M.Ü.İ.İ.B.F. Dergisi Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan Yıl:l998, Cilt: XIV, Sayı:2; s.47-52.

BİLİŞİM ÇAGI

İ. Bülent A YYILDIZ•

Yeni çağın şafağı, insanoğluna alışilmışın dışında, düşünme, yaşama ve çalışına yolları vaat ederek pırıl, pırıl parlamaktadır. Günümüz dünyasındaki bilgi birikiminin her altı, yedi yılda bir katlandığı söylenmektedir. 1 İnsanın bu hıza ayak uydurması mümkün müdür? Bu sorunun cevabı şüphesiz "Evet" tir veya en azından "Evet" olmalıdı r. İnsanın bunu başarabilmesi için bilişim sistemlerinin temel bileşenleri olan bilgisayarların , geliştirilen programların ve prosedilrlerin çalışmasını an lamak ve bu araçları kendi amaç ları

doğrultusunda kontrol etme yeteneğini kazanarak, ge liştirmesi gerekmektedir. Sonuç olarak iletişim araçlarını kullanarak maksimum bilgiyi (know ledge) kazanması gerekir.

Bilgi - 'oata, Information ve Konowledge

İngilizce information ve knowledge ke lim elerinin karşılığı olarak, TUrkçe'de bilgi kelimesi kullanılmaktadır. Halbuki Infoıınation ve knowledge kelimeleri farkl ı anlam !ara sahip kelimelerdir. Tilrkçe'de bunların karşılığı olan bilgi, bu kelimelerin an l amını

v,eremediği gibi, tek kelime olarak da, doğal olarak aralarındaki fark ı açık layamamaktadır.

İngilizce'deki information kelimesinin fiil hali to inform olup; "-den haberdar etmek, hakkında bilgi vermek, bilgilendirmek"2 anlamlarına gelir. Bu ise verenin veya gönderenin bir fonksiyonudur. Yine İngilizce'deki knowledge kelimesinin fiil hali ise to know olup; "bilmek, tanımak, haberi olmak veya haberdar olmak"3 anlamlarına gelir. Dolayısıyla a lg ılayanın veya alanın bir fonksiyonudur.

Veri (data) çeşitli eylem lerin, olayların., ferçek lerin veya o luşumların her türlü ifadesidir. Bi lgi (information) veriden elde edi lir. Veri bilginin ham halidir. Veri, işlem sürecinden geçerek bilgiye dönüşilr. Bilgi (information), verinin insan tarafından manalandırılması veya insanın veriden an lam çıkarması sonucu elde edilir.5 "Data Processing" ismiyle de dilimize mal olan veri işlem insanın veriden bir anlam çıkarması

• Yrd.Doç.Dr. M.Ü. İ.İ.B.F. İngilizce İşletme Bölümü. 1 Capron, H.L., "Computers, Tools For An Information Age", The Benjamin/Cummings Publislıing Company, ine., 1996, Californ ia, s. 5. 2 Redhouse Sözlüğü, Sürüm 1.01 , 1996. ] ibid 4 Davis, Williaİn S., "An lntroduction To Business lnformation Systems", West publishing Çompany, 1995, Minneapolis/St.Paul, s.46. ) ibid s.8.

48 Bü lent A YYILDIZ

faaliyetidir. Veri işlem; verinin top l anması , s ı ra l anarak düzen lenmesi, sınıflanması, üzerinde çeşit l i hesaplama ların yapı l mas ı , fi ltrelenmesi ve özetlenmesi gibi i ş l em l eri içerir.6

Türkçe karşı lığ ı olarak y ine bi lgi ke limesini ku ll and ı ğımız know ledge, information 'dan elde edilir. Inforınation , knowledge'ın ham halidir.7 Verinin i ş lenmes i sonucu elde ed ilen inforınation be lirli iken, yan i veriyi i şleyen kişi l ere bağ l ı olarak elde

edilen inforıııation genelde değişmez iken, know ledge k i şiden k i şiye farklı lı k arz eder. Aynı infornı ation ' ı alan ne kadar k i ş i var ise, o kadar ayrı ve fark lı know lege elde ed il m i ş

demektir.

