Çok Düşük Sıcaklıkların Bitkiler Üzerindeki Etkisi

Çok düşük sıcaklılar bitkiler üzerinde bazı zararlar meydana getirir. Bunlara “don zararları” veya

“soğuk zararları” da denmektedir. Donma, hücre zarının çatlaması ve madde dolaşımının durması

şeklinde meydana gelen mekanik bir zedelenme ve zarardır. Hiçbir doku 0 °C hava sıcaklığında

donmaz. Bitkilerin düşük sıcaklıktan zarar görmeleri bitki türlerine, en düşük sıcaklığın derecesine

donun ani olarak meydana gelip gelmediğine, donun meydana geldiği zamandaki fizyolojik

koşullara (dokuların su içeriği, gün uzunluğu, mineral besin maddeleri durumu v.b) göre değişir.

Kuzey enleme derecelerinde daimi yeşil iğne yapraklı ormanlar -3 °C’de fotosentez devam

etmektedirler. İsviçre’de kayın ve göknarlar da -30 °C’de nadir olarak don zararları görülmüştür.

Buna karşılık Taxus türlerinin -20 °C’de donduğu saptanmıştır. Don ani olarak meydana gelirse

ve dokular yeni meydana gelmişse (vejetasyon devresinin başı) don zararları fazla olur.

Kış Kuraklık Zararı

Düşük sıcaklıklarda bitkinin su alması güçleşir. Toprak suyunun düşük sıcaklıkta

vizkositesinin artmasından dolayı kökler tarafından su güçlükle alınır. Böylece toprakta

alınabilecek halde donmamış su olsa bile bir su kıtlığı meydana gelebilir. Gerçekten sıcaklık

derecesi düşük olan su kökler tarafından güçlükle alınmaktadır. Yapılan bir araştırmaya göre

bir toprak suyunun sıcaklığı 25 °C’den 0 °C’ye düştüğünde vizkositesinin (akmaya karşı

direnç) 2 katı arttığı, kökler tarafından alınmasının ise yaklaşık olarak 2,5 defa azaldığı

saptanmıştır. Özellikle göknarlarda don kuraklık zararları meydana gelir.

Düşük Sıcaklığın Mekanik Zararları

Hava sıcaklığı geceleyin 0 °C’nin altına düşünce kabuk ve gövdenin dış kısımları birdenbire

soğur ve hücre arası boşluklarda buzlar meydana gelir ve bu kısımlar şişer. İç kısımlar aynı

şekilde soğumadığından tangensiyal (teğet) yönde önemli bir gerilim ve basınç meydana

gelir. Eğer sıcaklık birdenbire düşmüşse bu gerilim tangensiyal veya radial yönde don

çatlakları meydana getir. Yer yer kabuklar düşebilir.

Çıplak Don Zararları ve Toprağın Don ile Aktarılması

Su miktarı çok olan topraklar donunca, topraktaki suyun hacmi genişler ve toprak yüzüne

doğru bir kaldırma basıncı gelişir ve toprak kalkarken özellikle genç fideleri de birlikte

kaldırır, soğuk geçince buzlar çözülür ve kaldırılmış olan toprak tabakaları tekrar yerine

oturur, fakat fidanların kökleri açıkta kalır ve soğuktan donar. Buna çıplak don zararları

denir. Böyle bir iklime sahip bölgelerde özellikle ağaçlandırma alanlarında önemli ziyanlar

meydana gelmektedir. İç Anadolu’ya geçiş bölgelerinde ve karasal iklim olan yerlerde

yapılan ağaçlandırmalarda bu problem ile karşılaşılmaktadır.

