GE Bib l io th . pub. et univ.

IUI Hill Hill Hill Hill Hill IUI III HUI

1061291925 A

C O R P U S R E F O R M A T O R UM.

YOLMEN LXXVIII.

IOANNIS CALVINI OPERA QUAE SPERSUNT OMNIA.

EPIDEBUFP

GILIELMS BUM EDMDS GUKITZ KBUAKDUS RESS THEOLOGI ABOENORAIENSES.

BROTSVIGUE, APU CL Ai SOHWETSCHKE B EILIM

(APPEIiHANS & PFBNNINaSTOBffF). 189 8.

/

IOANNIS CALVINI OPERA EXEGETICA ET HOMILETICA

AD FIDEM

EDITIONUM AUTHENTICARUM

CUM PROLEGOMENES LITERARIIS

ANNOTATIONIBUS CRITICIS ET INDICIBUS

EDIDERUNT

EDUARDS RESS A1FREDS ERICHSON LDOVICS HORST THEOLOGI ARGENTORATENSES.

CONTINENTR HOC VOLMINE:

COMMENTARIUS IN EPISTOLAM SECUNDAM AD COINTHIOS.

COMMENTARIUS IN EPISTOLAM AD GALATAS.

SERMONS SUR L'EPITRE AUX GALATES. SEBMON I XXXIII.

COMMENTARIUS

IN

EPISTOLAM POSTERIOREM AD CORINTHIOS.

Ccdvini opera. Vol. L. 1

COMMENTARIS IN EPISTOLAM PAULI AD CORINTHIOS IL

ARGUMENTUM.

Quantum ex huiua epistolae contextu licet col-ligere, apparat priorem non caruisse aliquo profectu apud Corinthios, sed non profecisse tarnen quantum par erat : deinde quosdam improboa, contempta Pauli autoritate, perstitisse in sua contnmacia. Quod enim tarn multus est nunc in praedicanda sua fide, nunc in dignitate muneris sui asserenda: id indicio est, nondum eos fuisse penitus confirmatos. Exstitisse autem quosdam, quibus ludibrio fuisset prior epis-tola magis quam remedium attullisset: ipse claris verbis conqueritur. Ergo quum talem esse ecclesiae statum apud eos intelligeret : et distentus aliis ne-gotiis, tardius ad eos venturus foret quam initio proposuerat: scripsit hanc epistolam ex Macedonia. Nunc quem in finem scribendo respexerit, tenemus: nempe ut quod iam coeperat, perfioeret, quo omnia bene constituta inveniret suo adventu.

Orditur, suo more, a gratulatione : agens Deo gratias quod a mximis periculis fuisset mirabiliter erptus: et simul omnes suas afflictiones ac aerumnas in ipsorum bonum, ac salutem cedere, obiter ad-monet: ut hoc etiam coniunctionis pignore melius eos sibi conciliet: quum hao occasione abuterentur improbi ad extenuandam eius gratiam. Deinde moram adventus sui excusaturus, negat se levitate aut incon-stantia mutasse consilium: vel aliud prae se tulisse fallendi causa quam in animo haberet. Eundem enim tenorem sibi in omnibus dictis constare, quem ipsi in dootrina experti erant. Atque hie breviter attingit quam stabilis firmaque fuerit praedicationis suae Veritas : ut quae in Christo fundata fuerit, per quem omnes Dei promissiones fixae sunt ac ratae: quod est praeclarum evangelii encomium. Postea hanc sibi fuisse non veniendi causam testatur, quod non poterat serenum illis se plaoidumque exhibere. Qua particula taxt eos qui eius calumniandi prae-textum ex consilii mutatione captabant. Oulpam ergo transfert in Corinthios, quia nondum tunc

essent ad eum excipiendum bene parati. Simul . indicat quam paterna in ipsos indulgentia esset praeditus qui ab urbis eorum aecessu ideo absti-nuerit, ne cogeretur severitatem in illos suam exserere.

Porro ne quis obiieeret, eum sibi in scriptis minime interea temprasse quin severe traetaret Corinthios: vehementiam, qua in priore epistola usus est, excusat: alios in causa fuisse dicens, qui eo necessitatis se invitum adegerint. Hano quidem acerbitatem ex animo benevolo fuisse profeetam id confirmt, quod ilium quoque incestum, cuius causa gravius excanduerat (quoniam ex eo tempore ali-quod resipiscentiae signum dederat), iubet in gratiam recipi. Deinde amoris erga eos sui hoc quoque argumentum adduoit, quod inquieto fuerit animo, donee per Titum de rebus eorum intellexisset. Talis enim sollicitudo ex amore nascitur. Verum hic mentione iniecta suae in Maoedoniam profeetionis, de ministerii sui gloria disserere incipit. Quia tarnen delicati illi apostoli qui detrahere ei conabantur, suas laudes praedicando, facile eum vioissent: ne quid habeat cum ipsis commune, et simul ut refellat stultam eorum iactantiam, testatur se ex re ipsa commendationem sumere, non ab hominibus mu-tai. Quo loco efficaciam suae praedicationis magnifie extollit, et evangelium cum lege com-parando apostolatus sui dignitatem amplificat: prius tarnen testatus nihil se tanquam proprium sibi ar-rogare, sed quidquid esset, totum referre acceptum Deo. Postea iterum recenset qua fide et integritate munus sibi mandatum exsequutus sit: ubi per-stringit eos qui maligne ei obloquebantur. Quin etiam sancta fiducia altius evectus, pronuntiat omnes a diabolo excaecatos esse, qui evangelii sui splen-dorem non cernant. Iam vero quia personae suae humilitatem (ut erat despicabilis) de apostolatus sui reverentia multum minuere cernebat: commoda oc-

7 ARGUMENTUM. 8

cupatione non solum tollit offendiculum hoc, sed in contrariant partem retorquet, dicens eo clarius relucere eminentiam gratiae Dei, quod tantus the-saurus in vasis fictilibus proferatur. Ita quae probri loco obiicere ei solebant malevoli, in suam laudem convertit: quia tot miseriis pressus, semper tarnen victor, instar palmae, emergat. Id tractt usque ad dimidium quarti capitis. Quia tarnen vera Chris-tianorum gloria extra mundum est, per contemptum praesentis vitae et externi hominis mortificationem, ad beatae immortalitatis meditationem toto animi studio pergendum admonet. Deinde paulo post initium capitis quinti gloriatur se hoc affectu prae-ditum, nihil habere aliud in votis quam ut suum obsequium Domino approbet: spemque sibi esse, Gorinthios ipsos se habiturum sinceritatis suae testes. At quia a vanitatis aut arrogantiae suspicione peri-culum erat, iterum repetit se malorum importunitate hue compelli : neque id sua causa, quo retinendae propriae existimationis sit cupidus: sed in bonum Corinthiorum, quibus utile sit ita sentire et per-suasos esse, sibique nihil praeter eorum salutem curae esse asserit. Cuius rei confirmandae gratia universalem doctrinam subiungit, quis servis Christi propositus esse scopus debeat: nempe ut sui obliti Domino suo vivant. Ac tandem concludit, nihili aestimanda esse omnia praeter vitae novitatem: ut is solus habeatur in pretio qui se ipsum abnegavit. Inde transitum sibi facit ad explicandam legationis evangelicae summam : ut eius magnitudine et ex-cellentia hinc ministros, inde populum ad piam sollicitudinem commoveat. Quod facit initio sexti capitis. Atque hie rursum postquam commemoravit quam fideliter suas partes agat : leviter pungit Corinthios, quia sint ipsi sibi impedimento quo-minus fruotum percipiant. Huic expostulation! con-tinuo subiicit exhortationem, ut fugiant idololatriam. Ex quo apparet, nondum eo perductos fuisse Co-rinthios quo volebat. Itaque merito conqueritur id accidere eorum culpa, qui tarn clarae doctrinae aures apertas non haberent. Sed ne acriter nimium te-neros animos urgendo prosternt aut alienet: de sua erga eos benevolentia iterum reddit certiores. Et excusationem severitatis, quam veluti abruptam reliquerat, pertexit: quamquam alio modo. Fiduciam enim maiorem nactus, fatetur sibi non displicere quod moerore ipsos affecerit : quia id fecerit ipsorum bono. Ubi de successu ipsis gratulando, , dclart quam ex animo ipsis consuhum veht. Haec usque ad finem septimi capitis. A principio octavi usque ad finem noni, addit illis alacritatem ad conferendas eleemosynas, quarum meminerat ultimo capita epis-

tolae superioris. Ac eos quidem laudat, quod bene coeperint: sed ne studii fervor tempore (ut fit) re-frigescat, multis argumentis confirmt ipsos, ut con-stanter pergant in cursu instituto. A deoimo capite se suum que apostolatum a calumniis vendicare in-cipit, quibus ipsum vexabant improbi. Ac primo quidem se iis armis, quae ad exercendam Christi militiam requiruntur, egregie instructum esse os-tendit. Deinde gravitatem, quam usurpaverat in epistola priore, bonae oonscientiae fiducia suffultam asserit: seque praesentem non minus virtutis habere in operibus quam absens gravitatis in verbis ostendat. Postremo se cum illis conferendo, quam inaniter exsultent,' arguit. Undecimo capite Corinthios a pravis studiis, quibus fuerant corrupti, revocat: ad-monens, nihil esse periculosius quam ab evangelii 8implicitate abduci. Quod autem vilesoere nonnihil apud eos coeperat, alii autem maiori favore excipie-bantur: id contingere non sua culpa, sed eorum fastu aut delitiis arguit: quod alii nihil illis melius nee praestantius attulissent: ipse autem non alia causa illis esset contemptibilis, nisi quia se non venditaret elegantia sermonis: aut quia voluntaria submissione, eorum infirmitati indulgens, iure suo cessisset. Quae ironia obliquam ingratitudinis ex-probrationem continet. Cuius enim aequitatis erat, ideo minoris eum facere quod se illis accommodasset? Testatur tarnen se non ideo abstinuisse stipendio sibi debito, quod minus amaret Corinthios : sed ne qua in re superiores essent pseudoapostoli, quos videbat hoc artificio insidias struere. Postquam iniqunm malignumque Corinthiorum iudicium reprehendit, effertur pia gloriatione, commemorans quam magni-fie iactare se possit, si libeat: praefatus tarnen se ineptum esse in praedicandis suis laudibus, eorum causa. Tandem quasi manum sibi in medio cursu iniieiens, dicit summum gloriationis suae caput esse illam humilitatem, quae despiciebatur a superbis: se enim admonitum esse a Domino, ne alibi quam in suis infirmitatibus gloriaretur. Circa finem duo-decimi capitis iterum cum ipsis expostulat, quod sibi necessitatem ita ineptiendi iniieiant, dum se addicunt ambitiosis hominibus, per quos a Christo alienantur. Adhaec vehementius insurgit in eos qui pervicaciter ferociebant adversus eum, addentes prioribus flagitiis hanc resistendi impudentiam. Ca-pite decimotertio denuntians talibus severiorem vin-dictam, hortatur in gnre omnes ut suum aposto-latum agnoscant, id facturi scilicet suo bono: quum illis perniciosum sit despicere quem experti fuerant certum fidelemque Domini legatum.

CAPUT I. 1. Paulus apostolus Iesu Christi, per voluntatem

Bei, et Timotheus frater, ecclesiae Dei quae est Co-rinthi, cum Sanctis omnibus qui sunt in tota Achaia: 2. Gratia vobis et pax a Deo paire nostro, et Domino Iesu Christo. 3. Benedictus Deus, et pater Domini nostri Iesu Christi, pater misericordiarum, et Deus omnis consolationis, 4. qui consolatur nos in omni tribulatione nostra, ut possimus consolari eos qui in omni tribulatione sunt, per consolationem qua con-solatur nos Deus. 5. Quia sicuti abundant passiones Christi in nos: ita per Christum abundat etiam con-solatio nostra.

1. Paulus apostolus. Our se mscribat apostolum Christi, et cur honorem hune consequutum se Dei Toluntate addat, pete ex superiore epistola: ubi dictum est, non alios esse audiendos quam qui a Deo mis8i sunt et ex ore eius loquuntur. Ac pro-inde ad autoritatem alicui conciliandam duo requiri, Tocationem, et fidem eius qui vocatus est, in exer-cendo munere: quorum utrumque sibi Paulus ven-dicat. Idem faciunt et pseudoapostoli : sed alienum titulum U8urpando, apud filios Dei nihil proficiunt, quibus illorum impudentiam coaguere prompturn est. Ideo non suffcit solum nomen, nisi adsit ipsa Veritas: ut qui se apostolum esse obtendit, talem etiam se opre praestet.

