1

BUGÜNE KADAR GERÇEKLEŞTİRİLEN ÇALIŞMALAR

ZİHİN VE RUH SAĞLIĞI ALANINDA İNSAN HAKLARI 2008 TÜRKİYE RAPORU, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

Bu proje kapsamında, Türkiye’nin 6 büyük ruh sağlığı hastanesi ve 6 bakım ve rehabilitasyon merkezi ziyaret edildi, kurum koşulları incelendi, kurumda kalanlara ve çalışanlara yönelik etkinlikler düzenlendi, sivil toplum ve kamudan ilgili tüm tarafların katılımıyla yuvarlak masa toplantıları gerçekleştirildi, sorunlar ve çözüm önerileri tartışıldı. Tüm proje çıktıları kapsamlı bir rapor haline getirildi ve bir ulusal sempozyum düzenlendi.

RUH SAĞLIĞI ALANINDA TOPLUM-TEMELLİ MODEL GELİŞTİRME (Ocak 2009 - Mart 2010):

Bu proje kapsamında, İstanbul ve Manisa’da psikiyatrik teşhis almış ve zihinsel engelli bireylere yönelik sosyal ve psikolojik destek sunan dayanışma merkezleri hizmete açıldı. Tecrübeyle uzman kişilerin de aktif çalıştığı merkezlerde, her iki grubun sosyal yaşamda karşılaştığı güçlükler tespit edildi. Sorunlar ve ihtiyaçlar sorunları yaşayanların ve hizmet veren tüm kademedeki çalışanların katılımıyla tartışıldı ve bir model önerisi geliştirildi. Proje çıktıları kitap halinde yayınlandı ve ilgili kurum

ve kişilerle paylaşıldı. Proje sonunda bir belgesel film hazırlandı.

RUH SAĞLIĞINDA İYİ ÖRNEKLER: SLOVENYA VE İTALYA ÇALIŞMA ZİYARETLERİ (14-21 Mart 2009):

Bu proje kapsamında, ruh sağlığı alanında Avrupa’daki iyi örnekleri incelemek üzere Slovenya ve İtalya’nın Trieste bölgesine inceleme gezisi gerçekleştirildi. Bu gezi kapsamında her iki ülkede zihin ve ruh sağlığı alanında çalışma yapan bir çok sivil toplum örgütü ziyaret edildi, toplum temelli ruh sağlığı hizmetlerinin uygulanması ve yasal düzenlemelerle ilgili

2

derlenen gözlem ve bilgiler rapor haline getirildi ve ilgili kişi ve kurumlarla paylaşıldı.

RUH SAĞLIĞINDA İNSAN HAKLARI PROJESİ (Eylül 2009 - Ekim 2010):

Bu proje kapsamında, psikiyatrik teşhis almış ve zihinsel engelli bireyler ve yakınlarına yönelik bir danışma hattı kuruldu. Söz konusu telefon hattı aracılığıyla bireyler çeşitli alanlardaki mevcut hakları konusunda bilgilendirildi, mümkün ve gerekli olan durumlarda avukatlar ile görüştürüldü ve dava açmalarına destek verildi. Bu ihtiyaçlara dayanarak, Dünya Sağlık Örgütü’nün Ruh Sağlığı Yasası için On Temel İlke metni esas alınarak “Hak Temelli ve Katılımcı Bir Ruh Sağlığı Yasası İçin Temel İlkeler” belirlendi.

RUH SAĞLIĞI ALANINDA SORUN YAŞAYAN BİREYLERE VE HUKUKÇULARA YÖNELİK BROŞÜR GELİŞTİRME VE YAYINLAMA PROJESİ (Ocak 2010 - Aralık 2010):

Bu proje kapsamında psikiyatrik teşhis almış ve zihinsel engelli bireyler ile yakınlarına ve hukukçulara yönelik mevcut hakları ulusal ve uluslar arası yasal düzenlemeler ışığında anlatan, yurtiçinde ve dışında olumlu uygulamaları özetleyen, başvuru birimlerini belirten broşürler geliştirildi ve yayınlandı. Çeşitli illerde bulunan barolar ve sivil toplum örgütleri başta olmak üzere ilgili kurumlara ve kişilere dağıtıldı.

