BIZNESI ELEKTRONIK - Dr. Mihane Berisha (Skriptë)

BIZNESI ELEKTRONIK Dr. Mihane Berisha

Skriptë

Fakulteti

Ekonomik

Universiteti i Prishtinës Fakulteti Ekonomik

| Dr. Mihane Berisha

2 BIZNESI ELEKTRONIK

2. ASPEKTE TEORIKE LIDHUR ME SHOQËRINË INFORMATIKE DHE EKONOMINË E DITURISË

Në ekonominë e diturisë, bazë për rritje ekonomike është dituria, arsimimi, inovacionet,

hulumtimet shkencore, përdorimi i rrjetave kompjuterike.

2.1. Shoqëria informatike

Në shek. XX, i cili ishte shekulli i civilizimit industrial, ekonominë botërore e karakterizonte

transformimi i produkteve fizike, prodhimi masiv dhe dominimi i faktorëve material siç ishin:

lënda e parë, objekti i punës dhe fuqia punëtore.

Sot, thuhet se po jetojmë në epokën e shoqërisë informatike, ku si rezultat i zhvillimit të shpejtë

të teknologjisë informatike dhe aplikimit të saj, shumë shpejtë ka ardhur deri te transformimi i

shoqërisë industriale në shoqëri informatike.

Informata dhe dituria, janë bërë karakteristika dominuese, kurse teknologjia informatike,

sidomos teknologjia e internetit, po e transformojnë mënyrën se si punojmë, si e zhvillojmë

afarizmin dhe si jetojmë.

Në shoqërinë informatike, informatat dhe dituria, e kanë fituar rolin e “fuqisë” dhe të “parasë”

dhe janë bërë “mall i çmuar” si asnjëherë më parë.

Sociologët pohojnë se “shoqëria informatike është shoqëri në të cilën njerëzit janë të lidhur me

njëri-tjetrin në rrjeta kompjuterike dhe në jetën e përditshme, përdorin teknologjinë

informatike dhe kompjuterët sidhe mediumet tjera, siç janë televizioni, radio dhe interneti.”

Ekonomistët thonë se “shoqëria informatike është shoqëri në të cilën sektori i teknologjisë dhe

i kompjuterëve është masiv, ose numri i të punësuarve të cilët kryejnë punë të bazuar në dituri

poashtu është i madh.”

Avgerou dhe Cronford (2002), thonë se: “shoqëri informatike quhet shoqëria e cila krijon,

ndanë dhe përdor diturinë, me qëllim të sigurimit të mirëqenies së popullatës së saj.”

Peter Drucker (1999), thotë se “ndryshimet bashkëkohore në shoqëri, nuk duhet kuptuar vetëm

si ndryshim teknik dhe teknologjik, por duhet kuptuar si tërësi e transformimeve në teknologji,

ekonomi dhe shoqëri, ku dituria nuk është faktor i vetëm, por është resurs kryesor, i cili

përcakton kahjen e zhvillimit të shoqërisë së re, e njohur si shoqëri informatike.”

2.2. Shoqëria informatike dhe rrjetat kompjuterike

Zhvillimi i shoqërisë informatike dhe i ekonomisë së diturisë është i lidhur ngushtë me zhvillimin

dhe përdorimin e rrjetave kompjuterike, sidomos të internetit - rrjetit ndërkombëtar të rrjetave

kompjuterike dhe rrjetit më të madh kompjuterik në botë.



2.2.1. Interneti

Procesi i formimit të Internetit filloi në fund të viteve të ‘60-ta të shek. XX në kuadër të

hulumtimeve të pavarura shkencore lidhur me rrjetat kompjuterike dhe komunikuese për

nevoja të ushtrisë amerikane. Paraardhës i internetit është rrjeti i parë global kompjuterik i

quajtur ARPA Net (ang. Advanced Research Projects Agency Network), i cili ishte projekt i

Ministrisë Amerikane të Mbrojtjes së SHBA-ve, e cila në kohën e luftës së ftohtë (1950-1960), i

kushtoi rëndësi të veçantë zhvillimit të sistemit të telekomunikimeve, me ç’rast duke ndjekur

logjikën e menaxhimit të centralizuar dhe hierarkik të sistemeve ushtarake, edhe sistemet

telekomunikuese u organizuan sipas kësaj logjike. Frika nga mundësia e sulmit nga ana e

armikut në qendrat telekomunikuese, i detyroi strategët të mendonin për mënyra të reja të

organizimit dhe të qeverisjes së sistemeve komunikuese. Kjo detyrë i’u besua agjensionit ARPA

Net, i cili duhej t’i plotësojë dy kushte:

1. Rrjeti i komunikimit nuk guxonte të varej nga qeverisja e centralizuar, dhe

2. Sistemi të vendosej ashtu që të mund të punojë edhe nëse dëmtohet ndonjë pjesë.

Qëllimi kryesor i ARPA Net, ishte lidhja e bazave ushtarake dhe hulumtuese, që të nëse vie deri

te sulmet atomike, të mos dëmtohej funksionimi i rrjetit kompjuterik.

Në vitin 1983, rrjeti ARPA net u nda në dy pjesë:

1. Në rrjetin ARPA net, i cili përdorej për nevojat e organizatave civile, dhe

2. Rrjeti MILI net, i cili përdorej për nevoja të ushtrisë.

Në vitin 1986, rrjeti ARPA net, u bashkua me rrjetin NSFNET, dhe me bashkimin e këtyre dy

rrjeteve, lindi Interneti.

Viti 1992 konsiderohet si viti kur interneti u bë “një e mirë e përgjithshme” dhe filloi të përdoret

pa kufizime kohore dhe hapësirore.

Mirëpo, ndikimi i internetit në zhvillimin e afarizmit bashkëkohor filloi në vitin 1993, duke

transformuar eknonominë industriale në një ekonomi të re dhe rrjedhja e dokumenteve bëhet

në mënyrë elektronike, pavarësisht se ku gjendet lokacioni i ndërmarrjes.

2.2.2. Intraneti

Zhvillimi i internetit dhe zhvillimi i shoqërisë informatike ka kaluar nëpër tri faza:

1. Faza e parë, Interneti (fundi i viteve të ‘80-ta dhe fillimi i viteve të ‘90-ta),

2. Faza e dytë, Intraneti (nga viti 1996),

3. Faza e tretë, Ekstraneti (1997).

Intraneti është rrjetë kompjuterike brenda ndërmarrjes, e cila funksionon në mënyrë të

ngjajshme, kompatibile dhe sipas principeve të internetit.

Intraneti është rrjet privat i mbrojtur nga vizitorët, përmes sistemit Firewalls, i cili vendoset në

mes të sistemit të brendshëm të ndërmarrjes dhe rrjetit të jashtëm, duke përfshirë edhe

internetin.



Intranetet përdorin gjuhën HTML për të programuar web-faqet dhe lidhjet e hypertekstit, kurse

qasja mund të bëhet nga infrastruktura ekzistuese e rrjetit, pa kërkuar ndonjë hardver special,

sidhe përdor softverët kompjuterik ekzistues si Windows XP, Office, WWW etj.

2.2.3. Ekstraneti

Intranetet privat që u lejojnë qasje shfrytëzuesve të jashtëm, individëve dhe ndërmarrjes në

intranetet e tyre quhen ekstranete.

Ekstranet është rrjet afarist privat, i cili ka lindur me lidhjen e intraneteve të disa organizatave

që bashkëpunojnë dhe janë partnerë afarist.

Në kuptimin hierarkik, intraneti është pjesë e ekstrantetit, ndërsa ekstraneti është pjesë e

internetit.

2.3. Ekonomia e diturisë

Shprehja “ekonomi e diturisë”, ka filluar të përdoret në vitin 1997, për të shënuar produktet

dhe shërbimet e reja dhe rritjen e shpejtë të ekonomisë, sidomos të sektorëve të ekonomisë, të

cilët bazohen në përdorimin e internetit.

Ekonomia e diturisë është diciplinë e cila merret me ndikimin multidimensional dhe

ndërdiciplinor shoqëror, ekonomik, teknologjik, të përdorimit të teknologjive të reja dhe

rrjetave kompjuterike në aktivitetet ekonomike.

Ekonomia e diturisë fokusohet në:

1. Ndryshimet teknologjike si rezultat i përdorimit të rrjetave kompjuterike siç janë:

interneti, ekstraneti, intraneti dhe rrjetat me vlerë të shtuar VAN (ang. Value Added

Network).

2. Në rritjen e rolit të informatave dhe

3. Në përdorimin e kapitalit intelektual.

2.3.1. Definimi i ekonomisë së diturisë

Ekonomi e diturisë quhet ekonomia në të cilën rritja ekonomike dhe përmirësimi i standardit

jetësor varen nga krijimi i diturisë dhe shpërndarjes së saj.

2.3.2. Dallimi në mes të ekonomisë industriale dhe ekonomisë së diturisë

Në ekonominë industriale, struktura e ekonomisë është dominuar nga faktorët dhe resurset

fizike: lënda e parë, objekti i punës dhe fuqia punëtore, ndërsa në ekonominë e diturisë

dominojnë faktorët jomaterial: informata dhe dituria.



Tabela: Resurset në ekonominë industriale dhe të diturisë:

Ekonomia industriale Ekonomia e diturisë

Kapitali fizik dhe financiar Informatat dhe dituria (Kapitali intelektual)

Toka paraqet vendin ku zhvillohen aktivitete ekonomika dhe joekonomike

Hapësirat virtuale janë burim i informatave, kurse Interneti është vendi ku zhvillohet

afarizmi

Puna tradicionale matet me numrin e punëtorëve dhe kohën e kaluar në punë

Është prezente puna në distancë ose “Telework” dhe paraqitja profesioneve të reja

Duket qartë se dallimet janë qenësore dhe kanë të bëjnë kryesisht me resurset ekonomike dhe

me infrastrukturën afariste, e cila ishte fizike në ekonominë industriale dhe është informatike

në ekonominë e diturisë.