Ecclesiae Dei cum Sanctis omnibus. Notandum semper, ut ecclesiam agnoscat, ubi tanta erat malo-rum colluvies. Non enim quorundam vitia impe-diunt quominus ecclesia censeatur quae veras reli-gioni8 tesseras habet. Sed quid sibi vult cum omnibus Sanctis? an extra ecclesiam erant sancti illi? Respondeo, hanc particulam ad fidles referri, qui hue illuc per diversos provinciae angulos sparsi erant. Sicuti probabile est, turbulento lo tempore, quum ubique saevirent Christi hostes, multos fuisse dissipatos, quibus sanctos coetus colligere minime com-modum erat.

3. Benedictus Deus. Incipit (quemadmodum dictum est) ab hac gratiarum actione, partim ut Dei bonitatem praedicet, partim ut animet Corinthios suo exemplo, ad persequutiones fortiter sustinendas : partim ut pia gloriatione se efferat adversus m alignas

obtrectationes pseudoapostolorum. Haec enim est mundi pravitas, ut martyriis, quae suspicere cum admiratione debuerat, insultet: atque in magnificis piorum trophaeis contumeliae materiam venetur. Benedictus, inquit, Deus. Cur? qui consolatur nos. Relativum positum vice causalis particulae. Per-tulerat forti et alacri animo suas tribulationes. Hanc fortitudinem adscribit Deo: quia eius consolatione suffultus non succubuerit. Vocat autem pa t rem Domini nostri Iesu Christi , non abs re, quum de beneficiis agitur : nam ubi non est Christus, illic nulla Dei beneficentia. Rursum ubi intercedit Christus, per quern omnis cognatio nominatur in coelo et in terra, illic et omnes misericordiae et omne8 consolationes Dei, imo illic paternus amor: ex quo fonte reliqua omnia perfluunt.

4. Ut possimus consolari. Nee dubium est quin sicuti nuper a prdbro et sinistris rumoribus suas afflictiones vendicavit: ita Corinthios admoneat, quod coelesti consolatione victor evasit, factum esse ipsorum bono et gratia : ut se potius ad tolerantiae societatem animent quam fastuose despiciant eius certamina. Caeterum ut non sibi vivebat apostolus, sed ecclesiae: ita quidquid gratiarum in ipsum conferebat Deus, non sibi soli datum reputabat, sed quo plus ad alios iuvandos haberet facultatis. Et certe Dominus quum nobis benefacit, suo exemplo nos quodammodo invitt ut simus in proximos liberales. Non igitur supprimendae sunt spiritus divitiae: sed quod quis-que accepit, in alios transfrt. Yalere quidem praecipue hoc debet in verbi ministris: commune tarnen omnium est pro cuiusque mensura. Ita hie Paulus se Dei consolatione sustentatum fuisse agno-scit ut aliis consolandis ipse sufficeret.

5. Quia sicut abundant. Bifariam potest ex-poni haec sententia: active et passive. Si active accipias, sensus erit: quo magis exerceor varus afflictionibus, eo maior alios consolandi facultas mihi suppetit. Sed mihi passivus sensus magis arridet: quod pro mensura tribulationum Deus suas consolationes multiplicet. Quod etiam David sibi testatur (Psal. 94, 19) acoidisse: Pro multitudine anxietatum mearum intra me, consolationes tuae laetificaverunt animam meam. Sed in verbis Pauli doctrina plenior: nam piorum afflictiones vocat pas-siones C h r i s t i : sicuti alibi (Coloss. 1, 24) dicit,

11 EPIST. PAULI AD OORINTHIOS II 12

fie in corpore suo supplere quod deest passionibus Christi. Miseriae quidem et aerumnae vitae prae-sentis malis perinde ac bonis communes sunt. Sed

13 CAPUT I. 14

in t o l e r a n t i a , etc.) Yoluit enim explicandi causa hoc membrum addere, ne putarent nihil ad se pertinere afflictiones, quas solus sustinebat. Erasmus active aocepit partioipium ivepyouuivvjc, sed melius quadrat passiva significatio: quia nihil aliud voluit hie Paulus quam explicare qualiter pro eorum salute omnia sibi eveniant. Dicit ergo se quidem pati solum: sed passiones suas valere ad salutem eorum promovendam. Non quia sint ex-piationes aut sacrificia pro peccatis: sed quia eos confirmando aedificent. Ideo consolationem cum salute iungit, ut modum effioiendae salutis designet.

7. Scientes quod quemadmodum. Utcunque pseudoapostolorum calumniis ad tempus abrepti essent nonnulli ex Corinthiis, ut minus honorifice de Paulo sentirent, dum videbant probrose coram mundo tractari: illos tarnen sibi tarn in affiiotionum consortio, quam in spe consolationis adiungit: pra-yam malignamque eorum opinionem, citra apertam reprehensionem, corrigens.

8. Nolo enim vos nescire. Commmort certa-minum magnitudinem ac difficultatem : ut inde melius victoriae decus eluceat. Ex quo miserat priorem epistolam, iactatus fuerat magnis periculis, et vehementes insultus sustinuerat. Yerisimile autem est historiam hie attingi, quam narrt Lucas Acto-rum 19, 23, quamquam illic non adeo exprimit quantum fuerit discrimen: sed quum referat totam urbem tumultuatam fuisse, hinc reliqua colligere promptum est. Soimus enim quid ferre soleat se-ditio popularis, ex quo semel exarsit. Hac perse-quutione Paulus se ultra modum fuisse gravatum refert : deinde supra vires, hoc est, ut par non esset oneri sustinendo. Est enim metaphora sumpta ab iis, qui sub ponderis gravitate deficiunt: vel a navi-bus, quae nimio onere depressae merguntur. Non quia ipse succubuerit: sed quia senserit vires sibi deficere, nisi Dominus novum robur addidisset.

Ut de vita quoque anxii. Hoc est, ut de vita mea aotum iam putarem : vel certe perquam exigua spes mihi restaret. Qualiter affecti esse soient quibus undique incluais nullum patet effugium. Ergo ne tarn animosus Christi miles, tarn fortis athleta viribus destituebatur ad mortis exspectatio-nem? Causam enim eius, quam dixerat, pressurae adducit, quod vitae diffideret. Iam dixi Paulum non metiri suas vires Dei auxilio, sed proprio fa-cultatif suae sensu. Non est autem dubium quin omnes humanae vires mortis horrori succumbant. Porro sanotos quoque de virium defectu periclitari necesse est, ut suae infirmitatis admoniti, pendere prorsus ab uno Deo discant, quemadmodum sequitur: et tarnen malui aTtopslafrai, cuius meminit Paulus, simpliciter de trpida anxietate exprimere quam cum Erasmo vettere per vocem desperare: quia nihil aliud

inteUigit quam se ultimis angustiis fuisse constrictum, ut nulla exstaret servandae vitae ratio.

9. Quinetiam sententiam mortis. Pro eo quod dicimus, iam mihi constitutum vel deoretum erat mori. Sed mutuatur similitudinem ab iis, qui ad mortem damnati nihil aliud quam horam mortis exspectant. Dicit tarnen hanc sententiam sibi fuisse pronuntiatam a se ipso. Quo significat se opinione sua adiudicatum fuisse morti: ne videatur ex Dei revelatione habuisse. Plus est igitur decretum hoc quam eCanopelofrat, cuius meminerat, quia illic vitae diffidentia, hie certa mors. Praecipue autem notan-dus est finis quern subiungit: eo necessitatis se fuisse redaotum, ne sibi confideret. Neque vero reoipio quod ait Chrysostomus, non indiguisse apos-tolum tali remedio: sed proponere se aliis quasi fictum exemplar. Erat enim homo communibus hominum passionibus alioqui obnoxius, non frigori tantum et calori, Bed perversae confidentiae, temeri-tati et similibus. Non dico eiusmodi vitiis eum laborasse, sed dico potuisse sollicitari: atque hoc fuisse remedium, quod Deus in tempore opposuit, ne in eius animum penetrarent. Proinde hie duo sunt observanda : primo, tarn esse pervicacem carnis fiduciam, qua sumus inflati, ut non aliter prosterni queat quam dum in extremam desperationem conoi-dimus. Nam ut superba est caro, neque libenter cedit, neque insolescere desinit, nisi coacta: neque ante ad veram submissionem adducimur quam vio-lenta Dei manu fuerimus deiecti. Secundo, in Sanctis quoque haerere huius morbi reliquias: ideoque saepe ipsos redigi ad extrema, ut omni sui con-fidentia exouti humilitatem discant: imo tarn pro-fundas esse mali eius radices in hominum animis, ut ne perfectissimi quidem ab eo penitus repurgen-tur, donee illis mortem Deus ostendat. Atque hinc colligendum est quantum displiceat Deo nostri fiducia, cuius corrigendae gratia morti nos adiudi-cari oportet.

Sed in Deo qui suscitt mortuos. Sicuti mori nos primum necesse est, ut abiecta nostri fiducia, et nostrae infirmitatis conscii, nihil nobis arroge-mus: ita non satis id fuerit, nisi ultra pergamus. Incipiamus ergo a desperatione nostri, sed ut in Deo speremus: concidamus in nobis, sed ut eriga-mur eius virtute. Itaque Paulus in nihilum redacto carnis fastu, mox fiduciam in Deum recumbentem, eius loco substituit. Non in nobis, inquit, sed in Deo. Epithetum, quod sequitur, aptavit Paulus circumstantiae argumenti: quemadmodum ad Ro-manos 4, 17, ubi de Abraham loquitur. Nam cre-dere in Deum, qui vocat ea quae non sunt tanquam sint, et sperare in Deo, qui suscitt mortuos: per-inde valet atque sibi proponere in scopum Dei potentiam in creandis ex nihilo electis suis et mortuis suscitandis. Dicit ergo Paulus, sibi mortem

15 EPIST. PAULI Al

ante oculos fuisse positam, ut Dei virtutem inde melius agnosoeret, qua excitatus esset a mortuis. Hoc quidem prius est ordine, Beum ex vigore, quem nobis suppedat, agnoscere vitae autorem: sed quia propter heletudinem nostrum lux vitae oculos saepe nobis perstringit, mortis obiectu ad Beum adduci necesse est.

10. Qui ex tanta morte eripuit. Hic ad suam personam applicat quod dixerat in gnre : et gra-tiam Dei praedioando testatur se minime sua ex-spectatione fuisse frustratum : quia ipse quoque ex morte fuerit ereptus, eaque non vulgari. Quantum ad modum loquendi spectat: non est insolens scrip-turis haec, qua utitur, hyperbole. Frequenter enim quum in prophetis, tum in psalmis occurrit: et vul-garis etiam sermo earn admittit. Quod autem in se agnoscit Paulus, singuli nunc ad se transfrant.

In quo spem fixam. Beneficentiam Dei, quam saepiuB experimento senserat, sibi in posterum quo-que promittit, neque temere. Dominus enim aliqua ex parte praestando quod promisit de reliquo bene sperare nos iubet. Imo quot gratias ab eo recipi-mus, totidem veluti pignoribus aut arrhis promis-siones suas confirmt. Tametsi autem non dubitabat Paulus, Deum sponte sibi adfuturum: Oorinthios tarnen hortatur ut suis precibus salutem suam Deo commendent. Nam quum illis se adiutum iri, pro certo sumit, baec testificatio habet vim exhortationis. Neque id tantum ex officio facturos significat, sed cum profectu. Adiuvabunt, inquit, me et vestrae preces. Nam officium mutuae intercessionis quam nobis Deus mandat, infructuosum esse non vult. Quod nobis inoitamento esse debet, tarn ad expeten-dam fratrum intercessionem, quum aliqua necessitate premimur, quam ad similes suppetias illis mutuo ferendas, quum audimus, non modo acceptum esse Deo officium, sed nobis quoque utile. Neque vero diffidentia est, quod fratrum patrocinium implort apostolus: quia sicuti certus erat salutem suam curae fore Deo, etiamsi omni hominum subsidio destitutus foret: ita noverat illud placere Deo, ut ecclesiae precibus iuvaretur: promissiones quoque audiebat, eiusmodi suffragia irrita non fore. Ergo ne quod subsidium a Deo sibi destinatum omitteret, fratres volebat pro salute sua orare. Summa est ut verbum Dei sequamur: hoc est, pareamus eins, mandatis et in promissionibus adhaereamus. Quod nequaquam faciunt qui ad mortuorum confugiunt patrocinia: nam ordinatis a Deo auxiliis non con-tenu novum sibi accersunt, quod nullo soripturae testimonio suffultum est. Quidquid enim de mutua intercession illio habetur, non extenditur ad mor-tuos, sed nominatim ad vivos restringitur. Ergo pueriliter faciunt papistae, qui loois istis ad fuoan-dam suam superstitionem abutuntur.

