SADRŽAJ

1. UVOD............................................................................................................................................2

2. GRAMATIČKO USTROJSTVO REČENICE..........................................................................2

3. PREDIKAT...................................................................................................................................4

4. GLAGOLSKI PREDIKAT..........................................................................................................5

4.1. Prosti glagolski predikat......................................................................................................5

4.2. Složeni glagolski predikat....................................................................................................5

5. IMENSKI PREDIKAT................................................................................................................7

5.1. Kopulativni predikat............................................................................................................7

5.2. Semikopulativni predikat.....................................................................................................9

6. ŠIRENJE PREDIKATA............................................................................................................10

6.1. Dekompozicija.....................................................................................................................10

6.2. Usložnjavanje......................................................................................................................11

6.3. Usložneni glagolski predikat..............................................................................................11

6.4. Usložnjeni imenski predikat..............................................................................................12

7. ISPUŠTANJE PREDIKATA.....................................................................................................14

8. LITERATURA...........................................................................................................................14

1. UVOD

Tema ovog seminarskog rada je jedan od glavnih rečeničnih članova „Predikat“.

Predmet ovog rada su predikat kao osnovni gramatički član, vrste predikata te ispuštanje

predikata u rečenicama.

Predikat  je dio rečenice koji subjektu pripisuje neku radnju, stanje ili zbivanje. Riječi

koje označavaju radnju su glagoli.  Pored glagola u službi predikata mogu biti imenice,

zamjenice, pridjevi, prilozi i brojevi.

Predikat čini gramatičko jezgro rečenice jer nije ovisan ni o jednom drugom članu

rečenice, a ostali članovi rečenice se uvrštavaju prema njemu. Gramatičko značenje predikata

sadržano je u ličnom glagolskom obliku koji sadrži lice, broj, vid, vrijeme i način. To su

gramatička svojstva predikata.

Predikati se dijele na glagolske i neglagolske ili imenske predikate. Glagolski predikati

mogu biti prosti i složeni. Imenski je predikat složena sintaksička kategorija koja u sebe

uključuje najmanje dvije potkategorije: kopulativni predikat i semikopulativni predikat.

Zajedničko je obilježje obaju tipova imenskog predikata prisustvo neglagolske lekseme koja

se naziva leksičkom jezgrom.

2

2. GRAMATIČKO USTROJSTVO REČENICE

Osnovno gramatičko ustrojstvo rečenice u bosanskom jeziku čine predikat, subjekt,

objekt i adverbijalna odredba. To su samostalni rečenični članovi. Oni se u rečenicu uvršćuju

izravno, te stoga predstavljaju neposredne sastavnice (konstituente) rečeničnog modela.

Podvornik sada zaključava vrata. ( S + AO + P + O)

Shematski to izgleda ovako:

Pored samostalnih postoje i nesamostalni rečenični članovi. Oni ne spadaju u osnovno

gramatičko ustrojstvo rečenice. Nesamostalni su rečenični članovi atribut i apozicija. Oni se u

rečenicu učvršćuju posredno.

3

podvornik (Njd.)

zaključava 3.l.jd. indikativa sadašnjeg

sada (prilog)

vrata (A)

Npr: Moja sestra Senada jučer je otputovala. ( A + AP + S + AO + P):

3. PREDIKAT

Predikat je jedini rečenični član koji sam sebi otvara mjesto u rečenici. Preko njega,

izravno ili neizravno, u rečenicu se uvršćuju svi ostali rečenični članovi. To znači da predikat

nije zavisan ni od jednog drugog rečeničnog člana, dok su svi ostali rečenični članovi,

posredno ili neposredno, zavisni od predikata.

Predikat je neposredni nosilac predikativnosti, te stoga čini gramatičko jezgro rečenice po

njegovom gramatičkom značenju može se doznati gramatičko značenje najvećeg broja ostalih

rečeničnih članova. Nosilac gramatičkog značenja predikata je glagol u ličnom glagolskom

obliku. S toga je lični glagolski oblik nužni konstituent predikata.

Predikat se odlikuje i leksičkim značenjem. Leksičko značenje predikata može biti

obilježeno glagolskom ili neglagolskom leksemom. U ovisnosti o tome svi se predikati mogu

podijeliti na glagolske predikate i neglagolske predikate. Uobičajeno je da se neglagolski

predikati nazivaju imenskim.

