Bewust, bekwaam, betekenisvol 2016 Terra.pdf · Onderwijsgroep Noord beslaat met zijn vier...

JAARVERSLAG 2016

Bewust,bekwaam, betekenisvol

2 3

JAARVERSLAG 2016

INHOUDVOORWOORD COLLEGE VAN BESTUUR 3VERSLAG VAN RAAD VAN TOEZICHT 6

1. ORGANISATIE 101.1 TERRA 101.2 IDENTITEIT, VISIE, MISSIE EN BESTURINGSFILOSOFIE 121.3 STRATEGISCHE BELEIDSDOELEN 131.4 LEERLINGAANTALLEN 14

2. KWALITEIT 152.1 ONDERWIJSONTWIKKELINGEN 152.2 IN-, DOOR- EN UITSTROOMBELEID 242.3 KWALITEIT 272.4 BEOORDELING 292.5 SAMENWERKINGSVERBANDEN 342.6 REGIONALE ONTWIKKELINGEN EN LECTORAAT 342.7 PROJECTEN 35

3. LEEROMGEVING 383.1 INTERNATIONALISERING 383.2 PRIVACYBELEID 393.3 ARBO & VEILIGHEIDSBELEID 403.4 INKOOP EN AANBESTEDEN 403.5 HUISVESTING 413.6 DIGITALISERING 42

4. MEDEWERKERS 434.1 PERSONEEL IN KERNCIJFERS 434.2 PERSONEELSBELEID 444.3 PROFESSIONALISERING 46

5. FINANCIËN 485.1 JAARREKENING 485.2 BEGROTING 2017 515.3 CONTINUÏTEIT 555.4 RISICOANALYSE 625.5 TREASURY 635.6 HELDERHEID IN DE BEKOSTIGING VAN HET BEROEPSONDERWIJS

EN DE VOLWASSENENEDUCATIE 64

DEEL 2 JAARREKENING 66

DEEL 3 OVERIGE GEGEVENS 107

BIJLAGEN 113

3

JAARVERSLAG 2016

VOORWOORD COLLEGE VAN BESTUUR

Alweer een jaar voorbij. Een jaar om trots op te zijn en daarom blikken wij graag met u terug op 2016. Wij zijn heel blij dat we kunnen melden dat de onderwijskwaliteit in het voortgezet onderwijs op onze scholen door de inspectie van het onderwijs overal als voldoende tot goed is bestempeld. Bij het mbo is dat nog niet overal het geval, maar er wordt hard gewerkt om ook daar verbeterplannen in de praktijk te brengen. De positieve beoordeling door de inspectie is een geweldige beloning voor de scholen waar hard gewerkt is aan verbetertrajecten. Maar wij zijn ambitieus en daarom zijn we er nog niet. Op alle scholen wordt met veel inzet gewerkt aan een veilige, inspirerende leeromgeving waar onze leerlingen tot bloei kunnen komen. Om leerlingen deze kans te bieden is het belangrijk dat wij als werkgever ook de medewerker ruime ontwikkelkansen bieden. Een gemotiveerde leraar die enthousiast en geïnspireerd voor de klas staat is essentieel om ook de leerling te bieden wat hij/zij nodig heeft.

TRANSITIE In de transitie stappen we verder. In 2016 zijn nieuwe managementstatuten vastgesteld en zijn de (regio)directeuren benoemd. Bij drie van de vier stichtingen zijn de plaatsingsprocedures voor de tweede managementlaag, de afdelingsdirecteuren/adjunct-directeuren afgerond. Hierdoor was 2016 nogal een ‘technisch’ jaar, maar dat was nodig om verder te kunnen. Nu is de leidinggevende laag min of meer in positie en kunnen de eerste stappen worden gezet richting teamvorming om teamgecentreerd te gaan werken. Ook hierin kiezen de stichtingen hun eigen methode en tempo. Gedurende het hele jaar hebben we ons laten inspireren door interessante sprekers en workshops. Sharda Nandram, Jasmijn Kester en Ben van der Hilst inspireerden een grote groep collega’s tijdens een warme, zonnige dag in juni. Ben van der Hilst heeft ons op weg geholpen met teamvorming en blijft een aantal van onze scholen hier voorlopig in ondersteunen. Het symposium op de Dag van de Leraar was een groot succes, de hele zaal luisterde ademloos naar Claire Boonstra en ging daarna aan het werk in diverse workshops. Alexander Minnaert heeft zijn kennis en ervaring gedeeld met betrekking tot motivatie in teams door het benutten en inzetten van talenten. Ook binnen de stichtingen zijn mooie studiedagen georganiseerd door en voor collega’s. Als bestuur spreken we een aantal keren per jaar met Adriaan Bekman die ons helpt in onze zelfreflectie. Naast deze prachtige bijeenkomsten met inspirerende mensen willen we ook graag benoemen dat wij vaak zeer geïnspireerd worden door onze collega’s en leerlingen. We zien prachtige dingen gebeuren binnen

onze stichtingen. Er ontstaan mooie samenwerkingen en innovatieve ideeën met durf om buiten de gebaande paden te stappen. En dat allemaal om goed onderwijs aan onze leerlingen te geven. Wij willen medewerkers graag aansporen hiermee verder te gaan en vooral leerlingen motiveren om hierover mee te blijven denken.

