กฎหมายรัฐธรรมนูญ สมัย · ๓ สารบัญ หน้า บทที่ " เอกสิทธิ์และความคุ้มกันตามรัฐธรรมนูญ
Bio12 บทที่ 1-4 final 02 แก้บทที่ 2 หน้า42 · 1....
48
2 | การรักษาดุลยภาพของร่างกายมนุษย์ การออกกำาลังกายอย่างสม่ำาเสมอจะช่วยให้ร่างกายแข็งแรง ระบบต่าง ๆ ของร่างกาย ทำางานได้ตามปกติ ลดโอกาสการเกิดอาการเจ็บป่วย ขณะที่ออกกำาลังกายร่างกายเกิดการ เปลี่ยนแปลงต่าง ๆ ขึ้น เพื่อรักษาดุลยภาพให้คงที่ เช่น เมื่ออุณหภูมิในร่างกายสูงขึ้น ร่างกาย จะระบายความร้อนเพื่อรักษาอุณหภูมิให้เป็นปกติ โดยหายใจเร็วขึ้นหรือการขับเหงื่อที่ทำาให้ สูญเสียน้ำาและแร่ธาตุบางชนิด ทำาให้กระหายน้ำาจึงต้องดื่มน้ำาเพื่อทดแทนน้ำาที่สูญเสียไป การที ่ ร่างกายเกิดการเปลี ่ยนแปลงต่าง ๆ ซึ ่งไม่ได้อยู ่ในภาวะปกติแต่มีการรักษาดุลยภาพของร่างกาย เพื่อให้กลับสู่ภาวะปกตินั้นเกิดขึ้นได้อย่างไร บทที่ goo.gl/NFovGt สถาบันส่งเสริมการสอนวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี บทที่ 2 | การรักษาดุลยภาพของร่างกายมนุษย์ วิทยาศาสตร์ชีวภาพ 20 สงวนสิทธิ์โดย สสวท. ห้ามเผยแพร่ ท้าซ ้า ดัดแปลง หรือจ้าหน่าย สงวนสิทธิ์โดย สสวท. ห้ามเผยแพร่ ท้าซ ้า ดัดแปลง หรือจ้าหน่าย
Transcript of Bio12 บทที่ 1-4 final 02 แก้บทที่ 2 หน้า42 · 1....
2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย
การออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอจะชวยใหรางกายแขงแรง ระบบตาง ๆ ของรางกายทำางานไดตามปกต ลดโอกาสการเกดอาการเจบปวย ขณะทออกกำาลงกายรางกายเกดการเปลยนแปลงตางๆขนเพอรกษาดลยภาพใหคงทเชนเมออณหภมในรางกายสงขนรางกายจะระบายความรอนเพอรกษาอณหภมใหเปนปกต โดยหายใจเรวขนหรอการขบเหงอททำาใหสญเสยนำาและแรธาตบางชนดทำาใหกระหายนำาจงตองดมนำาเพอทดแทนนำาทสญเสยไปการทรางกายเกดการเปลยนแปลงตาง ๆ ซงไมไดอยในภาวะปกตแตมการรกษาดลยภาพของรางกายเพอใหกลบสภาวะปกตนนเกดขนไดอยางไร
บทท
goo.gl/NFovGt
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ20
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
มนษยมวธการรกษาดลยภาพภายในรางกายใหดำารงชวตไดอยางปกตในสภาพแวดลอมทแตกตางกนไดอยางไร
1. ระบโครงสรางและอธบายการทำางานของไตมนษย2. อธบายกลไกการรกษาดลยภาพของนำาและสารในรางกายโดยการทำางานของไต3. อธบายกลไกการรกษาดลยภาพของกรด-เบสของเลอดโดยการทำางานของไตและปอด4. สบคนขอมลและอธบายสาเหตแนวทางปองกนหรอรกษาโรคทเกยวกบไตและ ทางเดนปสสาวะ5. อธบายกลไกการรกษาดลยภาพของอณหภมภายในรางกายโดยการทำางานของ หลอดเลอดฝอยตอมเหงอเสนขนทผวหนงและกลามเนอโครงราง6. อธบายบทบาทของอวยวะหรอเนอเยอททำาหนาทปองกนและทำาลายเชอโรคหรอ สงแปลกปลอม7. อธบายและเขยนแผนผงเกยวกบกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบ ไมจำาเพาะและแบบจำาเพาะ8. สบคนขอมลอธบายสาเหตอาการแนวทางปองกนและการรกษาโรคทเกดจาก ความผดปกตของระบบภมคมกน9. สบคนขอมลอธบายกลไกของภาวะภมคมกนบกพรองทมสาเหตมาจากการตดเชอHIV10.ระบสาเหตและวธการปองกนการตดเชอHIV
คำาถามสำาคญ
จดประสงคการเรยนร
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 21
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
1. อวยวะททำาหนาทกำาจดของเสยทเกดจากกระบวนการเมแทบอลซมในรางกายคอไต
2. สารทกรองผานโกลเมอรลสไดคอเซลลเมดเลอดแดงนำากลโคสและไอออนตางๆ
3. เหงอชวยระบายความรอนและขบโซเดยมออกจากรางกาย
4. เซลลเมดเลอดขาวและเกลดเลอดทำาหนาทกำาจดเชอโรคหรอสงแปลกปลอมทเขาส รางกาย
5. รางกายกำาจดแกสคารบอนไดออกไซดทเกดจากกระบวนการเมแทบอลซมโดยการ หายใจออก
6. การผลตวคซนทำาโดยการใชเชอโรคทออนกำาลงลงหรอตายแลวมาฉดกระตนให รางกายสรางภมคมกน
7. สาเหตสวนใหญททำาใหผปวยทตดเชอHIVเสยชวตคอการเกดโรคแทรกซอนตางๆ เชนโรคปอดบวมวณโรคเปนตน
ตรวจสอบความรกอนเรยน
ใหนกเรยนใสเครองหมายถก()หรอผด()หนาขอความตามความเขาใจของนกเรยน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ22
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ในฤดรอนของประเทศไทยมกจะพบผเปนโรคลมแดดหรอฮทสโตรก(heatstroke)อยเสมอโดยจะเกดกบผทมสขภาพออนแอผสงวยเดกเลกและผทประกอบกจกรรมกลางแจงผปวยจะมอณหภมภายในรางกายสงกวา40องศาเซลเซยสไมมเหงอปวดศรษะหรอมนศรษะการทรงตวไมดหายใจเรวและตนหวใจเตนเรวเหนอยถาอาการหนกจะชอกและหมดสตอาจทำาใหเสยชวตไดนกเรยนจะนำาความรเรองการรกษาดลยภาพของรางกายมาใชปองกนการเกดฮทสโตรกไดอยางไร
รางกายมนษยมนำาประมาณรอยละ65-70ของนำาหนกตวพบไดทงภายในเซลลและภายนอกเซลลนำาทำาหนาทเปนตวกลางในการเกดปฏกรยาเคมชวยปรบอณหภมของรางกายชวยลำาเลยงแกสสารอาหารและของเสยในแตละวนมนษยตองดมนำาใหเพยงพอตอความตองการของรางกายเพอทดแทนนำาสวนทเสยไปจากการขบถายการหายใจและการระเหยผานผวหนงการสญเสยนำาขนกบอณหภมและความชนในอากาศเชนเมออยกลางแดดรางกายจะขบเหงอออกมากกวาปกตซงเหงอทขบออกมาจะมทงนำาและแรธาตปนออกมาดวยหรอเมออณหภมภายนอกตำาลงรางกายจะขบปสสาวะบอยกวาปกตการรบนำาเขาสรางกายและสญเสยนำาออกจากรางกายโดยเฉลยสรปไดดงรป2.1
การรกษาดลยภาพ(homeostasis)คอการรกษาสภาพแวดลอมภายในสงมชวตใหสมดลและเหมาะสมตอการดำารงชวต
ความรเพมเตม
ถาปรมาณนำาทรางกายไดรบและปรมาณนำาทสญเสยออกจากรางกายไมสมดลกนจะมผลอยางไร
ชวนคด
2.1 การรกษาดลยภาพของนำาและสารในรางกาย
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 23
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
หลอดเลอดรนลอารเตอร
ทอปสสาวะกระเพาะปสสาวะ
ทอไตไต
หลอดเลอดรนลเวนรางกายไดรบนำาปรมาณมากทสดโดยวธใดและสญเสยนำาออกไปมากทสดโดยวธใด
รป 2.1 ปรมาณนำาโดยเฉลยทไดรบและสญเสยออกจากรางกายผใหญใน 1 วน
(*การระเหยผานผวหนงและการหายใจ)
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ24
เมแทบอลซม 200 มลลลตร
เหงอ100 มลลลตร
อจจาระ200 มลลลตร
การระเหย *700 มลลลตร
ปสสาวะ 1,500 มลลลตร
รวมปรมาณนำาทรางกายไดรบ2,500 มลลลตร
รวมปรมาณนำาทรางกายสญเสย2,500 มลลลตร
อาหาร700 มลลลตร
เครองดม1,600 มลลลตร
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
รป 2.2 ไตและอวยวะในระบบขบถาย
หลอดเลอดรนลอารเตอร
ทอปสสาวะกระเพาะปสสาวะ
ทอไตไต
หลอดเลอดรนลเวน
นำาในรางกายไดจากเครองดมอาหารและกระบวนการเมแทบอลซมขณะเดยวกนกถกขบออกปรมาณมากในรปของปสสาวะทำาใหปรมาณนำาหรอสารตางๆ ในรางกายเกดการเปลยนแปลงตลอดเวลาแตรางกายยงรกษาดลยภาพไวไดบางกรณถารางกายขาดนำา เชน การดมนำานอยอาเจยนทองเสยหรอมปรมาณนำาในเลอดมากเกนความตองการเชนการดมนำามากในเวลาสนๆ รางกายกยงคงรกษาดลยภาพของนำาไวไดเชนกนเพราะถาดลยภาพของนำาเสยไปจะสงผลกระทบตอการทำางานของระบบตางๆ เชนระบบหมนเวยนเลอดระบบประสาทเปนตน