ZİHİN VE RUH SAĞLIĞI ALANINDA YENİ OLANAKLAR, YENİ YAKLAŞIMLAR SEMPOZYUMU (4-5 Kasım 2010):

İsveç Raoul Wallenberg İnsancıl Hukuk Enstitüsü (RWI) ve İstanbul Bilgi Üniversitesi ile işbirliği ile yurt dışından alanında uzman konuşmacılarIN davet edildiği, uluslar arası bir sempozyum düzenlendi. Bu sempozyumun sonrasında RUSİHAK’ın öncülüğünde Sağlık Bakanlığı, Türk Psikiyatri Derneği ve gönüllü hukukçuların katılımıyla bir ruh sağlığı yasası çalışma grubu oluşturuldu. Türkiye’nin henüz bir ruh sağlığı yasası bulunmamaktadır. Söz konusu çalışma grubu ve ilgili ana grupların gönüllü çalışmalarıyla uluslar

3

arası standartlara uygun bir ruh sağlığı yasası geliştirmek için çalışılmaktadır.

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ENGELLİLERİN İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ (BM EHS) VE DÜNYADAKİ GELİŞMELER IŞIĞINDA VESAYET VE DESTEKLİ KARAR VERME SEMPOZYUMU (15.06.2012):

15 Haziran 2012’de İstanbul Teknik Üniversitesi tesislerinde, Birleşmiş Milletler Engellilerin İnsan Hakları Sözleşmesi (BM EHS) ve dünyadaki gelişmeler ışığında ‘Vesayet ve Destekli Karar Verme Sempozyumu’ düzenlendi. Sempozyuma Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Hindistan ve Macaristan’dan akademisyen ve hukukçu uzmanların

yanı sıra Türkiye’den bakanlık yetkilileri, akademisyenler, psikiyatrlar, psikolog ve hukukçular ile sorunu bizzat yaşayan kişiler ve sivil toplum örgütleri katıldı. Bu sempozyumla Türkiye’de ilk kez vesayet kurumu ve zihinsel ve ruhsal engellilerin diğer bireylerle eşit hukuki ehliyete sahip olmaları gerektiği gerçeği tartışıldı.

PSİKİYATRİK TEŞHİSLİ BİREYLERİN GÜÇLENMESİ VE KARAR MEKANİZMLARINA KATILIMI PROJESİ / HASTA KONSEYİ (Nisan 2011 - Nisan 2012)

Proje bünyesinde Hollanda Meerkanten Hastanesi’ndeki danışan konseyi model alınarak Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi bünyesinde farklı servislerde bulunan hasta temsilcilerinden ve dışarıdan gelen temsilcilerden oluşan bir hasta konseyi oluşturuldu. Hizmet alan kişilerin kendilerine sağlanan hizmetle ilgili karar mekanizmalarına katılımlarının sağlanması ve hastane içerisinde yaşanan sorunlara çözüm yolları üretmeleri amaçlanan bu çalışma gönüllü katılım ve hastane işbirliği ile devam etmektedir.

SOSYAL POLİTİKA ÖNERİSİ GELİŞTİRME PROJESİ (Haziran 2011 - 15 Haziran 2012):

Zihin ve ruh sağlığı alanında Avrupa’daki üç farklı ülke (İtalya, Hollanda, İsveç) ziyaret edilerek o ülkelerdeki ilgili kamu kurumları, yerel hizmetler ve sivil toplum örgütleri ile görüşüldü. Sosyal politikalar ve uygulamaları yerinde incelendi. Gerçekleştirilen çalışma ziyaretleriyle her üç ülkede toplanan bilgiler ve yapılan gözlemler doğrultusunda Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politika Forumu’nun katkısıyla bir sosyal politika öneri raporu hazırlandı. Hazırlanan sosyal politika raporu hükümet yetkililerinin yeni hizmetleri planlarken dünyadaki gelişmelerle uyumlu adımlar atmalarına katkı sağlamak amacıyla hükümete sunuldu.

YEREL SİVİL İZLEME GRUPLARI OLUŞTURMA PROJESİ (Eylül 2011 - Mart 2014):

4

Türkiye’nin büyük ruh sağlığı hastanelerinin ve rehabilitasyon merkezlerinin bulunduğu illerde, ülkemizde 2009'da yılında yürürlüğe giren Engelli Hakları Sözleşmesi’ni baz alan, insan hakları temelinde kaliteli hizmet verilmesini sağlamak, yerel sivil izleme grupları oluşturmak yoluyla kalıcı ulusal bir sivil izleme mekanizması kurmak, söz konusu kurumların izlenmesi konusunda standartlar oluşturmak ve yayınlamak, yerel aktivistlerin güçlenmesine yardımcı olmak amacıyla geliştirilmiş proje, Avrupa Birliği Avrupa Komisyonu İşkence ve Kötü Muameleyi Önleme Fonu tarafından desteklendi.