Çok Yüksek Sıcaklıkların Bitkiler Üzerindeki Etkileri

Ormanlık bölgelerde sıcaklık derecesi çok seyrek hallerde optimum

derecenin üzerine çıkarak ağaçların ölümüne neden olabilir. Aşırı

sıcaklığın bitkilerde meydana getirebileceği zararın fizyolojik olarak

açıklanması şu şekilde yapılabilir: Sıcaklık arttıkça solunum ve

transpirasyon artar. Solunumun artışı solunum için harcanan enerjiyi,

dolayısıyla organik madde harcanmasını artırır. Onun için öyle bir an

gelir ki fotosentez ile üretilen maddeler, solunumla tüketilen

maddeleri karşılayamaz ve bunun sonucunda da açlık ölümü

meydana gelir. Bununla birlikte artan sıcaklıkla yükselen

transpirasyon için gerekli su temin edilemez, transpirasyonla

harcanan su, kökler tarafından alınabilen sudan fazla olunca susuzluk

ölümü meydana gelir. Çok yüksek sıcaklıkların orman

ağaçlarında meydana getirdiği zararlar kuraklık zararları,

kabuk yanığı ve fide yanığı, yaprak sararması şeklinde olur.

Kuraklık Zararları

Aşırı sıcaklıkta tranpirasyon artacağından bitkinin su bilançosu bozulabilir. Topraktan su

karşılanmak kaydıyla 45-55 °C sıcaklığa kadar bir ölüm meydana gelmez. Fakat su kıt ise

50 °C’nin altında bile zarar başlar. Bu olay özellikle kökleri derin tabakalara girmemiş

kültürlerde çok zarar verir. Yine kök rekabeti olan sıklıklarda bu zarar görülür. Onun için

yağışların kıt olduğu sıcak bölgelerde derin dikim yapmak ve gençlik bakımlarını

zamanında uygulamak suretiyle bu zararların önünde geçmek olanağı vardır.

Kabuk Yanığı

Ağaç gövdelerinin belirli kısımları gündüzleri şiddetli güneş altında çok ısınabilir,

geceleri de çok soğuyabilir. Buda yaşayan dokuların ölmesine neden olabilir. Kabuk

yanığı sıcaklık şiddetinden ziyade, sıcaklık değişiminin sonucudur. Bu değişimler ile

kabuk gevşer ve dökülür, odunu tahrip eden mantarlar içeri girebilir. Kabuk yanığına

engel olmak için meşcere kenarlarında meşcere mantosu veya perdesi denen ve aşağıdan

yukarı kadar dallanan ağaç türleri ile ağaçlandırma yaparak bir perde meydana getirmeli

ve meşcereyi özellikle güney tarafından çok tedrici olarak açmalıdır.

Fide Yanığı

Ağaçlandırma alanlarında veya fidanlıklarda toprak yüzü insolasyonla çok ısınır.

Özellikle fidanın kök boğazı bu ısınmadan etkilenerek ölebilir. Özelikle fidenin dibinde

hava hareketlerinin engelleyecek ölü örtü varsa bu şekildeki zararın derecesi çok artar.

Yaprak Sararması

Aşırı sıcaklıklar, su bilançosunu bozarak özellikle yaprakları sarartır. Bu sararma geniş

yapraklıların kenarlarından, iğne yapraklıların ucundan başlar. Bu durum ağaca öldürücü

bir etki yapmaz. Meşcerelerde güney bakıda yapılan traşlama kesiminden sonra

birdenbire güne çıkmış olan ağaçların tepe taçlarının güney tarafı tamamen sararabilir.

Bitkilerin Ekstrem Sıcaklık Derecelerine Karşı Aldığı Önlemler ve Adaptasyonlar

1. Birçok bitkinin meydana getirdiği spor ve tohumlar sıcaklık ekstremlerine karşı dayanıklıdır. Sıcak iklimlerde meydana getirilen çok kuru tohumlar 100 °C’ye kadar çimlenme yeteneklerini korurlar.

2. Bir çok bitki dona karşı duyarlı dokularının protoplazmalarındaki su miktarını azaltarak yumuşak durumdan sert duruma geçerek “don sertliği” ne, özellikle sıfırın çok altındaki sıcaklık derecelerine dayanabilirler. Bu özelliklerini bazı bitkiler öyle geliştir ki bir ağaç türünün bulunduğu yerdeki soğuk periyodu zarar görmeden geçirecek lokal ırklar “ekotipler” meydana gelir.

3. Bazı bitki türleri donmaya karşı fizyolojik değişimler meydana getirir. Osmotik konsantrasyon artar ve su kolloidal halde bağlanır, böylece donma noktası düşer.