ในการรกษาดลยภาพของนำาอวยวะทมบทบาทสำาคญคอไตนอกจากนไตยงทำาหนาทกำาจดของเสยทเกดจากกระบวนการเมแทบอลซมดวยโดยเฉพาะของเสยทเกดจากการสลายโปรตนและกรดนวคลอกซงเปนสารทมไนโตรเจนเปนองคประกอบไดแกยเรยกรดยรกและแอมโมเนยไตสามารถรกษาดลยภาพของนำารวมทงกำาจดของเสยทมไนโตรเจนเปนองคประกอบไดอยางไร
การทำางานของไต
อวยวะในระบบขบถายของมนษยประกอบดวยไต(kidney)ทอไต(ureter)กระเพาะปสสาวะ(urinarybladder)และทอปสสาวะ(urethra)ดงรป2.2
เมแทบอลซม (metabolism)คอปฏกรยาเคมตางๆทเกดขนภายในสงมชวต เชนการหายใจระดบเซลลเพอใหไดพลงงานสำาหรบการดำารงชวต
ความรเพมเตม
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 25
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ไตทำาหนาทกำาจดของเสยทมไนโตรเจนเปนองคประกอบและกำาจดสารในเลอดทมปรมาณมากเกนความตองการการกำาจดของเสยโดยไตประกอบดวย3ขนตอนคอการกรอง(filtration)การดดกลบ (reabsorption)และการหลง (secretion)
เมอผาไตออกตามยาวพบวาเนอไตแตละขางประกอบดวยหนวยไต(nephron)ประมาณ1ลานหนวยแตละหนวยไตประกอบดวยโกลเมอรลส(glomerulus)โบวแมนสแคปซล(Bowman’scapsule)และทอหนวยไตสวนทเรยกวาโกลเมอรลสเปนกลมหลอดเลอดฝอยทลอมรอบดวยโบวแมนสแคปซลซงมลกษณะคลายถวยถดจากโบวแมนสแคปซลจะเปนทอหนวยไตทมลกษณะเปนทอยาวและขดไปมาอยแนบชดกบหลอดเลอดฝอยทมาพนตามทอหนวยไตและทปลายสดของทอหนวยไตจะเปดออกททอรวม(collectingduct)ซงเปดออกสกรวยไต(pelvis)ดงรป2.3
รป 2.3 ไตของมนษย
ก.ไตผาตามยาว ข.หนวยไตและทอรวม
กรวยไต ทอรวม
โกลเมอรลส
หลอดเลอดฝอยทอไต ทอหนวยไต
หลอดเลอดรนลเวน
หลอดเลอดรนลอารเตอร
หลอดเลอดรนลอารเตอร
หลอดเลอดนำาเลอดเขาโกลเมอรลส
หลอดเลอดรนลเวน
หลอดเลอดนำาเลอดออกจากโกลเมอรลส
โบวแมนสแคปซล
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ26
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
การทำางานของหนวยไตเรมจากเลอดไหลผานหลอดเลอดรนลอารเตอร(renalartery)ซงนำาเลอดเขาสไตและผานหลอดเลอดทนำาเลอดเขาสโกลเมอรลสเมอถงโกลเมอรลสสารขนาดเลกเชนนำายเรยกลโคสกรดแอมโนและแรธาตสวนหนงจะถกกรองทโกลเมอรลสและผนงของโบวแมนสแคปซลทตดกบโกลเมอรลสและเขาสชองในโบวแมนสแคปซลสวนเซลลเมดเลอดเกลดเลอดและสารทมขนาดใหญเชนโปรตนยงคงอยในเลอดของเหลวทกรองไดจะไหลผานไปยงทอหนวยไตซงบรเวณนสารทยงมประโยชนตอรางกายจะถกดดกลบทงหมดเชนกลโคสกรดแอมโนและดดกลบบางสวนเชนนำาไอออนตางๆ และนำาเขาสหลอดเลอดฝอยเพอรกษาสมดลของนำาและสารตางๆ ในรางกายบางกรณเซลลทอหนวยไตจะหลงสารบางชนดทไดจากเลอดเขาสทอหนวยไตเชนไอออนตางๆ ของเหลวทไดจะถกขบถายออกจากรางกายผานทางทอรวมเปนปสสาวะ (รป2.4)แลวเขาสกรวยไตทอไตและสะสมในกระเพาะปสสาวะกอนทจะขบออกนอกรางกายทางทอปสสาวะ
สารเสพตดบางชนดเชนยาบา(methamphetamine)กญชา(marijuana)ยาอ(ecstasy)มอรฟน (morphine) เฮโรอน (heroin) เมอผานไตและไมถกดดกลบจะทำาใหมความเขมขนสงและตรวจพบในปสสาวะไดจงสามารถใชตรวจคดกรองเบองตน(screeningtest)สำาหรบผตองสงสยทอาจเสพสารเสพตด
รหรอไม
หนวยไตทำาหนาทกรองดดกลบและหลงสารใดบาง
ตรวจสอบความเขาใจ
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 27
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
รป 2.4 การทำางานของหนวยไต
ทอรวม
ปสสาวะ
ทอหนวยไต
หลอดเลอดนำาเลอดออกจากโกลเมอรลส
หลอดเลอดนำาเลอดเขาโกลเมอรลส
โกลเมอรลส
การกรอง
กรดแอมโน
กลโคส
ไอออนตางๆ
ไอออนตางๆ ไอออนตางๆ
ไอออนตางๆ
ไอออนตางๆ ไอออนตางๆ ไอออนตางๆ
ไอออนตางๆ ไอออนตางๆ ไอออนตางๆ
ไอออนตางๆ
นำา
นำา
ยเรย
ยเรย
ยเรย
ยเรย
การดดกลบ
การหลง
โบวแมนสแคปซล
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ28
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
กระบวนการทำางานของไตทง3 ขนตอนเกดขนอยางตอเนองตลอดเวลาโดยในแตละวนไตตองกรองสารตางๆทอยในเลอดมากถงวนละประมาณ180ลตรดงนนถาบคคลทมการทำางานของไตบกพรองเชนผปวยโรคไตจะทำาใหของเสยสะสมในเลอดอยางรวดเรวจนไมสามารถรกษาดลยภาพของรางกายและอาจทำาใหเสยชวตได
สารบางอยางทอาจปะปนออกมาพรอมกบปสสาวะเชนHCGกลโคสยาบากญชาสามารถตรวจพบโดยชดตรวจสำาเรจรปทำาใหสามารถตรวจคดกรองเบองตนกอนเขารบการปรกษาจากแพทยหรอแยกผเสพสารเสพตด
ชดตรวจการตงครรภชดตรวจกลโคสโปรตนชดตรวจยาบา
รหรอไม
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 29
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
กรณรางกายสญเสยนำาเชนเหงอออกมากจากการออกกำาลงกายอยางหนกสงผลใหเลอดมความเขมขนมากขนจะกระตนใหไฮโพทาลามสสงกระแสประสาทไปกระตนตอมใตสมองสวนหลงใหหลงADHเขาสระบบหมนเวยนเลอดไปยงไตเพอกระตนเซลลทอหนวยไตและทอรวมใหดดกลบนำาเขาสหลอดเลอดมากขนทำาใหปสสาวะมปรมาณลดลงปรมาณนำาในเลอดเขาสภาวะสมดล
Antidiuretichormone(ADH)หรอvasopressinสรางจากเซลลประสาททสมองสวนไฮโพทาลามสแลวนำามาเกบไวทตอมใตสมองสวนหลงกอนทจะหลงเขาสระบบหมนเวยนเลอด
ความรเพมเตม
รป 2.5 สมองสวนไฮโพทาลามสและตอมใตสมองสวนหลง
การรกษาดลยภาพของนำาในรางกาย
ปสสาวะทขบออกมาจากรางกายในแตละครงมปรมาณไมเทากนขนอยกบปรมาณนำาทรางกายไดรบและสญเสยออกไป รางกายทราบไดอยางไรวาปรมาณนำาทรบเขาและขบออกมเทาใดจงจะรกษาดลยภาพของนำาในรางกายได
ในการควบคมปรมาณนำาในรางกายใหอยในภาวะสมดลสมองสวนไฮโพทาลามส(hypothalamus)ทำาหนาทควบคมการหลงฮอรโมนแอนตไดยเรตก(antidiuretichormone:ADH)จากตอมใตสมองสวนหลง(posteriorpituitarygland)ดงรป2.5โดยADHทำาหนาทกระตนการดดกลบนำาททอหนวยไตและทอรวมเพอลดการสญเสยนำาทางปสสาวะ
ไฮโพทาลามส
ตอมใตสมองสวนหลง
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ30
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สวนในกรณทรางกายมปรมาณนำามากเกนเชนการดมนำาปรมาณมากในเวลาสนๆ จะทำาใหความเขมขนของเลอดลดลงจะลดการกระตนไฮโพทาลามสทำาใหตอมใตสมองสวนหลงหลงADHนอยลงเซลลทอหนวยไตและทอรวมจงลดการดดกลบนำาปสสาวะมปรมาณมากขนปรมาณนำาในเลอดกลบเขาสภาวะสมดลสรปไดดงรป2.6
ไดยเรตก(diuretic)คอสารขบปสสาวะสารนมสมบตทำาใหเซลลทอหนวยไตสญเสยนำาออกไปมากกวาการดดกลบนำาเขามา ตวอยางของไดยเรตก เชนสารคาเฟอน ซงพบไดใน ชา กาแฟชอกโกแลตแอลกอฮอลและนำาอดลมบางประเภท
รหรอไม
ระบบใดบางของรางกายททำาหนาทประสานกนเพอรกษาปรมาณนำาในรางกายใหสมดล
ตรวจสอบความเขาใจ
รป 2.6 กลไกการรกษาดลยภาพของนำาในรางกาย
เหงอออกมาก
ดมนำา
กระหายนำา
ดมนำามาก
