaïc

1.3 Âåün vë khäúi læåüng nguyãn tæí: kê hiãûu u. 126

2711,66055.10

2 Cu m (kg).

21 931.5 /u MeV c ; .AZ XX m Au

Vê duû:

Electron Proton Notron

5,486.10-134 1.00728 1.00866

1.4 Nàng læåüng liãn kãút: Nàng læåüng toía ra khi caïc nuclon liãn kãút nhau âãø taûo thaình haût

nhán.

Læûc haût nhán khäng laì læûc ténh âiãûn, khäng phuû thuäüc vaìo læûc huït 2 proton, 2

notron, giæîa 1 proton vaì 1 notron læûc haût nhán khäng phuû thuäüc vaìo âiãûn

têch. Læûc haût nhán laì læûc huït.

Page 36: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

35

So våïi læûc âiãûn tæì, læûc háúp dáùn, �læûc haût nhán ráút låïn, tæång taïc ráút maûnh, chè coï taïc

duûng khi 2 nuclon caïch nhau mäüt khoaíng ráút ngàõn, bàòng hoàûc nhoí hån kêch

thæåïc haût nhán suy ra baïn kênh taïc duûng haût nhán R 10-15 (m). Nãúu ngoaìi

khoaíng caïch giæîa 2 nuclon thç læûc haût nhán giaím nhanh xuäúng khäng muäún

taïch nuclon ra khoíi haût nhán thç phaíi täún nàng læåüng thàõng læûc haût nhán.

1.4.1 Âäü huût khäúi: mhaût nhán < täøng mnuclon taûo thaình haût nhán 1 læåüng m.

. .mm p n XZ m A Z m âån vë: MeV/c2 hoàûc u

1.4.2 Nàng læåüng liãn kãút: Nàng læåüng cáön âãø thàõng læûc tæång taïc giæîa caïc nuclon.

2 2. . .m .lk p n XW m c Z m A Z m c = Âäü huût khäúi * c2 ; âån vë: MeV

Chuï yï: Cäng suáút âån vë W hay J.s vaì 1MeV = 1,6.10-13 (J); 1kWh = 3,6.106 J

1.4.3 Nàng læåüng liãn kãút riãng: âàûc træng cho mæïc âäü bãön væîng cuía haût nhán âæåüc

tênh cho 1 nuclon.

Nàng læåüng liãn kiãút lkW

A (Nuclon) laì nàng læåüng toía ra khi liãn kãút caïc nuclon

laûi våïi nhau.

* Nãúu lkW

A caìng låïn thç caìng bãön væîng.

* Nãúu 50 < A < 95 thç lkW

Alåïn khoaíng 8.8 MeV/nuclon.

* Nàng læåüng liãn kãút riãng Nàng læåüng liãn kãút cuía electron trong nguyãn tæí

[20 103 ] eV.

Chuï yï:

+ E: toía ra dæåïi daûng âäüng nàng cuía haût nhán laì nàng læåüng tia .

+ Muäún phaï våî proton thaình Z proton vaì N notron riãng leî thç phaíi täún nàng

læåüng täúi thiãøu bàòng nàng læåüng liãn kãút âãø thàõng âæåüc læûc haût nhán.

2. Phaín æïng haût nhán:

2.1 Khaïi niãûm: laì moüi quaï trçnh laìm biãún âäøi haût nhán.

2.2 Phán loaûi: 2 loaûi

Phaín æïng tæû phaït Phaín æïng kêch thêch

Quaï trçnh tæû phán raî haût nhán khäng bãön

thaình haût nhán khaïc: phoïng xaû,…

Quïa trçnh haût nhán tæång taïc nhau dáùn

âãún sæû biãún âäøi chuïng thaình haût khaïc…vê

duû: phán haûch, nhiãût haûnh,…

* Phæång trçnh A B C D Vê duû: 10 n haût proton p thaình 1

1H thæåìng

* ÆÏng duûng: taûo âäöng vë phoïng xaû nhán taûo.