2.4. Resurset ekonomike në ekonominë e diturisë

Për krijmin e ekonomisë së diturisë, rëndësi të veçantë kanë përdorimi i koncepteve: të dhënat,

informatat dhe dituria.

2.4.1. Të dhënat, informatat dhe dituria

Të dhënat janë shënime dhe përmbajnë porosi ose mesazhe, të cilat nuk kanë ndonjë qëllim

dhe paraqesin shënime në detaje lidhur me ndonjë aktivitet, ngjarje ose transaksion etj.

Informata është e dhënë e përpunuar dhe e rregulluar, ashtu që të mund të përdoret gjatë

procesit të marrjes së vendimeve dhe i’u dedikohet menaxhmentit, sepse sjell njohuri dhe dituri

të re që shërben si bazë për marrjen e vendimeve.

2.4.2. Procesimi i të dhënave në informata

Shprehja procesim i të dhënave është shprehje e cila përdoret për të përshkruar ndryshimet

eventuale, të cilat kanë ndodhur në të dhëna me qëllim të fitimit të informatës.

Procesimi i të dhënave kalon në disa faza:

1. Faza e futjes së të dhënave, e cila përfshinë:

a) Shënimi i transaksionit në të dhëna,

b) Kodimi i të dhënave në një formë të caktuar,

c) Deponimi i të dhënave duke i ruajtur në mënyrë që të shërbejnë gjatë procesit të

prodhimit,

d) Selektimi i të dhënave nga një numër i madh i të dhënave.



2. Faza e transformimit të të dhënave përfshinë:

a) Përllogaritjen e vlerës së fituar nga operacionet aritmetikologjike,

b) Përmbledhja e të dhënave dhe

c) Klasifikimi i të dhënave dhe identifikimi i tyre.

3. Faza e informatave dalëse (raporteve) përfshinë:

a) Prezantimin e rezultateve,

b) Kopjimin ose shumëzimin e të dhënave dhe

c) Bartjen e të dhënave nëpërmjet ndonjë sistemi dhe kanali telekomunikimi.

2.4.3. Informata si resurs ekonomik

Në ekonominë e diturisë, informata është: resurs i rëndësishëm ekonomik, lëndë e parë për të

prodhuar diturinë, faktor kryesor i produktivitetit, faktor kryesor i suksesit në treg, mall më i

çmuar në treg, fuqi dhe para.

2.4.4. Karakteristikat e informatës

Janë: të jetë relevante, e saktë, të arrijë me kohë, të jetë e plotë, të jetë ekonomike, efikase dhe

e besueshme.

2.4.5. Atributet e informatës

Janë: sasia e informatës, cilësia e informatës dhe vlera e informatës në kohë.

Sasia e informatës shpreh numrin mesatar të vendosjes binare, të cilat janë të nevojshme për

zgjidhjen e ndonjë problemi ose për marrjen e ndonjë vendimi.

Cilësia e informatës është nëse ajo informatë që i plotëson nevojat për shfrytëzuesin,

paraprakisht të krijojë kushte, në mënyrë që marrësi i informatës të marrë vendime të

dobishme.

Vlera e informatës në kohë lidhet ngushtë me analizën e ndjeshmërisë, çka nëse e cila analizë

ka të bëjë me testimin e vendime dhe të alternative dhe çfarë mund të jetë vlera e pritur e

informatës brenda intervalit të caktuar kohor.



2.4.6. Dituria si resurs ekonomik

Dituria paraqet një bashkësi të informatave në një fushë të caktuar dhe mund të definohet si

“resurs jomaterial” dhe pamje e realitetit e shprehur në mendjen e njeriut përderisa e rrethon

botën e cila rrethon: hapësirën, objektet, ngjarjet dhe marrëdhëniet e krijuara në këtë realitet.

Dituria përbëhet nga:

Bashkësia e ideve,

Intuita,

Përvoja,

Shkathtësitë dhe

Të mësuarit.

Dituria ka potencial që të krijojë vlerë ekonomike, ndonëse është resurs jomaterial, sa më

shumë njerëz që përfshihen në krijimin dhe shpërndarjen e diturisë, vlera e saj rritet.

2.4.7. Llojet e diturisë:

Ditura eksplicite (e përgjithshme) është ajo dituri e cila është e deponuar në libra dhe mund të

fitohet duke mësuar të përdoret dhe të bartet në produktet e reja, në pajisjet teknike etj.

Dituria e bazuar në përvojë (personale) është ajo dituri e cila krijohet nga përvojat e individëve

dhe përmbanë në vete vlera të arritura personale të individit.

Dituria implicite (e nënkuptuar) është karakteristikë dhe specifikë e vetëm një organizate të

caktuar dhe është vështirë të kopjohet, sepse ka lindur në kuadër të organizatës gjatë kryerjes

së punës dhe zgjidhjes së problemeve.

2.5. Modeli i ekonomisë së diturisë

Paraqet konvergjencën e tri teknologjive: kompjuterike, komunikuese dhe informatike në një

teknologji të vetme dhe të përbashkët, të njohur si teknologjia e internetit, e cila ka ndodhur në

vitet 1970 dhe 1980.

Modelin e ekonomisë së diturisë e përbëjnë:

Digjitalizimi i produkteve dhe shërbimeve të reja,

Biznesi elektronik,

Pagesat elektronike.



2.6. Ndërmarrja digjitale

Rregullat e reja të cilave duhet t’i përmbahen ndërmarrjet janë:

1. Të fokusohen në maksimalizimin e vlerës përmes rrjetave.

2. Përparësi konkurruese do të sigurojnë vetëm nëse arrijnë të jenë inovative në treg dhe

të sigurojnë pozitë strategjike në rrjeta kompjuterike.

3. Duhet të kalojnë nga pozitat dhe lokacionet lokale në hapësira globale.

4. Dituria dhe njohuritë e njerëzve bëhen resurs i rrallë dhe i çmuar.

5. Të afirmohet principi i arsimimit të përhershëm.

6. Realizimi i të hyrave më të larta lidhet me karakteristikat e rrjetit.

7. Dy njësitë e vetme të matjes së vlerës së produkteve janë: koha dhe përmbajtja.

Ndërmarrja digjitale karakterizohet me shkallë të lartë të decentralizimit, organizimit

horizontal, stil demokratik të ndërmarrjes së vendimeve, shkallë të lartë të fleksibilitetit dhe me

përshtatje të vazhdueshme të ndryshimeve dhe kërkesave të tregut.

2.6.2. Dallimi ndërmjet ndërmarrjes industriale dhe ndërmarrjes digjitale

Tabela: Dallimi ndërmjet ndërmarrjes industriale dhe ndërmarrjes digjitale

Ndërmarrja industriale Ndërmarrja e diturisë

Vlera rritet në mënyrë lineare Vlera rritet në mënyrë eksponenciale

Vlenë parimi: e shes atë që mundem Vlenë parimi: e shes atë që mund ta shpërndaj

Prodhimi i jep vlerën Vlerën e krijon dituria dhe shpërndarja e saj

Shpenzimet margjinale të prodhimit ishin shumë të larta

Nga aspekti ekonomik për produktet dhe shërbimet digjitale, shpenzimet margjinale

janë shumë të ulëta

2.6.3. Modeli i ndërmarrjes B-Web

Modeli i ndërmarjes B - Web nënkupton një rrjet të furnizuesve, shpërndarësve,

konsumatorëve, të cilët zhvillojnë transaksione afariste nëpërmes internetit dhe mediumeve

tjera elektronike, me qëllim të prodhimit të produkteve dhe shërbimeve.

2.6.4. Pozita e konsumatorit në ekonominë e diturisë

Konsumatori e fiton pozitën që nuk e kishte asnjëherë më parë.

Konsumatori është “mbret”, sepse duke i’u falënderuar internetit ai është i informuar mirë

lidhur me ofertën e produkteve dhe shërbimeve me shpenzime të ulëta të kërkimit, gjë që i

mundëson të zgjedhë produktin më kualitativ, dizajnin dhe çmimin e produktit, pavarësisht

lokacionit se ku gjendet.



2.7. Karakteristikat e ekonomisë së diturisë

Sipas Don Tapscoot, ekonomia e diturisë ka 12 karakteristika:

1. Ekonomi e informatave, e diturisë dhe e kapitalit intelektual - Kjo bazohet në përdorimin

e njohurive të njerëzve aty ku prodhohet, vlera krijohet nga truri e jo nga muskujt.

2. Ekonomi e re - në të cilën komunikimi ndërnjerëzor, shpërndarja e programeve,

transaksionet afariste bazohen në kodin binar 0 dhe 1, vlera e ekonomisë krijohet

përmes diturisë dhe shpërndarjes së saj.

3. Ekonomi virtuale - në të cilën informatat rrjedhin në formë të biteve dhe krijon

aktivitete virtuale, të cilat kanë tri dimensione: kohor, hapësiror, struktural.

4. Ekonomi molekulare - ku ndërmarrjet e vjetra zëvendësohen në tërësi me dinamikë

molekulare.

5. Ekonomi e rrjetave kompjuterike - e cila bazohet në zhvillimin e afarizmit dhe

komunikimit me përdorimin e rrjetave kompjuterike, ku kufijtë e brendshëm dhe të

jashtëm janë fluid.

6. Eliminohen ndërmjetësuesit - mirëpo paraqiten info-ndërmjetësuesit, të cilët ndihmojnë

që blerësit të sigurojnë informata relevante nga websajtet e caktuara në rastet kur

dëshirojnë të marrin vendime lidhur me blerjen e produkteve të caktuara.

7. Integrimi i disa teknologjive si: teknologjisë kompjuterike, komunikimit, informatike dhe

konvergjencës ndërmjet tyre.

8. Ekonomi e inovacioneve - janë forcë shtytëse e aktiviteteve ekonomike dhe e suksesit të

subjekteve ekonomike.

9. Ekonomi ku zvogëlohen dallimet midis prodhimit dhe konsumit - prodhimi masiv

zëvendësohet me prodhimin sipas porosisë dhe konsumin masiv.