รางกายสญเสยนำา รางกายมนำามาก
ความเขมขนของเลอดเพมขน
ความเขมขนของเลอดลดลง
กระตนไฮโพทาลามส
ลดการกระตนไฮโพทาลามส
ปสสาวะมปรมาณนอย
ปสสาวะมปรมาณมากกระตนตอม
ใตสมองสวนหลงใหหลง ADH มากขน
ตอมใตสมองสวนหลง
หลง ADH นอยลง
กระตนทอหนวยไตและทอรวมเพมการดดกลบนำา
ทอหนวยไตและทอรวมลดการดดกลบนำา
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 31
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ดงนนกรณการเกดฮทสโตรกสามารถปองกนไดโดยดมนำาบอยๆ หลกเลยงการอยกลางแดดเปนเวลานานหลกเลยงการออกกำาลงกายอยางหกโหมเปนตนการปฏบตดงกลาวเปนการชวยรกษาดลยภาพของนำาและสารตางๆรวมทงอณหภมในรางกายทำาใหสามารถดำาเนนกจกรรมในชวตประจำาวนตอไปได
จดประสงค
อธบายกลไกการรกษาดลยภาพของของเหลวในรางกายและแปลผลการทดลองไดอยางมเหตผล
วธการทำากจกรรม
ใหนกเรยนพจารณาผลการทดลองทแสดงในตารางแลวตอบคำาถามใหถกตอง
ผลการทดลอง
ชายคนหนงดมนำา600มลลลตรหมดภายใน5นาทแลวเกบปสสาวะทกๆ30นาทจำานวน7ครงไดผลดงน
กจกรรม 2.1 การรกษาดลยภาพของของเหลวในรางกาย
นาทท
ปรมาณปสสาวะ(mL)
30
35
60
180
90
150
120
40
150
30
180
30
210
20
จงเขยนกราฟแสดงความสมพนธระหวางปรมาณปสสาวะกบเวลาหลงจากดมนำา
จากกราฟทไดนกเรยนจะอธบายเชอมโยงเกยวกบการรกษาดลยภาพของของเหลวในรางกายอยางไรโดยกลาวถงบทบาทของไฮโพทาลามสADHไตและหนวยไต
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ32
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
จากกจกรรมนเมอรางกายมปรมาณนำามากกวาปกตจะทำาใหความเขมขนของเลอดลดลงทำาใหลดการกระตนไฮโพทาลามสตอมใตสมองสวนหลงจงลดการหลงADHสงผลใหเซลลททอหนวยไตและทอรวมลดการดดกลบนำาเขาสหลอดเลอดรางกายจงขบปสสาวะออกมาปรมาณมากซงจะสงเกตไดจากนาทท60และนาทท90
ภาวะนำาเปนพษ(waterintoxication)เกดจากการดมนำาปรมาณมากเกนไป(มากกวา6-7ลตรตอวน)ทำาใหนำาในรางกายมปรมาณมากกวาปกตโซเดยมในเลอดจงมความเขมขนลดลงเรยกวาภาวะโซเดยมในเลอดตำา(hyponatremia)นำาในเลอดแพรเขาสเซลลทำาใหเซลลบวมนำาผปวยจะมอาการปวดศรษะคลนไสอาเจยนอาจกระตกหรอชกจากสมองบวมปอดบวมและอาจเสยชวตได
รหรอไม
การรกษาดลยภาพของแรธาตในรางกาย
นอกจากการรกษาดลยภาพของนำาในรางกายแลวยงมการรกษาดลยภาพของแรธาตอนๆ เชนโซเดยมโพแทสเซยมซงมบทบาทสำาคญตอการทำางานของระบบประสาทและกลามเนอการรกษาดลยภาพของแรธาตในเลอดเชนกรณทปรมาณโซเดยมตำาจะควบคมโดยฮอรโมนแอลโดสเตอโรน(aldosterone)ทสรางจากตอมหมวกไต(adrenalgland)โดยไปกระตนใหทอหนวยไตและทอรวมดดกลบโซเดยมและนำาเขาสกระแสเลอดทำาใหปรมาณโซเดยมในเลอดอยในภาวะสมดลสงผลตอความดนเลอดและปรมาตรของเลอดใหอยในภาวะสมดลดวยดงรป2.7
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 33
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
รป 2.7 กลไกการรกษาดลยภาพโซเดยมในรางกาย
เกลอ
นำาปลา
ปรมาณโซเดยมตำา
กระตน
กระตน
ตอมหมวกไต
หลงแอลโดสเตอโรน
ดดกลบโซเดยมและนำาเขาสระบบหมนเวยนเลอด
ปรมาณโซเดยมในรางกายสมดล
ทอหนวยไต ทอรวม
รหรอไม
ปจจบนจากการสำารวจของกรมอนามยรวมกบสถาบนโภชนาการมหาวทยาลยมหดลพบวาคนไทยสวนใหญไดรบโซเดยมมากถง2 เทาของปรมาณทแนะนำาในแตละวนโดยไดรบจากเครองปรงตางๆ เชนเกลอนำาปลากะปหรอผงชรสทำาใหเสยงตอการเกดโรคความดนโลหตสงซงจะสงผลถงการทำางานของไตโดยเกดความผดปกตในการกรองทำาใหอาจพบโปรตนในปสสาวะและถาไตไมสามารถขบโซเดยมไดจะทำาใหเกดการคงของโซเดยมและนำาในอวยวะตางๆ ผปวยจะมอาการแขนขาบวมแนนหนาอกเหนอยงาย
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ34
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
รป 2.8 อตราการทำางานของเอนไซมทคา pH ตาง ๆ
ปฏกรยาเคมตางๆในรางกายถกควบคมโดยเอนไซมหลายชนดเอนไซมสวนใหญทำางานไดดในภาวะทเปนกลางเชนเอนไซมอะไมเลส(amylase)หากไมสามารถรกษาความเปนกรด-เบส(pH)ใหอยในภาวะสมดลไดจะสงผลกระทบตอการทำางานของเอนไซมและการทำางานของระบบตางๆแตยงมเอนไซมบางชนดททำางานไดดทpHตำาเชนเอนไซมเพปซน(pepsin)ในกระเพาะอาหารจะทำางานไดดในภาวะทเปนกรดโดยจะไดศกษาจากรป2.8
จากรปแสดงความสมพนธของอตราการทำางานของเอนไซมอะไมเลสทคาpHตางๆกนจะเหนวาเอนไซมเพปซนทำางานไดดทสดทคาpH2สวนเอนไซมอะไมเลสทำางานไดดทสดทคาpH7ดงนนเพอใหเอนไซมทำางานไดดรางกายจงตองรกษาดลยภาพของกรด-เบสใหอยในชวงทเหมาะสม
เอนไซมอะไมเลสสามารถทำางานไดดทสดทคาpHใด
จงอธบายอตราการทำางานของเอนไซมเพปซนและเอนไซมอะไมเลส
2.2 การรกษาดลยภาพของกรด–เบสของเลอดอต
รากา
รทำาง
านขอ
งเอน
ไซม เพปซน
อะไมเลส (นำาลาย)
2 4 6 8 10 12 14pH
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 35
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
โบวแมนสแคปซล
โกลเมอรลส
ทอหนวยไต
เลอดในรางกายมนษยประกอบดวยเซลลเมดเลอดนำาแกสออกซเจนแกสคารบอนไดออกไซดสารททำาใหเลอดแขงตวสารอาหารตางๆ องคประกอบเหลานไหลเวยนไปทวรางกายขณะเดยวกนกระบวนการเมแทบอลซมในรางกายทำาใหความเปนกรด-เบสของเลอดเปลยนแปลงไดตลอดเวลารางกายจงตองรกษาความเปนกรด-เบสของเลอดใหอยในระดบปกตความเปนกรด-เบสของเลอดเปลยนแปลงไดอยางไรและรางกายสามารถรกษาดลยภาพของกรด-เบสของเลอดไดอยางไร
การทรางกายทำากจกรรมตางๆไดนนตองใชพลงงานทไดจากการหายใจระดบเซลลซงจะเกดแกสคารบอนไดออกไซด(CO₂)แลวรวมตวกบนำาในเลอดเกดเปนกรดคารบอนก(H₂CO₃)แตกตวใหไฮโดรเจนไอออน(H+)และไฮโดรเจนคารบอเนตไอออน(HCO₃-)ดงสมการ
โดยปกตความเปนกรด-เบสในเลอดขนอยกบการเปลยนแปลงความเขมขนของไฮโดรเจนไอออนทอยในเลอดการทำากจกรรมตางๆเชนการออกกำาลงกายการรบประทานอาหารเปนปจจยททำาใหความเขมขนของไฮโดรเจนไอออนเปลยนไปถาความเขมขนของไฮโดรเจนไอออนลดลงแสดงวาเลอดมภาวะเปนเบสมากขนหรอถาความเขมขนของไฮโดรเจนไอออนเพมขนแสดงวาเลอดมภาวะเปนกรดมากขนแตโดยทวไปเลอดมแนวโนมทจะมภาวะเปนกรดเนองจากมแกสคารบอนไดออกไซดเกดขนและสะสมตลอดเวลารางกายจงตองกำาจดไฮโดรเจนไอออนซงในบทเรยนนจะศกษาการควบคมความเปนกรด-เบสในเลอดโดยการทำางานของปอดและการทำางานของไต
การควบคมดลยภาพของกรด–เบสของเลอดโดยการทำางานของปอด
ปอดทำาหนาทในการแลกเปลยนแกสโดยการหายใจเขาเพอลำาเลยงแกสออกซเจนเขาสเซลลตางๆ ในรางกายและนำาแกสคารบอนไดออกไซดออกจากรางกายโดยการหายใจออกถาปรมาณแกสคารบอนไดออกไซดหรอไฮโดรเจนไอออนสะสมอยในเลอดมากจะสงผลใหเลอดมความเปนกรดเพมขนการเปลยนแปลงนจะสงสญญาณไปกระตนศนยควบคมการหายใจทสมองทำาใหเพมอตราการหายใจเพอขบแกสคารบอนไดออกไซดออกจากปอดเรวขน เชนการหายใจเรวและลกหลงการออกกำาลงกายอยางหนกแตถาเลอดเปนเบสอตราการหายใจจะลดลงเพอเพมปรมาณไฮโดรเจนไอออนใหสงขนโดยการสะสมแกสคารบอนไดออกไซดในเลอดทำาใหความเปนกรด-เบสในเลอดเขาสภาวะสมดล
