1

Bölüm 3Maliyet Analizi

• Genel Maliyet Faktörleri• Finansal tablolarda

maliyetlerin sınıflandırması

• Maliyet davranışlarının tahmininde maliyet sınıflandırması

• Karar vermede kullanılan maliyet kavramları

• Karar vermede Marjinal Maliyetlerin rolü

2

Örnek: Dondurma Üretim MaliyetleriTop.mal. Birim Fiyat Oranı

(Süt, şeker, sahlep) $120.250 $0,65 26%Dondurma külahı 9.250 0,05 2%Kira 112.850 0,61 24%Ücretler 46.250 0,25 10%Ücretli vergileri 9.250 0,05 2%Satış vergileri 42.550 0,23 9%İşletme vergileri 14.800 0,08 3%Debt service 42.550 0,23 9%Yardımcı malzemeler 16.650 0,09 4%Elektrik, su, v.b. 14.800 0,08 3%Diğer giderler(sigorta, reklam, aidatlar) 9.250 0,05 2%Kar 24.050 0,13 5%

Toplam $462.500 $2,50 100%

Faktör

3

Genel Maliyet Faktörleri

• Üretim Maliyetleri

Dogrudan malzeme

Doğrudan işçilik

Üretim genel gider

• Üretim-dışı Maliyetler

Genel gider

Pazarlama

Yönetim

4

Finansal Tablolarda Maliyet Sınıflandırması

• Karşılıklılık kavramı: Belli bir geliri üretmek için yapılan maliyetler aynı periyotta gider olarak gösterilmelidir.

• Periyot maliyetleri: Periyot (zaman) bazında gelir ile eşleştirilen maliyetlerdir.

• Ürün maliyetleri:Ürün bazında gelirle eşleştirilen maliyetlerdir.

5

Süt, şeker, sahlep $0,65Dondurma külahı 0,05Kira 0,61Ücretler 0,25Ücretli vergileri 0,25Satış vergileri 0,23İşletme vergileri 0,08Borç hizmetleri 0,23Yardımcı malzemeler 0,09Elektrik, su v.b. 0,08Diğer (sigorta, reklam, aidatlar) 0,05Profit 0,13

$2,50

Dondurma Birim Fiyatı

Maliyet Sınıflandırması - örnek

Ürün Maliyet

i

Periyot Maliyeti

6

Maliyet Akışları ve Sınıflandırması

Satılan malların maliyeti

• Hammadde stokları

• Yarı mamül stokları

• Bitmiş ürün stokları

7

Maliyet Davranışına Göre Sınıflandırma

• Hacim indeksi• Maliyet Davranışı

Sabit maliyetler

Değişken maliyetler

Karma maliyetler

• Ortalama birim maliyetler

8

Hacim Birimi

• Üretim hacmini tanımlamak için kullanılan birim

• Örnekler:– Araç – sürülen “km”– Enerji santrali –

üretilen “kWsaat”– Pres makinası –

preslenen “parça” sayısı

9

Sabit Maliyetler

• Firmaya temel üretim kapasitesini sağlamanın maliyeti

• Maliyet davranışı: Üretim seviyesi ile sabit kalır.

10

Değişken Maliyetler

• Üretim veya satışların düzeyine bağlı maliyetlerdir.

• Maliyet davranışı: Üretim seviyesine orantılı azalma veya artış

11

Ortalama Birim Maliyet

• Birim üretim başına maliyet

• Maliyet Davranışı:– Birim başına sabit

maliyet: üretim hacmi ile değişir.

– Birim başına değişken maliyet: üretim hacminden bağımsız.

12

Galon başına gidilen mil Ortalama benzin fiyatı Mil başına benzin ve yağ $0,0689 Mil başına bakım maliyeti $0,0360 Mil başına lastik maliyeti $0,0141

Yıllık Sabit Maliyetler Sigorta: Zorunlu $90 Kasko $147 Kişisel yaralanma & Mal hasarı $960 Plaka & Kayıt $95 Mülkiyet vergisi $372

Karma Maliyetler: Amortisman Yıllık sabit kısım $3.703 Mil başına değişken kısım $0,04

