Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

MỤC LỤC

LỜI MỞ ĐẦU.......................................................................................................1

I. LÝ THUYẾT VỀ BỘ BA BẤT KHẢ THI............................................2

1. Khái niệm bộ ba bất khả thi...................................................................2

2. Giải thích rõ hơn về ba mục tiêu của bộ ba bất khả thi.........................4

3. Tại sao lại có bộ ba bất khả thi?............................................................4

II. SỰ ĐIỀU HÀNH BỘ BA BẤT KHẢ THI CỦA CÁC NỀN KINH TẾ

TIÊU BIỂU TRÊN THẾ GIỚI......................................................................5

1. Nước Mỹ...............................................................................................5

2. Trung Quốc............................................................................................6

3. Một số quốc gia thuộc Liên minh châu Âu (EU)..................................8

III. VIỆT NAM VỚI BỘ BA BẤT KHẢ THI.............................................9

1. Nền kinh tế Việt Nam giai đoạn 1990 đến năm 2008...........................9

2. Nền kinh tế Việt Nam từ năm 2009 đến nay.......................................11

3. Bộ ba bất khả thi với lạm phát mục tiêu là đích đến...........................13

KẾT LUẬN.........................................................................................................16

TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................17

Nhóm 3

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

LỜI MỞ ĐẦU

Môi trường quốc tế luôn tạo ra rất nhiều cơ hội cho bất kì một quốc gia

nào. Theo đó, sự xuất hiện và tồn tại của các quan hệ, các chính sách tài chính

quốc tế là một tất yếu của phạm trù tài chính gắn liền với sự phát sinh phát triển

của các hoạt động kinh tế chính trị của một nước.

Ngay khi thị trường mở phát triển, các quốc gia đã luôn mong có một nền

kinh tế hoàn hảo, khiến cho các nhà hoạch định chính sách kinh tế luôn muốn

đạt được cả ba mục tiêu: dòng vốn tự do ra vào nền kinh tế, sử dụng chính sách

tiền tệ để ổn định nền kinh tế và duy trì tỉ giá ổn định. Tuy nhiên, không một quốc

gia nào, kể cả những nước phát triển như Mỹ, Trung Quốc, Hàn Quốc,… lại có thể

đạt được cả ba mục tiêu trên. Vì vậy, một lý thuyết đã trở thành nền tảng cho nền

kinh tế học vĩ mô của nền kinh tế mở đã được phát hiện ra bởi hai nhà kinh tế học

Robert Mundell và Marcus Fleming vào những năm 1960 và giải thích sự thất bại

trong chính sách tài chính quốc tế được gọi “bộ ba bất khả thi” (impossible trinity).

Hiện nay, dựa vào lý thuyết bộ ba bất khả thi này, chính phủ các nước trên

thế giới đã có những triết lý khá rõ ràng trong việc lựa chọn các mục tiêu chính

sách của bộ ba bất khả thi như từng bước mở cửa tài chính nhưng không quên kiểm

soát vốn, linh hoạt thay vì cố định tỷ giá và sử dụng công cụ chính sách tiền tệ bơm

thắt nhịp nhàng làm đầy kho dự trữ ngoại hối của mình hay chưa? Còn Việt Nam

điều hành như thế nào?

Chính vì vậy, chúng em đã chọn nghiên cứu đề tài: “lý thuyết bộ ba bất

khả thi và sự điều hành bộ ba bất khả thi ở Việt Nam”.

Trong phạm vi cho phép của bài viết và do hiểu biết còn hạn chế nên bài

viết này khó tránh khỏi những sai sót. Vì vậy, chúng em rất mong nhận được sự

chỉ dẫn, sự giúp đỡ của Ths. Hoàng Xuân Bình để chúng em có được những

nhận thức đúng đắn hơn.

Chúng em xin chân thành cảm ơn!

Nhóm 3 1

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

I. LÝ THUYẾT VỀ BỘ BA BẤT KHẢ THI

1. Khái niệm bộ ba bất khả thi

Lý thuyết về bộ ba bất khả thi – The Impossible Trinity (hay còn được

biết đến với một số tên gọi khác như Inconsistent Trinity, Triangle of

Impossibility hoặc Unholy Trinity) là lý thuyết của một mô hình kinh tế học rất

nổi tiếng: mô hình Mundell – Fleming do hai nhà kinh tế học Robert Mundell

(1932) và Marcus Fleming (1911 – 1976) xây dựng và phát triển trong những

năm 1960. Đến những năm 1980, khi nhiều quốc gia trên thế giới thất bại trong

việc kiểm soát dòng vốn, đồng thời mâu thuẫn giữa việc neo giữ tỷ giá và chính

sách tiền tệ độc lập ngày càng trở nên rõ ràng; thì mô hình này cùng với lý

thuyết về bộ ba bất khả thi đã thực sự bước chân vào thực tiễn và trở thành nền

tảng cho kinh tế học vĩ mô của nền kinh tế mở.