แกสคารบอนไดออกไซด
นำา กรดคารบอนก ไฮโดรเจนไอออน
ไฮโดรเจนคารบอเนตไอออน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ36
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
หลอดเลอดนำาเลอดออกจากโกลเมอรลสหลอดเลอดนำาเลอดเขาโกลเมอรลส
โบวแมนสแคปซล
โกลเมอรลส
ทอหนวยไตหลอดเลอดฝอยทอยรอบทอหนวยไต
การควบคมดลยภาพของกรด-เบสของเลอดโดยการทำางานของไต
นอกจากไตจะทำาหนาทรกษาดลยภาพของนำาและแรธาตแลวยงมสวนชวยในการรกษาดลยภาพของกรด-เบสในเลอดอกดวยเมอคาความเปนกรดของเลอดเพมขนไฮโดรเจนไอออนและแอมโมเนยมไอออน(NH₄+)จะออกจากเลอดเขาสเซลลทผนงของทอหนวยไตแลวหลงเขาสของเหลวในทอหนวยไตกอนขบออกไปกบปสสาวะขณะเดยวกนเซลลททอหนวยไตจะดดกลบสารทมสมบตเปนเบส เชนไฮโดรเจนคารบอเนตไอออนโซเดยมไอออนเขาสหลอดเลอดทำาใหเลอดเขาสภาวะสมดลดงรป2.9
รป 2.9 การทำางานของหนวยไตเมอเลอดมภาวะเปนกรด
H+ NH₄+
HCO₃- Na+
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 37
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ก.อาการบวมนำาทบรเวณมอเทาและลำาตว ข.อาการบวมนำาเมอกดลงไปแลวผวหนงยบลงและไมคนรปทนท
ถาเลอดมภาวะเปนเบสทอหนวยไตจะมการหลงและดดกลบสารตางๆอยางไรเพอรกษาดลยภาพของกรด-เบสของเลอด
ถาไตไมสามารถทำางานไดจะมผลอยางไรตอรางกาย
ตรวจสอบความเขาใจ
โรคไตและโรคทเกยวกบทางเดนปสสาวะ
ไตเปนอวยวะสำาคญทำาหนาทในการรกษาดลยภาพของนำาและสารตางๆ ในรางกายถาไตไมสามารถทำางานไดหรอมสาเหตอนทสงผลกระทบตอประสทธภาพการทำางานของไตอาจทำาใหเกดโรคทเกยวกบไตและหากไมดแลรกษาจะทำาใหเกดโรคไตวายซงอาจทำาใหเสยชวตไดนอกจากนผทเปนโรคทเกยวกบทางเดนปสสาวะเชนโรคกระเพาะปสสาวะอกเสบทอปสสาวะอกเสบหากไมรกษากสงผลถงประสทธภาพการทำางานของไตดวยเชนกนอาการของโรคไตบางโรคจะปรากฏกตอเมอประสทธภาพในการทำางานของไตลดลงมากโดยทวไปผปวยทเปนโรคเกยวกบไตจะมอาการตวบวมเพราะมนำาสะสมอยทระหวางเซลลเปนจำานวนมากดงรป2.10
รป 2.10 ลกษณะอาการของผปวยโรคไต
ขณะกดผวหนง หลงกดผวหนง
รอยยบของผวหนง
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ38
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ก.การฟอกเลอดดวยเครองไตเทยม ข.การปลกถายไต
ผปวยทไตทำางานไดเพยงรอยละ10จะตองเขารบการฟอกเลอดโดยการใชเครองไตเทยมหรอผาตดปลกถายไตโดยนำาไตจากคนทมสขภาพดมาปลกถาย(รป2.11)แตวธนตองระวงปญหาเรองการตอตานการปลกถายอวยวะอนเนองมาจากการทำางานของระบบภมคมกนของรางกายของทผไดรบการปลกถายสวนใหญจงใชไตจากผทมความสมพนธทางสายเลอด
ดงนนถาตองการใหไตทำางานไดเปนปกตจะตองดแลและรกษาสขภาพรางกายโดยรบประทานอาหารใหไดสดสวนลดการรบประทานอาหารทมรสเคมดมนำาสะอาดและเพยงพอกบความตองการของรางกายควบคมความดนเลอดใหอยในเกณฑปกตหลกเลยงการสบบหรและออกกำาลงกายสมำาเสมอ
รป 2.11 วธการดแลและรกษาโรคไต
การตรวจการทำางานของไตสามารถตรวจไดจากปสสาวะซงเปนการตรวจคดกรองเบองตนเชนตรวจคาความเปนกรด-เบสรวมทงตรวจหาโปรตนกลโคสเซลลเมดเลอดแดงและผลกแคลเซยมออกซาเลต
รหรอไม
ไตของผให
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตร�และเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 39
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
จดประสงค
1. สบคนขอมลสำารวจอธบายสาเหตอาการแนวทางการปองกนหรอรกษาโรคทเกยวกบไตและโรคทเกยวกบทางเดนปสสาวะ
2. นำาความรทศกษามาปฏบตตนและแนะนำาผอนในการหลกเลยงการเปนโรคไตและโรคทเกยวกบทางเดนปสสาวะ
วธการทำากจกรรม
ใหนกเรยนสบคนขอมลอธบายและนำาเสนอเกยวกบสาเหตอาการของโรครวมทงวธรกษาและการปฏบตตนเพอปองกนโรคไตและโรคทเกยวกบทางเดนปสสาวะ
กจกรรมเสนอแนะ โรคไตและโรคทเกยวกบทางเดนปสสาวะ
การรกษาดลยภาพของนำาแรธาตและความเปนกรด-เบสในรางกายโดยการทำางานของไตเปนการรกษาดลยภาพของของเหลวและสารตางๆทละลายอยในเลอดนอกจากนรางกายยงมการรกษาดลยภาพอนๆเพอใหเซลลสามารถทำางานไดเปนปกตอกหรอไม
กระเพาะปสสาวะอกเสบ โดยทวไปมกเกดจากการตดเชอแบคทเรยทอาศยอยในลำาไสใหญเชนE. coli (Escherichia coli)โรคนพบมากในเพศหญงเนองจากทอปสสาวะสนกวาเพศชายและมรเปดใกลกบทวารหนกเชอโรคจงเขาสทอปสสาวะและผานขนไปทกระเพาะปสสาวะไดหากไมไดรบการรกษาหรอปลอยทงไวเปนเวลานานเชอโรคจะผานไปททอไตทำาใหไตอกเสบ(nephritis)และกรวยไตอกเสบ(pyelonephritis)ไดนอกจากนยงมพฤตกรรมเสยงอนๆอกเชนการกลนปสสาวะเปนประจำาหรอการดมนำานอยกอใหเกดกระเพาะปสสาวะอกเสบได
เชอมโยงกบสขภาพ
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ40
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ปฏกรยาเคมตางๆภายในรางกายสวนใหญเกดจากการทำางานของเอนไซม ซงการทเอนไซมจะทำางานไดเปนปกตนอกจากความเปนกรด-เบสทเหมาะสมแลวปจจยสำาคญอกปจจยหนงคออณหภมซงจะไดศกษาจากรป2.12
รป 2.12 อตราการทำางานของเอนไซมอะไมเลสทอณหภมตาง ๆ
การเปลยนแปลงของอณหภมมผลตอการทำางานของเอนไซมอะไมเลสหรอไมอยางไร
เอนไซมอะไมเลสสามารถเรงปฏกรยาเคมในรางกายมนษยไดหรอไมเพราะเหตใด
จากรป2.12พบวาเอนไซมอะไมเลสจะทำางานไดดทสดณอณหภมหนงถาอณหภมมการเปลยนแปลงไปการทำางานของเอนไซมจะมประสทธภาพลดลงหรอไมสามารถทำางานได
2.3 การรกษาดลยภาพของอณหภมภายในรางกายอต
รากา
รทำาง
านขอ
งเอน
ไซมอ
ะไมเ
ลส
อณหภม (องศาเซลเซยส)0 10 20 30 40 50
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 41
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ปกตรางกายมนษยมอณหภมเฉลยประมาณ37องศาเซลเซยสเปนอณหภมทเหมาะสมกบการทำางานของเอนไซมอยางไรกตามการดำาเนนกจกรรมในชวตประจำาวนสามารถทำาใหอณหภมภายในรางกายเปลยนแปลงไดเชนการออกกำาลงกายการอยในทมอากาศรอนหรออากาศเยนรางกายจงตองพยายามปรบตวเพอรกษาอณหภมใหคงทเสมอรางกายมนษยมกลไกในการปรบตวเพอรกษาดลยภาพของอณหภมไดอยางไร
กลไกการรกษาดลยภาพของอณหภมภายในรางกาย
รางกายมกลไกการควบคมอณหภมภายในใหคงทดวยการทำางานรวมกนของระบบหมนเวยนเลอดผวหนงและกลามเนอโครงรางโดยมสมองสวนไฮโพทาลามสเปนศนยควบคมอณหภมในรางกายใหคงทสามารถสรปไดดงรป2.13
รป 2.13 กลไกการรกษาดลยภาพของอณหภมในรางกาย
ปจจยจากสงแวดลอมภายนอก
สงสญญาณไปทไฮโพทาลามส
• อตราเมแทบอลซมลดลง• หลอดเลอดทผวหนงขยายตว• ตอมเหงอสรางเหงอ• เสนขนเอนราบเพมการระบาย
ความรอน
• อตราเมแทบอลซมเพมขน• หลอดเลอดทผวหนงหดตว• ตอมเหงอไมสรางเหงอ• เสนขนตงชนขน (ขนลก)
ลดการระบายความรอน• รางกายมอาการสน
อณหภมรางกายลดลง
อณหภมรางกายปกต
อณหภมรางกายสงขน
สงสญญาณไปทไฮโพทาลามส
ทำาใหทำาให
อณหภมรางกายสงกวาปกต อณหภมรางกายตำากวาปกต