10. Ekonomi në kohë reale - në të cilën faktor kyç i aktiviteteve ekonomike është veprimi në

kohë reale, gjë që shkurton ciklin jetësor të produkteve.

11. Ekonomia Globale - ku lëvizja e lirë e informatave, kapitalit, ideve dhe njerëzve,

eliminohen kufijtë nacional, kulturor, organizativ, politik etj.

12. Krijohen trauma dhe konflikte masovike - sepse teknologjitë e reja po e transformojnë

ekonominë globale dhe po e ndryshojnë fuqinë punëtore për sa i përket madhësisë dhe

përbërjes së saj sidhe kërkon dituri për sukses.

2.8. Trendet e reja në ekonominë e diturisë

Janë:

Krijimi i industrive të cilat bazohen në informata dhe dituri,

Rritja e të hyrave te konsumatori,

Rritja e konsumit,

Rritja e kërkesës për produkte dhe shërbime luksoze.



“Fyt i ngushtë”, i cili i kufizonte aftësitë e ndërmarjes në epokën e industrializimit ishte

prodhimi, ndërsa “fyt i ngushtë” i ekonomisë së diturisë është aftësia për dizajnimin dhe

krijimin e produkteve dhe shërbimeve.



3. EKONOMIA E DITURISË DHE AFARIZMI BASHKËKOHOR

3.1. Ndikimi i Internetit në zhvillimin e afarizmit bashkëkohor

Ndikimi i internetit në zhvillimin e biznesit filloi nga viti 1992, kur ai u bë një e mirë e

përgjithshme, megjithatë thuhet se viti 1993 është viti kur filloi ndikimi i internetit në biznes.

Biznesi elektronik, paraqet një formë bashkëkohore të organizimit të afarizmit, e cila në masë të

madhe varet nga përdorimi i teknologjisë informatike komunikuese, e sidomos të internetit në

zhvillimin e funksioneve afariste.

Bota afariste nuk është fokusuar në prodhim, shpërndarje dhe rritjen e pjesëmarrësve në treg,

siç ndodhte në ekonominë industriale, por është e fokusuar kah nevojat dhe dëshirat e

konsumatorëve, pra interneti mundësoi biznesin elektronik dhe mund të themi se biznesi

elektronik është pasojë e internetit.

3.2. Serviset e Internetit

Serviset e internetit janë një numër i veglave dhe serviseve të cilat dallohen njëra me tjetrën,

por të cilat praktikisht e lehtësojnë hulumtimin dhe gjetjen e të dhënave në internet.

Më të njohurat janë:

3.2.1. Posta elektronike

Filloi më 1969. Është një servis i internetit, i cili siguron këmbimin e shpejtë dhe praktik të

porosive tekstuale elektronike dhe të datotekave kompjuterike me ndihmën e rrjetave

kompjuterike LAN dhe WAN.

Posta elektronike dërgohet nga një kompjuter në kompjuterin tjetër me rrjetin kompjuterik dhe

bartet me ndihmën e protokolit SMTP, i cili mundëson krijimin, dërgimin, leximin, komunikim-

këmbimin dhe shkarkimin elektronik nga serverët anonim.

3.2.2. World Wide Web (WWW)

U formua në vitin 1989 nga World Wide Web Consortium, i njohur si w3c. WWW, paraqet një

pako elektronike, e cila mund të përmbajë tekste, grafikë, animacion, zë dhe video në seksione

të quajtura web-faqe. Web-faqja lidhet në mënyrë elektronike me web-faqet tjera dhe mund të

shikohet nga çdo lloj i kompjuterit.

Web-dokumentacionet i kanë dy karakteristika të rëndësishme:

1. Nuk prezantojnë ndonjë radhitje specifike ose hierarkike të informatave,

2. Mundësojnë që disa informata të jenë në lidhje të dyfishtë me informatat tjera.

Web-dokumentet shkruhen në formatin e gjuhës programuese HTML, e cila përcakton se si do

të duket ndonjë informatë dhe si do të paraqitet ajo tek shfrytëzuesi në internet dhe qasja

është e mundur përmes aplikacioneve të quajtura Browser të web-it, ku shfrytëzuesi mund të

qaset pa marrë parasysh se ku ndodhet lokacioni.



Website është i njëjtë me një revistë të vetme, vetëm se në vend të faqeve të letrës, te website

kemi një grumbull të web-faqeve, të cilat paraqiten në ekranin e kompjuterit.

3.2.3. Bartja e të dhënave në distancë (FTP)

Mundëson që datotekat e krijuara të barten në një kompjuter tjetër, pa pasur nevojë që të

barten me disketë ose me ndonjë medium tjetër, ndërsa qasja në server bëhet si shfrytëzues

anonim ose i rregullt, që nënkupton përdorimin e passwordit.

3.2.4. Telnet

I mundëson shfrytëzuesit të disponon me një numër identifikues (ID) valid nga kompjuteri i tij

të lidhet në ndonjë kompjuter tjetër në distancë gjeografike dhe në lokacionin fizik të kryejë

ndonjë veprim.

3.2.5. Lista dërguese

Është adresë e veçantë e postës elektronike. Lista dërguese vërteton përmbajtjen e postës

elektronike, dhe kur ndonjë shfrytëzues e dërgon porosinë në atë adresë, serveri ia përcjell të

gjithëve që janë përfshirë në listën dërguese.

Ekzistojnë disa lloje të listave dërguese: lista dërguese e bashkëpunimit, e përgjithshme e

bashkëpunimit dhe lista moderator, varësisht nga reagimi i pranuesit ai mund ta hapë, mund të

mos reagojë, ta fshijë atë, t’ia dërgojë dikujt tjetër etj.

3.2.6. Newsgroups

Puna në grupe diskutuese nënkupton pjesëmarrjen në diskutime të ndryshme nëpërmjet

rrjetave kompjuterike. Grupet diskutuese mund të jenë forume në internet, të cilat mundësojnë

komunikimin dhe diskutimin në grup nëpërmjet anëtarëve të grupit dhe mbështetja e punës në

grup bëhet nga softveri Microsoft Net Meeting.

3.2.7. Internet Relay Chat (IRC)

Paraqet një kanal komunikimi në internet, i cili i mundëson shfrytëzuesit të marrë pjesë në

biseda online në kohë reale, pra është një medium formal për zhvillimin e bisedave.

3.2.8. Bisedat telefonike në internet

Mundësojnë biseda nëpërmjet internetit në saje të lidhjes së telefonave të shfrytëzuesve në

adresë të interentit. Çmimet e bisedave janë shumë më të ulëta sesa çmimet e bisedave me

ndihmën e rrrjetit fiks dhe mobil.



4. BIZNESI ELEKTRONIK SI MËNYRË E ZHVILLIMIT TË AFARIZMIT BASHKËKOHOR

4.1. Definimi i biznesit elektronik

Shprehjen “Biznes Elektronik”, e përdori për herë të parë kompania “IBM” në vitin 1997 me

qëllim që të bëhej dallimi në mes të shprehjes “tregti elektronike”.

Biznesi elektronik - paraqet afarizmin në të cilin transaksionet ekonomike realizohen në mënyrë

elektronike dhe njihet me emrin afarizëm elektronik ose biznes elektronik, i cili realizohet me

ndihmën e teknologjisë informatike dhe të internetit.

Autori Panian - thotë se biznesi elektronik është forma bashkëkohore e organizimit, e cila në

masë të madhe varet nga përdorimi i teknologjisë informatike dhe mbështetja e sistemeve

informatike.

Spremic - thotë se shprehja biznes elektronik paraqet një koncept gjithëpërfshirës, përmes të

cilit lidhen dhe digjitalizohen të gjitha aktivitetet afariste që nga zhvillimi i produkteve e deri te

menaxhmenti dhe administrata.

Nga aspekti i komunikimit - biznesi elektronik nënkupton dërgimin e informatave, produkteve,

shërbimeve të pagesave përmes telefonit ose rrjetave kompjuterike etj.

Nga aspekti i afarizmit - biznesi elektronik nënkupton përdorimin e teknologjisë digjitale në

proceset e automatizuara afariste.

Nga aspekti i shërbimeve - biznesi elektronik paraqet një vegël, e cila shfrytëzuesve të

shërbimeve u siguron të dhëna më të shpejta lidhur me ofertën e produkteve dhe shërbimeve.

Nga aspekti i perspektivës online - biznesi elektronik siguron mundësinë e blerjes dhe shitjes së

produkteve dhe informatave përmes internetit dhe serviseve tjera online.

Arsyet e aplikimit të biznesit elektronik në kompanitë në ekonominë e diturisë janë: shfrytëzimi

sa më i mirë i resurseve afariste në dispozicion, sigurimin e pozitës më të mirë konkurruese në

treg, dëshira për rezultate sa më të mira afarise dhe financiare etj.

Profesionet që janë ndërlidhur me biznesin elektronik si formë e afarizmit bashkëkohor janë:

konsulent tregtar, zhvillues i aplikacioneve, broker, web-dizajner, menaxher i prodhimit,

programer etj.

4.2. Fazat e ndikimit të internetit në zhvillimin e biznesit elektronik

1. Broshurat elektronike përfshijnë periudhën 1993 - 1996, kur për herë të parë u krijuan web-

faqet dhe u mundësua publikimi në distancë i informatave lidhur me ndërmarrjen, andaj

ndërmarrjet e kishin kuptuar se duhet t’i ndajnë dokumentet e ndryshme me klientë , furnizues

dhe partnerë afaristë, duke përdorur postën elektronike ose FTP.

2. Biznesi elektronik filloi në vitin 1996, kur kompania Amazon.com filloi të sjellë në internet

industrinë e librave elektronikë, duke mundësuar prezantimin e katologjeve dhe broshurave në

mënyrë elektronike, kryerjen e pagesave etj, dhe është modë e biznesit një shitës me shumë

shitës ose një me shumë.



3. Prokurimi elektronik filloi në vitin 1998 me qëllim të zvogëlimit të shpenzimeve indirekte

zyrtare, të cilat ishin të larta. Prokurimi elektronik është model i biznesit shumë me shumë.

