Bilgi Sistemleri - Ders 3

Bilgi SistemleriBilgi Sistemlerinin Geliştirilmesinde Kullanılan Araçlar I

Bilgi Sistemlerinin Geliştirilmesinde Kullanılan Araçlar

• Sistem analizi ve tasarımı için kullanılan pek çok sayıda şemalar, diyagramlar, vs... gibi araçlar bulunmaktadır.

• Bu araçlardan yaygın olarak kullanılan Bilgi Sistemi tasarımı araçlarını bu ders kapsamında ele alacağız.

Bilgi Sistemlerinin Geliştirilmesinde Kullanılan Araçlar

• Akış şemaları• Veri akış diyagramları• Yapısal şemalar• Yapısal İngilizce (Psuedocode)• Karar tabloları• Karar ağaçları• HIPO (Hiyerarşi/Girdi/Süreç/Çıktı) tekniği• Birim ilişki diyagramları• CASE araçları• vs...

Akış Şemaları

• Akış şemaları en eski fakat hala kullanılan bir tasarım aracıdır. Şemalarda tüm bilgi sistemindeki veri, bilgi ve iş akışı, yapılacak işlemin türünü gösteren özel bazı semboller kullanılarak gösterilirler. Bu sembıller programın mantığını temsil ederler. Akış şemaları türleri şunlardır:• Sistem akış şeması (Uygulama akış şeması)• Program akış şeması

Akış Şemaları

• Sistem Akış Şeması: Sitemin (uygulamanın) amacını, yapısını gözönüne sermek için kullanılır. Yani verisinin sisteme nereden girdiğini, nasıl işlendiğini, nasıl denetlendiğini ve bir çıktı olarak sistemi nasıl terkettiğini gösterebilirler. Sistem akış şeması, sistemin fiziksel olarak nasıl yürütüleceği ile ilgili çok detaylı bilgi verir.

Akış Şemaları

• Program Akış Şeması: Sistem akış şemalarının tamamlayıcısıdır. Sistem akış şeması, sistemin tümünde baştan sona kadar oluşan herşeyin adım adım belgelenmesini sağlarken, program akış şeması da sistem akış şemasındaki herşeyin adım adım ayrıntılı analizini içerir. Başka bir ifade ile sistem akış şeması işlemlerin makro tanımı, program akış şeması ise işlemlerin mikro tanımıdır. Program akış şeması mantıksal şema olarak da adlandırılır.

Akış Şemaları

• Sistem analizinde, bir bilgi sisteminin nasıl yapılacağından ziyade ne yapacağının belirlenmesi söz konusu olduğundan bu araç, analiz aşamasında pek kullanışlı değildir. Ayrıca sistem boyutu büyüdüğünde de akış şemalarının kullanımı zorlaşmaktadır. Bu nedenle özellikle sistem analizinde Veri Akış Diyagramları tercih edilmektedir.

• Akış şemaları esas olarak bilgisayar sistemini ve programlarının dökümante edilmesi ve tasarlanması için analistlere ve programcılara yardımcı olmak için geliştirilmişlerdir. Büyük sistemler için akış şemalarının yürütülmesi oldukça zordur.

• Akış şemalarında sistemi oluşturan her bir eleman ayrı bir sembolle ifade edilir. Müteakip slaytlara bu semboller gösterilmiştir.

Akış Şemaları

Bilgisayar İşlemi

Girdi/Çıktı: Genel girdi/çıktı sembolü. Belirli bir çıktı aracı belirtilmemişse kullanılır.