Lý thuyết về bộ ba bất khả thi là một chính sách kinh tế quốc tế, lý thuyết

này phát biểu rằng: Một quốc gia không thể đồng thời thực hiện cùng một lúc 03

mục tiêu sau trong chính sách kinh tế vĩ mô:

Ổn định tỷ giá

Tự do hóa dòng vốn (không có sự kiểm soát vốn)

Chính sách tiền tệ độc lập

“Bạn không thể có đồng thời tất cả: một quốc gia chỉ có thể chọn tối đa 2

trong 3. Nó có thể chọn một chính sách ổn định tỷ giá nhưng phải hi sinh tự do

hóa dòng vốn tức là  tiếp tục kiếm soát vốn (giống như Trung Quốc ngày nay),

nó có thể chọn một chính sách tự do hóa dòng vốn nhưng vẫn tự chủ về tiền tệ,

song phải để tỷ giá thả nổi (giống như Anh hoặc Canada), hoặc nó có thể chọn

kiểm soát vốn và ổn định chính sách  tiền tệ , nhưng phải thả nổi lãi suất để

chống lạm phát hoặc suy thoái (giống như Achentina hoặc hầu hết Châu Âu)” –

trích lời đề tặng Robert Mundell - Paul Krugman, 1999.

Nhóm 3 2

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

Một kiểu khác của lý thuyết bộ ba bất khả thi cũng rất được chú ý: với

một chính sách ổn định tỷ giá hoàn hảo và một tài khoản vốn mở (không bị kiểm

soát) hoàn hảo, nhưng một quốc gia vẫn hoàn toàn không thể tự chủ chính sách

tiền tệ. Những ví dụ lặp lại trên thế giới cho thấy ở những nơi và thời điểm mà  

tài khoản vốn bắt đầu được tự do, thì cùng lúc xuất hiện một chính sách tỷ giá

cứng nhắc hơn và sự tự chủ về chính sách tiền tệ cũng giảm đi.

Song song với sự phát triển thương mại và dịch vụ trong thế giới hiện đại,

việc kiểm soát vốn rất dễ bị lãng quên. Hơn nữa, vấn đề kiểm soát vốn còn thể

hiện không đúng thực tế những thay đổi của quốc gia. Do vậy rất khó để một

quốc gia có được hệ thống kiểm soát vốn thật sự hiệu quả. Lý thuyết bộ ba bất

khả thi khẳng định rằng: trong điều kiện ngày nay, một quốc gia phải lựa chọn

giữa việc giảm thiểu sự thay đổi tỷ giá hoặc điều hành một chính sách tiền tệ

độc lập ổn định. Nó không thể đồng thời có cả hai. Thực tế đã cho thấy, chính

việc cố gắng theo đuổi bộ ba bất khả thi này là một trong những nguyên nhân

chính dẫn đến cuộc khủng hoảng Đông Á năm 1977.

Nhóm 3 3

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

2. Giải thích rõ hơn về ba mục tiêu của bộ ba bất khả thi

Trong chính sách tài chính quốc tế, bộ ba bất khả thi bắt nguồn từ thực tế

là các nhà hoạch định chính sách kinh tế của các quốc gia trên thế giới luôn luôn

muốn đạt được cùng lúc cả 3 mục tiêu:

Duy trì tỷ giá ổn định: Tỷ giá linh hoạt, thả nổi có thể khiến nền

kinh tế biến động lớn bởi các hoạt động đầu cơ. Hơn nữa, tỷ giá cố định giúp các

hộ gia đình và doanh nghiệp tham gia vào nền kinh tế thế giới và lập kế hoạch

tương lai dễ dàng hơn.

Sử dụng chính sách tiền tệ độc lập để ổn định nền kinh tế: Ngân

hàng trung ương có thể tăng cung tiền và giảm lãi suất khi nền kinh tế suy thoái

và giảm tăng trưởng tiền tệ, tăng lãi suất khi nền kinh tế quá nóng.

Dòng vốn tự do ra vào nền kinh tế: Việc này cho phép công dân

của nước đó đa dạng hóa tài sản bằng cách đầu tư ra nước ngoài. Nó cũng

khuyến khích các nhà đầu tư nước ngoài đem theo các nguồn lực, kinh nghiệm,

chuyên môn để đầu tư vào nước đó.

Tuy nhiên, việc cùng lúc đạt được cả 3 mục tiêu trên là bất khả thi. Nếu

nhà hoạch định chính sách kinh tế của một quốc gia chọn 2 mục tiêu thì sẽ buộc

phải từ bỏ mục tiêu còn lại.

3. Tại sao lại có bộ ba bất khả thi?

Trong nền kinh tế mở cửa với thế giới bên ngoài, ba yếu tố gồm: dòng vốn

chảy vào và chảy ra, tỷ giá hối đoái và lạm phát luôn có mối liên hệ mật thiết với

nhau.

Khi dòng vốn ra – vào (tài khoản vốn) được tự do, tức là không hề có sự

kiểm soát nào đối với sự lưu chuyển dòng vốn từ trong nước ra nước ngoài cũng

như từ nước ngoài vào trong nước, nếu muốn giữ tỷ giá hối đoái ổn định thì

NHTW buộc phải tung đồng nội tệ để mua đồng ngoại tệ trong trường hợp dòng

Nhóm 3 4

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

tiền đi vào quá nhiều và ngược lại, một lượng ngoại tệ dự trữ sẽ phải bán bớt ra

để thu về đồng nội tệ khi dòng vốn đảo chiều.