อากาศหนาวอากาศรอน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ42
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
การขบเหงอออกทางผวหนงนอกจากจะชวยในการระบายความรอนออกจากรางกายแลวยงมการขบของเสยเชนยเรยจงทำาใหสญเสยนำาและแรธาตทจำาเปนออกมาถารางกายสญเสยนำาและแรธาตมากเกนไปอาจเกดอนตรายทำาใหเปนลมหมดสตไดดงนนผทเลนกฬาและสญเสยเหงอเปนปรมาณมากจงควรดมนำาเกลอแรเพอชดเชยการสญเสยนำาและแรธาต
เมออยในทหนาวเยนกลามเนอโครงรางจะหดตวเปนจงหวะเกดการสนซงจะชวยเพมความรอนใหกบรางกายอาการสนนเกดขนเองไมสามารถควบคมไดซงจะหยดสนกตอเมออณหภมรางกายกลบสปกต
บางครงรางกายจะมอณหภมสงกวาปกตหรอเปนไขเนองจากรางกายไดรบเชอโรคหรอสงแปลกปลอมซงมผลทำาใหสมองสวนไฮโพทาลามสกำาหนดคาอณหภมในรางกายใหสงกวาปกตรางกายจงรสกหนาวสนเพราะอณหภมจรงของรางกายในขณะนนตำากวาอณหภมทกำาหนดขนใหมการทอณหภมของรางกายสงขนนจะเปนการชวยยบยงการเจรญของจลนทรยบางชนดได
เมอมการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมทงภายในและภายนอกรางกายทำาใหดลยภาพภายในรางกายเปลยนไปอวยวะและกลไกตางๆ จะปรบสภาพภายในรางกายใหกลบสดลยภาพเสมอเพอการดำารงชวตตามปกตทำานองเดยวกนถารางกายไดรบเชอโรคและสงแปลกปลอมทเปนอนตรายทำาใหรางกายเสยดลยภาพการทำางานของระบบตางๆ ผดปกตอาจทำาใหเกดการเจบปวยรางกายจะมกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมทเปนอนตรายไดอยางไร
เหงอชวยในการระบายความรอนไดอยางไร
การขบเหงอออกมาปรมาณมากมผลตอรางกายอยางไร
การทรางกายมอาการสนชวยรกษาอณหภมของรางกายไดอยางไร
เพราะเหตใดเมอออกกำาลงกายอยางหนกจะมอาการหนาแดงเหงอออกมากและหายใจแรงและถขน
มนษยมพฤตกรรมใดอกบางเพอชวยรกษาดลยภาพของอณหภมในรางกาย
ตรวจสอบความเขาใจสงสญญาณไปทไฮโพทาลามส
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 43
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
โรคคางทมโรคอสกอใสมสาเหตมาจากการตดเชอไวรสสามารถแพรตดตอไดผานทางระบบหายใจเชนจากการไอหรอจามการหายใจหรอการสมผสของสารคดหลงทมเชอปะปนอยแตผทเคยปวยและรกษาจนหายดแลวหากไดรบเชอชนดเดมจะไมปวยหรออาการไมหนกเทาเดมเพราะเหตใดจงเปนเชนนนนกเรยนจะใชความรในเรองระบบภมคมกนของรางกายอธบายในกรณนไดอยางไร
ในแตละวนรางกายมโอกาสไดรบเชอโรคและสงแปลกปลอมเขาสรางกายเชนแบคทเรยไวรสโดยการสมผสการรบประทานหรอการหายใจอาจทำาใหบางคนมอาการเจบปวยหรอเปนโรคขณะทบางคนไมมอาการดงกลาวการแสดงการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมทแตกตางกนนเปนผลมาจากการทำางานของระบบภมคมกนในรางกายของแตละคนทมการตอบสนองแตกตางกน
รป 2.14 เชอโรคและสงแปลกปลอมทกอใหเกดอนตรายกบรางกาย
2.4 ระบบภมคมกน
ไวรส
เรณ สารพษ
ปรสต ยสต รา
แบคทเรย
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ44
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ลมโฟไซตอาศยหลอดเลอดและหลอดนำาเหลองในการลำาเลยงไปทวรางกายและสะสมในอวยวะและเนอเยอทเกยวของกบระบบภมคมกนดงรป2.15
ลมโฟไซตคอเซลลเมดเลอดขาวทสามารถตอบสนองและทำาลายสงแปลกปลอมไดอยางจำาเพาะโดยอาศยสารท เซลลสรางขน เชนแอนตบอด
ความรเพมเตมโครงสรางของระบบภมคมกน
โครงสรางของระบบภมคมกนประกอบดวยอวยวะและเนอเยอตางๆดงน
- อวยวะททำาหนาทสรางและพฒนาเซลลเมดเลอดขาวกลมลมโฟไซต(lymphocyte)ไดแกไขกระดกและไทมส
- อวยวะททำาหนาทดกจบและทำาลายสงแปลกปลอมไดแกมามตอมนำาเหลอง
- เนอเยอบรเวณตางๆของรางกายททำาหนาทปองกนดกจบและทำาลายสงแปลกปลอมเชนทอนซลบรเวณคอเนอเยอนำาเหลองทผนงทางเดนอาหารและทางเดนหายใจไสตงเปนตน
รป 2.15 อวยวะและเนอเยอทเกยวของกบระบบภมคมกน
ไสตง (appendix)มลกษณะเปนทอปลายตนอยตรงลำาไสใหญสวนตนยาวประมาณ2-7เซนตเมตรภายในมลมโฟไซตอยหนาแนนซงเกยวของกบระบบภมคมกนรวมทงอาจเปนทอยของแบคทเรยทเปนประโยชนตอระบบยอยอาหาร
ความรเพมเตม
ลมโฟไซต
ทอนซล
ไทมส ไขกระดก
มาม
หลอดนำาเหลองไสตง
ตอมนำาเหลอง
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 45
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ในกรณทแนวปองกนถกทำาลายเชนจากการเกดบาดแผลหรอการมจลนทรยสรางเอนไซมมายอยสลายเซลลบผวทำาใหเชอโรคเขาสเนอเยอไดรางกายยงมกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบไมจำาเพาะอกอยางหนงคอการอกเสบ(inflammation)และการทำางานของเซลลเมดเลอดขาวกลมฟาโกไซต (phagocyte)ทคอยดกจบเชอโรคทผานเขามาในรางกายการอกเสบทำาใหรางกายสามารถกำาจดเชอโรคไดอยางไร
รป 2.16 การตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมไมใหเขาสเนอเยอในรางกายแบบไมจำาเพาะ
เมอรางกายไดรบเชอโรคหรอสงแปลกปลอมทกอใหเกดอนตรายจะกระตนระบบภมคมกนใหเกดการตอบสนองของรางกายซงเปนผลมาจากการทำางานโดยกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบไมจำาเพาะและกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบจำาเพาะ
2.4.1 กลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบไมจำาเพาะ
กลไกนประกอบดวยการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมทจะเขาสเนอเยอหรออยในเนอเยอของรางกายแลวซงสรปไดดงรป2.16
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ46
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
การอกเสบ
เมอเกดบาดแผลและมเชอโรคเขาสเนอเยอเนอเยอทเสยหายและเชอโรคจะสงสญญาณเคมไปดงดดใหฟาโกไซตแทรกตวออกจากหลอดเลอดฝอยมายงบรเวณทเกดบาดแผลมากขนโดยฟาโกไซตจะดกจบเชอโรคไวไมใหแพรกระจายไปยงบรเวณอนๆจากนนจะทำาลายเชอโรคและเนอเยอทเสยหายโดยการกนหรอทเรยกวาฟาโกไซโทซส(phagocytosis)
ในขณะเดยวกนเซลลในบรเวณทเกดบาดแผลจะหลงสารกระตนใหหลอดเลอดฝอยบรเวณนขยายตวเพอนำาเลอดและเซลลเมดเลอดขาวมาสะสมมากขนมการซมผานของนำาเหลองเพอนำาสารตางๆ ทชวยกำาจดเชอโรคเขาสบรเวณบาดแผลทำาใหมอาการบวมแดงอณหภมสงขนและรสกเจบปวดเรยกการตอบสนองเหลานวาการอกเสบโดยการทมอณหภมของรางกายบรเวณนนสงขนจะชวยยบยงการเจรญของเชอโรคบางชนดไดถาเกดบาดแผลขนาดใหญมการอกเสบมากเปนบรเวณกวางอาจกระตนใหเกดอาการไขเพอเพมอณหภมของรางกายใหสงขนซงกลไกดงกลาวสรปไดดงรป2.17
เซลลเมดเลอดขาวกลมฟาโกไซตไดแกนวโทรฟล(neutrophil)และโมโนไซต(monocyte)โดยโมโนไซตเมอแทรกตวออกจากหลอดเลอดฝอยไปตามเนอเยอจะขยายขนาดไปเปนแมโครฟาจ(macrophage) ซงเปนเซลลขนาดใหญและมประสทธภาพสงในการดกจบและทำาลายเชอโรค
ความรเพมเตม
นวโทรฟล โมโนไซต แมโครฟาจ
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 47
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ก. ข. ค.