Döküman/Rapor (Yazıcı)

El ile İşlem

Akış Şemaları

İletişim Hattı: Telefon hattı ya da diğer iletişim kanallarıyla bilginin bir yerden başka bir yere iletilmesi

Görüntü (Ekran): CRT veya LCD ekran aracılığı ile girdi, çıktı veya her ikisini ifade eder

Manyetik Teyp: Girdi/çıktı verisinin manyetik teyp ortamında bulunduğunu gösterir

Manyetik Disk: Girdi/çıktı verisinin manyetik disk ortamında bulunduğunu gösterir

Akış Şemaları

Doğrudan Erişimli Bellek: Verinin, disk gibi doğrudan erişimli bellekte saklandığını gösterir

Bağlaç: Akış diyagramının aynı sayfadaki farklı bölümlerini birbirine bağlamakta kullanılır

Sayfalararası Bağlaç: Akış diyagramının farklı sayfalardaki farklı bölümlerini birbirine bağlamakta kullanılır

Akış Yönü: İşlem ya da veri akışının yönünü gösterir

Akış Şemaları

Karar: İki ya da daha fazla seçenek söz konusu olduğunda karar noktası kullanılır

Önceden Tanımlanmış İşlem: Bir akış diyagramı kümesinde tanımlanmış olan başlıca program adımları kümesini gösterir

Sonlandırıcı: Sistemdeki başlangıç, bitiş gibi giriş ve çıkış noktalarını gösterir

Örnek: Akış Şeması

• Örnek: Bir bordrp sistemiyle ilgili örnek sistem akış şeması ve program akış şeması oluşturalım.

• Sistemde işçi ilaveleri ve verileri doğrudan terminale girdiğimizi varsayalım. Güncelleme ve düzenleme programları bu verileri bordro programına elverişi bir hale getirmektedir. Güncelleme programı ile eski bordro ana dosyasının üzerinde ilave değişiklikler güncellenmekte, düzenleme programı ise verileri düzenlerken yanlış veri girilmesi durumunda hata raporu vererek kullanıcıyı ikaz etmektedir.

Örnek: Akış Şeması

• Sistem akış şemasıyla sistemin nasıl uygulanacağını görmek ve anlamak mümkündür.

• Sistem akış şeması bir sonraki slaytta verilmiştir.• Sistem akış şemasında gösterilen bordro programının

program akış şeması ise sistem akış şemasından sonra gösterilmiştir.

Sistem Akış Şeması

İşçi İlaveleri ve Değişiklikleri

Zaman Çizelgeleri

Veri Girişi

Veri Girişi

Güncelleme Programı

Düzenleme Programı

Değişiklik Raporu

Hata Raporu

Eski Bordro Ana Dosyası

1 2

Sistem Akış Şeması

Özetleme Programı

Bordro Programı

Özet Rapor

Doğrulanmış Bordro Ana

Dosyası

1 2

Düzenlenmiş Zaman Dosyası

Güncellenmiş Bordro Ana

Dosyası

Özet Dosyası

Bordrolar

Program Akış Şeması

Başla

1.1 Çağır

1.2 Çağır

1.3 Çağır.

1.4 Çağır


1.1 Girdi Verisi

İşçi Bilgisi ve Zaman

Bilgisi Oku

? Bitir

Geri Dön


1.2 Bürüt Ödeme Hesapla

Saat * Oran

Geri Dön


1.3 Net Ödeme Hesapla

Net Ödeme = Bürüt - Kesintiler

Geri Dön

Kesintileri Hesapla


1.4 Çıktı Alma

Bordro Dosyasını Güncelle

Bordro Fişini Yazdır

Geri Dön

Veri Akış Diyagramları

• Veri Akış Diyagramları (VAD) yapısal sistem geliştirmede kullanılan ve sistemin grafiksel olarak gösterilmesine olanak sağlayan bir araçtır.

• VAD ile sistemin işleyişini anlamak mümkündür. Uzman olmayan kişilerin de sistemi anlamasına yardımcı olur böylece iletişimi artırır.

• Bilgi sistemi ne kadar karmaşık olursa olsun, VAD 4 sembol kullanarak sistemi grafiksel olarak göstermeye yarar.


Dışsal Birim

Veri Akışı

Veri Deposu

Proses (İşlem)

Gane ve SarsonSembolleri

DeMarco ve YourdonSembolleri


• Veri Akışı: Bir veri akışı, sistemde bir yerden başka bir yere hareket eden veriyi gösterir. Dolayısıyla, veri akışı hareket halindeki veriyi temsil eder. Örneğin, bir veri akışı bir müşteri sipariş formu üzerindeki veriyi veya bir veritabanından yapılan sorgunun sonuçlarını gösterebilir.