Trong bối cảnh như vậy, tính độc lập của chính sách tiền tệ, hay nói cách

khác, việc điều hành chính sách tiền tệ vì mục tiêu lạm phát sẽ không thể đảm

bảo được vì cung tiền không phải dựa vào diễn biến giá cả trong nền kinh tế mà

là do tỷ giá hay dòng tiền ra – vào quyết định. Ngược lại, nếu NHTW muốn điều

hành chính sách tiền tệ độc lập vì mục tiêu lạm phát thì sẽ buộc phải từ bỏ mục

tiêu cố định tỷ giá khi tài khoản vốn đã được tự do.

II. SỰ ĐIỀU HÀNH BỘ BA BẤT KHẢ THI CỦA CÁC NỀN KINH TẾ

TIÊU BIỂU TRÊN THẾ GIỚI

Theo như lý thuyết đã xây dựng ở phần I, việc theo đuổi cả ba mục tiêu của

chính sách kinh tế vĩ mô là điều không thể. Vì vậy trên thực tế, các quốc gia và

vùng lãnh thổ trên thế giới trong quá trình hoạch định chính sách kinh tế đã bắt

buộc phải từ bỏ một trong ba mục tiêu trên để lựa chọn một con đường phát triển

phù hợp nhất cho mình. Để làm rõ sự khác biệt trong những sự lựa chọn này,

chúng tôi sẽ phân tích về chọn lựa của Mỹ, Trung Quốc và phần lớn các quốc

gia trong liên minh EU trong bộ ba bất khả thi này.

1. Nước Mỹ

Không thể phủ nhận rằng, Mỹ là một nền kinh tế lớn, với chính quyền

trung ương mạnh có khả năng tái phân bổ nguồn lực giữa các khu vực khi cần,

một ngôn ngữ chung và truyền thống chung, tạo điều kiện thuận lợi cho phép

người lao động di chuyển tự do giữa các khu vực. Nước Mỹ, giống với Anh và

Canada, đã chọn chính sách tự do hóa dòng vốn, đồng thời sử dụng chính sách

tiền tệ để ổn định nền kinh tế và chấp nhận thả nổi đồng tiền của mình, đồng

dollar. Trên thực tế, việc nước Mỹ theo đuổi chính sách tỷ giá thả nổi cũng mới

chỉ diễn ra gần đây. Trong lịch sử, từ sau Chiến tranh Thế giới thứ hai đã từng

tồn tại hệ thống Bretton Woods cho phép Tây Âu và Nhật Bản có được tỷ giá cố

Nhóm 3 5

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

định so với dollar Mỹ cho đến tận những năm đầu của thập niên 70. Sau đó, hiệp

ước Bretton Woods sụp đổ và các nền kinh tế hàng đầu: Nhật Bản, Đức và dĩ

nhiên là Mỹ đã duy trì hệ thống thả nổi tỷ giá (Free Float) cho đến ngày nay.

Chế độ tỷ giá thả nổi hay còn gọi là chế độ tỷ giá linh hoạt là một chế độ

trong đó giá trị của một đồng tiền được phép dao động trên thị trường ngoại hối.

Đồng tiền sử dụng chế độ tỷ giá thả nổi được gọi là một đồng tiền thả nổi. Tỷ giá

thả nổi là một lựa chọn chế độ tỷ giá hoàn toàn trái ngược so với tỷ giá hối đoái

cố định. Và việc quốc gia phát triển từ bỏ chính sách theo đuổi tỷ giá cố định

cũng có lý do của nó. Mặc dù việc thực hiện chế độ tỷ giá hối đoái thả nổi sẽ hạn

chế khả năng của chính phủ trong vận hành một chính sách tiền tệ nội địa độc

lập nhằm duy trì ổn định kinh tế trong nước, nhưng nhìn chung, các nhà kinh tế

đều cho rằng, trong phần lớn trường hợp, chế độ tỷ giá thả nổi tốt hơn chế độ tỷ

giá cố định bởi vì tỷ giá thả nổi nhạy với thị trường ngoại hối. Điều này cho

phép làm dịu tác động của các cú sốc và chu kỳ kinh doanh nước ngoài.

Với chính sách của đất nước mình, mọi người Mỹ đều có thể dễ dàng đầu

tư ra nước ngoài. Đơn giản nhất là gửi tiền cho 1 quỹ đầu tư tương hỗ quốc tế và

người nước ngoài có thể dễ dàng mua chứng khoán, trái phiếu tại Mỹ. Mặt khác,

Cục dự trữ liên bang FED cũng sử dụng chính sách tiền tệ để góp phần tạo việc

làm và ổn định giá cả. Tuy nhiên, trên thực tế, song song với tỷ giá thả nổi là

những bất ổn không nhỏ trên trị trường ngoại hối cũng như của cả nền kinh tế

như: gánh nặng nợ nần, những nguy cơ đè nặng của các tái sản bong bóng…

2. Trung Quốc

Trái ngược với Mỹ, Trung Quốc lại có một cách lựa chọn khác: Ngân

hàng trung ương nước này thực hiện chính sách tiền tệ và duy trì kiểm soát chặt

chẽ đối với giá trị trao đổi của đồng nhân dân tệ. Nhưng để hoàn thành hai mục

tiêu này, Trung Quốc phải hạn chế dòng vốn quốc tế, bao gồm cả việc hạn chế

công dân Trung Quốc chuyển tài sản ra nước ngoài. Nếu không có những hạn

Nhóm 3 6

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

chế đó, tiền sẽ chu chuyển ra và vào đất nước, khiến lãi suất trong nước bằng với

mức lãi suất do các ngân hàng trung ương nước ngoài thiết lập.