4. Tregu elektronik filloi në vitin 2000 dhe paraqet një vend ku zhvillohet tregtia me ndonjë

produkt ose shërbim apo kryhet ndonjë transaksion afarist dhe është model i biznesit me

shumë shitës me shumë blerës.

5. Ekosistemet dinamike paraqesin bashkëpunimin e disa tregjeve industriale, ku ndërmarrjet

veprojnë direkt njëra me tjetrën pa ndërmjetësimin e serverit qëndror.

4.2.1. Mënyrat e transformimit të biznesit klasik në biznes elektronik

Teknologjia e internetit dhe biznesi elektronik mund të aplikohen në sisteme afariste në shumë

mënyra, dhe transformimi i i afarizmit nga afarizmi klasik në afarizëm elektronik mund të bëhet

në disa mënyra. Ato janë:

1. Përparimi i procesit elektronik - paraqet një proces, i cili nënkupton përmirësimin e procesit

afarist ekzistues. Këtu kemi të bëjmë me një poces transformues stabil me të cilin kompania

nuk i nënshtrohet ndonjë rreziku të madh, por ka për qëllim të përcillen ndryshimet në treg dhe

rrethinën afariste të informatizuar.

2. Riinxhinieringu i procesit afarist nënkupton një qasje sistematike me qëllim të ndryshimit

rrënjësor të proceseve kryesore afariste në organizatë sidhe përkrahjen e proceseve afariste

bazë.

Riinxhinieringu i procesit afarist ka të bëjë me ridefinimin dhe ridizajnimin rrënjësor të procesit

afarist në një organizatë, i cili nuk ka për qëllim vetëm modifikimin dhe ndërmarrjen e

veprimeve parciale në riorganizimin e proceseve ekzistuese afariste, por parasëgjithash

nënkupton përmirësimin e parametrave kyç të afarizmit siç janë: shpenzimet, kreativiteti,

shpejtësia etj.

Riinxhinieringu i procesit nënkupton:

- Ndryshime bazike rrënjësore në aktivitete afariste,

- Sjell ndryshime kualitative në procesin afarist dhe

- Orientohet në procese dhe aktivitete të cilat synojnë shndërrimin e madhësive hyrëse në

madhësi dalëse.

3. Inovacioni i modelit afarist paraqet një metodë të riinxhinieringut të procesit afarist, e cila

është e lidhur ngushtë me strategjinë e afarizmit. Përmes këtij koncepti, synohet të arrihen

suksese në transformimin e atyre proceseve afariste në organizatë, të cilat nuk kanë dhënë

rezultate me aplikimin e teknikave të përmendura të afarizmit klasik.



4.2.2. Aplikacionet kyqe për zhvillimin e biznesit në mënyrë elektronike

Posta me zë - është një sistem i cili digjitalizon porositë e dhëna me zë dhe i transmeton ato

nëpër rrjeta duke i vendosur në disqe për lexim të mëvonshëm.

Fax makina - mundëson dërgimin e teksteve dhe paraqitjeve grafike përmes linjës telefonike,

ku makina bën skanimin e dokumentit duke mundësuar digjitalizim e tij.

Telekonferencat - ofrojnë mundësinë në pjesëmarrjen në diskutim përmes linjës telefonike ose

softverit të postës elektronike për komunikim në grup.

Data konferencat - ofrojnë mundësinë që dy ose më shumë individë në lokacione të ndryshme

të punojnë në dokumentin e njëjtë ose të përdorin të dhëna të njëjta.

Videokonferencat - paraqesin telekonferencat në të cilat pjesëmarrësit e shohin njëri-tjetrin

përmes ekranit.

4.2.3. Këmbimi elektronik i të dhënave

Këmbimi elektronik definohet si këmbim i të dhënave të strukturuara ndërmjet kompjuterëve

të sistemeve informatike të kompanive në mënyrë elektronike pa ndërhyrje manuale dhe me

ndihmën e standardeve në forma të definuara më parë.

Sipas autorëve Bocij, Chaffey, Greasley dhe Hickie - këmbimi elekronik i të dhënave nënkupton

këmbimin e të dhënave të strukturuara në mënyrë elektronike midis kompjuterëve të dy apo

më shumë ndërmarrjeve, me qëllim të kryerjes së transaksioneve afariste siç janë: dokumentet,

faturat, llogaritë etj.

Këmbimi elektronik i të dhënave mund të bëhet nëse posedojnë me standarde të cilat i

mundësojnë transportimin e të dhënave nga dërguesi te marrës, me softver i cili bën të mundur

konverzionin dhe përmes mediumeve komunikuese për transmetimin e porosisë nëpërmjet

rrjetit publik dhe privat.

Ediacaft - paraqet standardizimin e dokumenteve të ndryshëm afaristë me standardin për

këmbimin elektronik të të dhënave administrative, afariste dhe të transportit.

Përparësitë e këmbimit elektronik të të dhënave kanë të bëjnë me: zvogëlimi i shpenzimeve të

dokumenteve të letrës, zvogëlimi i gabimeve gjatë bartjes së të dhënave, menaxhimi efikas me

rrjedhjen e mallërave, menaxhimi i rezervave just-in-time, rritjen e produktivitetit etj.

4.3. Infrastruktura e biznesit elektronik

Nënkupton sigurimin e parakushteve teknologjike dhe predispozitave ligjore. Infrastruktura

teknologjike përfshinë serverët, klientët dhe rrjetin sistemor dhe operativ, ndërsa predispozitat

ligjore kanë bërë të mundur zhvillimin pa pengesë të biznesit elektronik.



4.4. Përparësitë e biznesit elektronik

Arsyeshmëria ekonomike - paraqet mundësitë e biznesit elektronik, i cili krijon forcë të

afarizmit bashkëkohor për rritjen e shansave të qëndrueshmërisë në treg, respektivisht lidhjen

elektronike të pjesëve të ndërmarrjes dhe integrimin e jashtëm me partnerë afaristë.

Arsyeshmëria teknologjike - ka të bëjë me përdorimin e teknologjisë informatike dhe

komunikuese për digjitalizimin e mediumeve të ndryshme siç janë zëri, teksti, fotografia.

Sipas Turban, ndërmarrjet nga biznesi elektronik sigurojnë shpenzime të ulëta administrative,

shpenzime të ulëta të krijimit, mbledhjes, përpunimit, mundësinë e zvogëlimit të produkteve të

gatshme etj.

Konsumatorët nga biznesi elektronik kanë përparësi: plotësimin e nevojave të tyre në çdo kohë

24/7, të zgjedhin prodhuesin, produktin, ndërmjetësuesit etj.

Shoqëria - nga biznesi elektronik ka dobi në zhvillimin virtual të afarizmit, ulë çmimin e

produkteve dhe shërbimeve, mundëson mësim në distancë etj.

4.5. Rreziqet e biznesit elektronik

Janë: humbjet fizike për shkak të mashtrimeve, përgjimi, infiltrimi në sistem, ndryshimi i të

dhënave, përdorimi i paautorizuar i resurseve, tejkalimi i autorizimeve, refuzimi i ofrimit të

shërbimeve, humbja e punës për shkak të problemeve me server, rreziku nga virusët etj.

4.6. Siguria e biznesit elektronik

Nënkupton kombinimin e teknologjisë, të masave dhe veprimeve të cilat duhet të ndërmerren

për të mbrojtur të dhënat dhe informatat nga qasja e paautorizuar.

Kriptografia - paraqet shifrimin e porosisë së kuptueshme në porosi të pakuptueshme dhe

bëhet me ndihmën e çelësit dhe të mekanizmit për shifrim. Çelësi mund të jetë publik dhe i

fshehtë.

Deshifrimi - paraqet procesin e kundërt me shifrimin, pra paraqet një funksion matematikor,

përmes të cilit transformohet porosia e shifruar më parë.

Autenticiteti - nënkupton vërtetimin e identitetit me të cilin paraqitet shfrytëzuesi. Kjo arrihet

përmes PIN-it, fjalës kaluese etj.

Integriteti i të dhënave - nënkupton mbrojtjen e të dhënave ose instalimin e serverit të

sigurisë, i cili shfrytëzon protokolet për siguri të të dhënave SSL.



4.7. Format e biznesit elektronik

Janë: tregtia elektronike, marketingu elektronik, qeverisja elektronike, afarizmi bankar

elektronik etj.

4.7.1. Shpërndarja elektronike e diturisë dhe shërbimeve

Bëhet përmes principit online, ku shfrytëzuesi kyqet në web-faqe të ndonjë institucioni arsimor

dhe zhvillon interaksion për përvetësimin e programit arsimor, ndërsa shpërndarja e

shërbimeve elektronike ka të bëjë me intervenimin online në programet e instaluara në

kompjuterin e shfrytëzuesit të lidhur në internet.

4.7.2. Rezervimet elektronike

Rezervimet elektronike paraqesin një formë të biznesit elektronik, e cila u mundëson klientëve

të bëjnë rezervime në hotele apo agjensi turistike.



5. TREGTIA ELEKTRONIKE

5.1. Definimi i tregtisë elektronike

Paraqet një bashkësi të teknologjive ose procedurave të cilat i automatizojnë transaksionet

afariste shit-blerëse përmes mediumeve elektronike.

Fushat të cilat automatizohen janë: porositja e mallit, deponimi i produkteve, mbledhja,

përpunimi dhe distribuimi i informatave, procesi i shitjes, manipulimi me para dhe instrumente

financiare ndërmjet subjekteve ekonomike të cilat janë të përfshira në procesin e dërgimit të

mallërave nga vendi i prodhimit në vendin e shitjes.

5.2. Përparësitë dhe të metat e tregtisë elektronike

Përparësitë:

a) Sigurohet evidencë e plotë dhe e saktë e të gjitha produkteve dhe çmimeve furnizuese

b) Zvogëlohen shpenzimet e afarizmit dhe rritet efikasiteti dhe fleksibiliteti i punës.

c) Sigurohet qasja e shpejtë në informata etj.

