BİR YAZMA ESERLER KATALOĞUNDA BULUNMASI GEREKEN …

Volume:2, Issue: 2, Spring 2016, (1-18) Doi Number: 10.20322/lt.61547
BR YAZMA ESERLER KATALOUNDA BULUNMASI GEREKEN NTELKLER VE
ARNAVUTLUK DEVLET ARVLER OSMANLI YAZMALAR KATALOU’NUN BU AÇIDAN NCELENMES
Giyasi BABAARSLAN1
Yazma eserler, hem bilimsel ve sanatsal deerleriyle hem de kültürel miras geçmiten günümüze tama özelliiyle bir milletin sahip olabilecei en deerli hazinelerdendir. Böylesine önemi haiz zenginliklerden azami derecede faydalanabilmenin yolu üphesiz onlar doru tespit ve tertip ile hizmete sunmaktan geçmektedir. Eserlerin okuyucu veya aratrmac tarafndan tannmas konusunda kütüphanelerdeki tespit fileri, kartoteksler veya demirba defterlerinin yardm oldukça snrl kalmaktadr. Bu sebeple eski ve yazma eser barndran kütüphanelerin pek çounun kataloglar hazrlanmtr ve bu yayn çalmalar peyderpey devam etmektedir. Yazma eserlerin bibliyografik künyelerinin bilimsel usuller nda ve ilevsel bir mahiyette hazrlanmas son derece önemlidir. Belli, makul ve genel kabul görmü standartlarla hazrlanan kataloglar, aratrmaclar hem doru yönlendirecek hem de zaman açsndan kolaylklar salayacaktr. Bu çalmada, öncelikle yazma kataloglarnn genel olarak hangi nitelikleri bünyesinde bulundurmas gerektii ele alnacak, daha sonra bu balamda Arnavutluk Devlet Arivleri Osmanl Yazmalar Katalou örnei incelenerek konunun önemine vurgu yaplmaya çallacaktr. Anahtar Kavramlar: Yazma eser, katalog, tasnif, bibliyografik künye.
QUALIFICATIONS NEED TO BE INCLUDED IN A CATALOG OF MANUSCRIPTS AND ALBANIAN STATE ARCHIVES OTTOMAN MANUSCRIPTS CATALOGUE
INVESTIGATION IN THIS REGARD Abstract
Manuscripts, with both their scientific and artistic value, are one of the most precious treasures a nation’s cultural heritage can have. Identifying and ordering them is the most important service that can be offered in order to take maximum advantage of their level of richness. The help of library identification cards, index cards, or inventory books are rather limited in use for readers or researchers. For this reason, libraries with old works and manuscripts have prepared catalogs and continue to work step-by-step publishing them. It is extremely important that the bibliographic information of manuscripts be prepared in a fashion that is both technical and a functional in nature. Obviously, catalogs prepared with reasonable and generally accepted standards, will provide researchers convenience in terms of both time and guidance. This work will first analyze in general which characteristics catalogs should incorporate. As an example, to emphasize the importance of this issue it will be followed by the examination of the Ottoman Manuscripts Catalogue from the Albanian State Archives. Keywords: Manuscript, catalog, classification, citations.
1 Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyat Bölümü, Yüksek Lisans Örencisi, [email protected].
-2- Gyasi BABAARSLAN, Bir Yazma Eserler Katalounda Bulunmas Gereken Nitelikler…
Journal of Turkish Language and Literature
Giri
Türkiye, sahip olduu el yazmas eserlerle en önemli kültür miraslarna kaynaklk eden bir ülkedir. El yazmalar,
bir ülkenin tarihi kaynaklarnn yannda sahip olduu bilgi birikiminin de göstergesidir. Bu bilgi birikiminden en
iyi ekilde yararlanabilmenin yolu, bu eserlerin doru tespit edilerek okuyucu ve aratrmaclarn hizmetine
sunulabilmesinden geçer. Bu çerçevede ülkemizin yetitirdii önemli bilim adamlar ve kütüphanecilerden
oluan komisyonlar marifetiyle yazma eser kataloglar üzerine önemli çalmalar yaptrlm,2 ayrca resmi
kurumlardan bamsz olarak münferit anlamda da bu alanda eserler yaymlanmtr.3 Kültür mirasmzn
önemli bir parçasn oluturan yazma eserlerin kataloglarnn yaymlanmas özellikle aratrmaclarn
çalmalarna yardmc olmas açsndan önemlidir. Farkl kii ve kurumlarca hazrlanan kataloglarda uluslararas
kütüphanecilik prensiplerine uygun, belli standartlar haiz usuller takip edildii takdirde bu kataloglardan
yararlanmak daha da kolaylar.
Katalou bulunmayan bir yazma eser kütüphanesinden yararlanabilmek çok çetin bir itir. Günümüzde, açk raf
sistemi ile çalan herhangi bir kütüphanede raflarn arasnda dolaarak aratrma konusu olan kitap seçilip
bulunabilir. Ancak bu durum bir yazma eser kütüphanesi için geçerli deildir. Bunun için kütüphanenin fihristine
(listesi), defter katalouna yahut kartotekslerine bakmak veya varsa matbu katalouna bakmak zorunluluu
vardr. Yazma eserlerden laykyla yararlanlabilmek için yazma eser kataloglar büyük öneme sahiptir. Bu
itibarla gerek yurt dnda gerekse Osmanl döneminden balayarak Türkiye’de yazma eser kataloglamas ile
ilgili birçok çalma yaplmtr. Yazma eser kataloglarnn özellikle sosyal bilimlerde çalan aratrmaclar
açsndan büyük önemi vardr. El yazmas eser(ler) üzerine çalacak bir aratrmacnn konu tespitinden sonra
yapmas gereken ilk i yazma eser kataloglarn taramaktr.
Kur'ân'la balayan yazl slâm kültürü, slâm âlimlerinin asrlar boyu devam eden çabalaryla muazzam bir yazl
kültür haline gelmitir. slâm medeniyetinde modern ilmin ortaya çkmasna kadar mevcut olan ve toplumun
ihtiyaç duyduu hemen hemen tüm ilim sahasnda kitap yazlmtr. Çeitli konularda yazlan bu kitaplar Niyazi
Ünver4 öyle tasnif etmitir: Din ilimleri (tefsir, kraat, tecvid, usul-i tefsir, hadis, icazet, email, kelam, fkh,
usul-i fkh, feraiz, adab- er'iye, zühd-tasavvuf, mevaiz, dini ahlak, havas ed’iye); dil ilimleri (hat, sarf, nahiv,
2 Bu çalmalarn en önemli ve kapsaml olan Türkiye Yazmalar Toplu Katalou’dur. (TÜYATOK). Bu çalma, 1978 ylnda önce Ankara’da, 1979 ylnda da stanbul’da balatlmtr. ki büro halinde Kültür ve Turizm Bakanl, Kütüphaneler ve Yaymlar Genel Müdürlüü’ne bal olarak yürütülen bu çalmalarn gayesi, Türkiye’deki yazma ihtiva eden büyük küçük koleksiyonlarn kataloglanarak basm ve daha sonra da bunlar üzerinden yaplacak olan bir toplu katalogdur. Bu kataloglamada her ehir trafik koduna göre numaralanmtr. Yani 34 stanbul’daki, 06 ise Ankara’daki yazmalar ihtiva etmektedir. (Günay Kut, Tercüman Gazetesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Katalou, Edebiyat Fakültesi Basmevi, C. I, s. XIII, stanbul, 1989.) 3 Bu çalmalara da Abdülbaki Gölpnarl tarafndan hazrlanan Mevlana Müzesi Yazmalar Katalou, Günay Kut tarafndan hazrlanan Tercüman Gazetesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Katalou, Ali Rza Karabulut tarafndan hazrlanan Kayseri Raid Efendi Kütüphanesindeki Türkçe, Farsça, Arapça Yazmalar Katalou, Fehmi Edhem Karatay tarafndan hazrlanan Topkap Saray Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Katalou, Topkap Saray Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Katalou ve Topkap Saray Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Katalou gibi önemli kataloglar örnek verilebilir. 4 Niyazi Ünver, Yazma Kitaplar [çevrimiçi], 2008. (http://www.yazmalar.gov.tr ).