Page 37: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

36

2.3 Caïc âënh luáût baío toaìn trong phaín æïng:

Baío toaìn säú

nuclon (säú khäúi A)

Baío toaìn âiãûn têch

(säú nguyãn tæí Z)

Baío toaìn nàng læåüng toaìn

pháön (Wâ, Nàng læåüng nghè E0) Baío toaìn âäüng læåüng

nuclon (A + B) =

nuclon (C + D)

dien tich (A + B) =

dien tich (C + D)

W (A + B) = W (C + D). HAY 2

2

( ).c

( ).c

A B dA dB

C D dC dD

m m W W

m m W W

Khäng baío toaìn khäúi læåüng nhæ cå

hoüc cäø âiãøn.

Vec tå âäüng læåüng (A+B) =

veïc tå âäüng læåüng (C+D)

nghéa laì:

1 2 3 41 2 3 4

( ) ( )

. . . .

p A B p C D

m v m v m v m v

* Nãúu haût chuyãøn âäüng

våïi váûn täúc ráút låïn xeït baío

toaìn âäüng læåüng tæång âäúi

tênh.

* Vê duû: xeït phaín æïng:

31 2 4

1 2 3 4

AA A AZ Z Z ZA B C D thç 1 2 3 4A A A A (A khäng ám) vaì 1 2 3 4Z Z Z Z (Coï thãø

ám). Khäng coï baío toaìn notron (A – Z) trong phaín æïng haût nhán.

2.4 Nàng læåüng trong phaín æïng haût nhán:

Goüi m0 laì täøng khäúi læåüng nghè (A + B) vaì m: täøng khäúi læåüng nghè (C + D)

2.4.1 Træåìng håüp m < m0:

Wtoía = (m0 – m).c2 : phaín æïng toía nàng læåüng

- Haût sinh ra coï m > m0 haût sinh ra bãön hån haût ban âáöu.

2.4.2 Træåìng håüp m > m0:

Wthu = (m - m0).c2 : phaín æïng thu nàng læåüng

- Haût sinh ra coï m < m0 haût sinh ra keïm bãön hån haût ban âáöu.

- Phaín æïng naìy khäng tæû xaíy ra âæåüc maì chè xaíy ra khi cung cáúp nàng læåüng

daûng âäüng nàng cho haût ban âáöu (vê duû bàõn A vaìo B).

- Theo âënh luáût baío toaìn nàng læåüng ta coï: W = (m - m0).c2 + Wâ

2.5 Hai phaín æïng toía nàng læåüng:

Nhiãût haûch Phán haûch

Haût nhán nheû (A < 10) täøng håüp thaình haût

nhán nàûng hån åí nhiãût âäü cao hån

Haût nhán nàûng våî thaình 2 maính nheû hån (coï

khäúi læåüng cuìng cåî)

2.6 Caïc kê hiãûu âàûc biãût:

Proton hay haût nhán nguyãn tæí Hidro 11H

Haût hay haût nhán nguyãn tæí Hã li 42 He

Notron 10 n , phä tän laì haût

Haût - laì chuìm electron 01e ; * Haût + laì pozitron 0

1e

Page 38: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

37

Haût nhán âåteri laì 21H hoàûc 2

1D ; * Haût nhán triti 31H hoàûc 3

1T

3. Phoïng xaû

3.1 Khaïi niãûm:

Laì quaï trçnh phán huíy tæû phaït cuía 1 haût nhán khäng bãön væîng tæû nhiãn hay nhán

taûo. Haût nhán phoïng ra caïc tia phoïng xaû, vaì biãún thaình haût nhán khaïc. A B C .