Të metat:

a) Vështirësitë për të gjetur persona me përvojë,

b) Rreziku i mashtrimeve dhe keqpërdorimeve,

c) Shpenzimet e larta të marketingut,

d) Mundësitë për vjedhjen e identitetit të blerësve etj.

5.3. Rreziqet e tregtisë elektronike

Të natyrës fizike (zjarret, vërshimet, tërmeti), pajisje jo e rregullt, gabimet në softver, gabimet

njerëzore, sulmet e qëllimshme etj.

Nga aspekti ekonomik, rreziqet e tregtisë elektronike janë: humbjet direkte financiare si pasojë

e mashtrimeve, humbja e informatave të vlefshme dhe të besueshme, humbja e punëve për

shkak të pamundësisë për qasje në servis, përdorimi i paautorizuar i resurseve etj.

5.4. Masat mbrojtëse të tregtisë elektronike

Kanë për qëllim:

1. Indentifikimin, autentifikimin dhe autorizimin e shfrytëzuesit,

2. Mbrojtjen e Internetit nga qasja e shfrytëzuesve të paautorizuar,

3. Mbrojtjen me antivirus,

4. Mbrojtjen e fshehtësisë së të dhënave,

5. Mbrojtjen e privatësisë së shfrytëzuesve.



Masat mbrojtëse të tregtisë elektronike janë: Preventiva, Deteksioni dhe Reaksioni.

Preventiva - nënkupton marrjen e masave paradaluese dhe aktiviteteve për mbrojtjen e të

dhënave dhe sistemeve kompjuterike nga dëmtimet eventuale p.sh. shifrimin e numrit të

kartelës kreditore dhe masat e tjera mbrojtëse.

Deteksioni - është një masë mbrojtëse e cila zbulon se si është thyer mbrojtja dhe kush e ka

bërë atë, p.sh. me anë të deteksionit mund të shfletohen të gjitha transaksionet e bëra gjatë

muajit me kartelën e dhënë kreditore.

Reaksioni - nënkupton aktivitetet e ndërmarrura me qëllim të restaurimit të të dhënave ose të

restaurimit të sistemit kompjuterik. P.sh. me anë të kësaj mase mbrojtëse, mund të bllokohet

kartela e vjetër ose të paraqitet kërkesa për kartelë te re.

Qëllimet kryesore të masave mbrojtëse të sigurisë së tregtisë elektronike janë:

Sigurimi i integritetit të të dhënave - nënkupton konzistencën e të dhënave dhe mbrojtjen e

tyre, shmang gjenerimin e paautorizuar të të dhënave dhe informatave.

Qasja dhe disponueshmëria - siguron mundësinë që personat e autorizuar gjithmonë të mund

të shfrytëzojnë shërbimet elektronike dhe të kenë qasje në informata.

Rritja e besueshmërisë - pengon qasjen nga ana e personave të paautorizuar në sistem dhe

rritë besimin me seriozitetin e afarizmit të kompanisë përkatëse.

Përdorimi i sistemit vetëm nga personat e autorizuar - siguron mundësinë që resurset e

sistemit të mos mund të përdoren nga ana e personave të paautorizuar dhe në mënyrë të

paautorizuar.

5.5. Modelete afariste të tregtisë elektronike

Paraqesin realicionin e transaksioneve afariste, të cilat kryesisht krijohen ndërmjet

pjesëmarrësve të përfshirë në procesin e shitjes dhe të blerjes nëpërmjet internetit.

5.5.1. Modeli afarist B2B

Paraqet transaksionet afariste, të cilat në mënyrë elektronike zhvillohen ndërmjet ndërmarrjes

dhe partnerëve të saj afarist, subjekteve tjera afariste dhe furnizuese.

Përparësitë e B2B janë: mundëson zvogëlimin e shpenzimeve të letrës, mundëson uljen e

çmimeve të furnizimeve, mundëson furnizimin e mallërave dhe produkteve nga ndonjë

kompani tjetër.

5.5.2. Modeli afarist B2C

Paraqet modelin kur kompanitë përmes internetit promovojnë shitjen direkte të produkteve

tek konsumatorët, pra nënkupton orientimin e plotë të afarizmit të tyre kah nevojat dhe

kërkesat e konsumatorëve. Përparësitë e këtij modeli janë: zvogëlon shpenzimin e afarizmit,

eliminon rolin e ndërmjetësuesve, mundëson afarizmin global, mundëson një qasje individuale

deri te secili konsumator i tij.



5.5.3. Modeli afarist C2B

Këtë model e shfrytëzojnë individët të cilët e përdorin internetin për të shitur produkte, për të

ofruar shërbime ose për të kërkuar shitës të cilët ofrojnë produkte dhe shërbime të cilat u

nevojiten atyre.

5.5.4. Modeli afarist C2C

U mundëson konsumatorëve të kontaktojnë njeri me tjetrin, të blejnë dhe të shesin mallëra

dhe shërbime në mënyrë elektronike.

5.5.5. Modeli afarist B2C2B

Është model i cili shfrytëzon modelin B2B për të përkrahur afarizmin e kompanive sipas modelit

B2C.

5.5.6. Modeli afarist C2B2C

Përfshinë konsumatorët të cilët zhvillojnë transaksione afariste me konsumtatorët tjerë, duke

shfrytëzuar si ndërmjetësues organizatat online.

5.6. Infrastruktura e tregtisë elektronike

Përfshinë kombinimin e komponenteve hardver me infrastruktura rrjetore, infrastruktura e

bartjes, infrastruktura e mbrojtjes së të dhënave dhe publikimin e rrjetave kompjuterike.

5.7. Shembuj nga përdorimi i tregtisë elektronike

Amazon.com - Është kompani e cila filloi veprimtarinë në vitin 1995 kur Jeff Bezos ofroi në web

afarizmin e tij përmes broshurave dhe katalogjeve elektronike, të njihen me librarinë e tij dhe

të blejnë diçka.

Princeline.com - Është kompani në SHBA që përmes internetit ofron çmime të biletave të

aeroplanit, rezervimit të dhomave në hotel ose shërbimeve rent a car.

American Online - paraqet kompanitë të cilat paraqiten në internet në mënyrë të pavarur dhe

hapësirën tregtare përmes shërbimit të shitjes dhe të blerjes.

Ebay.com - ofron rreth gjysmë milionë artikujsh të 900 kategorive, sidhe organizon punën në

grupe diskutuese përmes së cilës klientët mund të diskutojnë.

5.8. Tregjet elektonike

Paraqesin trend të ri të zhvillimit të afarizmit elektronik, ku në mënyrë virtuale takohen shitësit

dhe blerësit. Tregjet e para elektronike njihen në Evropë që nga viti 1996, kur kompania e

telekomit të Britanisë së Madhe filloi këmbimin elektronik privat.



5.8.1. Llojet e tregjeve elektronike:

Tregje elektronike horizontale, të cilat i lidhin pjesëmarrësit nga industritë e ndryshme

të cilat janë të specializuara për kryerjen e ndonjë funksioni afarist dhe atë ia ofrojnë

veprimtarive tjera.

Tregjet elektronike vertikale - janë ato tregje, të cilat lidhin blerësit, shitësit dhe

ndërmjetësuesit dhe pjesëmarrësit tjerë në transaksionet afariste në kuadër të

veprimtarisë së njëjtë.

Tregjet elektronike të krijuara nga blerësit - janë tregje me qëllim të organizimit të mirë

të blerjes dhe të distribuimit të produkteve nga furnizuesit tek blerësit nëpërmjet

internetit.

Tregjet elektronike të krijuara nga furnizuesit - janë tregje me qëllim të organizmit më të

mirë të shitjes dhe të distribuimit të produkteve deri te blerësi.

Tregjet elektronike të pavarura, të cilat janë të organizuara nga ndërmjetësuesit e

organizatave të pavarura me qëllim të realizimit të tregtisë, e cila realizohet nëpërmjet

blerësve dhe shitësve.

Tregjet të cilat ofrojnë teknologjinë, janë tregje që kanë për qëllim promovimin e asaj

teknologjie.

5.8.2. Modelet e tregjeve elektronike

Shitorja elektronike - është e njëjtë me shitoren e zakontë, mirëpo këtu transaksionet

realizohen me ndihmën e protokolit SSL, kurse pagesat mund të bëhen përmes

internetit me ndihmën e kartelave kreditore, me çek ose me para të gatshme.

Qendrat furnizuese - u mundësojnë institucioneve të mëdha blerjen dhe shitjen e sasive

të mëdha të mallërave dhe shërbimeve.

Aukcionet elektronike - nënkupton procedurë tregtare në të cilën partnerët afarist

veprojnë sipas rregullave specifike.

Ndërmjetësuesit elektonik - nënkuptojnë një model të tregut, ku konsumatorët bëjnë

kërkesat e tyre, kurse ndërmjetësuesit hulumtojnë oferta nga furnizuesit dhe zgjedhin

ofertën e cila i përshtatet më së miri konsumatorit.

Bursat elektronike - paraqesin vendet ku bëhet blerja dhe shitja e ndonjë të mire

materiale. Ekzistojnë bursat e mallërave, parave, gurëve të çmueshëm, ndërsa bursat

më të mëdha botërore janë: Bursa e Tokios, Londrës dhe New York-ut.



6. MARKETINGU ELEKTRONIK

6.1. Definimi i marketingut elektronik

Paraqet formën e realizimit të aktiviteteve të marketingut përmes përdorimit intenziv të

teknologjisë informative dhe teknologjisë së internetit në aktivitetet e marketingut.

6.2. Funskionet e marketingut elektronik:

Informimi lidhur me tregun - është funksion i marketingut, i cili ka për qëllim të ofrojë një tablo

të përgjithshme lidhur me tregun dhe lëvizjet në të.

Hulumtimi i tregut - është aktivitet që i paraprinë marrjes së ndonjë vendimi të rëndësishëm

strategjik të marketingut. Metodat e mbledhjes së informatave janë anketa dhe intervista.