Gyasi BABAARSLAN, Bir Yazma Eserler Katalounda Bulunmas Gereken Nitelikler… -3-
lügat); edebiyat (iir, iir tenkidi, aruz, kafiye, edeb, belagat, meani, ina sanat, atasözleri, folklor, masal,
destan); tarih (siyasi-askeri tarih, medeniyet tarihi, siyer, megazi, ensab, biyografi, tabakat, menakb, ilim tarihi,
müneat, dinler tarihi); corafya; felsefe (ilahiyat, mantk, cedel, siyaset, ahlak); riyaziyat (hesap, cebir, mesaha,
hendese, vefk, astronomi, astroloji, mikat, musiki, mevazin-mekayil, meteoroloji); fizik ( hey'et, optik, ilmü'l-
ahcar ve'l-meadin, cerrü'l - eskal, fenn-i harb); kimya (simya, çeitli el sanatlarna dair kitaplar); tp (genel tp,
cerrahi, baytarlk); zooloji (hayvanat, baznameler); botanik (filaha, nebat); sihir; rüya tabiri; ansiklopedik
eserler, fihristler.
Bir kataloun oluturulmasnda en önemli adm bibliyografik künye (tespit) fiinin hazrlanmasdr.5 Künye fii,
yazma eserin künyesini tespit etmekle uraan kiinin doldurduu ve bir yazma eser katalounda bulunmas
gerekli künye bilgilerini içeren çeitli boyutlarda hazrlanm formdur. Bu filer daha sonra sistematik olarak
sralanp gerekli tashih ve kontroller yapldktan sonra hazrlanacak kataloun tarzna uygun ekilde baskya
hazr hale getirilmi olur. Ünver tespit filerinde olmas gereken bölümleri u ekilde sralamtr:
Bulunduu yer: Kütüphanenin bulunduu il, ilçe ad,
Kütüphane ve koleksiyon ad,
Müellif: (mütercim, arih, muhai vb.) ad, öhreti, lâkab, öz ad, baba, dede ad, varsa nisbeti (doduu yere
veya mensup olduu dinî tarikata göre) ve doum, ölüm tarihleri ile birlikte verilir.
Eserin ad: Müellifin kitabnda verdii ekliyle ve ayrca telif tarihi de bulunabilir.
Dili: Eserin hangi dilde yazld.
Cilt says: Eser birden fazla ciltten meydana gelmi ise, her cilt için ayr künye fii yaplr.
Tarihi: Telif ya da tercüme tarihi.
Varak says: Basma eserlerdeki sayfaya karlk, yazma eserlerde yaprak (varak) says kullanlr. Eer esere
önceden yaprak numaras konmamsa, metnin balad ilk yapraktan itibaren numaralanr ve numaralar
soldaki sayfann üst köesine kurun kalemle yazlr. Eer metinden önce yazl yapraklar varsa onlar ayrca
numaralanr ve art (+) iareti ile gösterilir. Mecmuatü'r-resail ve külliyatlarda batan sona kadar devam eden
bir numara verilir ve içlerindeki her eser için ayr tespit fii yaplarak, kitap içinde bulunduklar yaprak
numaralar a ve b yüzleri de belirtilerek kaydedilir. Eer eserin yapraklar önceden numaralanmsa bir defa
kontrol edilmesi faydal olur. Herhangi bir atlama veya tekrar varsa düzeltilir. Yaprak "yk" ksaltmas ile
gösterilir. 245 yk., 11+158 yk., 184 + 2yk., 33b-75a gibi.
5 Bu konuda bkz. Berker, Parmakszolu 1958.
Ölçüsü: Yazma eserlerde ölçü, d ve iç ölçü olarak tespit edilir ve milimetre " mm " eklinde yazlr. D ölçü,
kitabn yaprann boy ve enini gösteren ölçüdür. Kitabn dndan ve cildinden ölçü alnmaz. ç ölçü, kitabn
yapra üzerinde yaznn bulunduu alann ölçüsüdür. Baz yazma eserlerde yaznn etraf bir cetvel ile
çerçevelenmitir. Bazlarnda ise cetvel yoktur. Cetvel yoksa balksz tam metinli sayfann ölçüsü alnr. ç ölçü
tespit edilirken kitabn ba, orta ve son ksmlarnda birkaç yerden kontrol edilmesi gerekir. Eer bu ölçüler farkl
ise, o zaman baka anlamnda "bb" ksaltmas ile gösterilir.
235 x 160 - 180 x 120 mm.
235 x 160 - bb x bb mm. gibi.
Satr: Balksz ve tam metinli bir sayfada bulunan satr says saylr ve kaydedilir. Satr says için "st" ksaltmas
kullanlr. Kitabn ba, orta ve son sayfalarnda satr saylar kontrol edilir. Eer satr says bütün sayfalarda ayn
ise 13 st., 25 st. eklinde kaydedilir. Deiik sayfalarda satr saylar farkl ise baka baka anlamnda " bb "
ksaltmas ile "bb. "," st." olarak kaydedilir.
Sütun: Manzum eserlerde, divanlarda, eserin kaç sütun halinde yazld yani bir sayfada kaç sütun olduu " stn.
" ksaltmas ile gösterilerek kaydedilir ; 3 stn., 4 stn. gibi. Bu kayt için tespit fiinde ayr bir bölüm yoksa da satr
kayd yanna yazlmas gerekir.
Hattn cinsi: Yaznn cinsi ile birlikte hattatn ad, istinsah tarihi ve yeri de yazldr.
Tezhip ve tezhibin cinsi: Eserin hangi bölümlerinin zahriye, serlevha, konu veya bölüm balklar: "Hâtime,
Kur'an- Kerim'lerde ayrca sûre balklar, cüz, hizib iaretleri vb. gibi" ve hangi sayfalarnn tezhipli olduu ve
tezhibin derecesi tezhipli, nefis tezhipli ve pek nefis tezhipli olarak kaydedilir. Minyatür, ekil, resim, levha, plân,
harita vs. eserin içinde kaç tane olduklar ve bulunduklar yapraklar a ve b yüzleri belirtilerek kaydedilir.
Cildin cinsi: Cildin çeidine, özelliine ve sanat deeri tamasna göre; pek nefis, nefis olarak nitelendirilir.
Kitabn fiyat: Eski vakf kitaplar için bunun tespiti güçtür. Ancak son devirlerde satn alnanlar için yazlr.
Nereden ve ne suretle geldii, tarih: Kitabn kütüphaneye ne suretle geldii, ba, devir, satn alma ve hangi
tarihte geldii kaydedilir.
Eski kayt: Kitabn bulunduu önceki koleksiyonda tad numaradr.
Açklamalar: Bu açklamalar bölümünde kitapta görülen ve fite ayr bir yeri olmayan önemli özellikler, kitabn
muhtevas ve kitabn fizikî durumu ile ilgili baz hususlar (ba eksik, sonu eksik, yapraklar rutubetli veya
okunmaz durumda vb.) yazlr. Bu açklamalar bu bölüme smad takdirde fiin arkasna veya ek bir kâda
yazlabilir.