Veri, inforınation ve kııow ledge kavram l arını i l et i şim o layı çerçeves inde ele alacak olursak, şu şeki lde bir değerlendirme yapmak mümkündür. Her tlir lü ey lem, olay, gerçek veya oluşum bir veri kaynağı k imli ğ in ded i r. Bu durumda veri, kay nağın bir fonksiyonudur. Şek il ! ' de görüldüğü gib i, veri, kaynağın dan bir ınesaj olarak doğar i l et i ş i m kana lı i le iletilir. Bunun sonucunda information doğar . Bir başka ifade ile information ver i kaynağ ı ve

iletişim kanalının bir fonksiyon udur. lnformation , bir veya daha fazla alıcıya bir mesaj olarak er i ş tiğinde , a lı cı l a r aynı mesajı fark l ı , fark lı a l g ıl ar l ar. fark lı , fark lı d eğe r l end i r i r l er ve fa rklı know ledge' lar olarak kendilerine mal ederler. Şek il 2'de bu durum aç ı k l an maktadır.

Kotlayıcı Kot Çözücü

Sinya l Sinya l Mesaj

il KAYNAK

. + . .

ır--•...._____.I -~~' iiiiiiiiiiKA NiiiiiiiiiiA L iiiiiiillp •l..__,T 1 + Da ta

1• ... ; lnformation . knowleclge ; ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~---!~; · ... .

Şekil L Data, lnformation ve Know ledge Kavram ları n ın Fark l arı

6 Bauınann , Susan K. , Flynn, Meredith , " Microcornputers and lnformation Technology",

Wesı Publishing Company. 1996, M inneapo li s/St.Pau l, s.172. 7 Davis. William S .. op.cit. s.46.

Prof.Dr.Kenan ERKURAL 'a Armağan 49

Knowledge 1

1 n forınat i o n Knowledge 2

~ Knowledge n

Şekil 2. In forın ation ve Knowledge Kavramları Arasındaki Fark (Tüm alıcılar aynı

inforın at i on ' ı a lıyor. Fakat farklı knowledge' lara sahip oluyorlar.)

Genel olarak değerlendirildiğinde, information, mesaj kaynakları tarafından yayılan

ve in sanın beş duyusu ile a l g ıl adığ ı mesajl ardır. lnformation alan kişinin bu mesaj veya

mesajl arı dü şünce süzgecinden geçirerek kendine mal etmesi sonucunda knowledge doğar.

Bu durumda in fo rı:n ati on mesaj kaynağının ve mesaj kanalının bir fonksiyonu olurken,

knowledge ise mesajı a l anın bir fonksiyonu olarak ortaya çıkmaktadır.

Bilişim Sistem i

Bilişim sistemini aç ıklamadan önce, sistem kavramına bir açıklama getirilmesi

gerek ir. Çeş itli kaynaklarda sistem kavramı tanım lanm ıŞ ve açıklanın ıştır. Bu tanım lamalar

incelendiğinde birbirlerinden önemli ölçüde farklılıkl a rı olmadığı görülür. Genelde ortak

o ldukl a rı temel esas, her sistemin gerçekleştirmek için faaliyette bulunduğu bir amacı

olduğudur. Ay rıca sistem , elemanlardan oluşur. Sistem elemanları, birbirleriyle ilişki ve

etkile ş im içinde sistemin amacı doğrultusunda faaliyette bulunurlar. Özet olarak, sistem

belirli bir am ac ı gerçekleştirmek için faa liyette bulunan ve aynı zamanda birbirleri ile

etkil eş im içindeki elemanlar kümesidir, şek linde tanımlanabilir.

Bir bilişim sistemi ; doğru in sana, doğru bilgiyi, doğru zamanda temin etmeyi

amaçlayan don anım , yazılım , in san ve prosedürler şeklindeki bileşenlerden oluşan bir

s i s te ındir8 . Bir bili ş im sisteminin amacı , bilgiyi, ihtiyaç duyan ins·ana, ihtiyaç duyduğu

zamanda ve yerde sağ lam aktır. Bilişim sisteminin girdisi veri olurken, çıktısı ise bilgi

( in format ion) dir. Bilişim sistemleri in san lara infornıation ' ı sunarken, insanlar da a ldıkları

bu infornı ation ' ı knowledge 'a dönüştürerek, alacakları kararlarda belirs izliğin azaltılması

yönünde kullanırl ar . Knowledge ile arasındaki farkı saklı tutmak kaydıyla; inforınation ,

veriden elde edilen bir değer olarak ele alındığında bilgi diye adlandırılabilir. Eğer

information donanım , yazılım , insan ve prosedürler bütünü olarak bir sistem şeklinde ele

x ibid . s. 186.

