Brainstorming(Η μέθοδος του Καταιγισμού Αυθορμήτων Ιδεών)

1. Η έννοια

Η τεχνική brainstorming αποτελεί μια από τις πιο γνωστές μεθόδους παραγωγής ιδεών. Χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Alex Osborn το 1938 στις ΗΠΑ. Πρόκειται για μια διαδικασία όπου μια ομάδα ατόμων, ατομικά ή συνεργατικά, ενεργεί με σκοπό να παραχθεί ένας μεγάλος αριθμός ιδεών για την επίλυση ενός πρακτικού προβλήματος. Η ικανότητά της να βρίσκει πρωτότυπες λύσεις είναι αναγνωρισμένη και η τεχνική αυτή χρησιμοποιείται σε χιλιάδες εφαρμογές (σχεδιασμός προϊόντος, επίλυση κοινωνικών προβλημάτων, διαφήμιση, αντιμετώπιση διοικητικών ζητημάτων κ.λπ.).

2. Οι βασικές αρχές της μεθόδου Brainstorming

Σύμφωνα με τον Α. Osborn κατά την εφαρμογή της μεθόδου brainstorming πρέπει να ακολουθούνται οι παρακάτω κανόνες ή αρχές:

• Η αξιολόγηση ή η κριτική οποιουδήποτε είδους (σχόλιο, μορφασμός κλπ) κατά τη διάρκεια της σύσκεψης απαγορεύεται. Η μέθοδος brainstorming στηρίζεται στην αρχή ότι η οποιαδήποτε κριτική μιας ιδέας σπρώχνει τους συμμετέχοντες στην αυτοάμυνα και συνθλίβει τη δημιουργικότητα. Επίσης, επειδή η κάθε σκέψη λειτουργεί ως ερέθισμα για κάποια άλλη, οποιαδήποτε προσπάθεια ταξινόμησης ή εκλογίκευσης των ιδεών βάσει της καταλληλότη-τας τους ή της σχετικότητάς τους, θα διακόψει τη δημιουργική ροή.

• Ενθαρρύνεται η ελεύθερη και απεριόριστη ροή σκέψεων και ιδεών. Οι συμμετέχοντες στη σύσκεψη πρέπει να αφεθούν ελεύθεροι να ονειρευτούν το μονοπάτι που θα τους οδηγήσει στο πρόβλημα και όχι να αναλύουν κάθε σκέψη. Οι συμμετέχοντες δεν πρέπει να ασκήσουν κριτική σε καμιά ιδέα όσο τρελή και ανεφάρμοστη κι αν φαίνεται. Όσο πιο άγριες είναι οι ιδέες τόσο το καλύτερο, διότι όσο ανέφικτες ή γελοίες κι αν φαίνονται αυτές συνήθως σπάνε τα καλούπια, με άλλα λόγια η δημιουργική σημασία τςη άγριας ιδέας έγκειται στο γεγονός ότι δημιουργεί ασυνέχεια, η οποία παράγει το πρωτότυπο, τονεναλλακτικό τρόπο θεώρησης, τη νέα ιδέα, η οποία δίνει λύσεις ή αποτελεί αφετηρία για λύσεις. Στην ιστορία αναφέρονται περιπτώσεις αποτελεσματικής χρήσης της μεθόδου αυτής. Τέτοιες είναι η κατασκευή του «Δούρειου Ίππου» από τον πολυμήχανο Οδυσσέα και η λύση του «Γόρδιου Δεσμού» από τον Μέγα Αλέξανδρο. Σε άλλες περιπτώσεις μια άγρια ιδέα, αφού τροποποιηθεί, μπορεί να γίνει εφαρμόσιμη, πρωτότυπη κλπ.