20 mil/ galon$1.34/ galon

Araca Satın Alma ve Kullanım Maliyetleri

13

Maliyet-Hacim İlişkisi

5.000 10.000 15.000 20.000

Değişken maliyetler ($0.1190/mil) $595 $1.190 $1.785 $2.380Karma maliyetler: Değişken kısım 200 400 600 800 Sabit kısım 3.703 3.703 3.703 3.703Sabit Maliyetler 467 467 467 467Toplam değişken maliyet 795 1.590 2.385 3.180Toplam sabit maliyet 4.170 4.170 4.170 4.170

Toplam maliyetler $4.965 $5.760 $6.555 $7.350Mil başına maliyet $0,9930 $0,5760 $0,4370 $0,3675

Hacim Indeksi (mil)

14

Maliyet-Hacim İlişkisi

15

Mil başına birim maliyet

16

Fark (Incremental) Maliyetleri

• Bir alternatif yerine diğerini seçmenin toplam maliyetlerde yarattığı farktır.

17

Örnek

Otomobil yan parçası üreten firmada üretim mühendisliği bölümü mevcut kalıpların daha avantajlı kalıplarla değiştirilmesini önermektedir. Alternatif kalıbın daha yüksek malzeme maliyetinin işçilik ve enerji maliyetlerindeki kazançla aşılabileceği düşünülmektedir. Her iki alternatifin aylık maliyetlerini dikkate alarak hangi kalıp alternatifini seçtiğinizi belirtiniz.

18

Örnek: Yeni Üretim Metodunu Seçmenin Fark Maliyeti

Değişken maliyetler Malzeme $150.000 $170.000 $20.000 İşçilik 85.000 64.000 -21.000 Elektrik 73.000 66.000 -7.000Sabit maliyetler: İş denetleme 25.000 25.000 0 Vergiler 16.000 16.000 0 Amortisman 40.000 43.000 3.000

Toplam $392.000 $387.000 -$5.000

Mevcut Kalıp Alternatif Kalıp Fark Maliyeti

19

ÖrnekSandstone firmasının fabrikalarından birinde

haftalık 5 gün tek vardiya üretimi yapılmaktadır. Fabrika fazla mesai ve hafta sonu mesaisine gitmeden tam kapasitede 24,000adet/hafta üretim yapabilmektedir. Tek bir vardiya için haftalık sabit maliyet $90,000/hafta. Ortalama değişken maliyet tüm üretim hızlarında haftalık 24,000 adet üretim hızına kadar $30/adet’tir. Firma mevcut üretimin üzerine 4000 adet/hafta kadar ek bir sipariş almıştır. Yeni siparişin karşılanması için 2 opsiyon düşünülmektedir:

20

Örnek (devam)

• Opsiyon 1: Fazla mesai veya Cumartesi çalışma gününü ekleyerek haftalık üretim kapasitesini 36,000 adete çıkar. Sabit maliyetlerde bir artış beklenmemektedir. Ancak, değişken maliyet haftalık 24,000 ve 36,000 adet üretim aralığında $36’a yükselmektedir.

21

Örnek (devam) • Opsiyon 2: İkinci bir vardiya ekleme.

İkinci vardiyanın maksimum kapasitesi 21,000/adet. İkinci vardiyada değişken maliyet $31.5/adet ve ek sabit maliyet ise, $13,500/hafta.

İkinci opsiyonu karlı yapacak üretim aralığını belirleyiniz.

22

Örnek: Başabaş Hacim Analizi

• Opsiyon 1: fazla mesai veya Cumartesi mesaisi: 36Q

• Opsiyon 2: İkinci vardiya: $13,000 + 31.50Q

• Başabaş noktası:

36Q = $13,000 + 31.50Q

Q = 3,000 adet

23

Örnek• Benson firması çim makinalarında kullanılan gaz

filtresinden yılda 20,000 adet üretmektedir. Beklenen

yıllık üretim maliyetleri aşağıda özetlenmiştir:

• Değişken maliyetler:

Doğrudan malzeme $100,000

Doğrudan işçilik $190,000

Enerji ve su $35,000• Sabit maliyetler:

Isıtma ve aydınlatma $20,000

Amortisman $100,000

Toplam maliyet $445,000

24

Örnek (devam)

Tompkins firması ise 20,000 adet gaz filtresini Benson firmasına $17.00/adet birim fiyatta satmayı teklif etmiştir. Eğer Benson firması bu teklifi kabul ederse mevcut üretim tesisi üçünçü bir firmaya yıllık $35,000 ücretle kiralanacaktır. Benson firması bu teklifi kabul etmeli midir?