11. Ut donum ex multis personis. Quia in verbis

CORINTHIOS II 16

Pauli nonnihil est perplexum: variant in sensu interprtes. Ego aliorum expositionibus refellendis non insistam : neque sane opus est, modo de vera et genuina nobis constet. Dixerat, Oorinthiorum preoes sibi fore adiumento. Addit nunc secundum fructum qui inde pfoveniet: maiorem scilicet illu-strationem gloriae Dei. Nam quidquid in me con-feret Deus, inquit, quasi a multis impetratum, per multos etiam cum laude celebrabitur. Vel multi pro me gratias agent Deo: quia in me adiuvando non unius tantum sed multorum preces exaudierit. Primum quum officii nostri sit, nullam Dei gratiam praeterire absque laude: praecipue tarnen quum exauditae sunt ab eo preces nostrae, eins miseri-cordiam gratiarum actione prosequi nos decet. Quemadmodum praecipit Psalmus 50, 15. Neque id tantum ubi privatum nostrum commodum agitur: sed communis ecclesiae salus, aut cuiuspiam ex fratribu8 nostris: ergo quum alii pro aliis mutuo oramus et obtinemus, eo magis illustratur Dei gloria, quod Dei bnficia tarn publica erga totum ecclesiae corpus, quam prirata erga singulos, gratiarum actione omnes prosequimur. In hoc sensu nihil est coactum. Nam quod graece articulus interpositus disiungere videtur ista duo, ex multis personis, et donum in me collatum, id nihil habet firmitudinis, quum saepe reperiatur inter cohaerentia interpositus. Hie vero commode interponitur loco adversativae particulae: nam etsi ex multis personis erat profectum, Paulo tarnen erat peculiare. Porro Si iroXXv in neutro genere accipere (quod faciunt quidam) contextui rpugnt. Quaeri tarnen potest cur ex multis per-sonis dixerit potius quam ex multis hominibus: et quid sibi velit hie vocabulum personae. Respondeo, perinde esse ac si dixisset, multorum respectu. Sic enim gratia Paulo conferebatur, ut ea multis daretur. Ergo quum Deus rationem haberet multorum, ideo multas personas in causa esse dioit. Quod quidam graeci codices habent rcp jifijv pro vobis, etsi a Pauli mente et verborum contextu remotius videtur: commode tarnen potest exponi, hoc modo, ubi pro mea salute vos Beus exaudierit, et quidem in salutem vestram, agentur vestro nomine gratiae a phtribus.

12. Nam gloriatio nostra haec est: testimonium conscientiae nostrae : quod in simplicitate et puritate Bei, non in sapientia carnali, sed in gratia Bei versati sumus in mundo: bundantius autem erga vos. 13. 'Non enim alia scribimus vobis quam quae re-cognoscitis, vel etiam agnoscitis. Spero autem quod usque in fvnem agnoscetis: 14. Quemadmodum et agnovistis nos ex parte. Siquidem gloriatio vestra sumus: sicuti et vos nostra in die Bomini Iesu.

12. Nam gloriatio. Causam ponit cur omnibus commendata esse deberet salus sua, quod simpliciter

17 CAF

et sincere versatus fort inter omnes. Ergo cams merito esse illis debebat.. Et ralde fuisset inhuma-Dum, de tali Domini ministro non esse sollicitas, ut diu incolumis staret in bonum ecclesiae. Ac si diceret: Ita me gessi apud omnes, ut non mirum sit a bonis omnibus me probari ac diligi. Hac tarnen occasione, eorum causa ad quos scribebat, ad suam integritatem praedicandam delabitur. Quia autem non satis est, hominum iudicio probari: et Paulus ipse iniquis ac malignis quorundam iudiciis, aut potius corruptis caecisque studiis premebatur: conscientiam suam testem adducit: quod peraeque valet ac si Deum ipsum citaret testem : aut ad eius tribunal revocaret quod dicit. Bed Paulum in sua integritate gloriari, quomodo cum sententia ilia con-venit, qui gloriatur, in Domino glorietur? deinde quis tarn integer, ut coram Deo iactare se audeat? Primum non opponit se Deo Paulus, quasi proprium quidquam aut a se ipso haberet; deinde non con-struit in ea, quam sibi tribuit, integritate salutis suae fundamentum : neque eius fiducia nititur. Pos-tremo non ita gloriatur in Dei- donis, quin ipsum autorem unum glorificet, atque ad ipsum refer at omnia. Trs istae exceptiones faciunt ut in omni-bus Dei beneficiis iure quisque piorum glorietur. Impii ne in Deo quidem, nisi falso et perperam, gloriari possunt. Primum ergo acceptum feramus Deo quidquid habemus boni, nobis nihil arrogantes: deinde retineamus illud fundamentum, in sola Dei misericordia sitam nobis esse salutis fiduciam : pos-tremo in solo bonorum omnium autore acquiescamus. Turn pia erit in omni bonorum gnre gloriatio.

Quod in simplicitate Dei. Vocat hie simplici-tatem Dei, eodem sensu, quo ad Romanos 3, 23, gloriam Dei: item Iohannis 12, 43, gloriam Dei et hominum. Qui gloriam hominum amant, volunt coram hominibus aliquid videri, aut hominum opi-nione censeri. Gloria Dei est quae constat coram Deo. Non ergo satis habet Paulus testari, sinceri-tatem suam fuisse perspectam hominibus : sed addit, coram Deo se talem fuisse. ElXwcpivecoc (quam ego puritatem verti) proxima est simplicitati : est enim aperta et sincera agendi ratio, quae velut perspicuum reddit cor hominis. Utraque versutiae fueo et obliquis consil8 opponitur.

Non in sapientia carnali. Subest hie species occupationis. Nam quod in eo desiderari poterat, ultro fatetur, imo praedicat sibi defuisse. Sed addit, se instructum fuisse Dei gratia, quae longo inter-vallo excellt. Fateor, inquit, me destitutum fuisse sapientia carnali: sed praeditus fui Dei virtute, qua si quis non erit contentus, meum apostolatum mi-nori8 faciat licet. Quod si nullius momenti est carnis sapientia: mihi ad solidam laudem nihil deest. Sapientiam carnalem vocat, quidquid extra Christum nobis sapientiae existimationem concilit. Vide pri-

Calvini opera. Vol. L.

I. 18

mum caput superioris epistolae, et secundum. Ergo per Dei gratiam quae iUi opponitur, quidquid hominis natura et ingenio superius est, ac spiritus sancti dona, quae Dei virtutem in carnis infirmitate palam mon-strbant, intdligere convenu.

Abundantius erga vos. Non quia minus sincerus fuerit alibi: sed quod diutius Corinthi egerat, ut amplius et luculentius fidei suae specimen illio edere potuerit : ut alias. occasiones taceam. Consulto tarnen hoc expressif, ac si diceret, nihil opus esse testimoniis procul accersitis: quandoquidem ipsi qptimi omnium testes erant.

13. Non enim alia scribimus. Hie oblique per-stringit pseudoapostolos, qui se immodicis iactantiis venditabant: quum tarnen nihil aut parum esset rei. Et simul occurrit calumniis: ne quis excipiat, eum sibi plus arrogare quam debeatur. Dicit ergo, nihil se verbis iactare quod non factis probet: idque testibus Corinthiis. Oaeterum ambigua ver-borum significatione factum est ut locus hie male fuerit expositus. 'Avayiy&axeiv Graecis, nunc legere, nunc recognoscere significat, emyiv&axeiv, nunc co-gnoscere, nunc quod Latini proprie dicunt, agnos-cere : sicuti apud iurisconsultos, agnoscere' partum. Quod etiam Budaeus annotavit. Hoc modo raye-v&axeiv plus est quam cvayivdbaxeiv. Recognoscit enim, hoc est, tacito animi sensu convictus, verum esse intelligit, qui tarnen non agnoscit: hoc est, suo consensu libenter comprobat. Nunc expendamus verba Pauli. Alii legunt, non alia scribimus quam quae legitis et agnoscitis. Quod palam est esse nimis frigidum, ne dicam ineptum. Nam quod Ambrosius ita mitigat, non modo legitis, sed etiam agnoscitis: nemo est qui non videat a verbis esse omnino alienum. Sensus autem, quern affero, planus est, ac sponte nuit: neque alia ratio hactenus im-pedivit lectores quominus ipsum perciperent, quam quod diversa verbi significatione decepti clausos oculos habuerunt. Summa est, quod Paulus alia se in medium proferre negat quam quae nota sint et comporta Corinthiis: imo de quibus reddituri sibi sint testimonium. Prius est recognoscere, quum rem ita habere experientia convicti sunt. Secundum est a g n o s c e r e , quum veritati sub-scribunt.

Spero autem quod in finem. Quia nondum ad sanam mentem perfecte redierant Corinthii, ut iusta trutina et aequa appenderent eius fidem: cooprant tarnen aliquid corrigere ex perverso suo et maligno iudicio: significat se in posterum melius sperare. Aliqua ex parte, inquit, iam me agnovistis. Spero magis ac magis vos agnituros qualis fuerim inter vos, et qualiter me gesserim. Hinc olarius patet quid intellexerit per verbum iTOyivdiaxeiv. Porro ad tempus resipiscentiae hoc pertvnet. Nam initio plane et solide agnoverant: postea obliquis sermonibus

2

t

19 EPIST. PAULI AD CORINTHIOS II 20

nebulae fuerant obductae recto iudicio, tandem redire aliquatenus coeperant ad sanam mentem.

14. Siquidem gloriatio vestra. Breviter attigi-BQU8 modum, quo Sanctis fas est gloriari in Dei beneficiis: nempe dum acquiescunt in solo Deo, neque in alium scopum collineant. Ita pia erat gloriatio Pauli, quod suo ministerio Corinthios sub Christi obedientiam redegisset: Corinthiorum vero, quod a tali apostolo tarn fideliter et probe fuissent institut!. Quod non omnibus contigerat. Modus hie in hominibus gloriandf, nihil obstat quominus in solo Deo gloriemur. Admonet autem Corinthios, probum se Christi servum ac minime fuoatum ab illis aghOBci, ipsorum maxime referre: quia si ab eo discesserint, priventur summa gloria. Quibus verbis coarguitur eorum levitas, quod malignis et invidis nimium creduli ultro summa gloria se pri-vaverint.

In die Domini. Diem extremum intelligo, qui fluxas omnes mundi glorias abolebit. Significat ergo, gloriationem, de qua nunc agit, non esse eva-nidam, quales sunt quae coram hominibus refulgent: sed perpetuam et stabilem, quia in die Christi per-stabit. ^Func enim Paulus tot victoriarum, quas Christi auspieiis obtinuit, triumphum aget: et in pompa ducet omnes populos suo ministerio sub glorio8um Christi iugum redactos. Ecclesia vero Corinthiorum, tanti apostoli opera fundatam se fuisse et institutam triumphabit.

15. Et hac fiducia volui primum ad vos venire, ut secundum gratiam haberetis: et per vos transire in Macedoniam: 16. Et rursum e Macedonia venire ad vos: et a vdbis deduci in Iudaeam. 17. Hoc igitur quum animo propositwm haberem, nunc ubi levitate usus sum ? aut quae cogito, secundum carnem cogito ? ut sit apud me etiam, etiam: et non, non. 18. Fidlis Deus, quod sermo noster apud vos non fuit etiam, et non. 19. Dei enim filius Iesus Christus in vdbis per nos praedicatus, per me et Sylvanum et Timotheum, non fuit etiam et non : sed etiam fuit in ipso. 20. Quae-cunque enim sunt Dei promissiones, in illo sunt etiam. Quare et per ipsum sit amen Deo ad gloriam per nos.