Po svojoj strukturi glagolski predikati mogu biti prosti i složeni. Prosti glagolski predikati

sastoje se od jedne punoznačne glagolske lekseme, koja je nosilac i gramatičkog i leksičkog

4

Senada (Njd.ž.r) je otputovala (3.l.jd. indikativa prošlog) 

sestra (Njd.ž.r) jučer (prilog) 

moja (Njd.ž.r)

značenja predikata. Složeni glagolski predikati sastavljeni su od dviju glagolskih leksema –

jedne nepunoznačne, koja nosi gramatičko značenje predikata, i jedne punoznačne koja nosi

leksičko značenje predikata.

Svi su imenski predikati složeni. Njihova složenost ogleda se u spoju glagolske lekseme i

neglagolske. Glagolskom leksemom izriče se poglavito gramatičko, a neglagolskom

leksemom značenje predikata.

4. GLAGOLSKI PREDIKAT

4.1. Prosti glagolski predikat

Svaki predikat koji je iskazan jednom punoznačnom glagolskom leksemom u prostom ili

složenom ličnom glagolskom obliku jest prosti glagolski oblik. Ako je predikat izrečen

prostim glagolskim oblikom, u tom je oblikom ujedinjeno i njegovo gramatičko i njegovo

leksičko značenje, npr:

– Gledam u nebo iznad Venecije.

– Voz odmah krenu.

– Hajdemo u stijene.

– Ne čudim se mraku ni oblaku.

Ukoliko je predikat izrečen složenim glagolskim oblikom, pomoćni glagol nosi

gramatičko, a osnovni glagol leksičko značenje:

– Služio je vjerno Tvrtka.

– To bi u drugim okolnostima sigurno učinila.

5

– Država će platiti.

– Neću zaboraviti skupu pouku.

4.2. Složeni glagolski predikat

Složeni glagolski predikat je dvodijelna sintaksička konstrukcija koja nastaje

udruživanjem nepunoznačnog glagola u ličnom glagolskom obliku i punoznačnog glagola u

obliku infinitiva. U toj konstrukciji je lični glagolski oblik nosilac gramatičkog značenja, dok

je punoznačni glagol leksička dopuna.

Nepunoznačni glagoli u sastavu složenog glagolskog predikata pripadaju dvjema

leksičkosemantičkim skupinama glagola – modalnim i faznim glagolima. Tako se svi složeni

glagolski predikati mogu svesti na strukturni obrazac:

modalni / fazni glagol + punoznačni glagol

Modalni glagoli izražavaju različite nijanse modalnosti: mogućnost, htijenje, želju,

nužnost, potrebu, namjeru, i sl. a najčešći su : moći, htjeti, morati, željeti, smjeti, trebati,

umjeti, znati, uspjeti, namjeravati, nastojati, pokušati, usuditi se...

- Ni ta zemlja ispod njega ne može ga raspoznati.

- Htio bi mu pomoći.

- Pokušao sam Halila dozvati još jednom.

- Želio je provući se kroz Bosnu do mora.

Fazni glagoli obilježavaju različite faze procesa označenog punoznačnim glagolom, a

najčešći su: početi, stati, nastaviti, produžiti, prestati, prekinuti...

- Zato smo počeli trljati oči.

- Kasim je prestao pjevati.

- Nekoliko trenutaka privikavao sam oči dok nisam počeo raspoznavati prilike.

6

Dopunski punoznačni glagol u sastavu složenog glagolskog predikata može imati i

oblik prezenta. Tako se on s modalnim / faznim glagolom povezuje veznikom da i gramatički

se slaže sa subjektom, npr:

- Ne mogu više da podnesem tog čovjeka.

-Žena nije uspjela da izgori.

- Počeli su da me se tiču.

U bosanskom je jeziku uobičajena upotreba dopunskoga predikativnoga glagola u

obliku infinitiva.

5. IMENSKI PREDIKAT

Kada se leksičko značenje predikata izriče neglagolskom leksemom, nastaje sintaksička

konstrukcija koju zovemo imenskim predikatom. Imenski je predikat složena sintaksička

kategorija koja u sebe uključuje najmanje dvije potkategorije: kopulativni predikat i

semikopulativni predikat. Zajedničko je obilježje obaju tipova imenskog predikata prisustvo

neglagolske lekseme koja se naziva leksičkom jezgrom.