* Haût nhán tæû phán huíy laì haût nhán meû

* Haût nhán âæåüc taûo ra laì haût nhán con

* Âàûc âiãøm cuía haût nhán meû, con:

- Khäng phuû thuäüc vaìo yãúu täú bãn ngoaìi

- Coï täúc âäü xaïc âënh vaì tæû xaíy ra

- Saín pháøm xaïc âënh, toía nàng læåüng

Cháút phoïng xaû (tia phoïng xaû) coï taïc duûng gáy ra 1 säú phaín æïng hoïa hoüc, ion hoïa

khäng khê, laìm âen kênh aính, huíy diãût tãú baìo da, xuyãn tháúu låïp váût cháút moíng,…

3.2 Phán loaûi tia phoïng xaû:

Mäüt cháút phoïng xaû chè coï thãø thæûc hiãûn 1 trong 3 loaûi phaín xaû laì , -, + hoàûc keìm

theo .

Tãn Phoïng xaû Phoïng xaû 01

Phoïng xaû 0

1 Phoïng xaû 00

Baín

cháút Baín cháút laì 4

2 He Baín cháút laì doìng e Baín cháút laì doìng

pozitron Baín cháút laì soïng âiãûn tæì

Âënh

nghéa

Tia phoïng xaû laì haût

nhán nguyãn tæí

Heli, âiãûn têch +2e

coï m = 4.0015u

phoïng ra våïi váûn

täúc 2.107 m/s

Tia phoïng xaû laì caïc haût

electron 01e hay e- ,

46C phán raî thaình -

Tia phoïng xaû laì caïc

haût pozitron hay

electron dæång 01e hay e+, 11

6C

phán raî thaình +

Tia phoïng xaû laì nhæîng bæïc

xaû âiãûn tæì coï bæåïc soïng

ráút ngàõn l 10-11 m.

Âàûc

âiãøm

* Tia phoïng xaû coï

xu hæåïng lãûch vãö

baín ám vç mang

âiãûn têch q = + 2e.

* Âi âæåüc täúi âa 8

cm trong khäng khê

vaì khoaíng vaìi m

trong cháút ràõn.

* Haût nhán con buì 2

ä trong baíng tuán

hoaìn so våïi haût

nhán meû.4 42 2

A AZ ZX X He

* Tia phoïng xaû coï xu

hæåïng lãûch vãö baín

dæång vç mang âiãûn

têch q = - e.

* Váûn täúc chuyãøn âäüng

bàòng váûn täúc aïnh saïng,

âi âæåüc vaìi meït trong

khäng khê vaì xuyãn

qua táúm nhäm vaìi

milimet.

* Phaín æïng notron

proton:

+ Haût nhán con tiãún 1

ä. 01 1

A AZ ZX X e

* Tia phoïng xaû coï

xu hæåïng lãûch vãö

baín ám vç mang

âiãûn têch q = + e.

* Khaí nàng ion

hoïa yãúu.

* Phaín æïng notron

proton:

+ Haût nhán con buì

1 ä. 0

1 1A AZ ZX X e

+ Säú notron tàng

1, säú proton giaím

1 do âoï säú nuclon

* Khäng bë lãûch

* Khaí nàng âám xuyãn

maûnh nháút, ion hoïa yãúu.

* Coï thãø âi qua vaìi meït

trong bã täng vaì vaìi

centimet trong chç. Keìm

theo phoïng xaû , , khäng

coï sæû biãún âäøi haût nhán

phoïng xaû .

* Phoïng xaû proton coï

nàng læåüng cao

2 1.h f E E

( 2 1E E )

* Haût nhán con sinh ra åí

Page 39: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

38

+ Säú notron giaím 1, säú

proton tàng 1 do âoï säú

nuclon khäng âäøi.01n p e v

khäng âäøi.01p n e v

traûng thaïi kêch thêch coï

nàng læåüng En cao räöi

chuyãøn xuäúng mæïc nàng

læåüng tháúp hån Em vaì phaït

tia : . n mh f E E

Chuï yï: tia +, - lãûch âäúi xæïng nhau vaì lãûch nhiãöu hån tia

3.3 Âënh luáût phoïng xaû

3.3.1 Näüi dung:

Chu kç baïn raî T cuía 1 cháút phoïng xaû laì thåìi gian sau âoï säú haût nhán cuía 1 læåüng

cháút âáöy âuí coìn ½ säú haût nhán ban âáöu N0. Säú haût nhán N hoàûc khäúi læåüng m

cuía cháút phoïng xaû giaím theo thåìi gian t theo âënh luáût haìm säú muî.