Müjgan Cunbur6 bir yazma eserin bibliyografik nitelemesi yaplrken o yazma kitap içindeki unsurlara
bibliyografik künyesinin fi üzerinde tespitiyle o yazmann filenip deerlendirilmesinin yeterli saylamayacan;
bunun yannda u deerlendirmelerin de yaplmas gerektiini ifade eder:
a) Yazar, çevireni, arihi (erh edeni) ya da muhaisi (haiye yazan) yazmann o nüshasnda yazl olmad
durumlarda, yazarn ya da yazar saylan arih ve muhai gibi ahslarn ve çevirenlerin aranp bulunmas,
b) Yazar ve yazar saylan ahslarn doum ve ölüm tarihlerinin tespiti suretiyle eserin yazld çan aa yukar
bulunmas, (bu unsur eserin telif tarihinin bilinmedii hallerde bilhassa önemlidir.)
c) Kitap ad, içinde yazl olmayan bir yazma eserin asl adnn bulunmas,
d) Kitabn yazld (telif) tarihin bulunmas,
e) Yazmann yazar, yazar saylan ahslarn ya da çevirenlerin el yazs ile yazlm, düzeltilmi ya da onlarn
hattyla yazlm nüshadan istinsah edilmi olmas,
f) Yazma kitabn baslp baslmadnn tespiti, dier yazma nüshalarnn says, elimizdeki nüshann bunlar ve
basmalar arasndaki yeri ve deeri,
g) Yazmann müstensihi, hattat bakmndan deeri, istinsah tarihi olmadnda hattatnn yaad ylara göre
yazma eserin aa yukar yann tespiti,
h) Yazmann ba ve sonuna, sayfa kenarlarna yazlm çeitli kaytlar, baslm mühürler bakmndan deeri,
i) Eserin tezhip, minyatür, cilt ve yaz bakmndan sanat deeri,
j) Kat cinsinin tespitiyle istinsah tarihi bilinmeyen bir yazmann yann bulunmas.
Yukarda bahsettiimiz kriterler çerçevesinde yazma eserlerin her cihetini yanstacak kataloglar, bu zengin
miras tanma ve tantma yolunda önemi yadsnamaz birer klavuz mesabesindedir.
Yazmzn banda künyesini verdiimiz eser, Gazi Üniversitesinin malî ve akademik personel destei ile bir proje
kapsamnda hazrlanm olup hazrlayanlarn ifadesiyle Arnavutluk Devlet Arivlerinde bulunan Türkçe, Arapça
ve Farsça el yazmas eserlerin listesinin oluturulmas, deerlendirilmesi ve katalog haline getirilerek bilim
dünyasna tantlmas amacn gütmektedir. Verdiimiz bilgiler nda katalog, Gazi Üniversitesi rektörü Prof.
Dr. Rza Ayhan ve Arnavutluk Devlet Arivleri genel müdürü aban Sinani sorumluluunda 2000 ylnda Gazi
Üniversitesi’nde balatlan bir çalmann sonucu olarak Türkiye’den Prof. Dr. Alemdar Yalçn, Yrd. Doç. Dr.
Gyasettin Ayta, Dr. Hac Ylmaz, ngilizce çevirileri yapan Yrd. Doç. Dr. Cemal Çakr; Arnavutluk’tan Kastriot
Yahya, Anila Shehu, Kujtim Nuro, Dirita Cetakun, Kaliopi Naska ve Ggjinovefa Puto tarafndan hazrlanmtr.
6 Müjgan Cunbur, Yazmalarn Filenmesinde Faydalanlan El Kitaplar, Türk Kütüphaneciler Dernei Bülteni, C. VIII, S. II, s. 4- 5, Ankara, 1959.
çerisinde 199 adet Türkçe, 118 adet Arapça, 19 adet Farsça, 1 adet Arnavutça, 132 adet dili hakknda bilgi
verilmeyen ve 26 adet kark dilli (Türkçe-Farsça, Türkçe-Arapça, Arapça-Farsça, Türkçe-Arnavutça vs.) eser yer
alan Arnavutluk Devlet Arivleri Osmanl Yazmalar Katalou’nu incelemeye geçebiliriz.
I) Tasnif Sistemi
Öncelikle katalogdaki eserlerin muhteva olarak bir tasnife tâbi tutulmadn ve hatta hazrlayanlar tarafndan
eser sralamasnda nasl bir yol takip edildiinin de belirtilmediini ifade etmemiz gerekir. Eserlerin kütüphane
raflarndaki sraya göre kataloa yerletirilmi olmas ihtimal dâhilindedir. Örnek olmak üzere ilk be kitabn
srasyla “Kurân- Kerîm”, “Risâle-i Tb”, “lm-i Hâl”, “Gülistan” ve “Kurân- Kerîm” olduunu söylersek, ne eser /
müellif adna göre alfabetik ne konu ne de dile göre tasnif uyguland anlalacaktr. Bu, bir yazma eser
katalou için büyük bir eksikliktir. Çünkü bu katalou kullanacak aratrmacy, bir eser bilgisine ulamak için
katalou eserin bulunduu yere kadar gözden geçirmesi gibi bir zorlua sevk edecektir.
I.2. “Dizin” bulunmay:
bulunmay okuyucunun iini büsbütün zorlatrc niteliktedir. Dizinin amac, eserde arananlarn kolay bir
ekilde bulunmasna yardmc olmaktr. Buradan hareketle bu katalogda bir eseri, bir airi veya bir müstensihi
arayan kiinin bu bilgilere ulamas hayli zaman alacaktr. Eser, müellif, müstensih adlarna göre yaplacak bir
dizinin bulunmamas kukusuz ki çok büyük bir eksikliktir. Bunun üzerine künyelerin yazar ve eser ad
gözetilmeksizin sralanmas da eklenince eserden yararlanmak neredeyse imkânsz hâle gelmektedir.
II. Bibliyografik Künyeler
Katalogda, eserlerin künyeleri hakknda verilen bilgilerde de tam bir istikrar olmamakla birlikte ekseri u
kaytlara ulamak mümkündür: a) Eserin ad, b) Müellif/Müstensih ad, c) Telif/stinsah tarihi, d) Eserin dili, e)
Yazmalarn ebatlar (sadece d ebatlar), f) Varak says, g) Kaytl olduu kaynaklar (kataloun kaynaklar
ksmnda verilen kaynaklar içinde). Saydmz nitelikler dnda baz eserlerin cilt özellikleri, kütüphaneye ne
yolla geldii, tezhipli olup olmad, maddî deeri hakknda öznel yarglar gibi çeitli niteliklerden de
bahsedilmitir.
Katalogda eserlerin künye bilgileri verilirken belli bir sra ve sistem gözetilmemitir. Mesela 6 numaral eserde
sralama müellif, müstensih, eserin dili, ebatlar, cilt özellikleri, sayfa/varak says, müellif hakknda çeitli
açklamalar ve eserin hangi kaynaklarda bulunduu bilgileri srasna göre verilirken 21 numaral eserde
varak/sayfa says, eserin dili ve ebatlar; 31 numaral eserde açklama, telif tarihi, eserin dili, içerii, ebatlar ve
sayfa/varak saysna göre bir sralama; 32 numaral eserde açklama, istinsah tarihi, düzenleyeni, eserin eksiklik
durumu ve ebatlar srasna; 103 numaral eserde ise varak/sayfa says, açklama, telif tarihi ve yeri, içerii,
ebatlar ve dili sralamas ile verilmitir. Bu karmaa, eser boyunca devam etmektedir.
II.2. Eser isimlerini belirtmedeki hata ve tutarszlklar:
Katalogda baz eserlerin (48, 239, 244, 287, 357, 441, 475, 488) isimleri tespit edilemedii için bu konuda bir
bilgi verilmemitir. Ancak 172-a, 370 ve 401 numaral eserlerin de isminin tam olarak tespit edilemedii bilgisi
verilirken bu eserlere Kitab- Molla Lodi (172-a), Kitab fi’l-Fkh (370) ve Kitab- Akaid (401) isimleri verilmitir.
Ayn olan iki durumda iki farkl yol izlenince ortaya tutarszlk çkmtr. Ya ismi belirlenemeyen bütün eserler
için isimlendirme konusunda bilgi verilmemeli ya da bu eserlerin hepsine içeriklerine göre birer isim verilerek
künyede belirtilmeliydi.
Katalogda 36 numaral eserin ismine Mesnevî denmitir. Eser mesnevi nazm ekliyle yazlm olabilir. Ancak bir
eserin ismi sadece mesnevi olamaz. Nitekim yukarda bahsi geçen âh u Gedâ, Hüsn ü Ak ve Leylâ vü Mecnûn
gibi eserler de mesnevidir.
79 numaral esere Bektâî Nefesleri ismi verilmi ancak eserin içinde Ali ir Nevâî’nin divannn yer ald bilgisi
kaydedilmitir. Burada akla gelen iki soru vardr: Biri bu eser iir mecmuas mdr? kinci ise eserin içerisinde
Bektâî nefesleri var diye mi bu ad verilmitir yoksa eserde kaytl isim bu mudur? Bu sorulara katalogda cevap
yoktur. 79 numaral eser hakkndaki bir yanl da dilinin Farsça ve Türkçe olduunun söylenmesidir. Eserin
içinde iirler olduuna göre ‘Eserde Farsça ve Türkçe iirler vardr.’ denmelidir.