Zhvillimi i politikës së produkteve ose shërbimeve - nënkupton aktivitetet e orientuara në

planifikimin e asortimentit të prodhimit ose shërbimeve.

Politika e shitjes - ka të bëjë me marrjen e një varg vendimesh lidhur me politikën e shitjes,

kanalin e shitjes dhe analizën e tregut etj.

Promocioni dhe reklamat - janë aktivitete të cilat sot udhëheqen kryesisht nga mediumet

radio-televizive, mirëpo nuk janë interaktive siç është interneti dhe serviset e tij.

6.3. Dallimet ndërmjet marketingut tradicional dhe marketingut elektronik

Marketingu tradicional - është treg lokal dhe rajonal, disponimi kohor i kufizuar, marketing

masovik, nuk ka interaktivitet etj.

Marketingu elektronik - është treg global, gjithmonë në dispozicion 24h, interaktivitet dhe

komunikim i dyanshëm, bashkësi homogjene e shfrytëzuesve etj.

6.4. Veglat e marketingut elektronik

Posta elektronike - paraqet një medium të marketingut elektronik, e cila mundëson dërgimin e

porosive të marketingut tek konsumatori në mënyrë elektronike.

Konkurset online - ndikojnë në rritjen e numrit të vizitorëve në web-faqet e kompanisë me

krijimin e emrit online të produkteve të saj.

Biltenet elektronike - janë publikime elektronike, të cilat i’u dërgohen parapaguesve nëpërmjet

postës elektronike dhe mund të përmbajnë fotografi dhe grafikone.

Programet e lojalitetit - ofrojnë stimulim të konsumatorëve lojalë, siç janë zbritja e çmimeve

ose dhuratat për konsumatorë të cilët sjellin konsumatorë të ri.

Web-Faqja - është dritare virtuale e kompanisë, ku kompania promovon produkte dhe

shërbime të konsumatorëve.



6.5. Karekteristikat e marketingut elektronik:

1. Interaktiv - ofron mundësinë që marketingu elektronik për ndryshim nga reklamat në TV ose

materialet e shtypura, të jenë një sistem komunikimi interaktiv dhe i dyanshëm.

2. I përshtatshëm për shfrytëzuesit individual - vepron sikurse është krijuar për vizitorin

individual dhe njihet me emrin marketing 1 me 1.

3. I matshëm - këtu kompjuterët kanë aftësi të bëjnë llogaritje dhe mund të përpunojnë të

dhënat statistikore për vizitorët dhe pronarët dhe të procesojnë informatat duke e bërë kështu

marketingun elektronik të mashtëm dhe të besueshëm.

4. Fleksibil - programet TV, librat etj, kanë fillim dhe fund, mirëpo web-faqet nuk janë të tilla,

informatat online janë shumë më fleksibile dhe mund të radhiten në mënyra të ndryshme nga

ana e dizajnerëve të web-faqeve, madje edhe nga ana e vetë vizitorit.

5. Dinamik - ku vlera e rrjetit rritet në mënyrë eksponenciale dhe rritjen e numrit të

shfrytëzuesve, kurse vlera e rrjetit nga aspekti i shfrytëzimit paraqet numrin e shfrytëzuesve

për metër katror.

6. Ekonomik - sepse web-faqja është medium relativisht i lirë në krahasim me mediumet tjera

të marketingut.

Marketingu elektronik për dallim nga ai tradicional, përdor vlerën e shtuar, ku konkurrentët

kanë për qëllim të ofrojnë vlerë të shtuar dhe të përshtatshme për konsumatorët.

6.6. Përparësitë e marketingut elektronik:

Zgjerimi i tregut të shitjes së produkteve dhe shërbimeve - ku i mundëson kompanisë të

zgjerojë hapësirën gjeografike të cilën e mbulon, të depërtojë në tregjet e reja të cilat me

marketingun klasik nuk do të mund të arriheshin dhe të jenë prezente edhe atje ku nuk ka

lokacione fizike.

Zvogëlimi i shpenzimeve për konsumatorët - dhe i mundëson blerësve online që ata vet të

gjejnë informata të nevojshme lidhur me produktet dhe çmimet e tyre dhe të komunikojnë

online me shitësit para se ata vendosin të blejnë.

Karakteri global dhe interaktiv dhe hapja e rrugëve të reja për komunikim dhe përmirësim të

marrëdhënieve me konsumatorë, duke u ofruar konsumatorëve web-material lidhur me

produktet dhe shërbimet promovuese të kompanisë.

Kërkimi i informatave është më i shpejtë për dallim nga radio, TV, sespe nuk ka nevojë me orë

të tëra të pritet për ndonjë informatë.

6.6.1. Automatizimi i shërbimit të shitjes

Siguron informata lidhur me blerësit në kohë reale dhe i ndihmon kompanisë që të përfitojë

duke identifikuar shprehitë blerëse të konsumatorëve dhe preferancat e tyre.



6.6.2. Menaxhimi i resurseve njerëzore

Shumë funksione të personelit mund të barten në rrjeta, duke siguruar kështu rritjen e

produktivitetit të të punësuarve në kompani me qëllim të zvogëlimit të shpenzimeve, rritjes së

autorizimeve të të punësuarve dhe rritjen e produktivitetit.

6.6.3. Menaxhmi i financave

Në rrjeta kompjuterike në mënyrë efikase mund të menaxhojë investimet dhe linjat kreditore

dhe kështu të rrisë fitimin në maksimun, kurse shpenzimet e kapitalit t’i sjell në minimum.

6.6.4. Automatizimi i prodhimit dhe distribuimit

Kanë të bëjnë me kohën e shkurtër të paraqitjes në treg, përshtatjen sa më të mirë ndaj

ndryshimeve, me qëllim që sa më shpejtë t’i përgjigjet kërkesave të konsumatorit.

6.7. E-mail Marketingu

Mund të definohet si postë elektronike, e cila mundëson dërgimin e porosive të marketingut

deri te shfrytëzuesit të cilët kanë lejuar të pranojnë përmbajtje të tillë.

6.7.1. Përparësitë e E-mail marketingut

Janë: e-mail marketingu është i lirë dhe efikas, mundëson përgjigje më të shpejtë në kërkesat e

shfrytëzuesve, është në përdorim të gjerë, rritë komunikacionin në web-faqen e kompanisë,

kursen kohën, aplikohet shpejtë, nuk kërkon mjete të mëdha financiare etj.

6.7.2. Dallimi në mes E-mail marketingut dhe marketingut me postë tradicionale:

E-mail marketingu është një vegël e shpejtë, efikase dhe shumë e lirë, e cila me ndihmën e

softverit të caktuar, mund të bëjë matjen se cilat pjesë kanë qenë më interesante për lexuesin,

p.sh. aktivetet me rastin e marketingut në TV, kërkojnë shumë punë kreative dhe një ekip të

produksionit, ndërsa në rastin e postës elektronike, nuk ka nevojë për to.

6.8. Marketingu direkt

Paraqet komunkimin e kompanisë me shfrytëzuesin nëpërmjet postës elektronike, kështu

ndërmarrja siguron informata për nevojat e secilit shfrytëzues dhe i ofron ato produkte dhe

shërbime për të cilat ata kanë nevojë.



7. AFARIZMI BANKAR ELEKTRONIK

7.1. Informatizimi i sistemit bankar

Sistemi i parë elektronik si afarizëm bankar elektronik është transferi i parave në distancë ose

sistemi i pagesave nëpërmjet telegrafit në vitin 1918 nga “Federal Reserve Bank” në SHBA.

Arsyet e informatizimit bankar janë të shumta, por më kryesore është se bankat për nga natyra

janë sisteme të centralizuara dhe bazohen në metoda të besueshme. Prandaj, është e

rëndësishme që në çdo moment të disponojnë me informata lidhur me gjendjen e parave me të

cilat disponojnë, pjesën e lirë të parave për investim dhe çfarë qarkullimi të parasë presin.

Banka e parë elektronike në internet ishte “American Security First Network Bank”, e cila u

themelua në vitin 1995, e më vonë u paraqiten edhe në Britani të Madhe.

7.2. Banka elektronike

Janë banka virtuale, të cilat në emër të klientëve kryejnë transaksione në internet duke

përdorur paranë elektronike.

Qëllimet e bankës elektronike janë: rritja e shpjetësisë së transaksioneve financiare,

racionalizimi i potencialit bankar, globalizimi i afarizmit bankar, ofrimi i shërbimeve kualitative

me shpenzime të ulëta etj.

Nivelet e lidhjes së bankave me klientët janë:

Prezentimi i informatave dhe komunikimi në një drejtim - ekziston kur bankat nëpërmjet

internetit bëjnë prezantimin e afarizmit të tyre para komiteteve ekzistues dhe potencial.

Prezantimi i informatave dhe komunikimi i dyanshëm - ekziston kur shfrytrëzuesit mund t’i

qasen në mënyrë interaktive, sepse ato kanë karakter të informatave të lira ose karakter të

marketingut.

Interaksioni me shfrytëzuesin - shfrytëzohet ndonjëra nga metodat e mbrojtjes duke përdorur

kartelën si mjet identifikues.

Transaksionet bankare - paraqesin nivelin më të lartë të komunikimit ndërmjet bankës dhe

komintentëve.

7.3. Arsyet e paraqitejes së bankave në internet

1. Krijimi i imixhit të një firme inovative - ka të bëjë me mbledhjen e mjeteve të lira financiare

nga ana e qytetarëve dhe plasmanin e tyre më tutje. Për të arritur këto, duhet të krijojë një

imixh të mirë për vete, sepse në këtë mënyrë do të jetë më tërheqëse.

2. Mundësitë e mëdha për interaktivitet - Në kushtet klasike, banka ka komunikuar me klientët

vetëm deri sa ka zgjatur orari i punës, ndërsa përmes internetit kumunikimet janë të

pakufizuara dhe varet nga ajo se në ç’masë është e interesuar banka të angazhohet.