4. Birçok orman ağacı, çevrenin kışın çok soğumasından dolayı kış istirahatına çekilerek kış zararlarından korunurlar.

5. Bitkiler yüksek sıcaklık zararlarına karşı korunabilmek için morfolojik olarak bazı adaptasyonlar gösterir. Bunlar şu şekilde sıralanabilir:

a. Yaprakları küçülür ve inceleşir. Böylece yüksek derecede transpirasyon yapabilme ve dolayısıyla yapraklarını soğutabilme yeteneği kazanırlar.

b. Yapraklar düşey yönde sarkık bir şekilde durarak ve ışığı yansıtacak açık renkli yaprak yüzeyleri ile aşırı ısınmadan korunur.

c. floem ve kambiyumu izole eden mantarlı bir kabuğun bulunuşu ile aşırı ısınma ve soğumalardan korunur.

Orman Ağaçlarının Sıcaklık İstekleri

Çeşitli ülkelerde ve ülkemizde yapılan gözlemlerden çıkarılacak sonuçlara göre orman ağaçları

sıcaklık isteklerine göre gruplandırılabilir. Orman ağacı türlerimiz, sıcaklık istekleri en çok

olandan başlamak suretiyle şu şekilde sıralanabilir.

1. Laurus nobilis, Cupressus sempervirens var. horizontalis ve pyramidalis, Pinus halepensis,

Pinus brutia, Pinus pinea, Quercus ilex, Quercus coccifera, ve maki formasyonunun diğer sert

yapraklı çalıları;

2. Castanea vesca, Quercus pubescens, Fraxinus ornus, Quercus cerris, Quercus aegilops,

Corylus avellane, Robinia pseudoacacia, Carpinus orientalis;

3. Quercus dischorochensis, Quercus hungarica, Quercus pedunculata, Quercus sessiliflora,

Carpinus betulus, Tilia grandifolia, Ulmus campestris, Alnus glutinosa, Pinus nigra var.

pallasiana, Fraxinus oxycarpa, Fraxinus exelsior, Tilia argentea,

4. Fagus orientalis, Taxus baccata, Cedrus libani, Abies cilicica, Abies equitrojani, Abies

bornmülleriana, Abies nordmanniana, Acer pseudoplatanus;

5. Picea orientalis, Pinus silvestris, Betula verrucosa, Betula pubescens, Betula medvedewi,

Populus tremula, Alnus incana, Alnus viridis, Juniperus excelsa, Juniperus nana.

Ağaç türlerinin sıcaklık istekleri yanında donlara karşı duyarlı olup olmadıkları da büyük

bir önem taşır. Genel olarak denilebilir ki erken sürgün veren tüm ağaç türleri ile ışık isteği

fazla olan ağaç türleri donlara karşı dayanıklıdır. Ağaçların dona karşı duyarlılığı bakımından

bir sıralama yapmak güçtür. Çünkü ağaç türünün dışında aynı türün don devresindeki

fenolojik durumu (kış istirahati, sürgün verme, çiçeklenme v.b) çevre koşulları ve hava nemi

gibi bir çok faktörler don zararı üzerinde ayrı ayrı etkili olmaktadır. Bütün bunlara karşı

donlara karşı dayanıklılık bakımından orman ağaçları şu şekilde gruplandırılabilir.

Donlara Karşı Dayanıklı Olanlar

Gürgen, Huş Titrek kavak, kızılağaç, söğüt, sarıçam ve karaçam

Donlardan Seyrek Olarak Zarar Görenler

Akçaağaç, Ihlamur, Sedir, Fıstıkçamı ve kızılçam

Donlara Karşı Duyarlı Olanlar

Göknar, Kayın, Ladin, Kestane, Meşe, Akasya, Dişbudak, Çınar

Sıcaklık-Orman Ağacı İlişkileri Bakımından Silvikültürel Uygulaması İçin Önemli

Bazı Sonuçlar

1. Ağaçlandırmalar için ağaç türü seçiminde ve ormana yapılacak silvikültürel

müdahalelerde orman ağaçlarının sıcaklık istekleri ve dona karşı duyarlılıkları göz önünde

bulundurulmalıdır. Genel iklim bölgesi, denizden yükseklik, bakı ve arazi şekli bu hususta

yardımcı olabilir. Dona karşı hassas olanlar siper yardımı ile gençleştirilmelidir.

