1

Botoi: Instituti pr zhvillim ekonomik territorial (InTER)

Pr botuesin: Dragisha Mijaiq

Autort: Marija Millenkoviq Jovana Jakovleviq

Vesella Vllashkoviq Dragisha Mijaiq

Viti: 2017

VREJTJE: Ky publikim sht botuar me asistenc t Bashkimit Evropian. Prmbajtja e ktij publikimi sht prgjegjsi e vetme e InTER dhe n asnj mnyr nuk mund t paraqes pikpamjet e Bashkimit

Evropian.

Mbrojtja e mjedisit dhe zhvillimi ekonomik n Kosov

2017

MBROJTJA E MJEDISIT DHE ZHVILLIMI EKONOMIK PRMBAJTJA

PRMBAJTJA:

LISTA E SHKURTESAVE 1

1 HYRJE 2

2 MENAXHIMI I MBETURINAVE KOMUNALE N KOSOV: MUNDSI PR ZHVILLIMIN EKONOMIK

APO KRCNIM PR T? 4

2.1 HYRJE 4

2.2 KORNIZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE 4

2.3 MENAXHIMI I MBETURINAVE KOMUNALE N KOSOV 5

2.4 PROBLEMET N MENAXHIMIN E MBETURINAVE KOMUNALE DHE NDIKIMI N ZHVILLIM EKONOMIK 8

2.5 PRFUNDIMI DHE REKOMANDIMET 10

3 PYJET N KOSOV NJ PASURI Q PO ZHDUKET 13

3.1 HYRJE 13

3.2 LEGJISLACIONI DHE INSTITUCIONET 13

3.3 GJENDJA AKTUALE N PYLLTARI DHE NDIKIMI N MJEDIS 15

3.4 PYLLTARIA N KOSOV POTENCIALI PR ZHVILLIM EKONOMIK? 17

3.5 PRFUNDIMI DHE REKOMANDIMET 18

4 ZHVILLIMI I BUJQSIS N KOSOV DHE NDIKIMI I SAJ N MJEDIS 20

4.1 HYRJE 20

4.2 KORNIZA LIGJORE DHE INSTITUCIONALE 20

4.3 GJENDJA E BUJQSIS N KOSOV DHE NDIKIMI I SAJ N MJEDIS 25

4.4 PRSE BUJQSIA (NUK) PRBN MUNDSI ZHVILLIMI PR VERIUT T KOSOVS? 29

4.5 PRFUNDIMET DHE REKOMANDIMET 32

5 UJRAT N KOSOV 35

5.1 HYRJE 35

5.2 KORNIZA LIGJORE DHE LEGJISLATIVE 35

5.3 GJENDJA AKTUALE N SEKTORIN E UJRAVE 38

5.4 NDOTJA E RESURSEVE UJORE 42

PRFUNDIMI 47

MBROJTJA E MJEDISIT DHE ZHVILLIMI EKONOMIK LISTA E SHKURTESAVE

1

LISTA E SHKURTESAVE

ADA Austrian Development Agency AZHB Agjencia pr Zhvillimin e Bujqsis CEFTA Central European Free Trade Agreement DANIDA Danish International Development Agency BE Bashkimi Evropian EURED European Union Regional Economic Development FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations SG Skema e granteve InTER Instituti pr zhvillim ekonomik territorial IOM International Organization for Migration IPA Instrument for Pre-Accession Assistance IPARD Instrument for Pre-Accession Assistance for Rural Development JICA Japan International Cooperation Agency KEK Korporata Energjetike e Kosovs MAPL Ministria e Administrimit t Pushtetit Lokal MIE Ministria e Integrimeve Evropiane MZHE Ministria e Zhvillimit Ekonomik MF Ministria e Financave MBPZHR Ministria e Bujqsis, Pylltaris dhe Zhvillimit Rural MPJ Ministria e Punve t Jashtme MPB Ministria e Punve t Brendshme MSH Ministria e Shndetsis MMPH Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapsinor REC Regional Environment Centar SIDA Swedish International Development Cooperation Agency UNDP United Nations Development Programme USAID United States Agency for International Development

MBROJTJA E MJEDISIT DHE ZHVILLIMI EKONOMIK HYRJE

2

1 HYRJE

Mbrojtja e mjedisit sht nj nga aktualitetet m t rndsishme t shoqris moderne, e

ndrlidhur ngusht me zhvillimin socio-ekonomik, cilsin e jets dhe prosperitetin e

gjeneratave t ardhshme.