• Veri akışı ok sembolüyle gösterilir. Her veri akışının içeriği ok boyunca yazılmış bilgilerle tanımlanır. Bu bilgiler bazen tek bir veri (kayıt no gibi) veya kompozit veri (satış raporları gibi) olabilir.

Kayıt No Satış Raporları


• Proses (İşlem): Prosesler yapılan bir fonksiyonu ya da aktiviteyi tanımlarlar. Proseslere aynı zamanda veri dönüştürücü de denilebilir. Prosesler bir numara ve bir isim ile tanımlanırlar. Proses numaraları proses sırasını göstermez. Proses isimleri yapılan faaliyeti net olarak tanımlamalı ve proses ismi emir cümlesi şeklinde yazılmalıdır.

1.1Bürüt Maaşı

Hesapla

1.1

Bürüt Maaşı

Hesapla


• Dışsal Birim: Bu birimler, veri ya da bilginin kaynağı veya gideceği hedefi gösterir. Dışsal birim, bir bilgi sistemine veri sağlayan ya da sistemden veri alan bir kişi, organizasyon ya da organizasyonun bir bölümü olabilir. Bu birimler kare sembolüyle gösterilir ve birimin adı tekil isim olarak sembolün içine yazılmalıdır. Karenin sol üst köşesine ise birimi tanımlayan harf ya da harfler yazılmalıdır.

MMüşteri

MMüşteri


• Veri akış çizgilerinin birbirleriyle kesişmelerini önlemek amacıyla, aynı birim aynı diyagramda birden fazla kullanılabilir. Bu durumda tekrar eden her birim için karenin sağ alt köşesine diyagonal çizgi ya da yıldız konulur. Aynı birim kendisi hariç iki kere tekrarlıyorsa iki adet çizgi ya da yıldır konulabilir.

MMüşteri

*

MMüşteri


• Veri Deposu: Analiz esnasında verilerin prosesler arasında depolanmış olarak tanımlanmasına ihtiyaç duyulabilir. Bu yerler veri deposu olarak adlandırılır. Veri depoları her iki ucu açık yatay paralel iki çizgi, bir ucundan kapalı yatay paralel iki çizgi ve tek bir çizgi gibi değişik şekillerde gösterilebilir. Veri deposu, herhangi bir depolama aracını göstermez, bir raf, dosya kabini, bilgisayar dosyası ya da personelin aklındakiler olabilir.

D1 Personel Personel Personel


• Her bir veri deposu D ile tanımlanır ve referans kolaylığı açısından bir sayı ve sayının yanında veri deposunu tanımlayan bir isim kullanılır.

• Aynı veri deposu birden fazla yerde tekrarlayabilir. Bu durumda veri akışının kesişmesini önlemek için sembolüm sol tarafına veri deposunun birden fazla çizildiğini belirten dikey bir çizgi ya da yıldız sembolü ile işaretlenir.

D1 * PersonelD1 Personel


• Sistemin analisti VAD oluştururken sistemin hangi proseslerden oluştuğunu, hangi verilerin saklandığını, verinin kaynağını veya gideceği yerleri ve sistemdeki veri akışlarını analiz esnasında açığa çıkarmalıdır.

• Genel bir VAD bir sonraki slaytta gösterilmiştir.


VK

Veri Kaynağı

VH

Veri Hedefi

1

Proses 1

2

Proses 2

D1 Veri Deposu 1 D2 Veri Deposu 2

VA1

VA2

VA3

VA4

VA5


• Çoğu organizasyonun ya da sistemin çalışması oldukça karmaşıktır ve onları aynı düzlemde göstermek çok zordur. Yani tek bir veri akış diyagramı ile sistemi açıklamak mümkün olmayabilir. Dolayısıyla, diyagramın alt seviyelere bölünmesi ve genelden ayrıntıya doğru ifade edilmesi gerekir.