BESTUURLIJKE AGENDADe vier stichtingen hebben in de afgelopen jaren vele pagina’s ambities geformuleerd in beleidsstukken zoals strategische beleidsplannen, toekomstplannen/ontwikkelplannen en schoolplannen. Als College van Bestuur willen we graag faciliteren dat deze plannen ook daadwerkelijk uitgevoerd gaan worden. Daarom hebben we een bestuurlijke agenda opgesteld. Dit is niet meer en niet minder dan een selectie van de – volgens ons – belangrijkste thema’s die overkoepelend zijn bij alle stichtingen en die zorgen voor het mogelijk maken van de plannen. Er zijn vier hoofdthema’s: informatiebeleid, HRM, kwaliteit & control en Onderwijsgroep Noord in de maatschappij. Per hoofdthema is een regiegroep benoemd die gevormd wordt door directeuren waarbij inhoudelijke experts aanschuiven. De regiegroepen zijn net van start gegaan en zoeken nog naar de beste werkwijze. Zij zullen voor het betreffende thema de prioritering van projecten bepalen en de voortgang monitoren. Terugkoppeling vindt plaats in het OGN-beraad (voorheen concernberaad). Omdat dit zeer omvangrijk en complex is hebben we de inhoud van de bestuurlijke agenda bijeengebracht in het Programma Instrumenten Bedrijfsvoering (werktitel) waarbij de programmasecretaris zorgt voor ondersteuning van projectleiders en monitoring van de voortgang.

CONSTRUCTIE ONDERWIJSGROEP NOORDOnderwijsgroep Noord bestaat uit vier stichtingen die middels een personele unie (dezelfde personen vormen het College van Bestuur en dat geldt ook voor de Raad van Toezicht) aan elkaar verbonden zijn. Wat delen zij nog meer behalve het bestuur en het toezicht? Dat is een vraag die in 2016 regelmatig gesteld is. De drie onderwijsinstellingen (Dollard College, rsg de Borgen en Terra) delen ook de dienstverlening van de Ondersteunende Diensten (Stichting Onderwijsgroep Noord). Verder kunnen de stichtingen natuurlijk met elkaar samenwerken, van en met elkaar leren en ‘best practices’ uitwisselen. Een wederzijdse verplichting is er niet, het moet vooral toegevoegde waarde hebben. Als bestuur hebben wij wel de ambitie om deze samenwerking zo goed mogelijk te faciliteren. Dat doen we door bijvoorbeeld een OGN-symposium te organiseren voor alle medewerkers, zodat collega’s van de verschillende stichtingen elkaar leren kennen en door de bestuurlijke agenda OGN-breed uit te voeren. Aangezien wij met zijn tweeën het College van Bestuur

4 5

JAARVERSLAG 2016

zijn van vier stichtingen wisselen wij regelmatig van ‘pet’. Vergaderingen waarin besluiten genomen worden betreffen een van de stichtingen. Als een besluit geldt voor alle vier de stichtingen, dan wordt dat besluit dus vier maal genomen en wordt dit opgenomen in vier verschillende besluitenlijstjes. In theorie zou deze constructie een lastige situatie kunnen opleveren, denk aan belangenverstrengeling. In de praktijk hebben wij dat nog nooit ervaren. Wij hebben nog geen besluiten hoeven nemen voor een van de stichtingen waarbij een van de andere stichtingen benadeeld werd. Als gevolg van onze constructie hebben wij te maken met twee cao’s, de WMS en de WOR en met twee Codes Goed Bestuur. Omdat het aandeel van de vier stichtingen dat onder de cao mbo valt net iets groter is, kiezen wij ervoor ons te verantwoorden volgens de branchecode goed bestuur in het mbo. Overigens bevat de branchecode VO vergelijkbare thema’s en inzichten, dus ook hierin herkennen wij ons. De inhoud van de code sluit mooi aan bij de werkwijze die wij ook nastreven met onze stichtingen. Bijvoorbeeld het voeren van de horizontale dialoog met belanghebbenden over strategisch beleid. Zo hebben wij gesprekken met externe stakeholders gevoerd als input van de strategische beleidsplannen. De Raad van Toezicht ziet erop toe dat deze gesprekken gevoerd worden en was tegelijkertijd deelnemer.

GOED BESTUURDe branchecode goed bestuur in het mbo maakt onderscheid tussen hard controls en soft controls. Dit herkennen wij volledig en dat is eigenlijk de kern van de transitie waar wij middenin zitten. Wij willen ruimte geven aan medewerkers en meer zeggenschap daar waar ook de beïnvloeding plaatsvindt. Tegelijk moet ook de kwaliteit geborgd worden en moet verantwoording afgelegd worden. Hoe krijg en houd je deze aspecten in balans? De start is gemaakt: veel dialoog, vallen en opstaan zullen uiteindelijk ook tot een antwoord op deze vraag leiden, maar daar zijn we nog niet. Een actueel onderwerp dat ook veel in de media is geweest is ‘het declaratiegedrag van bestuurders’. Om zo zuiver mogelijk te werken, tekent het ene CvB-lid de declaraties van de ander voor akkoord. Ook controleert de voorzitter Raad van Toezicht periodiek de declaraties van het college van Bestuur en rapporteert hierover in de RvT-vergadering. Ton Wennink trad in augustus 2015 aan als lid College van Bestuur. De rest van het jaar 2015 hebben we gebruikt om in te werken en op elkaar ingespeeld te raken. Daarom hebben we toen zoveel mogelijk samen gedaan. In 2016 hebben we een portefeuilleverdeling gemaakt. Ton is meer gericht op bedrijfsvoering, financiën en huisvesting, Astrid meer op de onderwijs(innovatie)kant, zoals het platform V(S)O-MBO in de provincie Groningen. Een aantal zaken doen we samen, zoals landelijk: de VO-raad, MBO-raad en

