D.E.Ü;/ldhflia.t:FWcül~st Dgrgtst Sayı V, lzmtr 1989, ss. 369-383

.,_

!• ·ı

Dr .Mehmet Reşlt·ÖZBALIKÇI

· Arap dlliride llk olarak ne zaman; kiril taı;:a:fından ve hangi konu-da istlşhad edildigini kesin. olarak tesbit etmek elbette kolay degildir. -Bununla 'birlikte, mevcut kayria.!dann zikrettigine göre, Uk istlşhadın ·Kur'an-ı Kerim'in garip kelimelerini tefsir etmek maksadıyla başladıgı görülmektedir. Arap Dilinde tefsir,·kıraat ve hatta-gramer çalıŞmala­nnın doguş ve gelişmelerini Kur'an'a borçlu olduklan bilinmektedir. Bu bakımdan ilk istlşhadın K:ur'anttefsirine baglı olarak başlamış.ql, ması da tabndir: Dolayısıyla "ganbu'l~Kur'an"a ·d.clir ilk eserlerde ·bu dur:u~un y~r aiması gere~di. Ne var ki, bu tür eserler aıic~ hict1 bi­İinci asrin sonliDjyla, ikinci asırda te'lif edilmiş ohip, bu g~ne lGidar varlıgını sürdürebilme şansına sahip olanlar, yok denecek kadar az-dir. ' :- ,

. ": . . : ' . . . . . '. . . . . . :_ . ~ . .

Bu bakımdan, ilk istlşhadı tesbit için, hicri ikinci asrın sonla.n-na kadar yeterli piİ" bilgiye İ"astlaiımamaktadır. Ancak, bu ·asrın sori­lanndan itibaren zamanmııza kadar intikal eden "me'fuu'l~Kür1aiı'\ e_debiyat ve tabakat· thn:inden çeşitli eserlerde, bu konuya ilişkin na~ killer yer almaktadır. K!!r'an'ın, anıaşiım:asında güçlük çekilen gartp kelımeleıi.İıi, Arap ştir ve nesrinden şahitier gettterek ızB.ıı etmelde başlayari istlşhadın ilk olariık ortaya çıkıŞı, bu ve daha· Sondaki deVir-

. lerde kaleme. alınmış ·eserlerin nakillerinden ögren:ıimektedit; Şinieli bu· nakillerden bazılan ele alınıp incelenmeye çalışılacaktır.

Çok iyı Şiir. bilen ı Hattab oglu C>pıer (ölm.2S/643), karşısına çı­kan hermesele hakkında ştir 9k.t.İr 2, bazan da muhatabindan delil ola-'

· rak ştir okumasını .isterdi. Mesela.· Sa'id bin el-Museyyeb'iil rlvayetln~-"' göre :Hz. ömer ~berde bulurıdugubıi- sırada: _

· -EyinsmiıarıYüeeAliaıım". ~~~rA.),.>~ .Ji . XVI,48"sözü hakkındaki görüşünüz nedır? diye sorması üzer:I.Iie. herkes s~smuş, Hüzeyl kabilesinden bir :Uıtlyar ise:

. -369-

- Ey Müıninlerin Emiri ı Bu ·kelime bızım lehçemizde-vardır. " c..D.,;;Jll .". "azar.azareksfltmek: ·c.r?i;=uı "demektfr,diyece-

vap :v:ermiştt Sonra obir ltimse ortaya -çıkarak ona:

- $y Fruan, borcun nasıl ·oldu? diye sormuş, o da: ,

" A"i 4_;;.J "yani ''onu bimzbiraz azaltbm: .~:'; "li;; · ", -cevabını vermişti. Sonra dönmüş, durumu Hz.Ömer'e arzetmiş, Hz;ömerde:

-·Araplar ;bunu şürlerkıde ,biliyorlar nu? <diye sorunca, o ·da: . . .

. - ·Evet. Şairimiz Ebu Kebir el-Htizeli, yolculugun. önçeden ytiksek ·ve :.dolgun olan hörgtictinu yavaş yavaş zayiflattıgı bir deveyi tasvir 'ede-rek. · ·

. . . -~i ll :t~l :;_p .w;~ ·1..$" - b~ U::..b ··.4J.ıo j->.;,11 1-.b~-·

Eritti palanı onun, yüksek dolgun_görgticünti

·vonttugu gibi keserin, azar azaryay ucunu

deUiıştir, diye karşılık vermiŞti. Bunun üzerine Hz.Ömer:

-::- ._:Ey· insanlar ı -Cahiliye · devrine ait şiir divAnınıza sımsıkı sanlınız. Zira onda :Kitab'ınızın tefsiri vardır. " diyerek 3 şiirin şahid olarak kullanılması konusundaki tutumunu ortaya koymuştu.

Diger taraftan Hüzeyl kabllesinden bir zatın, şiirde~ şahld getire­Tek 'Kur'An~dan.:bir kelimeyi açıklamada cesaret göstermesi ve iddiasını isbat için şiirden şahid getirmesi, Sahabe asnnda bu hususun mevcudi­yetini :göstermesi bakımından önem arzetme1_9:edir. Zira İbnu'l-'Enbari ;(ölm. 328/940) de:" Ashab ve tabiinden, Kur'an'ın garip ve muşkil keli­. melerine, lügat ve Şiirle ihticac edildıgıne dair rivayetler gelmiştir. -B~ar. nahivciler.ın :bu konudaki görüşlerinin dogru oldugunu, bunu onlara yakıştıramayanlarm görüşlerinin is.e. fasit, bozuk oldugunu açıklamakta dır" 4• diyerek. aynı hususu teyit etmektedir. ·

Ne var ki, şiirle lstişhad konusunda, ashabtan ·en meşhur ·olan, Abdullah ];).AbbAs (ölm;68/687) dır. onun ilk mtifessir oldugu 5 ve şüre · Vlikfıfu :bilinme~ed~·6. O, Kur'.in tefsirinde şiiri kull~ ve bu konu­da: : .. Bana Kur~an~ın garip kelimelerini sorac~ olursanız, onları Arap şiirinde :araştırırtız. Zira şiir Anibın divanıdır." diyerek 7 Kur'An tefsi­riİlde şiirle lstişhadın. önemini belirtmiştir . .Hatta kendisine Kur'an'- . · dan :bir şey sonildugunda, o mesele hakkında şlir okuyaralt ·a bu görüşü­nü tatbik safl).aSına da koymuştur.