72, 232 ve 288 numaral, ayn olan eserlerin isimlendirilmesi ve dili hakknda verilen bilgiler de tutarsz ve
hataldr. 72 numaral eserin ismi Muhammediye, 232 ve 288 numaral eserlerin ismi ise Tarikat-
Muhammediye olarak verilmitir. 72 numaral eserde, dil hakknda bir bilgi verilmemi, 232 ve 288 numaral
eserlerde ise dil, Arapça olarak belirtilmitir. Öncelikle müellifi (Yazcolu Mehmed bin Sâlih Gelibolulu) ayn
olan bu eserlerin isimlerinin farkl ekilde verilmesi bir hatadr. Burada yukarda zikredilen iki eserin farkl
olabilecei ve katalog yazarlarnn bu iki farkl eserin müelliflerini kartrm olabilecei akla gelmektedir.
Nitekim mam Birgivî’nin Tarikat- Muhammediye adl Arapça bir eserinin olduu bilinmektedir. Bu balamda
Muhammediye ve Tarikat- Muhammediye Yazcolu’na atfedilerek yine fahi bir hata yaplm olur. Daha sonra
72 numaral eserin dili hakknda bilgi verilmeyip dierlerinin dili hakknda bilgi verilmesi bir baka hata, bu
eserler Yazcolu’na ait ise eserlerin diline Arapça denmesi de hata silsilesindeki son noktadr. Yazcolu
Mehmed tarafndan kaleme alnm Arapça Megâribü’z-zamân adl eserin, yine air tarafndan yaplm manzum
serbest bir çevirisinden ibaret olan Muhammediye , Türkçedir ve Türk edebiyatnn en önemli dinî mesnevîleri
arasnda yer almaktadr. Dier yandan Tarikat- Muhammediye adl eserlerin (232, 288) dilinin Arapça olduu
bilgisinin verilmesi daha önce bahsettiimiz müelliflerin kartrlm olabilecei ihtimalini de
kuvvetlendirmektedir. Buradan hareketle iki ekilde de kataloun hataya dütüünü söylemek mümkündür.
Yine farkl ve garip bir özellik de iir mecmualarna kimi yerlerde (102, 103, 117, 119, 221) “iir Antolojisi” veya
“Bektâî iir Antolojisi” gibi isimler verilirken kimi yerlerde (115, 229, 312, 339, 342, 348) Mecmua-i E’âr, iir
Defteri, Mecmaü’l E’âr , E’âr gibi isimler verilmitir. Ayn türden eserlerin pek çok farkl adla anlmasnn izah
yoktur.
Katalogda birkaç yerde ayn ciltte u kadar eser var diye cildin içerisindeki eserler tantlrken 126 numaral E’âr
diye adlandrlan eserde alt farkl eserin ismi zikredilmitir. Bu eserler incelenerek ayn ciltte olduu belirtilip
ayr ayr künyeleri çkarlsa daha doru ve faydal bir i yaplm olurdu. Bu eserlerle ilgili bir dier husus da
eserin E’âr diye adlandrlm olmasdr. çinde alt eser bulunan yazmaya da iir mecmuasna da E’âr denmesi
de yine baka bir hata ve tutarszlktr.
63 numaral eserin ismi Enâm (varlklar, yaratlmlar) olarak zikredilirken ayn olan 178, 394, 396, 436, 461,474
numaral eserlerde isim bilgisi En’am (içinde baz âyet ve dualar bulunan kitapçk) eklinde verilmitir. kinci
yazm En’âm eklinde düzelterek doru olan budur diyebiliriz. Çünkü katalogda bu isimle yer alan bütün eserler
içerisinde dua ya da âyet barndrmaktadr.
Yine ayn olan eserlerin isimlendirilmesi konusunda katalogda öyle bir istikrarszlk göze çarpmaktadr. Bunu
birkaç örnekle gösterecek olursak, 32, 39, 52 numaral eserlerin ismi Kitâb- Ed’iyye; 206, 230, 478 numaral
eserlerin ismi Kitâb- Ed’iye; 140, 261 numaral eserlerin ismi de Kitâb- Ediyye eklinde olmak üzere üç farkl
imla ile karmza çkmaktadr. 169 ve 417 numaral eserlerin Kitab- Remil, 323 ve 346 numaral eserlerin de
Kitab- Reml eklinde verilmesi de eser isimlerinin imlasnda bir düzene bal kalnmadn baka bir ifadeyle bu
konuda bir dikkat gösterilmediini ortaya koymaktadr.
Katalog Türkçe, ngilizce ve Arnavutça olarak üç dilde hazrlanmtr. ngilizce ve Arnavutça çevirilerde eserlerin
ismi genellikle verilmemekle birlikte baz yerlerde (110, 172, 188, 193, 384, 388, 451, 493) Arnavutça çevirilerde
eser isimlerinin verildiini görüyoruz. Bu durumda eser isimleri, ya her iki çeviride de verilmeli yahut hiç
verilmemeliydi.
Melheme-nâme karlnda Arnavutça Mülhime-nâme eklinde verilmesinden doan tutarszlk göze
çarpmaktadr.
II.3. Müellif belirtmedeki eksiklikler:
Katalogda 20 numaral eser olan Kitâb- âh u Gedâ’nn müellifinin belli olmad söylenmitir. Kaynaklarda
Rahmî Pîr Mehmed Çelebi’ye, Dukâkin-zâde Yahyâ Bey’e ve mam-zâde Ahmed bin Mehmed Efendi’ye ait olmak
üzere üç ayr esere rastland söylenmektedir. Bu eserin, eldeki nüsha ile zikredilen airlerin eserlerinin birer
nüshasn karlatrarak veya basl kataloglardan bir tarama ile müellifi bulunabilirdi.
Yine katalogda 196 numaral olan eserde “Farsça olan divann kime ait olduu belirlenememitir.” kayd vardr.
iirlerin mahlas beyitlerinden divann kime ait olduu bulunabilirdi. Bu bize divann incelenmediini veya
incelenmise bile katalog hazrlayanlarn bunu ortaya çkaracak derecede Farsça bilgilerinin olmadn gösterir.
II.4. Eserlerin dilinin belirtilmesindeki eksiklik / tutarszlklar:
Eser tespitlerinde bir baka çelikili durum da eserlerin hangi dilde olduu konusundadr. Eserlerin çounun dili
belirtilmekle beraber bazlarnnki (285, 394 vs.) belirtilmemitir. Bu eserlerin dili ancak okununca belirlenebilir.
Bir eserin dilinin belirlenememesi için ya eserin okunamayacak kadar kötü durumda ya da esere hiç göz
atlmam olmas gerekir. Birinci ihtimal için katalogda herhangi bir kayt olmadna göre ikinciyi doru kabul
etmek durumundayz. Elbette üçüncü bir ihtimal olarak da “dalgnlk, kaytszlk” gibi akademik veya meslekî
bakmdan olmamas beklenen bir durumdan da bahsedebiliriz. Dil belirtme konusunda bir hata da 398 numaral
eserin dili hakknda “Türkçe olarak Süleyman isimli biri tarafndan istinsah edilmitir. Bez cilt içindedir.
Farsçadr.” denmesidir. 130 numaral eserin dili hakknda da önce Arapça-Farsça deyip daha sonra Türkçe
denmesi de ayn hatadr. Bu büyük hata ve çelikiler kanaatimizce çalmann ehemmiyetinin
anlalmamasndan ve bir an önce bitirme aceleciliinden kaynaklanmaktadr. Katalou incelediimizde Arapça
eserler (21, 441, 451-b, 475 vs.) hakknda kayda deer bilgiler verilmediini görüyoruz. Bu eserler hakknda bilgi
veril(e)meyecekse katalog, Türkçe yazmalar kapsayacak ekilde hazrlanmalyd. Arapça eserlerle ilgili bir dier
hata da eser isimlerinin (21, 24, 65, 108, 110, 152, 172-a, 206, 315, 323, 367 vs.) Farsça tamlama eklinde
verilmesidir (Ahvâl-i Mü’minîn, Risale-i Felsefe vs.) ki Arapça bir eserin ismi, Farsça tamlama ile yazlmaz.