• Ενθαρρύνεται η παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων ιδεών. Κύριος στόχος της τεχνικής brainstorming είναι η παραγωγή ενός μεγάλου αριθμού ιδεών – λύσεων για το προς επίλυση πρόβλημα. Όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των προτεινόμενων λύσεων τόσο μεγαλύτερη γίνεται και η πιθανότητα να αυξηθεί ο αριθμός των πρωτότυπων – εφαρμόσιμων ιδεών. Η

ποσότητα εγκλείει την ποιότητα και οι πρωτότυπες ιδέες είναι όψιμες. Σύμφωνα με σχετικές μελέτες, στην αρχή της δημιουργικής παραγωγής η σκέψη κινείται περισσότερο στα συνήθη, στα κοντινά, στα γνωστά κλπ. Καθώς όμως εξαντλούνται οι λύσεις αυτές, το άτομο εξαναγκάζεται να εξετάσει το θέμα από νέες διαφορετικές οπτικές, να αναζητήσει νέες και πρωτότυπες ιδέες, να συνδέει έννοιες ή ιδέες που δεν είχαν συσχετιστεί στο παρελθόν κλπ.

• Ενθαρρύνεται η γόνιμη σύζευξη των ιδεών. Για να μεγαλώσει ο κατάλογος των προτεινόμενων ιδεών ενθαρρύνονται τα μέλη της ομάδας να βρουν τρόπους να τροποποιούν τις ιδέες των άλλων, ακόμα και τις δικές τους ή να συνδυάζουν δύο ή περισσότερες ιδέες για να παραχθούν νέες.

• Η αξιολόγηση των προτεινόμενων ιδεών. Η κριτική αξιολόγηση των ιδεών, που είναι αναπόσπαστο μέρος της δημιουργικής διαδικασίας, γίνεται μετά την τελική καταγραφή των προτεινόμενων ιδεών. Κατά τη φάση αυτή επιλέγεται η πιο κατάλληλη, μια ή περισσότερες λύσεις, με βάση πολλαπλά κριτήρια όπως: το κόστος, ο απαιτούμενος χρόνος, η χρησιμότητα, τα διαθέσιμα μέσα, οι επιπτώσεις στο περιβάλλον κ.α.

3. Η διαδικασία της τεχνικής Brainstorming

• Η συγκρότηση της ομάδας: Οι συνεδριάσεις Καταιγισμού ιδεών πραγματοποιούνται από μια ομάδα 5-10 ατόμων (π.χ. στελέχη, πωλητές, διαφημιστές, διανομείς κ.λπ.). Τα άτομα αυτά πρέπει να διαθέτουν διαφορετικό και ποικίλο υπόβαθρο γνώσεων και να έχουν ευρεία ικανότητα παραγωγής ιδεών. Η συμμετοχή στην ομάδα ατόμων διαφορετικού ιεραρχικού επιπέδου απαγορεύεται. Ο Πρόεδρος της ομάδας θα πρέπει να γνωρίζει καλάτις αρχές και τις διαδικασίες παραγωγής ιδεών. Ο ρόλος του δεν περιορίζεται στην απλή εποπτεία ή στον έλεγχο του χρόνου, αλλά περιλαμβάνει την υποστήριξη και καθοδήγηση της εργασίας της ομάδας.

• Η προετοιμασία της συνεδρίασης. Σε αυτή τη φάση γίνονται οι εξής επιμέρους ενέργειες: o Καθορισμός του προβλήματος. o Συλλογή και διερεύνηση των σχετικών πληροφοριών. o Μελέτη και ανάλυση όλων των στοιχείων του προβλήματος. o Ενημέρωση των μελών της ομάδας για τη μέθοδο καταιγισμού αυθόρμητων ιδεών και την τεχνική εφαρμογής της. o Καθορισμός του τόπου και του χρόνου της συνάντησης.

• Η διεξαγωγή της συνεδρίασης. Κατά τη φάση της διεξαγωγής της συνεδρίασης γίνονται οι παρακάτω ενέργειες: o Ο Πρόεδρος θέτει το πρόβλημα, δίνει περαιτέρω εξηγήσεις πάνω στο πρόβλημα και στη συνέχεια γίνονται ερωτήσεις για τυχόν διευκρινίσεις ή απορίες. o Ο Πρόεδρος παρουσιάζει τους βασικούς κανόνες της μεθόδου Καταιγισμού Αυθορμήτων Ιδεών και ενθαρρύνει τους συμμετέχοντες να αναπτύξουν μεγάλο αριθμό ιδεών, όσο εξωπραγματικές κι αν είναι ορισμένες από αυτές. Στους συμμετέχοντες δίνεται χρόνος να σκεφθούν ιδέες – λύσεις.