Trung Quốc đã minh chứng cho tính đúng đắn của sự lựa chọn này một

cách đầy thuyết phục: Trong hơn 20 năm trở lại đây, Trung Quốc luôn duy trì

được tốc độ tăng trưởng GDP cao (khoảng 10%/năm), vượt qua Nhật Bản để trở

thành nền kinh tế đứng thứ hai thế giới sau Mỹ và thậm chí theo thẩm định của

Ngân hàng Thế giới (WB) và nhiều định chế tài chính quốc tế khác, từ đây đến

năm 2025, Trung Quốc có thể sẽ giành luôn cả vị trí cường quốc kinh tế số một

của Mỹ. Một phần nguyên nhân của sự tăng trưởng vượt bậc này là do có bàn

tay chính phủ nắm chắc công cụ tiền tệ, kiểm soát các ngân hàng, nên có thể

quản lý được lượng cung tiền trong xã hội, dẹp bỏ các nợ xấu sang một bên. Do

vậy, mặc dù trong bối cảnh nền kinh tế thế giới đang lâm vào tình trạng suy

thoái, hạn chế đầu tư ở nhiều quốc gia thì ở đầu tư Trung Quốc vẫn không bị

giảm sút.

Tuy nhiên sự lựa chọn chính sách kinh tế vĩ mô như vậy không chỉ đem lại

sự tăng trưởng thần kì mà nó còn khiến cho đất nước này phải đối mặt với những

nguy cơ không nhỏ: Nền kinh tế Trung Quốc ngày càng phát triển, người dân

Trung Quốc đang trở nên giàu có hơn và đang lập những kỷ mới về gửi tiết

kiệm, trong bối cảnh những tài sản tiết kiệm này không dễ dàng gì đầu tư ra

nước ngoài được (do tài khoản vốn của Trung Quốc vẫn bị kiểm soát chặt). Bởi

vậy, như là một hậu quả tất yếu, lượng vốn nội địa khổng lồ này đã biến thành

các khoản đầu tư làm tăng năng lực sản xuất trong nước đến mức quá lớn so với

cầu nội địa, gây ra tình trạng thặng dư trong cán cân thương mại, dẫn đến sự

bùng phát của thị trường bất động sản – nguy cơ xảy ra bong bóng bất động sản.

Mặt khác, phần lớn nhất trong khối lượng dự trữ ngoại hối tăng lên là từ FDI

chứ không phải từ thặng dư thương mại. Do đó, đồng nhân dân tệ đã bị đặt dưới

áp lực tăng giá và quá trình này có tính tự duy trì, đặc biệt kể từ khi cơ chế cố

định tỷ giá NDT/USD được chuyển sang cơ chế cho phép tăng giá đồng nhân

Nhóm 3 7

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

dân tệ từ từ so với đồng đôla từ năm 2005. Mặc dù vậy, Ngân hàng nhà nước

Trung Quốc vẫn tiếp tục can thiệp mạnh vào tỷ giá của đồng nhân dân tệ, tạo ra

những phản ứng trái chiều trong quan hệ thương mại của Trung Quốc với các

nước khác (điển hình là sự ma sát về thương mại với Mỹ).

3. Một số quốc gia thuộc Liên minh châu Âu (EU)

Sự xuất hiện của khu vực đồng tiền chung châu Âu là minh chứng rõ ràng

nhất cho sự lựa chọn cuối cùng trong bộ ba bất khả thi này: Vì tất cả các quốc

gia thành viên đều sử dụng đồng Euro cho nên quan hệ tỷ giá hối đoái giữa các

quốc gia này là cực kì ổn định (có thể nói đây là hình thái cao nhất của chính

sách cố định tỷ giá); cũng vì cùng sử dụng một đồng tiền, dòng vốn luân chuyển

giữa các quốc gia thành viên hầu như không gặp bất cứ một trở ngại nào và để

đạt được những mục tiêu trên, lẽ tất yếu, cái giá phải trả là: sự tồn tại của Ngân

hàng Trung ương Châu Âu (ECB) đã làm cho các quốc gia này hoàn toàn không

có khả năng có được một chính sách tiển tệ độc lập. Tổng kết lại, bộ ba bất khả

thi xuất hiện trong các quốc gia thuộc EU là cố định tỷ giá, dòng vốn tự do và

không có một chính sách tiền tệ độc lập.

Áp dụng các chính sách vĩ mô như trên, Liên minh châu Âu đã phát triển

một thị trường chung thông qua hệ thống luật pháp tiêu chuẩn áp dụng cho tất cả

các nước thành viên, đảm bảo sự lưu thông tự do của con người, hàng hóa, dịch

vụ và vốn. Nguồn vốn cũng như nhân lực được tự do di chuyển đã tăng cường

sức mạnh về kinh tế chung cho toàn khu vực: Liên minh châu Âu chiếm 30%

(18,4 tỉ đô la Mỹ năm 2008) GDP danh nghĩa và khoảng 22% (15,2 tỉ đô la Mỹ

năm 2008) GDP sức mua tương đương của thế giới.