Giri ksmndaki yazda(Gazi Üniversitesi ve Kültür Miraslarmz) kataloun içerisinde 261 adet Türkçe, 200 adet
Arapça ve 34 adet de Farsça eser olduu söylenmitir. Kataloa baktmzda daha önce de belirttiimiz gibi
içerisinde 199 adet Türkçe, 118 adet Arapça, 19 adet Farsça, 1 adet Arnavutça, 132 adet dili hakknda bilgi
verilmeyen ve 26 adet kark dilli (Türkçe-Farsça, Türkçe-Arapça, Arapça-Farsça, Türkçe-Arnavutça vs.) eserin
bulunduunu eserlerin künye bilgilerinden çkarabiliyoruz. Bu durumda öncelikle mezkûr yazda verilen
rakamlarn neye göre verildii merak konusudur. Daha sonra eer yazda verilen rakamlar doru ise eserlerin
künyesinde verilen bilgilerle neden çelitii de ayr bir soru olarak önümüzde durmaktadr. Dili hakknda
künyelerde bilgi verilmeyen eserlerin bu rakamlarn içine dâhil edilmesi bu eserlerin dilinin bilindiini gösterir. O
halde bu eserlerin künyelerinde dil bilgileri neden verilmemitir? Baz eserlerin de iki veya üç dille (kark dilli)
yazld söylenmi ancak yazda verilen dil snflamasnda bu eserler müstakil olarak deil dier eserler içerisine
dâhil edilerek deerlendirilmitir.
Yine 312 numaral eser için “çok yeni bir Türkçe ile yazlmtr.” nitelemesine yer verilmitir. Burada da
anlatlmak istenenin ne olduu belli deildir.
210 ve 213 numaral eserlerin dili için “çinde Arnavutça el yazs baz bölümler de bulunmaktadr.” ve “eserin
içinde Arnavutça ksmlar da vardr.” bilgileri verilmitir. Bu ifadelerden anlaldna göre bu iki eser kark
dillidir. Öyleyse bu eserlerin Arnavutça ile beraber hangi dilde yazld meçhul kalmaktadr.
II.5. stinsah kaydna dair bilgilerdeki tutarszlklar:
Katalog, müstensih ve istinsah tarihi belirtme yönünden de eksik ve tutarszdr. Baz eserlerde müstensih ve
istinsah tarihi varsa belirtilmi yoksa “belirlenememitir” veya “yoktur” diye belirtilmitir. Ancak baz eserlerde
bu konulara hiç deinilmemitir. Katalogda baz eserlerin (315, 329, 333 vs.) “müellifi, müstensihi ve istinsah
tarihi belli deildir” denilirken dier birçok eserde (182, 210, 230, 262 vs.) “müellifi ve istinsah tarihi belli deil”
denilmitir. Kanaatimizce müellif ve müstensih kavramlar birbirine kartrlmtr. Müellif hem kendi anlamna
hem de müstensih anlamna kullanlmtr. Bir de risâle ve iir mecmualarnda genellikle müellif, mürettip ve
müstensih ayn kiidir. Bu eserler (25, 418, 490) için “müellifi ve müstensihi belli deildir.” gibi ayr ayr bilgi
vermeye gerek yoktur.
386 numaral esere “çok fazla bir özellii olmayan eser, 16 ve 17. yüzyllara ait olup” bilgisi verilmitir. Peki, bu
eser hangi yüzyla aittir ve katalog hazrlayclar bu kanaate nereden varmlardr? lgili künyede bu sorularn
cevabn bulamyoruz? Birçok eserin (111, 114, 124, 191, 216, 229, 269, 307, 369, 386) istinsah kayd
belirtilmedii hâlde muhtelif yüzyllara ait olduunun kaydedilmesi de kataloun ilginç hâllerindendir. Katalogda
iaret edilmemesine ramen mezkûr eserlerin bu yüzyllara ait olduu kanaatine cilt özellikleri, kât cinsi ve
tezyinat gibi fizikî özelliklerden yola çklarak varlm ise istinsah tarihi bilinmeyen bütün eserler için de ayn
uygulamaya gidilmesi gerekmez miydi? Kald ki salt fizikî özelliklere dayanarak dönem tespitinin
yaplabilmesinin ciddi bir meslekî birikim gerektirdii hatta bunun bile çou zaman böyle bir hüküm
verebilmeye yetmedii de ortadadr.
Katalogda tarihlerle ilgili hatalar da göze çarpmaktadr. Hicrî / Milâdî tarih belirtmede eer günü ve ay belli
deilse her Hicrî tarih iki Milâdî tarihe (H. 995 / M. 1586-1587 gibi) tekabül eder. Katalog hazrlanrken bu nokta
göz önüne alnmamtr. Eer istinsah kaydnda gün ve ay bilgisi var da o yüzden kesin bir Miladî tarih verilmise
bunun her bir eser için ayr ayr nüsha tavsifinde belirtilmesi gerekirdi. Bu konuda bir baka yanllk da 1306
Hicrî tarihinden sonraki her tarihin Rûmî olarak verilmesi gerektiidir. Birçok eserde (17, 31, 34, 41, 46, 51, 53,
102, 103, 112, 117, 134, 146, 186 vs.) bu önemli noktaya dikkat edilmemi ve tarihler öylece verilmitir.
II.6. Satr, sütun ve ebat bilgilerinin verilmemesi:
Katalogda eserlerin satr ve sütun says hakknda hiçbir bilgiye yer verilmemitir. Yine baka bir eksiklik de
katalogda sadece yazmalarn d ebatlar verilip iç ebatlar hakknda herhangi bir malumat verilmemesidir.
Günümüzde hazrlanan hemen bütün kataloglarda eserlerin iç ve d ebatlar birlikte verilirken burada neden
ihtilaf olmutur, anlayabilmi deiliz.
Bu iki eksiklik açsndan baktmzda aratrmaclar için olumsuz olan yön, eserlerin hacimlerinin ne olabilecei
konusundaki belirsizliktir. Katalogda eserlerin hacminden haber veren tek bilgi varak saysdr ki, bir varak 15-20
satr da olabilir, bir risale hacminde de olabileceinden varak says bu konuda tam bir netice vermez.
II.7. Yaz türü, cilt ve kât özelliklerinin verilmemesi:
Katalogda yer alan hiçbir eserin yaz türü (sülüs, nesih, rik’a vb.) hakknda bilgi bulunmamaktadr.
Katalogdaki eserlerin dörtte üçünün cilt bilgisi verilmemitir. Dörtte birlik ksmn cilt özellikleri hakknda da çok
ksa (mein, tahrip olmu, güzel ciltli gibi) bilgiler verilmitir. Bir yazma eserin tavsifi yaplrken cilt
özelliklerinden bahsedilmesi gerekir. Bu sayede cildinin özelliklerinden ve süslemelerinden hem eserin kaçnc
yüzyla ait olduunu hem de eserin tahribat durumunu örenebiliriz.
Katalogdaki eserlerin hiçbirinin kât özellikleri hakknda bilgi verilmemitir. Kât özellikleri verilse ve filigran
açsndan bir inceleme yaplsayd, eserlerin telif / istinsah tarihlerini belirtmede önemli bir yol olabilirdi.
Cilt, kât, yaz gibi özellikler esere sanat tarihi açsndan yaklaanlar için de bir ön bilgi verecek mahiyette
olmas bakmndan da önemlidir. Katalogda bu özelliklere dair kayda deer bilgiler yer almamaktadr.
II.8. Eser ba ve sonu bilgilerinin verilmemesi:
Katalogdaki bir dier eksiklik ise eserlerin “ba” ve “son” bilgilerinin verilmemi olmasdr. Bu da yine önemli bir
eksikliktir. Zira yazma eserlerde “ba” ve “son” bilgileri, aratrmaclarn eseri / nüshay doru tespiti açsndan
hayatî önemi haiz kaytlardr.