3. Mundësitë e mëdha për racionalizimin e potencialit të bankës - Duke bartur shërbimet e

caktuara në internet, banka ka mundësi të zvogëlojë shpenzimet e afarizmit, nuk ka nevojë që

me rritjen e numrit të komintentëve të hapë ndonjë hapësirë të re afariste, të punësojë

personel etj.

4. Mundësitë e plasmanit dhe të kreditimit nën kushtet e volitshme, pagesat e jashtme,

këshillimet etj.

7.4. Afarizmi bankar elektronik

Përdorimi i teknologjisë informatike dhe komunikuese në sektorin bankar manifestohet si

afarizëm elektronik (ang. Electronic Banking ose e-Banking).

Karakteristikat kryesore të e-Banking janë: individualiteti, afarizmi mobil, moskufizimet kohore

dhe hapësirore, komunikimi i dyanshëm dhe fleksibiliteti.

Dallojmë katër faza të evolucionit të afarizmit bankar elektronik:

1. Iniciativa,

2. Interaktiviteti,

3. Personalizimi dhe

4. Virtualizimi.

7.4.1. Përparësitë e afarizmit bankar elektronik:

Janë: Zvogëlon shpenzimet e transaksioneve financiare, mundëson pagesa dhe kontakte,

mundëson shikimin e gjendjes në llogari, këmbim të informatave, rritë dhe shpejton qarkullimin

e mjeteve etj.

7.5. Mënyrat e pagesave në internet

Sistemi i parapagesës - Nënkupton parapagesën e shumës së caktuar të parave që mirren nga

blerësi para se të zhvillohet tregtia dhe transaksionet. Pagesa bëhet me kartela të mençura, çek

elektronik etj.

Sistemi i pagesave në momentin e blerjes - Bëhet pagesa në momentin e blerjes dhe bëhet

përmes bankomateve me kartela kreditore.

7.6. Sistemi elektronik i pagesave

Për herë të parë filloi në vitin 1918, kur “Federal Reserve Banks”, në SHBA, filloi dërgimin e

parasë nëpërmjet telegrafit.

7.6.1. Sistemi i pagesave me shumicë

Sistemi i pagesave me shumicë nënkupton transfer të madh të parave ndërmjet bankave të

mëdha si institucione financiare, në llogarinë e tyre ose në dobi të klientëve të tyre.



FEDWIRE paraqet një sistem të pagesës me shumicë i cili mund të përdoret nga çdo institucion i

cili e ka llogarinë në Federal Reserve. Ky sistem përdoret sidomos për transfere të shumave të

mëdha të parave.

ACH paraqet bankën e parë private kliring dhe është sistem i pagesave me shumicë, e cila

mundëson pagesa ndërmjet instuticioneve financiare në vëllim të madh, por me shuma të

vogla.

SWIFT është organizatë ndërkombëtare për telekomunikime financiare. SWIFT e kanë krijuar

bankat amerikane dhe të Europës perëndimore në vitin 1973.

Qëlllimi kryesor i krijimit ka qenë përparimi i procesit të përpunimit dhe bartjes së

dokumenteve financiare ndërmjet këmbimit elektronik të të dhënave EDI. Rrjeti SWIFT është i

organizuar si shoqëri aksionare me qendër në Bruksel dhe ka dy qendra kryesore: njërën në

Holandë dhe tjetrën në SHBA.

TARGET paraqet sistemin e pagesave me shumicë të Bashkimit Europian, i cili ka filluar me punë

në vitin 1999 dhe paraqet sistemin e pagesave me shumicë, i cili bazohet në principin RTGS, i cili

ekzekuton saldon e të gjitha transaksioneve në kohë reale.

7.6.2. Sistemi i pagesave me pakicë i transaksioneve

Automatizimi i sistemit të pagesave me pakicë ka filluar në vitet e ‘70-ta dhe ‘80-ta, ku

transaksionet procesoheshin në vëllime të mëdha, por në shuma të vogla.

Një sistem tjetër i pagesave me pakicë në fushën e afarizmit bankar lektronik është Sistemi

monetar elektronik EMS, i cili është i dizajnuar që të sigurojë infrastrukturën e nevojshme për

aplikacione, siç janë pagesat me pakicë në vendin e shitjes, pagesat elektronike ndërmjet

kompanive, pagesat ndërkombëtare dhe pagesat devizore.

7.7. Sistemet për transfere elektronike të parave

7.7.1. Bankomatët

Afarizmi bankar elektronik fillon me përdorimin e bankomatëve ose të makinës ATM (ang.

Automated Teller Machine).

Sistemi ATM nënkuptojnë një pajisje shumë funksionale e lidhur me kompjuterin e bankës dhe

mundëson që një varg funksionesh të punëtorit në sportel t’i kryejë vetë klienti duke përdorur

si mjet identifikimi kartelën bankare për pagesë.

Rrjeti i bankomateve paraqet një marrëveshje ndërmjet disa bankave për shfrytëzimin e

përbashkët të rrjetit të tyre dhe bankomateve. Në bazë të kësaj marrëveshjeje, klientët mund

t’i shfrytëzojnë bankomatet e të gjitha bankave tjera që janë anëtare të rrjetit.

Efektet e përdorimit të ATM janë: tërheqja e parave, transferi i mjeteve në xhirollogari, pagesa

nga llogaritë tjera, depozitat etj.



7.7.2. Sistemi POS

(ang. Point of Sale), nënkupton stacionet punuese ose pajisjet me të cilat janë të pajisura

vendet e shitjes, shitoret, depotë, hipermarketet etj. Ky sistem i këmben të dhënat, gjatë

transaksionit i evidenton dhe në fund ofron bilancin e gjendjes nga procesori.

7.7.3. Sistemi E/POS

(ang. Electronic Point of Sale), mundëson pagesën e mallërave në bazë të leximit elektronik të

barkodit të produktit në arkën elektronike. Me këtë pajisje janë pajisur supermarketet të cilat

ofrojnë një asortiman të gjërë të produkteve dhe një numër të madh të njësive të shitjes.

7.7.4. Sistemi EFT/POS

(ang. Electronic Founds Transfer on Point of Sale/Point of Service), Paraqet një sistem i cili

mundëson bartjen elektronike të parave nga vendi i shtjes, e cila është lidhur me bankën dhe

mundëson që paratë e blerësit të barten nga xhirollogaria e bankës së tij në xhirollogarinë e

bankës së shitësit, duke shfrytëzuar kartelën për pagesë.

Efektet të cilat mund të arrihen nga përdorimi i EFT/POS janë: zvogëlimi i parave të gatshme në

qarkullim, zvogëlimi i përdorimit të çeqeve, rritja e sigurisë së shfrytëzuesit të pagesave etj.

Mekanizmat e sigurisë në internet - synohet mbrojtja e afarizmit të bankës dhe njëkohësisht

mbrojtja e privatësisë dhe integritetit të të dhënave dhe identifikimi bëhet në bazë të numrit

identifikues ose PIN-it.

7.8. Mekanizmat e sigurisë në Internet

7.8.1. Nënshkrimi digjital

Paraqet një bashkësi të të dhënave në formatin elektronik të krijuar në kompjuter, të cilët kanë

fuqi juridike të ngjajshme me nënshkrimin me dorë.

7.8.2. Certifikata digjitale

Paraqet një leje të njoftimit në hapësirën elektronike dhe është një dokument elektronik për

vërtetimin e identitetit të personit fizik apo juridik në rrjet.

7.9. Mekanizmat e pagesës në Internet:

7.9.1. Paraja elektronike

Definohet si informatë monetare, e cila përmes impulseve elektronike në kohë reale bartet

ndërmjet palëve të cilat realizojnë pagesën.

Përparësitë e parasë elektronike ndaj parasë së zakonshme janë: mund të programohet, të

përcillet, të kufizohet, gjithashtu nëse humbë mund të zëvendësohet etj.



7.9.2. Sistemet e pagesave online me para elektronike:

Sistemi i pagesave E - cash është para elektronike anonime me anë të së cilës shumica e

institucioneve financiare i realizojnë transaksionet digjitale në internet.

Sistemi i pagesave Net - Cash - Ekziston një anonimitet i pjesërishëm i transaksioneve, ndërsa

karakteristikë e tyre është se shfrytëzohet në sistemet ekzistuese të kontabilitetit dhe me të

njëjtat porcedura në institucionet financiare.

Sistemi offline i pagesave me para elektronike Mondex është i ngjashëm me sistemin E-cash

dhe shfrytëzon certifikatat të cilat janë në emër të atij që i sjell paratë dhe barten në kartelën e

shfrytëzuesit.

Sistemi offline i pagesave Visa Cash - funksionon në bazë të certifikatës të cilën e sjell

shfrytëzuesi i saj dhe bazohet në kartelat me mikroçip.

7.9.3. Çeku elektronik

Çeku paraqet një letër me vlerë, e cila jepet në formën në të cilën dhënësi i çekut (trasanti) i jep

urdhër bankës (trasatit) që nga mjetet e tij t’i paguajë personit në emër të të cilit është dhënë

çeku (remitentit) shumën e shënuar në para.

Çeku elektronik ka të përbashkët me çekun e letrës si autorizimi, respektimi rigoroz i

urdhëresave për kryerjen e trasaksioneve, ndërsa dallimi ka të bëjë me mundësinë e lëshimit të

duplikateve.

7.9.4. Kuleta elektronike

Është formë e sinjaleve digjitale dhe është e vendosur në diskun e kompjuterit ose në

mikroçipin e kartelës plastike.

Përparësi e kuletës elektronike është ndjenja e rehatisë të cilën ia ofron shfrytëzuesit gjatë

blerjes dhe shpenzimet e ulëta të transaksioneve.

7.9.5. Mikropagesat

Janë pagesa me vlerë më të vogël të cilat janë të dizajnuara pikërisht për të kryer transaksione

të shitjes dhe blerjes në internet.

7.9.6. Kartela e mençur

Janë kartela të plastikës, e cila përnga pamja është e njëjtë me kartelën e zakonshme. Kartela e

mençur ka të integruar çipin në mikroprocesor në të cilin ruhen të dhënat dhe çelësi i fshehur.

