51

www

.unk

apan

i.com

.tr

BİLİM NEDİR? Bilim, tarafsız gözlem ve deneylerle elde edilen düzenli bilgiler topluluğu olarak tanımlanır. Bilimin amacı neden sonuç ilişkilerine dayanarak olayların açıklamasını yapmak, olaylar arasında ilişki kurmaktır.

Bu amaç için çalışan kişilere de bilim adamı denir. Bir bilim adamında olması gereken özellikler:

Objektif

Meraklı

Şüpheci

otoriteyi reddeden

ön yargısız ve

araştırmacı olup, bilimsel yöntemleri kullanarak gerçek-lere ulaşma hedefindedir.

Bilim adamının her zaman için düşünmesi gereken ilk şey, insanlığa faydalı olmaktır. Bu ilke doğrultusunda çalışması gerekmektedir.

Bilim adamı, bilimsel çalışmalarla uğraşarak, bilimi geliştir-meyi ve insanlığı aydınlatmayı hedeflemiş kişilere denir.

BİLİMSEL ÇALIŞMA YÖNTEMİ Bilim adamı yaptığı çalışmaları rasgele değil, belli bir yönte-me bağlı olarak yapmalıdır. Yaptığı bu çalışmalara Bilimsel Çalışma Yöntemi denir. Bu yöntem şu basamaklardan oluşur:

Problemin belirlenmesi Gözlem Verilerin toplanması Hipotez kurma Tahminde bulunma Kontrollü deney

Kontrollü deney tahmini doğrularsa

Gerçek Kanun

Bilimsel çalışma yönteminin sırası değiştirilemez. Bu konuyla ilgili çıkan sorularda bu sıranın bilinmesi önem taşır.

1-) Problemin belirlenmesi: Bilim adamı çalışmaya somut bir problemin tespitini yaparak başlar. 2-) Gözlem: Problemle ilgili olarak yapılan incelemelere gözlem denir. Gözlem iki çeşittir. A-) Nitel gözlem: Araştırmacının sadece beş duyusuyla yapmış olduğu gözlemlerdir. Ölçüm aletleri ve araç gereç kullanılmadan yapılan gözlemlerdir. Araştırma için önemli değildir ÖRNEK: İncelenen maddenin, rengi, kokusu, şekli ve biçimi B-) Nicel gözlem: Ölçü aletleri ve standart birimler kullanıla-rak veri toplanmasına dayanan gözlemlerdir. Sıcaklık, ba-sınç, enerji v.b.standart birimler kullanılır. Bu gözlemler araştırma için çok önemlidir. ÖRNEK: İnsanın vücut ısısı 37oC’dir. Normal şartlarda oda ısısı 25 oC ‘dir. 3-) Verilerin toplanması: Gözlemler sonucu elde edilen ve her yerde aynı sonucu veren gözlemlere veri denir. 4-) Hipotezin kurulması: Verilerin toplanmasından sonra hipotezin kurulması gerekir. Hipotez probleme geçici olarak sunulmuş, bütün verileri kapsayan henüz ispatlanmamış çözüm önerisidir. İyi bir hipotez, doğruluğunun kanıtlanabilmesi için deney ve gözlemlere açık olup eldeki verileri kapsayan özellikler taşı-

Problemin belirlenmesi

Gözlem

Verilerin toplanması

Hipotez kurma

Tahminde bulunma

Kontrollü deney

Gerçek

Teori

Kanun

52

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

malıdır. Aynı zamanda tahminlere ve yeni gerçeklere açık olmalıdır. 5-)Tahmin: Hipotezin doğruluğunu ispatlamak için ortaya atılan cümlelerdir. Tahminler; ‘Eğer ..……………ise………………dır.’ şeklinde ifade edilen cümlelerden oluşur. DENEY: Bilimsel bir gerçeği göstermek, yeni şeyler bulmak için yapılan denemelere deney denir. İki çeşittir. Bunlar kontrollü deney ve ampirik deneydir. AMPİRİK DENEY: Bu deneylere elde yeterli bilgi olmadığı zamanlar başvurulur. Önceden planlanmadan yapılan de-neylerdir. Deneme –yanlıma yöntemi ile sonuca ulaşılır. 6-)Kontrollü deney: Tahminlerin doğru olup olmadığını ancak yapılan deneyler ispatlayabilir. Bu deneyler somut ve bilimsel olmalıdır. Somut ve bilimsel deneyler kullanılarak istenilen sonucun verilip verilmediğinin kontrol edilmesi için yapılan deneylere kontrollü deneyler denir. Deney yapılırken kontrol grubu ve deney grubu kullanılır. Alınan sonuçlar, tahmini doğruluyorsa, hipotez artık Gerçek halini alır. Doğrulamıyorsa da hipotez değiştirilerek veriler doğrultusunda yenilenerek tekrar edilir.