• VAD’ın en yüksek seviyeli haline Kaba İlişki Diyagramı denir. Kaba İlişki Diyagramı çizilirken tek bir proses sembolü kullanılır. Bu prosese tüm sistemi ifade edecek bir ismin verilmesi gereklidir. Bu prosesin numarası da ‘0’dır. Bu diyagramda sistemin tüm dışşal birimlerle ilişkisi gösterilmelidir. Bu seviyede veri depoları gösterilmez.


• Bir sonraki detay seviyesinde sistemi oluşturan ana alt sistemler gösterilir ve bunlar 1.0, 2.0 gibi numaralandırılır. Bu ana fonksiyonlar (ya da alt sistemler) genellikle ana sistem menüsü üzerindeki faaliyetlerin seçimine karşılık gelmektedir.

• Her bir alt sistemin alt detayları 1.1, 1.2 şeklinde seviyelendirilebilir. Daha da fazla detaya ihtiyaç varsa 1.1.1, 1.1.2 şeklinde bölünebilir.

• Müteakip slaytlarda örnek VAD seviyelenedirilmesi sunulmaktadır.


0.0

X

Y

Y

KABA İLİŞKİ DİYAGRAMI


0.0

0 SEVİYE DİYAGRAM

2.0

1.0

4.0

3.0

5.0

X

Y

Z

A

D

BC

E


ALT SEVİYE DİYAGRAM

3.0

3.3

3.1

3.4

3.2D N

M

L P

E


• Kaba İlişki Diyagramı hariç tutulmak kaydıyla önerilen proses sayısı dokuzu geçmemelidir. Bu kural katı bir kural olmamakla birlikte bir öneridir. Eğer ki sistemdeki proses sayısı dokuzu geçiyorsa bazı prosesler birleştirilerek özetlenebilir. Böyle prosesler sonraki seviyelerde daha detaylı incelenebilir.

• Karmaşık sistemler dökümante edilirken 6 veya 7 detay seviyesinin altına inilmemelidir. Ya da her bir proses tek bir karara ya da hesaplamaya ya da tek bir veritabanı operasyonuna (getirme, güncelleme, oluşturma, silme ya da okuma gibi) indirgendiyse ayrıştırma durdurulabilir.


• Basit sistemlerin bilgi sistemi en az üç seviyeyle modellenmesi istenir. Sistem karmaşıklaştıkça komple sistemin tanımlanması için daha fazla seviye gerekecektir.


• Veri Akış Diyagramı Çizim Kuralları:• Proses• Hiç bir proses sadece çıktılara sahip olamaz. Girdi olmadan

dönüşüm yapılamaz. Eğer böyle bir birim varsa proses değil kaynak birim olmak zorundadır.

• Hiç bir proses sadece girdilere sahip olamaz. Eğer böyle bir birim varsa proses değil hedef birim olmak zorundadır.

• Bir proses fiil sözcük öbekli bir isime sahip olmalıdır.


• Veri Akış Diyagramı Çizim Kuralları:• Veri Deposu• Veri bir veri deposundan diğerine doğrudan taşınamaz. Veri bir

proses aracılığı ile taşınmalıdır.• Veri doğrudan bir dışsal kaynaktan bir veri deposuna

taşınamaz. Dışsal birimden veriyi alan ve veri deposuna yerleştiren bir prosesle taşınmalıdır.

• Veri, bir veri deposundan doğrudan bir dışsal birime taşınamaz. Veri bir prosesle taşınmalıdır.

• Bir veri deposu etiketi isim sözcük öbekli olmalıdır.


• Veri Akış Diyagramı Çizim Kuralları:• Dışsal Birim• Veri doğrudan bir dışsal birimden diğerine taşınamaz. Veriler

sistemle ilgiliyse, bir prosesle taşınmak zorundadır. Değilse veri akış diyagramında gösterilmez.

• Bir dışsal birim etiketi isim sözcük öbekli olmalıdır.


• Veri Akış Diyagramı Çizim Kuralları:• Veri Akışı• Bir veri akışı, semboller arasında tek bir akış yönüne sahip

olmalıdır. Bir proses ve veri deposu arasında, okuma ve güncelleme söz konusuysa heriki yönlü akış olabilir ancak bunlar iki ayrı ok şeklinde gösterilmelidir.

