Bi kurtî çîroka Radyoya Monte Carlo şaxa Kurdî · Jimar Boniye Cegetxwîn Piştî neh salan ku...
Transcript of Bi kurtî çîroka Radyoya Monte Carlo şaxa Kurdî · Jimar Boniye Cegetxwîn Piştî neh salan ku...
Boniye Cegetxwîn Piştî neh salan ku ez ji welat dûrketibûm, min çavên xwe careke dî bi dîtina Qamişloka evînê kil kirin . Belê, ez li Stockholmê dijîm.
Stockholm paytexta Swêdê ye, pir bajarekî xweşe, bi xwezaya xwe bi nav û denge. Tevî berf û serma wê jî, ew pir tê hezkirin. Lê bê guman çiqasî jî xweş be, mirov bêrya welatê xwe dike, cihê ku mirov lê ji dayik bûye, lê zaroktiya xwe bûrandiye, lê bîranînên xwe nîgarkiriye û kolan bi kolan bi roniya dilê xwe aragîş kiriye.
Di hembêza her taxekê de çîrok û bûyer hatine hûnandin. Di singa her kolanekê de avsane hatine çêkirin , pêwîste êdî ku mirov car caran serdana Welat bike, û Bîranînên xwe bi dost û hevalan re vejîn e, bûyeran bişopîne. Qamişlo ji bo min û malbata min, hebûne, jiyane, tekoşîn e û evîne. Têde û di her kunceke wê de perçak ji xebata me ya netewî cî girtiye û bi tîpên hezkirina Welat hatiye girêdan. (Dûmahî R.3)
Jimar
79
Sernivîser: Ebdilbaqî Huseynî Derhêner: Xorşîd Şûzî
Mizgîn Hesko Bê guman û pir dûr ji nerînên partiya ne yên teng, pir dûr ji doz û xwestekên takekesî û di vê dema dîrokî de ,,,dema pir hestiyar ku her çendîn îro heyîna kurd di nexşeya cîhanê de diyar û xuya ye.
Her weha di van dem û dewranan de jî kurd bûn leşkerên giştî yê cîhanê li dijî hêzên tariyê. Tevî wilo jî hîn em pir alûz in û di rewşa xwe a alûz de melevaniyê dikin.
Tekez û ji sedemên vê alûziyê nebûna hevrêziya rexên kurdistanî û nebûna mala kurdistanî ku kurd xwe lê bigirin, bi hev bişêwirin û li dijî zorê û zehmetiyan mîna yek stûnê resen û tund bin.
Belê hûnê bêjin ka îro û ka duh .....! Belê rast e...rewşa me ya îroyîn ji ya duh bi hemî pîvanan baş tire, lê em hîn ne dewlet in, me hîn serxwebûna kurdistana xwe ranegihandiye.
Belê duh û bi fermî rêzdar Nêçîrvan Barzanî hate helbijartin weko serokê herêma kurdistanê.
Gelo ta kîjan radeye ev gav rast û durist hat.....?
Li vir divêt em hin rastiyên dîrokî bînin ber çavan û ji dergehên vekirî derbasî mala kurdan û nemaza Kurdistana başûr bibin.
Eger em hınekî li xew û baweriyên xew vegerin careke din em ê bibêjin : Belê kak Nêçîrvan Barzanî hejayî posta serokatiyê ye.
Miletê kurd ji kesên biyan û nenaskirî pir ditirse, pir hesab têne dîtin , li vir cenabê Nêçîr û li gor baweriya kurdan, li gor dîtin û boçûnên piraniya wan hêjay e,,, ev ku kurd wî nas dikin û dizanin ka wî çi xebat kiriye. Bê guman miletê kurd qurbaniyên wê malbatê (malbat û êla Barzaniyan )bilind dinerixînin.
Pir rexne tên girtin û piraniya wan jî rast in, ku Kurdistana başûr ber bi hikumê êl û malbatan ve diçe, bi wateyeke din ango kur li şûna bav, xwîşik li şûna bira û jin li şûna mêr û hevjînê xwe û htd.
Lê bi min û ji ber ku kurd hîna ji wan atmosfêrên malbatî derneketine, hîn êlek e xurt û xwedan leşker û saman dikare kurdistanê bihejîne û rewşê li binê guhê hev bixîne.
Hêzek, êlek û yan jî hozeke xurt dikare xwedan biryar be, û dikare biryarên parlemanê jî li şûn xwe bihêle.
Ango û Her çendîn em bixwe li dijî qunaxa êlan in, lê mixabin em ji bin bandorê dernakevin û dawî her kes li êla xwe vedgere, ez bixwe nabêjim : bijî êl û dema êlan , lê ev ê rastiyê li ber xwîneran radixînim ku hîn rev jê nîne
Belê bi min hilbijartina Neçîrvan ji bo wê posta serokatiya Kurdistanê..gaveke rast, durist û girîng bû.
Gelo çima ...?
Dixwazim hinekî bikurtî derbasî pirsa xwe bibim û bersiveke nêzîkî rastiyê bînim û li ber we raxînim:
*Ji ber rewşa ku me berê destnîşan kiribû (kurdistan û rola êl û hozan), Nêçîrvan ji êleke pir xurt û welatperwer û canfedayê welat û xaka xwe ye. (R. 2)
Mihemed Şêxo Gelek danasîn ji wêjeyê re hene, lê her ew nivîseke sîberî ye (texyîliye, imaginative), bi wateya sîber (texyîl, fiction) ne.
Ango ,ew ne wataya tîp bi tîp e. lê ji ber ku gelek cûreyên torê hene , divê mirov bibêje ku ew bikaranîna zimên e, bi awayekî ne normal......(D. R. 8)
Dr. Yekta Uzunoglu
Bi kurtî çîroka Radyoya Monte Carlo şaxa Kurdî
Piştê ku min Enstîtûya kurdî li Almanya Federal li sala 1983 de ava kir, min xwest bi awakî perçekî piçûk ji çanda kurdî jî bighînim gelê xwe yê bindest. Wê dema dîroka me de ev tenê bi riya radîyoyê mimkin bû. Dihat bîra min çawa em wek zarok bi dê û bavên xwe, bi xal û
xatiyên xwe, bi cîranên xwe her roj beriya êvarê lêvîya dengê radyoya Êrîvanê disekinîyan. .....(D. R. 2)
2019 Mehane…Wêjeyî…Çandî…Rewşenbîrî…Serbixwe
KELEMÊN LI SER RÊYA AVAKIRINAN YEKÎTÎYA ÊZDÎYA.
Hevpeyvîna malpera AidaKurdê
bi mamosta Ezîz ê Cewo re
Hevpeyvîn: Amida Kurd .........(D. R. 6)
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
hejimar "79" 2019
2
Wan salan de pirtok, rojname, kovar, mûsîka kurdî, zimanê kurdî, cil û basên kurdî jî li Tirkîye hê qedexe bû. Yanî her tiştê ku bi nasnama kurdî girêdayî bû qedexe bû! Li Sûrîye, li Îranê jî rewş kêm û zêde wek Tirkîye bû. Pirtok, kovar û kasetên mûsîkî ku li Ewrûpa dest bi weşandinê kiribûn nedigîştin Kurdîstanê.
Çendan car min wek berpirsîyarê Enstîtûya Kurdî bi çendan parlamenterên almanî serlêdana televizyona alman- ku bi zimanên bêganeyan li Almanya da diweşandin- kir ku kurdî jî biweşînin, serlêdanên me bêbersiv man. Piştê lêkolînên dirêj min fahm kir, ku li tu welatek Ewrûpî de weşandina kurdî li radîyo, li telewîzyonê ne mimkin e.
Lê Monaco? Dewlet nîn e, girêdanê wî ya aborî bi welatên wek Tirkîye tine û min xwest Monaco biceribînim. Piştê çend mehên çûyin û hatinê, ceribandinê, weşandina kurdî li Radîyoya Monte Carlo de hat qabûl kirin, me peyman îmza kir, xwestekê wan tenê hebû ew jî heqê radîyoyê bû.
Min wê jî çareser kir. Lê tû kesê pispor di warê xebata radîyoyê de li nav Kurdên Almanya Federal de tinebû, yan jî min nas dekir, ku bêpere bixebite. Mecbur mam îcar ez bi xwe programan pêk bînim û pêşkeş bikim. Wê deme Mahmûd Baksîyê rehmetî re min bursekî bo 1 sal li Almanya ji waqfa Heînrîch Böll derxistibû, ku li Almanya bikaribe bijî . Ez û Mahmûd Baksî, hevjina min – ku alman bû lê kurdî baş dizanibû- û kurê xalê min ku ji Parîsê hatibû me dest bi weşandinê kir.
Bêgûman tev de bê pere!
Berpirsîyarê Enstîtûya kurdî ya Bonnê bûm, nikaribûm herim Monaco û yên din jî wûsa.
Min stûdyokê li radîyoke Almanyayê de peyda kir, me li wir diweşand, deng diçû radîyoya Monaco û ji radîyoya Monaco belav dibû dinyayê. Ji ber ku me li ser pêlên kurt de diweşand û antênên Radîyoya Monaco çar alîyê dinyayê de hebû, lê bo min antêna ku li Qibrisê bû mihim bû. Bi saya antena Qibrisê deng li tevekê Kurdîstanê de bi awakî gelek zelal dihat bihîstin.
Min xwest di despêka weşanê de çend roj nûçe neweşînim. Me li ser pirsên saxî, li ser çanda me, li ser dîroka me û carna jî ji Încîl û Tewratê tişt diweşandin.
Sedemê wê jî ev bû; wê deme hikûmeta Tirk Kurdan li dinyayê de wek terorîst nîşan dida. Min xwest ku dinya mesîhî û cihû re nişan bidim ku mesela dewleta tirk
Dûmahiya: *Nêçîrvan Barzanî û hîna ji piçûkaniya xwe de di nav kar û xebata siyasî de mezin bûye, rewşa kurdistanê baş dizane û dibe ku bixwe jî bûbe şahid û govanê pir êş û azarên miletê kurd.
* Di van bîst salên derbasbûyî de , kurdistan bi awayekî berçav hate avakirin, ji xwe her kes dizane ku rêzdar Nêçîrvan Barzanî endeziyare qunaxa avakirina kurdistanê ye.
* Kesayetiya Nêçîrvan û li gorî têkiliyên wî, dan û standina wî kesayetiyeke pir xurt e, dûrbîn e, û di nav civaka kurdî de tête pejirandin.
* Her çendîn dewletên li der dorê mofayê ji bazara kurdistane dikin , her weha kurdistan jî mofadar e, bi zanebûn Neçîrvan û hikumeta herêmê pere û samanen li derhêlê anîne nav xwe, eger gulleyek bipeqe, samandarên welatên li derhêlê û ji bo parastina berjewendiyên xwe ên aborî dê li çareseriyê bigerin û neçar in ku li ber me jî bidin,,,,siyasetek pir zîrek bû û kurdistanê ew şopand.
* Her çendîn serok û rêberên me kurdan ciyê rêz û hurmetê ne jî , bi min vê carê em hinekî li pîvanên serokatiyan zîvirîn, kurdan dikarîbûn serokekî ciwan êdî bînin û posteke weha hestiyar û bilind radestî bikin.
* Nêçîrvan Barzanî li zanîngeha Tahranê lîsansa polîtîkê wergirtibû bi wateya ku ew kesekî rewşenhizr û xwendevan e.Ji bo hin pîvanan pêdiviya miletê kurd bi hêza ciwan û xwendevan heye..bi karîzmayên têgihiştî .
* Nêçîrvan Barzanî bi piraniya dengan 68 ji 81 ev post bidet xist, ango bi şêweyekî dîmuqratîk.
* Û dawî ...di dema ku em heja ;Nêçîrvan Barzanî pîroz dikin di heman deme de hêvî û lava dikin ku ew bikaribe li dij hemî metirsiyên heyî rawest e û bikaribe gemiya kurdistane bîne beravên serxwebûnê , alaya rojê û di nav koma miletan de , li ba bike.
Belê kurdan îro hêviyên mezin hene ku mala Nêçîrvan Barzanî, ango Kurdistan îraqê bibe mala kurdan bigiştî.
Belê metirsî pir in, û dujmine me jî zîrek in, divet cenabê serok N. Barzanî dengê me be, û dive kurd mîna kemberê xwe li hawîrdorê bisin hev.
Pêdiviya kurdistanê bi artêşên leşkerî û rêberên mêrxas, bi çekên modern, bi teknolojiya xurt û zîrek heye. Pêdivî bi vekirina bêhtir dibistan û zanîngehan , bi kadiroyên çalak û xebatkarên ciwan heye. Pêdivî hîna bêhtir bi dam û dezgehên çandî, wêjeyî yên serbixwe heye. Pêdivî bi pirojeyên şaristanî, bi avakirina nexweşxaneyên nuh û bi makîneyên tunduristî yên pak heye, pêdivî bi bijîjik û alîkarên dektoran heye.
Pêdivî bi rê, otoban, otostrad, pirên bilind û hevgirtî heye, pêdivî bi çandiniyê , bi avê, bi kehrebê, enternête heye.
Pêdivî bi Jinê heye ku îro bikaribe careke din bi rola xwe a dîrokî rabe. Pêdivî bi Şengalê û laleş nûranî heye, ango bi kesayetiyên kurd yên din, kêmolên kurd ku divê rê ji wan re bête vekirin û ew jî di vê nexşeyê de beşdar bin û bi rola xwe rabin.
Pêdivî bi instiyatîvan heye ku bikaribin bi hin bîrdozan li dij sistema êl û hozan bixebite, pêdivî bi guhdarî lê kirin û guhdanê heye.
Pêdivî bi avakirina kesayetiya kurd heye, ev bêhtir ji avakirina xanî û serayan e.Mirovê di xwe de şikestî her dîlê êş û şikestina xwe ye, lê mirovê saxlem, û xwedan moralê bilind dikare li ser hemî formên şikestî avahiyan rake.
* Elmaniya 30- gulana 2019.
nasnama kurdî re ye. Sîyaseta wan li hember gelê Kurd sîyaseteke nîjadperestî ye. Û zanibûm ku em Încîl jî bixweynin wê dewleta Tirk midaxele bike, gavên dîplomatîk bavê bo sekinandina weşana kurdî li Radîyoya Monte Carlo, yanî li Ewrûpa azad û demokrat! Naverok bo dewleta tirk nemihim bû, mihim ew bû ku Kurdî ye! Min dixwest Ewrupa, Amêrîka bi kurtî dinya mesîhîyan rewşa gelê me û zilma nîjadperestîya dewletên serdest nas bikin!
Gor ku min texmîn dikir rastî jî dewleta Tirk vê weşana kurdî, ba dewleta firansî proteso kir dewleta firansî jî ji Radîyoya Monaco pirs kir ka gelo tiştên “çewt” tê weşandin yan na û kî diweşîne. Radîyoya Monaco bersiv da ku li weşanê de Încîl û Tewrat jî tên weşandin û yê diweşîne Enstîtûya Kurdî ye. Wûsa dîyar e ji vê bersivê hûkumeta Firansa wûsa fahm kirîye, ku Enstîtûya Kurdî ya Parîsê ye… gelo wezareta Firansa berpirsîyarên Enstîtûya Kurdî ya Parîsê gazî kirin û îfadeyê wan stendin yan na, nizanim …
Lê eynê wextê de hinek sazîyên kurdan û “almanên nezelal“ dest bi erîşên dijî Enstîtûya Kurdî ya Almanya kirin û dîsa wûsa “Waqfa îslamîya cîhanê” li ser min broşûrek weşand û gazî cîhadê kir; hember min û radîyoyê.
Ev êrîş li Parlamentoyê alman û li çapemenîya Almanyayê de 2-3 hefte bû rojev! Dewleta tirk, Waqfa îslamî ya cîhanê û hinek sazîyên alman û kurd nehiştin ku bi kurdî ne tenê çanda giştîya kurdî, lê Încîl yan Tewrat jî were weşandinê.
Carkî de bi deh mîlyonan mesîhî bihîstin ku xwendina çend rûpelên Încîlê û Tewretê bi kurdî bi xwe jî bo dewleta tirk sûc e. Radîyo, rojname, kovar, televîzyonên mesîhî nav çend rojan de vê bûyerê ji Brazîlya ta Fîlîpînê belav kirin, bi saya vê bûyerê kesên ku hê navê Kurd nebihîstibûn, Kurdan û rewşa wana trajik nas kirin, ku heqê wan nîne heta Încîl û Tewratê jî bi zimanê xwe gohdarî bikin. Bi gavekî “piçûk” çavên mîlyonan mesîhî ji Amêrîka ta Avustralya vebû, fahm kirin ku mesela Tirkan bi Kurdan re ne sîyasî ye, lê nîjadî ye!
Di eynê wextê da hinek sazîyên kurdan bi zorê Enstîtûya Kurdî ya Almanyayê kirin dest xwe, talan kirin û dawî jî girtin!
Çekkî wanê dawî mabû; ew jî hinek “rewşenbîr” û ”sazîyan kurdan” bûn. Ew sazî û “rewşenbîrên kurdan” serketin, hem enstîtûya kurdîya Bonnê, hem jî weşanên Radîyoya Monte Carlo bi zimanê kurdî ji holê rakirin !..... Cihê mixabinyê bû!
Dûmahiya: çîroka Radyoya Monte Carlo
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
hejimar "79" 2019
Ebdulbaqî Huseynî
3
Azadî, welat, xak, gel, jin, pakrewan, evînî, lehing û navdarên kurd, yekîtî, Newroz, ol, keçika feqîr, ew in di gel babetên din navnîşanên helbestên pirtûka Azade şêrîn ya nivîser û helbestvanê kurd Adil Omer Seyfedîn yên bi hest û ramanên xwe vehûna ne.
Di nav rûpelên vê pirtûkê de kêşeya herî giring ew e kû helbestvan Adil wek mirovek dilşewat û dilsoz û bawermend êş û janên gelê xwe tevlî şahî û xweşiyê dirêse û rewşa kurdan bi bûyeran ve girê dide û diyar dike û ew van bûyeran bi buhêrk û nihokê ve girêdayî dihûne
Helbstvan Adil dîroka bindestî û stemkariyê li ser milet û gelê xwe bi hestên zelal eşkere dike û mirov dikare wan mijaran û wateyan bixwîne û rola helbestvan û nivîser di civaka me de bîbîne kû ew dikarin bi pênûsa xwe xebata gel berdewam bikin.
Dûmahiya:
Bêguman, bavê min jî (Cegerxwînê gelê Kurd) di singa wê de Konê xwe vegirtiye û li bende her mirovekî ye, ku li bin Konê wî, xwe vehesîn e û helbestên evîna Welat li gel wî vegerîne.
Ez pir kêfxweş û şadîmanim, ku ez bûme mêvanê wî û li gel dost û hevalan, me dîlana netewa xwe gerandiye. Ez pir xweşhalim, ku min çavên xwe bi dîtina heval û dostan ve kil kirin û li her kolan û cihê ku min dixwest, ez geriyam e.
Bi rastî pêşewaziya gelê me ji min re, n îşana wefadariyê ye, herwiha dermanekî bi sûd bû ji birînên min re. Ezê herdem bi rêz û hurmet lê binerim, Ewê her li ser Singa min nîşaneke nazdar û bi rûmet bimîn e.
Ew pûte û dilovaniya milet ji min re, çi li Qamişlo, çi li Amûdê û Serê Kaniyê ji bo min pir giranbuhaye, herwiha serdana refên jin û xortan, refên dost û hevalan ji min re li malê Kernevaleke taybet bû. Ez li vir bi dilxweşî, sipasiya hemû dost, heval, rê xistinên Jina yên ku ez xelatkirim dikim, û ji teva re serkeftinê daxwaz dikim.
Ez sipasiya Tv24 Li Qamişlo û Radyo ya arta.fm li Amûdê dikim, ji wan re serkeftinê dixwazim.
Êdî li zaxo û li Dihokê û Hewlêrê jî dîsa ez deyndara teva me û sipasiya her kesekî ku em pêre civiyane û her kesekî ku alîkariya me kiriye dikim.
Ev geşta min xwîn li canê min vegerand û ez nûjen kirim. Min têra xwe hezkirin û bîranîn ji Welat bi xwe re anî ye, têra min dike ta careke dî ez dilvejînim .Raste ku hatiye gotin: Şam şekire lê welat şêrîntire.
Em dikarin erê bikin kû helbesta Azade şêrîn bi tena xwe karîbû navê Adil di dîroka helbesta kurdî de bineqişîne nemaze dema hunermend ê mezin û nemir Mihemdê Sêxo ew bi awaz û henas dike û distrîne beriya çil û pênc salan, û lewra helbestvanê me bi dilsozî vê pirtûkê diyarî giyanê hevalê xwe Mihemed Şêxo dike û dinivîsîne:
" Ji bo hemî şehîdên Azadiyê li Cîhanê Bi taybet yên
Kurd û Kurdistanê.
Her wusa diyarî bo giyanê Hunermendê mezin Mihemed Şêxo".
Hêjayî gotinê ye kû pirtûka Azada şêrîn di 27 ê avdarê 2019 de hatiya çapkirin û ji 24 helbestan tê pêkanîn li welatê Elmanya û çend berhemên wî hene ku bi biryare di demên bên de werne çapkirin, çapa yekem û ev çapa duyem jêre.
Di vê pirtûka giranbuha de, a ku hêja CanKud ji çend lêkolînan berhevkiriye, hêjayî xwendinê ye, çimkî nivîskar xwe di gelek waran de xwe westandiye, û keda çend salan di warê wergerandinê û vekolînê û berhevkirinê de, di vê pirtûkê de komkiriye û bi zimanekî rewan pêşkêşî xwendevanan dike. Eger mirov bi çavekî panoramî li vê pirtûkê meyzêne, wê gelek babetên cûrbecûr têde peydabike, wekû: Dîroka kurdî çi a kevin, çi a nû, lehengên kurdan ên kevnar û ên nûjen, cejna Newrozê û dîroka wê, çend kesên kurd ên ku dîrok mafê wan cewisandibûn, mîna Şaha kurdan (Deyfe xatûn) û herwiha wekîn wê. CanKurd di rûpela pêşî de li ser pirtûkê wiha nivîsandiye: ”Bo wan hemî kesan, ên di ber vejandin û geşkirina a çanada kurdî de dixebitin”,.. Lê, eger mirov li vê pirtûkê baş vegere û vepexirîne, wê bibîne bê çendî yê nivîskar xwe di ber vê pirtûkê de westandiye, çi di war wergerandina vekolînan ji zimanê elmanî bo zimanê kurî, û çi di war lêkonînên belge û dukomentên ku li ser kurdan hatine nivîsandin.
Babetên ku di vê pirtûkê de hatine berhevkirin pirin, xwendevan dikare van mijaran têde bixwîne:
- Êlên bakurê rojhilatê Kurdistanê a Dr. O. Blau (Jêder ji sala 1890î ye).
- Mêjedema gelê Kurd a Dr. Ferdinand Hennerbichler (ji elmanî hatiye wergerandin).
- Mîtolojî û dîroka Cejna Newrozê a Dr. Golmorad Moradî. Di vê mijarê de Moradî taybetiya cejna Newrozê dide xuyanî, herwiha wateya dîrokî û mîtolocî jî dide diyarkirin.
- Chronologiya dîroka Kurdî a Dr. Golmorad Moradî, ku ji 49 jêderan ev lêkolîna xwe avakiriye.
- Deyfe xatûn (Şaha Kurdan), ku di serdema Eyûbîyan de bibû padîşaha bajarê Helebê, û du dibistanên navdar (Elîrdews û Xangeh) avakiribûn.
- Secerûdurr (ku di 1257z de koçkiribû), ew padîşaha dawî bû di
dewleta Eyûbî de, ku li Misirê hukim dikir.
- Mîrê Soran (1833-1838) rûpeleke berxwedanê ye ji dîroka Kurdistanê.
- Serhildana qehremanê Kurd Simko axayê Şikaka (1887-1930).
- Şêx Mehmûdê BerzencÎ, Melekê Kurdistanê (1881-1956).