‘Bütün bitkisel hücrelerde kloroplast bulunur.’ hipotezini kanıtlamaya çalışan bir bilim adamı bitkileri meydana getiren canlı hücrelerinin büyük bir kısmında kloroplast bulunmadığını saptamıştır. Bu bilim adamının yapacağı ilk iş aşağıdakilerden hangisidir? (ÖSS–1981)

A) Yeni yapıtlar aramak B) Hipotezini değiştirmek C) Hipoteze dayalı tahminde bulunmak D)Kontrollü deneyler düzenlemek E)Nicel gözlemler yapmaya çalışmak

Doğru Seçenek: B

7-)Gerçek: Deneylerle ispatlanmış bilimsel doğrulardır. Bu gerçeği farklı bilim dalları da deneylerle ispatlıyorsa artık TEORİ adını alır. 8-) Teori: Kökleşmiş hipotezlere teori denir. Teorilerin de-neylerle ispatlanmasına rağmen aksinin de ispatlanması mümkündür. 9-)Kanun: Doğruluğu tüm bilimlerce kabul edilmiş gerçekler-dir. Örnek Bir Çalışma Yöntemi 1 Pasteur yapmış olduğu deneyle ‘ kendiliğinden oluş ‘ hipote-zini çürütmeyi başarmıştır. Bunun içinde bilimsel çalışma yöntemini kullanmıştır. Yaptığı çalışmalar aşağıdaki gibidir. Problem: Canlılar nasıl ortaya çıkmıştır? Gözlem: Açıkta kalan yiyecekler bozulur.

Hipotez: Canlılar cansızlardan kendiliğinden meydana gelemezler. Tahmin: Bakteriler ve diğer mikroorganizmalar hava ile taşınır ise ancak o zaman yiyecekler bozulabilir. Kontrollü deney: Deney grubu: cam kavanoza şeker ve maya hücreleri içe-ren çözeltiyi koyarak kaynatmış, kavanozun ağzına uzun kıvrımlı bir boru geçirerek, mikroorganizmaların içeri girme-sini sağlamıştır. Cam boruyu tekrar ısıtarak düzenekteki canlıların ölmesini sağlamıştır. Bir süre düzeneği bekletmiş ve canlı oluşumunun olmadığını gözlemlemiştir. Kontrol grubu: Hazırlanan çözeltiden başka bir kavanoza alıp kaynatmış, deney grubundan farklı olarak ta bu kavanoza ince bir boru bağlamayıp ağzını açıkta bırakmıştır. Bir süre sonra kavanozda birtakım canlıların oluştuğunu gözlemle-miştir. Gerçek: Sonuç olarak ta canlıların cansız maddelerden kendi kendine oluşmaz görüşü doğrulanmıştır. Hipotez artık gerçek adını almıştır. Örnek Bir Çalışma Yöntemi 2 Problem: Radyo aktif ışınımlar kansere neden olur mu? Gözlem: Başta X ışınları olmak üzere radyasyon ışınımları ile çalışan insanlarda kansere yakalanma oranı daha fazla-dır. Hipotez. Radyasyon kansere neden olur. Tahmin: Kanserin nedeni radyoaktif ışınımlar ise X ışınlarıyla temas eden hücrelerde kanser belirtileri gözlenmelidir. Kontrollü deney: Deney grubu: Gebe bir fareye yüksek dozda X ışınımları vererek, belli aralıklarda incelemeye tabi tutulmuştur. Doğan yeni yavruların hücrelerinde kanserli hücrelere rastlanmıştır.

53

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

Kontrol grubu: Gebe başka bir grup farede X ışınımlarından uzak dengeli bir ortamda incelenmiştir. Sonuçtaki yeni yavru-ların sağlıklı oldukları görülmüştür. Gerçek: X ışınları başta olmak üzere radyasyon kansere neden olmuştur.

Bir öğrenci, bitki fidesini içinde besleyici bir sıvı bulunan cam bir kaba şekildeki gibi dik duracak şekilde yerleştiriyor. Kavanozu bir yönden sürekli olarak aynı şiddette ışık alan bir yere konuyor. Bitkide meydana gelen değişimle-ri aralıklı olarak gözlemleyip kaydediyor. Bu öğrenci neyi incelemektedir? (ÖSS–1981)

A) Su miktarını bitki büyümesindeki rolünü B) Işık şiddeti ile büyüme arasındaki ilişkiyi C) Işığın, bitkinin değişik kısımlarını nasıl etkilediğini D) Sudaki madensel tuzlarının ne kadarının emildiğini E) Fotosentez için hangi maddenin ne kadar gerekli oldu-

ğunu

Bu soruyu çözmek için bakmanız gereken ilk şey deneydeki değişken faktörlerin neler olduğunu tespit etmektir. Su mikta-rı, ışık şiddeti, mineral madde miktarı gibi faktörler değişken değildir. Dikkati çeken tek şey bitkinin cam vazo içine kon-muş olmasıdır. Bunun nedenini düşünmelisiniz. Cam ışığı geçirdiği için kökte, gövde gibi ışığı görebilecektir. O halde araştırmacı deneyinde ışığın bitkinin değişik kısımlarını nasıl etkilediğini araştırmaktadır denebilir.