50 Bülent A YYILDIZ

alınırsa Bilişim diye adlandırılır. Daha yaygın bir ifade ile böyle bir bütüne Bilişim Sistemi adı verilir.

Bilişim Sistemlerinin Bileşenleri

Bir bilişim sisteminin bileşenleri donanım, yazılım, insan ve prosedürlerdir. Donanım ve yazılımın oluşturduğu bütün, kullanıcı arabirim i olarak da adlandırılabilir.

Donanım

Günümüzde bilgisayar terminalleri, insanın bilişim sistemine erişmek amacıyla

kullandığ ı araçlardır. Bu terminaller bUyük bir çoğunluğu bir klavye ve ekrana sahiptir. Otomatik para ödeme makineleri(ATM), marketlerdeki satış noktası terminalleri, herhangi bir bilg isayarın kendisi bilişim sistemlerine erişmek amacıyla kullanılan donanım

kapsamındadırlar.

Yazılım

Donanım gözle görülebilen, elle tutulabilen fiziksel kullanıcı arabirimlerini tanım !ar. Yazılım ise bir mantıksal kullanıcı arabirimini yaratır. Bu arabirim ekranda bilgiyi görüntlilerken, aynı zamanda kullanıcının bu bilgi ile etkileşim içinde olmasına olanak sağ l_ar. Günümüz mikrobilgisayarlarında kullanıcılar, yazılım arabirimi olarak çoğu kez bir uygulama yazılımı ile çalışmaktadırlar.

İnsa n

Bilişim sistem !erinde üçüncü bileşen insan olup, sistem içinde oynadığı role bağlı olarak üç grup içinde değerlendirilebilir:

• Bilişim sistemini tasarlayan, kuran ve çalıştıran kişiler.

• Bilişim sistemini interaktif olarak kullanan kişiler.

• Bilişim sisteminden yararlanan kişiler.

Prosedürler.

Sistemin ana hatları, kurallar ve talimatlar topluluğu olup, kullanıcıya sistem dahilinde bir işi nasıl gerçekleştirip, sona erdireceğini açıklayıp, yol gösterirler.

Prof.Dr.Kenan ERKURAL'a Armağan 51 .

Ekonomi ve Bilişim Sistemleri

Gelenekse l ek on om i derslerinde üretim in tem el taş l arı olarak, doğa l kaynak, emek ve

serm aye say ılır. Günümüzde bu faktör lere dördüncü temel taş ı olarak b ili ş imi veya bi lişim

sistemlerin i ekleyebiliriz. Endüstri çağında insanlar ça lışma ortam ı olarak çiftl ik lerden

fabr ika lara geçerken , günümüz bilgi top lumunda ise insanlar kas gücü gerektiren i ş l e rden ,

bey in gücü gerektiren i ş l ere doğru kaymaktadırlar. Bu da bilişim faktörünü üretimin yeni bir

temel taş ı olarak ortaya çıkarmaktadır.9

Kürese l ekonomik düzende i ş l etme lerin üretim faaliyetleri, bili ş im sistem !eri n in

yaygın ku llanımına dayanmak zorundad ır. K las ik ekonomi kuramınca bel ~r l enen üretim

faktörlerine ili şk in s ınırlama, neo-klasiklerce müteşebbi s in eklenmesi ile aş ılmı ş ve

günümüzde müteşebbi s faktörünün güçlenm esinin temel destek lerinden belki de birincisi

bi 1 i ş im sistem !eri olmu ştur.

Yönetim ve Bilişim Sistemleri

Üretim in bili şim sistem !erinden bu ölçüde etk ilenm es i; üretim in yönetim in i ve

örgütlerin yönetim ayg ı t ını da etk il emiştir. Klas ik örgüt kuramınca şekillen en ve günümüze

kadar yaygın kabul gören yönetim süreç lerinden planlama ve kontrolü esas alan yönetsel

yap ılar da bilişim sistem lerinden etk ilenerek yeniden şel\j llen ııı eye baş l amı şt ır. Özellikle

esnek üretim birimleri veya sistem lerince sürdürülen üret im faa liyetleri, hantallıktan

arı nmı ş, ve ya lınlaşm ı ş üretim yapıların ı ortaya ç ı karm ı ştır. Üretimden pazarlama

fonks iyonları n a kadar tüm i ş l etme fonks iyonla rı , sürekli değ i şen talebe göre ve buna bağlı

olarak sürekli yeni lenen planlara göre çevreden sağ lana n girdilerle sürdürülmekted ir.