AOC-raad. Eventuele werkgroepen of expertisegroepen verdelen we. Interne overleggen zoals het OGN-beraad of overleggen met de regiodirectie per stichting doen we samen. Thema’s als onderwijskwaliteit en de aansturing van de directeuren hebben we bewust niet verdeeld, dat doen we samen. Overigens kan deze portefeuilleverdeling slechts gezien worden als een verdeling van aandachtsgebieden, want het spreekt vanzelf dat we samen verantwoordelijk zijn voor het geheel.

VERANTWOORDINGAls College van Bestuur zijn we gesprekspartner van de medezeggenschap. In ons geval betekent dat twee ondernemingsraden en twee medezeggenschapsraden. Sinds de (regio)directeuren zijn benoemd is een andere verdeling van bevoegdheden van toepassing en zijn we met de betrokken partijen in gesprek over wie het gesprek met de medezeggenschap voert op welk moment met welke agenda. Volgens de managementstatuten is de directie samen met het College van Bestuur gesprekspartner van de medezeggenschap. Binnen drie van de vier stichtingen wordt hier al handen en voeten aan gegeven, bij één stichting zijn we nog niet zo ver. Hoe dan ook zijn we regelmatig met elkaar in gesprek over wanneer de directie gesprekspartner is van de OR of MR, wanneer het bestuur en wanneer samen. Bij een aantal thema’s is dat duidelijk, maar bij sommige ook niet. Gelukkig zijn we goed in dialoog met de betrokken partijen en hebben wij er alle vertrouwen in dat we hier op korte termijn goede, duidelijke afspraken over kunnen maken. Natuurlijk leggen wij als bestuur verantwoording af aan de inspectie van het onderwijs. Wij ervaren bij de inspectie steeds vaker een dialoog, waarbij de inspectie open staat voor onze zienswijze en ideeën. Daardoor ervaren we steeds vaker samenwerking met de inspectie en minder eenrichtingsverkeer waarbij wij verantwoording afleggen en de inspectie toezicht houdt. Wij zijn erg positief over deze ontwikkeling en vinden deze ook passen bij de transitie die wij als organisatie doormaken.

SAMENWERKINGOnderwijsgroep Noord beslaat met zijn vier stichtingen een groot geografisch gebied. Wij hebben vestigingen in de drie noordelijke provincies en dat betekent automatisch dat wij een groot netwerk hebben. Wij hebben te maken met veel verschillende partijen; overheden, onderwijsinstellingen, bedrijfsleven, samenwerkingsverbanden et cetera. Dat is een dynamisch geheel waarin veel belangen spelen. Wij zijn ons er zeer van bewust dat wij als onderwijsinstelling deze andere partijen nodig hebben. Wij hebben voor het uitoefenen van onze maatschappelijke taak andere partners nodig. Heel blij zijn wij met het Platform

5

JAARVERSLAG 2016

V(S)O-MBO in de provincie Groningen. In dit platform participeren alle onderwijsbesturen en de doelstelling van dit platform is om er samen voor te zorgen dat we kwalitatief goed onderwijs in de hele provincie kunnen bieden in deze tijden van leerlingen/bevolkingskrimp. In Drenthe is een mooie samenwerkingsovereenkomst met betrekking tot entree-opleidingen gesloten. Ook hier weten onderwijspartners elkaar te vinden. Op kleinere schaal werken we nauw samen met andere scholen, lokale overheden en soms andere maatschappelijke partners. Ook vindt ons onderwijs regelmatig de weg naar het bedrijfsleven waar we prachtige samenwerkingen mee aangaan. Kortom, als onderwijsinstelling staan we middenin de maatschappij.In 2016 hebben we al veel bereikt. We hebben de stip op de horizon nog niet binnen handbereik.

Daarom kijken wij uit naar de volgende jaren. Het jaar 2017 zal vooral in het teken staan van vooruitkijken. Systemen aanpassen aan de nieuwe organisatiestructuur en aan de slag met meerjarenhuisvestingsplannen, strategische personeelsplanning, beleidsrijke meerjarenbegrotingen, nieuwe onderwijsconcepten en een beter beeld krijgen van de toekomst van Onderwijsgroep Noord. En dat alles voor duurzaam betekenisvol onderwijs voor onze leerlingen en studenten in onze regio’s.

Groningen, 15 maart 2017

Astrid Berendsen en Ton WenninkCollege van Bestuur

6 7

JAARVERSLAG 2016

VERSLAG VAN RAAD VAN TOEZICHT

Onderwijsgroep Noord is in ontwikkeling. Van een centrale aansturing is enkele jaren geleden gekozen voor een meer decentrale aansturing. Medewerkers krijgen meer zeggenschap en invloed op hun eigen werk. Om deze verandering mogelijk te maken was een andere organisatiestructuur nodig. Vele voorbereidingen gingen hier aan vooraf en in 2016 hebben diverse van deze structuurwijzigingen hun beslag gekregen.