Doğru Seçenek: C

Bir hipotezin geçerliliğini araştırmak için yapılması gere-ken iş aşağıdakilerden hangisidir? (1978 )

A) Hipoteze dayalı tahminler yapıp bunları denemek B) Hipotezi değerlendirmek için bir teori geliştirmek C) Aksini savunan hipotezlerle karşılaştırmak D) Hipotezi oluşturan gerçekleri toplamak E) Yerleşmiş teorilere uyup uymadığını incelemek

Hipotezin kurulma aşamasından sonra sıra bu hipotezin doğruluğunu araştırmaya gelmiştir. Bilimsel yöntem sırasına göre de bu ancak tahminde bulunulması gerekir.

Doğru Seçenek: A

BİYOLOJİNİN KONUSU VE BÖLÜMLERİ Canlıları inceleyen bir bilim olan biyoloji; meraklanmanın etkisiyle teknolojik gelişimlere paralel olarak, hızla gelişim göstermekte ve genişlemektedir. Günümüzde AIDS başta olmak üzere hepatit, kuş gribi, şarbon gibi hastalıklar biyoloji bilimi alanında incelenmekte çözümleri üretilmeye çalışıl-maktadır. Biyoloji bilimi sayesinde organ nakilleri, estetik ameliyatlar, DNA testleri, klonlama, yeni transgenik canlılar oluşturulması gibi biyolojik olaylar gelişim göstermektedir. Sonuç olarak biyoloji; biyosferdeki canlıları ekosistemleri ile inceleyen evrensel bir bilimdir. Birçok alanı kapsadığı için alt dallara ayrılarak incelenmesi kolaylaştırılmıştır.

Aşağıdakilerden dördü doğruluğu kolaylıkla denetlenebilen birer gözlem, bir tanesi ise bu gözlemlere dayanılarak çıkarı-lacak bir sonuç niteliğindedir. Bu sonuç aşağıdakilerden hangisidir? (ÖSS–1983)

A) Yüksek yerlerde yaşayan memelilerin nabızları daha hızlıdır.

B) Yükseklerde yaşayan memelilerin kanında daha fazla alyuvar vardır.

C) Yükseklerde yaşayan memeliler daha çok oksijene muhtaçtır.

D) Yükseklerde yaşayan memeliler daha sık soluk alıp verir. E) Yükseklerde yaşayan memelilerin kan basınçları daha

fazladır.

Yüksek yerlerde yaşayan canlıların, nabızları, tansiyonları, kanlarındaki alyuvar sayısı, nefes alma sıklığı ölçülebilir. Ancak yükseklerde yaşayan memelilerin oksijene çok muh-taç oldukları gerçeği ise bu verilerden elde edilen yorumdur.

Doğru Seçenek: C

BİYOLOJİNİN ALT DALLARI Biyoloji bilimi temelde iki ana alt dalla ayrılır. Bunlar botanik bilimi ve zooloji bilimidir. ZOOLOJİ: hayvanlar âlemini inceleyen bilim dalıdır. Örneğin, Ornitoloji alt dalı kuşları inceler.

Entomoloji alt dalı böcekleri inceler.

54

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

BOTANİK: Bitkiler âlemini inceleyen bilim dalıdır.

SİTOLOJİ: Canlının temel yapı taşı olan hücrenin yapısını ve fonksiyonlarını inceleyen bilim dalıdır.

HİSTOLOJİ: Çok hücreli canlılarda hücrelerin özel bir fonk-siyon için bir araya gelerek oluşturdukları DOKU adı verilen yapı ve işlev benzerliği olan hücre topluluklarını inceler.

MORFOLOJİ: Biyosferde yer alan canlıların dış görünüşlerini inceleyen alt bilim dalıdır.

ANATOMİ: Canlılarda belli fonksiyonları yerine getirmekle sorumlu organları ve bu organları birbirleriyle olan ilişkilerini inceleyen alt bilim dalıdır.

FİZYOLOJİ: Canlılardaki doku ve sistemlerin çalışmalarını inceleyen bilim dalıdır.

EMBRİYOLOJİ: Yumurta ve spermin döllenmesinden sonra oluşan Zigotun oluşumundan itibaren meydana gelen değiş-me ve gelişmeleri inceler.