- Dr. Nûrî Dersimî (1892-1973). - Vegera deh hezar nandozên girîkî. Ji
Anavasîs a Ekzênofon ê Athênî. Di vê mijarê de gelek babetên dîrok ên giring têde peydadibin, û a herî balkêş: Rewşa Girîkan li Kurdistanê.
Pirûk hêjaye ku mirov bidestpixîne û bixwîne, çimkî naveroka wê bi zanyariyan dewlemende, û nivîskarê wê CanKurd xwedî serboreke dûr û dirêje di meydana tore û çanda kurdî de.
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
hejimar "79" 2019
Cankurd
4
Roja 19ê Nîsanê 2019, li bajêrê Essen, ku li komeleya Hêlîn, Yekîtiya Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûriyê şahî bi roja rojnamevaniya kurdî kir, tê de gelek nivîsevan, helbestvan, siyasetmedar û hunermend amade bûn û hinek ji wan jî ji ber xebatêd wan ên cihê-cihê hatin xilatkirin, û nameyeke rêzgirtinê ya taybet ji aliyê serok Nêçîrvan Barzanî ve, bo kak Ibrahîm El-yûsif hate xwendin, xebatkarê navdar, hêja Fettah Tîmar, ku ji xelkê bakurê Kurdistanê ye û ji zû ve li Almaniya dijî, 5 pirtûkên xwe yên, ku di salên 2017 û 2018 de, li Türkiyê çapkiribûn, diyarî min kirin. Lew re min ji xwe re wekî histobarî dît, çend rêzikan li ser van berhemên hêja, ku bi Kurdiyeke asan û hezkirî hatine lêkirin, bo wan xwendevanan dbinivîsim, ewên van pirtûkên giranbiha neketine destên wan.
Van berhem evin:
-Çêrokên Serhedê (Gelêrî) – Cild I -Çêrokên Serhedê (Gelêrî) – Cild II -Çêrokên Lawiran -Pêkenokên Melayê Meşhûr -Mesele û metelokên kurdî Her pênc pirtûk bi bergên sipî, pak û bi çapeke hêja ji aliyê Weşanên AR ve derketî ne û li ser her pênc pirtûkan, nivîsevanê me li ber navê xwe daniye (Berhevkar), ji ber ku wekî metnên van xebatan diyar dikin, evana ji zargotin û çanda kurdî ya gelêrî hatine girtin, xebateke dirêj û bi tewat tê de hatiye kirin û bi vê şêweyê pirtûkxaneya çanda me ya gelêrî maldartir dibe û wê pir hêja be, ku van berhem bi zimanin dî jî bên wergerandin û belavkirin, bi taybet ji bo nifş û pişt û neviyên me li welatên derve, da ji çand û gelê xwe verê nebin. Herdu cildên pirtûka Çêrokên Serhedê bi hev re nêzîkî 400 rûpel in, Mamoste yê rexnevan Heyder Omer bo herdu cildan pêşekiyeke bi sernavê (Zargotin çiye?) nivîsandiye, tê de li ser (Çêroka gelêrî di neynika felsefeya kurdî de) rawestiye û kak Fettah Tîmar jî bi xwe li ser giranbihabûna berhemên gelêrî û lêkirina wan sergotineke xwe nivîsandiye, mirov dikare van çêrokên balkêş û rast wekî Thomas Boa berî niha pir ji zû ve li ser stranbêjiya gelêrî ya bi çêrok û efsaneyan dagirtiye, gotiye: „Neynika rewanê neteweya Kurd in“ di bin jimara fermî (ISBN:978-605-4809-80-6) de û bi rêya nivîsevan jî bistîne.
Di cildê yekê de (43) û di cildê duwû de (18) çêrok hene, lê belê xwezî van çêrok giş di yek pirtûkê de bana, wê baştir ba. Bê guman mamoste Tîmar di berhevkirina van çêrokan de xudan kedeke mezin e, ji ber ku ew gelek li wan geriya ye, di rewşên nebaş ên welatê me yê dagirkirî de. Ev kar ne asan e û pir dem jê re pêwîst e, nivîsevanê me yê naskirî, ku mirovekî bi tewat e û zana ye, ev xebata gelek giring bi serkeftin biriye serî. Di Çêrokên Lawiran de (20) çêrokên xweşik û delal hene, di (134) rûpelan de hatine nivîsandin, ku xwe wekî nînika çandeke temendirêj a gelê Kurd ji bo zarokan didin xuyakirin. Van çêrokên lawiran di zarotiya me de û heta koçkirina dawî cîhekî bilind di avakirina me ya andeyî û nefsî de distînin, berhevkirina van çêrokan histobariya hemî nivîsevanên Kurd e, û kak Fettah Tîmar para xwe ji vî barî bi lêkirina vê pirtûkê teva kirî ye. Di vê berhevkirinê de, van çêrok hatine lêkirin: (Hevaltiya Şêr û rûvî, Bizin û sê karên wê, Hevaltiya Rûvî û gur, Çûk û kelem, Gayê sor û gay ê bor, Pîrê û rûvî, Rûvî û Toz Beg, Silêman û bilbil, Şîreta kerê, Xortê sêwî û rûviyê kone, Rûvî û legleg, Qijikê belek û Silêman, Gur û bizina li ser kendêl, Peymana mar û rûvî, Merd û nemerd, Hevaltiya rûvî û nêrî, Rûvî û liba genim, Hirç û mêşa hingiv, Karxezal û kûsî, Rûvî û kew.) Em dibînin, ku (Rûvî) di çanda kurdî de sireke mezin dilîze û di vê pirtûkê de (10) çêrok li ser rûvî hene, lê diyar e Kurd bi fêlbaziya Rûvî tew nehatine hokar kirin , ewana wekî xwe sade û xav mane, ku gelên din ji xwe re herdem bi Kurdan dikenin û wan dixapînin, bi dav û kemendên xwe dixînin. Pêşgotina vê berhemê, mamoste Fettah Timar di serî de, li ser jiyana xwe piçekî nivîsandiye, ev jî giring e, da em bizanin van çêrok li çi navçeyên Kurdistanê hebûne an jî hîn hene, tevî ku neyarên gelê Kurd bizavêd xwe herdem kirine, da çanda me ya gelêrî, wekî ya nivîskî talan bikin û di Kurdistanê de berşê û winda bikin. Kak Yehya Silo jî ji pirtûkê re hinek wêneyên xweşik û delal bi perrikê xwe yê jêhatî amade kirine, lew re li ser jiyana wî jî piçekî hatiye lêkirin. Ji bo amadekirina vê pirtûkê û yên din jî hinek biraderan harîkarî kirine û navêd wan di rûpelê duwê de hatîne xuyakirin. Mirov dikare vê berhemê di bin jimare ya fermî de (ISBN: 978-605-4809-67-7) bixwaze an ji nivîsevan bigire.
Pêkenokên Melayê Meşhûr jî, yên ku kak Fettah Tîmar ji dev Kurdan bihîstine û xistine pirtûkekê, karekî ne piçûk e, ev jî xebateke hêja ye, wekî ez ne şaş bim (100) pêkenok in, û tev jî yên li ser navê Melayê Meşhûr di nav gel de belav bûne û li her navçeyekê bi şêweyekê an bi xweşbihnekêe cuda tên gotin. Mamoste Heyder Omer ji pirtûkê re, ku ji (160) rûpelan e pêşekiyeke ciwan nivîsandiye û nivîsevan jî hem pêşgotinek û hem jî kurtjiyana xwe di pişt sergotina xwe de nivîsandiye, wilo mirov dizane ew kî ye, li çi deverên welêt jiya ye û geriya ye, guhên xwe dane ser çi çêrok û efsane û metelok û pêkenokan, û mirov dizane, ka van berhemên devkî ta niha di nav gelê me de mane, an ewana jî ji aliyê neyaran ve hatîne talankirin, da wan mîna parekê ji çanda xwe ya qels û ne navdar belav bikin, wekî çewa wan di demên paş avakirina komara xwe ya nijadperest de, bi darê zorê û bi rêya cendirmeyan peyvên zimanê me ji dev cotkar û gundiyan dicivandin, da ferhenga xwe ya zimanî pê dagirin. Min pirtûkeke piçûk a profêsorekî Türk di pirtûkxaneya para rojhilatnasiyê ya zankoya Bonnê de, berî niha bi gelek salan dît, sernavê wê wilo ye (Zarava Kurmancî di zimanê Türkî de), bi mebesta ku zimanê kurdî pareke ji yê Türkan. J i ber gelek egeran parastina çanda me ya gelêrî bûye histobariyeke neteweyî û kak Fettah Tîmar jî ev wilo dîtiye.
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar
hejimar "79" 2019
5
Pirtûka Pêkenokên Mela Meşhûr jî di bin va jimara fermî de tê dîtin: (ISBN: 978-605-4809-83-7), ûn hûn dikarin ji xudanê pirtûkê jî bixwazin. Pêkenok jî neynikeke delal a rewan ê gelê me ne, wekî gelên dî yên cîhanê pêkenokên xwe civandine, kak Fettah Tîmar ê jêhatî jî di vî warî de xebateke hêja li qelem daye. Pirtûka pêncê, ku li ber destê min e, bi sernavê Mesele û Metelokên Kurdî ye û li ser zargotina Kurdan e, ev ji (280) rûpelan e, di bin jimara fermî (ISBN:978-605-4809-82-0) de tê dîtin, tê de bi sedan metelok û pendên kurdî ji aliyê kak Fettah Tîmar ve hatîne berhevkirin.
Li gel pêşekiyeke mamoste Heyder Omer, sergotineke kak Fettah û kurtejiyana wî heye, û navêd pirtûkên wî, yên ta niha hatîne çapkirin. Ev xebat jî pirtûkxaneya çanda me ya gelêrî maldartir dike, û bêguman ew gelê çanda xwe ya kevnare diparize, ew zimanê xwe jî firehtir û xortir dike, ew bi dûrok û çanda xwe ve dizemire, kesek nikane wê çandê ji wî bidize. Mixabin, Kurdan di warê parastina berhemên xwe yên devkî de, û bi taybet bo civandina pend û metelokên xwe, ta niha xebateke piçûk kirî ne, û divê ev xebat bigude. Kekê Fettah Tîmar, van xebatên te gaveke mezin in, di dema pêş de, gava kiç û lawên Kurdan di zanîngehan de xwendinê li ser çanda xwe ya gelêrî bikin wê guzariyeke mezin bin ji wan re, û niha jî, wê bo her lêkolînerekî li ser can û rewanê gelê Kurd xebat dike, berhem in giring in û bingehîn in. Xwedê te û pênûsa te ji me re bihêle, te karekî pir baş kiriye û em bi hîvî ne, tu vê bizavê hîn kûrtir û firehtir bikî, pêdiviya gelê me bi van berheman wê her hebe. Mala te ava… Silavek ji dil
Kurd xebat dike, berhem in giring in û bingehîn in. Xwedê te û pênûsa te ji me re bihêle, te karekî pir baş kiriye û em bi hîvî ne, tu vê bizavê hîn kûrtir û firehtir bikî, pêdiviya gelê me bi van berheman wê her hebe. Mala te ava… Silavek ji dil
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
HHHHeeeevvvvppppeeeeyyyyvvvvîîîînnnn hejimar "79" 2019
6
KELEMÊN LI SER RÊYA
AVAKIRINAN YEKÎTÎYA ÊZDÎYA
(Hevpeyvîna malpera AidaKurdê bi mamosta Ezîz ê Cewo re)
Hevpeyvîn: Amida Kurd
pirsgirêkên êzdîtîyê yên îroyîn, ewqas tê axavtin û nivîsîn, ewqas bername di têlêvîzîonê de û bi radîoyê tên pêşkêşkirin, lê dîsa jî pirsgirêk li dû pirsgirêkan dertên hole…
Balkêş e, eger êrîşên rêjîma faşîst a Tirkîyayê yên li ser Şengalê çê nebûna, û ew konfêrans pêk bihata, û, eger li Başûr rê li perbêşîya we negirtana, û we bikaribûyayî herin Şengalê û beşdarî wê konfêransê bibûyayana, teyê li wir çi bigota?
Ezîz ê Cewo: … Pirseke balkêş û di
cî da ye!
Dizanî, bi dîtina min, konfêrans, sîmpozîûm, civîn, sêmînar û tiştên dinê yên li ser pirsên ewlekarîyê, rê û rêbazên parastina fîzîkî, her weha, rêxistin û tevgerkirina civakê pêwîst in û pir girîng in, lêbelê ew tenê bi serê xwe dê yekalî bimînin û têrê nakin, eger pirsgirêkên hindurîn ên civakê û sedemên wan pirsgirêkan bi rêya lêgerînên zanistî neyên zanebûn û watedarkirin… Û ev rêya jî, bi taybet ji bo pirsa êzdîyan û parastina êzdîtîyê pêkan e û xwedî girngîyeke mezin e!
Hûnê bipirsin – çima?
Bibêjim!
– Belê, rast e, tevkujîyên êzdîyan pêk hatine û îro jî metirsîya dubarekirina wan heye. Li vira, ji bo ku li hember vê bê rawestandin, her bersîvek heye – divê em hemû bi netewî bibin yek, hêza xwe ya netewî saz bikin (mabesta min ne tenê hêza leşkerî ye!) û bi netewî jî gelê xwe, xaka xwe biparêzin…Û ev jî dê nikaribe tenê, yekalî bigihîne encamên pêwîst û bigihîje armanca sereke – civaka êzdîyan ji tunekirinê, an tunebûnê rizgar bike (kî çawa dixwaze, bila wisa jî bixwîne!) …Lewra ku tunekirin tenê bi fîzîkî nîne, ku dikare pêk bê û pêk tê!
Ji bo ku ev parçeyê dîrokî yê şaristanîya kurdî ya netewî ji bo
nivşên pêşerojê bê parastin, karekî komplêks ê piralî me divêt – wek netew…
Îro li ser vê rêyê astengîya here mezin ev tevlihevîya di têgihîştina (an, mirov bibêje, tênegihîştina!) êzdîtîyê bi xwe da ye – wek ol!
Û lewra jî îro metirsîyek heye, ya ku tu hêz jî nikare li hember wê raweste – ji bilî bi zanistî ravekirina rastîya vê olê û wê civakê, ya ku li ser bingeha wê ava bûye, û anegorî wê jî zanekirina civakê bi xwe ye!
Mabesta min çi ye? – Ya ku ji êrîşên wek ên DAÎŞê zêdetir îro mala êzdîtîyê wêran dike û êzdîtîyê roj bi roj tune dike û ji hole radike, nexwendîtîya olî ya di nav gel da ye … Û ev jî dibe bingeh, ku hinek bikevin xizmeta hêzên derva û mejûyê gel tevî hev bikin.
Û ya ku ji bo êzdîtîyê metirsîyeke here mezin e jî, hema ev e!
AmidaKurd: Rast e, mamoste, lê
biborîne, ma di nav kîjan gelî de xwendîtîya olî ya tam heye?
Ezîz ê Cewo: Tu rast î. Di nav tu gelî da jî xwendîtîya olî ya ji sedî sed nîne! Lê gelên dinê sazîyên xwe yên olî hene: dêr, mizgevt, sînagog û sazîyên olî yên dinê… Erkdarên wan ên olî, hîç nebe, li ser asta seretayî bingehên ola xwe, ferz û dogmên wê dizanin, pirtûkên wan ên pîroz ên cihêreng hene…
Lê ya me?
Ya me heya navê me jî guhartine, li şûna wî navekî dinê li me va kirine, û em jî vê yekê bi bêdengîyekê dipejirînin! Ev ji ku tê? Ma sedemên vê ji nexwendîtîya olî nayên? Eger gel têgihîştina xwe ya here sade ya olî li ser êzdîtîyê hebûya, dê ev hemû bipejiranda, gelo?
Helbet, na!
Û pirsa nav jî pir girîng e, hemû çarenûsa her mirovekî, gelekî, heya ya
komekê, an rêxistinekê bi navê wî/wê va pêwendîdar e.
Ew çi ku bi dîrokî pêk hatye an pêk tê, li ser bingeha wî navî pêk hatye û îro jî bi pêwendîdarîya wî navî pêk tê… Hê bîrewar û zanîyarê antîk ê mezin, fîlozofê herî navdar ê Çînê Konfîtsîûs (sedasalên VI – V ên berî serdema me) di vê derbarê da gotye, eger navê yekê/yekî an tiştekî tê guhartin, hemû pergala hişmendî ya çarenûs û pêşeroja xwedîya/yê wî navî tevlîhev dibe…
Lê rêberê gelê kurd birêz Abdullah Ocalan jî di vê derbarê da weha dibêje: “Eger navê te ji te standine, bizanibe, tu ji her tiştî bêpar hiştine, û tu êdî tu nînî!” – Û, her çiqas ev gotin bi boneyeke dinê bi zanistî hatye formûlekirin, lê ew tam li vê rewşa êzdîyan û êzdîtîyê tê!
Tiştekî nebînayî pêk hatye! Navê me guhartine, lê em haj ji xwe nînin! Çawa dibe, mirov jî ewqas dikare xwe ji bîr bike, an di nava nezanîyê da wsa ketibe xewa mirinê?...
Binihêre, eger li şûna navê ‘tirk ‘ktir bi kar bînin, li şûna navê ‘ereb’ – ‘ebre’, li şûna ‘fars’ –‘frsa’, li şûna ‘ermenî’ – ‘enîrem’, li şûna ‘gurc’ – ‘cgur û yên dinê bikar bînin, dê xwedîyên wan navan ji cî veciniqin, veperikin rûyê wan, ên ku navê wan digihêrin û cîhanê li ser serê wan da welgerînin! Û ev helwest û bertek jî dê pir normal û xwezayî be, lewra ku ew di pirsa parastina nirxên xwe yên netewî da mafdar in!
… Lê ya me?
Binihêrin, çawa hinek ketine nava me û hêdî-hêdî, gav bi gav navê ola me ya kevnar guhartine, navekî dinê li me va qemitandine û li me dane pejirandin, di bin wî navî da naverokeke bîyanî (xerîb) danê, felsefe, bîrûbanwerî û hemû pîrozîyên me yên olî guhartine û em hînî wan kirine (dîsa hêdî-hêdî, gav bi gav, bi berekê va!), hemû pergala ola netewî
I
AmidaKurd: Mamoste dem baş!
Di berfanbara sala par de di Şengalê de divê konfêransek li ser rewşa êzdîyan û êzdîtîyê pêk bihata, û tu jî divê beşdarî wê komcivînê bibûyayî…
Ji xwe te di derbarê rêwîtîya xwe ya nîvcî mayî de di gotara xwe ya “Li ber dergehê balafirgeha Slêmanîyê û …”
(http://www.amidakurd.org/ku/tekst/LI
_BER_DERGEHÊN BALEFIR GEHA
SILÊMANÎYÊ Û Paşgotina
bûyerên_pêkhatî) de vegotye …
Helbet, ew jî bi serê xwe bûyereke balkêş e û mijara axavtineke cuda ye…
Lê di wê gotara te de, mamosta, agahîyek a dinê jî bala mirov dikişîe . Tu dinivîsî, ku dema hûn ji mal derdiketin, ji bo ku herin balafirgeha Moskovayê, ji wir jî bifirin Silêmanîyê, di têlêvîzîonê da hatye ragîhandin, ku balafirên leşkerî yên Tirkîyayê êrîş birine ser Şengalê û êwirgeha penaberan a şehîd Rostem Cûdî ya li Maxmûran, ku di encama wan êrîşan da kuştî û birîndar çê bûne…
Lê peyra tu agahîyek ji wê konfêransê çê nebû, gelo ew pêk hat, an – na, çima?
Ezîz ê Cewo: Bi rastî, bêdengîyek û
bêagahîyek desthilatdar e… Tu agahîyên me jî nînin… Herêm a şêr e, û rêjîma faşîst a Erdoxan jî har bûye, kesek nizanne, dê kengê û li kîderê çi hovîtî û barbarîyên xwe pêk bîne… Ji xwe pakrewankirina Zekî Şengalî ya bi sûykasta hewayî ya ji hêla artêşa tirk va tê zanîn. Lewra jî, wek ku tê xuyan, amadekarên wê konfêransê ji ber pirsgirêkên ewlekarîyê ji bo demeke dinê û li cîyekî dinê yê bi ewle paşxistibin…
AmidaKurd: Naha em bên ser pirsa xwe ya sereke. Bala xwe bidinê, ewqas civîn, konfêrans û sîmpozîûm pêk tên, li ser tevkujîya êzdîyan û
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
HHHHeeeevvvvppppeeeeyyyyvvvvîîîînnnn hejimar "79" 2019
7
– bi felsefe, têgihîştina cîhanê, bîr û bawerî û pîrozîyên me yên kevnar dane jibîrkirin… Û me jî, ji xwe ra serê xwe kirine ber xwe û ew hemû pejirandine.
Mabesta min navên “ÊZDΔ û “ÊZÎDΔ ye… Û wisa jî hemû navên pergalî yên felsefî, bîrûbawerî û pîrozîyên vê olê ne!
Hem di gotarên xwe da, hem jî di pirtûka xwe ya “Êzdîtî: divê mirov rastîya wê li ku bigere” da ez li ser vê mijarê rawestyame û min ew bi zanistî ravekirye.
Binihêrin, Êzdî yek ji navên Xwedê ye . Di êzdîtîyê da weha tê gotin: “Hezar û yek navên Xwedê hene, Êzdî jî navekî Xwedê ye!” Ev tê çi wateyê? Ev peyv ji peyverêza “Yê ez dayî” pêk hatye. Ango, Êzdî tê wateya Xwedê – ji vir jî navê Ezda/Ezdan! Û navê bawermendên vê olê jî, wek ‘êzdî’, ji peyverêza “ya/yê ezdayî” pêk hatye, ango, yê/ya xwedayî, ango mirovên Xwedê! Hemû navên Xwedê di kurdî da wateya xwe hene, û hemû wateyên wan jî erkî ne (fûnktsînal in!), ango ji wateya erkekê saz bûne û wê erkê destnîşan dikin! Mînak, peyva Xwedê jî wateya xwe heye. Li ser vê jî gotinek di êzdîtîyê da heye: “Xwedê cîhan sêwirandye, lê hîç kesî Xwedê nesêwirandye – Xwedê xwe da ye!”… Û ji vira jî Xweda/Xwedê!
Û pirseke dinê jî: binihêrin peyvên Xweda û Xweza çiqas mîna hev in, rasttir dibe, mirov bibêje, bingehên wan yek in… Lewra jî di dîrokê da ji êzdîtîyê ra wisa jî gotine ola xwezayperest! A, ev e , ku êzdîtîyê ji olên dinê yên kevneşopî cuda duke… Kesekî pîroz, pêxemberekî ev olla nesêwirandye, ew di pêvajoyeke demdirêj bi xwezayî di nav civakê da pêk hatye, û efrînerê wê jî gelê kurd bi xwe ye. Ango, êzdîtî di xwezaya Kurdistanê da, di nava civakê da bi xwezayî pêk hatye û hemû bawerî, perstin û pîrozîyên wê bi xaka Welatê me va girêdayî ne… Dibe ku lewra jî, îro di nav kurdên misulman ên sade da ferzên êzdîtîyê, felsefa wê ya têgihîştina cîhanê bêhtir hatine parastin, ne ku di nav wan êzdîyan da, yên ku bûne êzîdî-sofî...
AmidaKurd: Ango, Êzdîtî û Êzîdîtî ne heman ol e…?