De Raad van Toezicht heeft deze veranderingen aangegrepen om ook naar zichzelf te kijken. Hoe zie je je rol als Raad van Toezicht binnen deze veranderende organisatie? In het najaar van 2015 hebben wij als Raad van Toezicht een governancetraject doorlopen onder begeleiding van een externe gespreksleider. De uitkomst van dit traject bestaat uit meerdere inzichten, waaronder een visie op toezicht houden die wij in begin 2016 hebben vastgesteld. Vanzelfsprekend heeft dit geleid tot onderlinge gesprekken over de gevolgen van deze visie. Een visie formuleren is een mooi uitgangspunt, maar wat betekent dit in de praktijk? Ook heeft dit traject geleid tot een kritische houding ten aanzien van de vergaderingen. Wij hebben afgesproken iedere vergadering te besluiten met een korte evaluatie van de vergadering in zijn geheel en van de verschillende deelnemers. Wij zetten ons graag in voor de organisatie, maar willen ook wezenlijk iets bijdragen. Wij kiezen voor een zelfkritische houding, omdat we vooral efficiënt en effectief willen zijn als Raad van Toezicht.

Met een nieuwe organisatiestructuur en bijbehorende bevoegdheden vonden wij het vanzelfsprekend om ook te kijken naar onze eigen positie binnen de organisatie. Als alle rollen veranderen, verandert die van de toezichthouder ook. Als gevolg hiervan hebben we besloten dat wij actief willen uitdragen dat we de transitie een belangrijke en goede ontwikkeling vinden en daarom hebben wij als Raad van Toezicht het initiatief genomen voor een inspiratiedag voor medewerkers uit alle geledingen. Ook willen wij graag vaker in gesprek met medewerkers. Wij willen in deze gesprekken het vak centraal zetten en met dit uitgangspunt willen we graag luisteren naar wat de medewerkers ons te vertellen hebben. Wij starten dit als experiment, maar we hebben er alle vertrouwen in dat we in de loop van de tijd een mooie manier zullen vinden om met alle geledingen van de organisatie in gesprek te zijn. Wij zijn ons er terdege van bewust dat onze rol in deze contacten heel duidelijk is: wij halen informatie, ervaringen en denkbeelden op, maar brengen weinig anders dan een luisterend oor. De eerste afspraak voor zo’n horizontale dialoog staat gepland in 2017.

BIJEENKOMSTENIn 2016 heeft de raad zeven maal met het bestuur vergaderd. Vier keer bij Ondersteunende Diensten (voorheen het bestuursbureau) en drie keer op onderwijslocaties. Tijdens de informele bijeenkomsten op de onderwijslocaties wordt per keer een onderwijsstichting bezocht en spreekt de Raad van Toezicht ook de medezeggenschapsraad of ondernemingsraad van de betreffende stichting. Door het informele contact met medewerkers en leerlingen heeft de raad de mogelijkheid om de school beter te leren kennen. Tijdens een van de vergaderingen bij Ondersteunende Diensten heeft de raad de ondernemingsraad van stichting Onderwijsgroep Noord ontmoet. Verder is er extra overleg geweest, omdat het College van Bestuur de raad wilde informeren over een aantal risicodossiers en heeft de raad tijdens een extra bijeenkomst aan het bestuur een terugkoppeling gegeven op het governancetraject (waaronder de visie op toezicht houden van de RvT) van 2015. Alle bijeenkomsten worden voorbereid door de voorzitter Raad van Toezicht, het College van Bestuur en de bestuurssecretaris.Enkele onderwerpen keren periodiek terug op de agenda van de vergaderingen. Sommige jaarlijks, sommige enkele keren per jaar. Wanneer dat toegevoegde waarde heeft, wordt een interne of externe deskundige uitgenodigd in de vergadering om een toelichting op een bepaald onderwerp te geven. De accountant schuift eenmaal per jaar aan om het jaarverslag toe te lichten.

7

JAARVERSLAG 2016

ONDERWERPEN DIE IN 2016 AAN BOD KWAMENExterne ontwikkelingen:• regiotafels provincie Groningen, specifiek

samenwerking Dollard College - Ubbo Emmius; de Raad van Toezicht is vele malen geïnformeerd door het College van Bestuur en heeft ingestemd met het voorstel om een regiestichting op te richten;

• (ingestemd met) samenwerkingsovereenkomst Drentse aanpak Entree-opleidingen;

• terrein suikerfabriek Groningen, Gebiedscoöperatie Westerkwartier, nieuwbouwplannen verschillende locaties;

• OGN 2032: welke ontwikkelingen zien wij in het onderwijs en wat betekent dat voor Onderwijsgroep Noord.