Rritja e numrit t banorve dhe zhvillimi i industris ka rezuluar me rrezikim t natyrs q na

rrethon, prandaj nevoja pr t mbrojtur mjedisin sht shndrruar n nj fenomen q krkon

prgjigje n nivel global. Si rrjedhoj, politikat e fushs s mbrojtjes s mjedisit jan

shumshtresore, ndrsa numri i institucioneve q implementojn apo prcjellin

implementimin e dispozitave nga kjo fush rritet deri n at mas sa q veprimi i tyre krkon

resurse t konsiderueshme t cilat shpesh tejkalojn kornizat buxhetore n dispozicion pr to,

n veanti tek vendet n zhvillim.

Edhe pse shtjet q ndrlidhen me mjedisin n Kosov nuk jan t ranguara lart n listn e

prioriteteve politike dhe zhvillimore, Qeveria e Kosovs, prkitazi me mundsit dhe

kapacitetet e veta, prpiqet q t harmonizoj legjislacionin e vendit me rregullativn globale

e evropiane. S kndejmi, jan miratuar dhjetra ligje, akte nnligjore, strategji dhe programe

q rregullojn segmente t ndryshme t mbrojtjes s mjedisit, ndrsa jan formuar edhe

institucione t shumta t cilat drejtprsdrejti implementojn apo prcjellin implementimin e

rregullativs nga kjo fush.

Mbrojtja e mjedisit ndikon edhe n ekonomi, para s gjithash n domenin e zbatimit t

rregullativs komplekse ligjore, gj q patjetr paraqet ngarkes pr veprimtarin e

ndrmarrjeve t vogla dhe t mesme, e n veanti veprimtarin e ndrmarrjeve t

sapoformuara. N ann tjetr, implementimi i politikave publike nga fusha e mjedisit

gjithashtu i hap mundsi valorizimit ekonomik n kuptim t zhvillimit t sektorit privat dhe

hapjes s vendeve t reja t puns.

Marr parasysh faktin se ndrmarrsit, autoritetet lokale dhe qytetart n prgjithsi nuk kan

njohuri t mjaftueshme lidhur me rregullativn nga fusha e mjedisit, e kjo sht veanrisht e

vrtet pr veriun e Kosovs ku njohuria mbi legjislacionin e Kosovs sht n nivel t ult

sidoqoft, Instituti pr Zhvillim Ekonomik Territorial (InTER) e ka inicuar projektin Dialogu

pr politikat publike dhe aktivitetet zhvillimore pr mbrojtje m t mir t mjedisit, me

qllim t nxitjes s diskutimit dhe afirmimit t ksaj teme n shoqri.

Projekti filloi n janar t vitit 2016, me prkrahje financiare nga Zyra e Bashkimit Evropian

n Kosov, ndrsa ka zgjatur deri n qershor t vitit 2017. Nn kornizn e ktij projekti jan

trajtuar katr tema t rndsishme pr mjedisin, prfshir: menaxhimin e mbeturinave

komunale, mbrojtjen e pyjeve, bujqsin dhe mbrojtjen e ujrave dhe resurseve ujore. Nn

kornizn e secils prej ktyre temave jan hartuar hulumtime t shkurtra t politikave publike,

jan organizuar debate publike me akter relevant dhe jan iniciuar fushata mediatike mbi

sfidat kye nga fusha e mbrojtjes s mjedisit.

MBROJTJA E MJEDISIT DHE ZHVILLIMI EKONOMIK HYRJE

3

N fund t projektit sht organizuar nj konferenc profesionale q ka grumbulluar t gjith

aktert relevant nga niveli qendror dhe lokal, prfaqsuesit e organizatave ndrkombtare,

organizatave joqeveritare, universiteteve dhe organizatave ekonomike, me t cilt sht

diskutuar pr rezultatet e hulumtimit dhe problemet tjera dhe sfidat e hasura n fushat e

trajtuara. Prfundimet nga konferenca jan sublimuar n rezultatet paraprake t hulumtimeve

dhe jan paraqitur n form t ktij studimi t cilin e keni para vetes.