25

Örnek (devam)

Üret veya Satın Al Kararı

Değişken maliyetler Doğrudan malzeme $100.000 -$100.000 Doğrudan işçilik 190.000 -190.000 Enerji ve su 35.000 -35.000 Gas filtresi 340.000 340.000Sabir maliyetler Isınma ve aydınlatma 20.000 20.000 0 Amortisman 100.000 100.000 0 Kira geliri -35.000 -35.000

Toplam maliyet $445.000 $425.000 -$20.000

Birim maliyet $22,25 $21,25 -$1,00

Üret Opsiyonu Satın Al Opsiyonu Fark Maliyeti

26

Fırsat Maliyetleri• Başka daha iyi bir

çözümü seçmemenin kaçırılan fırsat maliyeti

• Örnek: 4 yıl üniversitede okumanın fırsat maliyeti 4 yıl boyunca çalışarak kazanılabilecek gelirdir.

27

Batık (sunk) Maliyetler

• Geçmiş kararlar nedeniyle hali hazırda oluşmuş maliyetler

• Ekonomik Sonuçları: Gelecek ile kararlarda belirleyici değil.

• Örnek: geçen yıl lastikleri değiştirmek için harcanan $500 — gelecekte aracı satma kararında hiçbir etkisi yok.

28

Marjinal Maliyetler

• Çıktıyı (üretim) bir birim artırmanın ek maliyeti

• Örnek: elektrik maliyeti—azalan marjinal maliyet

29

Örnek• Aşağıdaki fiyat tarifesine göre elektrik satın alan bir

işletmeyi düşünelim:

kWh/ay $/kWh

İlk 1,500 $0.05

Sonraki 1,250 $0.035

Sonraki 3,000 $0.020

5,750 üstü $0.010

• Mevcut durumda aylık elektrik tüketim miktarının 3,200 kWsaat olduğu verilmiş olsun. Bu fiyat tarifesine göre mevcut tüketimi 1kWsaat eklemenin marjinal maliyetini hesaplayınız.

30

Örnek (devam)

• kWsaat ücret ($/kWsaat) Maliyet

İlk 1500 0.050 $75

Bir sonraki 1,250 0.035 43.75

Kalan 450 0.020 9.00

Toplam 127.75

kW saat başına ortalama değişken maliyet = 127.75/3,200

= $0.0399 kWsaat

31

Birim Marjinal Katkı

Birim marjinal katkı = satış fiyatı – değişken maliyet

• Uygulaması: Başabaş noktası analizi:

Sabit maliyetlerBaşabaş noktası=

Birim marjinal katkı

32

Marjinal Analiz

• Temel Soru: “Değer mi”

• Karar Kuralı: Herhangi bir kararın doğrulanması için,

Marjinal gelir >

Marjinal maliyet

Ürün A

Marjinal Gelir $12/adetMarjinal Maliyet $8/adet

Kar Marjı $4/adet

33

Örnek• Bir günde 1,000 kutu jenerik aspirin

üretebiliyoruz. Pazar kısıtı olmadığı için üretebildiğimiz kadar jenerik asprini $10/kutu fiyatında satabilmekteyiz. Haftalık sabit maliyet $ 5,000 (vergiler + sigorta). Üretim miktarından bağımsız olarak malzeme maliyeti $2/kutu ve işçilik maliyeti $5/kutu (Pazar günleri ise $10/kutu).

34

Örnek (devam)

• Markalı aspirinde ise haftalık sipariş 1,000 adet olup, birim fiyat $30/kutu’dur. Markalı aspirinin maliyeti jenerik aspirinin maliyeti ile aynıdır.

• Sözleşmeye göre firma hem markalı hem de jenerik aspirin üretebilmektedir. Firma ne yapmalıdır? Pazarları üretim yap veya sadece 6 gün üretim yap?

35

Örnek: Kar Maksimizasyon Problemi

Markalı Jenerik

Marjinal Gelir $30/kutu $10/kutuMarjinal Maliyet $7/kutu $7/kutu

Kar Marjı $23/kutu $3/kutu

Pazar Mesaisi

Marjinal Gelir $10/kutuMarjinal Maliyet $12/kutu

Kar Marjı ($2) /kutu (kayıp)