Elde mevcut kaynaklar içinde,. tesbit edebildtgımız kadarıyla, ilk

;.370-

. . . . . . . . ARAP DILINDE ILK ISTIŞHAD

olarak İbnu Abbas'ın istişhadına. el-Ferra' (ölm.207 /822)'nın "Me'a­ni'l-Kur'arr' adlı eserinde rastlanmıştrr. Şöyle ki: " i_,_.;. ı.JA_,..ı..ı;ı _,::; ":J ~-' ·

. II, 235" ayetinin tefsirinde Ebu Salih'in rivayetine gö:r;e, İbnu Abbas, " _,....J ı " kelimesinin mezkür ayette "cima: c l>:...tJ ı " manasma oldugunu söylemiş ve bunun hakkında İmru'u 1-Kays ın .... · .. beytini ok.umuştur."9 • ifadesi vardır. Adı geçen eserin bir başka yerinde ise,"

. ~ ..ı---A,L-.J l.ı rA ı ~ ü I..XXIX. ı 4'~ ayetinin tefsirinde, yine .Ebu Salih rtvay~tlne göre, İbnu.Abbas, ~· ~ .;Awı "kelimesinin. ''kara. yer. . · ~.J ":Jı " manasma oldugunu söyleyerek, şu .... beyti okumuş tur." ıo

kaydı yer almaktadır. Aynı eserde bunlar dışında bir kaç yerde daha, . İbnu Abbas'ın şiirle istlşhatlına örnekler vardır ı ı.

İbnu Sa'd (ölm.230/844) ve İbnu'l-Enbfui (ölm.328/940)'nin eser­lerinde de, İbnu Abbas·~ şiirle istişhadına dair: "İbnu Abbas'a Kur'an'­dan birçok şey soruluyor; o da: Bu şöyledir, şairiİı şu şekilde dedigini duymadınız mı? diyordu." ifadesi yer almaktadır _ı2.

. İbnu Abbas'ın sadece şiirle degil, aynı zamanda Kur'an. ayetleriyle veya bedevilerin sözlertyle de p;tışhad etögi görülür. Mesela, " u _;,..!.ü II,259' ayetini. " , o~ ı ~ L:. ı ~ ı ~ LXXX, 22 " ı1yet:lyle isl:işhad ederek" U.~ E i·, "şeklinde okur ıs.

Öte yandan bedevi sözüyle istişhadına örnek olarak nakledilen rtvayetlerde, İbn u Abbas: ll ~ı · " kelimesinin manası.nı, bir bede­viyle karşılaşıp, ona:- Bu deve kimindir? diye sordugumda, onun: -Sa-

§

hibi benim 4-6-,ı l.:ıl "şeklinde cevap vermesinekadar bilmiyordum" der ı4.

. Yine o, 11

1 i i! ·' e::is ı ~ J VII, 89" ciyet:ini. Himyer Kabilesin-den Zi Y ezen'in kızını "seni rriahkemeye verecegim: ·~üf " derken

. ~

işitlnceye kadar bihnedigini. ve " ~ J ":J ı_, ü ı _,_J ı ,.ı-kü :XXXV, ı" ayetinin manasını da, bir kuyu hakkında ihtilafa düşerek, şika~-ete gelen iki bedeviden birinin, "onu ilk olarak ben kazdmı: · · ~ _,..b.S t..:ıı ll

dedigini duyuncayakadar anlamadıgını ifade eder ıs. Bu rivayetler de onun, bazı ayetlerin manasını anlamada, şiirle oldugu gibi, bizzat baş­ka bir ayetle veya dili bozulmamış fasih bedevilerin sözleriyle de is­tişhad ettigini göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca el-Fernl' İbrnı .Abbas 'la flgill. oJaral.t' .ıJ · ·· .. .i> ı ," ıave ll : · ~ • ı .. .1:> ı

~ n: _, 1.)" • ı:.r. n: _, J U9 "ı7 ifadelerine yer verereK; onun istişhad ettlgini bizzat sözlü ola-.

rak da dile getirir.

· Bütün bunlar yanında İbnu Abbas'ıİı Kur'an'ın gartp kelimelerini açıklamada, şiiri delil olarak kulJananların ilki oldugunu yaygınlaş-

-371-

Dr.Mehmet Reşit ÖZBALIKÇI

tıran husus, onunla Nafi' b. el-Ezrak (ölm.65/685) arasında soru cevap şeklinde geçen ve "Mesaflu Nafi' b. el-Ezrak" adıyla meşhur olan hadi""

· se olmalıdır.· ·

Harici liderlerinden olan İbnu'l-Ezrak'm Kur'an'daki bazı keli­melerin manasını sorup, her aldıgı cevaba karşılık da: - Bunu Araplar biliyor mu? sorusuna: - Şairin şu şiirini işitınediniz :ı;ni? tarzında mu­

. ·kabele eden lbnu Abbas (ölm.68/687)'ın Arap şiirinden şahidier oku­masından ibaret olan bu hadiseyi el-Muberred (ölm.2S5/898) şöyle ve-. . . rir: ·

. "Naf( b. el,.Ezrak, ilim ögrenmek iç~ Abdullah b. Abbıis'a gider ve ona soru sorardı. Dalayısıyla, Nafi' 'in Abdullah b. Abbas'a yönelttigı,· Kur'an'a ve diger konulara dair sorulan vardır. Bunların açıklanması hususunda ona müracaat etmiş, aldığ;i cevabı kabul. edip, .benimsemiş, daha sonra ise azgınlıgı ona galip gelmiştir. Biz burada o · sorularm baş tarafını zikredecegiz... İkrime şöyle gördügünü anlattı: "Abdullah b. Abbas'ın yanında Nrul' b. el-Ezrak vardı; ona soriı soruy-or~e dilden delil getinnesini istiyordu. Ona Yüce Allah'ın" · Lo_, ~ 1 _, . ~-' LXXXIV, ı 7 ayet:i hakında sordu. Cevaben İbnu Abbas " ~ Lo_, " demektir, dedi. Bunun üzerine İbnu'l-Ezrak: "Bunun böyle oldugunu A­raplar biliyor mu?" dedi. İbnu Abbas da öna: Recez şairinin şu:

~L.. . .J..:>.....ı .ı ~Lli.,... ~ , ü!ıl.ii.:> W:>\.9 W ;-:,ı u . .. y "" _y.-.o ..,

Bizim öyle görkenili develerimiz vardı

Ki bir sürücü bulsalar ah, toplarurlardı

sözünü duymadınız mı? diye cevap verdi ıs. ;

. Ebu Bekir İbnu'l~Enban (ölm.328/940) ise, aynı konuyu şu tarzda· aç~klar:

"Nafl' · b. el-Ezrak, Mescid-i Haram'a girer. Bir de ne görsün, İbnu Abbas sulama havuzlanndan birinin başında, ayaklarını suya sarkı-. tarak oturmuş, müslümanlar da etrafını çevirmiş, ona tefsir soruyor..: !ardı. Hayret ı O da çekinmeden tefsir yapıyordu. Bunun üZerine Nafl' : · ·

-Ey İbnu Abbas! Valiahi şu yaptıgın işte, senden daha cür'etlisini · görmedim, der. İbnu Abbas da ona: cevaben şu karşılıgı verir:

-Aman Efendim! Benden daha cür'etlisini sana söyleyeyim mi? Nafi': - O kimdir?· diye sorar. İbnu Abbas: ·