Theo säú haût Theo khäúi læåüng m

0( ) N . tN t e l ; 0N( )

2t

T

N t 0( ) . tm t m e l ; 0( )

2t

T

mm t

Khi t= T thç 0 ln 2 0.6932

2 22

T

tt k

T

N N N NN e

e T Tl

ll

Trong âoï:

+ t: thåìi gian tênh tæì luïc bàõt âáöu phán raî.

+ l: hàòng säú phoïng xaû

+ m0, N0 laì khäúi læåüng vaì säú haût ban âáöu

+ m, N laì khäúi læåüng vaì säú haût coìn laûi taûi thåìi âiãøm t.

+ k = t/T

Nháûn xeït: mäùi cháút phoïng xaû âàûc træng båíi chu kç baïn raî.

3.3.2 Âàûc tênh phoïng xaû:

+ Coï baín cháút laì quaï trçnh biãún âäøi haût nhán

+ Coï tênh tæû phaït, khäng âiãöu khiãøn âæåüc, khäng chëu taïc âäüng cuía mäi træåìng

ngoaìi.

+ Laì quaï trçnh ngáùu nhiãn.

3.4 Âäü phoïng xaû:

* Âäü phoïng xaû âàûc træng cho tênh phoïng xaû maûnh hay yãúu cuía cháút phoïng xaû hay täúc

âäü phán raî.

* Âäü phoïng xaû âæåüc xaïc âënh bàòng säú haût nhán phán raî trong 1 giáy âån vë Bq :

Bacoren, Cun. 1G = 3,7.1010 Bq.

Page 40: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

39

* Âäü phoïng xaû cuía 1 læåüng cháút phoïng xaû giaím theo cuìng quy luáût haìm säú muî nhæ säú

Z cuía noï. 00. .

2

t

t

T

HH H e Nl l trong âoï 0 0.H Nl laì âäü phoïng xaû ban âáöu.

Âäøi âån vë: 31 10mCi Ci ; 61 10Ci Ci

3.5 Âäöng vë phoïng xaû vaì æïng duûng

3.5.1 Âënh nghéa: Ngoaìi caïc âäöng vë phoïng xaû tæû nhiãn coìn chãú taûo ra âäöng vë phoïng

xaû nhán taûo. Caïc âäöng vë phoïng xaû cuía cuìng 1 nguyãn täú hoïa hoüc coï cuìng tênh

cháút hoïa hoüc nhæ âäöng vë bãön cuía nguyãn täú âoï.

3.5.2 ÆÏng duûng:

* Tia khäng coï cäng duûng naìo khaïc ngoaìi viãûc laìm âaûn âãø bàõn vaìo caïc haût

nhán khaïc.

* Phæång phaïp nguyãn tæí âaïnh dáúu: 1 10

A AZ ZX n X laì âäöng vë phoïng xaû cuía X

khi träün láùn haût bçnh thæåìng khäng phoïng xaû: goüi laì nguyãn tæí âaïnh dáúu.

Âæåüc duìng âãø khaío saït sæû täön taûi, chuyãøn váûn, phán bäú cuía nguyãn täú X.

Duìng trong y hoüc, sinh hoüc, hoïa hoüc.

* Phæång phaïp khaío saït tuäøi cuía váût theo phæång phaïp âäöng vë caïc bon 14C : T

= 5730 nàm tæì âoï tênh âæåüc khoaíng thåìi gian tæì 5 – 55 thãú kè.

* Phæång phaïp xaû trë: Tia âãø diãût tãú baìo bãûnh do 6027Co phaït ra.