PSIKOSOSYAL ENGELLI KIŞILERIN KARAR SÜREÇLERINE KATILIMI: HASTA KONSEYLER (OCAK 2013- 2014):

Global Diyalog tarafından desteklenen bu çalışmamız, BM Engelli Hakları Sözleşmesi tarafından tanınan eşit bireyler olarak kendi adına karar verme hakkı ve karar verme süreçlerine katılım hakkı doğrultusunda; Bakırköy RSHH bünyesinde bir hasta konseyi oluşturulması, konseyin; hastanenin yönetim ve hizmet süreçlerine katılımı konusunda güçlendirilmesi ve kurum içi diyalog kanallarının işletilmesi süreçlerini kapsamaktadır

RUH SAĞLIĞINDA YASAL REFORM PROJESİ (Aralık 2012 – Mart 2015):

5

Derneğimiz, Avrupa Birliği (AB) Demokrasi ve İnsan Hakları için Avrupa Aracı - Ülke Bazlı Destek Programı kapsamında yürütülen projemizde; Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu ruh sağlığı yasasının ilgili paydaşlarının katılımının Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına dair Sözleşmeye uyumlu bir halde şekillenmesine katkı sunmak amacıyla faaliyetler gerçekleştirildi. Aralık 2012 itibariyle başlayan ve 2015 Ocak ayına dek sürdürülen bu projede Adana, İstanbul ve Manisa saha illeri olarak belirlendi. Ruh sağlığı sorunları yaşayan bireyler ve yakınları, ruh sağlığı konuları başta olmak üzere engellilik odaklı çalışan sivil toplum örgütleri, ruh sağlığı alanında çalışan sağlık görevlileri, avukat ve hakimler ve hukuk fakültesi öğrencileri projemizin paydaşları oldular.

RUH SAĞLIĞI ALANINDA İNSAN HAKLARI 2013 TÜRKİYE RAPORU, SORUNLAR VE ÇÖZÜM ÖNERİLERİ (Haziran 2013):

Projenin temel amacı, BM Engelli Hakları Sözleşmesi'nin "Ulusal Uygulama ve Denetim Hakkı" Maddesi (33. Madde) temel alınarak, büyük ölçekli psikiyatri hastanelerini izlemeye tabi tutarak kurumlardaki hak ihlallerini tespit etmek ve kurumsal şeffaflığa katkıda bulunmaktır. Bu çerçevede, Eylül 2011- Haziran 2014 tarihleri arasında 6 şehirde (Adana, Ankara, Elazığ, İstanbul, Manisa, Samsun) sivil izleme çalışması yapıldı ve 2013 tarihli "Türkiye'de Ruh Sağlığında İnsan Hakları" raporu yayımlandı. Bu sivil izleme çalışmasının bir diğer çıktısı "DEPO: Akıl Hastanesi'nde Hayat" isimli belgeseldir.

BALKANLAR’DA VE TÜRKİYE’DE RUH SAĞLIĞI ALANINDA SİVİL TOPLUM DESTEKLİ REFORM PROJESİ, PERSON I, II (2012 - 2014 / 2014 - 2016):

Aralık 2012’de başlayan ve AB eş-finansmanıyla hayata geçirilen projede Galway Devlet Üniversitesi (İrlanda) Hukuk Fakültesine bağlı Engelli Hukuku ve Politikası Araştırma Merkezi önderliğinde, RUSİHAK ve Balkan bölgesinden beş ülke; Bosna Hersek, Hırvatistan, İrlanda, Kosova ve Sırbıstan’dan sivil toplum örgütleri ortak oldu. Projenin genel amacı; hukuki ehliyet konusunda ulusal yasaların Birleşmiş Milletler Engellilerin Haklarına Dair Sözleşmeye

uyumlu hale gelmesi için gerekli yasal ve siyasi reformların hayata geçirilmesi çalışmalarına sivil toplumun katılımını artırmaktır. Bu hedefe ulaşmak için proje dahilinde, Balkanlardaki sivil toplum örgütlerinin psiko-sosyal ve zihinsel engellileri etkileyen reformlara yönelik, gerek ulusal gerek uluslararası düzeyde savunuculuk yapma ve izleme kapasitelerini artırmaya yönelik çalışmalar gerçekleştirildi.