ก.เนอเยอทเสยหายและเชอโรคสงสญญาณเคมไปดงดดใหฟาโกไซตมารวมตวมากขนข.หลอดเลอดฝอยขยายตวฟาโกไซตแทรกตวออกจากหลอดเลอดค.ฟาโกไซตเขากนเชอโรคและเนอเยอทเสยหาย
รป 2.17 การกำาจดเชอโรคโดยกระบวนการอกเสบ
เมอเชอโรคถกทำาลายแลวฟาโกไซตทตายจะรวมตวเปนหนองและถกกำาจดออกทางบาดแผลและเซลลในบรเวณนนจะแบงเซลลเพอซอมแซมเนอเยอทถกทำาลายไปในทสดแผลจะแหงและตกสะเกดหลดรอนไป
สวเกดจากตอมไขมนบรเวณรขมขนอดตนโดยทวไปมลกษณะเปนตมขนาดเลกๆนนขนมาและมกพบของเหลวสขาวขนอยภายในเมอปลอยทงไวจะแขงเปนกอนและหลดลอกออกมาเองแตถาตอมไขมนถกกระตนหรอมปจจยอนๆมาทำาใหมการหลงของเหลวพวกนำามนและไขมนทเรยกวาซบม (sebum)ออกมาเปนปรมาณมากจะทำาใหบรเวณนนเหมาะสมตอการเพมจำานวนของแบคทเรยชอวาP. acnes(Propionibacterium acnes)ซงปกตอาศยอยในรขมขน เมอแบคทเรยมจำานวนเพมมากขนกวาปกตจะเขาไปทำาลายเนอเยอทอยลกลงไปและทอยรอบๆรขมขนเปนบรเวณกวางกระตนใหเกดการอกเสบหรอทเรยกวา
เชอมโยงกบสขภาพ
สวอกเสบ
สวอกเสบพบเหนเปนลกษณะเปนตมบวมแดงมอาการเจบปวดและอาจมหนองปรากฏดวย
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ48
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
2.4.2 กลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบจำาเพาะ
เมอเชอโรคหรอสงแปลกปลอมเขาสเนอเยอในรางกายนอกจากจะทำาใหเกดการตอบสนองโดยการอกเสบแลวขณะเดยวกนกจะกระตนกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบจำาเพาะดวยซงเกยวของกบการทำางานของเซลลเมดเลอดขาวกลมลมโฟไซตซงม2ชนดคอBlymphocyteหรอเซลลบ(Bcell)และTlymphocyteหรอเซลลท(Tcell)
ในการตอบสนองดงกลาวเซลลบและเซลลทบางสวนจะพฒนาไปเปนเซลลความจำา(memorycell)ทมความจำาเพาะตอแอนตเจนนนทำาใหเมอไดรบแอนตเจนชนดเดมอกในครงตอไปจะตอบสนองและสรางแอนตบอดไดอยางรวดเรวกลไกนสามารถสรปไดดงรป2.18
เมอแอนตเจน(antigen)เขาสรางกายเซลลบและเซลลทจะจบกบแอนตเจนอยางจำาเพาะและจะกระตนใหเซลลบพฒนาไปเปนเซลลพลาสมา(plasmacell)ทำาหนาทสรางและหลงแอนตบอด (antibody)สำาหรบเซลลททถกกระตนมหลายชนดและทำาหนาทตางกนเชน
- เซลลทท ทำาลายเซลลแปลกปลอมหรอเซลลทตดเชอไวรส(cytotoxicTcell)
- เซลลทผชวย(helperTcell)ซงกระตนการทำางานและการแบงเซลลของลมโฟไซตชนดตางๆ
แอนตเจนเปนโมเลกลของสารหรอส งแปลกปลอม เชน ไวรสผนงเซลลของแบคทเรยสารพษยสตท เ ข า ส ร า ง ก ายแล ว ไ ปก ระต นภมคมกนให เกดการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบจำาเพาะทำาใหรางกายสรางแอนตบอด ซงสามารถจบกบแอนตเจนอยางจำาเพาะเพอถกทำาลายตอไป
ความรเพมเตม
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 49
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
รป 2.18 กลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบจำาเพาะ
ถาเซลลทผชวยถกทำาลายหรอไมสามารถทำางานไดจะมผลอยางไรตอรางกาย
ตรวจสอบความเขาใจ
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ50
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
รางกายมนษยถงแมจะมระบบภมคมกนทเปนแนวตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมหลายขนตอนแตการดแลรกษาสขภาพใหแขงแรงอยเสมอกจะชวยสงเสรมใหระบบภมคมกนทำางานไดอยางมประสทธภาพ
แอนตบอดเปนโปรตนการทแอนตบอดแตละชนดสามารถจบกบแอนตเจนเปาหมายไดอยางจำาเพาะเจาะจงเกดขนไดเพราะทปลายแขนของแอนตบอดมตำาแหนงซงสามารถจบกบบรเวณเลกๆบนผวของแอนตเจนไดอยางพอด
ความรเพมเตม
การจบกนแบบจำาเพาะของแอนตบอดและแอนตเจน
บรเวณทจบกบแอนตเจน
แอนตบอดจบไดพอดกบแอนตเจน
แอนตบอด
แอนตเจน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 51
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
การสรางภมคมกนใหกบรางกายเปนวธการหนงทชวยปองกนการเกดโรคตางๆ แบงไดเปน2แบบคอภมคมกนรบมา(passiveimmunization)และภมคมกนกอเอง(activeimmunization)ซงการสรางภมคมกนทง2แบบนอาศยหลกการในการทำางานของระบบภมคมกนในการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบจำาเพาะ
ก.การดมนำานมแม ข.การฉดวคซน
รป 2.19 การสรางภมคมกน
การสรางภมคมกนใหกบรางกาย
ปจจบนสภาพแวดลอมทเปลยนไปทำาใหเหมาะสมตอการพฒนาหรอแพรระบาดของเชอโรคไดงายกวาในอดตเชนโรคไขเลอดออกทมกจะแพรระบาดมากในฤดฝนแตกลบพบแพรระบาดในฤดหนาวมากขนหรอโรคทพบเฉพาะในบางประเทศแตเนองจากการคมนาคมทสะดวกขนทำาใหมการพบโรคในประเทศทไมเคยมโรคชนดนนมากอน เชนโรคตดเชอไวรสอโบลา (Ebola) โรคทางเดนหายใจตะวนออกกลางหรอโรคเมอรส(MERS:MiddleEastRespiratorySyndrome)เปนตนในเดกผสงอายหรอผทมระบบภมคมกนทออนแอจงเสยงตอการเปนโรคตางๆไดงายกวาคนปกตดงนนจงควรศกษาและทำาความเขาใจเกยวกบเรองโรคภยวธการปองกนตนเองจากเชอโรคตลอดจนการสรางภมคมกนใหกบรางกายนกเรยนคดวาการสรางภมคมกนในรป2.19เหมอนหรอแตกตางกนหรอไมอยางไร
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ52
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ภมคมกนรบมา ภมคมกนรบมาเปนวธทรางกายไดรบแอนตบอดทมความจำาเพาะตอเชอโรคเขาไป เพอใหทำางานไดทนทแตจะอยในรางกายไดไมนานอาจเปนสปดาหหรอเปนเดอนขนอยกบปรมาณแอนตบอดนนโดยทวไปรางกายทารกไดรบแอนตบอดตงแตอยในครรภของแมผานทางรกเนองจากระบบภมคมกนยงทำางานไมสมบรณดงนนถาแมไดรบภมคมกนโรคใดโรคหนงมากอนการตงครรภลกกจะไดรบภมคมกนดวย เมอคลอดออกมากจะมภมคมกนตอโรคนนชวคราวประมาณ2-3 เดอนหลงคลอดนอกจากนแอนตบอดยงสามารถสงผานจากแมสลกไดทางนำานมโดยเฉพาะนำานมทหลงหลงจากคลอดใหมๆซงการใหภมคมกนแกลกในชวงแรกนเปนสงจำาเปนจนกวารางกายของลกจะสามารถพฒนาภมคมกนของตนเองได
ภมคมกนกอเอง ภมคมกนกอเองเปนวธการทเมอรางกายไดรบเชอโรคเขาไปแลวรางกายสรางแอนตบอดหรอกระตนเซลลททจำาเพาะตอเชอโรคนนขนมาตอตานขณะเดยวกนรางกายมการสรางเซลลความจำาทมความจำาเพาะตอโรคนเตรยมไว เมอไดรบเชอโรคเดมกจะสามารถกระตนเซลลบใหสรางแอนตบอดหรอกระตนเซลลททจำาเพาะตอเชอโรคเดมไดอยางรวดเรวดงนนคนทปวยจากเชอโรคเชนคางทมอสกอใสและหายปวยแลวเมอไดรบเชอโรคเดมจะไมปวยดวยเชอโรคนนอกหรอถาปวยกจะมอาการไมรนแรง
นอกจากน ภ ม ค ม กน รบมาย งสามารถเกดขนไดจากการใหแอนตบอดโดยการฉดเซรมหรอซรม (serum)ทสกดไดจากเลอดสตว เชนมาการฉดเซรมนจะทำาใหรางกายไดรบแอนตบอดทจำาเพาะตอแอนตเจนโดยตรงสามารถกำาจดแอนตเจนนนไดทนท ตวอยางเซรมเชนเซรมสำาหรบเชอพษสนขบาเซรมสำาหรบพษง
สถานทผลตเซรมแหลงใหญทสดในประเทศไทยคอสถานเสาวภาสภากาชาดไทยซงเตรยมไดจากเลอดของมาโดยการฉดแอนตเจนเชนพษงเชอพษสนขบา ใหกบมาเพอกระตนใหสรางแอนตบอดแลวเจาะเกบเลอดของมามาแยกสวนทเปนเซรมซงมแอนตบอดทตองการออกมาเพอนำาไปใชตอไป
ความรเพมเตม
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 53
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
หลกการนสามารถนำาไปใชในการผลตวคซนหรอการปลกฝเพอปองกนโรคตางๆ โดยการนำาสวนประกอบของเชอโรคเชอโรคทตายแลวหรอเชอโรคทออนกำาลงลงหรอสารพษของเชอโรคททำาใหหมดสภาพความเปนพษแตยงคงมความสามารถในการทำาหนาทเปนแอนตเจนมากระตนภมคมกนเปนการเตรยมพรอมทจะตอบสนองอยางรวดเรวเชนเดยวกบการไดรบเชอโรคการฉดวคซนนมประโยชนตอมนษยอยางมากเพราะชวยปองกนโรคทเปนอนตรายหรอโรคทสามารถตดตอไปยงคนอนไดเชนวคซนปองกนโรคโปลโอวคซนปองกนโรคคอตบ-บาดทะยก-ไอกรนวคซนปองกนโรคฝดาษวคซนปองกนโรคมะเรงปากมดลกทมสาเหตจากการตดเชอHPV(HumanPapillomaVirus)วคซนโรคไขหวดใหญเปนตน
ในชวงชวตหนงของมนษยตงแตเกดนอกจากจะไดรบภมคมกนรบมาตงแตอยในครรภและจากนำานมแมแลวจะตองไดรบการฉดวคซนเพอกระตนใหรางกายสรางภมคมกนตอโรคตางๆเปนระยะเพอปองกนไมใหรางกายเปนโรคเหลานนโดยจะตองเรมตงแตแรกเกดดงตาราง2.1