Ezîz ê Cewo: Belê, û hema pirs jî di vê da ye: Êzdîtî û Êzîdîtî ne yek in, ew du bîrûbawerîyên cuda ne – Êzdîtî ola gelê kurd a kevnar e, êzîdîtî terîqateke îslamê ya sofîtîyê ye. Navê wê jî ji navê
yek ji xelîfên îslamê, Yezîd bên Muavî ebî Sifyan ê pismamê Mehm ed pêxember ê dûr tê. Û evê jî olzanên vê tarîqatê yên ku wek pisporên olî di nav civaka êzîdîbûyî da tên naskirin û pejirandin, bi xwe di nivîsên xwe da didin zanîn…
(Di vê derbarê da bi hûrbînî di gotara mina a “…Çima, divê yên êzdî bibin êzîdî-sofî, û êzdîtî bê tunekirin û ji hole rabe?!..” da heye. Ez li vira her parçeyekî ji wê gotarê bînim. Li wir min gotinên Hoşeng Broka nirxanine. Weha, ew biradera gazinên xwe çawa tîne zimên “...Her gava ku zanayek, lêkolînvanek, teyologek yan dîroknasekî Êzîdî rastiya Şêxadî û qonaxa Şêxadiyetiyê wek qonaxeke sufîst a herî berz di Êzîdiyatiyê de, ku wê demê netewayetî û sînorên wê nas nedikirin, bike, nasyonalîstên Kurd dinyayê xirab dikin, mîna ku gunehkariyek hatibe kirinê”– http://www.amidakurd.org/ku/tekst/çima_divê_yên_êzdî bibin êzîdî sofî û êzdîtî bê t unekirin û ji holê r abe).
Her çiqas, hîç pêdivî bi îzbatîyan jî nine, ew terîqat bi xwe – bi hemû pergala xwe, pîrozî, bîrûbawerî û felsefeya xwe ya olî va, bi têrmîn, nav û qewlên xwe va li hole ye… Kesek nikare wan mirovan bixapîne, yên ku pirî-hindikî dîroka pêkhatina olan dizanin û cudahîyên wan ên bingehîn têdigihîjin… Û li hember pirsa Hoşeng Biroka ya “...mîna ku gunehkariyek hatibe kirinê” jî di nava civakê da du helwest dikarin hebin:
ya yekem, ên ku di nav wan da hest
û têgihîştinên êzdîtîyê hê tam nehatine kuştin-tunekirin, naxwazin, ku êzdîtî heya dawîyê werguhêrî terîqata îslamî-sofîtîyê bibe û bê tunekirin, ji bo wan, belê, “... gunehkariyek hatiye û tê kirin”;
ya duyem, ên ku êdî di nava êzdîtîyê da kirasê sofîtîya îslamê li stûyê xwe danîne, û daw û delingê xwe hildane jor, ketine xizmeta îslamîkirina êzdîtîyê, ji bo wan ev pêvajo tiştekî normal tê dîtin, lewra ku bi vê kontsêptê divê bingehên ola kevnara ya gelê kurd bên tunekirin... Û ev jî, ji bo gelê me pêvejoyeke pir bi xeter e!
Di dema xwe da gemgeşîyên me di medya civakî da pêk hatine û peyra bi bi zanistî hatine tomarkirin û bi rêzegotaran di çapemanîyê û medya civakî da hatine weşandin.
Min hewl daye, ku hemû rastîyan li ber çavan raxim… Û lêgerînên min ên
zanistî û encamên wan jî paşê di pirtûka min a navborî da hatine tomarkirin...
Dema mirov li van hemûyan, bi çavekî zanistî û heşmendî dinihêre û dinirxîne, dibîne, ev, a ku anîne û îro jî tînin serê êzdîyan û êzdîtîyê, ji êrîşên Umer bên Xettab heya bê-derê yên DAÎŞê xirabtir û xetertir e! Û, lewra jî, bêyî rayê mirov di kûrahîya ruhê wî da hewar û hêwarzeyek rû dide …
Fermo, bala xwe bidinê: îro jî, roj di nava rojê da hemû komele, sazî, çapemanî, weşan, radio têlêvîzîon vî karî didomînin, piranî bi nezanî, lê hinek – bi zanebûn. Û yên ku van karan pêk tînin, û yên ku li pişt van va sekinîne û wan rêvedibin, ewana sparîşa hinek hêzên derva ya heya dawîyê misulmankirina êzdîyan û êzdîtîyê pêk tînin … Ango, êzdîtîyê, wek bingeha ruh û rewana netewî, tune dikin û ji hole radikin!
Û, lewra jî, dema îro her yek ji hindava xwe va dibêje, ku pêwîst e, êzdîxane bibe yek, mirov matma dibe û dixwaze dipirse:
– Gotina wan di derbarê kîjan êzdîxaneyê da ye? Ew yekîtî bi çi awayî dikare pêk bê – çawa û bi kê ra?!
AmidaKurd: Bi rastî jî, mamaoste,
yekîtî pir girîng e! Ew çawa dikare pêk bê, tu bi xwe pêkhatina wê yekîtîyê çawa dibînî?
Ezîz ê Cewo: Ji bo ku ev yeka pêk bê, berê pêşin, divê bê zanîn, di nava tu netewekê da hemû beş, kom û şaxên wan ne yek in, û nikarin jî yek bibin! Ango, yekîtîyeke absolyût – ji sedî sed nine! Ev – yek! A dinê jî, hê pirs e, ka nûnerên du olên cuda çawa dikarin bibin yek – ew jî yên du olên bi bingehên xwe va dijberî hev?
Belê, yekîtî baş e , û ew dikare pêk bê, dema hemû beşên civakê hebûna hev dipejirînin û ji hev ra rêz digirin! Lê di vê rewşê da, dema pêvajoya sofî-îslamîkirina êzdîtîyê pir aktîv bûye, ji bo wê yekîtîyê her rêyek hatye hiştin – ku yek ji wan bê tunekirin – û ew jî êzdîtîya resen e! Û evê jî îro gav bi gav bi biryar pêk têînin, êzdîtî tê tunekirin, hemûyan dikin êzdîdî-sofîyên îslamî…
Û, wek ku min êdî gotye, di nava êzdîyan da nexwendîtîya olî heye, lewra jî hemû serê xwe dikin ber xwe û didin dû wan şerletanan, ên ku sparîşa hêzên derva pêk tînin – hinek bi zanebûn, hinek jî ji nezanîya xwe!...
Bala xwe bidinê, heya naha digotin piştî Xwedê li ser erdan Şîxadî ye (Şêx Adî), bingeha sereke ya vê bawerîyê îro jî wek “Mala Adîyan” tê zanîn... Û dema berbirî yekî an çend oldaran dibûn, an wan slav dikin, dibêjin: “Terêq ji Mala Adîyan li ser çavê me ra hatine!” Heya hinek êzdî dibêjin: Em edewî ne, ango, adewî, ango, ên ku li dû Adî diçin…Ango, Şêx Adî êdî di nava jîyana êzdîyan a rojane ya rewanî da wisa cîyê xwe girtibû, ku beşekî ji wan xwe wek gelê wî nas dikirin Lê, piştî wê, dema êdî dîroka Şêx Adî derkete hole, hate weşand û bi wêneyên mezergeha wî ya li Cûlaemêrgê (Hekkarî), rastya wî fîlozof û erkdarê îslamê bi hemû hûrbînîyên xwe va derkete ber çavan, naha jî Şerfedîn derxistine holê, dibêjin em êzîdî ne, dînê me Şerfedîn e
Û ji bo kû evê nêrînê, ya ku ne tenê dûrî rastîyê ye, lê wisa jî dûrî heş û sewdayê merivê normal e, bidin pejirandin, hildane ew stran, a ku di wê da tê gotin: “Şerfedî e, Şerfedîn e, Şerfedîn e, ji dînê min e!” Guhartine, kirine: “Şerfedîn e, Şerfedîn e, Şerfedîn e, dînê min e!” – Û kesek napirse: Ka, hela rawestin, we ew ji ku anî? We çima hema wisa ji carekê va Şîxadî bi hêsane danî hêlekê, heya navê wî jî nadin?
Çima? Ji ber ku hemû rastîya Şîxadî derket hole, ji ber wê? Ê, naha jî, hemû rastîya Şerfedîn derketye hole, va, mezergeha wî jî li Şengalê ava kirine – li ser tûjikê wê sembola îslamê danîne – hêker (hîva kerî), ê , paşê hûnê kê bigerin-bibînin, û li stuyê vî gelê reben bialînin? ... Lê, eger ev kesanan, yên ku ji ber nezanîya xwe li vir û wir tişt û navên nû digerin, ji bo ku bînin û li stûyê vî gelî bialînin, bikaribûna çavkanîyên cuda bixwendana, bingehên resen ên êzdîtîyê derxistana zanebûnê û bidana zanîn, berê xwe dane terîqet û kesayetîyên zêde ne dîyar ên îslamê. Çima?
Û, ji bilî vê, eger van mirovana bizanibûna, ku navê Şêx Adî, yê ku dê û bavê wî lê kiribûne, bi xwe Şerfedîn bûye (Şêx Şerfedîn!), lê Adî nasnavê wî yê erka olî ye, balkêş e , wê demê dê çawa tevbigeryana?… (Di vê derbarê da: di gotara Feqe Huseyn Sagniç a “Şêx Adî” da – http://www.
nefel.com/articles/article_print.asp?Articl
eNr=1859 ).
Û ev jî ne bes e , di paytexta Gurcistanê, bajarê Tbîlîsîyê da bi nave êzdîtîyê zyaretek …. Rûp 8 …
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
DDDDîrok hejimar "79" 2019
Mihemed Şêxo
8
Gelek danasîn ji wêjeyê re hene, lê her ew nivîseke sîberî ye (texyîliye, imaginative), bi wateya sîber (texyîl, fiction) ne.
Ango ,ew ne wataya tîp bi tîp e. lê ji ber ku gelek cûreyên torê hene , divê mirov bibêje ku ew bikaranîna zimên e, bi awayekî ne normal.
Ew wek Cakobson dibêje: tundiyekê dighîne bêjeya normal. Yan jî, weke gelek zimanzan dibêjin ku ew newekheviyê dinavbera nîşander (dal, signifier) û nîşanber (medlûl, signified) de çêdike.
Ta ku wênekiran formalîzan (Alşeklaniyûn), ew kirin wek ristevaniyek xuya ji zimên re. Yan jî wek bûyerek pelandî tête jihevxistin (analîzekirin )û avahiya wê bêje ne.
Lê ku em vegerin danasîna toreyê, çawa ew nifşeke ji rêveçûna mirovanî yê ye, hest, raman û çi tiştên di bîra mirov de, bi şêweyekî nivîsî yî bilind, şîrove dike.
Ev şêwe dibe bexşan be, û dibe bi kêş û terazû be.
Wiha, wêjeya her zimanekî bi gelepûra bilêvkî –nivîsî ve tê girêdan, pê û li ser ava dibe, ta toreya her miletekî dibe wêneya rastgo ji ramana wî re.
Ji mêj ve hatiye nasîn ku tore du beş e, bexşan û helbest e, lê rexnevanên Eurupî ew bi awayekî dî dane nasîn: toreya sîberî (fiction), wek toreya romanê (novel) ,toreya çîrokê. ango, çîroka kin (short story), toreya şanoyê (dirama) û toreya helbestê (poetry).
Toreya ne sîberî (nonfiction) ew jî toreya gotarê (essay) Elmeqale, serpêhatî (biograghy) Elsîre û, rexneya wêjeyî (literary criticism) Elneqd Eledebî.
Wêjeya Kurdî jî, mîna hemî wêjeyên cîhanê bilêvkî û nivîsî ye.
Beşê gelêrî yan bilêvkî ev in:
LAWIK, ŞER, DÎLOK, HEYRAN Û HEYRANOK, LAVÊJ, HELBESTÊN STIRANÎ.
Lawik: stranên hezkirinê ne.
Şer :stranên şer û navtêdanê ne.
Lawêj (lavîzok, laje): srûdên olî ne.
Bêlîte (balûte): stranên tevayî ne.
Heyran û heyranûk: cûreyek ji helbestên evînî ne, ew diyaloka herdû hezkera ye.
Serpêhatî û gotinên mezinan: ew jî, asta ramana civakê diyar dike.
Mamik: ahciye,luxiz .
Bi rastî gava mirov di wêjeya Kurdî de vekolînê bike, divê her û her wêjeya bilêvkî jibîr neke, çimkî weke Basîl Nêkîtîn dibêje ku ew ji Kurda re
pêwiste (Kurd dikarin vegerin rojên xweyî berê di riya toreya xweyî bihîstî û gelêrî re). ji ber wilo em matmayî namînin dema ku Rojê Lîsko bi mîr Celadet re sala1930 î hatibû nav kurdên Rojava û, li dengbêjê êla Hesenan Sebriyê Mihacir guhdar dikir. wî di pirtûkên mezin li ser çîrok, stran û dastanên kurdan nivîsîn.
Wiha, dema mirov di dîroka wêjeya Kurdî de bixebite divê pêşî berê xwe bide kelepûra me yî resen û, Memê Alan, Sêva Hacî, Zalîxa û Fatul, Xurşîd û Xawer, Ferhad û Şêrîn, Faxir û Sitî, Menîce û Bêcan, Siyamend û xecê, Zembîl firoş, Kela Dimdimê, Binefşa Narîn, û cembeliyê Hekarî binase.
Gelek efsan û dastanên Kurdî hene, lê hîna rexn û vekolîn li ser wan kêmin, ma gelo Kor Oxlo, ev lehengê efsaneyî, ku di gelek stranên Meryem xan de navê wî tê gotin kiye? Golidî, ew padîşahê efsanî yê li dijî Misilmanên talanker radiwestiya, di sedsaliya heftan de, kî bû û çi bi serê wî hatibû? gelo Restem û Zoraw, Cîhangîr yan Zerdiheng kîn e? û çi nivîsînên hêja li ser wan çêbûne?
Wêjeya Kurdî ya nivîsî: Ta dema îro tikes nikare teqez bike bê kengî yan kîjan salê yekemîn deqa Kurdî hatiye nivsîn. yan kîbû yê xudan bext, ku bizava pêşî di vî warî de kiriye.
Gelek vekoler pirtûka pêxember Zerdeşt, silavê
xwedê lê bin, Evista, dikin wek yekemîn deqa
Kurdî. ji wan Pîre Mêrd, Reşîd Necîb, û Tewfîq
Wehbê.
Nemir Anwer Mayî dibêje ku Belec Şêrgo, di bîranînên xwe de gotiye, ku Filya mînof, rojhilatê Rûsî, dibêje ku du tablo li bakurê Îranê hatine dîtin, du helbest li ser wan nivîsî bûn, yek ji wan ya hlbestvanekî KURDE Navê wî Porapoj bû, navê helbestvanê dî jî, nepenî ye, di salên (330 – 320) an de berî zayinê jiyabûn.
Dr.Kemal Marûf dibêje ku Kamîran Bedirxan û Lûsî pol Margirêt, destpêka wêjeya Kurdî vedgerînin hezarê zayînî (helbestên Eliyê Teremaxî: Kurêd Weten, jiyana heqîqet xewne, Moriya Yaqût, Qewlê yekane). lê ev yek, li gor nêrîna wî, neraste û ev Helbestvan tuneye !!!! ew piştre dibêje ku Reşîd Yasmî jî, dûrî rastiyê çûye dema dibêje ku (Marîfato Pîr şilyarî Berî Islamê ye), çimkî, Hewramanî neketin Islamê ta sedsala Pazdehan û, helbestên Şilyarî vedgerin sedsala diwazdehan.
Herwekî, ku di Insikopîdya Sovyatî ya Mezin de hatibû, ku Yasmî dibêje Li ser çermekî, di şikevta Hezar Mêrd de, nêzî Silêmaniyê, bi tîpên Aramî, (yasmî dibêje bi tîpên Behlewiya kevin), çend malikên helbestî, dîtine.
Kurdulociyên Rûs û Wêjeya Kurdî: Gelek rojhilatên Rûs bi wêjeya Kurdî mijûl bûn, ta hinan ji wan temenê xwe gorî wê kirin, ji wan (Lîrx, Fîlan Mînof, Zîrnof, Yekîzyarof, Jaba, Orbêlî, Mînorskî, Nîkîtîn).
Lê yê gelekî di warê wêjeyê de wistiya ye, ew Jaba ye, ew sih û sê salan li Erzerûmê û Semîrna (Ezmîr) rê maye, ji sala 1836 an ta sala 1869 an,û gelek torevanên Kurd li dor xwe civandine, ku saya serê wan xwe devan û zanyaran kelepûra me hinekî hatiye parastin.
ji wan Taha Hacî Ebdil Ezîz, Mihemed Xerîb Sulêman, Şah Neze, Mele mehemed, Hesen Hekîm Başî, Mehemed Moksî. helbet, zanyarê bê hempa Mele Mehmûdê Bayezîdî serkêşê wa ye.
yê weke gencîna wêjeya Kurdî tê nasîn, û hemî destnivîs bi nivîsok yan jî, pirtikê xweyî zêrîn nivîsandine, di hemî cûreyên wêje û zanînê de, Dîrok, Esnografya û Foloklor de.
Lê ti kesî bi vê gencînê nizanîbû ta rojhilata nemir Margirêt Rodîngo (1930 - 1976) z, nivîsandina xweyî hêja (koma Aliksander Jaba ji destnivîsên Kurdî) sala 1957 an belav kir, û di pey re di sala 1961 ê de pirtûka (Koma Lênîngrad ji destnivîsên Kurdî).
Mixabin, lêkolîn û vekolînên Kurdî, hîna nikarin dema Baba Rûx Hemedanî (yê di sala 841 ê de çû ye ber dilovaniya xwedê) derbaskin, û nivîsandinin dî bikin destpêka wêjeya Kurdî, lê ji ber şûnmayîyên wî hindikin, gelek vekolîner Baba Tahir Hemedanî (yê bi navê Baba Tahir Iryan tê naskirin) wek yekemîn helbestvan didin naskirin, ew jî di sala (935 - 1010)z jiya bû.
Wî çarînên helbestî bi zaravê lorî nivîsîne. dibêjin ew dîndar û zanyarekî mezin bû, pêşveçûnek xiste helbesta olî de û bû damezranerê vê şêwê, ev riya olî li Dêrsim, Erdelan, û çiyayê Zagrosê hebû, navê wê Yarsan yan, Ehlu Elheq bû. gelek navên ronîdayî di Yaristanê de hebûn, ji wan: Pîr Şalyarî (1006 -1098)z, Şaxoşîn (1015 -1074), Sultan Işaq (1272 -1388), Abdîn Alcaf (1320-1394), Baba Yadgar (1359 - 1480), Baba Celîl Didwanî (1478 - 1560).
Ji vê helbesta ku di Antolojiya helbesvanên Kurd de hatiye xuyaye bê Baba Tahir Iryanî ciqasî xwe li rex feqîr û perîşanan didît û li dijî sitemkariyê bû:
Ku destê min bighê
Çerxa felek ez dê bêjmê:
Pir şerme ev karê te
Tu sed texlît himet
Didî hinan……Hin nanê ceh
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
DDDDîrok hejimar "79" 2019
9
Bi dest naxînin
Ji bo xwarnê !!!!!!
Bi zaravê Kurmaciya jêrîn jî, gelek torevan û helbestvanên mezin derketine. ji wan, Nalî (1800 – 1856), Salim (1805 -1869), Kurdî (1812 – 1850) . ev hersê helbestvan wek damezranerên helbestê bi zaravê Kurmanciya jêrî ne (Soranî ne).
pref. Marûf Xiznedar dibêje ku bandora wêjeya Farisî û Erebî bi awakî xurt li wan bûye . Nalî xemxurê miletê xwe bû, wî dizanî bû banora dagîrkirina welatê wî, bê ciqas tund û dijware, nemaze, li ser nivîsandin û afirandinê. ji ber vê yekê ew ciqas bi zimanê xwe serbilind bû!!! çaxê ku pê dinvîsand, ne wek kesê ku bi zimanê biyaniyan dinvîsin:
Tebî şeker barî min kurdî, eger înşa deka
Imtihanî xoye meqsûdî le e;mden wa deka
Ya le meydanî fesahet da be mislî şehsiwar
Bi te;mul bim hemû newe; zimanî ra deka
Kes bi elfazim nelê xo kirdiye xo kurdiye
her kesê nadan nebê xoyi, talibî me;na deka
بالكردية تعبر الشعرية طبيعتي عندما
سها تضع صودا نف امتحان أمام مق
صاحة ميدان ففي فارس هي اللغوية الف
أمامي ا23جنبية اللغات تتراجع , ألح وعندما
فجاجتها يدعي و , ألفاظي على أحد يعلق ف24
سه يجد الحكيم عميقة أفكارا فيها لنف
lê di pey wan re navin hêja derketine ku helbest bi pêşde lêdane, mîna Hacî Qadirê Koyî (1816 - 1894), yê helbest li rex millet dîtiye, û bi tundî şerrê şêx, mela, û mîran kiriye:
Sed şêx û mela û emîr û xanî
Bo lizet û eyşî zîndeganî
Qeryan be hemû welatewe da
Ta mulk û reiye pakî fewta
Yek giyan ewî tu de key neyan kird
Xemyan nebû kurd eger hemûyî mird
ا23سياد و ا23مراء و الم24لي و الشيوخ مئات
الرغيد العيش و الملذات أجل من
الب24د أطراف كل في الشعب أهلكوا
سبب بهم يرأفون 23 نزواتهم ب
س و بالشعب باله يشغل منهم أحد لي
الشعب كل أهلك إذا يهمهم و23
Û li dij paşketin û nezaniya feqe û melan, koyî bûye xudan nêrînek
Taybet, navê wê Felsefa Nizanim e (la edrî – Agnostic) ya ku rola hiş û zanînê nizane. Hebestvanin dî , di helbestên xweyî evînî de , giringî didane rewş û pesindanê . mîna Mîrza Rehîm Wefayi (1844 – 1914), gava forma maçikirinê sermedî dibîne:
Rojî tereb û feslî gul û wextî behare
Xemrî û gîs û herîrî
Begler û şah û wezîrê
Ta li mirnê min vebîrê
Sîne kir armanc li tîrê
Mekkî û Elyê Herîrî
Bên li dengê min feqîrî
Şev li min kabûsî bû.
Di dawiya vî beşî de, em karin bibêjin, ku helbestvanên kurd pêlawazên Ferahîdî bikar tanîn, nemaze, Hezic (mefaîlun mefaîlun) û Recez (mustefîlun mustefîlun mustefîlun, Cizîrî ev herdû gelekî bikartanîne). Batî jî, Mewlûdnama xwe jî, bi Kêşeya Remil (faîlatun faîlatun faîlatun) Hûnandiye. Xaniyê pêşewa, Eqîde nama xwe bi Muteqarib nivîsiye. Û pêlawazek nû afirandiye, ew jî, ya dihkîte ye, ku Mem û Zîna hêja pê nivîsiye. Û di pey re gelek helbesvana ev hesp bikaraniye, ji wan Harisê Bedlîsî (di Leyla û Mecnûn) de, Şah Pertuwê Hekarî, Şêx Tahirê Şûşî û geleke dî…..
Her wiha, li rex helbestê, bexşana Kurdî jî heye, yekemîn bexşanivîsê Kurd navê wî Eliyê Teremaxî ye, sala 1591 ê zayînî yekemîn pirtûka xweyî bexşanî nivîsîye, navê wê Serfu Ellîsan Elkurdî ye.
Destpêka pêşgotina wê ev e:
(Ilem tu bizan, ey mufredê muzkerê, muxatib, ku ji bo yî taîfeyê Ekradan re jî lazime ku bi zimanê kurmancî ew jî ilmê serfê bi zanin.... ev ilmê serfê di hemû kafeyêd lîsanan de heye û îcra di be, emma ê ku niha ji boyî me lazime, zimanê Kurmanci ye).