* Thäng tin bäø sung:

a) Trong âiãûn træåìng tia bë lãûch nhiãöu hån vç haût coï khäúi læåüng nhoí hån haût vaìi

nghçn láön. Noï lãûch vãö phêa dæång baín tuû âiãûn.

b) Trong tæì træåìng tia - bë lãûch nhiãöu hån tia , tia khäng bë lãûch. B

: Vaìo Nam, ra

Bàõc , dæåïi taïc duûng læûc Lorenxo 0F v

coï quyî âaûo âæåìng troìn baïn kênh 0.

.

m vR

q B

c) Trong phán raî + phaït ra haût Notrino v

Trong phán raî - phaït ra haût phaín Notrino v

d) 1 pCi = 10-12Ci duìng âãø so saïnh âäü phoïng xaû ráút nhoí cuía âáút âaï tæû nhiãn.

e) Cå thãø ngæåìi cuîng coï tênh phoïng xaû, ngæåìi coï khäúi læåüng m= 70kg âäü phoïng xaû

trung bçnh laì 1,2.104 Bq, chuí yãúu laì phoïng xaû K vaì 14C

f) Becoren tçm ra cháút phoïng xaû âáöu tiãn laì Urani, Våü chäöng Pie vaì Mari Quiri tçm ra

Poloni, Radi (bãön væîng hån)

g) Rodopho bàõn chuìm vaìo Nito taûo thaình Oxi vaì Hidro.

h) Âäöng vë nheû nháút tæång âæång våïi âäöng vë coï säú khäúi A nhoí nháút. Ngæåüc laûi, Âäöng

vë nàûng nháút tæång âæång våïi âäöng vë coï säú khäúi A låïn nháút.

Hai haût naìy khäng mang âiãûn, chuyãøn âäüng

våïi täúc däü bàòng täúc âäü aïnh saïng c, mkhê = 0

Page 41: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

40

i) Tênh bãön cuía haût nhán coï liãn quan âãún tè säú Z

N cuía nguyãn täú âoï.

+ Nãúu Z 20: âäöng vë bãön coï N = Z = A/2

+ Nãúu Z > 20: âäöng vë bãön coï N > Z Z < A/2

j) 1 u = 1/12 mC = 1.66055x10-27 kg. Aïp duûng cäng thæïc E = mc2 cho 1 u ta coï E =

mc2 =931.5 MeV 1u = 931.5 MeV/c2

k) Âãø phaín æïng haût nhán xaíy ra thç nàng læåüng täúi thiãøu hay âäüng nàng bàõn vaìo täúi

thiãøu laì 2 2( ). ( ).C D A BE m m c m m c vaì saín pháøm sinh ra nàòm yãn.

4. Phaín æïng phán haûch, Nhiãût haûch:

Phaín æïng phán haûch Phaín æïng nhiãût haûch

* Khaïi niãûm: Phaín æïng phán haûch laì phaín æïng laìm våî 1

haût nhán nàûng thaình 2 haût nhán nheû hån vaì vaìi notron,

sau khi háúp thuû 1 notron cháûm.

* Notron cháûm (notron nhiãût) coï nàng læåüng cåî 0.01eV.

- Âàûc âiãøm:

+ Phuû thuäüc vaìo yãúu täú bãn ngoaìi (cáön cung cáúp nàng

læåüng)

+ coï täúc âäü thay âäøi âæåüc.

+ Saín pháøm khäng xaïc âënh.

+ Toía nàng læåüng

+ Coï âäüng nàng = âäüng nàng trung bçnh cuía chuyãøn

âäüng nhiãût.

* Nå tron nhanh: notron coï nàng læåüng cåî 1 MeV.

* Phaín æïng phán haûch tæû phaït cuîng coï thãø xaíy ra nhæng

våïi xaïc suáút nhoí.

* Khaïi niãûm: laì phaín æïng hai hay nhiãöu haût nhán

nheû (D, T) täøng håüp thaình haût nhán nàûng hån

thæåìng A 10. 2 3 4 11 1 2 0

2 2 3 11 1 2 0

7 2 4 4 13 1 2 2 0

17.5

4

15.1

H H He n MeV

H H He n MeV

Li H He He n MeV

* Âàûc âiãøm:

+ Phuû thuäüc vaìo yãúu täú bãn ngoaìi (cáön cung cáúp

nàng læåüng)

+ coï täúc âäü thay âäøi âæåüc.