5.1. Kopulativni predikat

Kopulativni se predikat sastoji od kopulativnog (sponskog) glagola biti u ličnom

glagolskom obliku i leksičkog jezgra. Njegov je, dakle, strukturni obrazac:

kopulativni glagol „biti“ + leksičko jezgro

Kopulativni glagol biti nema nikakvog leksičkog značenja; njegova se funkcija svodi

na obilježavanje predikativnosti. Leksičko značenje kopulativnog predikata izriče se

7

leksičkom jezgrom. Kopulativnim se predikatom subjekt identificira ili mu se pripisuje kakva

osobina. U ulozi leksičkog jezgra najčešće se javljaju:

- imenice: Tabut je samar, a mi smo jahači. – Smrt je preseljenje iz kuće u kuću.

- imeničke zamjenice: Ne znam ni ko si ni šta si. - ...i vi ste moje Ja.

-pridjevi: Na obalama smo, uvijek, suviše mudri. – A on će opet biti siromašan.

-pridjevske zamjenice: Takav im je Crni vezir... – Ja sam taj.

-redni brojevi: Ja nisam treći koji je ovamo stigao iz Evrope.

Poziciju leksičkog jezgra kopulativnog predikata također mogu popuniti:

-prilozi: Za sporazum je bilo prekasno. – Na ulica je bilo živo.

-glavni brojevi: Obale su dvije.

Supstantivne (imeničke) i adjektivne (pridjevske) riječi u ulozi leksičkog jezgra

kopulativnog predikata stoje u obliku nominativa. Imenica u toj ulozi može imati i oblik

instrumentala koji je uvijek zamjenljiv nominativom. Oblik instrumentala sasvim je uobičajen

uz kopulativni glagol u prošlom vremenu, npr:

- U to doba bjeh junakom...

- Dok je još bio dječakom, svako je na njega vikao...

ali je uz kopulu u sadašnjem i budućem vremenu izrazito stilski obilježen.

U kopulativne se predikate se često ubrajaju i oni u kojoj glagol biti nije samo nosilac

gramatičkog nego i dijela leksičkog značenja predikata. U takvim konstrukcijama glagol biti

znači „postojati“, „nalaziti se“, „boraviti“, i sl., te ga je s toga moguće zamjeniti ovim

glagolima, npr: Odgovor je u knjizi. > Odgovor postoji u knjizi.

Leksičko se jezgro u ovakvim konstrukcijama pridružuje glagolu „biti“ kao dopuna

kojom se subjekt određuje s obzirom na neku okolnost u kojoj se nalazi. Stoga se u ulozi

leksičkog jezgra uglavnom javljaju prilozi:

8

- Lijevo je tamna borova šuma.

- Kula je blizu.

Ili prijedložno – padežni izrazi s adeverbijalnim značenjem (najčešće mjesnim):

- Pored puta bile su policijske karaule.

- Bili smo već na Medresetima.

5.2. Semikopulativni predikat

Semikopulativni predikat sastoji se od semikopulativnog glagola u ličnom glagolskom

obliku i leksičkog jezgra. Strukturni mu je obrazac:

semikopulativni glagol + leksičko jezgro

Semikopulativni glagoli funkcionalno su slični kopulativnom glagolu biti, ali se od

njega razlikuju po tome što, uz gramatičko, imaju i leksičko značenje. Njihovo je leksičko

značenje, međutim nepotpuno te im je s toga nužno pridružiti leksičko jezgro kao dopunu

kojom će se obilježiti temeljno leksičko značenje predikata. Semikopulativni glagoli mogu

biti ne prijelazni (postati, ostati, izgledati,...) i prijelazni (smatrati, imenovati, proglasiti,...). I

uz jedne i uz druge poziciju leksičkog jezgra popunjavaju supstantivne ili adjektivne riječi. Ne

prijelaznim semikopulativnim glagolima leksički se sadržaj pripisuje subjektu, a prijelaznim

objektu. Uz ne prijelazne semikopulativne glagole: postati, ostati, ispasti, izgledati, osjećati

se, praviti se, činiti se, zvati se, prozvati se, nazvati se...leksičko jezgro dolazi u obliku

nominativa ili instrumentala:

- Sve je sada postalo košmar.