15. Hac fiducia. Quum spem fecisset adventus sui, mutaverat deinde consilium. Id in calumniam tractum fuisse, indicio est excusatio. Quum dicit, hao fiducia se fretum, consilium veniendi coepisse: oblique culpam drivt in Corinthios, qui sua in-gratitudine hanc fiduciam illi adimendo accessum quodammodo obstruxerint.

Ut secundum gratiam. Prima gratia fuerat, quod toto sesquianno inoubuerat ad illos Domino lucrifaciendos. Secunda erat, confirmari eius ad-ventu in fide semel recepta, et ad profectum Sanctis eius monitionibus incitari. Hac se privarant Co- '

rinthii, quum apostolum ad se venire passi non fuerant. Dabant igitur ipsi poenam vitii sui: quod Paulo imputarent, non erat. Si quis tarnen cum Chryso8tomo X^P17 P r o XaP*v roalit accipere, non valde repugno. Prior tarnen expositio simplicior est.

17. Nunc ubi levitate usus. Duo sunt praeeipue quae faciunt ut hominum vel consilia successu ca-reant, vel promissa veritate : quod in singulas prope horas mutantur, et quod in suseipiendis delibera-tionibus nimium sunt audaces. Signum est incon-stantiae statuere aut polliceri, cuius te mox poeni-teat. Id vitium sibi aeeidisse negat Paulus. Non mutavi, inquit, fidem datam levitate. A temeritate quoque et improba confidentia se abfuisse negat: sic enim interpretor, secundum c a r n e m cogi-ta re. Nam hominum hie vulgaris mos est, sicuti dixi, perinde ac si a Dei Providentia non pondrent, eiusqe arbitrio non essent obnoxii, audacter et superciliose deliberare quid facturi sint. Deus autem ut hanc arrogantiam vindicet, frustratur eorum con-silia successu, ipsosque subinde ludibrio exponit. Posset quidem latius extendi particula secundum carnem, ut vitiosas omnes deliberationes compre-hendat, et quae in rectum finem. non referuntur: quales sunt in quibus rgnt ambitio, avaritia, aut alius quispiam pravus affectus. Yerum hic nihil tale (meo iudicio) attingere voluit Paulus: sed solam temer i tat em, quae in capiendis consiliis homini vulgo plus quam familiaris est ac quotidians. Ergo se-cundum carnem cogitare, est non habere Deum moderatorem, sed praecipiti audacia ferri, quae iure postea derideatur a Deo ac puniatur. Ab his vitiis ut se purget apostolus, quaerit tanquam in adver-sariorum persona. Unde, quod iam admonui, veri-simile est fuisse ab improbis aliquid sparsum.

Ut sit apud me etiam, etiam. Quidam superiori-bus conneetunt hanc sententiam: atque ita exponunt, perinde ac si in manu mea esset praestare quidquid delibero. Quemadmodum homines quidquid in men-tem illis venit, constituunt se facturos: et quum ne linguam quidem gubernare queant, disponunt vias suas, inquit Salomo (Prov. 16, 1). Et certe verba hoc sonant: ut quod semel affirmatum est, fixum maneat: quod semel negatum est, nunquam fiat. Sic Iacobus capite 5, 12, suae epistolae: Sit vestrum est, est: vestrum non, sit non: ne in simulationem incidatis. Deinde contextus valde hoc modo aptus foret, quantum ad superiora. Hoc enim est consultare secundum carnem, quum absque exceptione volumus nostra dcrta instar esse ora-culorum. Sed huic interpretationi rpugnt quod continuo sequitur, fidelis Deus, etc. Ubi dum ne-gare vult Paulus se fuisse inconstantem in sua praedicatione, eandem loquendi formam usurpt. Esset autem absurdum si eodem fere versu pro

' vitio duceret, suum etiam, fuisse etiam: suum non,

21 CAPUT I. 22

fuisse non: et sibi hoc tribueret pro summa laude, Video quid responderi queat, si libeat argutiis ludere. Sed nihil amo nisi solidum. Itaque non dubito quin Paulus inconstantiam his verbis notare voluerit, utcunque aliud in speciem prae se ferant: ut oalum-niam illam a se removeret, quod aliud promittere soleret verbis quam praestaret opere. Ita geminatio affirmationis et negationis non idem valebit quod apud Matthaeum (5, 37) et Iaoobum: sed nunc habebit sensum, ut sit nunc apud me etiam, etiam: rursus quum libuerit, sit non, non. Quamquam fieri potest ut obrepserit scribarum ignorantia: quum vtus interpres non rptt. Quidquid sit, de voci-bus non multum nos esse sollicitas oportet: modo apostoli mentem teneamus, quae ex sequentibus (sicut dixi) clare patet. t

18. Fidelis Deus. S e r m o n i s nomine doctri-nam indicari patet ex ratione addita: quum dicit, filium Dei a se praedicatum, non fuisse varium, etc. Quod autem sibi perpetuo constiterit in doctrina, neque sui fuerit dissimilis, ex eo vult iudicium fieri suae integritatis : atque ita levitatis aut malae fidei sini8tram tollit suspicionem. Non est autem neces-sarium argumentum, ut qui fidelis est in doctrina, sit etiam in omni sermone verax. Sed quia non magni faciebat Paulus qualis iudicaretur, modo sarta tecta maneret doctrinae suae maiestas: ideo ad earn partem praecipue revocat Oorinthios. Innuit quidem se eodem bonae fidei tenore usum esse in tota vita, quern in ministerio suo Corinthii spectaverint : vi-detur tarnen quasi data opera transferre a sua per-sona ad doctrinam, calumniae depulsionem: quia nollet oblique apostolatum suum sugillari, de se alioqui non adeo sollicitus: ac vide quanto studio in hoc incumbat. Deum enim testem adducit quam simplex sinceraque fuerit sua praedicatio: non flexiloqua, non versatilis, non ad tempus composita. Et in iureiurando, Dei veritatem cum doctrinae suae veritate consociat. Ac si diceret: Quam fidelis est Deus ac verax, tam certa est firmaque Veritas meae praedicationis. Nee mirum. Verbum enim Dei, quod in aeternum manere dicit Iesaias (40, 8), non aliud est quam quod prophetae et apostoli mundo publicarunt: sicuti Petrus exponit (1. Pet. 1, 25). Inde ilia etiam fiducia, quod ad Galatas 1, 8, anathema denuntiat angelis, si evangelium suo con-trarium afferre ausi fuerint. Quis autem angelos coelestes suae doctrinae subiicere audeat, nisi Daum habeat autorem ac vindicem? Tali conscientiae firmitudine instructos esse oportet ministros, qni suggestum vocem Christi nomine edituri, conscen-dunt: ut suam doctrinam nihilo magis everti posse noverint quam Deum ipsum.

19. Dei enim filius. Probatio est: quia nihil contineret sua praedicatio nisi unum Christum, qui aeterna est ac immutabilis Dei Veritas. Epithetum

istud, p e r nos p r a e d i c a t u s , emphasin habet-Quia enim fieri potest, et saepe accidit, ut hominum figmentis deformetur Christus, et quasi fuois adul-teretur: id a se et collegis factum esse negat: sed sincere et qua decet integritate, se purum ipsum proposuisse ac minime fucatum. Porro cur Appollon omiserit, quum Timotheum nominaret ac Sylvanum, non liquet certo: nisi quod probabile est, ut quique impiorum calumniis magis impetebantur, ita fuisse diligentius ab eo defensos. Caeterum his verbis significat, totam suam doctrinam simplici unius Christi cognitione fuisse comprehensam : sicuti r-vera totum evangelium in ea continetur. Itaque vagantur extra oleas qui aliud quam unicum Chris-tum docent, quacunque alioqui sapientiae ostenta-tione turgeant. Nam ut est finis legis: ita caput, summa, complementum deniqjae omnis spiritualis doctrinae. Secundo, significat suam de Christo doctrinam non fuisse versatilem aut flexiloquam, ut instar Protei ilium subinde transfiguraverit : sicuti nonnulli, perinde ac si pilam manu versarent, in. eo commutando ludunt, tantum ut acumen suum venditent: alii in hominum gratiam varias illi for-mas affingunt: alii quidquid uno die tradiderunt,. metu postridie rtractant. Talis non fuit Pauli Christus, nee esse potest ullius veri apostoli. Quare falso se Christi ministros esse iactitant qui ipsum versicolorem pingunt, pro suo commodo. Is enim demum verus est Christus, in quo apparet hoc aequabile et perpetuum etiam, quod illi proprium esse Paulus asserit.

. 20. Quaecunque enim promissiones Dei. Hio-rursus confirmt quam firmam et inflexibilem esse deceat praedicationem de Christo, quum sit ipse omnium promissionum Dei firmamentum. Esset enim plus quam absurdum, eum nutanti esse simi-lem, in quo omnes Dei promissiones stabiliuntur. Tametsi autem generalis est sententia, ut mox vide-bimus: aecommodatur tarnen ad circumstantiam praesentis causae, nempe ad firmitudinem Paulinae doctrinae adstruendam. Neque enim de evangelio duntaxat in gnre disserit: sed suum evangelium specialiter ornt hoc titulo. Ac si diceret: Si solidao sunt et bene fundatae Dei promissiones, firmam quoque esse oportet meam praedicationem, quae nonnisi Christum continet, in quo illae omnes sta-biliuntur. Verum quia his verbis nihil aliud in-tendit quam se genuinum et nullis externis acces-sionibus vitiatum evangelium praedicasse: retineamus generalem doctrinam, quod solo Christo fuleiantur omnes Dei promissiones. Sententia memorabilis et unum ex praeeipuis fidei nostrae capitibus. Pendet autem ex alio prineipio, quod nonnisi in Christo propitius est nobis Deus pater: promissiones vera testimonia sunt paternae erga nos eius benevolentiaet sequitur ergo per ipsum solum eas impleri. Pro-

2*

23 EPIST. PAULI AD CORINTHIOS I I 24

missiones dico gratiae divinae esse testimonia: nam etsi indignis quoque benefacit Deus, ubi tarnen ad eius bnficia accedunt promissiones, specialis est ratio: quod illio patrem se dclart. Deinde per-cipiendis Dei promissionibus non sumus idonei, nisi impetrata peccatorum remissione quam per Christum consequimur. Tertio promissio, qua nos sibi Deus in filios adoptt, omnium est prima. Causa autem et radix adoptionis est Christus: quia non aliis pater est Deus, nisi qui filii sui unigeniti membra sunt et fratres. Bed omnia fluunt ex illo fonte, Deo nos invisos magis esse quam acceptos extra Christum: quum tarnen ideo nobis promittat.Deus quaecunque promittit, quia nos amat. Itaque non est mirum si omnes Dei promissiones in Christo ratas esse ac firm as hic tradat Paulus. Sed quae-ritur utrumne ante "Christi adventum fluidae aut invalidae fuerint: nam videtur hic loqui Paulus de Christo in carne exhibito. Respondeo, quaecunque ab initio mundi promissiones datae sunt fidelibus, in Christo fuisse fundatas. Unde Moses et pro-phetae, quoties de reconciliatione cum Deo, de spe salutis, aut de quavis gratia disserunt, subiiciunt eius mentionem : et de eius adventu ac regno simul concionantur. Dico iterum promissiones sub veteri testamento pus fuisse impletas, quatenus expediebat in ipsorum salutem. Similiter tarnen verum est, quodammodo fuisse suspensas, donec advenit Chris-tus, per quem Ulis constaret verus effectus. Et sane fidles ipsi ita recumbebant in promissiones, ut earum tarnen yeritatem reiicerent in exhibitionem mediatoris: spemque suam eo usque suspenderent. Denique si quis expendat quis sit mortis et resur-rectionis Christi fructus, facile inde colliget qualiter obsignatae per eum fuerint stabilitaeque Dei pro-missiones, alioqui solidum complementum nunquam habiturae.

Quare et per ipsum sit amen. Hie etiam graeca exemplaria non consentiunt. Quaedam enim habent uno contextu, quotquot sunt Dei promissiones, per ipsum sunt etiam, et per ipsum amen, Deo ad gloriam per nos. Verum diversa lectio, quam se-quutus sum, magis est expedita et sensum pleniorem continet. Nam sicuti dixerat, in Christo Deum sanxisse omnium suarum promissionum fidem: ita nunc officium nostrum esse admonet, eiusmodi sanetioni accinere. Quod fit dum certa fide in Christo acquiescentes, subscribimus et signamus quod Deus sit verax: quemadmodum habetur apud Io-hannem (3, 33). Idque ad eius gloriam. Quia hic finis est quo referri debent omnia. Ephes. 1, 13, et Rom. 3, 4. Diversa lectio fateor magis est usi-tata: sed quiafrigida est, hanc praeferre non dubitavi, quae pleniorem doctrinam continet, deinde ad con-textum longe est aptior. Officii enim Corinthios ad-monet Paulus, ut suum amen respondeant, postquam

in simplici Dei veritate fuerunt edocti. Quod si eui tarnen grave sit ab altera lectione discedere: semper elicienda erit ad mutuam doctrinae et fidei consensum exhortatio.