o Κάθε μέλος της ομάδας παρουσιάζει με τη σειρά του μια ιδέα, η οποία αποτελεί ερέθισμα για παραγωγή άλλων ιδεών. Κάθε προτεινόμενη πρόταση κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης αριθμείται. Αυτό επιτρέπει στον Πρόεδρο να γνωρίζει πόσες υποδείξεις έχουν γίνει σε ένα ορισμένο χρονικό πλαίσιο και ανάλογα να ασκεί μια πίεση στην ομάδα λέγοντας «περισσότερες ιδέες», «ακόμα πέντε ιδέες» κ.λπ. o Επίσης, εναλλακτικά, θα μπορούσε ο καθένας να καταγράφει τις ιδέες του χωρίς να τις συζητά ή να τις ανακοινώνει αρχικά. Ο Πρόεδρος διαπιστώνει, ρωτώντας, ποιος από τους συμμετέχοντες έχει σκεφθεί το μεγαλύτερο αριθμό ιδεών. Στη συνέχεια αντιγράφει τις ιδέες του πιο παραγωγικού μέλους σ’ ένα πίνακα, έτσι που αυτές να είναι αντιληπτές από όλους. Όσο γράφονται οι ιδέες του πρώτου μέλους, οι υπόλοιποι διαγράφουν τις ιδέες που είχαν σκεφθεί και οι ίδιοι, αλλά που είναι παρόμοιες μ’ αυτές του πίνακα. Ο Πρόεδρος προχωρεί στον συμμετέχοντα με τον επόμενο μεγαλύτε-ρο αριθμό ιδεών, ακολουθώντας την ίδια διαδικασία, και ούτω καθ’ εξής, έως ότου είναι στον πίνακα όλες οι ιδέες των μελών. Στη συνέχεια τα μέλη αρχίζουν να χτίζουν πάνω στις ιδέες που έχουν διατυπωθεί, προτείνοντας παραλλαγές ή εντελώς νέες ιδέες. Η διάρκεια της συνεδρίασης για την εξεύρεση μιας ιδέας πρέπει να είναι 30 έως 45 λεπτά περίπου. Ο Καταιγισμός Αυθορμήτων Ιδεών θέτει ένα βασικό πλαίσιο ή αποτελεί την αρχική φάση για την εφαρμογή διαφόρων άλλων ομαδικών τεχνικών παραγωγής ιδεών (κατάλογος Osborn, μορφολογική ανάλυση κ.λπ.). o Η φάση της αξιολόγησης. Κατά τη φάση αυτή επιλέγεται η πιο κατάλληλη ιδέα με βάση ένα κατάλογο κριτηρίων αξιολόγησης.

4. Αντίστροφο Brainstorming Πρόκειται για μια παραλλαγή της τεχνικής Brainstorming που χρησιμοποιείται για να δοκιμάσει την εφαρμοστικότητα ή την «ευρωστία» κάθε λύσης που προέκυψε από την ανταλλαγή τρελών ιδεών και να διευκολύνει την εξέταση του προβλήματος από νέες προοπτικές και συνεπώς, την διεύρυνση των πιθανών λύσεων. Στην τεχνική αυτή το αρχικό ερώτημα – πρόβλημα διατυπώνεται με το αντίθετό του. Η ερώτηση που πρέπει να τεθεί και να συζητηθεί είναι: με ποιους τρόπους μπορεί να αποτύχει αυτή η ιδέα ή λύση; Αυτό θα βοηθήσει την αντιμετώπιση πιθανών προβλημάτων που θα προκύψουν.

5. Τι πρέπει να θυμάστε:Η τεχνική Brainstorming είναι μια διαδικασία συγκέντρωσης μεγάλου αριθμού ιδεών σε σύντομο χρονικό διάστημα. Βασικές αρχές της τεχνικής αυτής είναι:• Η απαγόρευση της κριτικής.• Η παραγωγή όσο το δυνατόν περισσότερων ιδεών.• Η ελεύθερη και απεριόριστη ροή ιδεών. Όσο πιο ασυνήθης, προκλητική, αλλόκοτη, άγρια είναι η ιδέα τόσο το καλύτερο.• Ο συνδυασμός και η βελτίωση των ιδεών.• Η αξιολόγηση των προτεινόμενων ιδεών.