Transaksionet me kartelë të mençur sigurojnë: anonimitet, konzistencë, izolim të

transaksioneve etj.

Siguria e pagesave me kartelë të mençur bëhet nëpërmjet numrit identifikues PIN, i cili paraqet

elementin më të rëndësishëm të sigurisë në internet.



Përparësitë e kartelës së mençur janë: për çdo shërbim nuk ka nevojë çdoherë të jepet fjala

kaluese, mund të konstatohet rregullsia e saj dhe multi-funksionaliteti i saj.

7.9.6.1.1. Kartela debitore

Është e njëjtë me paratë e gatshme, vetëm se është më e sigurtë. Në qoftë se humbet apo

vidhet, humbjet nuk janë të mëdha.

7.9.6.2.1. Kartela kreditore

Definohet si një pjesë e vogël e plastikës, e cila përmbanë një mjet indetifikimi, i cili i mundëson

personit në emër të të cilit është, të blejë mallëra dhe shërbime duke paguar nga llogaria e tij.

7.9.6.2. LLojet e kartelave

Më të njohurat janë AMEX, Master Card, mirëpo ndahen edhe në kartela: klasike, të arit dhe

plastike.

7.9.6.3. Sistemet e sigurisë së transaksioneve në internet

Janë:

First virtual - është sistem i parë i pagesave në internet, i cili nuk kërkon nga shitësi apo blerësi

instalimin e ndonjë softveri të ri; mund të përdoret nëse shfrytëzuesit përdorin softverin e

dërgimit të postës elektronike.

Cyber Cash (1995) - bazohet në programin softverik Cyber Cash Wallet të cilin blerësit e

shfrytëzojnë gjatë blerjes në internet. Qasja në program bëhet përmes softverit.

7.11. Afarizmi bankar online

Nënkupton kryerjen e transaksioneve bankare direkt ndërmjet klientit dhe bankës me ndihmën

e softverit të specializuar, ndryshe njihet si afarizëm bankar nga shtëpia. Shfrytëzuesi duhet ta

ketë të instaluar në kompjuterin e tij softverin, me ndihmën e të cilit mund të kryejë

transaksione.

7.12. Afarizmi bankar në interent

E bënë të mundur kryerjen e transaksioneve nga cilido vend në botë. Duhet ta ketë një llogari

në bankë dhe duhet t’i dijë shifrat të cilat janë të nevojshme për hyrje në bankën e tij në

internet dhe në llogarinë e tij.

Dallimi i afarizmit bankar nga ai online është: shkalla e sigurisë së transaksioneve, në paranë e

cila përdoret në transaksione sidhe në kohën e nevojshme për përgatitjen e shfrytëzuesit për të

kryer transaksione bankare.



8. QEVERISJA ELEKTRONIKE

8.1. Definimi i qeverisjes elektronike

Qeverisja elektronike nënkupton përdorimin e internetit dhe sistemeve informative, me qëllim

që të thjeshtësohet dhe të lehtësohet komunikimi me shërbimet e organeve qeveritare dhe të

administratës publike.

Qytetarët presin që në internet të gjejnë shërbime të cilat kanë të bëjnë me afarizmin e sektorit

shtetëror, të sigrurojnë informata të nevojshme, të plotësojnë nevojat e tyre etj.

Organet qeveritare synojnë që të zvogëlojnë presionin e qytetarëve në sportele dhe t’i

plotësojnë nevojat dhe kërkesat e tyre, rritjen e efikasitetit, zvogëlimin e shpenzimeve afariste

etj.

Ekonomia siguron qasje më të lehtë në informata dhe shërbime, zvogëlimin e shpenzimeve të

komunikimit etj.

8.2. Modelet e qeverisjes elektronike

1. Afarizmi elektronik i shtetit me qytetarët (G2C) - është kur shteti u ofron qytetarëve

shërbime të ndryshme, duke filluar nga informata, mësimi në distancë, plotësimi i

formularëve etj.

2. Afarizmi elektronik i qytetarëve me shtetin (C2G) - përfshinë zgjedhjet ku qytetarët

votojnë për zyrtarët qeveritarë, ofrojnë të dhëna demografike, bëjnë pagesën e tatimit

etj.

3. Afarizmi elektronik i shtetit me ndërmarrjet (G2B) - u mundëson qasje më të lehtë në të

dhënat afariste, pagesën e obligimeve ndaj organeve qeveritare etj.

4. Afarizmi elektronik i shtetit me shtetet tjera (G2G).

8.3. Përfitimet nga aplikimi i qeverisjes elektronike

Shfrytëzues dhe njëherit përfitues të shërbimeve të ofruara të qeverisjes elektronike janë:

qytetarët, të punësuarit, organet qeveritare dhe ekonomia.



9. MËSIMI ELEKTRONIK

9.1. Definimi i mësimit elektronik

Mësimi elektronik nënkupton mësimin me ndihmën e kompjuterëve dhe të rrjetave

kompjuterike, respektivisht mësimin nëpërmjet internetit.

Mësimi në distancë bazohet në sistemin për përcjellje dhe menaxhim të procesit mësimor të

njohur si sistemi LSM, i cili përfshinë një grup të veprimeve, siç janë: përcjellja e përparimit të

studentit, interaksioni midis studentit dhe mentorit dhe interaksioni ndërmjet shfrytëzuesve

njëri me tjetrin.

9.2. Infrastruktura e mësimit elektronik

Përfshinë:

Procesi i regjistrimit - Nënkupton krijimin e numrit unik identifikues për secilin shfrytëzues të

mësimit online.

Mekanizmi i kontrollimit të sigurisë - Shfrytëzuesit duhet të kenë qasje në të gjitha resurset e

procesit mësimor, gjë që i kontribuon rritjes së sigurisë së kontrollit të aktivitetit mësimor.

Procesi i regjistrimit - Shfrytëzuesit duhet të regjistrohen dhe të jenë në gjendje që të përcjellin

njësinë mësimore.

Rrethina e cila përkrahë mësimin elektronik - Shfrytëzuesit duhet të kenë mundësi të

komunikojnë njëri me tjetrin, të marrin pjesë në procesin mesimor dhe t’u bëjnë pyetje

mësimdhënësve.

Testimi dhe vlerësimi - kanë për qëllim të sigurojnë matjen e arritshmërisë së përcjellësve të

mësimit elektronik.

Programi mësimor dhe baza e të dhënave për menaxhim të njësive mësimore - Shfrytëzuesit i

mundësohet qasje në programe mësimore dhe në njësitë mësimore të deponuara në bazën e të

dhënave.

Përmes softverit mund të bëhet përcjellja e procesit mësimor dhe e aktiviteteve të të gjithë

shfrytëzuesve, gjë që mundëson përgatitjen e raporteve të ndryshme lidhur me mësimin

elektronik.

9.3. Elementet e mësimit elektronik

Ato janë:

Përparimi teknologjik mundëson zbatimin e modaliteteve të reja të mësimit, duke përfshirë

këtu edhe format virtuale, të cilat mundësojnë që shfrytëzuesit të përcjellin njësitë mësimore

në institucionet arsimore, madje edhe të fitojë diplomë pa qenë fare prezent fizikisht në

institucionet arsimore.

Ndryshimi i nevojave arsimore të individëve - Arsimimi bëhet proces i përjetshëm, për dallim

nga programet arsimore, të cilat ishin afatshkurtëra dhe mjaftonte të sigurohej një diplomë.



Angazhimi aktiv i organeve shtetërore - manifestohet me përkrahjen e insitucioneve arsimore

për zhvillimin e konceptit të mësimit në distancë.

Krijimi i rrjetit global arsimor - është një proces i cili synon krijimin e njësive arsimore virtuale

dhe u mundësohet të gjithëve të përcjellin mësimin në institucionet të cilat ata preferojnë, pa

marrë parasysh lokacionin e tyre fizik.



10. AFARIZMI SI MODEL SHËRBYES

Trendet botërore të cilat kanë sjellur deri te afarizmi mobil janë: teknologjia informatike e

centralizuar, teknologjia client/server dhe interneti, përmes biznesit elektronik dhe qeverisjes

elektronike.

10.1. Afarizmi mobil

Afarizmi mobil zhvillohet në saje të integrimit të kartelave bankare debitore/kreditore me

teknologjinë mobile. Duke përdorur telefonat mobil dhe internetin, shfrytëzuesit mund të bëjnë

porositjen, blerjen dhe pagesën e mallërave dhe shërbimeve. Si përgjigje të kryerjes së

shërbimeve, ata marin porosinë SMS dhe pas kësaj e japin shifrën e kartelës.

10.2. Tregtia mobile

Quhet çdo transaksion me para, i cili realizohet me ndihmën e teknologjisë mobile. Këtë

teknologji e shfrytëzojnë kompanitë ajrore për të informuar udhëtarët për orarin e fluturimeve.

10.3. Paraja mobile

Paraqet një mënyrë të mbushjes së telefonave mobil me para të gatshme, zakonisht me

ndihmën e kartelave të mençura. Një nga serviset kryesore të kësaj natyre është sistemi PayPal,

i cili u mundëson personave fizikë dhe juridikë, të transferojnë paratë nga llogaria e tyre në

bankë ose në llogarinë e tyre kreditore.

10.4. Afarizmi bankar mobil

Në afarizmin bankar klasik, gjithmonë shfrytëzuesit është dashur të shkojnë në sportelet e

bankës në qoftë se kanë dashur të realizojnë ndonjë transaksion financiar dhe bankar, ndërsa

sot, bankat kanë ardhur në shtëpitë e klientëve dhe vendet e tyre të punës, pra siguron bartjen

e punëve bankare me xhepin e shfrytëzuesit, pavarësisht nga lokacioni se ku ai gjindet.

BIZNESI ELEKTRONIK - Dr. Mihane Berisha (Skriptë)

Education

Transcript of BIZNESI ELEKTRONIK - Dr. Mihane Berisha (Skriptë)