Tuy nhiên, mất đi một chính sách tiền tệ độc lập đồng nghĩa với việc các

quốc gia thuộc khu vực đồng tiền chung châu Âu đã tự làm mất đi một tấm

khiên bảo vệ vững chắc của nền kinh tế nước nhà trước những biến động của

kinh tế thế giới. Kết quả là một cuộc khủng hoảng nợ dây chuyền đã xảy ra, bắt

Nhóm 3 8

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

nguồn tại Hy Lạp (11/2009) và sau đó không ngừng lan rộng ra các nước trong

khu vực, bất chấp mọi nỗ lực dập tắt khủng hoảng của EU... Khủng hoảng nợ

xảy ra ở một loạt các quốc gia thuộc EU đã kéo theo sự sụt giảm giá trị của đồng

Euro, đồng Euro đang bị giới đầu tư bán tháo để chuyển vốn sang thị trường

vàng và đồng USD. Thậm chí, giới đầu tư còn lo ngại rằng, sức nặng của những

khoản thâm hụt ngân sách lớn có thể buộc một số quốc gia yếu trong Eurozone

cơ cấu lại nợ, làm số trái phiếu mà họ đang nắm giữ mất đi phần lớn giá trị. Nếu

xảy ra, điều đó sẽ là một đòn giáng nặng vào các định chế tài chính ở châu Âu,

và có thể tạo ra những đợt “sóng thần” tấn công toàn bộ hệ thống tài chính thế

giới.

III. VIỆT NAM VỚI BỘ BA BẤT KHẢ THI

Qua các phần trên, chúng ta đã thấy được rõ mỗi quốc gia lại có các chính

sách khác nhau để điều hành nền kinh tế của mình dưới tác động của Bộ ba bất

khả thi. Với Việt Nam, trước những đặc thù về kiện kinh tế trong nước và sự tác

động của thị trường Quốc tế trên con đường hội nhập, chính phủ cũng đã có

những chính sách, những sự lựa chọn riêng cho mình.

1. Nền kinh tế Việt Nam giai đoạn 1990 đến năm 2008

Diễn biến thị trường tiền tệ từ những năm 1990 trở lại đây cho thấy, vào

những thời điểm tỷ giá biến động, thị trường tiền tệ có sự dịch chuyển vốn từ

tiền gửi VND sang tiền gửi ngoại tệ. Năm 1997, nền kinh tế bị tác động bởi

khủng khoảng tài chính của khu vực Đông Á, khi đó Việt Nam buộc phải phá

giá VND để hạn chế những tác động tiêu cực của cuộc khủng hoảng đến nền

kinh tế Việt Nam. Đồng thời, để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, lãi suất VND có

xu hướng giảm, cộng thêm lãi suất trên thị trường quốc tế có xu hướng tăng nên

xảy ra hiện tượng chuyển dịch từ VND sang USD, tỷ lệ tiền gửi USD/tổng tiền

gửi tăng từ mức 33% năm 1997 lên mức 36,6% năm 2000 và 41% năm 2001.

Nhóm 3 9

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

Ngược lại, các khoản vay bằng ngoại tệ/trên tổng dư nợ lại có xu hướng giảm từ

mức 31,3% năm 1997, xuống mức 25,4% năm 1998 và 21% năm 2001.

Xu hướng ngược lại diễn ra rõ nét trong năm 2007 và quý I năm 2008 khi

VND có xu hướng lên giá do dòng vốn nước ngoài vào nhiều, lãi suất VND tăng

cao do tác động của yếu tố cung cầu và lạm phát, lãi suất USD có xu hướng

giảm do ảnh hưởng của lãi suất thế giới, thì lại xảy ra hiện tượng chuyển dịch từ

tiền gửi ngoại tệ sang VND: Tỷ trọng tiền gửi ngoại tệ/tổng tiền gửi từ mức

25,9% năm 2006 xuống 21,5% vào tháng 4 năm 2008, trong khi đó cho vay

bằng ngoại tệ trên tổng dư nợ lại tăng mạnh từ mức 21% năm 2006 lên 23,25%

vào tháng 4/2008.

Sự dịch chuyển từ VND sang ngoại tệ và ngược lại có thể sẽ gây mất cân

đối với nguồn vốn và việc sử dụng vốn của các NHTM, gây mất an toàn hoạt

động của các NHTM – sự đổ vỡ của bất kì một ngân hàng nào có thể là ngòi nổ

cho sự bất ổn kinh tế vĩ mô trầm trọng.

Thêm vào đó, từ năm 2007, Việt Nam chính thức trở thành thành viên của

WTO, một biểu hiện rõ nét nhất ngay sau khi hội nhập, đó là dòng vốn nước

ngoài chảy vào nhiều, áp lực lạm phát gia tăng. Cũng như hầu hết các nước khi

mở cửa hội nhập, Việt Nam đang phải đối mặt với hiện tượng “Bộ ba bất khả

thi”.