เพราะเหตใดเมอถกงกดจงตองจดจำาลกษณะของงทกด
การใหวคซนและการใหเซรมมผลตอรางกายเหมอนหรอแตกตางกนอยางไร
ตรวจสอบความเขาใจ
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ54
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
ตาราง 2.1 การใหวคซนในเดกไทยปกตเพอเสรมสรางภมคมกนกอเองใหกบรางกายตงแตแรกเกด
อาย วคซนทจำาเปนตองใหกบเดกทกคน
แรกเกด- วคซนปองกนวณโรค - วคซนปองกนไวรสตบอกเสบบ ครงท 1
2 เดอน- วคซนปองกนคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน-ไวรสตบอกเสบบ ครงท 1 - หยอดวคซนโปลโอ ครงท 1
4 เดอน- วคซนปองกนคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน-ไวรสตบอกเสบบ ครงท 2- หยอดวคซนโปลโอ ครงท 2 รวมกบวคซนโปลโอชนดฉด
6 เดอน- วคซนปองกนคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน-ไวรสตบอกเสบบ ครงท 3- หยอดวคซนโปลโอ ครงท 3
6 เดอน - 2 ป - วคซนปองกนโรคไขหวดใหญ (Influenza) 2 เขมหางกนเขมละ 1 เดอน
9 - 12 เดอน- วคซนปองกนหด-หดเยอรมน-คางทม ครงท 1- วคซนปองกนไขสมองอกเสบเจอ ครงท 1
18 เดอน- วคซนปองกนคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน กระตน ครงท 1 - หยอดวคซนโปลโอ กระตนครงท 1
2 ป 6 เดอน- วคซนปองกนหด-หดเยอรมน-คางทม ครงท 2- วคซนปองกนไขสมองอกเสบเจอ ครงท 2
4 - 6 ป- วคซนปองกนคอตบ-บาดทะยก-ไอกรน กระตน ครงท 2- หยอดวคซนโปลโอ กระตน ครงท 2
11-12 ป(นกเรยนหญงชน
ประถมศกษาปท 5 )
- วคซนปองกนมะเรงปากมดลกจากเชอ HPV ครงท 1 และ ครงท 2 หางกน เขมละ 6 เดอน
11 - 12 ป - วคซนบาดทะยก และหลงจากนใหฉดปองกนทก ๆ 10 ป
(ทมา: ปรบจากตารางการใหวคซนในเดกไทยปกต โดยสมาคมโรคตดเชอในเดกแหงประเทศไทย 2561)
นกเรยนเคยไดรบวคซนปองกนโรคใดบาง
วคซนใดทตองฉดซำาเปนระยะทก ๆ 10 ป
เพราะเหตใดจงตองไดรบวคซนชนดเดยวกน ซำากนเปนระยะ ๆ
นอกจากวคซนทจำาเปนทตองใหกบเดกแลวยงมวคซนใดอกบางทเดกควรไดรบเพมเตมสถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 55
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
จากตาราง2.1การฉดวคซนแตละชนดเปนการสรางภมคมกนของรางกายวคซนบางชนดไดรบเพยงครงเดยวกสามารถปองกนโรคไดสวนบางชนดตองไดรบเปนระยะตอเนองกนเนองจากวคซนของเชอโรคแตละชนดมระยะเวลาในการคมกนรางกายจากโรคไมเทากนหลงการไดรบวคซนครงแรกรางกายจะผลตแอนตบอดเพอตอบสนองตอวคซนเมอเวลาผานไปความเขมขนของแอนตบอดในเลอดจะลดนอยลงเรอยๆขนอยกบชนดของวคซนนนๆจงตองใหวคซนปองกนโรคบางชนดเปนระยะๆเพอกระตนใหรางกายผลตแอนตบอดสกระแสเลอดในความเขมขนทเพยงพอสำาหรบตอตานการตดเชอไดนอกจากนการใหวคซนยงตองคำานงถงวยของผทไดรบวคซนดวย
ในผใหญหรอผสงอาย การฉดวคซนปองกนโรคบางชนดยงมความจำาเปน เชนวคซนปองกนโรคไขหวดใหญชนดตางๆ วคซนปองกนโรคมะเรงปากมดลกในผหญงสำาหรบนกทองเทยวหรอผทตองเดนทางไปตางประเทศบางประเทศควรเขารบการฉดวคซนปองกนไวกอนลวงหนา เชนวคซนไขเหลองกอนเดนทางไปประเทศในทวปแอฟรกาหรอทวปอเมรกาใต วคซนปองกนโรคไทฟอยดกอนเดนทางไปประเทศในเอเชยใตเชนอนเดยเนปาลบงกลาเทศ
ความรเพมเตม
2.4.3 ความผดปกตของระบบภมคมกน
ระบบภมคมกนมความสำาคญอยางมากตอการดำารงชวตของมนษยชวยตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมตางๆ ทจะเขาสรางกายแตบางครงรางกายอาจเกดความผดปกตของระบบภมคมกนดงนนจงควรเรยนรถงสาเหตการปองกนรวมทงวธการปฏบตตนใหปลอดภยหรอสามารถดำารงชวตอยรวมกบความผดปกตนนได
ความผดปกตหรอโรคทเกยวของกบความผดปกตของระบบภมคมกนมหลายโรคแตละโรคมสาเหตหรอปจจยททำาใหเกดแตกตางกนโรคทเกดจากความผดปกตของระบบภมคมกนเชนโรคภมแพ(allergy)โรคลปส(Lupus)หรอโรคเอสแอลอ(SystemicLupusErythematosus;SLE)และโรคเอดส(AcquiredImmunodeficiencySyndrome;AIDS)เปนตน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ56
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
เซลลแมสต (mast cell) เปนเซลลทมรปรางกลมหรอรปร พบตามเนอ เยอ เกยวพนตางๆ โดยเฉพาะเนอเยอเกยวพนทอยรอบหลอดเลอด เซลลแมสตทำาหนาทสรางสารเฮพารน (heparin)และฮสตามน(histamine)
ความรเพมเตม โรคภมแพ
เปนโรคทเกดจากระบบภมคมกนตอบสนองตอแอนตเจนบางอยางทไดรบรนแรงเกนไปเรยกแอนตเจนททำาใหเกดอาการแพวาสารกอภมแพ(allergen)เชนเกสรดอกไมฝนสารบางชนดในอาหารเปนตน
เมอสารกอภมแพเขาสรางกายเซลลบจะสรางแอนตบอดบางชนดทจำาเพาะตอสารกอภมแพนนและแอนตบอดนไปเกาะทผวของเซลลแมสต(mastcell) ซงอยตามเนอเยอตางๆเมอไดรบสารกอภมแพชนดเดมอกครงจะกระตนใหเซลลแมสตหลงฮสตามน (histamine)ออกมาทำาใหเกดอาการแพเชนไอจามคนตาคนจมกหรอนำาตาไหลแตในบางรายอาจมอาการแพรนแรงทำาใหกลามเนอททางเดนหายใจหดตวการหายใจตดขดหรอเกดอาการบวมทวรางกายทำาใหถงแกชวตไดซงอาการแพสามารถแกไขไดโดยการใหยาแอนตฮสตามน(antihistamine) เซลลแมสต
นอกจากนเซลลเมดเลอดขาวชนดเบโซฟล(basophil)ซงอยในกระแสเลอดสามารถสรางและหลงฮสตามนตอบสนองตอแอนตบอดไดทำาใหเกดอาการแพไดเชนเดยวกบเซลลแมสต
การปองกนและหลกเลยงการเกดโรคภมแพคอหลกเลยงสารกอภมแพ รกษาสขภาพรางกายใหแขงแรงอยเสมอรบประทานอาหารทมประโยชนออกกำาลงกายพกผอนใหเพยงพอ
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 57
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
จดประสงค
อธบายสาเหตอาการและวธปองกนโรคภมแพ
วธการทำากจกรรม
ใหนกเรยนสำารวจเพอนในหองทเปนโรคภมแพแพสารใดบางมอาการอยางไรและมวธการปองกนหรอหลกเลยงสารกอภมแพอยางไร
กจกรรมเสนอแนะ การสำารวจโรคภมแพ
โรคลปส หรอโรคเอสแอลอ (Systemic Lupus Erythematosus; SLE)
เปนโรคในกลมภมคมกนตานตนเอง(autoimmunedisease)เกดจากรางกายสรางแอนตบอดหรอกระตนเซลลทใหตอตานและทำาลายเนอเยอหรอเซลลของตนเองในระบบตางๆเชนระบบหมนเวยนเลอดระบบประสาทระบบขบถายเปนตนอาการของโรคเอสแอลอบางชนดทพบคอมผนแดงทใบหนามไขปวดบรเวณขอเนองจากการอกเสบในผปวยทเปนโรคนระบบประสาทสวนกลางจะถกทำาลายการทำางานของหวใจและการทำางานของไตอาจลมเหลวไดการรกษาทำาไดโดยรกษาตามความรนแรงของอาการและจำาเปนตองไดรบการรกษาอยางตอเนองรวมทงปฏบตตนอยางถกตองตามคำาแนะนำาของแพทยอยางเครงครด
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ58
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
โรคเอดส (acquired immunodeficiency syndrome; AIDS)
เปนโรคทเกดจากภมคมกนบกพรองจากการตดเชอHIV(HumanImmunodeficiencyVirus)ผานทางเลอดหรอสารคดหลงเมอHIVเขาสรางกายจะทำาลายกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบจำาเพาะโดยเขาไปเพมจำานวนในเซลลทผชวย(รป2.20)ทำาใหเซลลเมดเลอดขาวชนดนคอยๆ ลดจำานวนลงสงผลใหระบบภมคมกนทำางานไมสมบรณรางกายจงมความเสยงจากการตดเชอหรอเสยงตอการแทรกซอนของโรคอนๆไดงายเชนโรคปอดบวมวณโรคเยอหมสมองอกเสบโรคเรมโรคเชอราตามผวหนงหรอในชองปากโดยโรคแทรกซอนเหลานเปนสาเหตหลกททำาใหผปวยเสยชวต
รป 2.20 การเพมจำานวนของ HIV ในเซลลทผชวย
1. HIV เกาะทผวเซลลทผชวย
เซลลทผชวยHIV
3. HIV ใชองคประกอบของ เซลลทผชวยในการสงเคราะห สารพนธกรรม
5. HIV ทำาลายเซลลทผชวยและ แยกหลดออกไปจากเซลลทผชวย
2. HIV ปลอยสารพนธกรรม เขาไปในเซลลทผชวย
4. HIV จำาลองตวเองได จำานวนเพมมากขน
6. HIV ทสรางขนใหมเขาไปทำาลาย เซลลทผชวยอน ๆ
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 59
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
เชอHIVสามารถอยรอดภายนอกรางกายไดในชวงระยะเวลาหนงโดยอยในของเหลวเมอกหรอสารคดหลงโดยเฉพาะทผลตจากระบบสบพนธการตดเชอHIVตดตอไดหลายทางเชนการไดรบเลอดหรอสารคดหลงการตดเชอจากแมสลกขณะตงครรภและการคลอดหรอการใหนำานมการมเพศสมพนธโดยไมมการปองกนการใชเขมฉดยารวมกน(รป2.21)