GENETİK: Canlılardaki özelliklerin genler sayesinde nasıl ortaya çıktığını araştıran bilim dalıdır. Genlerin işleyişini ve ana babadan nasıl aktarıldığını da inceler. MOLEKÜLER BİYOLOJİ: canlıların yapı ve yaşama biçimle-rini moleküler düzeyde inceleyen bilim dalıdır. SİSTEMATİK: Canlıların ortak özelliklerine göre gruplandır-maya çalışır. Canlı organizmalar arasındaki genetik akraba-lıkları ortaya çıkarır.

EVRİM: Hayatın başlangıcını ve canlıların orijinini ve adap-tasyonlarını inceleyen bilim dalıdır.

EKOLOJİ: Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkile-rini inceleyen bilim dalıdır. MİKROBİYOLOJİ: Gözle görülemeyen ancak mikroskopla görülebilen canlıların üremelerini, beslenmelerini, hareketle-rini inceleyen bilim dalıdır.

55

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

Biyoloji biliminin alt dalları ile ilgili bazı tanımlar aşağıda verilmiştir. • Canlıların embriyolojik gelişimlerini inceleyen bilim dalı-

dır. • Gözle görülemeyecek kadar küçük canlıları inceleyen

bilim dalıdır. • Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan ilişkilerini

inceleyen bilim dalıdır. • Canlının en küçük yapıtaşı olan hücreyi inceleyen bilim

dalıdır. • Canlıların yönetici molekülü olan DNA ‘nın yapısını

inceleyen bilim dalıdır. Tanımları yapılan bilim dallarından hangisinin tanımı yukarıda yapılmamıştır? A) Ekoloji B)Biyokimya C)Sitoloji D)Anatomi E) Mikrobiyoloji

Tanımlardan birincisi embriyoloji-yi, ikincisi mikrobiyolojiyi, üçüncüsü ise ekolojiyi, dördüncüsü sitolojiyi ve beşincisi de biyokimyayı tanımlar anatominin ise tanımı yapılmamıştır.

Doğru Seçenek: D

CANLILARIN ORTAK ÖZELLİKLERİ

Dünya üzerindeki canlıların yaşadığı tabakaya Biyosfer denir. Bu tabaka üzerinde yaşamsal belirtileri gösteren var-lıklara da canlı denir. Biyosfer üzerindeki canlıların farklı özellikleri olması nedeniyle bu canlılar biyoloji de beş farklı âlemde incelenmişlerdir. Bu âlemler; 1- Moneralar Alemi 2- Protistalar Alemi 3- Fungiler Alemi 4- Bitkiler Alemi 5- Hayvanlar Alemi ‘dir. Bu âlemde yer alan canlıların birçok farklı özellikleri olması-na rağmen ortak özellikleri de vardır. Bu özelliklerden bazıla-rı aşağıda verilmiştir. 1- BİYOKİMYASAL BENZERLİK: Bütün canlılar hücre adı verilen yapı taşlarından oluşur. Hücrelerin içinde birçok kimyasal madde vardır. Bunlar DNA, RNA, protein, yağ, karbonhidrat ve bazı minerallerdir. Hücrelerde yer alan bu kimyasal maddeler yapıcı, onarıcı veya düzenleyici olarak kullanılırlar. ÖRNEK: Enzim ve hormonlar gibi… 2- ENERJİ ÜRETİMİ: Bütün canlılar yaşamak için enerjiye muhtaçtırlar. Canlıların kullandığı bu enerjiye ATP adı verilir. ATP kompleks bir molekül olduğu için hücreden hücreye geçemez. Bu nedenle her canlı hücre mutlaka kendi enerjisi-ni üretmek zorundadır. ATP üretimi olayına fosforilasyon adı verilir. Canlılarda enerji üretim olayı solunum olarak adlandı-

rılır. Solunum tüm canlılarda ortak özelliktir. Solunum üç çeşittir.

OKSİJENLİ SOLUNUM: (Aerobik solunum) metabolizma ihtiyacı fazla olan canlılarda görülür. Başta glikoz molekülü olmak üzere canlı organik moleküllerin yadımlanması sonucunda ATP elde eder. Yani organik moleküller tüketilerek ATP üretimi gerçekleşir. Glikoz azaldı-ğı içinde canlını biokütlesi azalır.

OKSİJENSİZ SOLUNUM: (Anaerobik solunum) Metabo-lizma ihtiyacı az olan canlılarda görülür. Bu canlılarda da glikoz tüketilerek ATP üretilir. Yalnızca GLİKOZ tamamen bileşenlerine parçalanmadığı için üretilen ATP oksijenli solunum da üretilen ATP’nin on katı daha azdır. Glikoz azaldığı için biokütle de azalır. Oksijensiz solunum canlı hücrede yer alan enzimin çeşidine göre iki çeşittir. a-) Etil alkol fermantasyonu (oksijensiz solunumu b-) Laktik asit fermantasyonu (oksijensiz solunum): yorgun-luk asitide denir.