-ilmi olmadan konuşan veya ilmini saklayandır, cevabını verir. Bunun üzerine Nafi':

.; 372-

ARAP DİLİNDE İLK isrlşHAD

-tbnu Abbas! Dogriısu ben sana bazı şeyler ·sonlıak istiyorum. On-lar hakkında bana bilgi vertr misin? der. İbnu Abbas: ·

· -Diledigini sor, diye karşılık vertr. Nafi' de: -BanaAllah'ın" - ~y ~ı ~ı If ~)ll ~ı rSJ ~ı.ı...~ ı}.:>

II,· 187 " ayeti hakkında bilgi vertr misin? der. İbnu Abbas da: ıı ~ )' 1 ~ ~ n

1 ':giirıfu:ı aydırılıgi'; n · ~ _,..,. ~ 1 ~ 1 ıı ise,

"gecenin karanlıgı" demektir, c.evabmı vertr. Nafl' de:

-Kur'an inmeden önce, Araplar bunu biliyor muydu? diye· sorar. İbnu Abbas: · ·

-Evet. Ümeyye b. Ebi'~~Salt: r~ ~~ u}~.,..,.~~ ~1_,...;... ~ ~~ • ~ ~'lı ~~

Beyaz iplik, sabah aydınlıgı şafak sökmekte

Siyah iplik, gece karanhgı bürünüp gitmekte

demiştir, der 19 •

Es-SuyO.tl (ölm.911/1505) de bu konuda şunlan kaydeder:

"Abdullah b.Abbas, Ka.be'nin avlusunda bulundugu bir sırada, müslümanlar etrafını çevirmiş, ona Kur'an tefsiri soruyorlardı .. Bunun ü.zerine Nafl' b.el-Ezrak, Necdet b.Uveymir'e yönelerek:

-Kalk! BilgiSi olmadıgı halde, Kur'an tefsirine cür'et eden şu ada-· mm yanına gidelim, der. Sonra kalkıp, onun yanına giderek şöyle derler: · .

. -Biz sana Allah~ın Kitabından bazı şeyler sormak, senin de bize on1an tefsir etmeni ve Arap kelammdan şahidini getirmen! istiyoruz. . . . .

Zira Yüce Allah, Kur'an'ı ancak apaçık Arap diliyle indirmiştir.·

Bunun üzerine İbnu Abbas:

-istedigınizi sorun, der.

Nafi': -'YüceADah'ın" ıft:.,.r; JL.!.II .:fi-' ~~ Ir LXX,37'sözün-

den bize bahset, der.· İbnu Abbas:

" U-' _yıl 1 ", "arlmdaş grubu" demektir, der. N§ft':

-Araplar bunu biliyor mu? diye sorar. İbnu Abbas:

-Evet! Ubeyd b. el-Ebras'ın:

~:.,.r; ()~ J.,:> ~~~ -· .~ ıi+.ll u?.A-W 1}~

-373-

Dr.Mehmet Reşit ÖZBAI.,JKÇI

Kovalanırcasına koşturarak geldiler ona hep

Mimbertnin etrafinda bir grup oluncaya dek

dedigini duymadın mı? diye karşılık verir" 20. e

El-Muberred (ölm.285/898). az önce geçttgi gibi bu hadiseyle .~glli istlşhad .örneklerinden. ::ız bir kısmını nakletmekted!: 21. tbnu'l-Er.~a­ri (ölm.328/940) de aynı tarzda 50 meseleyi bydeder 22. Es-Suyüti (ölm. 911/ 150S)'nin, pek azını hazfederek naklettigini söyledigi soru­ların sa yısı ise 186 yı bulmalqadır 23. Yine es-Suyüti'nin nakline göre, et-Tabera ni (ölm.ô60/971) de bu sorulardan bir kısrpmı "el-Mu'cemu'l-

• Kebir" adJı eserinde kaydeder 24 .. ··.

Mümkün oldugu kadar eski olan bu kaynaklar~an yapılan aktar-malardan sonra, şimdi de çagdaş bilim adamlarmdan, araştırmala­nnda gerek Arapçada ilkisUşhad meselesine. gerek tbnu'l-Ezrak'ın sorulan konusuna yer verenlerin, meseleye yaklaşımlarını aksettiren sözlerini nakledecegız.

. • • o

Fuat Sezgin, şiirle istişhada başlanmasıhakkında : "Ayetlerin mana ve iraplannın tesbiti için .AJ:"ap şiirine baş vurmak gibi filolojik

. bir harekete oldukça erkenden teşebbüs edilmişti. Bir takım hadisler bunu Peygamber'in bir emri olarak gö~termektedirler. İbn Abbas'ıp Peygamber'den naklettıgi bir hadise göre: "Kur'an'ın hangi ilmi daha . hayırlıdır?. diye sorulunca Peygamber "onun arabiyyatıdır" şeklinde

·cevap vermiştir. Diger bir hadise göre Peygamber "Kur'an'ın irabıİn · yapınız, onun ga'liplerini araştınniz", "demişti", diyerek 25 Hz.Ömer ve İbn Abbas hakkındaki rivayetleri naklett:Ug:_en sonra, sözlerine de­vamla şunla:n söyler: "Bütün bu rivayetlerden anlaşıldıgına göre daha .sahabe zamanında Kur'an ayetlerinde garip ve anlaşilması zor bir

. t~ kelimelerin tefsiri ·Için Arap şiirine müracaat ihtiyacı kendisi­ni göstermişti. Hicretin ikinci asnnda artık bartz bir şekilde kendisi­ni hissettiren filolojik cereyana ·tabi olarak bu faaliyet de, şifahi ol-.

. maktan ve sorulan ayetlere göre ortaya çıkin cereyaıiıar şeklinde münferid kalmaktan kurtularak yavaş yavaş bir ilim haline gelmege . . .

·ve kendisi için müstakil eserler meydana getirilmege başlandı. Ab-• dailah b. Abbas bu işin belki de haklı olarak ilk mümesslli tanırursa

da, müstakil bir ilim diye ele aidıgı ve bu tarzda müstakil bir eser mey-• dana getirdlgi mevzuu bahs edilemez. Ancak bu iş müteakip nesillere -kalmıştır. . 26 · . .

Yazar birbaşka eserinde de, "mesa'ilu İbnu'l-Ezrak" meselesine · şöyle yer verir:

-374-

ARAP DİLİNDE İLK isrlşHAD

"Bu neslin tefsirlerinin- incelenmesi bize İbn Abbas'ın Kur'an'da anlaşılması güç kellmelep şiirden şahidlerle açıklama metodunda ve­ya yabancı (muarrab) kellmelere yaklaşınada tek başına olmadıgını gösterir. Bunun da ötesinde, orada bu faaliyeti, sırf keramet hikayele­Iinden biri olarak. degeriendirmesi hususunda Goldziher'le heinrıkır oıinamıza. engel başka bir takım sebepler de vardır. tbnu Abbas Ha-rici liderlerinden Nrui' b. el-Ezrak'ın takdim· ettigi yaklaşık 200 kelimeyi cahiliye şiirinden şahidier ile. açıklamıştır" 27.