21. Qui autem confirmt nos vobiscum in Christo, et qui- unxit nos, Deus est: 22. qui et dbsignavit nos, et dedit arrhabonem Spiritus in cordibus nostris.

Deus quidem semper est verax constansque in omnibus suis promissis: habetque perpetuo simul ac loquutus est suum amen. Nos autem qua sumus vanitate, non aliter respondemus illi nostrum amen quam dum verbo suo certum testimonium reddit in cordibus nostris. Id facit per spiritum suum. Id est quod nunc ^ibi vult Paulus. Docuerat superius hanc esse aptam symphoniam, quum Dei vocatio poenitentia caret, nosque vicissim oblatam adoptionis gratiam, indubia fide amplectimur. Quod Deus in proposito suo firmus manet, nihil mirum : sed mutua fidei nostrae constantia paria facere cum Deo, id vero non est humanae facultatis. Atque Deum imbecillitati nostrae aut defectui (ut vocant) mederi docet, quum infidelitatem nostram corrigendo per spiritum suum nos confirmt. Ita fit ut glorificemus ipsum firma fidei constantia. Se vero socium diserte adiungit Corinthiis. quo melius ad colendam unitatem sibi conciliet eorum animos.

21. Qui unxit nos. Pluribus verbis rem unam dsignt. Nam confirmationi unetionem adiungit et obsignationem1): aut hac duplici metaphora clarius illustrt quod prius dixerat sine figura. Nam Deus coelesti Spiritus gratia nos profundens, hoc modo ob-signat cordibus nostris verbi sui2) certitudinem. Quartum deinde ponit, datum nobis esse spiritum instar arrhae. Quae similitudo, ut saepius ab ipso usurpatur, ita valde est apposita. Nam ut spiritus testimonium adoptionis reddendo nobis sponsor est, fidem promissionum stabiliendo, acppayg est ac si-gillum : ita merito arrha dicitur, quia efficit ut ratum sit utrinque Dei pactum, quod alioqui quodammodo penderet. Hie primum notanda est relatio quam requirit Paulus inter Dei evangelium et fidem nos-tram. Nam sicuti certo certius est quidquid loquitur Deus, ita vult illud firmo stabilique assensu in ani-mis nostris esse constitutum. Deinde notandum est, quum eiusmodi certitudo res sit humanae mentis capfu superior, hoc esse spiritus sanoti officium, nobis intus confirmare quod Deus verbo suo pro-mittit. Unde hos titulos habet: quod sit unetio, arrha, paracletus et sigillum. Tertio notandum est, quieunque testem spiritum sanctum non habent, ut Deo ad certam spem salutis vocanti amen respon-d e a t , falso ohristianum nomen obtendere.

) quun) spiritus qui est unetio nostra nos confirme! hoeque *) Dei

25 CAPUT 11. 26

23. Ego autem festem invoco Beum in animam meam, quod parcens vdbis nondum venerim orinthum. 24. Non quod dominemur fidei vestrae: sed adiutores swmus gaudii vestri. Fide enim statis.

CAPUT II. 1. Beer ever am autem hoc in me ipso, non amplius

venire in tristitia ad vos. 2. Si enim ego contristo vos: et quis est qui me exhilaret, nisi is qui erit tristitia affectus ex me?

23. Ego autem. Nunc demum causam, reddere incipit mutati consilii. Nam hactenus calumniam tantum repulit. Quum autem diit se i 1 lis peper-cisse, culpam oblique in eos retorquendo, admonet iniquum fore si gravetur eorum delicto: sed multo fore iniquius, si hoc ipsi sustineant: longe autem iniquissimum si assentiantur tarn improbae calum-niae, quum ita scilicet peccati sui reum substiturent innocentem suo loco. Hoc autem modo illis pepercit, quia si venisset, coactus fuisset severius illos in-crepare. Malebat autem sponte eos resipiscere ante suum adventum, ut asperioris remedii nullus foret usus. Quod insigne argumentum est plus quam paternae lenitatis. Quantae enim indulgentiae fuit, quum iustam haberet causam excandescendi, decli-nare hanc necessitatem ? Et iusiurandum adhibet, ne quid, temporia causa, videatur fingere. Nam et res per se erat non oontemnenda : et magni intererat, ab omni mendacii fiotionisque suspicione procul eum abesse. Duo autem sunt, quae iusiurandum faciunt legitimum et pium: causa et affectus. Causam dico, ubi non iuratur temere: hoc est, in nugis nihili, aut etiam levibus negotiis: sed quum operae pretium est duntaxat. Affectum TOCO, ubi non tam respicitur commodum privatum, quam honori Dei Btudetur et fratrum bono. Hic enim finis semper spectandus est, ut Dei honori serviant nostra iura-menta, et proximis in re iusta serviant. Formula quoque notanda est: primum quod Deum advocat testem, deinde in animam suam. Nam in rebus dubiis et obscuris, ubi deficit hominum cognitio, ad Deum confugimus, ut ipse, qui solus est Veritas, reddat testimonium veritati. Qui autem Deo utitur teste, simul periurii ultorem oitat, si fallit: hoc sibi vult particula. In animam meam, ac si dioeret: non recuso quin poenam sumat, si mentior. Tam-etsi autem hoc non semper exprimitur verbo, sub-audiendum est tarnen: quia si nos infidi sumus, Deus fidelis manet: nec se ipsum abnegabit. Non patietur ergo impunitam nominis sui profanationem.

24. Non quod dominemur. Anticipt obiectio-nem quam opponere quispiam poterat. Quid? er-gone tarn impotenter te geris, ut solo adspectu sis

formidabilis? Atqui ista esset non christiani pas-toris gravitas, sed immanis tyranni saevitia. Huic obiectioni respondet : primum indirecte, negans rem ita habere: postea directe, oBtendens paterni hoc quoque fuisse affectus, quod coactus fuisset aspe-rius illos tractare. Quum eorum fidei dominari se negat, significat iniustam hanc esse et minime tole-randam potestatem, imo tyrannidem in ecclesia. Fides enim prorsus ab hominum iugo soluta liber-rimaque esse debet. Notandum autem quis loqua-tur: nam si quis omnino sit mortalium qui ius ha-beat tale dominium sibi vendicandi, Paulus oerte dignus hac praerogativa fuit. Fatetur autem sibi non competere. Itaque colligimus fidem non aliam subiectionem agnoscere quam verbi Dei: hominum imperio minime esse obnoxiam. Annotavit Eras-mus, subaudiendo graece particulam Ivexoc, sic posso intelligi: non quod vobis fidei causa dominemur. Qui sensus eodem fere redit. Innuit enim nullum esse dominium spirituale, nisi unius Dei. Semper illud manet fixum, pastoribus nullum esse proprium imperium in conscientias, quia ministri sint, non domini. Quid ergo sibi et aliis facit reliquum? vocat ad iu to re s gaud i i : quo nomine ego feli-citatem intelligo. Quamquam gaudium opposuit terrori, quem incutiunt tyranni sua saevitia, et pseudoprophetae tyrannis similes, qui cum rigore dominantur et potentia, ut est apud Ezechielem (34, 4). Eaticionatur autem a contrariis, se regnum minime usurpasse in Corinthios, quia potius eos in pacem lberam et laetitiae plenam asserere studuerit.

Fide enim statis. Cur hoc addiderit, alii aut dissimulant penitus, aut non satis clare docent. Ego iterum argumentum esse puto a repugnantibus. Si enim hic est fidei effectua atque haec natura, fulcire nos ut stemus: absurdum est, ut sit homi-nibus subiecta. Ita tollitur iniusta ia dominatio, cuius crimen a se nuper depuit.

1. Becrevram autem. Quisquis fuerit capitum divisor, fecit hic ineptam sectionem. Nunc enim demum exponit apostolus, quomodo illis pepercerit. Decreveram, inquit, non venire ad vos amplius cum tristitia: hoc est, adventu meo causam tristitiae vobis afferre. Venerat enim semel per epistolam, qua eos acriter pupugerat. Itaque quo tempore nondum resipuerant, venire ad eos noluit, ne coram iterum moerore eos afficere cogeretur. Nam male-bat eorum resipiscentiae dare longius temporis spa-tium. Et verbum ixptva omnino verti dbet in tem-pore plusquamperfecto: quia rationem afferens inter-positae morae superioris temporis consilium exponit.

2. Si enim ego contristo. Probatio superioris sententiae. Nemo sibi libenter moerorem accersit. Dicit autem Paulus, sibi ita communem esse sym-pathiam cum Corinthiis, ut nequeat, nisi ipsis hila-ribuB, gaudere. Imo ipsos sibi causam et autores

27 EPI8T. PAULI AD CORINTHIOS I I 28

laetitiae esse testatur : quod non poterant, si fuissent ipsi tristes. Hic affedus si in pastoribus vigeat, op-timum erit temperamentum, ne terrorbus animos per-turbent, quos laeta comitate fovere debuerant. Nam hinc nimis morosa severitas, quod ecclesiae salute non perinde laetamur, ut deceret.

3. Et scripseram vobis hoc, ne veniens tristitiam super tristitiam haberem, a quibus oportebat me gau-dere : fiduciam habens de vobis omnibus, quod meum gau-dium vstrum omnium sit. 4. Ex multa enim afflictione et angustia cordis, scripsi vobis per multas lacry-mas: non ut contristaremini, sed ut caritatem cognos-ceretis, quam habeo abundantius erga vos. 5. Si quis autem contrisiavit, non me contristavit, sed ex parte: ut ne vos omnes gravem.

3. Scripseram vobis. Sicuti nuper dixerat se ideo distulisse adventum ad eos suum, ne secundo tristis et rigidus veniret: ita nunc quoque se per epistolam primo tristem venisse docet, ne coram sereritatis suae rigorem sentirent. Quare non est quod de priore ilia tristitia conquerantur, in qua illis consulere voluit. Longius etiamnum procedit: nempe quod soribendo noluerit eis moerorem incu-tere, aut dare aliquam significationem indignationis: sed potius suum erga eos Studium probare, suum-que amorem. Hoc modo si quid fuit acerbitatis in epistola, non mitigat tan tum, sed etiam amabile et suave reddit. Sed quum postea fateatur quod hic

* negat, videtur secum pugnare. Respondeo, nullam esse repugnantiam : neque enim fatebitur hune sibi finem ultimum fuisse, contristare Corinthios: sed viam qua eos ad verum gaudium perduoeret. Prius-quam tarnen hoc dicat, de fine hic tantum loquitur : medium quod minus gratum erat, omittit, vel pau-lisper suspendit.

Fiduciam habens. Fiduciam hanc sibi sumit erga Corinthios, ut vicissim ita sint persuasi de animo ipsius. Nam qui odit, invidet: ubi commune gaudium, illic perfectus amor sit oportet. Quod si Pauli opinioni iudicioque non respondeant Corinthii, indigne eum frustrantur.

4. Ex multa enim afflictione. Altera ratio mi-tgandae asperitatis, -qua usus fuerat : nam qui ri-dentes, voluptatem capiunt ex aliorum fletu, quum in eo crudelitatem suam prodant, non possunt nec debent ferri. Paulus autem longe aliter affectum se' fuisse testatur. Yehementia doloris, inquit, mihi xtorsit quaecunque scripsi. Quis non excuset ac boni consulat quod ab eo animi affectu profioiscitur? praesertim quum ipse non sua, sed eorum causa et culpa angeretur. Deinde non evomeret dolorem suum, ut in eos exonerando se levaret: sed potius ut suum illis amorem ostenderet. His de causis non oportuit Corinthios exacerbari duriori repre-

hensione. L a c ry ma s addit: quae in viro forti et magnanimo ingentis doloris indicium sunt. Hic per-spicimus, ex quo animi sensu manare debeant piae sanctaeque reprehensiones et obiurgationes. Sunt enim multi clamosi reprehensores, qui in vitia de-clamitando, vel potius fulminando, mirum zeli ar-dorem prae se ferunt: interea securo sunt animo, ut videantur per lusum guttur et latera exercere velle. At pii pastoris est, flere secum priusquam alios ad fletum provocet : tacita cogitatione disoru-ciari priusquam indignationis signum edat: et plus retinere apud se doloris quam aliis faciat. Notan-dae etiam Pauli lacrymae: quae sua abundantia mollitiem testantur, sed magis heroicam quam fue-rit illa ferrea Stoicorum durities. Quo enim tene-riores sunt caritatis affectus, eo sunt laudabiliores, Adverbium abundantius comparative potest exponi. Atque ita tacita querimonia esset, Corinthios non re-ferre pares in amore vices, quia frigidius diligant a quo ardenter amantur. Simplicius tarnen accipio, quod Paulus suum erga eos amorem extollat, ut haec per-suasio quidquid severitatis est in eius verbis mitiget.