Đó là khi dòng vốn nước ngoài vào nhiều, để ổn định tỷ giá NHTW mua

ngoại tệ qua đó gây áp lực lạm phát (việc kiểm soát dòng vốn theo qui định của

Pháp Lệnh ngoại hối thì Việt Nam đã tự do hoá giao dịch vãng lai, còn các giao

dịch vốn chưa được tự do hoàn toàn nhưng đã nới lỏng một cách tương đối). Với

một tài khoản vốn mở, một quốc gia không thể đạt được cùng một lúc 2 mục

tiêu ổn định lạm phát và ổn định tỷ giá (tỷ giá mục tiêu). Các nỗ lực tăng lãi suất

để làm giảm áp lực lạm phát thì đồng thời cũng làm tăng khả năng hút các

nguồn vốn từ bên ngoài.

Nhóm 3 10

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

Vì vậy, tỷ giá lại được nâng lên, nhưng điều này lại làm suy yếu mục tiêu

của các NHTW về tỷ giá hối đoái. Tác động hai chiều ngược nhau của chính

sách này đã ảnh hưởng mạnh trong môi trường hiện tại mà đối tượng bị tác động

đầu tiên là thị trường chứng khoán.

2. Nền kinh tế Việt Nam từ năm 2009 đến nay

Với tình hình kinh tế như vậy, chính phủ và NHTW đã phải cân nhắc, tính

toán thận trọng trong điều hành tỷ giá, nhất là khi nền kinh tế vẫn đang đối mặt

với những tác động của khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu

cùng với những yếu kém nội tại của nền kinh tế: phải đối phó với sự tăng cao

của lạm phát, thâm hụt cán cân thương mại lớn và dòng vốn đầu tư nước ngoài

có xu hướng đảo chiều trong năm 2008.

Từ thực tế này, trong năm 2009 và 2010 Chính phủ đã đặt mục tiêu ổn

định kinh tế vĩ mô lên hàng đầu để đảm bảo cho nền kinh tế tăng trưởng bền

vững. Các biện pháp chính sách vĩ mô và vi mô theo sự chỉ đạo của Chính phủ

đều hướng tới mục tiêu điều hành trên. Kết quả đạt được của kinh tế vĩ mô 9

tháng năm 2010 là: Lạm phát được kiểm soát ở mức 6,46% so với tháng

12/2009; tăng trưởng kinh tế 9 tháng năm 2010 ước tính tăng 6,52% so với 9

tháng năm 2009, trong đó quý I tăng 5,83%; quý II tăng 6,4% và quý III tăng

7,16%. Đây là mức tăng khá cao so với mức tăng 4,62% của cùng kỳ năm trước,

thâm hụt thương mại ở mức 16,7%.

Tuy nhiên, vào những tháng cuối năm 2010, các biện pháp của chính phủ

và NHTW lại nảy sinh rất nhiều vấn đề. Các tổ chức tín dụng phải áp dụng

Thông tư 13 và Thông tư 19 theo hướng chuẩn mực quốc tế, với những tỷ lệ an

toàn rất cao, chẳng hạn, tỷ lệ an toàn thanh khoản “khe hở một ngày”, “khe hở 7

ngày”. Nhìn nhận một cách công bằng, chỉ có khoảng 50 - 60% số lượng ngân

hàng đáp ứng được. Chưa kể, vào thời điểm quý I/2010, lúc thị trường 1 và 2

đang có sự liên thông với nhau (sự liên thông này là rất cần thiết) nhưng có một

Nhóm 3 11

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

số bất cập. Cụ thể, ở hội sở một số ngân hàng thừa tiền cho vay ra ở thị trường 2

nhưng ở dưới các chi nhánh (thị trường 1) do bị khoán hệ số Q thấp nên cứ nhận

vào. Đây là kẽ hở để giới trung gian lấy vốn trên thị trường 2 đẩy vào thị trường

1 để kiếm lời do lãi suất thị trường 2 thấp hơn thị trường 1. Để khắc phục tình

trạng này, NHTW quy định các tổ chức tín dụng muốn giao dịch vốn với nhau

thì phải tập trung tại hội sở chính, không cho phép các chi nhánh ngân hàng gửi

chéo vốn cho nhau. Đến ngày 18/3/2010, NHTW gửi đi thông điệp “sẽ thanh tra

những tổ chức tín dụng có tỷ lệ vốn huy động trên thị trường 2 lớn hơn 20% vốn

huy động trên thị trường 1” nhằm hạn chế tình trạng nhiều ngân hàng có quy mô

lớn, nhiều kinh nghiệm thì không mở rộng tín dụng, còn ngân hàng nhỏ lại vay

vốn trên thị trường 2 đẩy vào tín dụng, gây rủi ro thanh khoản. Với động thái

này, NHTW đã làm gián đoạn sự kết nối giữa hai thị trường, nhiều ngân hàng có

khả năng huy động nguồn vốn rất tốt, với giá cao nhưng bị đọng lại ở hội sở,

không “tiêu” được.

Trước thực tế này, rất nhiều ngân hàng kêu ca nhưng cuối cùng vẫn phải

thích nghi. Họ nhận nguồn vốn giá rẻ từ thị trường 2, sau đó giao cho công ty

con “sân sau”, gửi ngược vào các ngân hàng thông qua thị trường 1. Hoạt động

của những bộ phận trung gian này đã làm cho hệ số nhân tiền nơi các tổ chức tín

dụng rất lớn, mặc dù mức cung tiền từ NHTW rất thấp. Khi hệ số nhân tiền đang

lớn, NHTW thắt chặt tiền tệ đột ngột, sự căng thẳng thanh khoản bị đẩy lên cao

và lãi suất cả hai thị trường bắt đầu nhảy múa. Vô tình, NHNN “đập chuột”,

nhưng lại làm “vỡ bình hoa”.