6

BAĞIMSIZ YAŞAM ANKARA KONFERANSI (16 Aralık 2015):

Engelli bireylerin toplum yaşamına katılma ve bağımsız yaşama hakkı üzerine Ankara’da düzenlenen çalışataya ulusal ve uluslar arası bir çok farklı kamu kurumu ve sivil toplum temsilcileri katılım gösterdi. Çalıştayda; BM Engelli Hakları Sözleşmesi’nin 19. Maddesi’nde düzenlenen “Bağımsız Yaşayabilme ve Topluma Dahil Olma Hakkı” çerçevesinde Türkiye’nin engellilik politikalarındaki mevcut durumu, yasal ve idari yükümlülükleri ve uygulamaları, mevcut kurum

ve rehabilitasyon merkezlerinin durumu, hukuki ehliyet dahil olmak üzere engellilik mevzuatının ve politikalarının gözden geçirilmesi, geliştirilmesi ve uygulanmasında Avrupa Birliği mali araçlarının kullanılması konuları tartışıldı. Bağımsız Yaşam’ın temel kavramları olan ana-akım hizmetlere ve bilgiye erişilebilirlik, kurum temelli hizmetten toplum temelli hizmete geçiş, büyük kurumların lağvedilmesi (kurumsuzlaştırma), bireye özelleştirilmiş hizmetlerin geliştirilmesi ve fonlanması konuları kamu kurum temsilcileri, alanda deneyim sahibi sivil toplum temsilcileri, hizmet kullanıcılar ve hizmet sağlayıcılar tarafından masaya yatırıldı. Çalıştayda ayrıca, RUSİHAK’ın “DEPO: Akıl Hastanesinde Hayat” adlı belgesel filminin uzun fragmanı gösterildi. Öz-savunucuların yanısıra, BM İnsan Hakları Yüksek Komiseri Jan Jarab da çalıştaya konuşmacı olarak katkı sundu.

ENGELLİ BİREYLERİN BAĞIMSIZ YAŞAMA HAKKININ TEŞVİK EDİLMESİ PROJESİ - ILNET TÜRKİYE (Ekim 2014 – Ocak 2016):

ENIL (Avrupa Bağımsız Yaşam Ağı), CIL (Sofya Bağımsız Yaşam Merkezi) ve RUSİHAK işbirliğiyle gerçekleştirilen bu çalışmanın nihai hedefi; Türkiye’de yaşayan engelli bireylerin hem Avrupa Bağımsız Yaşam Hareketi’nin deneyimlerinden yararlanmaları hem de uluslararası ve Avrupa mevzuatı, politikaları ve iyi örneklerini kullanmaları suretiyle bağımsız yaşam kavramı hakkında bilgilenmeleri ve bağımsız yaşam hakkının savunuculuğunu üstlenmelerini sağlamaktır. Bu çerçevede BM Engelli Bireylerin Haklarına Dair Sözleşmenin 19. Maddesi referans alındı. (Çalışma web sitesi: http://ilnet.enil.eu/tr/)

7

DEPO İLLERİ DOLAŞIYOR (Eylül 2016 – Mart 2017):

Sivil Toplum İçin Destek Vakfı (STİDV) tarafından desteklenen bu proje Eylül 2016 tarihinde başladı. Bu çalışma kapsamında; "DEPO: Akıl Hastanesi'nde Hayat" Belgeselimiz, Adana, Manisa ve İstanbul'da çeşitli üniversitelerde ve ruh sağlığı hastanelerinde gösterildi. Belgesel gösterimleri akabininde üniversite kulüpleri, hizmet sağlayıcılar, sivil toplum örgütleri vb. yerel tüm paydaşlarımızın katılımıyla toplum-temelli hizmetlerin gerçek anlamda ne olduğu, dünyadan iyi örnekler, insan hakları perspektifi, uluslararası sözleşmeler tarafından garanti altına alınan erişilebilirlik hakkı, kurum-temelli sistemin sorunlarının ve olası alternatiflerinin tartışıldığı söyleşiler gerçekleştirildi.

8

SÜRMEKTE OLAN ÇALIŞMALAR

FARKLILIKLARLA DOLU BİR SINIF (Eylül 2015 - Eylül 2017)

Projenin temel amacı; Syracuse Üniversitesi Engelli Hakları Merkezi tarafından geliştirilen tam içermeci eğitim modeli referans alınarak engelsiz bir eğitim modeli önerisi oluşturmak ve okul ortamında engelli öğrencilere yönelik ayrımcılığın önüne geçecek bir politika oluşturulmasına katkıda bulunmaktır ve bu yolla BM Engelli Hakları Sözleşmesi’nin

eğitim hakkını içeren 24. Maddesinin kamu personelleri tarafından bilinmesini ve uygulanmasını sağlamaktır. Oluşturulacak model önerisi için;

Aynı yaş grubundaki engelli ve engelsiz öğrencilerin eşit bir ortamda eğitim görecekleri sınıfların oluşturulması için gereken düzenlemelerin neler olduğu belirlendi,

Okulda ve İlçe Rehberlik Araştırma Merkezi’nde (RAM) çalışan idareci, öğretmen ve uzmanların ihtiyaç duydukları hizmet öncesi ve hizmet içi eğitim gereklilikleri ve destek mekanizmaları tespit edildi,

Engelli ve engelsiz öğrencilerin velilerinin talepleri ve ihtiyaçları araştırıldı.