5. Si quis autem. Tertia ratio leniendae ofifen-sionis, quod dolorem habuerit communem cum illis: et causa aliunde profecta sit. Pariter, inquit, dol-uimus: et alius in culpa est. Quamquam de hoc ipso etiam mitius loquitur, quum dicit, si quis: non affirrnans, sed potius rem suspendens. Porro locus hic a quibusdam sic intelligitur, quasi velit Paulus dicere, qui mihi causam ddit moeroris, ille TOS quoque offendit. Mecum enim debuistis pariter do-lere: parum tarnen abest quin solus doluerim. Nolo enim simpliciter hoc dicere, n e vos o m n e s g r a -vem. Ita in secundo membro esset correctio prio-ns ; Sed Chry8ostomi expositio multo est aptior. Legit enim uno contextu, non me solum ille con-tristavit, sed propemodum vos omnes. Et quod dico ex parte, id eo facio, ne illum nimis gravem. Tan-tum in particula hac ex p a r t e a Chrysostomo dissentio. Interpretor enim positam pro quodam-modo. Scio Ambrosium de parte sanctorum acci-pere: quia divisa esset Corinthiorum ecclesia: sed illud est argutum magis quam fir mum.

6. Sufficit ei, qui talis est, correctio, quae itti con-tigit a pluribus: 7. ut potius e diver so debeatis con-donare, et consolari : ne forte abundantiori tristitia ab-sorbeatur qui eiusmodi est. 8. Quamobrem obsecro vos, .ut confirmais erga eum caritatem. 9. Nam in hoc etiam scripseram vobis, ut probationem vestri cog-noscerem: an ad omnia obedientes sitis. 10. Gui autem condonatis, etiam ego. Et enim cui condonavi, si quid condonavi, propter vos condonavi in conspectu Christi. 11. Ut ne occupemur a Satana. Non enim cogitatio-nes eius ignoramus.

29 CAPUT IL 30

6. Sufcit. Iam mansuetudinem ad eum quo-que exten dit, qui prae aliis graviter peccaverat: et cuius causa excanduerat adversus omnes, quod ad eius scelus conniverent. Quum huic quoque veniam indulgeat, qui poena maiore dignus erat: illustre specimen habent Corinthii, ex quo perspioiant quan-tum a nimia austeritate abhorreat. Tametsi non id facit tantum in Corinthiorum gratiam : sed quia ipse sponte erat placabilis. Debebant tamep in hac fa-cilitate agnoscere Corinthii summam eius humani-tatem. Adde quod non tantum exorabilem se praebet, sed alios hortatur ut eadem lenitate eum recipiant in gratiam. Sed haec paulo distinctius consideremus. Agitur de eo qui incestis novercae nuptiis se pol-luerat: quoniam flagitium erat minime tolerabile, Paulus excommunicari hominem

: iusserat. Corin-thios etiam durius increpaverat, quia tamdiu scelus hoc dissimulation^ et patientia fovissent. Ex hoc loco apparet, illum resipuisse, quum fuisset ab ec-clesia monitus. Iubet ergo Paulus, illi dari veniam, et consolatione etiam sublevari. Locus diligenter observandus. Docet enim qua aequitate et demen-tia temperanda sit disciplina ecclesiae, ne rigor modum excdt. Severitate opus est, ne impuni-tate (quae peccandi illecebra merito vocatur) mali reddantur audaciores. Bed rursus, quia periculum est ne is qui castigatur, animum despondeat, hie adhibenda est moderatio: nempe ut ecclesia simul atque resipiscentiam illius certo cognoverit, ad dan-dam veniam sit parata. Qua in parte ego pruden-tiam desidero in veteribus episcopis. Neque sane excusari debent, quin potius notandus est eorum error, ut cavere discamus. Paulus resipiscentia pec-catoris contentus est, ut ecclesiae reconcilietur : illi vero nulla resipiscentiae habita ratione, canones de triennali, de septennali, et interdum totius vitae poenitentia ediderunt: quibus miseros homines ab ecclesiae communione exeludunt. Atque hac via, aut magis alienatur ab ecclesia peccator, aut in hypoerisin inducitur. Quod si per se esset proba-bile institutum, tarnen ad illud improbandum, mihi haec ratio sufficeret: quod dissidet a spiritus saneti rgula, quam hie praescribit apostolus.

7. Ne absorbeatur a tristitia. Hic excommuni-cationis est finis, quod ad personam eius qui deli-quit, ut peccati sui sensu confusus coram Deo et ecclesia humilietur: ac cum vera displicentia et rea-tus confessione precetur veniam. Qui eo usque adductus est, iam consolatione magis indiget quam obiurgatione. Itaque si durius cum eo agere pergas, crudelis erit insultatio, non disciplina. Sedulo igi-tur cavendum ne ultra hune finem urgeantur. Nihil enim periculosius quam Satanae ansam porrigere, ut peccatorem ad desperationem sollicitet. Arma-mus autem Satanam, quoties eos, qui sria peccati sui agnitione tanguntur, consolatione destituimus.

9. Nam in hoc etiam scripseram. Occupt obiec-tionem qua uti poterant, quid ergo tibi volebas, quum tantopere succensuisti quia in eum non anim-advertebamus? Ex tam severo iudice repente fieri patronum, nonne Signum est hominis inter contra-rius affectus fluctuants? Haec cogitatio multum detrahere poterat ex Pauli autoritate. Verum res-pondet se obtinuisse quod quaerebat : itaque sibi esse satisfactum: ut iam dandus sit locus miseri-cordiae. Correcta enim eorum segnitie, nihil iam ob-stbat quominus hominem prostratum et iacentem sua mansuetudine rigrent.

10. Oui autem condonatis. Quo facilius eos pla-caret, suum suffragium veniae ab illis datae adiun-xit. Ac si diceret, ne dubitetis ignoscere: ego mihi ratum fore polliceor quidquid egeritis, iam que ves-trae ignoscentiae subscribo. Secundo, dicit se hoc facere in eorum gratiam: et quidem sincere et ex animo. Iam demonstraverat quam cuperet hominis saluti esse consultum : nunc vero etiam se libenter hoc Corinthiis dare affirmt. Pro oonspeotu Chr i s t i , aliqui personam malunt: quia Paulus in illa reconciliatione, Christi vices obibat, et perso-nam quodammodo sustinebat: sed mihi magis pro-batur, quod sincere et abaque simulatione remittere se testetur. Solet enim hac loquutione exprimere puram et minime fucatam rectitudinem. Quod si cui tarnen prior ille sensus arrideat, notandum erit, Christi personam in medium statui quia nihil est quod magis ad misericordiam flectere nos dbeat.

11. Ne occupemur a Satana. Potest referri ad > id quod superius dixerat de immodica tristitia. Est enim ilia pessima Satanae circumventio, quum ex-cussa omni consolatione, quasi desperationis abysso, nos absorbet: atque ita exponit Chrysostomus. Ego tarnen ad Paulum et Corinthios referre malo. Du-plex enim illis erat periculum a Satanae insidiis: nempe si nimium fuissent austeri ac morosi: vel si orta fuisset inter eos dissensio. Accidit enim persaepe ut pro correctionis zelo obrepat pharisai-cus rigor, qui miserum peccatorem praecipitet magis quam sanet. Sed de secundo potius loquitur, mea quidem sententia. Nisi enim aliquatenus Corinthio-rum voto obsecundasset Paulus, Satan dissidio inter eos conflato invaluisset.

Non enim cogitationes. Hoc est : scimus, a Do-mino moniti, hune assidue lapidem ab eo moveri, ut quum palam nos perdere nequit, occulte ado-riendo, incautos opprimt. Quum ergo noverimus, obliquis artibus ab eo nos impeti, et clandestinis molitionibus oppugnari : longe prospiciendum ne qua nobis noceat. Cogitationes hie posuit, sicut Hebraei utuntur voce HUTi sed in malam partem, pro astu-tis consiliis et machinationibus, quae fidelibus non debent esse incognitae: neque erunt, modo se tra-dant spiritui Dei regendos. In summa, quum mo-

31 EPIBT. PALI X> C0EINTHI08 II 32 neat Dens, Satanam omnia moliri, quo nos eireum-veniat ; praeterea doceat quibua modis eircumvenira nos posait: nostrum eat mature oeeurrere ne qua illi rima ad penetrandum pateat.

12. Forro quum venissem Troddem in emnge-lium OhrisU: etiam ostio mihi aperto in Domino, l. N

33 CAPUT IL 34

causa, vincti catenis ante victoris cnrrum trahun-tur. Paulus autem intelligit, se quoque triumphi, quem Deus agebat, fuisse participem: quod esset opera sua acquisitus. Qualiter legati currum Pri-marii ducis equis insidentes comitabantur, tanquam honoris socii. Ergo quemadmodum sub Dei au-spiciis militant omnes evangelii ministri : ita et vic-toriam illi et triumphi honorem acquirunt. Yerum singulos pro gradu militiae, in quo eos collocavit, et pro industria sibi navata triumphi societate dig-natur. Ita triumphum quidem agunt, sod Dei magis quam suum. Addit, in C h r i s t o , in cuius persona triumphat Deus ipse, sicut in eum contulit omnem imperii gloriam. Si quis reddere mala, qui trium-phat per nos, sensus eo quoque modo non mite constabit.

Odorem cognitionis. Triumphus erat, quod po-tenter et magnifie Deus per ipsum operabatur *), odore gratiae suae salvifico mundum perfundens, dum per eius doctrinam quosdam adducebat ad Christi cognitionem. Continua est autem metaphora odoris, qua tarn ambilis evangelii suavitas, quam vis et efcacia exprimitur ad vitam spirandam. Interea admonet Paulus, adeo insipidam. non esse suam prae-dicationem, ut solo odore animas vivificet. Hinc vero discamus, non alios rite proficere in evangelio quam qui bona Christi fragrantia incitantur ad eum expe-tenum, ut mundi illecebris valedicant. Dicit autem, in o m n i l o c o : quibus verbis significat, nusquam se venire ubi non fructificet: ac ubicunque sit, illic exstare operae suae pretium. Sciebant Corinthii, quot locis Christi evangelium ante sparsisset: dicit nunc, ultima primis quadrare.