Memeli hayvanlar da hücre temel olarak oksijenli solunum yapar. Ancak kol ve bacak kasları gibi çizgili kasları ise hücreye yeterli oksijen gelmediği zamanlarda, acil ATP ihtiyacını karşılamak için Laktik asit fermantasyonu yaparlar.

FAKÜLTATİF SOLUNUM: Bazı canlılar ortamda bulu-nan oksijen miktarına bağlı olarak hem oksijenli hem de oksijensiz solunum yaparlar.

Solunum tüm canlılarda ortak özelliktir. Ancak solunu-mun çeşidi farklılık gösterir. 3-) BESLENME: Yukarıda canlıların yaşamak için enerji üretmeleri gerektiğinden bahsettik. İşte bu enerjinin elde edilmesi için canlının mutlaka organik madde yani besine sahip olması gerekir. Canlıların bir kısmı organik molekülleri fotosentez veya kemosentez adlı özümleme olayları ile kendileri üretebilirler. Bu canlılara üretici canlı yani OTOT-ROF canlı adı verilir. Bazı canlılar ise özümleme enzimlerine sahip olmadıkları için kendi besinlerini kendileri üretemez, hazır alırlar. İşte bu canlılara da hazır beslenen (tüketici)yani HETETROF canlı adı verilir. ÖRNEK: Yeşil renkli bitkiler ototrof iken insan, aslan, saprofit bakteriler hetetrof’tur.

Tüm canlılar mutlaka hücrelerinde organik moleküle sahip olmak zorundadırlar. ÖRNEK: Karbonhidratlar, yağlar ve proteinler……..

56

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

4-) BÜYÜME: canlıların hücrelerinin hacimce veya sayıca artmasına büyüme denir.

Tek hücreli canlılarda özümleme artıkça (Fotosentez veya Protein sentezi gibi..) canlı büyür. Çünkü hacmi artar. Çok hücrelilerde de mitoz bölünme ile hücre sayısı arttıkça canlı büyür. Canlıların yaşamlarını sürdürebilmek için yapmış oldukları yaşamsal olayların tümüne METABOLİZMA adı verilir. Bu reaksiyonlar temel de yapım yıkım ve dönüşüm reaksiyonla-rından oluşur. Yapım reaksiyonlarına Anabolizma, yıkım reaksiyonlarına da Katabolizma denir. Anabolizma=sentez=özümleme =asimilasyon Katabolizma=sindirim =hidroliz= disimilasyon

Canlı da; Anabolizma > katabolizma ise (Büyüme) Anabolizma= katabolizma ise (Yetişkin) Anabolizma < katabolizma ise (Yaşlı) meydana gelir.

Her canlının büyümesi sahip olduğu kalıtsal bilgi ile sınırlan-dırılmıştır. Hayvanlarda büyüme yetiş-kinlik dönemine kadar sınırlandırılmış iken. Bitkilerde meristem doku bölünmesi bitkinin tüm hayatı boyunca devam ettiği için büyüme sınır-sızdır. 5-) HAREKET: Canlıların yaşadıkları yerlere habitat denir. Canlı habitatının taşıdığı özelliklere göre az veya çok hareket yeteneğine sahiptir. Hayvanlar aktif olarak hareket edebilir-ken bitkilerde hareket aktif değildir. Bitkilerde ki hareketlere Tropizma, nasti hareketleri adı verilir. Tek hücreli canlılarda hareket edebilirler. Bu canlılarda sitoplâzma akışkanlığı ile hareket sağlandığı gibi kamçı, sil gibi sentrozom uzantıların-dan da hareket sağlanabilir. Tek hücreli hareketine Taksi hareketi denir. Yine tek hücreliler su, rüzgâr ve hava ile de yer değiştirebilirler. 6-) UYARILMA: (İRKİLME) canlılar dışarıdan gelen etkilere (impuls) mutlaka az ya da çok tepki yani cevap verirler. Bu tepkinin gösterilmesi için, özel reseptörlere, duyu organları-na, sinir sistemine ve endokrin sisteme ihtiyaç duyarlar.

7-) ÜREME: Canlının belirli bir büyüklüğe ulaştıktan sonra neslini devam ettirmek için kendisine benzer bireyler meyda-na getirmesine üreme denir. Canlılar mitoz bölünmenin görüldüğü Eşeysiz üreme veya mayoz bölünme döllenmenin görüldüğü Eşeyli üremeyle çoğalabilirler.