+ Saín pháøm xaïc âënh.

+ Toía nàng læåüng

Phaín æïng phán haûch dáy chuyãön:

* 235U phán haûch 2.5 notron räöi bë háúp thuû taûo thaình

haût U, Pu khaïc nhauphán haûch tiãúp tuûc xaíy ra: goüi laì

phaín æïng phán haûch dáy chuyãön.

* 239Pu phán haûch taûo thaình 3 notron.

* Âiãöu kiãûn xaíy ra:

+ Háúp thuû notron cháûm. Goüi k laì säú notron trung bçnh

coìn laûi sau phán haûch (hãû säú notron). k<1: phaín æïng

phán haûch khäng xaíy ra.

+ k=1: xaíy ra våïi máût âäü notron khäng âäøi kiãøm soaït

âæåüc trong loì haût nhán. k > 1: doìng 10 n tàng liãn tuûc

khäng kiãøm soaït âæåüc näø nguyãn tæí haût nhán.

+ Âãø âaím baío k1 thç mnguyãn liãûu > mthan.235 15thanm U kg vaì 239 5thanm Pu kg

* Âiãöu kiãûn thæûc hiãûn:

+ Chuyãøn sang häùn håüp nhiãn liãûu traûng thaïi

plasma taûo båíi haût nhán vaì e tæû do (104K).

+ Tàng täúc haût nhán taûo cho chuïng coï Wâ âuí

låïn thàõng læûc âáøy Culong giæîa chuïng vaì cho chuïng

tiãún laûi gáön âãún mæïc læûc haût nhán phaït huy taïc

duûng.

+ 3 Âiãöu kiãûn:

Nhiãût âäü khê Âå teri 109 K, Wâ 105 eV (åí

nhiãût âäü cao)

Máût âäü haût nhán trong plasma (n) âuí låïn.

t âuí daìi n. t (104 106) s/cm3.

Loì phaín æïng haût nhán:

* Âãø cho k = 1 thç duìng thanh âiãöu khiãøn chæïa Bo vaì

* Nhiãût haûch trong vuî truû: Nhiãût haûch trong loìng

màût tråìi, ngäi sao laì nguäön gäúc nàng læåüng cuía

Page 42: Cach giai vat ly

Lyï thuyãút váût lyï PTX

www.fb.com/thon1fc

41

Cacdini vç chuïng coï khaí nàng háúp thuû notron.

* Khi k=1 cho caïc thanh naìy ngáûp sáu vaìo khu væûc chæïa

nhiãöu nàng læåüng phán haûch.

* Nàng læåüng tæì loì khäng âäøi theo thåìi gian=> æïng duûng

laìm nhaì maïy âiãûn haût nhán.

* Cháút laìm cháûm: H2O, næåïc nàûng, gia fit,… taïc duûng

giaím âäüng nàng cuía notron thæï cáúp biãún âäøi notron

nhanh 2MeV thaình notron cháûm 0.01eV.

* Cháút taíi nhiãût: háúp thuû nhiãût cuía phaín æïng vaì âun

næåïc thaình håi âãø laìm quay tua bin maïy phaït.

chuïng.

* Nhiãût haûch trãn traïi âáút:

+ Xaíy ra dæåïi daûng khäng kiãøm soaït cuía bom

Hidro (hay bom khäng khê).

+ Âang nghiãn cæïu thæûc hiãûn phaín æïng coï âiãöu

khiãøn âæåüc.

+ Æu âiãøm:

Nguäön nàng læåüng æu viãût, khäng gáùy ä

nhiãùm (nàng læåüng saûch)

Laì nguäön nguyãn liãûu däöi daìo.

* Nuclon khäng coï nàng læåüng liãn kãút. Haût nhán nguyãn tæí X khaïc: coï nàng læåüng liãn kãút nhæ 11 p vaì 1

0n .