İsmail Cerrahoglu da ayru konuyu şöyle degerlendirmektedir:

"Evela, Onunla Nafi tbnu'l-Ezrak arasında böyle bir görüşme vu­ku' bulmuş mudur? Bunu cevaplandırabilmek için, Nrui İbıiu'l-Ezrak'­ın sormuş oldugu müfredata ceVa.p vermiş olan İbn Abbas'ın cevapları­m, diger rivayetlertyle karşılaştırmak icab eder. Mesela ben bu karşı­laştırmayı Sahihu'l-Buhan'de mevcut olan İbn Abbas rtvayetleriyle,

. Nrui İbnu'l-Ezrak'a verilen cevaplar arasında yaptım. Bu karşılaştır­mada Nafi İbnu'l-Ezrak'a verilen cevapların eksertsi Sahihu'l-Buha­ri'dakilerle lafzen ve manen tetabuk etmektedir" 28• "İbn Abbas'tan ge­len eksert rivayetlerde Şiirle istlşhad gibi bir durum görülmemektedir. O halde bu durumu açıklıyabilmek için, gerek fikhi ve dini gerekse ta­rihi yönden incelenen tersırlerde nasıl ki İbn Abbas rivayetlerine da­yanılmışsa, lugavi yönden incelenen tefsirlerde de ondan gelen riva­yeilere ittiba edilmesi tabiidir. Bu bakımdan Ebu Ubeyde Ma'mer İbn

. Müsenna'nın Mecaiu'l-Kur'an' ı ile yaptıgım karşılaştırmada, bir çok kelime manalan tetabuk ettigi halde, beytler başka başkadır... Ebu Ubeyde, acaba niçin tbiı Abbas'ın ileri sürdügü beyillerden istifade et-·

· memiştlr? Bunun sebebi de kanaatıma göre, İbn Abbas'ın böyle şiir­lerle iStlşhad etme~ş olmasıdır. Bu vaziyet sonradan İbn Abbas'a is­nad edilmiş olsa gerektir" 29. -

Şiirle istlşhad konusuna, doktora ve doçentlik çalışmalarında yer veren -Muharrem Çelebi, İbnu Abbas'ın bedevi Araplardan dil aldı­gını, · ogrendigini 30 ve Şiir le istlşhad ettlgini, nakillerde bulunarak açıklar 31. Daha sonra, "Mesailu Nafi' b. el-Ezrak" meselesini ele ala-

. - , .

rak, bu konuya dair rivayetleri serdeder. İbnu'l-Enbari ile es-Suyüti'-nin ravi zircirlerini karşılaştınr; aym olmadıklarını tesbit eder. Şiirlerini karşılaştırarak, "Mana aynı, lruızlardaki degıŞikliklere örnek" 32 ve "Bazan cevap aym, şiir ve şair degiştigine örnek" 33 başlık­lan altında: tesbitlerini zikreder. Devam eden sayfalarda, "Şüpheler ve Sonuçlar" başlıgının soni.ında, kanaatini şöylece açıklar : .

"Görülen bu benzerliklerlll ışıgı altında diyebiliriz ki: İbnu

-375-

Dr.Mehmet Reşit ÖZBALIKÇI

Abbas gan"b kelimelerin fllan,alan için şiirle istişhad ebniş, daha son.:. ra ise Öaribu'l-Kur'an ve Ma'aru'l-Kur'an sahipleri bu hususu, d_aha da geliştirmişlerdir. Onun manalannın ve şiirlerinin bir kısmını _aynen

- almışlar, bir kısmını degiştirmişlerdir"- 34 .

. Muharrem Çelebi, doçentlik çalışmasında da konuyla ilgili şu de­gerlendirmeyi yapar:

"İbn· Abbas'ın şiirle istişhadı ile ilgili rivayetleri karşılaştırdı­. gımızda, as-Suyf:ı.ti'nin, İbnu'l-Anbari'nin al-Vakf va'l-ibtlda'sından .faydalandıgı anlaŞılır; ancak Nafi' b. al-Azrak meselesini as-SuyıJti al­Vakf va·ı~~btida'dan almamıştır. Zira olay mana itibariyle ayrİı -ol­makla birllkte, her iki kitaptaki raviler ve lafızlar degişiyor. İbn Ab­bas'a tevcih edilen ilk soru, her iki_ kitapta farklıdİr. Bazan sorulara verilen cevapların lafızları ayrı, şiirler ve şairler degişiyor. As-Suyf:ı.ti, al-İtkan'da istişhad şiirlerinin lO'dan fazlası hariç olmak üzere tama­mını zikrettigini belirİ:iyor. Onun. naklettıgı bir çok şiirler. al-Vakf va'l-İbtlda'da bulunmaktadır; Bu aynlıga ragmen her iki kitapta ma-nen _uygunluk halinde olan istişhadlar çogunluktadır. · · ·

İbn Abbas'a ait oldugu iddia edilen tefsirde onun şiirle istişhad et­tlgine dair bir delil yoktur. İlk lugat ve tefsir kitaplarında, şiirle ıstiş­had görülnlekle beraber, bunun İbn Abbas'la başladığını gösteren bir kayıt bulunmuyor. Ancak bibliyografik eserlerde onun şiirle meşgul oldugu belirtildigi gibi; Ulümu'l-Kur'an'a ait eserlerde bu noktaya te-

. mas edilerek ştirle istişhadına misaller verilir ... Müteahhir müel­liflerin nakilleri kesin delil olamıyacagına göre bu hususu ilk kez or­taya atanAbu Ubayd (224/838) ve İbn Sa'dT(230/844)'ın vefat tarihle­rinden İbn Abbas'ın vefatını_ çıkarırsak bir buçuk asırlık bir zaman a• ralıgı ortaya çıkar. Bu mCJdet ıÇerisinde İbn Abbas'ın şiirle istişhadı- . ı:ia ait bir işaret görülmüyor. Gerek kendisine nisbet edilen tefsirde ve gerekse onun Gapbu'l-Kur'an'ında şiirle istişhadın bulunmaması; bu hususun, vefatından bir buçuk asır sonra ortaya çıkması dikkati çek­mektedir. Bunun netleesinde de, bazı şüpheler doguyor ... Ancak Ma'­mar b; 81-Musanna (210/828)'run Mecazu'l-Kur'an'ı ve diger lugavi ter­sirleri incelersek İbn Abbas'ın istişhad ettıgı ştirleri görebiliyoruz. Acaba bütün bu müşterek şiirler bir tesadüf eseri midir?- İbn Abbas'ın harfcilerin ·reisi olan Nafi' b. al-Azrak'la görüştügü b~r gerçek:ttı-. O halde Abu Ubayd v·e İbn Sa'd ile başlayan b:ütün bu rivayetlerin uyum halinde olması, bibliyografik kitapların İbn Abbas'ın şiirle meşgul ol­dugunu bildirmesi ve Macazu'l-Kur'clıı, Ganôu'l-Kur'an, Ma'aru'l-Kur'an

· gibi eserlerin şiirle istişhad mevzuunda ortak bir yön takip etmeleri

-376-

.ARAP niLiNDE İLK isTişHAD

· bir tesadüf eseri veya bir hatanın nakli olamaz; İbn Abbas'ın şiirle is-tişhadmm bir gerçek y9nü vardır'' 35. · ·

. . N,aklettigimiz bu araştırmalardan başka, .degişik. bir uslüpla ko­numuza yaklaşan Taha Hüse)'-n'iıi de görüşünü vermeden geçemiyece:.. gız.