2. Sıcaklık ekstremlerine (çok düşük ve çok yüksek sıcaklıklar) karşı tabakalı bir meşcere

kuruluşuna gidilmelidir.

3. Gençleştirmelerde ve geniş alanlardaki traşlama kesimlerinde don boşlukları ve don

kanalları meydana gelebilir. Bunlarda soğuk havanın toplanıp kalmaması için şu önlemler

alınmalıdır.

a. Yaşlı meşcere arasındaki iki ağaç boyu genişliğinde olan boşluklarda yapılan doğal

gençleştirmede, gençliğin normal kapalı bir durum almadan bu boşluğun etrafındaki yaşlı

meşcereyi kaldırarak boşluğun çok genişletilmesi halinde soğuk havanın toplanacağı bir

depo ortamı oluşturulmuş olur. Onun için önce iki ağaç boyu genişliğindeki boşlukta

gençliğin biraz gelişmesi ve normal bir kapalılık alması beklenir, ondan sonra etrafı açılır.

b. Yamaçta eş yükseklik eğrilerine paralel açılacak traşlama şeritlerinin vadi tarafına

bakan kenarındaki meşcere biraz seyreltilerek, kesif alt tabaka varsa bundan da bir

kısmı kaldırılarak soğuk havanın bu traşlama şeridinde birikmeden eğim yönünde yaşlı

meşcere içinden aşağıya doğru akması sağlanmalıdır. Veya erozyon, rüzgar v.b

tehlikeler ile taşıma güçlükleri olmadığı takdirde traşlama şeritleri eğim yönüne paralel

açılmalıdır.

c. Doğal olarak “don çukuru” ve “don kanalı” şeklindeki arazi yapısına sahip yerlerde ise

ağaçlandırma ve gençleştirmeler çok güç olup, bu gibi yerlerde her halde ilkin dona

dayanıklı bir ön kuruluş yapmak ve bunların siperinde ekonomik ağaç türünü getirmek

yerinde olacaktır.

4. Arazi şekline göre oluşmuş “soğuk hava gölleri” ve “don boşluklarında” hava nemlidir

ve hareketsizdir. Onun için buralardaki yaşlı ağaçlar altında gençleştirme yapılmalı

yahut önce dona dayanıklı bir ön kuruluş temin edilmelidir.

5. Tıraşlama alanında sıcaklık, özellikle düzlüklerde ve güney bakılarda elverişsizdir.

Eğer kuraklık ve don zararlarından kaçınılmak isteniyorsa, alt tabakalardaki küçük

boylu ağaçlar ile çalılar siper olarak bırakılmalı veyahut bir öncü bitki toplumu (titrek

kavak, huş v.b) getirilmelidir.

Hava Nemi ve Yağışlar

İklimi oluşturan öğelerden biride hava nemi ve buna bağlı olarak yağışlardır. Nem, atmosferde buhar halinde tutulan su olup belirli koşullarda yoğunlaşarak yeryüzüne düşer.

Mutlak nem: Belirli sıcaklık derecesinde belirli bir birimdeki havanın, örneğin 1 kg veya 1 m3 buhar halinde sahip olduğu suyun gram olarak miktarına mutlak nem denir.

Doygunluk nemi: Birim hacimdeki (1 m3) bir hava su buharı ile tamamen doyduktan sonra, su buharı sıvı halinde havadan ayrılmaya başlar; işte bu anda birim hacimdeki havanın sahip olduğu su buharının gram olarak miktarına doygunluk nemi denir. Diğer bir anlatışla belirli bir sıcaklık derecesinde 1 m3 havanın buhar halinde tutabildiği en yüksek su miktarına denir. Bu değer hava sıcaklığına paralel olarak artmaktadır.