Dawî……………11/5/2013. Qamişlo
Jêder: 1978 ،خزندار معروف ،نادرة مطبوعات و فريدة مخطوطات -1
سين ،1ج – الكردي اp3دب لدراسة المدخل -2 – الدوسكي إبراهيم تح1993
منشورات ،آرام بافي ترجمة ،بوا توماس اp3ب ،اp3كراد معرفة -3 أسو
الترجمة ، خزندار معروف .د ،المعاwx الكردي اp3دب تاريخ موجز -4 1993 – شيخو المجيد عبد دكتور ،العربية
سخة ، خزندار معروف .د ،المعاwx الكردي اp3دب تاريخ موجز -5 الن 1967 – الروسية
صفى الدين عز.د ،الكردي اp3دب في الواقعية -6 ،رسول م .بيروت صيدا – الع{wية المكتبة منشورات
وزارة منشورات ،ديب ثائر ترجمة ،اp3دب نظرية ،إغلتون تيري -7سورية الثقافة 1995 دمشق ال
توزيع و ن�w كاوا ،بحوث ،الجزيري علي ،الكردي الشفاهي اp3دب -8
هللا عبد نرمين ،الشفاهي أدبها و الكردية اللغات -9
زنكي د23ور ترجمة ،أوزون محمد ،الكردي اp3دب بداية -10
،1965 -1914 الحديث الكردي الشعر في التجديدية الحركة -11 1992 ستوكهولم ،1ج – معروف كمال
س ريزمان مين ئيكه ،ترماخي علي -12 نفي�� خشان وبه نفي 1985 فندي شيد ره ،كورده
13- Tarîxa edebyeta kurdî, prof . Qenatê kurdo – 1992
14- Antolojiya helbestvanên kurd, A .balî – 1992
Yaran gulekem kwake demî bos û kenare
Binware le bo helqeyî zulfit le serî gulim
Dû rojî durexşane le niyo dû şewî tare
Ew xale ge ser lêwe te cana çîye fermûyî
Ciyî maçî Wefayi ewe nîşaneyî pare?
صل آن و ,للطرب النهار هذا الورد و الربيع ف
المودة قب24ت وقت آن وردتي؟ أين !أصدقائي
وجنتيك فوق المعرشة ضفائرك حلقة إلى انظر
سان أردافك الحالكة بالليالي تلبدتا ساطعتان شم
شفتيك؟ على الظاهرة الشامة هذه وما
ست المن{wم؟ العام من وفائي قب24ت أثر ألي
Li hember forma hezkirinê li cem mêr jinê jî, hezkirineke bê hempa, bê sînor afirandiye, û hestên xwe bi têkliyên rast, û sermedî ve pêçandiye. ev yek pir xuyaye li cem helbestvana hêja Mihreban Xatûn (1858 - 1905):
Yek dil nabit dû, çar nabêtin mihbet çep û xwar
Tişteke naçête bazar, ne bi dest şêx û melan
Dû dila yekî dî hebandin zehmete ji yekî dî firandin
Ayeta eşqê bi xwendin nabête şerh û beyan
Eşq nezanêtin gedahî, eşq nezanêt padîşahî
Şu;leka ji nûra îlahî, herwekî rûh û rewan
صبح 23 واحد القلب ثابت والحب ,اثنان ي
والم24 الشيخ بأمنيات يحدث و23 ,البازار في يعرض 23 الحب
سير الفراق ,قلبان يتحاب فعندما بينهما ع
البيان و بال�wح تتلى 23 ,العشق آية
اp3مير يعرف 23 و ,الفقير يعرف 23 الهوى
أبدية كروح هللا نور من شعلة الحب
Bi zaravê Kurmancî jî, hebûnek pir xurt ji sedsala sêzdehan ve, xwe işkere dike, û navin nirxbuha, gêra wêjeya kurdî ronî dane, mîna Eliyê Herîrî (1426 – 1495), Melayê Cezîrî, Feqê Teyran, Melayê Batî, Ehmed Xanî (1650 – 1706), smayîlê Bayezîdî (1654 – 1709) xudanê ferhenga sê zimanî (Kurdî , Erebî û Farisî) ya navê wê kiriye Gulzar ( rewd elwirûd ), û Siyapoş, yê ku hevdemê simayîlê Bayezîdî bû, jiyana wî hemû jankêşan bû, ji navê wî xuyaye ku êş û derdan xwestitine wî riswa bikin.
Lewma, wî navê xwe kiriye kesê bi reşiyê pêçayî, yan ser reş dastaneke wî heye navê wê Seyf Elmulûk e, cara pêşî hezkerê kelepûra kurdî Celîlê Celîl sala 1999 li viyêna ew çapkiriye. lê tiştê herî giring ku di helbesta wî de hatiye navê çend helbestvan û torevana ye ku vekolîna kurdî tiştekî li ser wan nizane, navê wan di vê helbestê de xuyaye:
Dil ebîr û mest û mire
Da li min derbek bi tire
Kirme hibba zemherîrê
Kanî Mellayê Cizîrî
Xanî, Şêxê Babeşîrî
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
DDDDîrok hejimar "79" 2019
hemî welatan wek nûçeyek birûskî belav
dibû. Şîhabuddîn û peyrewên wî di keleha
Helebê de hatin zîndankirin, mal û dêrînên
wan jî ji dest wan hatin derxistin.
Weku em dibînin,bi kulehê
Selahdîn û bi ser cilên wî ve
zêr û cewher nînin
Li hember Xaçperestan jî helwesta Deyfe
xatûnê her req û hişk bû. Carekê suwarên
(Aldawiye) hêriş ser pezên musilmanan
kirin û talan kirin, serleşkerê Helebê, ku jê
re Elmelîk Elmuee'zzem digotin, yekser
avêt ser wan, leşkerê Aldawiye tertbelav
kir, gelek ji wan kuştin, seriyên wan birrîn
û li gel destegîran anîn Helebê. Destegîr di
keleha Helebê de hatin zîndankirin û dawî
ewan daxistin keleha li xarê di xendeqê de.
Tirsek mezin xist dilên suwarên filehan, ku
nema carek dî talanê tînin ser pez û
dewarên musilmanan li derdora Helebê.
Padişahê Şamê, Elmelîk Eleşref, di sala
1237ê Z. de nexweş ket, weseka wî ew bû,
ku birayê wî Elmelîk Elsalêh li şûna wî bibe
padişahê Şamê. Gava koç kiriye diyarê
rehmetê padişahê Misirê, Elmelîk Elkamêl,
çav berdan dêrîn û text û taca Şamê û ji bo
standina wan berê xwe da Şamê. Keleha
Şamê xist damê "hesarê". Deyfe xatûnê
berî hatina birayê wê ji Misirê alîkarî bo
xelkê Şamê şandibû, û bi wê re jî padişahê
Humsê, Elmelîk Elmensûr ê Eyûbî,
alîkariya Şamê dikir. Paş demekê wî raya
xwe guhart û bû alîgê "alîkarê" hêrişkarên
ji Misirê hatîne. Padişahê Şamê yê nû,
Elmelîk Elsalêh ê Eyûbî, ku ciyê birayê xwe
yê rehmetî girtiye, çare li damekirina
keleha xwe nedît, binzor bû, ku
deselatdariya Şamê ji hêrişkaran re bihêle.
Elmelîk Elkamêl xwe bi wê yekê hêzdartir
dît û biryar da bo standina Helebê jî. Deyfe
Ji aliyekî dî ve birayê Deyfe xatûnê,
Elmelîk Elkamêl, ku padişahê Misirê bû,
her dixwast, ku hêrişê bîne ser Şam û
Helebê bi mebesta yekkirina dewleta
Eyûbiyan di bin destê xwe de. Dibe jî ew
ditirsiya, ku paş ketina Heleb û Şamê wê
Mongol hêrişê bînin ser Misirê. Lê belê
Deyfe xatûnê bi diplomasiya xwe kanî bû
ew ji wê sewdê bêxista û nehêşta ew
bavêje ser Şam û Helebê.
Çavê Selhadîn yê rastê birîn
bûye. Lew re ne wek yê dî di
wêneyê de hatiye
Di wan 6 salan de hinek xêrnexwazan jî
her û her bizava xwe kirin, da Deyfe
xatûnê ji ser textê şahanî bavêjin. Yek ji
wan mire Şîrezê bû, li nêzîka Hemayê,
Şîhabuddînê Eyûbî bû. Wî bi tenê xwe
nikanî bû tiştekî bike, lew re şandiyek şand
ba padişahê Şamê, Elmelîk Eleşref, û gibûs
wî kir, ku teviya mîrên derdora Helebê
dixwazin xwe ji bindestiya Deyfe xatûnê
azad bikin û ewan li padişahekî hêzdar
digerin. Gava Elmelîk Eleşref Helebê
bistînê, wê hemî alîkariya wî ya leşkerî û
diravî bikin. Xudanê keleha Şîrezê jî bi xwe
amadeye, ku di bin serkohiya Elmelîk
Eleşref de deselatdariya Helebê bi rê ve
bibe.
Padişahê Şamê Elmelîk Eleşref bersiv
dayê, ku ew xiniziyê bi malbat û pişt û
neviyên Elmelîk Elzahêr ê Eyûbî nake.
Gava Deyfe xatûnê ew xiniziya
Şîhabuddîn bihîstiye, yekser leşker şand
ser keleha wî, ew girt û riha wî rêşkir. Di
wê demê de rêşkirina riha mêrekî
nizimkirin û cersiyek mezin bû, bi zûkî li
10
Nûçeya şikestina leşkerê Helebê giha
padişahê Humsê, Elmelîk Elmensûr,
yekser dora 1000 suwarî ji leşkerê xwe û ji
leşkerê şamî yê li ba wî bû civand ser hev
û berê xwe da Helebê, li taxa Hezaze ya
niho danişt. Deyfe xatûn çû silaviya wî û bi
hatina dilşad bû.
Deyfe xatûnê bizavek diplomatî kir bo ji
hevçûna Ereban. Hîngê Mongol li Heranê
civiya bûn û biryara xwe da bûn, ku
bavêjin ser Helebê. Deyfe xatûnê şêxê
Ereban Zahêr Bin Ghannam ji xwe ve nêz
kir, çend cariye ji cariyên xwe û hinek zevî
danê, rêza Ereban kir dupar. Elî Bin Hedîse
jî li têkiliya xwe bi Mongolan re poşman
bûbû, ji wan bi dûr ketibû.
Hêrişkar di çemê Ferêt re derbas bûn û
xwe gihandin bajarokê Reqqê. Elmelîk
Elmensûr kona xwe ya şahanî li herêma
Neyreb û Cibrînê vegirt. Ereb û Mongolan
li herêma Cebûl û Dêr Hafirê ketibû qirka
hevdu. Mongolan avêt ser Sermîn û
Mee'retulnu'man, Kefer Tab û Şîrezê, wek
nalek mezin leşkerêd wan li herêmên
dora Helebê belav bûbûn. Berê xwe dan
bajarokên Hemayê, Selemiyê û Resafê jî.
Di bin tiştên talankirî de êdî westiya bûn,
hêdî hêdî diliviyan. Elmelîk Elmensûr û bi
wî re leşkerê Deyfe xatûnê yê mayî gihan
Siffînê û rêya vegera wan ber bi Reqqê ve
girtin. Ereb bi civandina tişt û pertalên, ku
di şeran de li şûn Mongolan diman, mijûl
bûbûn. Eyûbiyan zora leşkerê hêrişkaran
bir, Mongol ber bi Heranê reviyan, gelek ji
pez û jinên ku bi zorê li gel xwe biribûn li
şûn xwe hêştin.
Mongol ji Heranê jî ji ber Eyûbiyan
reviyan, di şevek tarî de lehiya avê bi ser
wan de hat û gelek ji wan di çemê Ferêt
de bi lêda çûn, geber bûn, dest ji jin û
zarok û malê, ku talankiri bûn, berdan.
Li bajarê Helebê û li teviya kelehên dî yên
musilmanan bû şayî, leşkerê Eyûbiyan
serkeftî vegeriya, weku çawa ji cengên li
hember Xaşperestan berê vedigeriya.
Heran, Sirûc, Reha, Serê Kaniyê û Reqqe
ketin bin destê Deyfe xatûnê.
Di wê navê de Elmelîk Elhafêz, kurê
Elmelîk Ela'dêl, li keleha Ezazê koç kir
diyarê rehmetê, xûşka wî Deyfe xatûn,
termê wî anî Helebê û li Fîrdews hat
veşartin.
xatûnê jî çare li hember zora ku ji başûr ve
hatîye nedît. Rabû alîkarî ji padişahê
Selcûqî xwast. Lê alîkariya wî hêzek biçûk
bû, hema sozên wî mezin bûn.
Di wê navê de, Elmelîk Elkamêl nexweş
ket û sala 1237ê Z. di keleha Şamê de koç
kir diyarê rehmetê. Şahdariya wî bi mirina
wî re dupar bû, Şam û Misir ji hev cihê
bûn. Dewleta Eyûbiyan ket delavê
parçebûn û jarbûnê.
Deyfe xatûnê têkiliya xwe ya ramyarî bi
padişahê Selcûqî re xort kir. Wê hêla, ku
neviyê wê Elmelîk Elsalêh û padişahê
Selcûqiyan xûşkan bi hev biguhêrin. Diyar
e, ku peymana jinanînê ne li Helebê bû, li
Qeyseriyê bû, ku navenda welatê Romê
bû. Gelek zêr û zîv û pere bo wê yekê
hatibûn dayîn û belavkirin, hem li
Qeyseriyê û hem li Helebê şayînên mezin
hetibûn çêkirin.
Em dibînin, ku padişahê Şamê, Elmelîk
Elsalêh, xwe wek peyrewekî li ber Deyfe
xatûnê dida nasîn, û Elmelîk Elhafêz,
xudanê keleha Cihberê (Cee'ber), dema
feliciye, ji tirsa ku kurêd wî serî li wî hildin,
ji xûşka xwe, Deyfe xatûnê xwastiye, ku
kelehek dî li ciyê keleha Cihberê û Balîsê
bide wî. Wê biryar da, ku keleha Ezazê, li
bakurê rojavayê Helebê bide wî.
Sala 1242 Z., di 59 saliya wê de, nexweşiya
Deyfe xatûnê giran bûbû. Rovikên wê kul
bûbûn. Nema toxtiran dikarî bûn çareyekê
lê bibînin. Deyfe xatûnê koç kir diyarê
rehmetê. Dergehên kelehê 3 rojan hatin
girtin, gel xemgîn û dilsoj bû. Termê wê di
hucreyê de li nêzîk gora bavê wê yê
navdar, Elmelîk Elaa'dêl, şahê dadmend,
hat veşartin.
Neviyê wê, Elmelîk Elnasêr ê ku 13 salî bû
şûna wê girt, du şêwirdaran, Cemaludewle
Iqbal û wezîrê Qeftî alîkariya wî di
deselatiyê de kirin. Ji ber dilnermiya wî êdî
kesek nedihat kuştin, çi dizker û çi kuşter.
Tê gotin, ku gava kuşterek dihanîn ber wî,
digot:"Yê jîndar ji yê mirî çêtir e." û ew
berdida. Wek diyar dibe, ew hozanvan bû,
hinek helbestên wî bi Erebî hebûn û li dora
wî gelek hozanvan hebûn. Dibêjin, ku di
aşxaneya wî de her roj bi sedan pez dihatin
serjêkirin, kelandin û biraştin û goştê wan
dihat belavkirin.
Di rojên Duşem û Pêncşemê de deriyê wî ji
giliyan re vekirî bû, guhdariya xelkê dikir û
- 2 -
CanKurd
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
DDDDîrok hejimar "79" 2019
serkeftî), xudanê bajarê Hemayê b. Ji sala
1186 ta 1191 Z. deselatdarî li wir kir.
Biraziyê sultanê serkeftî Selahdînê Eyûbî
bû. Di cengên li hember Xaşperestan
dewek mêrekî wêrek hat nasîn. Li ciyê apê
xwe demekê serkarê Misirê bû, Keleha
Melazkurdê dame kir, û li ber dergehê wê
jîna xwe ji dest da, di sala 1191 ê Z. de.
Sultanê serkeftî Selahdînê Eyûbî ( 1193
koç kir)
Yûsif kurê Eyûb kurê Şadî ye (1137 -1193
Z.), avakarê Dewleta Eyûbî ye. Ji sala 1174
de ta bi sala 1193 Z., deselatdariya wî
piraniya Kurdistanê, Şamê (Sûriye, Lubnan,
Urdun û Filistîn), Misirê, ta bi Hîcaz û
Yemen û Sûdanê, dewleta wî girtibû. Yek ji
navdartirîn padişahên cîhanê ye, bi
dadmendî, qehremanî û nêrînên xwe yên
şaristanî. Bû wezîrê şahê Misirê Elmelîk
Ela'dêd, pişt re dewleta Fatimiyan ji ser hev
belav kir û bi xwe padişahê Misirê, lê
serkohiya xelîfeyê Bexdadê sala 1171 Z.
pejirand. Li nêzîka Humsê Zengî şikandin,
Sûriye û Mûsil standin, Teberiya ji dest
Xaçperestan girt, ewan di gelek cengan de
binve kirin, Li Hitîn hemi hêzên Xaç
perestan li hember leşkerê wî civiyan, lê
dîsa jî tev şikandin di sala 1187 Z. de. Quds
vekir û padişahê wê yê file destegîr kir, pişt
re li gel Xaçperestan peymanek aştiyê
morkir û di navbera wan û Musilmanan de
aştî pêda kir. Şikandina Xaşperestan di
Hitîn de wek şikandina leşkerên Hitler di
Stalîngradê sala 1944 tê dîtin.
1218 Z. koç kir) Sittişam
Sittişam, xûşka sultanê serkeftî Selahdînê
Eyûbî ye, jina Mihemmed kurê Esediddîn
Şêrkoh ye, gelek comerd û destbol bû,
hersal bi hezaran Dînar derman û avjong li
hejaran belav dikir. Her pirskarek dikar8
biçûya ber deriyê wê û daxwaza xwe bikira,
wê gelek komele û Weqifên xêrê li Şamê û
li derin dî vekirin.
(1218 Z. koç kir) Ela'dêl yekemîn kurê
Eyûb:
Mihemmed Kurê Eyûb kurê Şadî (1145-
1218 Z.), cîgirê Selahdînê Eyûbî ye li Misirê
û waliyê Helebê ye. Di navbera 1199 û
1218 Z. de padişahê Misirê bû. Dawî
welatên Şamê, Ermîniya û Yemen jî tev li
dêrîna xwe kir. Di dema deselatdariya wî
de desteya Ismaîlî li Misirê jar bû, paş ku
gelek kes ji wan girtin û avêtin zindanê.
Dema ku xwe li Şamê bo cengê li hember
Xaçperestan amade dikir koç kir diyarê
rehmetê. Ji şopên wî dibistana Ala'dilî ye li
Şamê.
Eleşref Mûsa kurê Mihemmed Ela'dêl
(1237 Z. koç kir)
Eleşref Mûsa kurê Mihemmed Ela'dêl
(1182-1237 Z.) bû padişahê Ruhayê, pişt re
Heran jî ket (1182-1237 Z.) bû padişahê
xwe bi rê ve biriye, carekê (1229 Z.) û cara
dî (1245 ta 1249 Z.), di 43 saliya jîna xwe
de bi nexweşiya wêranê mir Li Misirê
(Elmensûre), dema ku ew ji Şamê çûye
Misirê, da hêrişa Xaçperestan li Dimyatê
rawestîne. Termê wî rakirin birin li Qahîre
çal kirin. Keleha Errewde li Qahîre di saya
wî de hat avakirin.
(1250 Z.) Elmue'zzem Tûranşah
Tûranşah kurê Nejmiddîn Eyûb e. Sala
1250 Z. koç kir diyarê rehmetê. Sultanê
Eyûbî yê tev dawî ye li Misirê (1249-1250
Z.). Ew li keleha Kîfa demekê cîgirê bavê
xwe bû, dawî neviyên wî deselatdarî li wê
kelehê kirin. Ketibû gelek cengan li hember
Xaşperestan û bajarokê Dimyatê li Misirê ji
destê wan derxist. Li Farskorê bi destê
Memalîkên deryayî hat kuştin.
Elmue'zzem Isa yê Eyûbî (1250 Z. koç
kir)
Isa kurê Mihemmed kurê Eyûb, ku bi
Elmue'zzem hatibû navkirin sala 1250 Z.
koç kiriye diyarê rehmetê. Di navbera
salên (1218-1227 Z.) de sultanê Şamê bû û
zanyarekî mezin bû. Gava cengê dest
pêdikir, ew berî ere leşkerê xwe derdiket
meydanê. Yek ji pirtûkên wî bi ere
(Elsehmul musîb fîrreddî e'la bnîlxetîb" e.
eceretudurr (1257 Z. koç kir)Ş
Şeceretudurr, kebaniya Elmelîk Elsalêh
Necmiddîn Eyûb e. Paş mirina ere wê û
kuştina kurê wê Tûranşah, ew bû padişaha
Misirê. Wezîrê xwe Izeddîn Ibek, avakarê
dewleta Memalîkan, li xwe mêrkir, mere
xwe kir sultan lê belê deselatdarî bi rastî di
destê wê de bû. Yek ji navdartirîn jinên
Kurd e di dûrokê de.
1263 Z. koç kir) ( Eleşref Mûsa kurê
Ibrahîm
Mûsa (Eleşref) kurê Ibrahîm (Elmensûr)
kurê Esediddîn Şêrkoh (1230-1263 Z.),
padişahê Rehbê û Humsê bû. Li hember
Teteran, ku leşkerê wan 6000 suwar bû, bi
1500 kes derket qada cengê û ewan ji ber
wî reviyan. Jina wî "Emetulletîf" zanayeka
Humsî ya bi nav û deng bû . Li Humsê koç
diyarê rehmetê û li wir hat veşartin. Ew
padişahê dawîn bû ji malbata Eyûbiyan li
Humsê.
Jêder
.تارخ ابن خلدون -
األعالق الخطیرة في ذ�ر أمراء الشام و الجزرة، البن -
.شداد
.ز(دة الحلب في تارخ حلب، البن العد%م -
.ألبو الفداء المختصر في أخ*ار ال*شر، -
.تارخ اإلسالم، للذهبي -
.األعالم، للزر�لي -
تح�مها امرأة.. حلب - عالء السید -
giliyan re vekirî bû, guhdariya xelkê dikir û
bi dadmendî deselatdariya xwe bi rê ve
dibir. Di bin destê wî de şahdariya Helebê
firehtir bû, Hums û Şam û Mêrdîn û Mûsilê
jî bûn parek ji dêrîna wî an jî di bin saya wî
de bûn. Hêriş ser Misirê jî kir, lê bi
serneket, vegeriya Şamê û dora 10 salan
deselatdariya wî ma.
Mixabin hêrişên Mongolan kêm nebûn, vê
carê Holako hêriş ajot ser Rojhilata Navîn.
Elmelîk Elnasêr hat girtin, ew birin ba
Holako, pêşîn pir baş û hêja comerdî jê re
kir û dawî ew da kuştin. Al a Eyûbiyan
daket, stêrka wan rijiya û agirê wan ê bêtir
ji 100 salî gurr û hêgin bû, bi hêrişa hov a
Mongolan hat vemirandin.
Ta roja îro navê Deyfe xatûn di pirtûkên
dûroka îslamî de, wek jinek hêzdar,
serbixwe, diplomat û hezkiriya wêjevaniyê,
avakirinê û dadmendiyê, hatiye neqişkirin,
mixabin, li ba Kurdan ev stêrka bi rohnî di
dûroka jinan de nehatiye nasîn an kêm
hatiye nasîn. Berî wan jinên ewrûpî, ku
navên wan li ser zimanên dûroknasan in,
divê navê Deyfe xatûnê di serî de ba. Lê
gava em li mirovên xwe yên navdar xudan
dernekevin, ma wê kî vî karî bike?. Jinek
wilo xudan deselatî, hem li hember
Xaşperestan, hem li hember Mongolan û
hem jî li hember neyarên xiniz ên hindirî, bi
xebatek wilo mezin rabe, pêwîste li ba me
Kurdan ave wê bi zêr bite nivisandin.
Hinek navdarên Kurdên Eyûbî:
Z. koç kir 1141 Ismetudîn dota
Şahînşah kurê Eyûb (Elsit Ele'zraa)
Xudana dibistana Ele'zrawîye ye, ku li Şamê
ava kiribû ji bo feqehên Henefî û Şafîî',
dema koç kiriye diyarê rehmetê, ew di
dibistana wê de çal kirin.
Şêrkoh kurê Şadî yê Eyûbî (1169 Z. koç
kir)
Şêrkoh kurê Şadî kurê Merwan, ku wek
Elmelîk Elmensûr hatiye navkirin. Serkêşê
Kurdan bû li Misirê. Di dema sultan
Nûriddîn kurê Mehmûdê Zengî de, li Til
Beste Xaşperest şikandin. Bû wezîrê
padişahê fatimî Elmelîk Ela'dêd li Misirê.