Đến năm 2011 thì tình hình lại nghiêm trọng hơn rất nhiều. Đầu tiên là cú

điều chỉnh tỷ giá cặp tiền VND/USD tăng tới 9,3% vào ngày 11/02/2011, tiếp đó

là chính sách “thít” tiền đồng song song kết hợp với các bộ ngành cấm mua bán

ngoại tệ trên thị trường tự do, NHTW đã thành công trong việc đưa tỷ giá vào

khuôn khổ và hướng dần tới việc chỉ giao dịch, thanh toán bằng một đồng tiền là

VND trong nền kinh tế. Tiếp theo, nhà điều hành bắt đầu phát đi thông điệp

Nhóm 3 12

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

“thắt chặt tiền tệ” bằng việc tăng các loại lãi suất chủ chốt như: tái cấp vốn, tái

chiết khấu, thanh toán bù trừ liên ngân hàng, thu hẹp quy mô giao dịch OMO...

Và cùng với đó, vụ bắt giữ mua bán trái phép 400 nghìn USD trên thị

trường tự do được truyền thông rộng rãi, kỷ cương giao dịch ngoại tệ được siết

chặt. Chưa kể gần đây nhất (30/3), thực hiện chỉ đạo của Chính phủ tại Nghị

quyết 11, NHTW còn công bố số dư tiền gửi ngoại tệ của 78 tập đoàn, tổng công

ty Nhà nước là 1,61 tỷ USD; đồng thời yêu cầu những đối tượng này phải bán

lại 370 triệu USD dưới dạng tiền gửi ngoại tệ có kỳ hạn.

Nhờ đó, giữa hai thị trường tiền tệ và ngoại hối đã có sự liên thông cần

thiết. Riêng với một “sơ suất” trong quá trình này là khi cấm mua bán ngoại tệ

“chợ đen”, NHTW chưa chuẩn bị kịp thời phương án giải quyết ngoại tệ cho

những nhu cầu mua chính đáng thì nay, bất cập này đã được khắc phục.

Tuy nhiên, không có chính sách nào hoàn hảo, và mặt trái của chúng bắt

đầu lộ diện. Những cán bộ chuyên cân đối nguồn vốn ở một số ngân hàng

thương mại lớn nói rằng: “Chưa bao giờ thị trường bị căng thẳng thanh khoản

như hiện nay, kể cả so với thời kỳ nửa cuối 2007 và 2008”.

Một trong những vấn đề đặt ra là phải tạo niềm tin cho thị trường, sự biến

động của tỷ giá tăng 9,3% với biên độ giao động còn 1%, lạm phát kì vọng còn

rất cao, bên cạnh đó thì tâm lý găm giữ ngoại tệ nên gây áp lực rất lớn đến các

biến động trên thị trường ngoại tệ, chưa kể đến việc thâm hụt cán cân vãng lai và

bội chi ngân sách nhà nước.

3. Bộ ba bất khả thi với lạm phát mục tiêu là đích đến

Theo kinh nghiệm của các nước từ xưa đến nay, để giải quyết các vấn đề

liên quan ổn định nền kinh tế với gói giải pháp theo bộ ba bất khả thi này,

thường các nước phát triển ưu tiên cho mục tiêu chống lạm phát. Vì chi phí khi

xuất hiện lạm phát và xử lí lạm phát khá tốn kém. Do đó, thường các nước phát

triển luôn có xu hướng để ngân hàng trung ương độc lập và có nhiệm vụ chính là

Nhóm 3 13

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

kiểm soát lạm phát thấp hơn 5%, thậm chí thấp hơn 3%. Tuy nhiên, một số nước

đang phát triển lại đi theo hướng khác là ưu tiên cho việc kiểm soát dòng vốn và

tỷ giá, còn lạm phát thì kiểm soát lỏng hơn. Chính sách này có tên gọi là chính

sách ưu tiên tăng trưởng với lạm phát mục tiêu (trong khoảng 1 con số). Tức là

chấp nhận có lạm phát trong giới hạn nhỏ hơn 10% để ưu tiên cho mục tiêu tăng

trưởng và thu hút nguồn vốn, ổn định tỷ giá.

Với chính sách ưu tiên tăng trưởng với lạm phát mục tiêu trên, với hoàn

cảnh thực tiễn của Việt Nam nước ta hiện nay, thì đây sẽ là một chính sách sẽ có

hiệu quả khả quan. Tức là chính phủ phải dựa vào năng lực dự trữ ngoại tệ, khả

năng điều hành để can thiệp có hiệu quả cao vào thị trường.

Muốn điều chỉnh được tỷ giá thì ngân hàng nhà nước phải có công cụ lãi

suất, dự trữ bắt buộc và buôn bán trái phiếu chính phủ trên thị trường mở có hiệu

quả, quyền thực tế, có thể chứng tỏ một cách rõ ràng và khả quan rằng có thể

kiểm soát được những biến động trên thị trường ngoại hối. Tất nhiên với cái giá

phải trả là tình hình tỷ giá biến động mạnh nhưng với cách tiếp cận mềm dẻo

bằng chế độ trung gian của bộ ba bất khả thi từ thành công của nhiều nền kinh tế

mới nổi là giải pháp thích hợp cho trường hợp của chúng ta vào lúc này.