Nisbi hava nemi = Bağıl nem: belirli bir sıcaklık derecesindeki bir havanın sahip olduğu mutlak nem ile doygunluk nemi arasındaki oranın % cinsinden değerine bağıl nem denir. Bağıl nem (%n) =(m/D)*100’dür. Diğer bir deyişle bağıl nem, havada bulunan su buharı miktarının o anda hava sıcaklığında bu havanın taşıyabileceği en yüksek su miktarına oranı olup, % cinsinden ifade edilir.

Atmosferik Nemin Yağış Haline Dönüşü

Hava kitleleri soğudukça hacimleri küçülür, hacimleri küçüldükçe içindeki su buharını tutma güçleri azalır ve öyle bir an gelir ki içlerindeki su buharı çok küçük su tanecikleri halinde yoğunlaşmaya başlar. İçinde asılı olarak kalabilecek kadar küçük su ve buz parçacıklarına sahip hava kitlelerine bulut veya sis denir. Bulut ve sis oluşum bakımından aynı özelliğe sahiptir, yalnız bulutlar yatay olarak karalar üzerindeki hareketi dışında, karasal objelerden kopuk olarak yükseklerde, sis ise karasal yüzeylere yakın yerlerde veya su yüzeylerinde oluşur.

Bulutlardaki soğuma, azalmaya devam ederse havanın su tutma kapasitesi, içindeki su miktarından daha düşük olur ve bu durumda içindeki su damlacıklarının bir kısmı buluttan ayrılır, böylece yağış meydana gelir.

Yağışı meydana getiren soğuma olayı hava kitlelerinin alçak basınç merkezlerinden yukarıya doğru çıkmaları ile meydana gelebilir. Bu şekildeki soğuma ile oluşan yağışlara “siklonik yağışlar” veya “cephe yağışları” denir.

Hava kitleleri, yüksek bir dağ yamacını yukarıya doğru takip ederek de soğuyabilirler ve böylece de yağış meydana gelebilir. Bu tip yağışlara da “orografik yağışlar” denir. Bu şekildeki yağışlar, nemli havanın soğuk bir kitle veya yüzeyle temas etmesi sonucunda da meydana gelebilir.

Yöresel olarak hava kitleleri çok ısınarak hızla yükselir ve bu yörede adeta bir hava boşluğu yaratabilir. Bu yükseliş çok hızlı olursa atmosferin üst tabakalarındaki soğuk hava kitleleri bu boşluluğu birden bire doldurur ve bu şekilde de bir yağış meydana gelebilir. Bu tür yağışlara “konvektif yağışlar” denir. Bunlar sağanak halinde kısa süreli yağışlardır. Hava kitlelerinin soğuması esnasında içindeki su buharının yoğunlaşması, donma derecesinin altında olursa “kar” donma derecesinin üstünde olursa “yağmur” meydana gelir. Yağmur yarı donmuş hava nemine sahip atmosfer tabakalarından geçerse “dolu” haline dönüşür. Eğer yarı donmuş yüzeylere düşerse “grezil” veya “buz” oluşur. Nem ile doymuş hava kitleleri çok soğumuş yüzeylere temasa gelirse “çiğ” veya kırağı meydana gelir.

Yağışların Ölçülmesi

Yağışlar, meteoroloji istasyonlarında “yağış ölçer” denen aletler ile ölçülür ve birimi “mm” olup 1 m2’ye düşen yağışın yüksekliğini ifade eder.

Canlıların, özellikle bitkilerin gelişimi ile yağış arasındaki ilişkileri yalnız yağış miktarına göre değerlendirmek veya hükümlendirmek doğru değildir. Çünkü toprak neminin kaynağı yağışlar olmasına rağmen yağış miktarı eşit olan her bölgede toprak nemi aynı değildir. Bu hususta yağışın şiddeti, şekli ve miktarı yanında özellikle sıcaklık, arazi şekli ve toprak özellikleri önemli derecede rol oynar. Belirli bir yörede sıcaklık, toprak ve arazi özelliklerine göre yağışların etkenliğinin ne olduğu ancak devamlı olarak toprak nemi ölçmeleri ile belirlenebilir. Fakat bu işlem çok emek, zaman ve masraf gerektirir. Onun için yağışın klimatik etkenliğini gösteren bazı formüller ortaya atılmıştır. Bu formüllere “yağış etkenliği” formülleri denmektedir.