MBROJTJA E MJEDISIT DHE ZHVILLIMI EKONOMIK MENAXHIMI I MBETURINAVE KOMUNALE

4

2 MENAXHIMI I MBETURINAVE KOMUNALE N KOSOV: MUNDSI PR

ZHVILLIMIN EKONOMIK APO KRCNIM PR T?

2.1 Hyrje

Grumbullimi dhe deponimi joadekuat i mbeturinave n Kosov do vit i kushton vendit mes

19 dhe 31 milion euro.1 Ky fakt e bn t qart se jan t domosdoshme masat pr krijimin e

nj sistemi efikas t menaxhimit t mbeturinave, si pr ta prmirsuar gjendjen e

gjithmbarshme t mjedisit, ashtu edhe pr t ngritur mundsit e shfrytzimit t mbeturinave

pr qllime t zhvillimit ekonomik.

Menaxhimi i mbeturinave komunale sht proces kompleks q prfshin aktivitetet e

grumbullimit, transportimit, reciklimit, rishfrytzimit, trajtimit dhe deponimit t mbeturinave

komunale. Kurrsesi nuk guxon t neglizhohet fakti q do mbeturin prbn edhe resurs

potencial e jo vetm problem ekologjik. Mbrojtja e mjedisit dhe zhvillimi ekonomik mund t

avancohen bashkrisht, ndrsa politikat publike n kt fush luajn rol ky pr krijimin e

vendeve t puns dhe stimulimin e investimeve. Gjelbrimi i ekonomis2 zvoglon

shpenzimet e mbrojtjes s mjedisit prmes shfrytzimit m efikas t resurseve, ndrsa

prdorimi i teknologjive t pastra i kontribuon hapjes s vendeve t reja t puns dhe prbn

stimul pr ekonomin dhe zhvillimin e konkurrencs.

Kjo analiz e shkurtr ofron nj pasqyr t situats aktuale n fushn e menaxhimit t

mbeturinave komunale n Kosov, duke shqyrtuar n veanti gjendjen n katr komunat me

shumic serbe n veri t Kosovs (Leposaviq, Mitrovic e Veriut, Zubin Potok dhe Zvean).

Gjithashtu, me kt punim analizohet edhe korniza ligjore n fushn e menaxhimit t

mbeturinave dhe lidhshmria e ksaj sfere me zhvillimin ekonomik lokal.

2.2 Korniza ligjore dhe institucionale

N disa vitet e fundit jan miratuar disa akte ligjore dhe nnligjore dhe dokumente strategjike

me t cilat rregullohet korniza ligjore pr menaxhimin e mbeturinave n Kosov. Ligji pr

Mbeturinat Nr. 03/L-0603 paraqet aktin themelor q i prcakton parimet kryesore n lidhje me

menaxhimin e mbeturinave, si dhe prgjegjsit dhe kompetencat e institucioneve relevante.

Me sektorin e mbeturinave jan ngusht t ndrlidhur edhe Ligji pr Mbrojtjen e Mjedisit,4

Ligji pr Vlersimin Strategjik Mjedisor5 Ligji pr Vlersimin e Ndikimit Mjedisor,

6 Ligji pr

Parandalimin e Integruar dhe Kontrollin e Ndotjes,7 Ligji pr Inspektoratin e Mjedisit,

1 Analiza Mjedisore e Kosovs (2013), Banka Botrore, e qasshme n adresn: http://bit.ly/2jxiD03, f. 47.

2 Ekonomia e gjelbr sht term q nnkupton shfrytzimin e gjer t burimeve t riprtritshme pr energji,

ngritjen e efiiencs s energjis, si dhe zhvillimin dhe aplikimin e bujqsis organike t qndrueshme. 3 Ligji pr Mbeturinat, Nr. 04/L-060, i qasshm n adresn: http://bit.ly/2iJ8wkh

4 Ligji pr Mbrojtjen e Mjedisit, Nr. 03/L-025, i qasshm n adresn