Apê sultanê serkeftî Selahdînê Eyûbî ye. Ji
nişka ve sala 1169ê Z. li Qahîrê koç diyarê
rehmetê û li wir jî hat çalkirin.
Ismetudîn xatûn (sala 1183 Z. koç kir)
Ismetuddîn xatûn dota mîr Muî'nuddîn e,
paş mirina mere wê yê yekem şah
Nûreddîn ê şehîd, Selahdînê Eyûbî ji xwe re
anî. Ew jin gelek older bû, li Şamê dibistana
Elhenefiye ava kir, û navendek bo Sofiyan û
gelek weqfên xêrê li şûn xwe hêştin.
Teqiyêdîn Şahinşah Omer ê Eyûbî
(1191 Z. koç kir)
Omer kurê Şahinşah Eyûb (Elmuzzeffer:
serkeftî), xudanê bajarê Hemayê b. Ji sala
Ruhayê, pişt re Heran jî ket bin destê wî.
Di zikê 9 salan de Sincar û xapûr û
Nuseybîn jî ketin nav dêrîna wî, paşku
birayê wî Eyûb koç kiriye diyarê rehmetê
Xelat û Meya Farqîn û derdora wê jî di nav
du salan de bûn yê wî. Hinek ji dêrîna xwe
da pismamê xwe û li şûna wê Şam sala di
ber de ji wî girt. Deselatdariya wî di
navbera (1229 û 1237 Z.) de bû.
Elkamêl Kurê Mihemmedê Eyûbî yê
yekemîn (1238 Z. koç kir)
Mihemmed (Elkamêl) kurê Mihemmed
(Ela'dêl ê yekemîn) kurê Eyûb (1180-1238
Z.), bû cîgirê bavê xwe li Misirê, lê paş ku
bavê wî koç kir diyarê rehmetê, wî
serxwebûna dewleta xwe xuyakir, ji sala
1218 Z. de ta bi mirina xwe padişah bû. Di
wê ere de avêt ser Heranê, Ruhayê,
Sirûcê, Reqqê, Amedê, Kela Kîfa û Şamê, û
kurê wî Masûd sala 1225 Z. Mekkê girt
destê xwe. Elkamêl li Şamê mir û di keleha
wê de hat veşartin. Ji bermayên xebatên
wî yên bo zanînê dibistan Kamilî ye li
Misirê.
(1239 Z. koç kir) Şêrkohê duwemîn
Şêrkoh ê duwemîn Kurê Mihemmed kurê
Şêrkoh e (1173-1239 Z., bi nave (Elmelîk
Elmucahêd Esedidîn) hatiye nasîn. Wek
bav û bavpîrê xwe xudanê bajêrê Humsê
bû li navenda Sûriyê. Ew jî mirovekî wêrek
bû, bi taybetî di cenga Dimyatê de li
Misirê (1221 Z.) navdar bû. Di ere zanîna
olî de jî navekî wî hebû û destûra wî wek
hedîsbêjekî ji hinek zanayên Şam û Misirê
hebû.
Z. koç kir) 1242 ( Deyfe xatûn
Deyfe Xatûn dota Elmelîk Ela'dêl kurê
Eyûb e, ew jina Elmelîk Elzahêr kurê
sultanê serkeftî Selahdînê Eyûbî ye. Paş
mirina ere wê û hîngê kurê wê piçûk bû,
ew bi xwe bû padişaha Helebê û pişt re
dewleta xwe firehtir kir. Şeş salan
deselatdarî bi şêweyekî baş kir, hêrişên
Mongolan û Xaçperestan ji ser şahdariya
xwe vegerandin. Li Helebê hat çalkirin û ji
şopên wê Dibistana Elîrdews û Xangeh e.
(1244 Z. koç kir) Elmuzeffer Mehmûd
ê yekemîn
Mehmûd kurê Mihemmed ê (ElMensûr),
ku Omerê (Elmuzeffer) (1202-1244 Z.,
Xudanê Hemayê (Ji sala 1230 ta bi 1244
Z.), paş ku deselatî ji dest birayê wî Qilîç
Arslan (Elnasêr) hat derxistin. Ta mirina
xwe ma deselatdarê Hemayê. Li ser wî tê
gotin, ku mirovekî comerd û wêrek û
zanînhez bû.
(1249 Z. koç kir) Elsalêh Necmiddîn
Eyûb
Eyûb (Elmelîk Elsalêh0 kurê Elmelîk
Elkamêl (1206-1249 Z.) du caran bûye
padişahê Şamê û bi hêzdarî deselatdariya
11
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
DDDDîrok hejimar "79" 2019
DumahiyaDumahiyaDumahiyaDumahiya
Dumahiya Dumahiya Dumahiya Dumahiya HHHHeeeevvvvppppeeeeyyyyvvvvîîîînnnn êêêê
avakirine û li ser tûjikê wê jî dest danîne… Dest jî di îslamê da sembola çi ye, ji xwe tê zanîn (destê dota Mehmed pêxember! ) … Û ev bingeha xwe ji ku digire? – Yek ji îdêologên îslamîkirina êzdîtîyê pîr Dîma vekirî dibêje, ku êzdîtî ne ola kurmancîa xêvan tenê ye (heya naavê kurd jî nade), ku ew wisa jî ola aramîaxêv û erbîaxêvan e… Ma, ev tê çi wateyê? Ma ew kîjan ol e, ya ku li ser bingeha wê kurmancîaxêv û aramî-erebîaxêv digihîne hev? Belê, her kesek dikare bibêje – îslam e! Û, eger heya ew kurmancîaxêvan kurd jî nav nake, wê demê çi dimîne? ... Ma ne, ji bo ku hemû li ser bingeha olî bibin ereb, gavek dimîne! (bi hûrbînî di pirtûka min a navborî da, rû. 205 - 213)…
Dizanî, li vira ya here bi xeter çi ye?
Binihêre, her çiqas piranîya kurdan misulman in, di nav wan da sunnîtî û şiîtî, bi terîqet û şaxên îslamê yên cuda va hene, lêbelê, ji wan hîç yek jî kurdîtîyê red nake, ev, ên ku me li jorê behsa wan kir, her tiştê ku ji destê wan tê û nayê bi kar tînin, ku êzdîyan ji bingeha wan a netewî qut bikin û, wek ku di nav gelê me da tê gotin, bikin xurê guran! Çima? – Ya ku divê derê zanebûn jî, îro ev e!
nizanim ji ku Şerfedîn derxistine, dibêjin – dibêjin – em êzîdî ne, dînê me şerfedîn e, evana xwe telandine û dengek ji wan dernayê. Kesek nake qarîn û hewar: “Rawestin, bes e, bi vî gelî bilîzin!” …
Ji hêlekê va mirov matma dibe, hinek, nezanîya wan gihîştye asta here bilind, ji hêla dinê va, yên ku xwe zane û destûrmend (kompetent) dehesibandin, tiştekî wan nine, ku li hember wê nezanî û êrîşkarîyê derxin pêş!
Û, balkêş e, kî divê îro li hember vê pêvajoya bi xeter – dûmahîka êkspansîya erebkirina Kurdistanê raweste, ya ku bi êrîşên Ummer bên Xetab va despêbûye û bi DAÎŞê gihîştye van rojên me?! Û, eger mirov evê tevgera van kes û rêxistinan rast binirxîne, dê derê zanebûnê, ku ev hemû ji bo êzdîyan û êzdîtîyê ji êrîşên çekdarî xetertir e! ...
AmidaKurd: Baş e, mamoste, gelekî spas! Em goftûgoya xwe li ser pirsa yekîtîya êzdîyan di xeleka hevpeyvîna xwe ya duyem da bidomîno.
Ezîz ê Cewo: Başe, ser çavan!
Çavkanî:
http://www.amidakurd.org/ku/nuce/KELEMÊN
_LI_SER_RÊYA_AVAKIRINA_YEKÎTÎYA ÊZDÎYA)
حمد أمین زكي، خالصة تاریخ الكرد م -
الطبعة العربیة في -وكردستان
1939 القاھرة
–نساء كوردستان –دلو میقري -
الحوار / الوجھ الحقیقي لشعب عریق
المتمدن
وتاریخیة عربیة مواقع إسالمیة -
.وكوردیة
أھال وسھال " مجلة 2005 یولیو -
.المصریة"
سلمى الحفار الكزبري، نساء -
، 2متفوقات، دار طالس، طبعة
.1990دمشق،
النساء في قدریة حسین، شھیرات -
.العالم اإلسالمي، دار الكاتب العربي
الموسوعة العربیة المیسرة، دار -
بیروت، نھضة لبنان للطبع والنشر،
1987ھـ،1317
...û hinek gotarên din ên bi
E’rebî, kurdî û Ingilîzî..
Ew êzdîyên sade, yên ku nizanin, ka êzdîtî çi ye, heya radeyekê şûcê wan nine, lê ewên ku xwe rewşenbîr û mitaledar dihejmêrin, pêwen dîyên wan bi navendên êzdîyan ra hene, heya radeyekê, eger ne pisporbin jî, xwe zaneyên êzdîtîyê dihejmêrin, heya car bi car di medya civakî da şûrê xwe yê virtual (an – o-layn!?) jî bawerdidin, lê di vê rewşê da dengek ji wan dernayê. Çima? Wek ku ji bo hinekan di dema Sovêtê da wek laqirdîyekê digotin: “Zikê wan têr, xwarina wan belaş, jiyana wan şad û bextewar e!” – Erê?
Bala xwe bidinê – tam pêşenîyek (cephe) vekirine – ji pêşenîyek (cephe) vekirine – ji bo ku êzdîtîyê ji hole rakin, lêbelê evên ku divê, hîç nebe, ji bo xatirê erka xwe, dengek ji wan derketa, li dora wana bêdengîyeke (kerîyeke) wisa heye, ku dengê werzebayekî sivik jî dê bê bihstin û ew di nava hêçxemîyekê da dijîn …
Lê ka ew gotinên wan ên bilind û gulover ên di derbarê Şîxadî û şîxadîtîyê da? Demekê heya nav gel da xwe edewî dihejmartin, ango adewî, ango yên ku li du bawerîya Adî diçin, û ev gîhandibûn asta netewnavekî , lê naha jî, dema hinek derketine, wek ku min li jorê got,
12
Rêgehên keskîn a
Mizgîn Hesko Ji nav weşanên çapxana SerSera yê, heftemîn berhemê helbestvana
Kurdistanî Mizgîn Hesko, Rêgehên keskîn ( helbest ) duh ronahî dît.
Rêgehên keskîn ji 39 helbestên kurt û 2 helbestên dirêj pêk tê....
Bê guman memosteya kurd Mizgîn Hesko û di vê dîwanê de ber bi
guherîneke mezin ve diçe, û ji ezmûna xwe bi form û şewazeke pir
modern tête pêşberî xwînerên zimanê kurdî û hezkiriyên helbesta
nûjen in.
Ev di riya helbestên mîna çirûskên êgirin, kurt û ciwan.
Rêgehên keskîn (helbest)
*Ji weşanên SerSera yê.
Çapa yekem Gulan 2019.
*Amadekirina qapê û çapê: Dr.med. Başar Moustafa.
* ISPN : 978-3-96640-023-7
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
ZZZZiiiimmmmaaaannnn hejimar "79" 2019
13
Pirtûka: Selah Mihemed
Erebî - Kurdî (xelek 21)
Heta ko pirtikî
Qemûşik girtin
Tillî-pêçî-enguşt
Tilî – telî – pêçî-enguşt-gust
Tilyasipîkûj-Mezin-Gewre-Beranegê Tilya şikeft alês-Şehdê
Tilya dolîdem kêş
Tilya qelîçkê -Qele
Babelûc
Qiriçî-Qiriçîn
Qirç qirç
Qeriçandin
Der avêtin
Ferman rakirin
Lez lê kirin-Liber dan-Liser sekinîn-Reçû-Rekû-Zar zarî-Zirretî-Ravajtin
Dalyan
Lihev ketin
Lêket
Li dare ket
Hilbijartin-Vebijartin
Qor girtin-Qor Kirin-Rêzbûn
Lihev ketin
Çirikandin
Çêkirî
Rav kirin
Havînvanî-Zozanvanî
Guhdan-Guhdarî kirin-Guhdêrî-Guhdar kirin
Reng çûn- Bê rendî
Zer
Dev zer
Rû zer
Tewle girtin
Çorokî – Siqsiqî kirin
Zaravên giştî
Çêkirdarî-Dizgûn kirin-Qencî kirin
Lêkanîn-Levanîn
Ezgerî-Hendu
Durust kirin-Pêk anîn-Rast kirin-Çêkirin
Deq-Rih – Reh – Wsil- Dirv-kok-Ray-Ra-So-Solan-Xîm-Hîm-Îrc-Tuxum-Tov-Binyad
Qahimtir
Bingehînî
اصبحت نيفة
صبحت التربة موفرة يمكن حرثها ا
اصبع اليد
اصابع –اصبع
اصبع االبهام
اصبع السبابة
اصبع الوسطى
اصبع الخنصر
اصبع البنصر
اصطكاك
اصطكاك القرون واالسنان
اصطكاك االسنان
اصدار
اصدار االوامر
اصرار
اصر
اصطدام
اصطدم
اصطدم بالشجرة
اصطفاء
اصطفاف
اصطكاك
اصطكاك االسنان من البرد والخوف
اصطناعي
اصطياد
اصطياف
اصغاء
اصفرار
اصفر
اصفر الفم
اصفر الوجه
غنام اثناء الرعي اصطفاف اال
اصطك
اصطالحات عامة
اصالح
اصالح ذات البين
اصالحات
اصالح
اصل
اصلب
اساسي –اصلي
Ser rût-Ser hilû
Grane –Ser zelût-Keçel-Kel-Por weşîn
Guh birrî-Qut
Kerr-Nebihîste
Huş
Sorbelek
Gul biroj
Pêre pêre bezekî bû
Helkhelk pêketiye
Kurmijî
Kurm lêket
Vegirt
Xurifî
Titme xwar
Bavçî – Xweya bavik
Çekme-Tov rind-Torin-Xanedan-Resen-Xurist- Bi namûs
Çirûsk- Çirûstin- Çirûst-Rewiqî
Rewiqîn-Rewşen darî-Rewiqandin-Ronandin-Ronahîdan-Rondarî-Ronikdan-Tavdan-Tavatî-Turuskdan-Çiruskedan
Widakirin
Werda
Dane serve- Biserde berdan-Kiser-Liser danîn-Ser bar kirin-Serde ajot-Berdan ser-Werdan-Xistin ser-Tev lêkirin
Ser qelen
Beste-Baqik-Pêçek
Dirêjbûn-Veketî-Vezilandin- Vezilîn
Dev xwar-Milxwar
Kenandin
Qerf-Pêkenîk
Ezê sûrekê lêkim
Girêv-Lêxistinok-Rik girtin
Agir dadan-Dadan-Vêxistin-Pêxistin
Veketin-Veziland
Neçarî-Recandin
Bêçarî
Cemciqandin
Cemciqî
Dil lêdan
Eşo-Fitfit-Gevcilandin -Hejiqandin- Hele bel-Perîşanî
Şepirzebûn-Şepirze-Şivîşk-Têk çûn-Têkre çûn-Xûrijî
Hejiqî
Çendan-Daweraftin-Qelskirin-Tewtihandin-Verçiqandin
....Dûmahî heye....
س اصلع الرا
اصلع
) مقطوع االذن(اصلم
صم ا
اصمت
اصهب
اصهب اللون
اصيب بالغنغارينا شيائ فشيائ
اصيب باللهاث
اصيب بالدود
اصيب الزرع بالدودة
صيب بالعدوى ا
صيب بالخرف ا
صيب بالعضة ا
ذو اصل –اصيل
اصيل
اضاء
اضاءة
اضاعة
ضاف ا
اضافة
اضافة للمهر
اضبارة
اضطجاع
اضجم
اضحاك
اضحوكة
اضربه ضربا مبرحا
اضراب
اضرام النار
اضجع
اضطرار
اضطراري
اضطراب المائعات
اضطراب المائع
اضطراب القلب
اضطراب
اضطرب
اضعاف
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
ZZZZiiiimmmmaaaannnn hejimar "79" 2019
Pirtûka: Beyar Robarî
Seyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdî (Xelek 35)
Xwendevanên hêja; Hûnê di vê xelekê de heft beşan bixwînin, ku ew jî evin;
1. Elfbeya kurdî 2.Tîp 3.cûreyên tîpan
4. Tîpa dubare 5.Taybetmendiya tîpa (U).
6. Taybetmendiya tîpên (E û Î) 7.Xîmên zimanê kurdî.
Elfbeya kurdî: Kurdish alphabet. 133
Hîndarî -58 (practice)
Lêkerên lêkdirevên jêrîn, li gor nihokê tev cînavên kesanî radar bitewîne.
boyekirîn- Koka dema niha (boye .. k) e. root present tense.
ez ……………………..
tu ………….………….
ew .…………………….
em .…………………….
hûn .…………………….
ew .…………………….
avdan- Koka dema niha (av .. d) e. root present tense.
ez ……………………..
tu ………….………….
ew .…………………….
em .…………………….
hûn .…………………….
ew .…………………….
A- Nihoka dirêj: large present tense.
Li vir perçak lêker, pêkhatiye û bûyer hîn bi serî nebûye û beş
din wê pêkwere. Di nihoka dirêj de, herdem kirde paşgîna (î)
dibe.
xwarin şekirin
Ezî dixwim Ezî şedikim
Tuyî dixwî Tuyî şedikî
Ewî dixwe Ewî şedike
Emî dixwin Emî şedikin
Hûnî dixwin Hûnî şedikin
Ewî dixwin Ewî şedikin
134 Numîne: example.
Ezî niha nên dixwim. Ezî pora xwe şedikim.
Tuyî niha nên dixwî. Tuyî pora xwe şedikî.
Ewî niha nên dixwe. Ew pora xwe şedike.
Emî niha nên dixwin. Emî pora xwe şedikin.
Hûnî niha nên dixwin. Hûnî pora xwe şedikin.
Ewî niha nên dixwin. Ewî pora xwe şedikin.
Hîndarî -59 (practice)
Lêkerên jêrîn, li gor nihoka dirêj û cînavên kesanî radar veguhasîne.
nivisandin
ez …………………….. em ………………………
tu …………………….. hûn ………………………
ew …………………….. ew ………………………
şuştin
ez …………………….. em ………………………
tu …………………….. hûn ………………………
ew …………………….. ew ………………………
rabûn
ez …………………….. em ………………………
tu …………………….. hûn ………………………
ew …………………….. ew ………………………
nêrîn
ez …………………….. em ………………………
tu …………………….. hûn ………………………
ew …………………….. ew ………………………
Dûmahî heye....
14
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
ZZZZiiiimmmmaaaannnn hejimar "79" 2019
Elmanî Înglîzî Erebî Kurdî
Zweige der Physik Branches of Physics فروع علم الفیزیاء Beşên Zanîna Fîzya
Theoretische Physik Theoretical Physics ة Fîzyayê Bîrduzî الفیزیاء النظری
Experimentalphysik Experimental Physics ة Fîzyayê Ezmûnî الفیزیاء التجریبی
Angewandte Physik Applied Physics ة طبیقی Fîzyayê Bikaranînî الفیزیاء الت
Mechanik Mechanics المیكانیك Mîkanîk
Flüssigkeitsstatik Fluid Statics سكون الموائع Rawistana Hillmavê
Flüssigkeitsdynamik Fluid Dynamics دینامیك الموائع Bizwandina Hillmavê
Hydraulik Hydraulics ھیدرولیك/حركة السوائل/ Bizwîna Şiliyê
Aerodynamik Aerodynamics ةالدینامیكیات الھوائی /أیرودینامیك/
Bizwandinên Bê
Hydrodynamik Hydrodynamics ة الدینامیكیات المائی /ھیدرودینامیك/
Bizwandinên Şiliyê
Thermodynamik Thermodynamics تحریك حراري/ میك /ترمودینا
Bizwandina Germî
Akustik Acoustics علم الصوتیات Dengiyan
Kernphysik Nuclear Physics ة Fîzyayê Navikî الفیزیاء النووی
Kinetik Kinetics حركة Bizwîn
Optik Optics البصریات Dîtiniyan
Klassische Mechanik Clasical Mechanics المیكانیك الكالسیكي Mîkanîka Klasîk
Elektromagnetismus Electromagnetism Karûkankêşîn كھرومغناطیسیة
Elektronik Electronics اإللكترونیات Elektroniyan
Elektrizität Electricity Karebe الكھرباء
Quantenmechanik Quantum Mechanics میكانیك الكم Mîkanîka Çendê
Atomphysik
Atomic Physics ریة Fîzyayê Gerdîlê الفیزیاء الذ
Relativitätstheorie Relativity Theory ة Bîrduza Rêjeyî النطریة النسبی
Spezielle Relativität Special Relativity Rêjeyê Taybet النسبیة الخاصة
Allgemeine Relativität
General Relativity Rêjeyê Giştî النسبیة العامة
Kosmologie Cosmology فیزیاء الكون Fîzyayê Gerdûnê
Dynamik Dynamics تحریك Bizwandin
Statik Statics سكون Rawistan
Kurdî Erebî Înglîzî Elmanî Reftar سلوك Behavior Verhalten
Bingeh ة Structure Aufbau بنی
Karlêkên ة chemical reaction تفاعالت كیمیائی chemische Reaktionen
Endam عنصر Element Element
Kîmyayê Şîkarî ة Organic Chemistry Organische كیمیاء عضویChemie
Pêkînan تركیب Composition Gehaltsangabe
Taybetmendî ة Property Eigenschaft خاصی
Şêwigê Kîmyayî ة Chemical Formula Summenform صیغة كیمیائیel
Kîmyayê Germî ریة Thermochemistry Thermochemi كیمیاء حراe
Zanîna Şebengan
Spectroscopy Spektroskopie علم األطیاف
Kîmyayê Çendê
ة Quantitative كیمیاء كمیChemistry
Quantenchemie
Awêteyên Endamî
ة Organic مركبات عضویCompounds
Organische Verbindungen
Kîmyayê Endamî
ة Organic Chemistry Organische كیمیاء عضویChemie
Kîmyayê Ne Endamî
ة Inorganic كیمیاء العضویchemistry
Anorganische Chemie
Kîmyayê Zîndekî
ة Biochemistry Biochemie كیمیاء حیوی
15
- 1 - Umerê Naskûrê
Yekem: Zaravayên Fîzya Duwem: Zaravayên Kîmya
Jêderan:
ریب، گھالل مال جھ کوردی، کھ -ئینگلیزی -بی ره ھع: نگی زانستی رھھ مالنامھ فھ كھ -1
م2003-سلIمانی
راوهنگی رھھ فھ -2 .م2002، ھولIر، بیب د حھ حمھ دران ئھ بھ: /بي و كوردى ره ھع/ زا
زانستIن پیشھسازی ( Iنماد - رده روه تی پھ زاره وه-رIمی کوردستان تی ھھ حکوومھ -3
).فیزیا -زانستIن پیشھسازی کارەبا -وIنھیT پیشھسازی کارەبا -ئھلکترۆن
4- Ferhenga Zaravên Teknîkî : Kurdî-Türkçe-English, Amed,
Çapa yekemîn, 2014.
علي، عبدو دمحم .د): 1( *كردي – عربي* BÊJENE VEBJARTÎمختارة كلمات -5
.م2014عفرین،
6-Lehrbücher an deutschen Schulen.
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
FFFFoooollllkkkklllloooorrrr
hejimar "79" 2019
Siyabend û Xecê (Xeleka 6) Luqman Silêman
16
Man ta xewa wan hat ji hev bela bûn, her yek çû mala xwe, lê gundî nizanin wê kengî roj li wan derkevê wek li ser agirin, da ji Gurî xelas bibin, wê xort herê wî ji wan re bîne..?
Zava yê gund diçê Gurî bigrê
Fecrê lê da lê neda, sê çar zilama berê xwe dane mala xezûrê xort, gotinê ma hîn ti li ser soza xweyî..?
Xort got: pek li vê ecêbê ma ez ji soza xwe di vegerim?!