Canlılarda meydana gelen üreme canlılığın devamı için şart değil, soyun devamlılığı için şarttır. 8-) YAPISAL ORGANİZASYON: Her canlının kendine has karakteristik özellikleri vardır. Ancak temel yapı birimi tüm canlılarda aynıdır. Bu birime hücre denir. Canlı organizmanın en küçük yapı taşı olup bağımsız olarak yaşayabilir. Tüm organizmalardaki olaylar kendini meydana getiren hücrelerin uyumlu çalışması ile sağlanır. Yüksek yapılı bitkilere ve hayvanlara doğru gidildikçe canlı yapısı karmaşık bir hal alır. Hücreler, dokuları, dokular organları, organlarda sistemleri oluşturur. Hücreler, dokuları, dokular organları, organlarda sistemleri oluşturur. 9-) ADAPTASYON: (Uyum) Canlı yaşadığı habitatda ki varlığını çevresi ile uyumuna borçludur. Canlının bu uyumu-nu hücresinde sahip olduğu kalıtım materyali belirler. Yüksek yapılı organizmalarda canlı eşeyli üreme sayesinde ortama en iyi uyumu sağlayan mükemmel canlıya ulaşır.

57

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

10-)KARALI İÇ DENGE ( HOMEOSTASİ): Canlılar değişen çevre şartlarına rağmen sürekli olarak iç dengelerini korumak zorundadırlar. Özellikle yadımlama sonucu oluşan artık ürünlerin mutlaka hücreden uzaklaştırılması gerekir. Çünkü oluşan bu artıklar hücrenin pH’ını değiştirebileceği gibi en-zimleri de bozabilir. Hücrenin yaşamı tehlikeye girer. İşte bu yüzden dengenin korunması için başta sinir sistemi ve en-dokrin sistem olmak üzere boşaltım sistemi, solunum sistemi gibi sistemler görev yaparlar. 11-) BOŞALTIM: Canlılar metabolizma faaliyetleri sonucu oluşan artık ürünleri vücutlarından uzaklaştırmak zorundadır-lar. Bu artıklar vücutta birikirse metabolizmanın bozulmasına neden olur. Tüm canlılar boşaltım yaparlar.

12-) ÖLÜM: Canlıların anlatılan canlılık özelliklerini üreme dışında mutlaka yapmak zorundadırlar. Ancak her canlını kendi türüne özgü bir yaşama süreci vardır. Bu süre tamam-landığında ise canlılık özellikleri durur. Buna Ölüm denir

(Bu test için tavsiye edilen süre 25 dakikadır)

1. Aşağıdakilerden hangisini tüm canlılar gerçekleşti-remez?

A) Tüm canlılar yaşamak için enerji üretirler B) Tüm canlılar boşaltım yapar. C) Tüm canlılar dışarıdan ve içeriden gelen impulslara

tepki gösterirler. D) Tüm canlılar fosforilasyon için aerobik solunum ya-

parlar. E) Tüm canlıların hücresinde genetik bilgi taşıyan DNA

vardır. 2. Bir canlının yaşaması için aşağıdakilerden hangisini

yapması zorunlu değildir?

A) Solunum B) Üreme C) Boşaltım D) İrkilme E) Büyüme

3. Bilim adamları bilimsel problemlerin çözümünü yaparken belli bir kural ve dizilim izleyerek çözüme ulaşmaya çalı-şırlar. Bu yola ‘bilimsel yöntem’ adı verilir.

Aşağıda verilenlerden hangisi bilimsel yöntem kural-larına uygunluk göstermez? A) Problemin somut olarak ortaya konulması gerekir B) Problemin çözümünde esas olan nicel gözlemlerdir. C) Ortaya atılan hipotezin kontrollü deneylerle ispat-

lanması gerekir. D) Kontrollü deneylerle doğrulanamayan hipotezlerin

teorileştirilmesine çalışması gerekir. E) Hipotezi kurduktan sonra, tahminde bulunarak kont-

rollü deneylerle ispatlanması gerekir.

4. Bilimsel problemin çözümü sırasında kullanılan bazı dizin özellikleri aşağıda verilmiştir. I.Eldeki verileri kapsamalı ve tahmin cümleleri kurulma-sına imkân vermeli II. Yeni çalışmalar sonucuna göre geçerliliğini kaybede-bilme III. Kontrollü deneyler doğrulamıyorsa teori adını alma Verilenlerden hangileri hipotez için doğru değildir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III

5. Bir öğrenci sıtma hastalığının nedenini araştırırken

‘Bataklık ve dere kenarlarında yaşayan bir tür sivrisinek sıtma hastalığına neden olur.’ hipotezini kurmuştur.