Κατάλογος Osborn (Ερωτήσεις που οδηγούν στην Καινοτομία)

1. Η εν λόγω τεχνική βασίζεται σε μια σειρά ερωτήσεων που είναι ειδικά σχεδιασμένες και έχουν προταθεί από τον A. Osborn να χρησιμοποιούνται για να διευκολύνουν τη δημιουργική παραγωγή. Ο κατάλογος του Osborn χρησιμοποιείται σ’ όλες τις τεχνικές δημιουργικής παραγωγής ιδεών και περιλαμβάνει ερωτήσεις όπως παρακάτω:• Άλλες χρήσεις; Νέοι τρόποι χρησιμοποίησης όπως είναι; Άλλες χρήσεις αντροποποιηθεί;• Προσαρμογές; Με τι άλλο μοιάζει; Ποιες άλλες ιδέες φέρνει στο μυαλό μας; Υπάρχει παραλληλισμός με το παρελθόν; Ποιον μπορώ να αντιγράψω; Ποιον μπορώ να μιμηθώ; Άλλη οπτική γωνία;• Μεγεθύνσεις; Τι μπορεί να προστεθεί; Θα μπορούσε να γίνει μεγαλύτερο, ισχυρότερο, πλατύτερο, υψηλότερο, συχνότερο; Μεγαλύτερης αξίας; Γιατί να μη διπλασιαστεί, πολλαπλασιαστεί; Τι καινούργια συστατικά μπορούν να προστεθούν; Τι είναι υπερβολή;• Σμικρύνσεις; Τι μπορεί να αφαιρεθεί; Γιατί να μη γίνει μικρότερο; ελαφρύτερο, αραιότερο, κοντύτερο, βραδύτερο; Γιατί να μη διαχωριστεί το ένα από το άλλο, γιατί να μη διαιρεθεί, συμπυκνωθεί, ελαχιστοποιηθεί;• Τροποποιήσεις; Τι αλλαγές μπορούν να γίνουν στο χρώμα, στην κίνηση, στον ήχο, στο σχήμα, στην οσμή. Άλλο ξεκίνημα; Άλλο τέλος; Τι αλλαγές πρέπει να γίνουν για να υπάρξει μια αλλαγή σημασίας; Τι αλλαγές μπορούν να γίνουν στη διαδικασία; Σε τι άλλες μορφές αυτό μπορεί να γίνει; Άλλες αλλαγές;• Αντικαταστάσεις; Τι μπορεί να αντικαταστήσει αυτό; Ποια άλλη διαδικασία; Άλλη κινητήρια δύναμη; Άλλος ήχος; Άλλη προσέγγιση; Άλλα υλικά;• Αναδιατάξεις; Πώς αυτό μπορεί να ανακατανεμηθεί; Μήπως η διάταξη πρέπει να αλλάξει; Μήπως θα πρέπει να εναλλαγούν τα επιμέρους στοιχεία; Το πρώτο να γίνει τελευταίο; Άλλη ακολουθία; Άλλο μοντέλο; Αλλαγή ρυθμού; Μετάθεση αιτίας και αποτελέσματος;• Αντιστροφές; Γιατί να μη γίνει εναλλαγή ρόλων; Γιατί να μην αντιστραφούν οι παράγοντες; Αντιμετάθεση αιτίου – αποτελέσματος; Ανατροπή ισορροπιών; Αναποδογύρισμα; Αντιμετάθεση θετικού – αρνητικού;• Συνδυασμός; Τι συνδυασμός πρέπει να γίνει, ιδεών, μερών, στοιχείων, σκοπών; Μήπως πρέπει να δημιουργηθεί ένα καινούργιο κράμα, μείγμα, σύνολο; Άλλη σύνθεση;

2. Τι πρέπει να θυμάστε:Η τεχνική των ερωτήσεων είναι ένας δημιουργικός τρόπος παραγωγής ιδεών ο οποίος βασίζεται σε μια σειρά ερωτήσεων που χρησιμοποιούνται για κάθε πρόβλημα. Η εν λόγω τεχνική χρησιμοποιείται κυρίως για τη βελτίωση ή την τροποποίηση προϊόντων καθώς και για τη δημιουργία νέων προϊόντων.