Kur'an ve hadise eski Arap şiiriyle şahid getirilmesini sert bir bi­çimde eleştıren ve şahidlertz:ı, açıklanan·k:ısımlara uygun olarak son­radan uyduruldugunu iddia eden Taha Hüseyn, Nafl' b. el-Ezrak mesel-esini şöyle takdim eder: · · ·

"Birisi kalkıp, Kur'an .Iügatma dair .200'ü ·aşkın bir grup soru hazırlayarak ibnu .Abbas;a gelmiş, sormaya başlamış, sordugunun ce­vabını alınca, ibnu Abbas'a: -Araplar bunu şiirlerinde biliyorlar mı? diye tekrar sormuş; bunun üzerine ibnu Abbas da: - Evet, İmru;u'l-Kays

. şöyle dedi, Antera böyle dedi yahut diger şairler şöyle dediler, diyerek

bir beyt okur ki, anlayışlı birisi isen, bu beytın ancak şahid getirilen .i···.·• .. •ı Kur'an lafzının sihhatirU ispat. için· uyduruldugunda şüphe etmezsin". Sözlerinin devammda, bu hadiseyi yorumlayarak, ibnu Abbas ve Nafi' t•i

b. el-Ezrak hikayesinin, Kur'an lafızlarının bütünüyle fasih Arapçaya 1: o uygunlugunu ispat için veya Abdullah b. Abbas'ın Kur'an'ın te'vil ve tef- ti sirine en muktedir olai:ılardan ve cahiliye devrine ait Arap kelarmm :1

/

:rı

en çok rivayet edenlerden oldugunu ispat için uyduruldugunu iddia e- ı 1 , ~~ . ll

~1 Arap dilinde ilk istişhadla ilgili olarak "Mesailu Nafi' b. el-Ez- il

rak" konusundaki çagdaş görüŞleri de gördükten sonra özetle şunları :i

söyleyebiliriz: Nihad rvi. Çetin'in de dedigi gibi 37, geçmişten intikal e- i

den dil hatıratarının korunmasına taassup derecesinde baglı olan eski bilginler; gördükleri veya sezdikleri kasıtlı bozmalar, uydurmalar karşısında irkilmiş, şüphe ve itimatsızlıklarını belirtmişlerdir. Hal böyleykeri başlangıçta bazı şiir veya büyük ravllere · inhisar eden bu 1

' şüpheleri Taha Hüseyn, oryantalistler gibi geneneme yaparak bütün 1 eski Arap şiirine teşmil etmiş; ibnu'l-Ezrak olayını da aym mantikla j reddetmiştir. Fakat tarihi olaylarm ihtimal ve varsayım temellerine i

. ı

oturtulamayacagı açıktır. i Arap dilinde ilk olarak istişhadın, sahabe devrinde, Kur'an'daki j

bazı garip kelimelere ,açıklama get!roıe gayesiyle başladıgı nakillerden 1

ögrenilmektedir. Ancak istişhad konusunda en çok kendisinden söz 1

edilen, Abdulah b. Abbas'tır. Ona, tefsir rivayetlerinde yapılan bazı is- : natlarui asılsızlıgına, eski ve yeni bilginler dikkiı.t çelmıektediiler.

-377-

Dr.Mehmet Reşit ÖZBAI.JitÇI

. Bununla beraber, onun şiirle istlşnadı konusunda, bir iki istisnası dışında, böyle bir dıkkat çelmıe işlemine rastlanılmamaktadır. Eseri zamai1ll1llZa ulaşmış olanlardan İbnu'l-Enbari, onun· şiirle istlşhad ettigini nakletmekle kalmıyor; aksine Kur'an'a şiirden şahid getirenle­ri yadırgayanlara karşı, bunun caiz oldugunu, İbnu Abbas'ın İbnu'l-Ez-

. rak'a şiirden şahidl~r getirerek cevap vermesini, delil olarak· kullanı­·yor.

Diger taraftan Abdullah b. Abbas'ın şiiirle istişhadına örnek ol­- niak -ü~re el-Ferra' (ölm.207 /822)'nın "Me'anfl-Kur'an" adlı eserinde

,·

- tesbit ederek burada söz konusu ettigirniz iki husustan birincisi, el-. İtkan'da; ikincisi ise, İzahu'l-Vakf ve'l-İbtida'da, Nafi' b.· el-Ezrak'ın "sorulaiJI1a verilen cevaplar arasında, ufak tefek lafız farklılıklanyla, yer almaktadır. Bu durum, "Mesailu Nafi' b. el-Ezrak" 'la ilgili rtvayetf, İbnu Abbas'ın yaşadıgı döneme biraz daha yaklaştırmqsı açısından önem arzetmektedir. ·

Ayrıca, İbnu'l-Ezrak meselesini nakleden eserlerden her birinde, hadisenin degişik ravi zircirleriyle riakledilmesi, bu meselenin muh­telif yollarla eseriere intikal etmiş oldugunu; dolayısıyla çeşitli riva­yetlerle takviye edildigini gösterir.

Çeşitli iliriı dallarındaki istişhad konusunda ise, ·şunları söyle­yebiliriz: Lhicri asnn sonlanndan itibaren kurumlaşmaya başlayan

. · tefsir, hadis,.sarf, nahiv, lügat, fıkıh!_ kelam. belagat ... gibi çeşitli ilim­ler, kuruluşlan döneminde ortaya koyduklan hükümleri başta Kur'an, hadis ve şiir olmak üzere müteaddid dellliere dayandır mış; sahabe asnnda başlatılan istişhad- olayını böylece geliştirerek devam ettir-mişlerdir. · · · '

DiPNOTLAR

• · ı- El-cıüıJ.z, el-Beyan ve't-Tebyin, Kahire, 1395/1975, ı, 239. Ebü ·Bekir tbnu'l-Enbfui, Hz.Ömer'in aynı zamanda Şaır oldu~nu da kaydetmektedir.bk. lzahu'l-Vakf ve'l­

. tbttda, Dlmeşk, 1390/1971, s. 105. · 2- El-Cahiz, ag.e., I, 45, 241.