• Çatallı bir veri akışının anlamı, aynı verinin ortak bir lokasyondan iki ya da daha fazla proses, veri depoları ya da dışsal birime gitmesidir.

• Veri akışlarının birleşmesinin anlamı, aynı verinin herhangi iki ya da daha fazla farklı prosesten, veri deposundan ya da dışsal birimden, ortak bir lokasyona gelmesidir.


• Veri Akış Diyagramı Çizim Kuralları:• Veri Akışı• Bir veri akışı, doğrudan aynı prosese geri dönemez. Veri akışını

alıp başka veri akışlarını üreten ve başladığı prosese orijinal veri akışını getiren en az bir prosesin olması gerekir.

• Bir veri akışının veri deposuna gitmesinin anlamı güncellemedir (silme ya da değiştirme).

• Bir veri deposundan veri akışının çıkmasının anlamı, getirme ya da kullanmadır.

• Bir veri akışı, isim sözcük öbekli bir etikete sahip olmalıdır.


• Veri Akış Diyagramı Çizim Kuralları:• Diğer Genel Kurallar• Prosesin girdileri, prosesin çıktılarından farklı olmalıdır.• Diyagram üzerindeki birimler yegane yani tek bir isime sahip

olmalıdır. Örneğin aynı isimli iki ayrı proses olmamalıdır.


• Yanlış Çizim Örnekleri


• Yanlış Çizim Örnekleri

A

B

A

B


• Doğru Çizim Örnekleri



A

A

B

B



B

B B

D

CA


• VAD oluşturulurken en önemli hususlardan biri de VAD’ın dengelenmesidir. VAD bir seviyeden başka bir alt seviyeye ayrıştırılırken koruma prensibine dikkat edilmelidir. Bir prosesteki girdi ve çıktıların tamamı ayrıştırılan sistemde de korunmalıdır.

• Örneğin, 0-Seviye diyagramındaki 1.0 prosesi ayrıştırıldığında, 1.0 prosesinin girdi ve çıktılarının, ayrıştırılan sistemin girdi ve çıktılarıyla aynı olmalıdır.

• Başka bir ifadeyle, ardışık iki seviyedeki net girdi ve çıktılar birbirinin aynı, net sayılarının da birbirine denk olmas gereklidir. Bu kural ihlal edilmemelidir böylece VAD’ın tutarlılığı korunmuş olur.

Mantıksal/Fiziksel VAD

• Bir bilgi sistemi için VAD’ın çizilme amacı, sistem boyunca gerçekleşen veri akışlarının modellenmesidir.

• VAD çizilirken, genellikle, sistemin çalışmasını anlamamız için gerçekten gerekli olmayan, ancak sistem faaliyetlerinin başlangıçta modellenmesi için bize yardımcı olan fiziksel objeler ya da fiziksel proseslerle karşılaşılabilir. Herhangi bir fiziksel obje ya da prosesin olduğu diyagram Fiziksel VAD olarak adlandırılır.


• Mantıksal VAD’nda mümkün olduğunca fiziksel bileşenlerden kaçınılması greklidir.

• Mantıksal VAD sistemin ne yaptığını gösterirken, fiziksel VAD sistem fonksiyonlarının nasıl olduğunu gösterir. Yani, Mantıksal VAD nasıl yapıldığıyla ilgili fiziksel detaylardan ziyade ne yapıldığı üzerine odaklanır. Eğer faaliyetlerin nasıl yapıldığına odaklanarak sisteme bakışımızı sınırlarsak, sistemde ne olduğunu anlamamız zor olur.


• İlk olarak Fiziksel VAD’nın çizilmesi sistemin mantıksal görünüşe dönüştürülmesini kolaylaştırabilir. Bu nedenle, Mantıksal VAD çizilmeden önce Fiziksel VAD çizilmesi yöntemine başvurulabilir. Ancak doğrudan Mantıksal VAD çizilebiliyorsa Fiziksel VAD’nın çizilmesine gerek yoktur.