Katalogda, eserlerin varak saylarn belirtme hususunda da tutarszlklar vardr. Bu husustaki eksiklik ve
tutarszlklarn birkaç ekilde olduu dikkat çekmektedir. Bunlardan biri kimi künyelerde “civarnda” ibaresinin
kullanlmasdr. Bir yazma eserin sayfa / varak says bellidir. Hâlbuki katalogda 296 numaral eser tavsif
edilirken “43 varak civarndadr.”; 163 numaral eser tavsif edilirken de “38-40 sayfa civarndadr.” bilgisi
verilmitir. Mevcut bir nüshann varak veya sayfa saysnn tahmini bir ifadeyle yazlmas oldukça ilginçtir. 364
numaral eserin tavsifinde “Eser 105 varaktr. Türkçe olan eser 21x15 cm. ebadnda, 66 varaktr.” diye
belirtilmesi de bir baka artc durumdur. 2, 12, 13, 195, 197, 205, 206, 207, 243, 258, 431, 469, 470
numaralarda kaytl eserlerin varak / sayfa saylar ise hiç belirtilmemitir. Baz eserlerde “varak”, baz eserlerde
ise “sayfa” says verilmesi de kataloun çelikili yaklamlarndandr. Eer bir el yazmas nüshann orijinalinde
sayfa / varak numaras verilmemise numaralandrma kütüphaneciler tarafndan yaplr ve “varak” (yaprak)
numaras verilir. Baz nüshalarda -özellikle son dönem eserlerinde- günümüz kitaplar gibi sayfa numaras
verilmitir. Bu durumda kütüphaneciler ya yeniden varak numaras verirler ya da orijinal sayfa numarasn esas
alrlar. Hâlbuki bu katalogda sayfa veya varak tabirlerinin kullanlmasnn böyle bir sebebe dayanmad ve
tamamen kark ve keyfi yazld anlalmaktadr. Kataloun kimi sayfa aralklarnda tamamen “sayfa”, kimi
sayfa aralklarnda ise tamamen “varak” saysndan bahsedilmesi bu keyfilii açkça göstermektedir. 16 numaral
eserde “297 varak olarak yazlmtr. Zaman zaman 400 varak, genellikle de 250 sayfa civarnda olan bu eser”
eklindeki bu açklamadan ne anlamalyz? Eer bununla eserin dier nüshalarndaki varak saylar kastediliyorsa
herhâlde anlatm ekli böyle olmamalyd. Katalogdaki 5 numaral eserde “sayfa adedi tespit edilememitir”
denmektedir. Sonrasnda gelen “ba ve sonu eksiktir” ibaresi de buna dayanak olarak söylenmi gibidir. Bir
eserde her ne olursa olsun varak veya sayfa says tespit edilir. Batan ve sondan eksik olsa bile o haliyle varak
says belirtilir ve daha sonra nüshann eksik olduu söylenir. Eser eksikse amaç zaten eserin ilk elden
çktndaki varak saysn bulmak deil mevcut varak saysn belirtmektir.
Katalogda okuyucu için eserlerin hacmine dair tek bilgi kayna varak / sayfa saysdr. Birçok yerde eserlerin
varak / sayfa says da belirtilmeyince, üstüne üstlük kimilerinde bu bilgi hiç verilmeyince durum büsbütün
anlalmaz hâl almtr.
Eserlerin baka nüshalarnn olup olmad konusu da katalogda çelikili ve mulaktr. Kimi eserlerle ilgili olarak
baka nüshalarnn bulunup bulunmadna dair bir bilgi verilmezken kimilerinde Kefuzzunun ve Osmanl
Müellifleri gibi biyografik / bibliyografik baz kaynaklara gönderme yaplmtr. Az sayda eser için yaplan bu
uygulamann dierlerinden esirgenmesinin bir izah da bulunmamaktadr. Elbette salkl ve yararl olan,
eserlerin tespit edilebilen dier nüshalarndan birkaçnn yerini göstermektir. Bu husustan hiç bahsedilmemesi
de bir tercihtir ve elbette makuldür. Ancak katalogda bu iki yol da seçilmemitir.
II.11. Cönk, iir mecmuas ve risale mecmuas türünden eserlerin dökümü konusundaki eksiklikler:
Kataloun bir baka eksii de cönk ve iir mecmualarnn dökümünün yaplmam olmasdr. Özellikle edebiyat
aratrmaclar açsndan bu, büyük bir eksikliktir. Bir katalogda cönk ve iir mecmuas tavsifi yaplyorsa bize
göre mutlaka o cönk ve iir mecmuasnn dökümü de yaplmal ve hangi sayfalarda hangi airlerin iirlerinin
olduu kaydedilmelidir. Böylelikle hem aratrmacya kolaylk salanr hem de katalog daha ilevsel hale gelir.
Döküm yapma konusunda divanlarda da bir tutarszlk vardr. Katalogda baz divanlarda (362, 364 vs.) bulunan
nazm ekillerinin dökümü yaplm, bazlarnnki (62, 95, 195, 196 vs.) ise yaplmamtr.
Risâle mecmualarnn künyeleri verilirken de ayn hata yaplmtr. Mesela 28 numaral eser olan Resâil-i Kemal
Paa’da 13 adet risale bulunduu söylenmitir. Bu risalelerin isimleri ve sayfa numaralarnn belirtilmesi
gerekirdi. Bu ekilde cönkler, iir mecmualar ve risâle mecmualar kapal bir kutu gibi kalyor. Kutunun d ne
kadar tarif edilse de içinden bîhaber olduumuz için faydal olmaz. Bu tür eserlerin künyesini verirken kutuyu
açp içindekileri çkarmamz gerekir. Risaleler konusunda bir baka hata da 188 numaral eserin künyesi
verilirken yaplmtr. “Ayn ciltte iki eser vardr” denip üç eser ismi zikredildikten baka esere olmas gereken
üst adn (risâle mecmuas / mecmû’atü’r-resâil) verilmemesi bir baka hatadr.
II.12. Eser tavsifinde hatal veya gereksiz bilgi verilmesi:
Katalogda 350 numaral eser olan erh-i Zafer-nâme adl eser için “Ziya Paa’nn Zafer-nâme adl eserine ismi
bilinmeyen biri tarafndan yaplan erh” olduu bilgisi verilmitir. Bilindii gibi Ziya Paa kendi eserini yine
kendisi erh etmitir. Bilinmeyen baka bir erh olma ihtimali de vardr ancak daha salkl bilgi için bu eser Ziya
Paa’nn erhi ile karlatrlm olmalyd. Karlatrldysa da bu bilgi eser tavsifinde belirtilmeliydi. Eser bu
ekilde muallakta braklmtr.
Bir dier önemli hata da 78 numaral eser olan eyh Gâlib’in Hüsn ü Ak adl eserinin, Fuzûlî’nin Leylâ vü
Mecnûn adl eserine nazire olarak yazldnn söylenmesidir. Bu bilginin kaynan bilmiyoruz. Kald ki bu bilgi
doru bile olsa eser künyesinde bu tür bilgilere yer verilmesi âdetten deildir. Kaynaklarda yer almayan bu bilgi
veriliyorsa da kayna belirtilmelidir.
Yine katalogda 384-b numaral eser olan Melheme-nâme için “Büyü ve fal ile ilgilidir.” denmitir. Melheme büyü
ve fal kitab deil, tabiat olaylarndan hareketle ne zaman ne yaplacan anlatan veya bunlardan birtakm
çkarmlar yapan eserlerin genel addr.
Katalogda yer alan 16 ve 88 numaral eserler (Velâyet-nâme) ayn eserdir. Ancak eserin birinin Hac Bekta
Velî’ye (16) dierinin de Hacm Sultan’a (88) ait olduu söylenmitir.