Hava Nemi ile Diğer Faktörler Arasındaki İlişkiler

Hava nemi bir ekosistemin su kaybı üzerinde etkili olduğu için ekolojik bakımdan

önemlidir. Örneğin bağıl nem miktarı %80–100 olan yerlerin tropik yağmur

ormanlarını karakterize ettiği, bu değerin %50’den aşağı düştüğü yerlerdeki iklimin

kuru iklim, %20’den daha az olduğu bölgelerde ise ekstrem derecede kurak iklim

olarak nitelendirilebileceği kabul edilmektedir. Atmosferin nemin, orman ekosistemini

oluşturan bir çok öğeler için büyük bir önemi vardır. Fakat en çok bitki ve toprağın

nemi üzerinde etkili olmaktadır.

Hava Nemi Üzerinde Etkili Olan Faktörler

Hava nemi sıcaklık, denizden yükseklik, denize uzaklık, hava hareketleri, mevsimler

ve bitki örtüsü gibi çeşitli faktörler tarafından etkilenmektedir.

Sıcaklık ve Denizden Yüksekliğin Etkisi

Sıcaklık arttıkça havanın buhar halinde tutabileceği nem miktarı, diğer bir deyimle

doygunluk nemi artar. Sıcaklık ne kadar yükselirse doygunluk nemi de o kadar

yükselir. Havanın doygunluk açığı ne kadar çok olursa buharlaşma gücü, yani

topraktan fiziksel olarak buharlaştıracağı su o kadar artacak demektir. Diğer bir

anlatışla doygunluk açığı büyük olan (bağıl nemi düşük) hava etki yapacaktır.

Denizden yükseklik arttıkça sıcaklık derecesi azalacağından havanın su tutma

kapasitesi (doygunluk nemi) azalacak demektir. Bunun anlamı denizden yükseldikçe

havanın buhar halinde tutabileceği su miktarı azalacak buna karşılık bağıl nemi yükselecek,

doygunluk açığı azalacak demektir.

Atmosfer yüksekliği km : 0.5 1 2 3 4 5

Bağıl hava nemi % : 76 73 65 57 52 49

Atmosferin yüksek tabakalarındaki hava nemi alçak tabakalarından genel olarak azdır.

Diğer faktörlerden denize yakınlıkla mutlak hava nemi ve bağıl nem yükselir. Yine aynı

şekilde yağışlı havalarda havanın nem miktarı yüksektir. Hava hareketleri genel olarak nem

dengesini sağlar. Bitki örtüsü özellikle ormanlar yapmış oldukları tranpirasyonla etrafındaki

havanın nemini artırırlar. Çıplak alanlarda % 50’ye kadar düşmüş olan bağıl nem orman

havasında %90’a kadar yükselmiş olabilir.

Hava Nemi ile Bitkiler Arasındaki İlişkiler

Havada nem açığı ne kadar fazla ise suyun fiziksel buharlaşması (evaporasyon) ve fizyolojik

buharlaşma (tranpirasyon) o kadar artar. Bitkiler için “kuraklık” bağıl hava neminin %30’un

altına düştüğü rüzgar hızının 5m/san üzerine çıktığı, hava sıcaklığının da 25 °C’yi geçtiği

zaman başlar. Ormanlarda traşlama kesiminin uygulandığı hallerde havanın bağıl nemi azalır.

Bu azalma traşlama olarak kesilen alanın büyüklüğü ile artar.

Hava kütleleri soğudukça içindeki nemi tutma güçleri azalır. Onun için havanın sıcaklığı

düştükçe öyle bir an gelir ki hava içindeki su buharı çok küçük su tanecikleri halinde

yoğunlaşmaya başlar. İçinde asılı olarak kalabilecek kadar küçük su taneciklerine sahip

kütleler karasal yüzeylere veya su yüzeylerine yakın yerlerde bulunursa bunlara ”sis” denir.

Dünya üzerinde birçok yerlerde belirli ağaç türlerinin yayılım ile sis kuşakları arasında

bağıntılar olduğu bilinmektedir.