• Fiziksel VAD, kişilerin isimlerini, ana ve işlem dosyalarını, kullanılan ekipman ve aygıtları içerebilir. Fiziksel VAD’nda varolan para, nakit, elle yazılan fatura ve birim gibi akışlar yerine Mantıksal VAD’nda sırasıyla ödeme, ödeme bilgisi (miktar bilgisi) fatura, ve birim bilgisi yazılabilir.


• Dersimiz kapsamında Fiziksel VAD çizilmesine gerek duyulmadan doğrudan Mantıksal VAD çizilecektir.

Örnek 1: VAD

• Bilgisayar Laboratuvarı Bilgi Sistemi• Bir Üniversite’de tüm öğrencilerin istedikleri zaman internete

girebildiği, ödev ve projelerini yapabildiği ve çıktı alma, CD kopyalama ve belge tarama işlemlerini gerçekleştirebildiği ve bu hizmetlere karşılık ücret ödediği bir sistemi ele alalım. Kritik başarı faktörü, kayıtların bilgisayar ortamında tutulmasını sağlayarak bilgisayarların kullanım durumlarının, öğrenci çalışmalarının ve görevli takibinin hızlı ve verimli bir şekilde yapılmasıdır. Bu amaçla laboratuvarla ilgili bölüm periyodik veya isteğe bağlı rapor sunulmaktadır. Böyle bir sistemin Mantıksal VAD müteakip slaytlarda gösterilmiştir.

Örnek 1: VAD

Örnek 2: VAD

• Öğrenci Kayıt Bilgi Sistemi• Öğrencilerin ders kaydını gerçekleştirdiği bir bilgi

sisteminde öğrenci alacak olduğu dersleri seçerek kaydını gerçekleştirmektedir. Bu sistem tarafından da ilgili bölüme dersleri alan öğrencilerin listesi ulaştırılır. Böyle bir sistemin Mantıksal VAD müteakip slaytlarda gösterilmiştir.

Örnek 2: VAD

Örnek 3: VAD

• CD Kiralama Sistemi• Bilgi Sistemi oluşturulması istenen Film CD’leri

kiralama işlemi gerçekleştiren bir firma müşteri memnuniyetini ön plana çıkarmak istemektedir. Firma yetkilileri, geniş bir pazar payı elde etmek için ücretsi kiralama yapma politikasını izleyeceğini kararlaştırmıştır.

Örnek 3: VAD

• CD Kiralama Siste• Sistemle ilgili iş faaliyetleri şöyle belirlenmiştir:• Müşteriler CD kiralama kartı kullanırlar.• Müşteriler CD kiralama kartını görevliye vererek CD

kiralamaktadırlar. Görevli müşteriden alınacak kira bedelini hesaplamakta ve müşteriye üzerinde teslim tarihi olan bir makbuz vermektedir. Her bir CD kiralandığında bir kayıt oluşturulmaktadır.

• Müşteri Film CD’lerini geri getirdiğinde geç kalmışsa müşteri kaydının üzerine gecikme cezası miktarı not edilmektedir.

Örnek 3: VAD

• CD Kiralama Siste• Sistemle ilgili iş faaliyetleri şöyle belirlenmiştir:• Müşteri gecikme cezasına sahipse, bu ceza miktarını bir

sonraki kiralamada ödemesi gerekmektedir.• Müşterin bir ay zarfında bonus miktarının üzerinde kiralama

yaptığı gözlenirse, bu müşterilere teşekkür mektubu ve bedava kiralama kuponları gönderilmektedir.

• Benzer uygulama yıllık bonus miktarından daha fazla kiralama işlemi gerçekleştiren müşteriler için de gereklidir. Bu durumda daha fazla sayıda bedava kiralama kuponları gönderilmektedir.

Örnek 3: Mantıksal VAD

Örnek 3: Fiziksel VAD

Kaynakça

• Gökçen, H., Yönetim Bilgi Sistemleri, 2007, ISBN: 9944-341-24-X.

Bilgi Sistemleri - Ders 3

Business

Transcript of Bilgi Sistemleri - Ders 3