ปจจบนยงไมมวคซนหรอยาชนดใดทรกษาการตดเชอHIVใหหายขาดไดผปวยตองดแลสขภาพใหแขงแรงอยเสมอรบประทานยาตานเชอเพอยบยงหรอหยดการเพมจำานวนของเชอไวรสและปฏบตตามคำาแนะนำาของแพทยอยางเครงครด
รป 2.21 ตวอยางพฤตกรรมและปจจยทมความเสยงการตดเชอ HIV
การไดรบเลอดหรอสารคดหลง
การมเพศสมพนธโดยไมปองกน
การถายทอดเชอ HIV จากแมสลก
การใชเขมฉดยารวมกน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ60
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
จดประสงค
1. สบคนและอธบายสาเหตโรคหรออาการทเกยวของกบความผดปกตของระบบ ภมคมกน2. สบคนขอมลระบสาเหตและอธบายกลไกของภาวะภมคมกนบกพรองทมสาเหต มาจากการตดเชอHIV3. ระบแนวทางการตดเชอและวธการปองกนการตดเชอHIV
ตอน 1 ความผดปกตของระบบภมคมกนหรอโรคทเกยวของกบความผดปกตของ ระบบภมคมกน
วธการทำากจกรรม
ใหนกเรยนแบงกลมสบคนและนำาเสนอเกยวกบความผดปกตหรอโรคทเกยวของกบความผดปกตของระบบภมคมกนในหวขอตอไปน
-สาเหต -อาการ -ผลกระทบตอสขภาพของรางกาย -การปองกนหรอวธการรกษา
กจกรรม 2.2 ความผดปกตของระบบภมคมกน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 61
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
คำาถามทายกจกรรม
การสมผสเหงอนำาลายหรอนำาตาซงเปนสารคดหลงจากผตดเชอHIVจะทำาใหตดเชอ นไดหรอไมเพราะเหตใด
เพราะเหตใดการบรจาคเลอดจงมความจำาเปนตองตรวจการตดเชอHIVกอนทกครง
การรกษาดลยภาพของรางกายมความสำาคญตอสงมชวตดงนนทกคนจงจำาเปนตองดแลรกษาสขภาพรางกายใหแขงแรงและทำาจตใจใหราเรงแจมใสอยเสมอหลกเลยงพฤตกรรมทกอใหเกดโรคและอนตรายกบตนเองเพอทจะไดใชชวตไดอยางมคณภาพและมความสขตอไป
ตอน 2 ภาวะภมคมกนบกพรองทมสาเหตมาจากการตดเชอ HIV
วธการทำากจกรรม
ใหนกเรยนสบคนขอมลเกยวกบกลไกอาการการปองกนหรอการรกษาภาวะภมคมกนบกพรองทมสาเหตมาจากการตดเชอHIVจากนนใหนำาเสนอในรปแบบตางๆ เชนปายนเทศแผนพบบทบาทสมมตเปนตน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ62
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
แพทยเฉพาะทางโรคไต(nephrologist)
นกเทคนคฟอกไต(dialysistechnician)
นกวทยาศาสตรการกฬา(sportscientist)
แพทยผใหคำาปรกษาและทำาการรกษาผปวยโรคไตโดยเฉพาะ
เจาหนาทดแลผปวยโรคไตทเขารบการรกษาดวยเครองไตเทยมรวมทงพฒนาและบำารงรกษาเครองไตเทยม
เจาหนาทดแลและสนบสนนนกกฬาเพอเพมศกยภาพในการแขงขนเชนออกแบบโปรแกรมการออกกำาลงกายการฟนฟสภาพรางกายของนกกฬาเทคนคในชวงการแขงขนรวมทงการดแลดานโภชนาการและจตวทยา
เชอมโยงกบอาชพ
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 63
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
1. ไตทำาหนาทรกษาดลยภาพของนำาและสารตางๆ ในรางกายภายในเนอไตประกอบดวย หนวยไตจำานวนมากแตละหนวยไตประกอบดวยโกลเมอรลสโบวแมนสแคปซลและ ทอหนวยไตการทำางานของหนวยไตแบงไดเปน3ขนตอนไดแกการกรองการดดกลบ และการหลง
2. การกรองเกดทโกลเมอรลสและผนงของโบวแมนสแคปซลทตดกนสารทมขนาดเลกจะถก กรองเขาสโบวแมนสแคปซลททอหนวยไตมการดดกลบสารทยงมประโยชนรวมทงนำาและ ไอออนตางๆบางสวนเพอรกษาสมดลของนำาและสารตางๆไวบางกรณเซลลทอหนวยไต จะหลงสารบางชนดทไดจากเลอดเขาสทอหนวยไตกอนทของเหลวทรางกายไมตองการ จะถกขบออกเปนปสสาวะ
3. ถาปรมาณนำาในเลอดเปลยนไปจากปกตสมองสวนไฮโพทาลามสจะกระตนหรอยบยง การหลงADHมากขนหรอนอยลงจากตอมใตสมองสวนหลงทำาใหทอหนวยไตและทอรวม ดดกลบนำาเพมขนหรอลดลง
4. รางกายรกษาดลยภาพความเปนกรด-เบสของเลอดไดโดยไตขบไฮโดรเจนไอออนและ แอมโมเนยมไอออนไปกบปสสาวะสวนปอดกำาจดไฮโดรเจนไอออนโดยการหายใจออก เพอนำาแกสคารบอนไดออกไซดออกจากรางกาย
5. รางกายสามารถรกษาดลยภาพของอณหภมไดโดยการทำางานรวมกนของระบบหมนเวยน เลอดผวหนงและกลามเนอโครงรางโดยมสมองสวนไฮโพทาลามสเปนศนยควบคมอณหภม ในรางกาย
6. รางกายมกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมหรอเชอโรคโดยการทำางานของระบบ ภมคมกนซงแบงไดเปน2แบบคอกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบ ไมจำาเพาะ(ผวหนงเหงอนำาตากรดในกระเพาะอาหารเซลลเมดเลอดขาวกลมฟาโกไซต และการอกเสบ)และกลไกการตอตานหรอทำาลายสงแปลกปลอมแบบจำาเพาะ(เซลล เมดเลอดขาวกลมกลมโฟไซตไดแกเซลลบและเซลลททมความจำาเพาะตอสงแปลกปลอม หรอทเรยกวาแอนตเจน)
สรปเนอหาภายในบทเรยน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ64
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
7. เมอแอนตเจนเขาสเนอเยอรางกายเซลลบและเซลลทจะจบกบแอนตเจนอยางจำาเพาะและ กระตนเซลลบใหพฒนาไปเปนเซลลพลาสมาทำาหนาทสรางแอนตบอดซงจะจบกบแอนตเจน นนเพอเขาสกระบวนการทำาลายตอไปสวนเซลลททถกกระตนมหลายชนดและทำาหนาท ตางกนขณะเดยวกนเซลลบและเซลลทบางสวนจะพฒนาไปเปนเซลลความจำาทมความ จำาเพาะกบแอนตเจนนนทำาใหเมอไดรบแอนตเจนชนดเดมในครงตอไปรางกายจะตอบสนอง และสรางแอนตบอดไดอยางรวดเรวและมปรมาณมาก
8. การสรางภมกนใหกบรางกายแบงไดเปน2แบบคอภมคมกนรบมาและภมคมกนกอเอง โดยภมคมกนรบมาเปนการรบแอนตบอดทมความจำาเพาะและทำาลายสงแปลกปลอมหรอ เชอโรคนนไดทนทแตคงอยในรางกายในระยะเวลาสนๆสวนภมคมกนกอเองเปนการท รางกายรบสงแปลกปลอมหรอเชอโรคแลวสรางแอนตบอดหรอกระตนเซลลททจำาเพาะขน มาตอตานและมการสรางเซลลความจำาทมความจำาเพาะตอโรคนนเตรยมไวภมคมกนกอเอง นจะคงอยในรางกายไดนาน
9. เมอการทำางานของระบบภมคมกนผดปกตไปอาจทำาใหเกดโรคหรออาการทผดปกตเชน โรคภมแพโรคลปสหรอโรคเอสแอลอโรคเอดส
10.โรคเอดสเกดจากเชอHIVเขาไปทำาลายเซลลทผชวยทำาใหภมคมกนออนแอสามารถ ตดตอไดจากการรบเลอดหรอสารคดหลงการตดเชอจากแมสลกขณะตงครรภและการคลอด การใหนำานมของแมทมเชอHIVการมเพศสมพนธโดยไมปองกนการใชเขมฉดยารวมกน
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 65
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
1. เพราะเหตใดผมอาการทองเสยแพทยจะแนะนำาใหดมนำาผสมผงละลายเกลอแรORS(Oral RehydrationSalt)แทนนำาสะอาด
2. การดมนำาทมสวนผสมของเกลอโซเดยมคลอไรดหรออาหารทมรสเคมจดจะสงผลอยางไร ตอรางกาย
3. Hyperventilationsyndromeคอภาวะทผปวยจะหายใจเรวและลกทำาใหมปรมาณ แกสคารบอนไดออกไซดในหลอดเลอดลดลงเลอดจงมความเปนเบสเกดการหดตวของ หลอดเลอดทไปเลยงสวนตางๆ ของรางกายเกดอาการเวยนศรษะหนามดตาพรามวหวใจเตน เรวใจสนมอเทาเยนชาตามแขนตามขาหรอมอาการกลามเนอเกรงนวมอจบเขาหากน บางรายเปนลมหมดสตไดการปฐมพยาบาลเบองตนทำาโดยการใชถงครอบทงปากและจมก เพราะเหตใดจงตองปฐมพยาบาลเบองตนเชนน
4. ถารางกายไมสามารถรกษาดลยภาพของอณหภมในรางกายและความเปนกรด-เบสในเลอด ไดจะเกดผลตอรางกายอยางไร
5. เพราะเหตใดผทตดเชอHIVตองรบประทานยาตานเชอไวรสและรกษาสขภาพรางกายอย เสมอ
6. พฤตกรรมใดบางทสงผลเสยตอระบบภมคมกนของรางกายและนกเรยนมวธปฏบตตน อยางไรเพอใหมสขภาพรางกายแขงแรงอยเสมอ
แบบฝกหดทายบทท 2
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษย วทยาศาสตรชวภาพ66
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
7.1จงอธบายการเปลยนแปลงระดบแอนตบอดในเลอดจากกราฟชวงข. 7.2ถาไดรบเชอโรคBครงแรกในวนท35การเปลยนแปลงระดบแอนตบอดในเลอดจะ เปนแบบชวงกราฟชวงก.หรอชวงข.จงอธบาย
7. จากกราฟแสดงการตอบสนองของระบบภมคมกนโดยการสรางแอนตบอดในเลอดเมอ รางกายไดรบเชอโรคA
ระดบ
แอนต
บอดใ
นเลอ
ด
เชอโรค Aครงท 1
เชอโรค Aครงท 2
ระยะเวลา (วน)
ก ข
สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย
บทท 2 | การรกษาดลยภาพของรางกายมนษยวทยาศาสตรชวภาพ 67
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
สงวนส
ทธโดย
สสวท
. หามเผย
แพร ท
าซา
ดดแป
ลง หร
อจาห
นาย