15. Christi suavis odor. Quam metaphoram aptaverat Christi notitiae nunc ad personas apos-tolorum transfert: sed eadem ratione. Quemadmo-dum enim lux mundi vocantur, quia facem evan-gelii praeferendo homines illuminent: non autem quia proprio splendore Ulis praeluceaut: ita odoris nomen habent: non quia fragrantiam ex se ipsis ullam emittant, sed quia doctrina, quam ferunt, odo-rifera sit ad imbuendum suaveolentia sua totum mundum. Oertum est autem, elogium hoc compe-tere omnibus evangelii ministris: quia ubicunque pura est ac non fucata evangelii praedicatio, illic reperietur vis odoris, quam hie praedicat Paulus. Non dubium tarnen quin de se ac sui similibus pe-culiariter agat, in suam laudem vertens quod ob-trectatores vitio dabant. Quod enim a multis im-pugnaretur, quod multorum odiis esset expositus, inde eum vilipendebant. Respondet ergo, fidos et sinceros evangelii ministros suaviter olere coram Deo : non tantum quum salutari odore animas vi-

*) gratia CaVomi opera. Vol. L.

vificant, sed etiam quum exitium afferunt infide-libus. Itaque evangelium nihilo propterea minoris aestimandum. Uterque Deo gratus est odor, inquit: et quo electi recreantur in salutem, et quo reprobi enecantur. Praeclarus locus, quo docemur qualis-cunque sit eventus nostrae praedicationis, hoc tarnen ipsum Deo placere ut evangelium praedicetur, gra-tumque illi esse nostrum obsequium : nee quidquam decedere ex dignitate evangelii, quia non omnibus prosit. Nam in eo quoque glorificatur Deus, quod reprobis cedit in exitium: adeoque sie evenire opor-tet. Quod si Deo suavis est odor, nobis quoque esse debet: hoc est, non convenit noB offendi, si evangelii praedicatio non omnibus sit salutaris: sed potius reputemus, abunde sufficere si iustam repro-bis damnationem afferendo Dei gloriam promoveat. Yerum si mundo foeteant evangelii praecones, quia successus non per omnia votis respondeat: habent eximium solatium, quod adolent suffitum Deo bonae fragrantiae, foetorque ille mundi Deo et angelis bonus est odor. Vocabulum odoris magnam habet emphasin: perinde enim valet ac si dixisset: Tanta est vis evangelii in utramque partem, ut non gustu solum, sed olfactu solo aut vivificet aut interfioiat. Quidquid sit, nunquam frustra praedicatur quin va-leat aut in vitam aut in mortem. Sed quaeritur qu conveniat hoc cum natura evangelii, quod paulo post vocabit ministerium vitae. Responsio facilis est, quod evangelium praedicatur in salutem, id esse illius proprium: sed huius salutis participes esse solos fidles. Interea incredulis esse damna-tions occa8ionem, quod ab eorum vitio contingit. Ita Christus non venit in mundum, ut mundum condemnaret. Quid enim opus erat, quum simus extra ipsum omnes damnati? Apostolus tarnen ad ligandum non minus quam ad solvendum, et ad retinenda non minus quam remittenda peccata, mittit. Lux est mundi, sed infidles excaecat: petra est fundamentalis, sed multis etiam lapis offendiculi. Semper ergo distinguendum est pro-prium evangelii officium ab accidentali (ut ita lo-quar), quod hominum pravitati imputandum est. Qua fit, ut vita illis vertatur in mortem.

16. Et ad haec. Exclamatio haee quibusdam videtur esse interposita ad vitandam arrogantiam: quia fateatur rem esse humana facultate superiorem, bonum Christo apostolum se praestare. Sic autem laus in Deum transscribitur. Alii putant notari bo-norum ministrorum paucitatem. Ego tacitam anti-thesin subesse existimo, quae statim exprimitur: ac si diceret: vulgaris quidem est professio, et multi confidenter se iaetant: sed rem ipsam habere, rarae est eximiaeque virtutis. Nihil mihi usurpo quod non in me comperiatur, si eo ventum fuerit.. Ergo quum titulum sibi promiscue usurpent, quibus docendi officium inter se commune est, Paulus exceUentiam

3

35 EPIST. PAULI AD CORINTHIOS I I 36

peculiarem sibi vendicans ab eorum grege se eximit, qui nulla aut exigua spiritus virtute pollebant.

17. Non enim sumus. Iam apertius pseudo-apostolis se opponit, atque id amplificandi causa, et simul ut eos a laude, quam sibi vendicavit, ex-cludat. Iure, inquit, de meo apostolatu magnifie loquor. Non enim vereor ne arguar vanitatis, si rei experimentum quaeritur. Sed multi falso idem sibi arrogant, qui nihil reperientur habere mecum simile. Verbum enim Domini adulterant quod ego summa fide et sinceritate in ecclesiae aedifi-cationem administro. Caeterum non est mihi veri-simile, qui hic taxantur, doctrinas palam impias aut falsas praedicasse : sed potius arbitror eos aut quaes-tus aut ambitionis causa, rectum doctrinae usum corrupisse: ut omni energia careret. Id vocavit a d u l t e r a r e . Erasmus cauponari maluit. Grae-cum verbum xamrjXssiv a propolis sumptum est, aut cauponibus, quibus mos est suas merces fucare, quo pluris veneant. In hac significatione an ver-bum cauponari legatur apud Latinos, nescio. Cer-tum quidem est ex contrario membro, Paulum hie doctrinae corruptelam voluisse exprimere: non quia a veritate deficerent, sed quod eam fucatam propo-nerent, non in genuina sua sinceritate. Dupliciter enim corrumpitur Dei doctrina: directe quum fal-sitati et mendaeiis admista, non amplius pura, nee germana Dei doctrina est, sed falso sub hoc titulo commendatur : indirecte, quum retenta puritate, flec-titur tarnen hue et illuc in hominum gratiam, et indignis lenociniis deformatur, ad aueupandum favo-rem. Quemadmodum reperientur nonnulli, in quo-rum doctrina nulla erit impietas: sed quia aut plau-sus mundi venantur, acumen suum et faeundiam venditando, aut locum aliquem ambiunt, aut inhiant turpi lucro, aut emergere quoquo modo cupiunt: dpravant nihilominus ipsam doctrinam, qua per-peram abutuntur, et quam pravis suis cupiditatibus servire faciunt. Retineo igitur libenter adulterandi verbum: quia melius exprimit quid evenire omnibus 8oleat, qui sacrosaneto Dei verbo tanquam pila ludunt, ac illud transfigurant, prout illis est com-modum. Necesse enim est ut dgnrent a veri-tate, et factitium quoddam adulterinumque evan-gelium praedicent.

Sed tanquam ex sinceritate. Nota similitudinis hio supervacua est, ut aliis multis locis. Corrupte-lae, cuius meminerat, primum opponit sinceritatem, quae tarn ad praedicationis formam quam ad affec-tum animi referri potest: mihi hoc secundum magis probatur. Deinde fidam et religiosam dispen-sationem: quod ipse evangelium sibi a Deo commis-sum et apud se depositum de manu in manum (quod ahmt) ecclesiae fideliter tradat. Tertio adiun-git intuitum divinae praesentiae. Nam haec tria quisquis habuerit, non est periculum ne verbum Dei

corrumpere in animum inducat. Primum est, ut recto Dei zelo agamur: alterum, ut meminerimus ei us negotium nos agere: nee quidquam proferamus nisi ab ipso profectum: tertium, ut cogitemus, nihil nisi ipso teste ac speetatore nos agere: atque ita omnia ad eius iudicium referre discamus. I n C h r i s t o perinde valet ac secundum Christum. Nam quod Erasmus reddidit per Christum, nihil ad Pauli mentem.

CAPUT III. 1. Incipimusrursum nos ipsos commendare? num-

quid, sicuti quidam, commendatitiis epistolis opus ha-bemus ad vos? aut commendatitiis avobis? 2. Epis-tola nostra vos estis, scripta in cordibus nostris, quae cognoscitur et legitur ab omnibus hominibus: 3. dum palam fit, vos esse epistolam Christi, subministratam a nobis, scriptam non atramento, sed spiritu Bei vivi: non in tabulis lapideis, sed in tabulis cordis carneis.

1. Incipimus. Apparet hoc quoque fuisse illi obiectum, quod nimius esset in praodicandis rebus suis gestis : et quidem ab iis, quibus dolebat, quam appetebant nominis gloriam eius magnitudine suffo-cari. Iam ergo in priore epistola (meo iudicio) hoc reprehenderant, quod in se laudando immodicus foret. C o m m e n d a r e hic significat inaniter se iaetare, et praeter modum, aut certe ambitionis causa laudes suas recensere. Habebant speciosum praetextum Pauli calumniatores, quod per se putida res sit et odiosa, propriae laudis buccinatorem esse. Sed Paulum excusabat ncessitas, quod non nisi coactus gloriabatur. Finis etiam liberabat eum ab omni calumnia: quoniam non aliud spectabat quam ut apostolatus sui honor salvus maneret in eccle-siae aedificationem. Nisi enim imminutus fuisset Christi honor, facile tacitus sivisset de sua existi-matione detrahi. Videbat etiam hoc plurimum no-cere Corinthiis, quod autoritate minus apud eos valeret. Primum ergo ealumniam eorum addueit: significant, se non prorsus esse ignarum quinam apud eos sermones volitassent.

Numquid opus habemus. Responsio est magis ad personam quam ad rem (ut vulgo dicunt), tam-etsi de re postea dicet quantum satis erat. Sed nunc eorum malignitatem arguit, quod moleste fere-bant, si quando invitus, adeoque ipsis cogentibus, mentionem faceret gratiae sibi a Deo collatae : quum ipsi epistolas hinc inde emendicarent, ambitiosis tantum commendationibus farctas. Negat sibi ver-borum commendatione opus esse: quum factis suis abunde laudetur. Ieiunam autem in illis gloriae cupiditatem domonstrat, quod per hominum suffra-gationes se insinuarent. Hoc modo eleganter et apposite refellitur eorum calumnia. Neque tarnen

37 CAPUT III. 38

inde colligendum est, simpliciter et per se rem esse malam, commendationem accipere, qua in bonum finem utaris. Ipse enim Paulus multos commendat, non facturus, si esset illicitum. Sed duo hic requi-runtur: ut non sit ommendatio blanditiis elicita, sed enucleatum testimonium: deinde ne promovendi hominis causa detur, sed tantum ut regno Christi promovendo serviat. Ideo dixi Paulum habuisse eorum respectum, quorum fuerat calumniis impetitus.

2. Epistla nostra vos. Non caret artificio, quod suam gloriam constituit in salute Corinthiorum : ac si diceret: Quamdiu eritis Christiani, satis habebo commendationis. Fides enim vestra me praedicat: quia apostolatus mei est sigillum. Quum dicit s c r i p t a m in c o r d i b u s , hoc de Sylvano et Ti-motheo potest intelligi: et tunc erit sensus: Nos con-tenu sumus hac laude, quam ex re ipsa consequi-mur. Aliorum commendationes in oculis hominum volitant : haec nostra suam sedem habet in ccnscien-tiis. Potest etiam ad Corinthios ex parte referri, hoc sensu : Qui commendationes imptrant, non ha-bent in conscientia quod in charta scriptum gestant: et qui commendant alios, indulgentia saepe magis id faciunt quam iudicio: nos vero utrinque insculp-tum in cordibus habemus apostolatus nostri testi-monium.

Quae cognoscitur. Posset etiam legi, quae cog-noscitur et agnoscitur, propter dubiam significationem verbi avayivctxjea&at : et nescio annon melius con-veniret. Nolui tarnen discedere a recepta transla-tione, nisi coactus. Tantum admonitus sit lector ut consideret utrum sit melius. Si agnosci legamus, tacita inter certam et perspectae fidei epistolam, et inter supposititias erit antifiiesis. Et certe quod pro-xime sequitw, in hanc partem magis propendet: quia epistla Christi ementitis et falsis opponitur.

3. Vos esse epistolam Christi. Perseverans in metaphora, dicit epistolam a Christo scriptam esse: quia opus illius erat Corinthiorum fides. S u b m i -n i s t r a t a m a se dicit, quasi fuerit vice calami et atramenti. Denique Christum facit autorem, se vero organum : ut calumniatores intelligant sibi cum Christo esse negotium, si maligne contra obtrectare pergant. Quae sequuntur, posita sunt ad exagge-randam epistolae huius autoritatem. Secundum vero iam spectat ad comparationem legis et evangelii. Hac enim occasione paulo post ad earn descendet, sicut videbimus. Antitheses a t r a m e n t i et Sp i -r i t u s , l ap idum et cord is ad auxesin non parum valent. Plus enim exprimit, quum atramentum opponit Dei spiritui et lapides cordi, quam si spi-ritual et cor sine contentione nominasset.

Non in tabulis lapideis. Alludit ad promissio-nem quae habetur 1re. 31, 31 et Ezech. 37, 26, de gratia novi testamenti. Percutiam, inquit, foe-dus novum cum ipsis, non quale pepigeram cum

patribus eorum : sed inscribam cordibus eorum leges meas et visceribus eorum insculpam. Item, aufc-ram cor lapideum in medio tui, et dabo tibi cor carneum, ut ambules in praeceptis meis. Hoc be-neficium in sua praedicatione fuisse impletum dicit Paulus. TJnde palam apparet, fidum esse novi foe-deris ministrum: quae lgitima est apostolatus appro-batio. Epithetum e a r n ei non capitur hie in malam partem, sed molle et flexibile significat: quoniam opponitur lapideo, hoc est, duro et contu-maci: quale est cor hominis a natura, donec sub-actum Dei spiritu fuerit.