9

-Oni su već postali nestrpljivi.

Uz neke od ovih glagola leksičko jezgro može imati i oblik konstrukcije s veznikom kao:

- Vi ste kao i oni, nepouzdani.

Uz prijelazne semikopulativne glagole: zvati, nazvati, prozvati, imenovati, smatrati,

držati, označiti, proglasiti, prikazati, učiniti...leksičko jezgro dolazi u obliku instrumentala:

- Ime joj je Mara, a svi je zovu Grlicom.

- Zvali su one što imaju pametnim, a one što nemaju – budalastim.

Uz neke od ovih glagola leksičko jezgro može imati i oblik akuzativa s prijedlogom za:

- Smatrali su ga za ludaka.

Ili konstrukcije sa veznikom kao:

- Prikazali su to kao uspjeh.

6. ŠIRENJE PREDIKATA

U bosanskom jeziku vrlo je živ proces širenja predikata. Ovaj proces označava

uključivanje novih strukturni komponenata u sastav predikata, al ostvaruje se na dva načina –

dekompozicijom i usložnjavanjem.

6.1. Dekompozicija

Dekompozicijom se naziva razlaganje punoznačne glagolske lekseme na značenjski

nepotpun glagol i glagolsku imenici izvedenu od glagolske lekseme koja se razlaže, npr:

razmjenjivati > vršiti razmjenu; ubiti > počiniti ubistvo; promijeniti > izvršiti promjenu.

Temeljno leksičko i gramatičko značenje predikata pritom se ne mijenja. U dekomponiranoj

predikatskoj strukturi nepunoznačnih glagol u ličnom glagolskom obliku semantički je sveden

tek na označavanje procesa; on je nosilac predikativnodti, dok je glagolska imenica u obliku

akuzativa nosilac leksičkog značenja predikata. Predikati koji su nastali po strukturnom

obrascu:

nepunoznačni glagol + glagolska imenica

10

zovu se dekomponiranim predikatima.

Od značenjski nepotpunih glagola u sastavu dekomponiranih predikata najčešće

dolaze: vršiti, izvršiti, obaviti, imati, držati, dati, voditi, pružiti, izraziti, činiti, učiniti,

počiniti... :

- U našem se gradu obavlja regrutacija.

- Neću držati propovijed.

Uobičajeno je da se dekomponiranim predikatom naziva razloženi prosti glagolski

predikat. Dekompozicija, međutim, zahvaća i punoznačne glagolske lekseme u sastavu

složenoga glagolskog predikata, npr:

- Mogao bi povesti parnicu.

- Na ovom mjestu možete obaviti namaz – govorio je.

Dekomponiranim se predikatima smatraju i oni kojima se ne može uspostaviti istovrijedna

glagolska leksema, npr: počiniti zločin, izvrsiti odmazdu, obaviti transakciju.

6.2. Usložnjavanje

Usložnjavanjem se naziva uključivanje jednog ili više novih članova u sastav

predikata. Temeljno leksičko značenje predikata pritom se ne mijenja, ali se unose dodatne

crte u njegovo gramatičko značenje. Po tome se usložnjavanje razlikuje od dekompozicije.

Usložnjavanje jednako zahvaća i glagolske i imenske predikate i to one njihove komponente

koje izriču gramatičko značenje, koje su, dakle, nosioci predikativnosti. Predikati nastali kao

rezultat procesa usložnjavanja nazivaju se usložnjenim predikatima. Kod svih usložnjenih

predikata gramatičko i leksičko značenje izriču se odvojeno.

6.3. Usložnjeni glagolski predikat

Usložnjavanjem prostoga glagolskog predikata nastaje poseban tip predikata – složeni

glagolski predikat, koji se može dalje usložnjavati na dva osnovna načina:

1. modalni / fazni glagol + modalni / fazni glagol + punoznačni glagol

11

Složenom se glagolskom predikatu može dodati jedan ili više modalnih ili faznih

glagola. U tom se slučaju samo prvi modalni / fazni glagol javlja u ličnom glagolskom

obliku, a ostali modalni / fazni glagoli kao i punoznačni glagoli stoje u obliku infinitiva ili

prezenta s veznikom da, npr: nastaviti plesati – pokušati nastaviti plesati; namjeravati doći –

prestati namjeravati doći...:

- Smjeli smo početi raditi.