Xort hespê xwe girêda, lê siwarbû berê xwe da wî cihê ku wî Gurî lê dîtibû, çû dî va Gurî li bin wê darê rûniştiye kenê serê xwe di neqîne, xort di ser sekinî jêre got: kuro Guriyê çepel rabe bide pêşiya min?!
Gurî jî dema ku nû pencê rojê derdikevin û didne serê wî kenikê wî gerim dibin, bi herdû destan di kevê serê xwe yanî fermana wîjî rabê hişê wî ne li serê wiye, serê xwe dixwerîne hingî xwerhek şêrîn dikevê serê wî evdê Xwedê..?!
Xort sê denga bakiriyê got: Gurî yo pîso çepelo mirdalo dilê min dibê sed carî li min dibêyo ma ti na tirsê ji Ehedê wehid Xwedayê bi tine, te rê û rêbarî qut kirine ji ser gundê Silîvanê, weleh li nefsa canê min ketibê qerara qesem, vê sibê sê Ehdê Xwedê, ez ê rişma hespê xwe têxim situyê te de û te bibim nava gundê Silîvanê…?!
Gurî serê xwe rakir li bejin û bala wî meyzand jêre got: Siwaro law ti xerîbî rêwiyî bi rêya xwe de here, elaqê min ji te nîne, qey diya te nanek dabû feqîra, yan felek bavê te bû ti ku gihayî vê derê bê ku çavê min bi çavên te
vekirin di ser xwe re li Gurî nerî.
Gurî got: pismam ev çi bela teye ti hatî şerê min..?
Xort got: ez ketim bextê te û bextê Xwedê de, yabo bi Xwedê hal hewalê min û oda axê û xezûrê min û gundiyan ev bû..? min keçek ji vî gundî ji xwe re xwestiye, min xwest ez xwe li pêş destgirtiya xwe û mala xwezûrê xwe, xwe mezin bikim û xwezûrê min jî ji min re got: heger ti Gurî ji mere bînê ez ê keça xwe belaş bi dime te, ez ji ber vêyekê hatime te bi bim, lawo Gurî yê xerabiyê bikê, dikarê qenciyê jî bikê, çima Xwedê te hedayet nakê ti bi min re nayê ez ê te bi bim dema ku te ji min re got min ber de ez ê te berdim wê tira min jî ji min re bimîn e û wê xezûrê min destgirtiya min belaş bidê min. Tu Gurî bi sê navê Xwedê kes bi te nikarê..!?
Gurî kêlîkî ramiya serê xwe bir û anî dilê wî bi xort şewitî ji xwere got: bi Xwedê xeberê wiye ma wê çi bi min bikin, hema kengî min dî va gundî hatin ez ê bijim min ber de wê min berdê..
Gurî ji xort re got: xorto?
Xort got: belê Gurî.
Gurî got: ez ê bi tere werim, lê tê ji min re soz bidê dema ku min ji tere got min ber de tê min ber dê, ji ber ku kes ji xelkê Silîva newêrin nîzîkî min bibin ji apê min pêve, dema ku apê min hat ez ê ji tere bêjim min berde, divê ti min berdê, heger ti vê sozê bi min re bide, wele ez ê bi tere werim belkî xezûrê te desgirtiya te belaş bidê te..!?
Xort got: bi soza Xwedê dema ku te ji min re go: min berde ez ê te berdim..!
Gurî ji hespê wî daket, şûr û mertalê wî danê de jêre got: deka rişma hespê xwe têxe serê min de û berê xwe bide gund?!
Xort rişma hespê xwe xiste qirika Gurî de, li hespê xwe siwar bû û Gurî destkêşî xwe kir, berê xwe da nava gundê Silîva.
Çavê gundiyan li rêya xorte ka wê kengî Gurî ji wan re bîne wek li ser agirin, ha Gurî werê ha Gurî werê, xortek ji xortê gund li serê girekî ji wan gira sekiniye çavê wî li rêya Guriye, û zilamê gund hemû li hêviya wîne, carkî xort xwe ji serê gir berda ji wan re got: va Gurî hat û terqênî bi gund ket, va Gurî hat û gundî ji hev re dibêjin va zavayê mala filankes Gurî girt û anî..?! gundî vezîlan û ban dikin hev kuro va wî xortî Gurî anî, gundî çûne pêşiya Gurî, xortin ji xortê gund bi nava gund ketine mal bi mal li deriya dixin, va Gurî hat, hinê ku nû di bihîzin dibêjin bê henek û gundî di vezîlin.
Xort jî li hespê xwe siware, Gurî destkêşî xwe kiriye şûr simbêlên wî nabirin, çavê wî li destgirtiya wiye ka wê kengî were bibîne va destgirtiyê wê Gurî girtiye û tine, ew Guriyê ku gundiyan tevan nedikarîn wî bigrin, wê ji keçikê re di gunde bibê ser bilindahî.?
Çavê Gurî jî li apê wiye carkî dî çawe apê wî hat û darek kiriye binçengê xwe de Gurî ji xort re got: xorto wa apê min hat min berde..?
Xort got: weleh felek bavê tebe ez te bernadim lawo ev te nan bi guhê xwe xwariye ez ê çawe te berdim bi zorê min tu anî tu di xwazê ez te berdim..?
Gurî got: xorto min berde te soz bi min re daye ka soza te..?
Xort got: maşele soza çi ma tu yê sozay?!
Gurî got: xorto wa apê min hat lawo bighe min wê min bi kuje!?
Xort jêre got: jixwe min ti anî da te bikujin..!?
Gurî dêna xwe dayê ku xort wî bernadê, hate bîra wî zîlana kêrê, destê xwe avête zîlana kêrê û rişma hespê qetand ji xort re got: xorto xorto, soza xwedê li min ketibê, nema min hişt ti ji gundê Silîva derkevê ku ti sed salî li vir bimîne..?!
(Dumahî Rûp21)
te bikevin? lawo here birêya xwe de çê tire ji tere ti min nas nakê ez kîme..?!
Xort jêre got: lawo Guriyo ez bixweşkayî ji tere dibêjim rabe çêtire ku ez te li pey hespê xwe bi xir xirînim, ez hatime te bibim Gurî deynekir xort li xwe nerî li Gurî nerî Gurîyekî reşikî pîsikî bê ser û sûkete, dilê mirov pêşve naçê xwarinê û ew yekî girê bilinde, ev zend û bendê wîne, ava Zozana vexwariye, dikarê rajê sê zilamê weka Gurî latek erd wî bibê..?!
Gurî got: xorto xorto, ez ji tere dibêjim ji vir here çêtire ji tere, lawo qey Xwedê ji te sitandiye, ti vê sibê bela xwe li min didê, ez ji tere ne valeme, lawo here bi rêya xwe de yê ti şandîn bila ew werin min..?
Xort got: kuro ti li vî Guriyê bemires, gotinê ji xwe mestir dibêje û bû tiqe tiqa wî kenî got: lawo ez ne xelkê Silîva me ku ez ji te bi tirsim, rabe bide pêşiya min ji tere çêtire , ez xwediyê hespê kumêtim, xwediyê şûr û mertalê Botanîme..?
Dema ku xort wisa pesnê xwe da û di ser serê Gurî re sekiniye, diniya di çavên Gurî de tarîbû, çîpilaqê xwe ji ber xwe kişand, li damarê qirka wî da, ew ji ser hespê avê te erdê, ne îro mirî, ev deh rojin mirî, Gurî cilê wî jêkirin, bi ser xwe de anîn, şûr û mertalên wî kirin ber xwe de, xwe zerkir ser pişta hespê wî, çend şûha çû û hat hesp di bin de lîst Gurî ji xwe re got: bi sê navê Xwedê ev hesp ji min re baş e û hat di ser xort re sekinî, hişê xort jî hate serê wî çavê xwe vekirin di ser
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
ÇÇÇÇÎRRRROOOOKKKK hejimar "79" 2019
17
Çîroka Vira (Xelek 12)
Luqman Silêman
Lê min tiştê seyîr bi çavê serê xwe dîtin, kes nikarê vê rastiye ji min bistîne û ez tucarî nabêjim ji kesî re, çimkî hertişt qedexeye. Tenê tu dikarê vira bikê û bi serbestî, bê ku kes devê te bigre, na wê serê te bilind be, û tê were pesindan, wê piropogenda ji tere were kirin, tê bibê kesekî navdar, wê tev bi serê te sûnd bixwin, wê kes nikaribê gotina na di rê de ji tere bêjê.
Divê te ha ji vê yekê hebe, û tu zanibê ku mirovê ji pişta bavê xweye, ne li pêş xelkê û ne di nava xwe de jî dikare bi te guman bibe, ji ber ku herkes ji nav û dengê te re bûne zêrevan, û berevaniya te dikin, wê di her malê de hin bibin çav û guhê te, wê xelk navê te li zarokê xwe bikin, wê bi hezara wêneyê te li kolana werin daleqandin, û bi kevin her melê, yê ku ji te hesnekê jî ne wêre wêneyê te bi dîwarê xwe ve nekê, yan bi mala xwe ve nekê, tê bibê weka pêxemberkî li cem şênî û nişteciyê hemî deverê..
Wê bi serê te sûnd bi xwin, tê bibê xwedî şan, wê dîtina te ji xelkê re bibê kul, wê milet ji Xwedê bi xwazê ku tu bibê mêvanê wan, wê hin ji Xwedê bi xwazin ku tenê dengê te bikin, tê bibê hertişt..
Wê bêyî te tiştek newê kirin, bê te tiştek bi rêve naçê, wê mirîşk nikaribe bê destûra te hêka xwe bike, wê ker biyî te nikaribe bi zirê, wê çêlek bêyî te nikaribe werê ga, wê dîk bêyî te nikaribe banga siba bidê, wê bê te mela nikaribe bangbide. Wê ava çema bi te bi sekinê, tiştê ku destê xwe pêve bikê wê li ber te bê, wê milet ji Xwedê bi xwazê ku tu tiştekî ji wan bi xwazê, yê ku tu berê xwe bidê mala wî ewê ji eşqa nizanibê te li ku deyî nê.. Pîrka li ber zanê wê nikaribe bizê ta ku destûra te ne wê sitandin, wê mêr bê te ne çê nivîna pîreka xwe, wê xwarin li serûbinê welêt ne kevê ser agir bê destûra te. Tu keça kî bixwazê wê ew malbat keça xwe ji te re bînin ta ber deriyê te, lê ji bîr wê pîrekê welêt tev li ber te bin, tu ji xwe re çenda tînê
ewqas xêra te jêtê û tê di çavê milet de mezin bibe.
Lê gerek tu zarokê xwe jî perwerdeyî dibistana vira bikê, paşeroj ji vira re ye, guhê xwe ne den van gotinê qelew yê ku nerxê wan ne pereke, ev tev piropogenda ye, ji xelkêre tê kirin û nerxê her tiştî hatiye dan, ta bi nerxê te jî ez bi rengek dî ji te re bêjim, ez û te û yê wî em tev, ew tev, yê dî tev, em hemî li ser hev, ji zûde nerxê me hatiye sitandin. Em ji zûde hatine firotin, lê bi arzanî.
Ji lewma gerek her kes vira bikê, û her kes zarokê xwe jî fêrî vira û vê rewşenbîriya nûjen ya kevin û nû bikê, û bi hemî şêweyî çê nabê ku tu vira bikê na gerek virê te yê bijartî bin dema ku tu bi yek şêweyî vira bikê, ew jî qedexeye, wê çaxê ku te bigrin û tu ji yek şêweyî pêve nizanibê derewa bikê, Xwedê ji diya te sitand, wê te bijmêrin ji dijminê herî dijwar wê xwîna te wê çaxê werê helal kirin. Ta ku tu karibê xwe û zarokê xwe bipareze û jiyaneke xweş û bi romet û aram bijî, pêwîste ku tu fêrî hemî şêweyê vira bibê..
Gerek derewê te li gor sîstema ku Şêr ji dihê salan ve bi xwêdana aniya xwe anîne meydanê, bêguman ev dibistan ne bi hêsanî hatiye avakirin, xwîn di berde hatiye rijandin, ta ku ev sîstemeka pîroz di serê vî şêniyê ku bi zorê min ew ji asta dewara derxistine. Ta ku min hişt ev milet qunaxa derwartiyê derbas bike, ez pir westiyam, lê li gor tê xuyakirin hîn min ew dewarin ji lewre dema ku tu xwe fêrî vira bike û bi hemî şêweyî.
Birano ev ne hêsane, ne ji ber xwe de hatiye, na ev bi xwîn û xwêdana milet û karekî zor di ber de bûye, ta ku şaxê xwe berdane erdê û pir kûr bûne, ma ji we weye her yek di karê rêbazekî wek rêbazê ku Şêr ji mere danî û bi xwîna xwe danî...
Hevalno çênabê hûn derewa nekin, wê jiyana we bibe dûjih, wê hemî rê li ber we werin girtin, wê fermana we ji devê Şêr derkevê.
Dêmek hûn bi armancê şoreşê ne bawerin, û dema ku ne bawer bin ji xwe hûn dikevin di rêza dijminê şoreşê de, û ji xwe yê ku dijminê şoreşê bê, bêgoman wê dijî serokê ku xwedê temenê wî ji me re dirêjbikin, ji ber ku Xwedê ew ji me re şandiye, û weka ku hûn bi çavê xwe dibînin ew jiyana xwe ji bo me û di ber mede derbas kir..
Ji xwe yê ku jiyana xwe tev ji bo me kiriye xebat kuro zilam şev û roj narazê, ji bo ku em razin, ma çawe baweriya we bi xebata wî û armancê vê şoreşa pîroz, ya ku wî ji bo me çêkiriye, nayê?.
Ma hûn rojekî ramiyane ka Şêr çi jixwere û ji malbata xwe re kiriye, mane wî jiyana xwe daye we, ma hûn çi jê dixwazin, mane ne ji wîba hûnê tunaban, hûn rometa mirovatiyê nizanin.. Tiştê ku vî Şêrî ji were kir kesî ji kesî re ne kirye, em tev ji xêra wî dijîn, heger ku ew tunbê wê em jî tineban, hebûna me bi hebûna wîye.. Ew hertiştê meye, bê wî em nikarin bijîn, vî Şêrî hertişt daye me gerek em tev jêre bibin ax em xwe bixin bin lingê wî, xwîna me ji wîre be..
Beriya ku Xwedê wî ji mere bişînê, em çibûn, em li ku bûn, kî em nas dikirin, nerxê me ne tiştek bûn, û hîn hûn jî dibêjin em wêneyê wî bi xaniyê xwe ve nakin, dêmek hûn wêneyê wî hêjayî xaniyê xwe nabînin?.
Lê ka ji min re bêjin hûn çine, çi nerxê weye di bazara zilaman de? Hûn cersûmin bê vî Şêrî, hûnê tev xulamban li ber dergihê xelkê, hûnê koleban..
Divê ji îro pêde hûn tev bibin çav û guhê Şêrê Şêra, zilamê-zilama, yê ku weka wî li ser rûyê vê zimînê nînin, û kî çi li ser wî werê gotin bi qencî be yan bi xerabî be.. çi li ser Şêr werê gotin bi qencî û bi xirabî, divê hûn weka bablîsokê bighînin ber destê Şêr..
Lê divê hayê we ji wê ji wan kesê ku îro pesnê Şêr didê dikarê sibî şerê wî jî bikî, ewê ku xwe di ber Şêr de didê
kuştin di karê xwe di ber yek dî de jî bidê kuştin, û yê ku wêneyê wî datînê ser serê xwe û zarokê xwe û xwe dikê qurbana Şêr, lê ew dikarê sibî eynî tişt ji yek dîre bike..
Divê hûn zanibin ku Şêr ji koltorê meye ma ta kurê kura ewê di xwîna mede bê û hayê we ji we hebê çênabê kes ji we herê nivîna xwe bê ku hûn destûrê ji Şêr bi xwazin. Çê nabê ku kes ji we keçê xwe bidê mêr yan jinê ji kurê xwe re bînê bê destûra Şêr.. Çênabê jinê we bizin bê ku hûn destûrê ji Şêr bi xwazin... Çêna be çêlekên we bizên bê ku hûn destûrê ji Şêr bixwazin, kera we çênabê bizê, kûçikê we bizê bê destûra Şêr..
Haj ji xwe hebin, hûn neçin dest avê bê ku hûn destûrê ji Şêr bixwazin. Binêrin çûna dest avê pir giringe, we haj vê xalê hebê bê destûra Şêr çênabê hûn herin dest avê, ev yek mal xirakirin têde heye, qirkirin talankirin wê rankirin..
Yê ku derewa nekê ciyê wî di welêt de nîne, na ew ne tenê dijminê Şêre, lê ew dijminê Xwedê bi xwe ye, mane Xwedê ew ji were şandiye, ew heskiriye Xwedê ye, dema ku tu ji wî hesnakê dêmek tu ji Xwedê jî hesnakê, û dema ku tu ji Xwedê hesnakê ji xwe mafê te di jiyanê de nîne, ji kuştinêpê ve. Û li wê jiyanê jî tê di dûjihê de bê, ew bi emrê Xwedê ji me re hatiye.
Ji ber vê yekê gerek tu di viran de bibê pispor, û zilamê ku ne virker be dêmek ew berê xwe didê kuştinê û xwîna xwe helal dike.. Ta ku ji te werê pesnê Şêr bide, bêje ew narazê, bê je ew naxwê, bêjê ew namirê.. Wî dirêj bike, wî pehin bike, çi tiştê ku pesin tê de hebê li ser Şêr bêjin..
Bêje du serê wî hene, bêje çar çavê wî hene, bêje şeş heft mejiyê wî hene, çi hate ber devê te bêje ne tirse......
Gerek hûn bibin pesporê dizî û derwan ji ber kesê ku nebê pespor di dizî û teşqele û derewan de ciyê wî di vê jiyanê de nîne, û her kes wê wî bê romet bibînê, ciyê wî di civakê de nema ye……………. Dumahî Rûp 20
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
ÇÇÇÇÎRRRROOOOKKKK hejimar "79" 2019
Berê, mirovan bi hebûna „Dêw“an
bawer dikirin. Li ba gelên Zagrosê, ku
jê re „Kurd“ bi wateya „ên wêrek“
dihat gotin, Dêwê „Ba“ an jî „Bad“ jî
wekî gelek dêwên din di fantaziyên
wan gelan de hebû, ji wî dêwî re
digotin „Vayo“. Wan bawer dikirin, ku
di bayî de hêzeke nedîtî an xwedayek
an jî dêwek heye, ku dikane kon û
malên wan bi ser seriyên wan de
hilweşîne û bi herifîne, û dikane pezê
wan jî bikuje, lew re qurbanî ji „Vayo“
re didan.
Wan qurban carina diyariyên xwarinî
yên piçûk bûn û carina serjêkirina
pez bû, lê carina jî - wekî li nêv pir
gelên din- dayîna zarokan bû, ku
seriyên wan dihatin birrîn, da
kahinên perestgehan xûna wan wekî
dermanekî pîroz ê hêzdar vexun û
termên wan zarokan dihatin xwarin
an sohtandin.
Wekî em dizanin li teviya welatên
cîhanê serohatin ên wilo li nêv gelan
hebûn, û di dayîna qurbanên mirovî
de, zorbazê mezin „Nîmrod“ an
„Nemrod“ navekî pir naskirî ye, lê
belê di vê gotarê de, ev qurbandayîn
ne mijara me ye.
Dêw di fantaziya mirovan de gelek bi
hêz bûn, mezin û leşgiran bûn,
nedimirîn û kesekî nedikanî zora wan
bibira, lê ewana jî wekî mirovan
dipeyivîn, xudan zarok û jin bûn û li
çiya û baniya, li daristan û bêşeyan,
di bin ava golan û çeman de, li asîman
û di jêrzemînan de, li nêv goristan û
herifteyên kelehan, di koka daran de
jî dijiyan, davêtin ser mirovan, ewan
dikuştin û dixwarin, lê ne wekî
mirovan hoşmend bûn, lew re bi
wêrekî û zîrekî lehengên mîna
Enkîdo, Rustemê Zal, Şemşon û
Hêrkulîs di efsaneyan de dikanîn wan
dêwan bixapînin, wan bi davan
bigirin û ji xwe re bikine kole, ji wî
lehengî pê ve kesekî ewana bi çavên
seriyê xwe nedidît, û bi wan re
nedipeyivî, ji ber ku teviya çêrokê
fantaziya hişên mirovan e, tiştek ji wê
18
Cankurd
ku li wir kesên zindankirî herroj
masiyan dixun. Ma hûn li van çiyana
masiyan an beqan dibînin.“
Peyrew û mirêdên bavê dêwan li hev
nêriyan û xazî di ber wan de ma,
devên xwe ji hev kirin û ji xwe re
xewn dîtin. Paş kurtedemekê
yekûyek, wan mirîdan xwe dan destê
Osikan û li pey hev ketin zindanê.
Dem derbas bû û hejmara girtiyan
bilind bû. Bavê dêwan jî bavtiya xwe
di zinadanê dikir. Lê wekî dixuya
tiştek ji zindana Osikan genîtir û
pîstir tune ye. Herroj li wan dêwên
xapandî didan, seriyê wan
dişikiandin, û xûna wan bi ser
govdeyên wan ên tazî de dilivlivî.
Rewşa girtiyan roj bi roj wêrantir bû.
Li derve, sultanê xûnrêj ê Osikan mir
û yekî dî ji xwe re kirin Sultan. Ewî
zîrek bû, zanatir û dûrdîn bû, di
seriyê wî de pilanek hebû, ku ew ne
tenê Sultanê Osikan be, belku ew
bibe sultanê hemî êl û olan, ew teviya
daristanan jî bixîne bin destên xwe û
serfirazbûna pêşserên xwe careke dî
vejîne, ewa ku heta paytextê Çînê jî
dabû ber talan û hêrişên xwe. Wî
siyaseta bav û bavpîran piçekî guhart
û xwe nermik û germik da xuya
kirinê. Yek ji fermanên wî jî rawestan
dina lêdanê bû di zindanan de.
Ferman wilo giha zindana dêwan jî,
hema pawanên „karakolên“ zindanê
êdî nedikanîn bê lêdana girtiyan
bijîn. Lêdana bindestan bûbû parek ji
çanda wan a canî „rohanî“. Ji hev
pirsiyan, ka çewa bikin, da lêdana
dêwan bigudînin „berdewam bikin“.
Di zinadnê de jî hişmend di nêv
pawanan de hene, ewana mejiyên
xwe piçekî bi kar tînin.
Yekî ji wan got:“Di fermana Sultanî
de hatiye, ku lêdana girtiyan berbest
e “qedexe ye”, hema negotiye lêdana
wan girtiyên ku ji zindanê birevin an
bizava revê bikin.“ Giş pawanan
seriyên xwe jê re hejandin û gotina
hişmendê xwe erê kirin û rast dîditin.
Yekî got:“Ka em deriyê zinadnê
vekirî bihêlin, û em xwe xulamaş
bikin, da girtî bawer bikin, ku em di
xew de ne, yekî dî ev pêşniyazî ney
kir û got ku wê girtî guman bikin û
wê nûçeyê bigihînin serekên me,
pişt re wê me bêzar bikin. Eve
pilaneke jar e.
Yekî dî got: “Berî her tiştekî me
divêt em ramana revînê di seriyên
wan de biçînin. Heger ev raman di
mejiyên wan de cîh negire, ewana
tew narevin, deriyê zindanê he be
an tune be.” Paş ku pawanan li ser
vê yekê bûn xudan yek dîtin û yek
gotin, ji hev pirsiyan, ka ewana çi
bikin!
Serekê pawanan xwe bi lawazî
gihande dêwê mezin ê ku jê re bavê
dêwan digotin û bi wî re giha li hev
hatinekê, tê de xweşikkirina jîna wî
di zinadnê stûnê mestir bû. Bi şev
dêw hatin ba hev, ji ber ku serekê
wan wilo xwest û paş kurtedemekê
raman revê di mejiyên wan de geş
bû. Di tariya şevê de, ku pawan tev ji
dora wan bi dûr ketibûn, dûwar qul
kirin, û yekûyek ji odeya xwe
reviyan.