Bu hipotezi doğrulamak için yapması gereken ilk iş aşağıdakilerden hangisini yapmalıdır? A) Tahmin cümleleri kurarak deney grubu oluşturmaya

başlamalıdır. B) Kontrol grubuyla deney grubunu karşılaştırarak hipo-

tezin doğruluğunu araştırmalıdır. C) Eğer ise ile başlayan cümlelerden önce nicel göz-

lemler yapmalı ve verileri ortaya koymalıdır. D) Hipotezin doğruluğu durumunda gerçeğe ulaşmalı-

dır. E) Kontrollü deneyler hipotezi destekliyor ise hipotezi

değiştirmelidir. 6. ‘Bütün memeli hayvanlar, plesentalıdır. Hepsi yavrularını

doğurur.’ şeklinde bir hipotez öne süren bilim adamı, Ornitorencus adlı memeli bir canlının yumurtladığını yu-murtadan çıkan yavrusunu süt bezleri ile beslediğini gör-müştür.

Bu bilim adamının yapacağı ilk iş aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Teori kurmak

B) Kontrollü deney yapmak

C) Hipotezi değiştirmek

D) Problemi değiştirmek

E) Tahmin cümlelerinin sayısını arttırmak

58

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

7. I. Doğruluğu kontrollü deneylerle ispatlanmalı

II. Asla değiştirilmemeli

III. Eldeki verileri kapsamalı ve tahmin cümlelerine imkân tanımalı

Yukarıdakilerden hangileri, bir hipotezin teori olabil-mesi için gerekli koşullardan değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) II ve III E) I,II ve III

8. I. 16oC sıcaklıkta yetiştirilen sirke sineği yavrularının düz, 25oC de yetiştirilen sirke sinekleri yavrularının ise kıvrık kanatlı olduğunun görülmesi

II. Kireç suyu ile CO2 gazı karıştırıldığında bulanıklık gözlenmesi

III. İnsan embriyosunun gelişmesi sırasında solungaç ya-rıklarının gözlenmesi

gerçeklerinden, nitel gözlem yapılarak elde edilenler hangileridir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

9. Aşağıdakilerden hangisi kontrollü deneylerle ispat-lanabilecek soruya örnek olarak verilebilir?

A) Ayda hayat var mıdır?

B) Bakteri hücresinde çekirdek bulunur mu?

C) Bitki tohumları çimlenirken, neme gerek var mıdır?

D) Kan nasıl canlılık kazandırır?

E) Bitkilerde hangi çeşit nişasta vardır?

10. Canlıdaki özelliklerin nasıl ortaya çıktığını, ana ve babadan nasıl aktarıldığını inceleyen bilim dalı, aşa-ğıdakiler-den hangisidir?

A) Taksonomi B) Fizyoloji

C) Sitoloji D) Genetik

E) Morfoloji

11. Bilimsel yöntemle yapılan bir çalışmada 5. sırada yapılacak olan iş, aşağıdakilerden hangisidir?

A) Problemi belirlemek

B) Tahmin cümleleri kurarak problemin doğruluğunu kanıtlamaya çalışmak

C) Hipotez kurma

D) Problemle ilgili verileri toplamak

E) Kontrollü deneyler yaparak hipotezin doğruluğunu araştırmak

12. Aşağıdakilerden hangisi bir teorinin özelliği değildir?

A) Doğruluğu ispatlanmış hipotezdir

B) Aksi kanıtlanmadıkça doğru kabul edilir

C) Zamanla diğer bilim dallarında kabul görüp kökleşe-bilir

D) Değişmeyecek şekilde ispatlanmış olma

E) Yeni gerçeklerle desteklenme

13. Çimlenmekte olan nohut tohumunun gelişim evrele-rini inceleyen bilim dalı aşağıdakilerden hangisidir?

A)Embriyoloji B) Anatomi C) Fizyoloji

D) Taksonomi E) Moleküler biyoloji

14. Bir araştırmacının yaptığı;

I- Fenol kırmızısı bazı organik moleküllerin ayıraçı olarak kullanılır. Bazik ortamda mavi, asidik ortamda kırmızı renk oluşturur.

II- sempatik sinirlerin uyarılması sonucu, dakikadaki kalp atışı hızlanır.

III- Asitler ekşi, bazlar acı tada sahiptir.

şeklindeki gözlemlerinden hangileri, nicel gözleme örnek olarak verilemez?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) I ve III E) II ve III

15. Bir araştırmacı, incelediği hücre içindeki bazı maddelerin ölçümünü yaparak aşağıdaki tabloyu elde ediyor.

Bu tabloyu elde den araştırmacının aşağıdaki yargı-lardan hangisini kurması en uygun olur?

A) Hücredeki glikoz miktarının azalması, nişasta sente-zidir.

B) Hücredeki ATP miktarının artması o hücrede sindirim reaksiyonlarının artmasıdır.

C) Hücredeki glikoz miktarı artınca fotosentez reaksi-yonlarının miktarı da artar.