Bedrijfsvoering/onderwijs(kwaliteit):• jaarrekeningen en jaarverslagen 2015 (goedgekeurd);• begrotingen 2016 (goedgekeurd);• risicodossiers;• onderwijskwaliteit: in gesprek op twee verschillende

niveaus. Hoe staan de onderwijsinstellingen ervoor en hoe houd je hier toezicht op als Raad van Toezicht;

• inspectieonderzoek naar organisatievorm Onderwijsgroep Noord in oktober 2016 (hiervan is het rapport nog niet ontvangen, maar wel een telefonische terugkoppeling)

• tractorsimulator;• informatie van Platform Raden van Toezicht

+ vereniging van Toezichthouders in Onderwijsinstellingen (VTOI) + andere relevante informatie;

• portefeuilleverdeling College van Bestuur besproken (goedgekeurd);

• transitie Onderwijsgroep Noord, in totaal + specifieke situatie per stichting;

• nieuwe treasurystatuut: nieuwe regeling beleggen, lenen en derivaten met ingang van 1 juli 2016 (15 december 2016 vastgesteld door Raad van Toezicht );

• beleidsrijke begroting: nieuwe manier van Planning & Control cyclus inrichten, inclusief beleidsrijk begroten.

Interne Raad van Toezicht onderwerpen:• gesprekken met medezeggenschap;• WNT: bezoldiging College van Bestuur en Raad van

Toezicht;• twee keer de procedure werving en selectie met

aandacht voor diversiteit in combinatie met specifieke kennis/ervaring en het zich kunnen vinden in de door de Raad van Toezicht geformuleerde visie op toezicht houden. Dit heeft geleid tot twee benoemingen van een nieuw lid Raad van Toezicht;

• interne zaken; declaraties Raad van Toezicht en College van Bestuur, afschaffing fictief dienstverband, hoogte bedrag afscheidscadeau Raad van Toezicht;

• bestuurlijke agenda als input voor werkagenda Raad van Toezicht;

• in 2016 is er geen zelfevaluatie gedaan in verband met de relatief nieuwe samenstelling Raad van Toezicht en het eind 2015 afgeronde governancetraject. Wel is binnen de raad gesproken over nevenactiviteiten van de leden en het voorkomen van/alert zijn op eventuele belangenverstrengeling.

INFORMATIEAls Raad van Toezicht vinden wij het belangrijk om informatie via verschillende bronnen te verkrijgen. Dat is in lijn met de branchecode waarin genoemd wordt dat goed bestuur en goed toezicht wint aan kwaliteit wanneer voldoende tegenspraak georganiseerd wordt. Daarom woont (een vertegenwoordiging van) de raad informele bijeenkomsten, symposia en lezingen bij die intern georganiseerd worden. Ook zijn diverse bijeenkomsten georganiseerd over de samenwerking tussen Dollard College en Ubbo Emmius en vanzelfsprekend was ook hier de raad aanwezig. Tijdens de locatievergaderingen benutten we de gelegenheid om in gesprek te gaan met de medezeggenschapsorganen, medewerkers en leerlingen.Ook willen wij onze kennis met betrekking tot toezichthouden up-to-date houden. Zo hebben wij de Dag van het Toezicht, georganiseerd door de VTOI (Vereniging van Toezichthouders in Onderwijsinstellingen) bijgewoond, bezoekt de voorzitter de bijeenkomsten van het Platform Raden van Toezicht, een open netwerk van/voor Raden van Toezicht in het MBO georganiseerd door de MBO-raad en wordt de informatie van dit platform altijd gedeeld onder alle leden van de raad. Het spreekt vanzelf dat wij ook ontwikkelingen volgen waar het gaat om ontwikkelingen met betrekking tot toezicht houden of gewijzigde weten regelgeving. De VTOI, VO-raad en MBO-raad zijn belangrijke informatiebronnen, maar ook halen wij informatie en inspiratie van websites, uit boeken en natuurlijk uit onze gesprekken met medewerkers en leerlingen.

WERKGEVERDe Raad van Toezicht is werkgever van het College van Bestuur. De remuneratiecommissie adviseert de raad over de werkgeversrol. De commissie voert namens de raad het HRM-gesprek met het College van Bestuur. In 2016 is het HRM-gesprek gevoerd met het lid College van Bestuur en naast functioneren en ontwikkeling van persoon en organisatie was ook de bezoldiging een gespreksonderwerp. De remuneratiecommissie heeft de inhoud van het gesprek voorbereid in een besloten RvT-vergadering en heeft ook deze wijze een terugkoppeling op het HRM-gesprek gegeven. Het gesprek met de voorzitter College van Bestuur heeft pas begin 2017 plaatsgevonden.

8 9

JAARVERSLAG 2016

BEZETTING RAAD VAN TOEZICHTIn 2016 eindigde van twee leden van de Raad van Toezicht de tweede en laatste termijn. Er is in het voorjaar van 2016 een werving- en selectieprocedure uitgevoerd. Omdat de vertrekkende leden ook de auditcommissie vormden, werd gezocht naar geschikte kandidaten die niet alleen passen in het algemene profiel, maar ook een financieel/bestuurlijke achtergrond meebrengen. De selectiecommissie heeft Klaas Johan Roffel voorgedragen als opvolger van Frits Migchelbrink en dit advies heeft de raad overgenomen. In het najaar

van 2016 is opnieuw een werving- en selectieprocedure gestart. Naar aanleiding van deze procedure is mevrouw Pipien Silvius-Voogd benoemd als nieuw lid van de Raad van Toezicht en opvolger van Harm Holman. De beide nieuwe leden vormen ook samen de auditcommissie. Met de benoeming van twee relatief jonge leden, van wie één vrouw, is de wens van de raad om de diversiteit in het team te vergroten vervuld.