. 3- El~Kurtubt (Ebü Abdilialı b. Muhıımmed), el-Ccimi' li Ahkılıİıi'l-Kur'an, Kahire,. 13871 İ967, X, 110 vd. ; Eş-Ş<itıbi; el-Muyıifakiit. Kahire, 1395/1975, Il, 87 vd. ; Muhammed Hüseyn ez-Zehebi, et-Tefsir ve'l-Mufessirün, (Matba'atu's-Sa'ade), 1396/1976, ı, 74. Bir

. . ., . ., .

başka rivayette de" ı..9 ~ "kellmesfnln" ~ "manasma geldfğ1 şöyle

anlatılmaktadır: Bir bedevi lbnu Abbıİs'a gelerek:

-378-

ARAP DİLİNDE İLK İSTİŞIIAD

TO.kettı bir zalim kardeşim, azar azar beni, malımı _ . Ey kalanlarm en tyısı; kesme bendım, malımdan yaıdmmıı

d:ı:bıı.AI.i:ma:ıı:

" ~~' " "Seni azar azar takeW: · . . . .. ;JI .....

• ·Pt' , ' " ml deınektfı'? diye sorar.

-ae:, cevabını verir. lbnuAl:his: -Allah ı:ıe yQcec1fr 12lra O: _" ~ _;.:;..l ~ ~.i>~ _, 1 XVI, 48" yani "·•· fyf1erfnf azar çızar tüketerek .•. "buyurmuştur, der. bk. e5-5uyiti, el-Muzhir, K2hire, ts., ll, 311.

4- Ebü Bekir lbnu1-Eİıbıiıi, a.g.~ .• s.61 : ez-Zerkeşi, el-Burhan fi Ulılmi'l-Kur'an, Kahire, 1391/1972, I, 294. . . ,.'. . .

5- El-cabfz, a.g.e., s.S1, 331; krş. el-Femi.' (Ebü Zekeriyya), Me'Sni'l-Kur'an, Buynıt, 1980, I, 39};- .

6-lbnu.Sa'd, et-Tabak.atu'l-Kubni,_Beyıut, 1376/1957, n, 367; lbnuAbdi'l-Berr, el-lstrab.fi Ma'rifett'l•~hab, K.a.lıfre, ts., m 939; lbnu'l-Esir (lzzuddin), Usdu'l-Gabe fi Ma'rifett's­Sahabe, K3ııire, 1970-1973, m, 292. lbnu Abbas'ın şİf.re verdi~ önemi vi.ırgnlaması bakımından şu r:lvtiyett d.e burada nakletmeyi ~ygu,n bulduk: "lbnu Abbas, Meseld-i Haram'da bulundUi!tı bir sırada, yanmda kendisine bazı meseleleri soran Nıifi' b. el­Ezrak ile Haricfl~en bir gurup insan vardı. O anda, şiiir Ömer b.· Ebi Rabra gelip otu-

. - . rur. lbnu Abbas ona_yOİıelerek şiir okumasını isrer. Bunun Qzerfne şaıC " J 1 -ı)-" ı . . · ;.:su " beyöyle başlayan şlfrlni sonuna kadar okur. Ardından lbnu'l-Ezrak:

lbnu Abbas 1 Biz illkenfn en uzak yerlerinden, meşakk~tli yolculuklara katlanarak, helaıt h.araıİıı sana sormak için geldik. . Sen ise, bizi bırakıyor da, Kureyşll dellk­animm okudul!U ş1irf dfnliyorsun, Cuye çıkışır". bk. Ebu'I-Feriıc el-lsfehani, el-E~. Kahire, 1390/1970, İ, 76 vd.; el-Muberted, el-Kaın11, (Daru'l-F:ikT neşri), ts., III, 126-128. Aynca lbnu Abbas'in, Ömer b. Ebi Rabi'a'nm okudui!U o ş1irf bir dinlemekle başından sonuna kadar ezbere okudui!U ve o ana kadar bir dinlemekle aynen naklet­medfgt ~ç.bir ifade bulunmadığını söyledfgt rtvayett de vardır. bk. Ebu'l-Ferac el­lsfehani, ag.e., I, 77.

7-lbnu'l-Enbarl, ag.e., s.62; İP!:!U Raşik, el-Umde, Beynıt, 1972, ı, 30; es-5uyüti, el-Muzhir, Kahfre. ts., n, 302. ,

8- tbnu Raşik, a..g.e;, ı, 3Ö; es-5uyüti, el-ltkan. Beynıt,-1973; ı, 119 vd •• 9- El-Femi.', Me'Sni'İ-Kur'an,I, 153:

~..ı.c. c.l "-JÜ ~ ..~.>-1 ~ ~: Jjii.ı ( ı,.,.... ı)A_,..ı.c.l_,:l~ ~_,) ~_,.9_,

Ll:l~ J ü ~ı .:r:ı ..ı.,....... W.~.> ._ .ı.ı... . .J 1..15'~ ı_, C. ts::.iJ ı t} ~ ~4 .u i c.,"' ~ V':' ı .:r e;J ı...,., «,?-' 1' vs:-~ 1 V"' u 4:-- ~..!.> J ü • 1 .;iıJ ı : ~ı (f_,..t ~ ~ ~j_,. c.ts::J.Jı ~_,.Jı IJ.A ı} _,-ll: Jü

-379-

Dr.Mehmet Reşit OzJ:tALmÇI

ı~ El-Femi', ag.e., m, 232 :. . _

ı- ':ll ~~~ ..... \• 0• ~ts" ~;.)':ll ~_, y. _, (ii.,.[tJL:ı ~I.;U).U_,j_,

~..1.> J ü U" 4;J 1 ~ 1 ~..~.>) r" J+" .J ~_,.:ı : u 1 ~ı ~ (JJ':l

~1 ır~~. ()4=- ~..l.>: Jü •• ı~ı ~..1.> : Jü ( .ı..-. .. . . . '

..l..!...:ı ı .J ı..P;.) ':/ ı : ( ii .,.,..,. w ı ) : J ü .ı...:ı ı (.)" ~ ~ ı ır- e;l L,., t,Ş"' 1 ır

~ -~ 4 ı_,..ııü La .J .;>~.J ~_,..ııL... .r-J··~ .. . _ll- Msl.bk. el-Femi', a,g.e.~ll. 3vd., 40; III, ı77. i2- Ibnu Sa'd, a'.g.e., n, 367; tbnu-1-Enbaıi. ag;e., s.62. ı3- El-Fener: ag..e., I, ı 73. . 14- tbnu Dureyd, Cemheretu'l-Lüga. Haydaiabad, ı345, ı, 3ı4: tbnu'l"Enbari, ag.e., s. 72. ıs- Et-Taberi, Cfun1'u'l-Beyan an Te'vil-i Ayt'l-Kur'an, Kahfre, ı377/1968; ·ix. 3; lbnu'l-·

Enbiiri, a.g.e., s. 71 vd.; Mukaddimetan fi Ulümi'l~Kur'an, (Jefery Arthur neŞri), Ka- ·

. bire, 1954, S; 201; ez-Zerkeşi, ag.e., ı, 293; es-5uyüti, el-ltkan, 1, 1.ı3. • 16- El-Femi', ag.e., I, ı73.