Bili ş im teknoloj iler, sayes inde ortaya ç ı kan bu ge li.Şm e ise planlama ve kontrolü esas alan

yönetse l yapılar yerine, il etişim eşzaın anlılık ve uyumu esas alan koordinasyon sü rec ini öne

ç ık artan ve i ş l ı;: ın es ini sağ l ayan ge li şm e o lmu ştur. Bilişim sistem leri ile i letiş im

teknolojil erinin gittikçe birbirinin içine girecek şekilde ge li şm esi, i ş l etm e l e rin , öze llik le

kürese l i ş l etm e l erin faa liyetlerinin koordinasyonu.nda güvenirlili k, hız ve bunl arın bi rimler

aras ın a kitle halinde ul aştırılm as ı olan ağını yaratmış tır. Bi li ş im sistem !eri , yönetim

faa liyet lerinin yerine getirilm es inde teme l destekley ici bi r işl eve sahipt ir. B ili şim sistemi,

bir örgütte belli amaçlara yönelik olarak çeş itli bilgilerin elde edilmesi, sınıflan dırı lm as ı ,

kullanıma hazır hale getirilm es i ile bu bilgilerin kullanımıı~a ili şk in araç l a rı , bilg in in

güvenir lili ğini , bilgiye ulaşmadaki hı z ı , ve bilginin kalitesini içeren sistemin tümü olarak ele

al ınmaktad ır. 1 0 B ili ş im sistem inin yönet im için temel önemi, karar alma, pl an lama,

eşgüdüm , ve denetim faa liyet leri için alternatif çözüm !er üretebilm es i ve sunab ilm es idir. Bu

niteliğ i ile yönetim i ş l ev l erinin tümü için temel araçtır .

9Capron , H.L ., op. cit. s. 10 Hagström, Peter, "New lnforın at i on Systems and Changing Structure of MNCs" ·

Managing the Global Firm, Routledge, London, 1990, s. 164

52 BUlent A YYILDIZ

GilnUmUzde insan özel ve çalışma yaşamında· sUrekli o.tarak karar almak zorundadır. Bu karar sürecinde insanın, ilk önce seçeneklerden haberdar olması, daha sonra da bu seçenekler ile ilgili olarak maksimum know ledge'a sahip olması gerekir. Ancak bu şekilde belirsizlik maksimum ölçüde azaltılarak, daha sağlıklı kararlar almak mUmkUn olacaktır. insanın alacağı kararlarda maksimum knowledge'ı elde edebilmesi ise gUnUmUz bilişim sistemlerinin temel bileşenleri olan donanım, yazılım ve prosedürlerin kullanımını ve bµ ar.açlardan yıi verimli düzeyde yararlarlmayı gerektirmektedir. Bu konuda ortaya çıkah önemli bir güçlük ise, bu araçların çok hızlı gelişme kaydetmesidir. Hızlı gelişme sonucu kullanıma arzedilen yeni donanım ve yazılım ürünleri, bu konuda profesyonelce çalışan insanların bile olanaklarını zorlamaktadır. Yine de bilişim çağına ayak uydurmaktan vaz geçmek şansına sahip değiliz. · · ·

REFERANSLAR:

BAUMANN, Susan K., Flynn, Meredith, "Microcomputers and Information Technology", West Publishing Company, Minneapolis/St.Paul, 1996.

CAPRON, H.L., "Computers, Tools For An lnformation Age", The Benjamin/Cummings Publishing Company, Inc., Califomia, 1996,

Redhouse Sözlüğü, Surum 1.01, 1996.

DAVİS, William S., "An lntro.duction To Business lnformatipn Systems", West publishing Compaı'ıy, Minneapolis/St.Paul, 1995 .

HAGSTRÖM, Peter, "New lnformation Systems and Changing Structure ofMNCs"' Managing the Global Firm, Routledge, London, 1990.

MANDELL, Steven, L:, "Microcomputing Today", West Publishing Coı:npany, Minneapolis/St.Paul, 1997. ·

TRAİNOR, Timothy, Krasnewich, Diane, "Ceimputers", McGraw-Hill , San Francisco, J994.