Rooster van aftreden Raad van Toezicht Onderwijsgroep Noord per 1 januari 2017

Naam Aftredend en herkiesbaar per

Aftredend en niet herkiesbaar per

Rol / Commissie

Mevr. E.M. Pastoor-Meuleman 01-04-2017 01-04-2021 Voorzitter RvT / Remuneratiecommissie

Dhr. T. Wagenaar 01-08-2018 01-08-2022 Vice-voorzitter RvT / Remuneratiecommissie

Dhr. E. van Zuidam 01-08-2018 01-08-2022 Kwaliteitszorgcommissie

Dhr. M. Krijnsen 01-08-2018 01-08-2022 Kwaliteitszorgcommissie

Dhr. K.J. Roffel 01-05-2020 01-05-2024 Auditcommissie

Mevr. C. Silvius-Voogd 01-01-2021 01-01-2025 Auditcommissie

SPARRINGPARTNERAls actieve en betrokken Raad van Toezicht zijn wij voortdurend in gesprek met het College van Bestuur, medewerkers en leerlingen over onze toezichthoudende rol. Hoe willen wij toezicht houden? Hoe weten wij dat de onderwijskwaliteit op voldoende niveau is en wie bepaalt waar de lat ligt? Hoe weten we dat de organisatie financieel gezond is en de continuïteit geborgd is? Wij willen niet herhalen wat de inspectie van het onderwijs al doet en de rol van het ministerie van OCW willen we ook niet kopiëren, maar hoe krijgen we toch antwoord op onze vragen? Wij vragen rapportages waarin het College van Bestuur verantwoording aflegt over belangrijke onderwerpen. Samen bespreken we waar de lat ligt, deels bepaald door extern opgelegde kaders (weten regelgeving) en deels door eigen ambities van de organisatie. Hierin verschillen de stichtingen soms van inzicht en dat is mooi. De drie onderwijsstichtingen zijn erg verschillend in veel opzichten. Dat maakt het voor de hand liggend dat ambities ook verschillen. Wij treden de stichtingen met grote belangstelling tegemoet, maar zijn tegelijk ook kritisch. Wij zijn geïnteresseerd in de motivatie die ten grondslag ligt aan de zelf

geformuleerde ambitie en in de reden waarom bepaalde doelstellingen wel of niet behaald zijn.Gezien de complexe wereld waarin wij leven en de dynamiek die dat oplevert voor een onderwijsinstelling zijn wij als Raad van Toezicht naast toezichthouder ook graag sparringpartner van het College van Bestuur. Wij werken samen op basis van transparantie en vertrouwen en dat maakt dat we informatie vaak al in een vroeg stadium met elkaar delen. Hierdoor kunnen wij actief meedenken met het bestuur en kunnen we ook regelmatig optreden als sparringpartner van het bestuur. De transitie waar de organisatie middenin zit in combinatie met externe ontwikkelingen zoals leerlingenkrimp, razendsnelle technologische ontwikkelingen en wijzigingen in weten regelgeving maken het niet gemakkelijk om altijd de juiste beslissingen op het goede moment te nemen en dan pakken wij graag onze rol als sparringpartner.

9

JAARVERSLAG 2016

VANUIT DE COMMISSIES RAAD VAN TOEZICHT

RemuneratiecommissieDe remuneratiecommissie heeft een hrm-gesprek met het lid College van Bestuur gevoerd. Het gesprek met de voorzitter College van Bestuur zal plaatsvinden in 2017. Ook het onderwerp scholing komt als aan bod. De remuneratiecommissie heeft de inhoud van het gesprek voorbereid in een besloten Raard van Toezicht-vergadering en heeft ook op deze wijze een terugkoppeling op het HRM-gesprek gegeven. Verder heeft de remuneratiecommissie zitting genomen in de beide sollicitatieprocedures voor lid Raad van Toezicht. In totaal heeft de remuneratiecommissie in 2016 deelgenomen aan vijf bijeenkomsten.

AuditcommissieDe auditcommissie heeft drie maal vergaderd, waarvan twee maal ook met de accountant. Onderwerpen waar de auditcommissie zich in verdiept heeft zijn: • begroting;• jaarverslag/jaarrekening;• nieuwbouw Terra Emmen;• financiële situatie rsg de Borgen.

KwaliteitscommissieDe kwaliteitscommissie is vier maal bij elkaar geweest en heeft zich gebogen over de volgende vraagstukken:• hoe houd je als Raad van Toezicht toezicht op

onderwijskwaliteit (anders dan bijvoorbeeld de inspectie);

• het begrip ‘kwaliteit’ wordt breed opgevat. Hieronder valt bijvoorbeeld ook : hoe gaat het met de transitie, hoe tevreden zijn medewerkers, leerlingen en ouders;

• initiatief genomen om een congres met Wouter Hart en Danielle Braun te organiseren;

• in gesprek met teams in de scholen: experiment starten.

Groningen, 15 maart 2017

Namens de Raad van Toezicht,Elly Pastoor-Meuleman, voorzitter

10 11

JAARVERSLAG 2016

1.1 Terra

Terra is een opleidingscentrum dat praktijkonderwijs, vmbo-groen, het Groene Lyceum, mbo en volwassenenonderwijs (TerraNext) aanbiedt in de provincies Drenthe, Groningen en Friesland. Onze opleidingen hebben een ‘groen karakter’, wat inhoudt dat de opleidingen te maken hebben met groen, voeding, dier, natuur & milieu.