Eserlerin künyeleri oluturulurken gerek fiziksel gerekse muhteva özellikleri ile ilgili öznel deerlendirmeler
yaplmtr. Mesela 96 numaral eserin maddî deer tamad söylenmitir. 305 numaral eser de yine ayn
ekilde “Maddî bir deeri ve antik özellii olmayan” eklinde nitelenmitir. Daha önce de bahsi geçen 78
numaral eser olan Hüsn ü Ak için “iirin en güzel örneklerini içeriyor.” denmitir. Yine böyle öznel bir bilgiye de
katalogda hiç gerek yoktur. Bu konuda katalogdaki örnekler daha da çoaltlabilir. Hâlbuki bir yazmalar
kataloundan beklenen bunlar deildir. Baka bir ifadeyle, bir eserin (nüshann) maddi bakmdan deeri veya
içerik tenkidinin yaplmasnn katalogda bulunmas artcdr.
III. Dier Tespitler
Kataloun giriinde yer alan “ Gazi Üniversitesi ve Kültür Miraslarmz” adl yazda 8 tabasma ve 2 adet de
matbû esere katalogda yer verildii söylenmektedir. “Bu katalog bir el yazmas eserler katalou ise tabasma
veya matbû eserler bu katalogda neden yer almaktadr?” sorusuna eserde cevap bulunmamaktadr. kincisi de
mezkûr yazda iki adet matbû esere yer verildii söylenirken katalogda 4 adet (258, 405, 409, 451) eserin matbû
olduu bilgisi verilmektedir. Hatta daha ileri gidilerek kataloa 1 adet de Latin harfli eser (292) alnmtr. Bu
eserin de yazma katalouna hangi düünce ile alndn anlamakta zorlandk.
327 numaral eser olan Dilekçe’nin bu kataloa alnma amacn da anlayabilmi deiliz. Künyesinde belirtildii
gibi tek sayfadan oluan bu belgenin yeri bir yazma katalou deildir. Kataloun giri ksmndaki yazda,
kütüphanede fermanlarn da bulunduu belirtilmitir. Bu açdan bakldnda katalogda dilekçeye yer verilirken
bu fermanlara neden yer verilmedii veya fermanlara yer verilmedii halde dilekçenin neden kataloa alnd
sorular akla gelmektedir.
Kataloun sonunda yer alan “Arnavutluk Devlet Arivi Osmanl Yazmalar Katalou Deyimler Sözlüü” bal
altnda verilen lugatçede de baz eksiklikler ve sözlüün içeriine uygun dümeyen maddeler vardr. Eksiklik
olarak terimleri açklarken kullanlan tanmlarn yetersizlii söylenebilir. Rubai ve tuyu “Dört msradan oluan
bir divan iiri biçimi.” eklinde tanmlanm ve iki nazm biçimi arasndaki fark belirten hiçbir açklamaya yer
verilmemi olmas bunlardan biridir. Yine terci-i bent de “Bir divan iiri biçimi.” eklinde açklanm, bu nazm
biçiminin de ne olduu konusunda herhangi bir malumat verilmemitir. Gazel ve mesnevî için yaplan tanm da
ayn ekilde yetersizdir. Sözlükte ilticâ, müstesnâ, ezkar, gibi deyim olmayan sözcüklere de yer verilmitir.
Bunlarn yerine fütüvvet-nâme, melheme, beâret-nâme, zibâ-nâme, sarf, nahv… gibi kavramlara açklk
getirilmesi daha faydal olurdu.
Yine deyimler sözlüü ksmnda cönk terimi açklanrken sadece halk iirlerini içerdii söylenmitir. Hâlbuki
cönkler Halk iirlerinden Divan iirine, Tekke iirine, halk hikâyelerinden ilaç yapm ve reçetelerine, ifal
bitkilerden âyet ve hadîslere kadar geni konu çeitliliini barndrmaktadr. Yine bu tanmda cönk için “deri
kapl, el yazmas iir defteri.” ibaresine yer verilmitir. Bu durumda deri kapl olmayanlara, mesela karton,
mukavva kapl olanlara veya tamamen kapsz (ciltsiz) olanlara cönk denmemesi gerektii gibi bir anlam ortaya
çkmaktadr ki bir kataloa gelenekte olmad hâlde bir “deyimler sözlüü” koyma hassasiyetini gösteren
yazarlarn “deyim” tanmlarnda da benzer hassasiyeti göstermeleri beklenirdi.
Katalogda 63 numaral, Enâm- erîf adl eser anonim olarak nitelenmitir. Kataloun sonunda yer alan sözlükte
anonim terimi “isimsiz, ismi belli olmayan” eklinde açklanmtr. Bu balamda baktmzda yine bir tutarszlk
söz konusudur. Öncelikle, anonimlik daha çok sözlü edebiyat ürünleri için kullanlr. Anonim ise yazan ve
söyleyeni belli olmayan demektir ki bu noktada yaplan tanmn da yanl olduunu görüyoruz. Ayrca yazma
eserlerde müellif ya da müstensihin belirlenemedii eserler “anonim” kavramyla belirtilmez.
Baka bir garabet de 199 numaral bibliyografik künyededir. Katalogda bu numaradaki esere Külliyat ismi
verilmi ve eserde dergâh ve tekkelerin kitap listelerinin yer ald söylenmitir. Kataloun arkasnda verilen
“Deyimler Sözlüü”nde külliyat, “Bir yazar ya da airin eserlerinin tamamnn veya büyük bir ksmnn bir arada
bulunduu kitap.” olarak tanmlanmtr. Katalou hazrlayanlarn terim bilgileri ile uygulamalar çelimektedir.
III.3. Kullanlan ifadelerdeki mulaklk ve yanllklar:
229 ve 312 numaral eserlerde “son dönem iirleri” veya “son döneme ait” ifadeleri geçmektedir. Buradaki ‘son
dönem’ vurgusundan amaç ve anlatlmak istenen nedir, bilemiyoruz. Bununla kastedilen bütünüyle 19. yüzyl
mdr, 19. yüzyln sonlar mdr, 20. yüzyl balar mdr, tamamen meçhuldür. Hatta katalogda 20. yüzyln
ortalarnda istinsah edilmi eserlerin de yer aldna bakarak yaklak 150 yllk uzun bir zaman dilimi içinde “son
dönem” tabirinden ne anlamamz gerektiini kefetmek mümkün gibi görünmüyor.
224 numaral eser için katalogda “Kaynaklarda ayn isimde birkaç kitaba rastlanmsa da bu eserin onlardan biri
olmad anlalmaktadr.” bilgisi verilmitir. Bu eserin onlardan biri olmadnn nasl anlald hakknda
herhangi bir bilgi verilmemitir. Daha sonra yine eser için “Kaynaklarda Mehmed bin Bistam Vani’nin eserinin
bu eser olma ihtimali daha kuvvetlidir.” denmi, bu ihtimali kuvvetlendiren sebep veya bilgilerden
bahsedilmemi ve bu söylenenlerin birbiriyle çelitii gözden kaçrlmtr.