Bu ihtiyaçların belirlenmesi için tüm paydaşlarla düzenli görüşmeler yapıldı (Sarıyer İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü, Sarıyer Rehberlik ve Araştırma Merkezi), Zekeriyaköy İlkokulu ve Ortaokulu’nda çalışan öğretmen ve idareciler için engelli hareketi, engelli hakları, ayrımcılık ve özel eğitim/bütünleştirme konusunda eğitim ve seminerler düzenlendi. Öğrenim gören öğrencilerin engellik üzerine farkındalıklarını geliştirmek için okulda bir pano uygulaması yapıldı ve ortaokuldan bir sınıfın işaret dili eğitimi alması sağlandı. Son olarak, 2 Aralık 2017 tarihinde İstanbul’da, Zekeriyaköy İlkokulu ve Ortaokulu’nda uygulanan ve bütünleştirme eğitiminin önemine dikkat çeken Farklılıklarla Dolu Bir Sınıf kapanış sempozyumu gerçekleştirelecektir.

ERİŞİYORSAM VARIM GEZİCİ SERGİSİ:

İsveç İstanbul Konsolosluğu ile ortaklaşa yürütülen bu çalışmada gezici bir fotoğraf sergisi ile farklı engellere sahip olan bireylerin fiziki çevreye ve yapılara, bilgiye ve iletişim araçlarına "erişilebilirlik" hakkı üzerine kamuoyu farkındalığı oluşturulması hedeflenmektedir.

9

Belediyeler ve üniversiteler ile işbirliği içerisinde gerçekleştirdiğimiz bu çalışma kapsamında sergimiz Ankara, Yalova, Çanakkale, İstanbul ve Eskişehir’de ziyarete açıldı.

HİZMET SAĞLAYICILAR VE ENGELLİ BİREYLERİN ÖRGÜTLERİNDE KURUMSUZLAŞTIRMA PERSPEKTİFİ YARATMA PROJESİ (Ocak 2017- Temmuz 2018):

Avrupa Birliği tarafından mali olarak desteklenen bu çalışmamız, BM Engelli Hakları Sözleşmesi'nin 19.Maddesi'nde belirtilen kurumsuzlaştırma yükümlülüğüne dayanmaktadır. Buna göre “Engelli bireyler diğerleriyle eşit bir şekilde ikametgahlarını ve nerede ve kiminle yaşayacaklarını seçme imkanına sahiptirler ve özel bir yaşama düzenine zorlanamazlar; kişisel destek dahil olmak üzere, toplum

içinde yaşamak ve topluma dahil olmak için ihtiyaç duydukları, konut içi, kurum içi ve diğer toplumsal destek hizmetlerine erişimi sağlanmalı ve engellilerin toplumdan tecridi ve ayrı tutulması önlenmeli; genel kamuya yönelik hizmet ve tesisler, engellilere eşit şekilde açık olmalı ve ihtiyaçlarına yanıt verebilmelidir.” Proje kapsamında, 2011 yılında ülkemizde kabul edilen Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı ile birlikte yeni hizmet modelleri olarak tanıtılan Toplum Ruh Sağlığı Merkezlerinde ve Umut Evlerinde çalışan kamu personellerine, RSHH çalışanlarına, ilgili bölümlerde öğrenim gören öğrencilere ve engelli kişilere ve engelli kişilerin

10

yakınlarının katılacağı toplantılar yoluyla kurumsuzlaştırma, bağımsız yaşam ve ruh sağlığında insan hakları konuları tartışmaya açılacaktır. Toplum temelli hizmetlerin insan hakları odaklı bir şekilde geliştirilmesini amaçlayan bu projede alanda hizmet veren ve hizmet alan kişilerle kurulacak ağ yoluyla deneyimler paylaşılacaktır. İstanbul, Ankara, İzmit, Adana ve İzmir’i kapsayacak olan bu toplantılarda elde edilecek bu veriler ışığında, ayrıca, bir politika metni oluşturulacak ve doğrudan sahadan gelecek bilgiler politika yapıcılara ulaşabilecektir.