Vấn đề kiểm soát vốn sẽ là các mục tiêu chính sách của bộ ba bất khả thi:

mở cửa tài chính (như thế nào, ưu tiên khu vực nào và đến đâu), tỷ giá linh hoạt

với dải băng rộng hơn và độc lập tiền tệ đến mức độ nào cần đặt trong mục tiêu

tối thượng của lạm phát mục tiêu.

Không có một công thức pha chế sẵn để quản lý bộ ba bất khả thi ngoài

việc phải triển khai toàn diện những lựa chọn chính sách phụ thuộc vào từng

diễn biến của nền kinh tế và thị trường. Trong bối cảnh dự trữ ngoại hối rất khó

hiểu như ở ta thì kiểm soát nợ nước ngoài, hãm đầu tư công và không để tái diễn

tình trạng Chính phủ bảo lãnh nợ cho các tập đoàn cũng như thiết lập cơ chế

Nhóm 3 14

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

giám sát hữu hiệu đối với các định chế tài chính và tập đoàn sẽ giúp cho ba mục

tiêu của bộ ba bất khả thi cân bằng qua lại dễ dàng hơn.

Tiếp đến, chúng ta cần phải có một gói: điều chỉnh tỷ giá ở mức như hiện

nay (khoảng 21.000VND/USD) với những mức giá các mặt hàng như điện, xăng

dầu, nước,… hay như vấn đề lương tối thiểu và đều phải giữ ở mức hợp lý và có

thể cố định trong một khoảng thời gian dài để có thể ổn định tâm lý lạm phát kỳ

vọng. Tuy nhiên, người lao động và dân nghèo là tầng lớp chịu thiệt thòi của

chính sách này.

Nhóm 3 15

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

KẾT LUẬN

Trong nền kinh tế mở cửa với thế giới bên ngoài, bộ ba bất khả thi gồm ba

yếu tố: dòng vốn chảy vào và chảy ra, tỷ giá hối đoái và lạm phát luôn có liên hệ

mật thiết với nhau. Nhưng không có một quốc gia nào có một nền kinh tế có thể

điều tiết được cả ba yếu tố trên, hay không thể giữ được ba góc của một chiếc

khăn khỏi bung lên trong một chiều lộng gió chỉ bằng hai hòn đá. Theo đó, nếu

các nhà hoạch định chính sách chọn hai mục tiêu thì phải từ bỏ mục tiêu còn lại.

Ở Việt Nam, để hướng đến mục tiêu ổn định kinh tế vĩ mô và chuẩn bị điều

kiện thực hiện quá trình tái câu trúc, chuyển đổi mô hình tăng trưởng kinh tế thì

cần đề xuất ngay một “gói giải pháp” thích hợp, tức là phải làm sao cho tình

hình lạm phát có xu hướng giảm trong giới hạn 10% với tỷ giá ổn định lâu dài.

Cách tiếp cận mềm dẻo bằng chế độ trung gian của bộ ba bất khả thi từ thành

công của nhiều nền kinh tế mới nổi là giải pháp thích hợp cho trường hợp của

chúng ta vào lúc này. Nhưng với mục tiêu tăng trưởng kinh tế, Việt Nam cũng

cần phải xem xét tất cả các khả năng để quản lý bộ ba bất khả thi sao cho lạm

phát thấp, môi trường đầu tư tốt lên, tăng trưởng bền vững sẽ đến ngay sau đó.

Để thay cho quy trình ngược bấy lâu nay là: tăng trưởng năm sau cao hơn năm

trước và kết cục là “đồng thuận và chia sẻ” lạm phát hết năm này đến năm khác.

Nhóm 3 16

Tiểu luận kinh tế vĩ mô 2

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. PGS.TS Nguyễn Hữu Tài, (2007) : Giáo trình lý thuyết tài

chính tiền tệ- NXB Kinh Tế Quốc Dân, Hà Nội.

2. PGS. TS Nguyễn Văn Tiến, (2008), Giáo trình tài chính

tiền tệ ngân hàng, NXB Thống kê, Hà Nội

3. PGS., TS. Nguyễn Văn Tiến - Vũ Hoàng Phương Quế,

(2005), Chính sách mục tiêu lạm phát - kinh nghiệm quốc tế và những

gợi ý cho Việt Nam

4. Nguyễn Ái Đoàn “Lạm phát - vấn đề kinh tế vĩ mô hàng

đầu ở Việt Nam” Tạp chí nghiên cứu kinh tế số 317 tháng 10/2004

5. TS.Phan Minh Ngọc, (2007), Bộ ba bất khả thi” không thể

là “bộ ba khả thi”?, Tạp chí Người đại biểu của nhân dân, tháng 6/2007

6. Huỳnh Thế Du, (2007), Thị trường tiền tệ và “bộ ba bất khả

thi”, Thời báo Kinh tế Sài gòn số tháng 6/2007.

7. http://vneconomy.vn/

8. http://itimes.vn

9. http://www.thesaigontimes.vn

10. http://www.saga.vn

11. http://www.dalatsme.com

Nhóm 3 17