17:El-Femi', ag.e.,_l, ı74. · 18- El-Muberred, ag.e., m, 122 vd. : o

~ .

. 4.}lU Jl_, ~ı J;Jj ':lı ~ ~L:ı Jı ~ .ı.:ıl .s..L,ll t,Ş"'ı ~ ı.>_,~J ı ..?' 4..ı.; ı (J ı .J yı~ ı ~ ~J ..1..>. ':/ ti' ı : J l.ii.9 d ij.,. i .J .U_,;ü .J

e:-":"·;;.1 J;Jj':lı ·ır. -c9L:ı -ul5_, : Jü. ~*'-" ()_,>:.::, D' ;J.l.>u c:;.) ı _,.;..u . ·., . - - ...

~;.) o ..ı.:tı· 4 ~ .J (J ı ,;Al ı 4;"" J!ı ~ ~ ili .u l-+.9 U" 4d ı ır. .LU ı ..ı..~ . • ~ t • . • - • .. :: "ll . ·-~ .... ı . " \ -· .. , .ı..L.1..9 lA ı ;, ·; .ll ~ı ..,.,.,.. .. ~.J 4~ "'*"""' 1 • " ı- ı..r.- .J . . . J>.. Yi ..

t.S"·\•-;11 ~~-~ .r.-'1"" ii~~~ ~~· .ıJJI .t; (Jı ı;J~-4-i"" . ~ .

uıi 4,J ı ' ır.' illi .ı.~ ü~ ı ;.) : J ü 'J..o ~t;. ır .J..,ı.ı.j o ~ 'J..o L... ı ~ --4l-i.J ı

.u w . ı.;JJ \J G: ~':lı w .. .ı b I.:J .u~ yı .J J;.) j ':/ i ~ cJıl..:ı 4 ~ .J

~La_, :U"~ ~ı_ JW ( ~_, L._, ~1_,) 4~~ $ .ıJJI J_,J .:;~ • • • o •• • • '

?.1 )1 J_,J ... , ..... Lot: (.)"~ ,:;-:ıl Jü yr)l .!U.; cJ_rül: JW

'

19- tbnu'l-Enbıiri, ag.e., s.76vd.: . . .

. - J.\ii:':. ~~ı ~ ~ ~ ...ı...,;... ~..ı.::o-: Jü ~ı ,:;-:ı ;!..ı l.l,:j~_,

c.~ ır. .ı.~ ~~ı ,Jü .u~ ır. 4..u e;Jw ~i li.!i..ı..: Jü ~.:> ': J ü D I.A-- ,;;~ D-""'*"" ~ IŞ,_;:":' .\ll .:> ~.j ır. ..ı..o.::- L:ı ~ 1 J ü

~-

-380-

.1\R.AP l)İLİNDE İLK isTişHAD

~ ı.: .... u.l?" '-"' ~ v-:ı '-=' _,A ı .:ı u rı .r-~ ı ..l.J?"-.ı ı J ı cJ .,..) '}'ı v-:ı ct u ~ r~ uııWI 1 .>(,.Wl~ ~..> J:> .ü ;yl1..JJ ui:'4> ıJI' ı_P.r-­

..Ul.J : ,Ut.;, JW~ cı ı Öi..J •S I"'"..J '}' ..A ı~ u ·, jıjiJ ·~ .u ıL 1... ..;.. • r · ... .:r . ..;~ . v. '.J" .. . - . . . . .

.u J w . ()" ~ V":' ı L,:ı ı!l;... 4 ~b 1... ı.Js. ı ,r.-1 :>4-.) ü..! ı., L,..; . . - . . . . . : Jü Y ~ ı R-ı _,A ı.r ~ ı!lJ:>ı '}'_, ı. ı!l..ı ,Jl'j ı c: '-"'~ v-=ı' .. . .. . . : csu JW cı~-~ fi5 _,ı rL- ~ r1C ~J : Jü Y .t1b ı,r _, , . .. ,. . . . . .

:Jü. ~~r.>U .4.,;ı ,y. 4)L...ı ui4.JI ~ı Jı~v-:ıl Y. .. !> ( • ••

rO t).\ ! i.! ı.Si>) : J l:oü -.ı.l.l ! J_,J ı:r ~_,.ı..;.. ı : J ü . ü1; w J--t J 4-LJI • ._,;, ~'iı ~ı: Jü ( :>~'}lı· ~1 tr. ~'}ll .~ı

J+9 ı!l.l.; ~.YÜ yrJi ..:..:,15 ~:Jü. ~ı:>!_,.... :>~'}ll ~ı_,

: •".!..aU ~t v-:ı ~j Jü ~· : Jü Y u i _,AJI J~ u 1

r~ ~ı 0; :>~ '}'J ~ı_, - cJll.i..o J 4-LJI • _,.;,_ ~'}lı .~ı

20- Es-Suyüti, e14t:kdn, ı. 120:

~ .. . . . ~-~ ~;ıs-'I ~ .ı.l.ll ~_, ~_r'}'l ~ ~ y!:> ı;r. ~ l.:J4-:>I

. . . . .. . . . . . . . . d.iı.US' 1 ..ü :i~ 1 • Li.b.:ı oJ 4- U"~ tr. .ı.1.11 ~ 1.4-,ı : JU 4.-:1 1 ,:r

~y. c)-ıl;;~ ıJ.,j':JI ~ebU JW o i _,.iLli ..;!. lı; .;r .u_,J~ U"WI

L..w .u .u .ı .. '}' w . r :; ,, .. ;ı;. ı ... ts - tS.l.Jı ı .u. ,, Li...ı .J . r-- ' . u .r- ..) .. ı.s- .. ..r::Y. ... 1$ .• ,-. . . . ' .

W U. _;-A.ti .ı.l.ll y L:ı:5 ıJI' • ı .\ ~ 1 ,y. .!U L,.:ı u 1 4. ~ u 1 : '}'W 4.-ll - . .. . . . "' u 1 J-lLII J _;.:ı 1 W 1 J L'<Ü · .ı.l.ll u U y .rı) 1 r "::J5 ıJI' 1\J:> l...a....:ı ~ l:l _,

: ~u J w w:::ı 1 "'-! w ,~'Yı- : . ()" 4s V":' 1_ J w ~ ır .r " l-.l..,ı . .

ı:ı_,:rıJI: Jü ( ~~ Jlo.!.Jt·_~_, ~1 ~) JW .ı.l.ll J_,.9 ı::r-~ ~~ı .. .. "

••· ......... L.. ı. ~':JUY ı!1J,; YJ:ıll ~_,...:l Jb_,:JLD. cJÜ)l"cJL-

: J~ _y;._, c.P.r-'}11 ~ ~

l.i..,.ı_:,.s cıJ+l.a J..9'> J_,.:ı_H -· ı.Si> ı!+.lı ()_,ç.~ ı;~

. 21- El-Muberred, ag..~ .• II, 122-124. 22~ lbnu'l-Erıbaı:i, a.g.e., s. 76-99.