- Nije mogao prestati željeti da uspije.

Rezultat je ovog vida usložnjavanja glagolskog predikata unošenje novih komponenata

modalnosti u gramatičko značenje predikata.

2. modalna perifrastična konstrukcija + punoznačni glagol

Umjesto modalnoga ili faznoga glagola u sastavu složenoga glagolskog predikata

može doći modalna perifrastična (opisna) konstrukcija koja se sastoji os kopule u ličnom

glagolskom obliku i pridjeva ili prijedložno – padežnog izraza kao dopune, npr: moći

pobijediti – biti sposoban / biti kadar / biti u stanju / biti u mogućnosti pobijediti; morati

raditi – biti dužan / biti obavezan raditi ... Na taj se način precizira poseban tip obilježenog

modalnog značenja, npr:

- Nisam ja dužna trpiti tvoje gluposti.

- Bio je gotov poginuti.

Umjesto kopulativnog glagola u modalnoj perifrastičnoj konstrukciji može doći i koji

drugi značenjski oslabljen glagol, npr:

- Imao sam moć da dokučim nečiju misao...

Spomenuta dva tipa usložnjavanja mogu se i kombinirati, npr:

- Nije bio u stanju odlučiti da nastavi raditi.

12

6.4. Usložnjeni imenski predikat

Usložnjeni imenski predikat obrazuje se, kao i usložnjeni glagolski predikat na dva osnovna načina. Temeljnoj imenskoj predikativnoj konstrukciji (kopulativni / semikopuklativni glagol + leksičko jezgro ) može se dodati:

1. modalni / fazni glagol (ili više njih), tj.: modalni / fazni glagoli + kopulativni glagol „biti“ / semikopulatini glagol + leksičko jezgro

2. modalna perifrastična konstrukcija koja se sastoji od kopulativnoga glagola i pridjeva ili prijedložno – padežnog izraza tj: modalna perifrastička konstrukcija + kopulativni glagol „biti“ / semikopulativni glagol + leksičko jezgro

U ovim je konstrukcija samo prvi glagol – bilo da je modalni ili fazni bilo da je kopulativni – u ličnom glagolskom obliku, dok su ostali glagoli u obliku infinitiva ili prezenta s veznikom da. Uobičajeno je upotrijebiti prezent sa veznikom da onda kad se temeljnoj imenskoj predikatskoj konstrukciji dodaju dva ili više modalnih / faznih glagola.

U gramatičko značenje usložnjenih imenskih predikata nastalih po prvom modelu unose se dodatne komponente modalnosti, npr:

- Volim biti mrtva.

- Umiju biti kraljice i sluškinje.

Dok se kod onih nastalih po drugom modelu posebno preciziran tip obilježene modalnosti, npr:

- Odlučni su biti otvoreni.

- Nismo spremni proglasiti to neuspjehom.

I u jednom i u drugom slučaju temeljno leksičko značenje predikata ostaje nepromjenjeno.

13

7. ISPUŠTANJE PREDIKATA

Predikat u rečenici može biti i izostavljen. Načelno, izostavljanje predikata moguće je u

kontekstu iz kojega se sasvim jasno može razabrati o kojoj se predikatskoj sintaksemi radi,

npr:

- Kud svi Turci tu i mali Mujo.

- Mi o vuku, a vuk na vrata.

Ispuštanje predikata u velikom je broju primjera uvjetovano stilskim razlozima jer

rečenica bez predikata nosi veću stilsku vrijednost. Tako je na primjer u tzv. nominativnim

rečenicama:

- Četvrtak. - Mahmurluk starih kapetana.

Te rečenicama s pojačanom uskličnom intonacijom:

- Eto vojske! – Evo pobjednika!

Najčešće se, međutim, predikat ispušta u dijalozima, u kojima se i inače izostavlja sve

ono što se iz konteksta može razabrati:

- Crno ili bijelo?

14

- Bijelo.

- Litru- pola.

- Sodu?

- Jok!

8. LITERATURA

1. Halilović, S., Jahić, Dž. i Palić, I. Gramatika bosanskog jezika. Zenica, 2000.

2. Midžić, S. Naš jezik, udžbenik za 3 razred gimnazije. Sarajevo Publishing, Sarajevo,

2003.

15