Terra heeft 12 vestigingen. Mbo-opleidingen worden aangeboden in Assen, Emmen, Groningen, Meppel en Winschoten, vmbo-groen-opleidingen in Assen, Eelde, Emmen, Meppel, Oldekerk, Winsum en Wolvega. Het Groene Lyceum wordt aangeboden in Assen, Eelde, Emmen, Meppel, Winsum en Wolvega. Praktijkonderwijs wordt aangeboden in Winsum. Het volwassenenonderwijs (TerraNext), tenslotte, wordt – geregisseerd vanuit Eelde - verzorgd op één van onze vestigingen of bij een bedrijf of instelling ‘in company’.

Terra maakt samen met het Dollard College en rsg de Borgen deel uit van Onderwijsgroep Noord.

ORGANISATIE

Organogram

1. ORGANISATIE

Raad van Toezicht

College van Bestuur

Regiodirecteuren

Ondersteunende Diensten

Praktijkonderwijs

Winsum

TerraNext

Eelde

mbo

AssenEmmen

GroningenMeppel

Winschoten

Het Groene Lyceum

AssenEelde

EmmenMeppel

WinsumWolvega

vmbogroen

AssenEelde

EmmenMeppel

OldekerkWinsumWolvega

11

JAARVERSLAG 2016

GOVERNANCETerra is een organisatie voor Beroepsonderwijs en Volwassenen Educatie (BVE) en daarmee een instelling die publieke taken uitvoert met door de rijksoverheid beschikbaar gestelde middelen. In de bestuurlijke verhoudingen met de rijksoverheid heeft Terra een grote mate van autonomie om deze taken uit te voeren. De rijksoverheid is verantwoordelijk voor de kwaliteit, toegankelijkheid en doelmatigheid van het stelsel, de weten regelgeving, de kaders en randvoorwaarden. Terra is als maatschappelijke onderneming verantwoordelijk voor de prestaties met betrekking tot de publieke taken in de regio en de horizontale en verticale verantwoording die daarover moet worden afgelegd. Bestuurlijke autonomie gaat hand in hand met verantwoording afleggen en toezicht houden. Onderwijsinstellingen moeten daarom voldoen aan de eisen van goed bestuur, intern toezicht en verantwoording. Het interne toezicht wordt bij Terra uitgeoefend door de Raad van Toezicht. Naarmate de instellingen hun ‘corporate governance’ beter in orde hebben, kan het toezicht vanuit de rijksoverheid worden beperkt, zonder ooit geheel te verdwijnen. Er moet sprake zijn van een goede balans tussen intern toezicht, bestuur, verantwoording en extern toezicht.

In de statuten van Terra is rekening gehouden met de bepalingen van de ‘Governance Code BVE’. In verband hiermee zijn tevens reglementen vastgesteld voor de Raad van Toezicht en het College van Bestuur. Daarnaast is een regeling inzake het omgaan met een vermoeden van een misstand (klokkenluiderregeling) vastgesteld. Het College van Bestuur en de Raad van Toezicht conformeren zich aan de branchecode goed bestuur in het MBO en volgen publicaties en aanbevelingen van de VTOI (Vereniging van Toezichthouders in Onderwijsinstellingen) op de voet. De Raad van Toezicht kent een remuneratiecommissie, een commissie kwaliteitszorg en een auditcommissie. De Raad van Toezicht heeft in het najaar van 2015 een governancetraject doorlopen, omdat de raad wilde bepalen op welke wijze hij het beste kan aansluiten bij de organisatieontwikkelingen. Als resultaat van dit traject is een visie op toezicht houden geformuleerd. De Raad van Toezicht werkt vanuit deze visie met inachtneming van alle weten regelgeving en branchecodes verder aan de veranderende invulling van zijn taak.

TRANSITIEIn 2013 heeft Onderwijsgroep Noord een transitie ingezet. De bedoeling van de transitie is verantwoordelijkheden binnen de organisatie daar te beleggen waar de beïnvloeding plaatsvindt, zodat we het goede goed doen voor onze leerlingen. Dat betekent dat medewerkers meer invloed op hun eigen werk

krijgen. Dat betekent ook dat de organisatie minder centraal aangestuurd wordt en dat gekozen wordt voor horizontaal leiderschap. De transitie heeft de afgelopen jaren meer en meer vorm gekregen.

In de eerste helft van 2016 is het Ontwikkelplan Terra ‘Onderweg naar een teamgecentreerde organisatie’ verschenen. In dit richtinggevend document is vanuit de missie, identiteit, visie en kernwaarden van Terra, beschreven op welke wijze Terra de komende jaren de verdere ontwikkeling van de organisatie vorm wil geven. Kern van deze structuurwijziging is, dat Terra zich gaat inrichten op basis van (kleine) onderwijsteams, ingericht rondom een groep leerlingen. Elk team is daarbij verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs en de begeleiding van deze ( 80 tot 100) leerlingen.

De regiodirectie van Terra heeft er voor gekozen om het Ontwikkelplan een open einde te geven. Het Plan biedt een vijftal kaderstellende inrichtingsprincipes waarbinnen aan de leraren van elke vestiging de ruimte wordt gegeven om naar eigen inzicht vorm en inhoud te geven aan de teamvorming. Het is de stellige overtuiging van de regiodirectie dat het juist de leraren zijn, die weten in welke setting leerlingen tot optimale leerprestaties kunnen komen. Bovendien is de verwachting van Terra dat deze leidende participatie van leraren meer werkplezier en betrokkenheid gaat opleveren.