Di jêrzevînekê re, ku di binê zindanê
de hebû, giş li pey dêwê mezin
beziyan, bi hîviya ku xwe bigihînin
azadiyê. Tenha yekî ji wan got ku ev
pilan bi ser nakeve, lê kî diwêre li
hember biryara “Bavê Dêwan”
derkeve.
Li dawiyê revê, di aliyekî dî yê
zindanê de, li odeyeke genîtir, teviya
pawanan li benda wan reviyan bûn,
di destê her yekî de qamçeyek an
gopalekî bi hêz dihejiya.
Bavê Dêwan jî tûrekî piskewîtan ji
nêv destê serekê pawanan bir û li
quncekî rûnişt û piskewîtên xwe
xwarin û di bin simbêlan re kire
tîqetîq û fişefiş.
di rastîniyê de tune.
Dibêjin ku dêwekî efsaneyî, yê gelek
peyrew û mirîdên wî hebûn, ji aliyê
qehremanekî Osikî ve bi dav û
pîlanan û bi harîkariya hinek
xêrnexwaz û nandozan, di nêv
daristanekê hatî bû girtin. Osik êleke
mirovên hovane bû, ji talankirin û
herifandinê pê ve çi çanda wan tune
bû, di dûroka mirovatiyê de rêç û
şopin xûnî yên diyar hêlane.
Ji roja girtina wî dêwî de, ku hemî
dêwên dî ji ditirsiyan û xwe ji hêrişên
wî diparistin, hêza wî yekser winda
bû û kesayetiya wî hate pişaftin, êdî
ne zora kesekî dibir û ne jî diwêrî li
hember pawanên zindana xwe dengê
xwe bilind bike. Hemî ajal û
cinawerên li çolan û giş dêwên
efsaneyî ji hev dipirsîn û digotin:“Qey
wilo sist û nermokî bûye, ewê ku
teviya nijada me ji xwe re wekî bavekî
an şêrekî pêşeng dinasî? Ewê ku em
tev ji birhên wî yê qaling û simbêlên
wî yên boz ditirsîn, me seriyên xwe li
ber diçemandin û ji me re çi bigota me
jê re tew dikir?“
Pîredêwekî ji dêwan got:“Ez dizanim,
çi heye!“
„-De bo me Bibêj .“
„-Heger hûn min bikine paşengê wî.“
Li ser wê axaza bilind pir guvtegotin
û gengeşî çê bûn, û li dawiyê li hev
hatin û biryara xwe dan, ku heta ew
dêwê di darbesta Osikan de girtî ye,
kesek nabe serokatiya wan bike, ji
ber ku wan hemiyan ji wî re an li ber
wî li ser wefadariyê sund xwarine, ku
ew heta mirina wî û belkî paş mirinê
jî bimîne rêber û bavê dêwan.
Ew li hevhatineke ne demokrat bû, lê
çi bikin? Dunya tev wilo ne demokrat
e... Mebesta min: Li daristanên ku
dêw û ajal dijîn her wilo bû, zorbaz
deselatdar in û ên jar binzor in,
çendîn zana û hişmend bin jî.
Pîredêw got:“-Sedased zindana
Osikan ji jîna me xweşiktir e. Dibêjin
masiyan
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn hejimar "79" 2019
19
(1898-1902)
Ahmed Kanî
Dema meriv li dîroka rojnamegerîya kurdî binêre, dê bibîne ku cara pêşîn rojnameyek bi navê rojnameya Kurdistanê, di 22yê Nîsana 1898an de li Qahîreya Misrê dest bi weşanê kiriye. Xwedî û weşangerê vê rojnameyê Mîqdad Mîdhet Bedirxan (1858-1915) e. Ew yekem rojnamegerê kurdî ye. Roja 22yê Nîsanê jî wek Roja Rojnamegerîya Kurdî, ji sala 1967an ve bi fermî tê pîroz kirin . Li Kurdistana Azad sendîkaya rojnamegeran bi gelek çalakiyan vê roja girîng û taybet pîroz dike. Li Hewlêr, Kerkuk, Silêmanî û Duhokê ev roj tê pîroz kirin.
Herwiha li hemî deverên Kurdistanê û li derveyê Kurdistanê jî ev roj bi gelek çalakiyên cuda tê pîroz kirin. Her çiqas îro bi sedan rojnameyên kurdî, televizyon, radyo û malperên elektronîk hene jî, lê mixabin ev hebûn bêkêmasî nîne û em hêvîdarin ku ev bîranîna me ya 121, bibe sedema pêşxistina rojnamegerîya Kurdistanê. Em jî wek xwendekarên kurdî, vê salvegera giranbiha pîroz dikin û herwiha serkanîya rewşenbîrîya kurdan malbata Bedirxanîyan jî bi vê minasebetê careke din bi bîr tînin.
Di gelek çavkaniyên ku li ser dîroka kurdan û bi taybetî li ser malbata Bedirxaniyan hatine nivîsîn de, em dibînin ku Hecî Qadirê Koyê (1816-1897) mamostetîya zarokên Mîr Bedirxan (1806-1869) kiriye. Em bi saya van çavkanîyan digihîjîn wê qen’etê ku Hecî Qadirê Koyî bandorek mezin li ser Mîqdad û Evdirehman Bedirxan (1868-1936) kiriye, da ku rojnameyek kurdî biweşînin. Lê mixabin Hecî Qadirê Koyî salek berî ku rojnameya Kurdistanê derkeve çûye ser dilovaniya xwe.
Di jimara sêyem a rojnameyê de, wefata wî wiha dertê: “Alimek ji Sora hebî. Sala dî wefat kir; rehma Xweda lê be, Xwedê gunehên wî bixefirîne!
Navê wî Hacî Ebdulqadir bî. Ev mirov saxîya xwe de gelek xebitî; derheqa elimandina ilm û marîfetê de gelek beyt û eş’arên kurmancî dinivîsî, rêdikir welatê xwe Sora. Ezmanê wî ezmanê Sora ye.
Loma kurd hemî vî ezmanî nizanin. Pişta kitêba “Mem û Zîn”ê de bi xetê destê xwe hin beyt nivîsîne.
Teberruken min ev ebyat li vê cerîdeyê de nivîsîn. Wekî bi dîqet bê xwendin, mana wan xweş têt famkirin:
Zemane resmî caranî nemawe
Çiraxî nazim û munşî kujawe
Le dewrî ême roman û cerîde
Eger çi meqsede zanînî bawe
Eman qedrî bizane em kitêbe
Le dunya êstekey hemtay nemawe
Le eyyamî heyatî Şêxî Xanî
Le ser nusxey ew nûsirawe
Le lay erbabî xoy bo qedr û qîmet
Xezîney gewhere-w kîse diraw e
Le mecmûî duwel Soran û Botan
Le sayey em kitêbe nasirawe
Le kurdan xeyrî Hacî-w Şêxî Xanî
Esasî nezmî kurdî danenawe.”
Di kovara Hawarê hejmara 33yan de, di bin sernavê “Klasîkên Me” de Celadet Bedirxan vê helbestê nivîsîye û gotîye ku ev li ser ‘Memozîna bavê min’ a destxetê ji alîyê Koyî ve hatibû nivîsîn.”
Bi kurtî meriv kare bibêje, ku Hecî Qadirê Koyê pêşengiya modernbûna kurdan a di qada çapemenî û edebiyatê de kiriye.
Rojnameya Kurdistanê, xizmetên girîng ji çand, dîrok û edebiyata kurdî re kiriye. Di hejmara duyem de berî ku dest bi weşana Mem û Zîna Ehmedê Xanî (1651-1707) bike, wiha dinivîse: “Hin ji mîr û axayên kurda kaxiz rêkirine ji min re, dixwazin, ku ez vê cerîdeyê de behsa halê nuho û edebîyata kurdî, ango hin şê’r û beytên kurmancî binivîsîm.” Piştî vê agahîyê dest pê dike, beş bi beş heta malika 755an Mem û Zînê diweşîne.
Ji hejmara 5an bi şûn de, êdî Evdirehman Bedirxan li Ceneva Swîsrê dest bi karê ku Mîqdad ji ber guvaşa dewleta Osmanî dev jê berdabû dike. Ji hejmara 6an heta 31ê 26 hejmar diweşîne. Di hejmara 8an de, bi balkişandina ser girîngiya dîrokê jî dest bi weşana Şeref nameyê dike. Em ê bi kurtî li ser dîroka rojnameyê tabloyek agahîyan li jêrê bidin.
Agahîyên Weşana Rojnameyê (3 tabell):
Di xebata xwe de me balê kişand ser heft mijarên sereke yên Rojnameya Kurdistanê:
*Ziman û Wêje; rojname di destpêkê de xirû bi zimanê kurdî, bi alfabeya erebî û rênivîsa farisî çap bûye. Heta jimara hivdehan bêyî daxwaz nameyên ku ji Siltan Evdilhemîd re hatine nivîsîn, hema hema zimanê wê bi tevayî kurdî bûye. Lê ji wê jimarê bi şûn de, bi daxuyanîyek ku pêdivî bi zimanê osmanî heye û dê nêvî bi kurdî nêvî bi osmanî be, lê giranî dide osmanî heta çend jimarên dawîn êdî seranser bi tirkî ne.
*Perwerde; di jimarên pêşîn de gelek balê kişandiye ser girîngiya perwerdeya zarokên kurdan. Bi ayet û hedîsan dîtinên xwe refere dike. Lê ya girîng ewe, ku divîya bû hewildanên perwerdeyê yên bo entegrasyonê wek Mektebên Eşîran bidîta û palpiştiya van mekteban nekira. Lê mixabin rojnameyê xwestiye ku kurd zarokên xwe bişînin van mekteban jî.
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn hejimar "79" 2019
*Têkiliyên Kurd û Ermeniyan di Rojnameya Kurdistanê de; ji pênc jimarên ku Mîqdad derxistiye, tenê di jimara sêyem de behsa nelihevîya kurd û ermeniya hatiye kirin, bi awayê ku dewlet jî ji vê rewşê nerazî ye, û dê paşê li ser vê mijarê raweste. Lê di jimarên din ên Mîqdad de ev mijar derbas nabe. Li gora dewra xwe Evdirehman di vê mijarê de gelek bi wêrekî girîngiya tifaqa kurd û ermeniyan anîye ziman. Heta li ser mijarê rîsaleyek bi navê Qiyama Kurdistanê/Kurdistan Qiyamî jî weşandiye.
*Têgihîştina Kurdistanê; ji navê rojnameyê jî dîyare, ku têgihîştinek xurt a welat bi rojnameyê re hebûye. Dîsa vê têgihîştina xwe bi ayet û hedîsan refere dike. Heta dibêje ku hezkirina welat bi perwerdekirina kurdan ve girêdayî ye. Em karin bibêjin ku her çiqas dijminê welat wek moskof nîşan bide jî di hinek jimaran de rizgarkirina welat ji destê îdareya osmanî jî di rojnameyê de nivîsîye.
*Dîroka Kurdistanê; rojname li ser dîroka Kurdistanê Şerefnameya Şerefxanê Bedlîsî refere girtîye. Bi piranî li ser mîrektîya Botan rawestîye. Di mijara koka mîrên Cizîra Botan de çewtîyek wek ku koka wan ereb in kiriye. Meriv kare bibêje li gor şertên wê serdemê ev çewtî girêdayê bi kêmaniya çavkaniyan ve ye.
*Daxwaznameyên Bo Evdilhemîd; ji jimara çaran heta jimara bîst û şeşan bi tevayî heşt daxwazneme ji Siltan Evdilhemîd re di rojnameyê de hatine nivîsîn. Di serî de, zimanek hinek nerm hatiye bikar anîn. Lê di daxwaznameyên dawîn de êdî zimanek tund ku ti hêvîya li hevkirina bi Siltan re êdî nemaye tê de xuya dike, hatiye bikar anîn.
*Têkiliyên Evdirehman û Cemîyeta Îtîhad û Terakiyê; Cemîyeta Îtîhad û Terakiyê ya ku bingeha xwe ji Îtîhada Osmanî ya, ku du kurdan, Evdila Cewdet û Îshaq Sikûtî di damezrînerîya wê de cih girtibûn, digirt, bi Evdirehman re di nava têkiliyên rêxistinî de bû. Ev jî di kongreya azadîxwazên osmanî de, baş derdikeve ber çavan.
ENCAM
*Belgeyên qedexekirina rojname û pirtûkên kurdî yên serdema osmanî îro li ber destê me hene.
*Cara ewil Mem û Zîna Ehmedê Xanî û Şerefnameya Şerefxanê Bedlîsî beş bi beş di alîyê rojnameyê de tên çapkirin.
*Piştî van agahîyan em karin bibêjin ku rojnamegerîya kurdî her dem bi gelek guvaşan re rû bi rû ma ye. Bi piranî jî ji ber van guvaşan li derveyê welat dest bi weşanê kiriye.
20
Dûmahiya: Çîroka Vira
Te çi kir bike çi hate bîra te bike, ji derewa ji di ziyê ji kuştinê, lê ku ji te hate
pirsîn xwe bide mandila yê, bi sûnda be bi teşqela be divê ti xwe bidê
mandilê û yê dora xwe bighînê baweriyê, ku ya te raste.
Hûn dizanin ku ji bilî wisa hertişt qedexeye, tê ciza li ser bi xwê cizakî mezin.
Ji ber ku rastî mirine talûke ye, vir jiyane, dizî mêraniye, zîrekiye ciyê
rometêye ciyê pesnêye ciyê baweriyê ye, kes nikarê li ber kesê pûşt bi sekinê
yan gotenkî ji gulê girantir li ser bêjê, wê gunehkar bibe, û wê werê talan
kirin, wê serî lê bi gerê, wê cîhan rabê û nema dirûnê....
Na çima ji min re gotin min bi çavê xwe dî ku Şêr ji rastiyê hesnakê, ji kesê
diz hesdikê ji kesê pûşt hesdikê ji kesê rast bi meşê hesnakê...
Hûn çine hûn tev dizin, pûştin, lawirin, derewçînin, hûn tev kêzikin, hûn bê
rometin, ev çil sala ev dibistan ji were hatî avakirin, lê hûn hînî tiştekî nabin
ma hûn çine?... Yê ku nikaribê nêçîrê bikê wê çawe xwe û zarokê xwe xwedî
bikê.
Qet çênabê, gerek hûn tev xwar bi rêve herin û yê ku nizanibê xwar bi rêve
herê divê ew xwe hînî xwariyê bikê, çimkî jiyan bê xwariyê ne ji tireye dema
hin te bibînin, va tê ne xwar bi rêve diçê, weka ku ti ji Şêr re bêjê ez li dijî te
me û ez berberiyê bi tere dikim, û tiştê ji te were bike, wê çaxê xwîna te tê
helal kirin û aniya kujerê te tê maçkirin.
Li her derî danîbûn û bi tîpên girs ev çiya tevlî dar û berê xwe, tevlî kuç û
kevirê xwe, tevlî lawir û ba û baran bahoz û bendev berf teyrok tiştê li binê
erdê û tiştê li ser rûyê erdê hemî yê min in, ezim xwediyê vî welatî, çi kesê li
ser axa vî welatî dijî ew kolene li cem min, ez kesî li ser vê axê na pejirînim, ji
kola pêve.
Ta bi wan kurmikê di nava qelşê erdê de yê min in, we haj wan hebê dema ku
hûn xwar bi rêve diçin hûn pêl wan nekin, cizayê wa ji yê hertiştî girantire,
dih mêra bi kuje lê na bê ku ti pêl kurmekî bike..
Heger ku hûn bi xwazin bijîn di nava welatê min de, û li ber siya min pêwîste
hûn wisa bêjin.... Tenê em li ba te karkerin , em hemî xulamin ji bo te , em tev
kolê tene, em hemî xwe bi gorî te dikin, dema ku tu bi xwazê, û kengî tu bi
xwazî, û li kudê, emê xwe bi qurbana axa bin lingê te bikin. Malê me zarokê
me hemî ji bo tene..
Em xwe bi gorî wê axa di bin lingê teyê pîroz dikin, ma em çi hêjane ku bibin
axa bin lingê te.. Ez bi kinayî ji we re bêjim, hestîyê wene û goşt ji min re ye, û
yê narazî bê bila serê xwe li Qafikê Çiyayê Qaf bixê... Go Demuqrasî û mafê
mirovan, ev çiye û kî ji we re gotiye, ku ev payda dibin ji cem min pêve.
…… (Dumahî heye) ……
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn hejimar "79" 2019
21
Yekem:
Zanîna Fîzya
Binasîna Zanîna Fîzya: Weşeyeke Yewnanî ye ‘‘φυσική, bilêvdibe Fîzikê’’, wate dide ‘‘Nasîna Siruştê’’, ew zanîn ku dixwîne wize û made û bizwînê. Beşên zanîna Fîzya li gor bikaranînê:
1. Fîzyayê Bîrduzî: têda bîrkarî tê bikaranîn ji bo baskirina diyarên siroştê.
2. Fîzyayê Ezmûnî: têda zaniyarî tê komkirin li ser diyarên siroştê di ezmûnan de.
3. Fîzyayê bikaranînî: çawa encamên fîzyayî tên bikaranîn di zanînên din de, wek endazyarê, pijîşkê.
Li gor nûbûnê, ev beşên zanîna Fîzya yên giring in:
1. Fîzyayê Klasîk: dixwîne diyarên fîzyayî li gor qanunên Niyiwton. Di vê fîzyayê de lezeyê lêşe pir piçûktir e ji lezeyê ronahiyê va.
1.1. Mîkanîk: dixwîne bizwîna leşeyan. Beşên wê:
Bizwîn: beşik ji mîkanîk e, basdike
(1)
Umerê Naskûrê
peywendî nav Bizwîna lêşe û sedemên wê; wek hêz û zebirê zivrok.
Bizwandin: dixwîne peywendî nav hêz û zebiran, û bandorên wan li ser lezeyê lêşe.
Rawistan: dixwîne baran wek hêz û zebiran di bareyê rawistanê de.
Bizwandina Germî: dixwîne germa û karê, û peywendiyê her duwana bi hev ra.
Mîkanîka hillmavê: dixwîne taybetmendiyên fîzyayî yên şiliyan, û reftarê fîzyayî diyarî giştî yên wan, beşên wê: Rawistana hillmavê, Bizwandina hillmavê, Bizwîna şiliyê, Bizwandinên bê, Bizwandinên şiliyê.
Dengiyan: dixwîne peliyên dengî.
1.2. Karûkankêşîn: an bîrduza karûkankêşî, dixwîne biwarê karebî û kankêşî, û karlêkên herdu. Û hevna jî ji Karûkankêşînê ne:
Dîtiniyan/fîzyayê ronahî/: dixwîne taybetmendiyên fîzyayî yên ronahî.
Elektroniyan: dixwîne bizwîna elektron de madan de.
elektron de madan de.
karebe: dixwîne bizwîna elektron li zivrikên karebî.
2. Fîzyayê nû: dixwîne diyarên fîzyayî li gor bîrduza rêjeyî û mîkanîka çendê. Di vê fîzyayê de lezeyê lêşe gellek mezin e, ta nîzîk dibe ji lezeyê ronahiyê va.
Fîzyayê gerdûnê: dixwîne gerdûna giştî ji destpêkê de, û pergirtina wê.
Birduza rêjeyî: dixwîne bîrduza rêjeyî ya giştî û taybet, a Enîştayn dînayî di destpêka serdemê bîstê de. Caxê lezeyê bizwînê yê lêşe yan nîşanê nîzîk e ji lezeyê ronahiyê va.
Mîkanîka çendê: beşik ji mîkanîk e , basdike bi bîrkarî herdu taybet mendiyên peliyî û laşeyî yên made, û bi taybet di asta gerdîlê û jêrî gerdîlê de. Ev mîkanîk Maks Plank dînayî di ribî yekemîn yî serdemê bîstê de.
Fîzyayê gerdîlê: dixwîne taybet mendiyên fîzyayî yên gerdîlê.
Fîzyayê navikî: dixwîne taybet mendiyên fîzyayî yên navika gerdîlê .
Duwem: Zanîna Kîmya
Binasîna Zanîna Kîmya: Weşeyeke Xîmiya’’, wate dide ‘‘Reşê, yan bi taybetmendî
hev ra davêjê’’, ew zanîn ku dixwîne taybetmendî û Reftar û bingeh û karlêkên Endam û madan. Beşên zanîna Kîmya ya bingehî:
1. Kîmyayê Şîkarî: dixwîne pêkînan û taybetmendî û şêwigê kîmyayî ya made.
2. Kîmyayê Zîndekî: ronahî digre li ser xwandina karlêkên kîmyayî di caneweran de.
3. Kîmyayê Fîzyayî: dixwîne barên wize di karlêkên kîmyayî de, beşên wê ev ne: Kîmyayê germî, zanîna şebengan, kîmyayê çendê.
4. Kîmyayê Endamî: dixwîne taybetmendî û bingeh û karlêkên awêteyên endamî.
5. Kîmyayê ne Endamî: dixwîne taybetmendî û bingeh û karlêkên awêteyên ne endamî.
Jêderan: Wergêran bo Kurdî ji van du malperan:
ا الموسوعة الحرة - 1 https://ar.wikipedia.org: ویكیبیدی
: الكیمیاء علم تعریف - 2
https://mawdoo3.com/ ریف الكیمیاء_علم_تع
Dumahiya Siyaben û Xecê
Gurî bazda gundiya da pey Gurî, di nav wan de bû şer li ber hev xistin ta ku reş kete erdê diniya bû tarî gundî vegeran malên xwe bê ku çiqekî ji Gurî bikin..?!
Lê Gurî weka şêrekî birîn dar lêhat, agir bi hinavê wî ket, çavên wî weka di pizotin agir lêhatin, nizanê wê çawe wî xortê ku ev bêxetî lêkirî bigrê, Ehda lê di xwê. wê şevê Gurî nehişt xew bi çavê gundiyan bi kevê hey li dora gund dizîvirî û dikire hîre hîr û bi kevira bi xaniya di ket..?
Şevekî Gurî razaye wek yek deyîn lê bikê ji xew hilçenî li dora xwe nêrî, kes nedî carekdî serê xwe danî, piştî kêlîkî carekdî Gurî ji xew hilçenî, li dora xwe meyzand ti pêjin nekir, ji xwe re got: qey ez li ser mîroyan razame bavo rabû, Gurî cihê xwe guhart, çû cihek dî xwe dirêj kir, bi xew ve çû ne çû carekdî ji xew hilçenî, rabû li dora xwe nêrî dîsa tiştek nedî carekdî serê xwe danî, cara sisêyan wek yek bi destê wî bigrê û wî ji xew rake, Gurî çavên xwe firkandin ji xwe re got: bi Xwedê ev cî jî li min nayê, yekî hişk bi destê wî girt jêre got: Gurî ne tirse ez Xocê Xizirim Xwedê sozek bi tere daye ti bi destê Evdê xwedê nayê kuştin, lê divê ti ji vê deverê herê ev ne xew ne, xwe netirsî ne..?
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019
22
Esma Onat
Roja şeyda Qapana mirovatiyê va ye,
Kî dê xwe tê de bipîve?
Verêja bizavê bûye rastî,
Liqata berên wê eyne ye,
Kî dê neynokên ter biparêzê?
Kesayetiya xwe pê bibînê...
Pênivîs liser dikeyan,
Li bendî nexşeyên nû ne,
Xwelênas hevokan bi guvaşe,
Di xêzan de bicivîne...
Sitrandina kedê
bi giriyê Makên dilşikestî
tirşbikin...
Tovên zer li sê warên bej
rewa bidin,
Bila bi germî û sariya bayê
Nuh re bihejin...
Vejandin li qadên melûl vegere,
Germî ji eniya dayîkê bibare...
Pêdiviya bêdengan,
Li asoyan dengvedane,
Jiyana di nava kêlên goran de
Veşartî,
Bi êşkişandin
Em û ew di jiyan û mirinê de,
Lê digeriyan..
Ala aza! bangên me,
Bi vehêjînê re,
Hembêz bike..
Derdên cegerê pînekirî,
Di nependiya tavê re,
Bîne ser hev..