-381-

23- Es-5uyiiti, el-ltkan, I, 120-133. 24- Es-5uyiiti, ag.e., I, 133.

Dr .Mehmet ·Reşit ÖZBALIKÇI . '

25~. Fuat Sezgin, Abıi Ubayda ve Mecaz al-Kur'an-Tefsir Tarihine ·bir. M'iıkaddim.e, (Basılmamış doçentlik tezi), İstanbul Üniversitesi Kitaph~, tez no: 1823, s.35.

26- Fuat Sezg1n, ag.e., s.37. 27- Fuat Sezgin, OAS: Tciıihu't-Turdsi'!-Arabi, trc.Muhammed Fehml Hlcazi, Fehml

Ebu'l-Fazl, Mısır, 1977, I, 44. 28- lsmall Cerr.ahoğlu, Kur'an Tefslrlnin Dogllşu ve Buna Hız Veren Amm.er, .Ankan1,

1968, s.101. 29- İsmail Ce.rrahoğlu, ag.e.; s. 102-103. •

• 30- Muharrem Çelebi, Ma'ant'l-Kur'_iin ve ez-Zeccac, (Basılmamış doktora tezi), Eİztınım, 1976, :s:-4-3 vd. · ~

3 ı- Muharrem Çelebi, ag.e., s.45 vd. · · 32- MuhaJ:rem Çelebı. a.g.e., s.49. 33- Muhaırem Çelebı. a.g.e., s.50. 34- Muharrem Çelebı. a.g.e.; s.56. 35- Muharrem Çelebi, Kutrub Hayah Eserleri ve Kitab al-Azmina, (Basılrnamış doçentlik

tezi), Erzurum, 1981~ s.25-27. . 36- TaM. Hıiseyn, Fi'l-Edebl'l-Cahili, Kahire, 1977, s. 108 vd •• Nihad M. Çetin bu konuda şu

satıriara yer verir: "Eski Arap şllrlnden iptlk:al edebllen eserler 'ne dereceye kadar ilk şekillerini muhafaza etmektedirler? Hatta bu. şiirler hakikaten İslamiyetten öneeye mi ı\üttlrler, yoksa soriradan nazmedUerek .eski şı\ürlere isnad mı ·edllmişlerdlr?· Öteden beri bu sorular. sorulmuş, daha hicıi II. asırda bazı ıllimlerln bu yoldaki tah­riflerinden babsedtlmiş, önceleri bazı şiiriere ~.bazı, bQyük nivilerln naklettlkleri malzerneye inhlsar eden şılphele-rln hududu, geçen asnn sonlanndan itibaren uzun çahşıruiıann ve mılruikaşıilann mevzüu olarak. bazı a.Iiınlerln llerl sılrdÜkleri id­düilarla, Cıihiliyye devrinden kalan edebi mahsullerin bılyılk kıs-mını içine alacak

~

; şeknde genişlet1lmiştlr. , Cahlliyye devrine atfedllen şiirlerin mevsükiyetine dı\ür eski şüpheleri ele .alarak,

bunlann sahte olmalan ihtimalini önce Th. _Nöldeke o~ya attı ve eski Arap dllclle­rtnin naklettikleri şiirlerin · şı\ürlerlnin, bu eserin .meydana gelişi hakkındaki

rivayetlerin, bu şiirlerdeki beyitlerinin tertlblnln kat'i olmadı~ llerl sürelll (1864). Daha sonra W. Ahlwardt (1872), W. Mulr (1875), R. Basset (1880), Ch. Lyall (1885) muh­telif yönlerden ele alarak, bazan da bulduklan yeni delillerle, önceden_ U eri sılrıllmılş

. iddlıilşn tekrar ederek bahls mevzüu mes'ele Qzerlnde durdwar. 1925'te neşrettl~ bir nıa.kalesiyle Margoliouth, ~ıya intlk:allnden önce Arap ş11rinin çok bozuldu~unu, bu devrede uydurmacıh~ hakim oldu~u ·söyleye-rek cahillyye d~e isnad edU­en şiirlerin hemen hepsinin İslami-yetten sonra uydurulmuş bului:ıdu~u iddia ve is­bat etmek istedi. Hemen he~en aynı fikirlerio şarkta m1lmessill .olan Taıui H1lsayn 1926'da neşrettl~, Cahiliye şlirl adlı eserinde ve onu takip eden (1927) di~er bir ese­rinde eski edebiyata dı\ür metin ve, rivayetlerin hicri Il, asırda uyduruldu~ fikrini mıldafaa etti". b k. Nlhad M. Çetin, Eski Arap Şlirl,. .Istanbul, 1973, s.48 vd.

37- Nihad M. Çetin, ag.e., s.56.

. -382-

ARAPDiLiNDE iLK isrlşii.AD

Li.!_,L> ~_, . 4J-I.J, ~ ~~~_,.ll o.l.A J1..o uf r_,..l-:...11 ıJ'

"'.J )lı j.ii.ü_,, ~.rll a..:JJI cJ' J_,"::l ,~":/1 ı)> .J.~WI_6.~ uf .. - - .

~ L-ı.e:, 3 ..ı_~~ ~":J u T .,.~ 1 j ~ _,;; IJ..a Lu...) c} 1 ~ _, ~LlS"' J_, 1

· c:r-C _, ".)l::--o ~ 3~~ .J~~ J 3t·; ... ı 3..1..:'# ~ı ul . ~ı_,.lll ui_,.~ı

J---!1 j-~ ~ı ~ ı _,.Al ı ~ı ..9 ( ~J.ALJ ı ,)4 ;--.i ... ~ Lab:i..o l4.:- .;s-4. r'

... ·;o ı_, . ()" ~ ı)-:'1 , ~ ı ,:,.- l.4:- ~ ~ _, 0 r ..,.iJ ı ~b ,;s .,.sı.!J ı

J ı " J~ "' ; .~ ı 4+.-D _,, J .J j "::ı ı.r.'. cb t.:ı ~ t- 4.1 L .P J.:J l.AJ.A.,ı ~ı

"~-' . 0T _,..u ı ~~ c,.,; c.l' ~.ı.~l <ı?-'.rıJr _,A!J~ ()"lı-s ı.r.' .ı.1.n

' .J--A U"~ ır.'l u ü Lu cJ" rb..,J'-:ı ~_,, 4l~l tia-"4 ~~ zll-JI

. '+-ı .J~I

~Lı 0 .,J.,...GJ ı*·.~.,, J.Jj "::l c:r. tl'l:ı J!ıL.o :LJL ~ o.,.t:>411 _,

. :Li..:ı~ _;+.S._, ~~yı ~i O-""~ ~_, ~u

~~ ~ 0 Lan.ı ~ı _, J.ii-1.11 0 i ~ı , ı_uj LY.f.J ~,_, - . -

. l.ı> .H rl ul.s aıwı o.U

-383-