Yağışlar ile Diğer Faktörler Arasındaki Karşılıklı Etki ve İlişkiler

Yağışlar tüm canlılar için büyük bir önem taşıyan suyun kaynağıdır. Tüm canlıların

yaşamlarını sürdürebilmeleri için çok yönlü etkileri olan su faktörü ile ilgili olarak bu kısımda

başlıca iki konu üzerinde durulacaktır. Bunlardan birincisi dünya üzerindeki ve toprak

içindeki suyun kaynağı olan yağışların meydana gelişi, miktarı ve dağılışı üzerinde rol

oynayan faktör, ikincisi de yağışların orman ekosistemi üzerindeki etkileridir.

Yağışlar Üzerinde Etkili Olan Faktörler

Yağışla üzerinde etkili olan en önemli faktörler şunlardır: Enlem dereceleri, denizden

yükseklik, nemli rüzgarların geldiği yön ve arazi bakısı, büyük su yüzeyleri, soğuk ve sıcak

su akıntıları, ormanlardır.

Enlem Derecelerinin Yağış Miktarı Üzerindeki Etkisi

Yağış miktarı genel olarak kutuplardan ekvatora doğru bir artış gösterir. Bunun nedeni

ekvatordaki sıcak havanın nem tutma kapasitesinin yüksek oluşu, dolayısıyla bol yağış

sağlamasıdır. Bunun aksine kutuplarda havanın doygunluk nemi miktarı çok azdır. Yalnız

kutuplardan ekvatora doğru olan bu yağış miktarı artışı düzenli bir şekilde olmayıp 30.

enlem derecesi civarında bir azalma, sonra tekrar bir artma söz konudur.

Denizden Yüksekliğin Yağış Üzerindeki Etkisi

Alçak kısımlarda daha sıcak olduğu için büyük bir nem tutma kapasitesine sahip hava

kütleleri bir dağın yamacından daha yukarı doğru yükselmeye başlayınca soğurlar ve

içlerindeki nem yoğunlaşarak yağış halinde düşmeye başlar. Bu nedenle nem getiren

rüzgarların geldiği yöne bakan dağ yamaçlarının üst kısımları alt kısımlarına kıyasla daha

çok yağış alır. Denizden yükseklikle yağış miktarının artışı arasındaki ilişki belirli bir

yüksekliğe kadar geçerlidir. Bazı bölgelerde 2000 m, bazı yerlerde ise 3000 m yükseklikten

sonra yağış miktarında artış olmamaktadır.

Nemli Rüzgarların Geliş Yönü ve Arazi Bakısının Yağışlar Üzerindeki Etkisi

Nemli rüzgarların geldiği yöne bakan arazi yamaçları diğer yamaçlardan daha çok yağış

alır. Bundan dolayı deniz yönüne bakan yamaçlara orografik yağışlar ile bol miktarda nem

bırakılır. Ülkemizde Karadeniz kıyı dağlarının denize bakan kuzey yamaçları, Akdeniz’de

ise Toros dağlarının güney yamaçları kara içine bakan yamaçlardan daha çok yağış alır.

Büyük Su Yüzeyleri İle Okyanuslardaki Soğuk ve Sıcak Su akıntılarının Yağış

Üzerindeki Etkileri

Havadaki nemin kaynağını yer küremizdeki büyük su yüzeyleri, yani okyanuslar ve denizler

oluşturduğuna göre bunlara yakın olan yerler zengin yağışlara sahiptir. Ülkemizde deniz

kıyılarında genellikle yağış 1000 mm. civarında olduğu halde İç Anadolu’da bu miktar 300

mm.’ye, hatta daha aşağıya düşmektedir. Yağışların miktarı üzerinde rol oynayan su

akıntıların; Sıcak su akıntıları, etrafındaki havayı ısıttıklarından ve suyun buharlaşmasına

neden olduklarından hem nem tutma kapasitesini, hem de mutlak nem miktarını artırırlar ve

böylece bol yağış getirecek hava kütlelerini oluştururlar (örnek, Gulf stream). Soğuk su

akıntıları ise havanın nem tutma kapasitesini ve mutlak nemi düşürdüğünden yakınından

geçtikleri yerde kuraklık yaratırlar (örnek, Kanarya akıntısı).