Roja şeyda
Me bi zeratiyê bişû,
Di landika xwe de hêmin bike..
Ji deştên xwînî,
Nêrgizên çilmisî,
fêrî hestan bike..
Hêstirên ser rûkê kulîlkan,
Cuhkê ava hisretê,
Pêy kevnariya waran bişû...
Arjena duhnê em germ nekirî,
Bi hatina bayê nuh re geş bike..
Dilopên şîrê bûkên salên aza,
Bide devên nûjenan,
Bila bi rewşen,
Serwer bibin..
Efsaneyên dîmen kirî,
Bi xemila bûkanî,
Di gemiya azadiyê de,
Ji pêl û nehingan biparêze..
Ba li gorî gemiya me tê,
Bajon gemîvano jê mefa bikin.
Zendan li navtengan bipêçin,
Destan li şelpiyan babidin,
Bêjin strana azadiyê.
05.05.2015
MIDYADÊ Wan rojan weke Midyadê me
Wilo hatime jibîr kirin wilo tenê
Alîkî min weke hembêza dê germe
Aliyê min yê din weke axeke ziwaye
Niha weke biharê me
Li kîjan kolanê xwe bigerim
Kulîlkên hinarê û behîvê li erdê ne
Li kîjan rûyî mêze bikim ji dile
Herime ku derê bakî hênike
Weke Midyadê me
Li paşê dinyake tazî
Cemdandin bi ser min de dibare
Lê alîkî min hertim cihê agire
Aliyê min yê din siha sedsalaye
Qet sînorên xwe derbas nakim
Û wexta
Ken û giriyên min
Ji nav betilandinên min diqulibin
Ya roj kin dibin yan jî şev dirêj dibin
Û ev bajar
Bi xemilandina destên çend hunermendan li ser piya ye
Û bêhna dîroka wê li hawîrdor belav dibe
Ji xwe weke Midyadê me
Alîkî min li hemberê sedsalan li ber xwe dide
Êşê û bêbextiyê di sînga xwe de diveşerê
Aliyê min yê din her roj ji nû ve diwelidê û bajar dizîvirîne
Û dilxweşiya jiyanê weke kulîlkên xerdelê bêhn dide
Erê min bêriya te kiriye Midyadê
Min bêriya ber êvarên te
Û min bêriya roja te ya berxwedêr ku
Bi saetan bi aso ve zeliqî kiriye Midyadê...
Nizar Yosif
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019
23
Ferhad îcmo Selah Mihemed
MIN GOT Min got ….
Mîna dilopên baranê
Min got û min got …
Mîna berf û bayên zivistanê
Min got û min got …
Mi pêsîrên peyvên sitewr
Bi tilîkên pênûsa
Ji bo omîdên dor pêçayî didot …
Piştî ku ez
Ji gazin û hewara westiyam
Min hêminiya dilê xwe
Di zindana devekî girtî de
Li ser pêtên xewna disot …
Da ku ez bighêm
Di listana jîn û evînê
Ez û peyveke revend
Li ser sînorê dûjeh û buhiştê
Di hembêza hevde bûne çot …
Em dil ketin
Taristana şikeft û zindana
Û me azadiyeke pûç
Li ber dergehê buhiştê firot …
Min got û xwezî min bêtir bigota
*****
Min got û min got
Min got …
Û polikên daxwazna meya gotinê
Hêstirên sar
Û cobarên xwîna dilaye …
Min got
Û berî min gelek zendiyan
Meşka leylana rastiyê
Bi pêlên êşa kilaye …
Min got û baskên peyv û gotina
Ji rêbariyê westiyan
Û tenbûra azadiyê
di xewke şêrîn de
li hêviya kok û têlaye …
min got
û gotina rût û tal
li sikakên bajarê me
bûye qeyikek izyayî
û nêçîra yariyên pêlaye …
min got
û sere gotina yekemîn
bi ser mile mêraniyê de xilyaye
min got û xwezî min bêtir bigota
*****
Min got û min got
Min got : Qiralê me taziye
Bi lêdan û riswa kirinê
Ji min re gotin : tu dine …?!
Min got :
talana bêbextiyê keske sor
Ji ezmanê bihara me diziye
Ji min re gotin :
Tu xewnê şiyariyê dibîne …?!
Min got : hûn dixwazin
Xeftanê bûka me bidrûn
Lê tayê we bê derziye
Ji min re gotin:
Tu serxweşekî derewîne … ?!
Min got :
Çavê min deh ji dehaye
Û xewna min
Nû ji paytexta azadiyê gihaye
Û peyala min
Ji meya bêbextiyê zuhaye
Lê berdestkê koraye
Ê ku tîrêjên rokê
Di bêjing û seradê re nabîne …
Min got û xwezî min bêtir bi gota .
*****
Min got û min got
Min got û gotin tawane …
Min got û nextê gotinê
Di welatekî bê yase de
Kujtin û sorgûn û zindane …
Min got û siwarên peyvê
Bajar hiştine sêwî
Û bê dengî jib o wa
Derya û ezman û zozane …
Min got û xetîrên nave Galîlo
Di nav kavilên Vatîkan de
Hînijî bilind û xuyane
Min got û qêrînên Sevqerat
Min lorandinên dayika min
Di peyala guhê min de meyane ..
Min got û pasteport
Di bêrîkên peyvên qedexede
Ji veşartinê rizyane ….
Min got û bi hezara
Peyvên pûşt û lerzok
Li hêviya nerxê xwefirotinê
Li ber dergehê qewadekî civyane
Min got û xwezî min bêtir bigota
Min got û min got
Ta ku
Gotin û peyvê min
Di bin lingê tirs û şermezariyê de
Ji keçikanî ketin
Min deyaxa dil
Li ser rûpelên jînê bê nerx firot
Ta ku mûm û ronakên min
Di civatên şanogeriyê de
Bi navdarî vêketin
Min ferhenga baweriyan
Bi pêtên xweziyên dil sot
Piştî ku gotinên êvara
Ji kerxaneyên qulên dîwara
Rûşuştî derketin …
Bihara bi kîmkîm
Di mêrga min de
Niviya û çilmisî
Lê bêrîkirin û bîranînên min
Li dor perengên rastiyê
Mane şiyar û raneketin
Piştî ku
Kaniyên pênûsê çikiyan
Gurên har
Li ser riya kerwanên peyvên tal
Bi neyarî veketin ..
Min got û xwezî min bêtir bigota .
20 – 2 – 2004
Ev helbest di kovara jîn de
hejmar 95 – 96 sal 2004 li şamê
hatiye weşandin .
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019
24
Çi kurê bavê dibe an keça diya
Ti cûdahî tune dinavbera wan û serseriya
Û neraste gotina:
“Bihêna diya tê ji xaltiya”
***
Ro hilhat li adara
Kurd nabin yek ticara!!
Û her dikin şaşî û çewtî weke cara
Gelo, ta kengî ev kul û bara?!
Kurmê daran yara min ji dara
Û netewa hevdû negire nabe xwedî dewlet û
wara.
26 - 04 – 2019
Bi seyda be
Bi seyda be bi seyda
Û bixwe bawer be weke şêra
Bixwûne û jîr û zenebe wek mirovên hêja
Ticar nebe koleyê axe û bega
Û nejî nîvzane û derewênên mela
Û ew kesên ji xwe dibêjinî serok partiyên
kurda
***
Bi seyda be bi seyda
Ger tu nebî zane û seyda
Tê her bimînî koleyê Faris, Ereb û Tirka
Hişyar lê xûşka min û bira
Û ticar meke karê ker û kora
Û bidestên xwe mekole ji xwe re çal û gora.
27 - 04 – 2019
VÎNA YEK ALÎ
Ji geşt û seyranên buharê
Ger te gurzek gul
Bo min anîba
Wê dil çendî şad û bextewer ba ..?
Ji wan çol û beyarên perwana
Te yek bo min kiriba diyarî
Minê navê te
Li ser bazikên wê nûsî ba ...
Ey vîn ....
Çima li serê min
Tu bûye derdeserî ....?
Can ger bi ava hevdîtina
Bi name û diyariya
Neyên avdan
Xemla buharê dikizire
Û evîn ber nagirî ......
Xemgînê Remo
Ezê bikolim
Dilovanê, ezê bikolim navê te û xwe
Li ser kok û bejina dara
Û bi bîra xwe hûnim herkî hilat ro û çûye ava
Silav silav li te narîn wek sûlava
Ji bilî te min tune yarê mirîne dê û bava
Xûşk û bira xerab û zikdirin wek neyara
***
Mihrîbanê, ezê bikolim navê te û xwe
Li ser gir û bejina çiya
Da bixwûnin rêwî û şervanên me kurda
Û her bimîne zîndî bîrewera me herdû evîndara
Xweşewîstê li bîra mini herdem û gava
Şêrîntitî li ber dilê min ji dayîk û bava
Û zaro û zêc û qîz û lawa tuyî nazdar roniya çava.
20 - 04 - 2019
RO HILHAT
Ro hilhat li gira
Birayê pîs xerabtire ji gura
Û xûşka xerab pîstire ji dirinda
Te difiroşin bi pençek pera û zerikek şîrê kera
***
Ro hilhat li çiya
Xûşk û birayên pîs ciyê derd bela
Bawerî bi wan meke çiqas dirêjbin fûte û riya
Mirovê pîs te bi xwe re pîs dike wek geniya
Û ji xwe re te bikartînin ji bo qezenca beriya
Û ger bidestdikevin didizin nanê birçî ya
***
Ro hilhat li gundiya
Ticar bawermeke bi dizên hest û beriya
Hirç, gur û rovî ya
Beyar Robarî
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019
25
Narîn Omer
Pênûsa min
Pênûsa min heval e
weke find û şemal e
Riya min ronî dike
reştariyê dimale
Pênûsa min xemlîn e
ji bêje û peyvîn e
Ew e dilê ramanan
jiyane him vejîn e
Bi Pirtûkê hişmend im
Zîrek im dewlemend im
Dighêjim asta bilind
weke heyv û elend im
Mamoste pir rêzdar in
em gul in, ew in dar in
Dana wan bê hempa ye
ji wan em sipasdar in
Bi tîpên zîv û zêrîn
bi sozên bi vên û vîn
Em zîrek û zana bin
bijî xwendin û zanîn.
*Ev helbesta zarokan ji pirtûka
”kenê Şanya” ye.
Hewar Zahir
Eli Kolo
Sibĕ rabin ji xewê
Hũn herin dibistanê
Ji bo nemîn nezan
Zarokên kurdistanê
Guh bidin xwendina xwe
Ji bo rojĕn giranê
*********
Mileta ava dikir
Gund ũ bajar bi xwendin
Zarokĕn me diçũn pez
Diçũn Palaya genim
Diman şivan ũ gavan
Diman nezan bĕ xwendin
*********
Hũn Herin zanîn gehê
ji bo bimînin zana
Sînora derbas bikin
çava vekin her gava
Guh bidin mi zane bin
hemũ Zarokĕn kurda
17.03.2008
Zarokên kurda
Heyfa wê dema dujwar
Ku tê debûm bendewar
Ser evîna te kubar
Di bûm rengê gurê har
Ez dildarekî dil janbûm
Li gerdûnê noman bûm
Pir naz û perîşan bûm
Bo te tim bi kovan bûm
Kanîn hêris û hêzên te?
Ka ew xeml û xêzên te?
Ka ew rast û derewên te?
Ka biryar û sozên te?
Mixabin hey evînê
Ger qîz tevde wek te bin
Bera qet ew şanebin
Da bimirin û ranebin
Li cîhanê tunebin
Nêçîrvana van dila
Bêrîvana nav gula
Hey awaza bilbila
Hêlîna derd û kula
Ger ji dil tu bidî der
Ew elenda bi çener
Ser felekê û qeder
Wê rakî jan û keser
Bi xumînek li çema
Avê berda ser lema
Li nîv baxa û sema
Bi geşbikî çax û dema
Ew çax û demê winda
Li qomista û gunda
Li çîmenêd bilinda
Tev demin xweş û rinda .
2 – 3 – 1989
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019
26
Vejîna Kurd Dîlan Şewqî
BI XEM MEBE Eger te dît
stêrkên asîmên
stranên payîzê li ezber kirin
û di nav pêlên şevê de
destanên koçberiyê
hembêz kirin
bi xem mebe
Eger te bihîst
xewnên nûgihiştî
miltanê reş li xwe kirin
û di bin giraniya
mitêla jiyanê de
hêvî xulmaş in…
bi xem mebe
Eger
Rondikan..
sînorên bêdawî
teşe kirin
bê xem be
Ji bîr meke
şîlava jiyanê
dilooop… dilop
ji dînbûna awiran diherike
û li ser riya sozekî
dibin derya….
..........................................
Ji dîwana
”Xwenên Elendê”.
Şahî li min û te
Hiltê.
Daxwazên me
bi destê hev gitine.
Çav ji te têr nabin
Mane tu…
xewnek bû
Kenê te jî
Taştiya vî dilî ye .
Vane tilî ,
Di gustîlkê porê
Te de
Sema dikin .
Ez zanim …
Evana
tilyên minin,
Û ev
Porê teye.
Ez zanim …
Evana
çavên tene ,
Li min tên girtin.
Û xwe jibîra dikin.
Germa şahiyê dide me ,
Tamar serxweş
Û lalin.
Û dem kûpek
Tije
Şahî li me
hiltê
kenê teye,
Tije ronahî
Û kêfe .
Vame ez
Di nav şaxên te de me,
hingiv
bi lêvên te
Di xum,
Ta ko dahola di bin
Parsûwa de ,
Ji govenda me
dûr neçe.
Ta ko cî ,
Û gulavê çermê te
Û zemzema baskê min ,
Ko ew timî ,
Armanca
sitranên tebûn ,
Ji cî re
Ji demê re
Bîranîna ,
Du rewana ,
Du perwana
Qeydbikin.
2011-07-22 Şam
...........................................
Ji Dîwana
”Ez tevde pencere me“
MEYA JÎNÊ Di bin sîwana
rojên xwînzê de
xewnek hişyar bû
piştî…
pir lukmandinên kelemî
wê
ji meya jînê
têêêêr.. têr vexwer..
02. 01. 2015
PÊLÊN ŞAHIYÊ Li sibeheke avdarî
sîmfoniya şadîmaniyê
û awazine lihevhatî
di nav lêvên aso de
kenok herikîn
Dêmê sibehê…
û tîrêjên rojê...
çîroka berên buharê
hembêz kirin
Li zeviyên dilê min
xemla hêviyekê…
rengê berbangekê
û karwanê evînê
destana çavlirêbûnê ristin
evîndarooo.
JIYAN Î… TU Birûska ewrên min î
di şevên min de
mûm û find î.. tu
Berbang î…
gelawêja te me… ez
leylan e jiyan
eger dûrî min bî… tu.
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019
27
Şoreşa Gulanê
Rojekê xweşî beharê
Li mangê gulanê, ew sale
Baxê kurdan geşyawe
Xunçekan hêdî hêdî
Bûne xoşyan
Li Kurdistan desûrawe
Dujmin direndeyî kurd
Leşîrnexewe mabûwe
Bonî gulanê nekirdbû
Lexewnî ewe negul hebû
Ne gulzar
Katê rabû
Le xewî ûrçasa
Bênî pêşmergê gulan
Bewrewî berzî polayen
Beencamî Kurdistan
Kewtine giyanî
Xew birdûweke zistan par
Pêşmerge xak û Kurdistan.
Nayif Çolo
Guftûgo Ne wêrekim ez li ber gazinên
her du lêvan,
Ku hingiv dikin mêvan ji şana
peyvan,
Hildiperikim bi dîwarên bazdanê
Lehya çiya narevîna
Deştan,
Xwe nadim Destên çaxên reşbîniyê
Zabenda min xuncên geşbîniyê
ne li buhara,
Dûrbim ku ez ji te bi
Çavan,
Min dixwaze canê te di
Xewnan,
Dipêçim ez guftûgoyê bi hîzarê aramiyê
Li textê şadiyê ezim çepê
Şahan.
Şarekî herbilandî
Bayê şarê min sexlebaze,
Ne ji şînkaya ku
Çotkarên wê çandine,
Bi Destên ramanên dagerkeriyê
Hatine çandin,
Sevbezbûna wan rengê
Zordariyê ye
Ji çavan re dibin xwîn,
Zevî bi pîvanên xwe re
Bûne xwenên bapelîska setemkariyê
Ku wan ji çargoşeyiyê ber bi
Giloveryê dibe,
Bêhna xwînê bûye jîr
Li dibestanên sibehên wê
Rengê reş guwahbîne li
Dadgeha kolana,
Û hêsir parêzvanê çavaye
Her tu dimînî şarê min
Dr. Xatûnzîn Berzencî
Hêviya dilên sar
Ku tu dayika hejaraya
Tevî hemû herbilandbûna te.
Çîrokên deman
Hişyar dibin
Xwenên zivistanê bi
Zengilê buharê re,
Xwe dispêrin kenê kulîlan
Mîna dîwarekî ji hêviyê,
Ewrên tenêtiyê xêzûvêz
Dibin
Bi bayê syrana re,
Çol û beyar sozê didin baranê
Bi dîdariya buharê
Ku rehên dilşadiyê bi
Xûnava xwedîtiyê rewa
Bikin,
Sirra bayê zozana xwe ji sibehên
Xwe
Bê xwedî dike,
Û ber bi hembêza deştê ve tê
Ta germa dilên miçiqî bi
Hênikbûna evîniyê salox
Bike,
Hingûr tabiloya çîrokên rojê
Radestî şahê êvarê dike.
Û wî dike berdevkê bîranînan
Ku li ser texê şevê pêşkêşî
Xewrevandiyan dike.
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Nûçe.. Çalakî.. Daxuyanî
hejimar "79" 2019
28
Xelata Şerefname a (Instîtua Çanda Kurdî li Viyêna) bo Şahîn Bekir Siwêreklî re. Instîtuta Çanda Kurdî li Viyêna îsal xelata “Şerefname” a çand û zimanê kurdî dane nivîskarê kurd Şahînê Bekir Siwêreklî, ji ber dane
wî a bê hempa di warê ziman, tore û rojnameya kurdî,.. Pîroz be bo nivîskar Siwêreklî, û herbijî Instîtuya çanda kurdî li Viyêna.
Çalakiya Bonnê a Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûriyê.
Li bajarê Bonnê, 04.05.2019, çalakiyeke wêjeyî hate lidarxistin.
Di çalakiyê de, du romanên nû li pirtûkxaneya kurdî hatin zêdekirin,
û ew herdû roman jî ev in:
- Romana Jan Dost ya bi zimanê Erebî, bi navê ( DERGEHA ARAM -
.( اآلمن الممر
- Romana Şingalname ya Helbestvan û romannivîs Ibrahîm Yousif ,
wergera kurdî ji aliyê nîvîskar Cemîl Ibrahim ve hatibû kirin.
Herwiha helbestên kurdî Ji aliyê Elwan Şivan, Ehmed Ezîz, Hejar
Botanî, Hefîz Abdulrehman û Jan Dost ve hatin xwendin.
Roja wêjeyî bi pirs, bersiv, axaftin û guftûgo li ser herdû berheman
hate dewlemend kirin.
Di dûv re herdû romannivîsan dest bi imzekirina berhemên xwe
kirin.
Hêjayî gotinê ye, ku hola vê çalakiyê bi tabloyên şêwekara kurd
Cîhan Ibrahîm hatibû xemilandin, û bi zîz û nazikiya Amazon xweş û
dengê zîz yên bilûra Hunermend bi nav û deng Nizamedîn Ariç
çalakî xweş û dewlemend bû.
Li dawî, spasî ji bo hemî beşdar û mêvanan, û bi taybetî ji bo kekê
hêja kamîravan Bavê Sîmyar hatekirin.
Elmanya, bajarê Bonn
04.05.2019.
Xelata Palo a dahênanî a vê salê 2019 helbestvan Adil Omer Seyfidîn wegrit. Îsal YNRKS xelata seydayê Palo dane helbestvanê Kurd Adil Omer, piştî
ku komîta xelatê raportek berfireh li ser helbestvan Adil amedekiribû.
Xelat di roja bîraniya koçkirina Palo de, ku di 09. Gulanê de bû, xelat hate
diyarkirin.
Hêjayî gotinê ye, ku helbestvan Adil dîwaneke wî a helbestan bi navê
”Azade Şêrîn” heye. Pîroz be bo helbestvanê me ê çalak û ziman xweş, bi
hêviya serkeftinê bo wî.
ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî
Nûçe.. Çalakî.. Daxuyanî
hejimar "79" 2019
29
Semînara nivîskar û lêkolînvan Ahmed Kanî li Oslo Bi saya federasyona komelên kurdî li Nerwêc û Yekîtiya giştî Nivîskar û Rojnamevanan li Sûriya semînara nivîskarê kurd Ahmed Kanî (ê ku ji bakurê Kurdistanê- Amedê hatibû) li paytexta Nerwêcê Oslo lidarket.
Detpêkê semînarê berpirsê Federasyonê Rodî Ilgen xêratin bi cemawer û bi nivîskarê mêvan da, paş re ji cemawer xwest ku xuleyekê bêdengî li ser canê şehîdên pakrewan rawestin.
Pişt re mamoste Ebdulbaqî Huseynî (Serokê YNRKS), nivîskarê mêvan pêşkêşkir, pistî ku biografiya wî û berhemên wî ji cemawere dane nasîn, herwiha derbarî mijara semînerê jî çend gotin got, ku mijara îro wê li ser “Rojnameya Kurdistan” be, a ku di navbera (1898-1902) de derçûye, û ji mêvan xwest ku lêkolîna xwe pêşkêş bike.
Ahmed Kanî, programa pawerpoint bikaranî, û ev xalên giring ji lêkolînan xwe pêşkêşî cemawer kir, ku ew jî evin:
- Peywendiya di navbera Hac Qadirê Koyî û malbata Bedirxaniyan de da nasîn. - Belavkirina rojnameyê, cihên ku lê hatine weşandin, dema cejna rojnameya kurdî, ewî li vir got; ku pispor dibêjin: Cejna rojnameya kurdî di
21ê nîsanê de, ne di 22ê nîsanê ye wekû xelkê naskiriye. - Derbarî zimanê rojnameyê axivî, ku bi du zimanan hatibû nivîsandin (Kurdî û Osmanlî), û çêla hejmarên wê ên pêşîn kirin. - Beywendiya malbata Bedirxaniyan bi Xalidîyan re da şerovekirin. - Peywendiya Kurd û Ermeniyan di rojnameyê de da xuyanîkirin. - Çêla belavkirina “Mem û Zîn” û “ Şerefname” di rojnameyê de da xuyakirin, ku 775 mal ik ji Memûzîna Ehmedê Xanî di hejmarên wê de
belavbûne. - Li dawî çêla zilm û zora Osmaniyan li dijî kurdan da xuyakirin, û çawa Osmanlî hewil dan, ku rojnameyê rawestînin. Piştî van zanyariyan, giftûgoyek di navbera cemawer û nivîskar Kanî de çêbû, gelek pirsên girin jê hatin kirin, herwiha wî jî bersiva wan da.
Li dawiya semînerê mamoste E.Huseynî sipasiya lêkolînvanê mêvan kir, ku semînereke bedew û dewlemend hate pêşkêşkirin, herwekî sipasiya cemawer kir, ku ewna jî bi hestekî bilind têkilî mijarê bûn.
Dawîya semînerê A. Kanî du pirtûkên xwe: 1. Analîzek li ser Rojnameya Kurdistan ê. 2. Morfolojiya kurmancî û zimannasî. Ji xwendevan û hezkirên zimanê kurdî îmzekirin.
Oslo 19.05.2019
Sernivîser Derhêner
Ebdulbaqî Huseynî Xorşîd Şûzî
Desteya birêvebir
- Boniye Cegerxwîn
- Merwan Mistefa
- Mizgîn Hesko
- Cemîl Ibrahîm
- Xorşîd Şûzî
Ji bo hinartina berhemên kurdî :
Jimarên ‘’Pênûsa Nû’’ Tev ji vî Emêlî derxînin :
www.penusanu.com