D) Hücrede meydana gelen bir dizi reaksiyon sonucu glikoz miktarı azalırken, ATP miktarı artar.

E) Hücrede meydana gelen solunum reaksiyonları so-nucu ATP miktarı azalır.

ÖLÇÜM

SAYISI

Glikoz

oranı

Üretilen

ATPoranı

I 80 20

II 50 40

III 20 60

59

Unk

apanı®

Yayın

cılık

w

ww.u

nkap

ani.c

om.tr

16. Bir bilim adamı, ağır metal iyonlarının ırmak balıkları üzerindeki etkisini incelemek için bir araba fabrikasından çıkan atıkların döküldüğü ırmaktaki balıklar üzerinde in-celemeler yapıyor. Elde ettiği sonuçları tablo ve grafikler üzerinde kaydediyor.

Bu bilim adamı, yapmış olduğu bu işlemlerle, bilim-sel yöntemin hangi aşamasını gerçekleştirmiştir ( I ), bu basamaktan sonra ise hangi basamağı gerçekleş-tirmesi (II) gerekmektedir?

I II

A) Problem tespiti Veri toplama

B) Veri toplama Kontrollü deney

C) Kontrollü deney Tahminde bulunma

D) Hipotez kurma Veri toplama

E) Veri toplama Hipotez kurma

17. Bir canlının yaşamını devam ettirebilmesi için aşağı-dakilerden hangisini gerçekleştirmesine gerek yok-tur?

A) Solunum B) Üreme C) Özümleme

D) İç dengeyi sağlama E) Yadımlama

18. ‘Her enzim her pH değerinde çalışmaz.’ hipotezini kuran bir araştırmacı bu hipotezi doğrulamak için,

I- Mide ortamın da çalışan bir enzimi pH = 8 olan ortama alıp çalışıp çalışmadığını araştırmak

II- Asidik ortamda çalışan enzime substratını vermemek

III- Nört ortamda aktivasyonu gerçekleşen bir enzimi, hem asidik hem de bazik ortamda çalıştırmayı denemek

çalışmalarından hangilerini yapmalıdır?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve III E) I, II ve III 19. Evrim Teorisi: Bütün canlılar ortak bir atadan meydana

gelmiştir. Mendel Yasası: Her ergin bireyin eşey ana hücrelerinde bir karaktere ait iki belirleyici bulunmaktadır. Bu belirleyi-cilerden hangisi baskınsa onun özelliği oraya çıkar bu belirleyiciye dominant denir. Yukarıda verilenlerden biri teori diğeri ise kanuna örnek-tir. Aşağıda verilen: I. Teori kesinlikle değiştirilmeyen hipotezlerdir.

II. Kanun kökleşmiş hipotezlerdir.

III. Teoriler çürütülebildiği halde kanunlar çürütülemez.

IV. Bilimsel yöntem basamaklarında kanun teoriden önce gelir.

ifadelerden hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) I, II ve III

D) II ve III E) I, II, III ve IV

20. I.Oksijen II. ATP III. Besin IV. Su V.Karbondioksit

Yukarıda verilenlerden hangileri tüm canlıların ya-şamlarını devam ettirmek için kullanmak zorunda ol-duğu moleküllerdir?

A) Yalnız II B) I, II ve III C) Yalnız IV

D) II, III ve IV E) I, II, III ve IV

21. I. Anabolizma > katabolizma II. Anabolizma= katabolizma

III. Anabolizma < katabolizma

Yukarıda verilen metabolizma olaylarının hangilerin-de birey yaşlılık dönemine girmiş demektir?

A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) II ve III

22. I II

Patatesin çimlenmesinde sıcaklığın etkisinin olup olma-dığını araştıran bir araştırmacı, ikiye böldüğü patatesleri kesik yüzeyleri nemli pamuk üzerine gelecek şekilde ko-yup, şeffaf naylon torbalara yerleştirmiş torbaların ağzını yukarıdaki gibi bağlamıştır.

Yukarıdaki düzeneğin kontrollü deney olabilmesi için poşetlerin nasıl düzenlenmesi gerekir?

A) I nolu poşeti karanlık ortama almak gerekir.

B) II nolu poşeti aydınlık ortama koyup, sıcaklığı 10oC ye getirmeliyiz

C) II nolu poşeti aydınlık ortama koyup, sıcaklığı 25oC ye getirmeliyiz

D) I nolu posetin sıcaklığı ile II nolu poşetin sıcaklığını eşitlemeliyiz

E) I ve II nolu poşetin ortamlarını eşitlemeliyiz.

1-D 2-B 3-D 4-C 5-A 6-C 7-B 8-E 9-C 10-D 11-E 12-D 13-A 14-D 15-D 16-E 17-B 18-D 19-D 20-D 21-C 22-B