Katalogda, iir mecmuas ve cönklerde hatta dier manzum mensur eserlerin birçounda geçen ‘orijinal’
kavram kullanlmaktadr ki ne amaçla, ne düünülerek kullanldn anlayabilmi deiliz. Mesela cönklerde
“orijinal iirler”, mecmualarda “ orijinal iir mecmuas” gibi ifadeler kullanlmaktadr. Mezkûr kelime ile cönk ya
da mecmuann içindeki iirler mi yoksa eserin yaps m kast ediliyor, anlamak güç. Mesela 137 numaral eser
için bilgi verilirken “tamir görmü, orijinalliini kaybetmi” ifadesi kullanlmtr. Buradan hareketle ‘orijinal’
ibaresi ile eserin ilk günkü halini koruyor olmas ve tamir görmemi manasnda olduunu anlyoruz. Buna
karlk 425 numaral eser için bilgi verilirken de “Orijinal olduu düünülmemektedir. Çünkü içerisindeki
eserlerden bir ksm kaynaklarda görülmütür.” ifadeleri kullanlmtr. Buradan da ‘orijinal’ ibaresinin
kaynaklarda görülmeyen eserler için kullanldn anlayabiliriz. 196 numaral eserin künyesinde “Farsça olan
divann kime ait olduu belirlenememitir. Ancak orijinal olma ihtimali azdr.” bilgisi yer almaktadr. Buradan da
eserin kime ait olduu bulunamyorsa orijinal, bulunabiliyorsa orijinal olmad manas domaktadr. Yine 15
numaral eserde de “Esere kaynaklarda rastlanmamakla beraber, orijinal olmas ihtimali azdr. Çünkü birden
fazla Turâbî olduu ve eserin tam olarak bunlardan hangisine ait olduu belli deildir.” ifadelerine yer verilerek
hem kaynaklarda rastlanmayan eserlerin orijinal olduu hem de bir eserin birden fazla kii tarafndan kaleme
alnmasndan dolay hangisine ait olduunun bilinememesi sebebiyle orijinal saylmad manas hasl
olmaktadr. 126 numaral eserin birkaç kitaptan olutuu, bunlardan da sadece Feyiznâme-i Misâl-i Gülbaba adl
eserin orijinal olduu söylenmitir. Bu eserin neye göre -sanatsal bir nüsha m, ünik (tek) mi, duyulmam m,
müellif hatt m vs.- orijinal olarak nitelendii belirsizdir. Orijinal bir kanun kitab (326), orijinal bir nasihat kitab
(324), orijinal dualar (457), orijinal bir iir kitab / mecmuas (71, 81, 89, 285, 325 vs.), orijinal iirler (92, 103,
305 vs.), orijinal gazel ve nefesler (292, 342 vs.), orijinal bir defter (241,312 vs.), orijinal bir hatrat (409) gibi
hemen her eserde karmza çkan bu ‘orijinal’ sfatnn ne manada kullanld tamamen meçhuldür. unu
söyleyebiliriz ki bu tür çalmalarda anlalmayan, mulak ifadelere yer verilmemelidir. Çünkü bu ifadeleri
kullanp eser hakknda bilgi verdiimizi düünürken aslnda eserin özelliklerinin üzerini örtmü oluyoruz.
Katalogda muhtelif yazm ve / veya okuma yanllar vardr. Tespit edebildiklerimiz unlardr:
Katalogdaki Yazm Dorusu (Katalogdaki Eser Numaras)
Sadî irâzî Sadî-i irâzî (4)
Fergana’l Ferganal (11)
Müellif müellif (25, 54)
Vakâ-y Hallac Mansur Vak’a- Hallâc- Mansûr (41)
lmü hal lm-i hal (76)
Muhammed ez-irâzî Muhammed e-irâzî (95)
Tercümet-i Beyân’il-A’zâm Tercümetü Beyâni’l-A’zam (122)
Erkan-name Erkân-nâme (151)
Mevlîd Mevlid (85, 240)
Fitutu Civanmerdî Fütüvvet-i Civanmerdî (366)
Halâü’l-Kulûb Cilâü’l-Kulûb (391)
iir Ahtolojisi iir Antolojisi (400)
muhitî Muhitî (465)
arî Arî (465)
münacaat münâcât (sözlük)
belaat belâgat (sözlük)
arihi ârihi (248)
Eski kültürümüz, eine az rastlanr zenginlik ve deerleriyle asrlar boyunca varln devam ettirmi, geçen süre
zarfnda geriye tarihî, edebî, dinî, vs. birçok miras brakmtr. Kültürel hafzamz oluturan bu yadigarlarn
banda yazma eserler gelmektedir. Yazma eserler gerek muhteviyat gerekse estetik özellikleri yönünden
kültürel birikimimizin tayclar konumundadr. Varisi olduumuz bu birikimden tam anlamyla
yararlanabilmenin yolu öncelikle ona hak ettii kymet ve özveriyi göstererek sahip olduu önemi lâykyla
kavrayabilmekten geçmektedir. Daha sonra bu kadim hazineleri, günümüz artlarna uygun bir biçimde ve kabul
görmü usuller nda gün yüzüne çkararak topluma sunmak icap eder. Bu cihetten bilindii gibi bugün yazma
eserlerin tavsif ve tasnifinin bulunduu pek çok katalog hazrlanm ve hazrlanmaktadr. Yazma eserlerin kimlik
bilgilerinin yer ald bu kataloglarn belli bir tertip ve standarda uygun hazrlanmas özellikle bilimsel
aratrma(c)lar açsndan çok önemlidir. Bu tür çalmalarda eserlerin tavsifi yaplrken eserin bir aratrmac
için önem arz edebilecek bütün özellikleri (bulunduu yer, kütüphane ve koleksiyon ad, müellif veya müstensih
bilgisi, telif veya istinsah tarihi, ebatlar, cilt özellikleri, satr ve sütun bilgisi, ba ve son bilgisi, eserin dili, varak
says, yaz bilgisi, süslemeleri vs.) bir sistem dahilinde verilmeye özen gösterilmelidir. Kullanlan ifadeler açk ve
net olmal, anlalmayan, mulak ifadelere yer verilmemelidir. levsellik açsndan hazrlanan kataloa kii ve
eser adlarna göre bir dizin eklenmesi de dier bir elzem husustur. Âdette olmad hâlde farkl bir yol izlenerek
eserlerin muhtevalar hakknda indî ve hatal bilgilere yer verilmemelidir. Hazrlanan katalogda cönk ve mecmua
türünde eserler yer alacaksa bu eserlerin dökümünün yaplmas da aratrmaclar için önemli bir mevzudur. Son
olarak unu söyleyebiliriz ki bu alanda yaplan çalmalar için sistem, hayatî öneme sahiptir. Yazmz ngiliz
düünür Francis Bacon’a ait u sözle noktalamak istiyoruz.
“Metodu olan topal, metotsuz koandan daha hzl ilerler.”
Kaynakça
BERKER, Aziz – smet PARMAKSIZOLU (1958), Yazma ve Eski Basma Kitaplarn Tasnif ve Fileme Klavuzu ve
slâm Dini limleri Tasnif Cetveli, Maarif Basmevi, stanbul.
CUNBUR, Müjgan (1959), Yazmalarn Filenmesinde Faydalanlan El Kitaplar, C. VIII, S. II, Türk Kütüphaneciler
Dernei Bülteni, s. 4-5, Ankara.
ÇELEBOLU, Amil (1975), Muhammediye “Kitab- Muhammediye”, C. I, Tercüman 1001 Temel Eser, stanbul.
GÖLPINARLI, Abdülbaki (1967), Mevlânâ Müzesi yazmalar katalou I, MEB Eski Eserler ve Müzeler Genel
Müdürlüü, Ankara.
GÖLPINARLI, Abdülbaki (1971), Mevlânâ Müzesi yazmalar katalou II, MEB Eski Eserler ve Müzeler Genel
GÖLPINARLI, Abdülbaki (1972), Mevlânâ Müzesi Yazmalar Katalou III, Eski Eserler ve Müzeler Genel
KARA, Nizar (ubat-2009), Türkiye’de Yazma Eser Kataloglama Çalmalar: Türkiye Yazmalar Toplu Katalou
Projesi (TÜYATOK) Örnei, Kültür ve Turizm Bakanl Kütüphaneler ve Yaymlar Genel Müdürlüü,
Uzmanlk Tezi, Ankara.
II, Emek Matbaaclk, Kayseri.
KARATAY, Fehmi Edhem (1961), Topkap Saray Müzesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Katalou I-II, Topkap
Saray Müzesi Yaynlar, stanbul.
KARATAY, Fehmi Edhem (1961), Topkap Saray Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Katalou, Topkap Saray
Müzesi Yaynlar, stanbul.
KARATAY, Fehmi Edhem (1962), Topkap Saray Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Katalou I-III, Topkap
Saray Müzesi Yaynlar, stanbul.
KUT, Günay (1989), Tercüman Gazetesi Kütüphanesi Türkçe Yazmalar Katalou I, Edebiyat Fakültesi Basmevi,
stanbul.
Türkiye Yazmalar Toplu Katalou (1978-2002), Kültür ve Turizm Bakanl Milli Kütüphane Bakanl, 26 cilt,
Ankara-stanbul.

BİR YAZMA ESERLER KATALOĞUNDA BULUNMASI GEREKEN …

Documents

Transcript of BİR YAZMA ESERLER KATALOĞUNDA BULUNMASI GEREKEN …