4. Fiduciam autem eiusmodi per Christum habe-mus erga Deum: 5. non quod idonei simus ex nobis ad cogitandum quidquam, tanquam ex nobis: sed fa-cultas nostra ex Deo est, 6. qui nos fecit idoneos ministros novi testamenti, non literae, sed Spiritus. Nam liter a quidem oeeidit: Spiritus autem vivificat. 7. Quod si ministerium mortis in Uteris insculptum in lapidibus fuit in gloria, ita ut non possent intueri filii Israel in faciem Mosis propter gloriam vultus eius, quae aboletur: 8. quomodo non magis minis-terium spiritus erit in gloria? 9. Si enim ministe-rium damnationis gloria: quomodo non magis abundet ministerium iustitiae in gloria? 10. JEtenim quod glorificalum fuit, in hac parte, non fuit glorifkatum propter antecellentem gloriam. 11. Si enim quod abo-letur, per gloriam: multo magis quod manet, erit in gloria.

4. Fiduciam autem. Quia magoificum erat en-comium illud quo se ac suum apostolatum ornave-rat Paulus: ne quid de se arrogantius quam par sit praedicare videatur, totam gloriam in Deum trans-fert, a quo fatetur sibi datum quidquid habet. Hac, inquit, iaetantia Deum magis quam me ipsum ex-tollo, cuius gratia sum quidquid sum. Addit, p e r C h r i s t u m , suo more: quod hie veluti canalis est, per quem ad nos omnia Dei bnficia fluunt.

5. Non quod idonei. Non est haec fictae mo-destiae submissio, quod ita sibi omnia adimit: sed quod sentit, ex animo loquitur. Videmus autem ut nihil homini reliquum faciat. Est enim minima fere pars boni operis cogitatio: hoc est, neque pri-mas, neque secundas laudis partes habet. Atqui ne hanc quidem nobis concedit. Quum minus sit c o -g i t a r e quam velle, quantum desipiunt qui sibi rectam voluntatem arrogant, quando ne bene cogi-tare quidem illis relinquit Paulus? Papistae de-cepti sunt vocabulo sufficientiae, quod posuerat vtus interpres. Nam se elapsos putant, si fateantur ho-minem non esse parem capiendis bonis consiliis: interea vero tribuant illi rectam mentis intelligen-tiam, quae a Deo paululum adiuta per se aliquid valeat. Paulus autem non atcEpmav modo, sed

8*

39 EPIST. PAULI AD CORINTHIOS II 40

etiam faavxjTa homini suppetere negat: quae tan-tundem valet ac idoneitas, si hoc verbum Latinis in U8U foret. Non poterat igitur magis hominem nu-dare omni bono.

6. Qui nos fecit idoneos. Confessus fuerat se prorsus esse ineptum: nunc se Dei gratia aptatum ad munus praedicat, cui ante erat inutilis. Unde eius magnitudo et difficultas colligitur: quando a nemine obiri potest qui non fuerit ante a Deo com-paratus et forinatus. Atque hoc etiam apostoli con-silium est, extollere evangelii dignitatem. Nee du-bium est quin oblique eorum inopiam perstringat, qui suas dotes magnifie iactabant, quum ne una quidem coelestis gratiae gutta essent praediti.

Non literae, sed spiritus. Nunc comparationem persequitur legis et evangelii, quam prius attigerat. Incertum est autem, inductusne ad hanc disputa-tionem fuerit, quod videret perversos quosdam legis aemulatores esse Gorinthi: an alia occasione earn 8usceperit. Ego, quia nullo argumento mihi appa-ret, pseudoapostolos illic legem evangelio permis-cuisse, magis existimo, quum negotium haberet cum frigidis declamatoribus qui garrulitate tantum fa-vorem captarent, videretque Corinthiornm aures tali ostentatione deliniri: voluisse illis ostendere quae praecipua esset evangelii virtus, et quae praecipua laus ministrorum. Porro hanc reponit in efficacia Spiritus. Ad id probandum, non mediocriter vale-bat legis et evangelii comparatio. Haec mihi ratio fuisse videtur cur ad earn descendent. Caeterum non dubium est quin per literam vetus testamen-tum intelligat: sicuti evangelium spiritus nomine. Nam quum se dixisset ministrum novi testamenti, continuo vice expositionis adiecit, se ministrum esse spiritus, et literam opposuit spiritui. Nunc excu-tienda est ratio huiusce appellationis. Invaluit ori-genicum illud commentum, per literam sensum scripturae grammaticum et genuinum (quern lite-ralem vocant) debere intelligi: per spiritum vero sensum allegoricum, qui vulgo censetur spiritualis. Itaque nihil aliquot saeculis magis tritum fuit aut receptum quam hic clavem a Paulo tradi scriptu-rae per allegorias exponendae: quum tarnen hoc sit ab eius mente alienissimum. Nam literae no-mine Bignificat externam praedicationem quae cor non attingat : per spiritum vero doctrinam vivam, quae efficaciter operetur in animis per gratiam spi-ritus. Litera ergo perinde valet ac literalis prae-dicatio, hoc est, mortua et inefficax, quae tantum auribus percipitur. Spiritus autem est doctrina spiritualis, hoc est, quae non ore .tantum pronun-tiatur, sed efficaciter in animas usque vivo sensu pntrt. Respexit enim Paulus ad locum Iere-miae quern nuper cita vi: ubi Dominus legem suam voce promulgatam fuisse dicit : et ideo paruae fuisse durationis, quia populus earn minime am plexus fue-

rit ex corde: promittit autem spiritum regeneratio-nis sub regno Christi, qui evangelium suum, hoc est, foedus novum, cordibus inscribat. Nunc huius prophetiae complementum Paulus gloriatur in sua praedicatione exstare: ut agnoscant Corinthii quam nihili sit loquacitas Thrasonum, qui absque spiritus energia deelamitant. Verum quaeritur an Deus sub veteri testamento insonuerit tantum externa voce: non autem intus loquutus sit piorum cordibus per spiritum. Primo respondeo, Paulum hie considerare quid fuerit proprium legis: nam quam vis Deus tune per spiritum operaretur, illud tarnen non erat ex ministerio Mosis, sed ex Christi gratia. Quemad-modum habetur Iohannis 1, 17: Lex per Mosern, gratia et Veritas per Iesum Christum. Certe gra-tia Dei toto illo tempore otiosa non fuit: sed suffi-cit, quod non fuerit proprium legis beneficium. Moses enim partibus suis defunctus erat, quum vitae doctrinam tradidisset, additis minis et promis-sionibus. Hac ratione legem vocat literam, quia per se mortua sit praedicatio: evangelium vero spiritum, quia vivax sit, imo vivificum eius ministerium. Deinde respondeo, non simpliciter tarn de lege quam de evangelio haec praedicari, sed quatenus unum alteri opponitur: nam et evangelium non semper est spiritus. Sed ubi ad collationem utrius-que venitur, vere et congruenter dicitur, legis na-turam esse literaliter docere homines, ita ut ultra aures non penetret: evangelii autem naturam esse spiritualiter docere, quia gratiae Christi sit instru-mentum. Hoc ex Dei ordinatione pendet, cui pla-cuit efficciam spiritus in evangelio magis quam in lege exserere. Eius enim solius opus est, efficaciter docere animos. Porr quod Paulus vocat se mi-nistrum spiritus, eo non intelligit, gratiam spiritus sancti ac vim suae praedicationi esse alligatam: ut quoties libuerit, una cum voce spiritum e gutture profrt. Hoc tantum vult, Christum suo ministe-rio benedicere, atque ita implore quod de evangelio praedictum est. Aliud autem est, Christum adiun-gere hominis doctrinae suam virtutem, quam homi-nis doctrinam per se tantum valere. Ministri ergo spiritus sumus, non quia inclusum eum teneamus, et quasi captivum: non quia pro arbitrio confera-mus eius gratiam omnibus, aut quibus placuerit: sed quia Christus per nos mentes illumint, rno-vt corda, totos denique homines rgnrt. Eius-modi coniunctio et nexus Christi gratiae cum la-bore hominis facit ut saepe ministro adsoribatur quod solius Domini est. Nam tunc non respicitur nuda hominis persona, sed tota evangelii dispensa-tio, quae constat tarn arcana Christi virtute, quam externa hominis opera.

Nam litera oeeidit. Hie locus ab Origene pri-mum, deinde ab aliis perperam detortus fuit in adulterinum sensum. Unde sequutus est valde per-

41 CAPUT III. 42

niciosus error, quod putarunt scripturae lectionem non vanam modo, Bed noxiam quoque fore, nisi ad allegoriaB traheretur. Hie error fons fuit multorum malorum. Neque enim modo permissa fuit licentia germanum Bcripturae sensum adulterandi: sed quo quisque audacior fuit in eo genere, eo excellentior habitus fuit scripturae interpres. Ita impuDe luse-runt multi ex veteribus sacro Dei verbo, non secus ac pila versatile Hac occasione etiam haereticis fraena laxata ad turban dam ecclesiam. Nam quum quidlibet ex quolibet facere, usu receptum esset: nullum fuit tarn absurdum vel prodigiosum delirium quod non colore aliquo allegoriae induci posset. Boni etiam abrepti sunt, ut plurimas fingerent per-versas opiniones, allegoriarum dulcedine decepti. Sensus autem huius loci est: Verbum Dei, si ore tantum proferatur, mortis esse causam : tunc demum esse vivificum, ubi corde suscipitur. Voces ergo literae et Spiritus, nihil ad expositionem pertinent, Bed ad vim et fructum. Cur atem mortifica vocetur doctrina, quae aures tantum verberans cor non attingit, mox vidbtmus.

7. Quod si Ministerium mortis. lam dignitatem evangelii amplificat eo argumento, quod legem Deus magno honore dignatus est: quae tarnen nihil ad evangelium. Multis miraculis lex fuit illustrata: sed hie Paulus unum attingit: nempe tantum in facie Mosis splendorem refulsisse, qui omnium ocu-los perstringeret. Splendor ille symbolum erat gloriae legis. Nunc a minori ad maius argumen-tatur, decere ut evangelii gloria magnificentior ap-pareat, quum longo intervallo antecellat legem. Primum vocat legem ministerium mortis: secundo, eius doctrinam Uteris et atramento exaratam esse dicit : tertio, insculptam fuisse in lapidibus : quarto, non perpetuae fuisse durationis, sed eius statum fuisse temporalem et caducum : quinto, iterum vocat ministerium damnationis. Quo plenae essent anti-theses, debuit evangelio totidem membra ex adverso aptare: sed tantum vocavit ministerium spiritus, et iustitiae, et quod perpetuo manet. Si verba in-spicias, non est intgra relatio. Yerum quod ad rem, sufficit. Dixerat enim spiritum esse vivificum: deinde, corda habere pro lapidibus, et voluntatem pro atramento. Excutiamus nunc breviter ista legis et evangelii attributa. Sed meminerimus eum non loqui de tota doctrina, quae continetur in lege et prophetis: neque etiam tractare quid patribus sub veteri testamento acciderit: sed attingere duntaxat quid peculiariter conveniat ministerio Mosis. Lex in lapidibus insculpta fuit: ideoque literalis erat doctrina. Hie legis defectus corrigendus fuit per evangelium: quia fragilem esse oportuit, quamdiu tabulis lapideis tantum erat consignata. Evangelium ergo foedus est sanctum et inviolabile: quia per-cussum spiritu Dei Sponsore. Hinc quoque sequitur,

legem ministerium fuisse damnationis et mortis. Ubi enim docentur de suo officio homines, audiunt-que, omnes, qui non satisfaciunt Dei iustitiae, esse maledictos, peraguntur rei peccati et mortis. Ergo ex lege nihil quam reatum eiusmodi reportant: quia illic Deus exigit quod sibi debetur: facultatem vero prae8tandi non confert. Evangelium autem, quo regenerantur homines, et per gratuitam pecca-torum remissionem Deo reconciliantur, ministerium est iustitiae, et proinde etiam vitae. Hie tamen exoritur quaestio, quum evangelium sit odor mortis in mortem nonnullis, et Christus sit petra scandali, et lapis ofFensionis positus in ruinam multorum: cur in solam legem competere dicat quod est utrique commune. Si respondeas fieri per accidens, quod evangelium mortis est materia, adeoque occasionem magis esse quam causam, quum suapte natura sit omnibus salutare: nondum soluta erit difficultas. Nam et de lege idem vere respondebitur.