Het Ontwikkelplan kent ook een publieksversie: een in november gepresenteerde videoscribe Teams in Terra met in de hoofdrol Tim en zijn ontwikkelgroei op en na Terra.

In september is het proces om tot deze teamgecentreerde organisatie te komen van start gegaan met een tweetal studiedagen voor alle leidinggevenden van Terra en een aantal adviseurs. Onder leiding van Ben van der Hilst, schrijver van het boek ‘Blauwdruk voor een emergente school’ is gewerkt aan de nieuwe structuur van elke vestiging: Welke teams ( leerwegeenheden) wil de vestiging gaan inrichten. In november is vervolgens het participatietraject van en voor elke medewerker formeel van start gegaan middels een viertal regionale inspiratiesessies waarin de bedoeling van het werken in teams op Terra centraal heeft gestaan.

In december is met de ondernemingsraad overeenstemming bereikt over het bestuursreglement, dat aan de nieuwe organisatiestructuur en besturingsfilosofie is aangepast. Daarbij is het aspect met betrekking tot de rol van het WOR-bestuurderschap van de regiodirectie lange tijd een belangrijk onderdeel van de discussie geweest. Na tussenkomst van de

12 13

JAARVERSLAG 2016

landelijke Bedrijfscommissie is duidelijk geworden dat er geen juridische bezwaren zijn tegen het beleggen van de rol van het WOR-bestuurderschap bij de regiodirecteuren. Er is daarbij afgesproken dat deze verandering van rol zich langs de weg van de geleidelijkheid zal gaan ontwikkelen en op 1 augustus 2018 in zijn geheel zal zijn geformaliseerd.

Aan het begin van het schooljaar 2016-2017 heeft de formele benoeming van de regiodirecteuren plaatsgevonden. Ook is toen besloten dat tot 1 augustus 2018 de regiodirectie tijdelijk zal bestaan uit 5 personen. Deze vijfde persoon is niet verbonden aan een regio, maar is belast met de Terra- brede samenhang, een aantal Terra- brede portefeuilles (in het bijzonder het strategisch personeelsbeleid) en is de gespreksleider van het overleg van de regiodirectie. Het kalenderjaar is evenwel niet afgesloten met één vacature, maar met een drietal. Dit vanwege het feit dat twee regiodirecteuren hun functie om uiteenlopende redenen in december hebben neergelegd.

In het najaar is het reglement rondom de selectie en plaatsing van de tweede managementlaag vastgesteld, waardoor begin 2017 de procedure daarvoor gestart kan worden. Het gaat hierbij om de functie van afdelingsdirecteur; een nieuwe o.b.p- functie voor Terra waarop in de eerste fase van de selectieprocedure alle zittende teamleiders en adjunct- directeuren kunnen reageren. Het aantal afdelingsdirecteuren op elke vestiging is afhankelijk van de grootte, met dien verstande dat elk managementteam uit minimaal twee personen zal bestaan.

De toerusting van de afdelingsdirecteuren voor hun nieuwe rol en taak heeft bijzondere aandacht. In november is daartoe reeds een aanzet gegeven door elke toenmalige leidinggevende de mogelijkheid te bieden deel te nemen aan de persoonlijk leiderschapstraining Succesvol Leiderschap. Dit traject zal in 2017 een vervolg krijgen.

1.2 Identiteit, visie, missie en besturingsfilosofie

IDENTITEITIn 2013 hebben het College van Bestuur, de directeuren en de coördinerend bestuursadviseurs de identiteit van Onderwijsgroep Noord besproken. Deze identiteit is het vertrekpunt voor de (hernieuwde) identiteit van Terra, die in mei 2014 is vastgesteld en vastgelegd in een zogenaamd identiteitsbewijs. Kort samengevat houdt dit in:• we willen mensen laten ontdekken wat belangrijk en

waardevol voor hen is;• we ‘zien’ mensen;• we verbinden ons aan onze belanghebbenden;• we zoeken anderen op en stellen hun belang voorop;• we zijn bewust, bekwaam, betekenisvol;• gemeenschappelijk versterkend: gericht werken aan

oplossen van gemeenschappelijke vraagstukken;• bewust persoonlijk: elkaar kennen en erkennen, weten

wat je voor elkaar kunt betekenen.

VISIEOnze visie op de relatie tussen samenleving en onderwijsEen school draagt bij aan de wereld van morgen. In die wereld nemen de functie en het belang van groen voor de samenleving steeds verder toe. Dit vraagt om een nieuwe groene economie, waarin balans is tussen economie, milieu en het welzijn van de mens. Terra draagt met haar groene onderwijs hieraan bij.De school heeft echter niet per definitie antwoord op elk (nieuw) maatschappelijk vraagstuk. Iedereen moet weten wat ze van onderwijsinstellingen mogen verwachten en wat niet. Wij willen onderwijs zien dat de regie neemt

13

JAARVERSLAG 2016

en haar rol duidelijk maakt. Onderwijs dat ambitieus en realistisch tegelijkertijd is. Onderwijs dat anderen aanspreekt op hun deel van de verantwoordelijkheid in het bereiken van gemeenschappelijke doelen. En we willen scholen zien die anticiperen op ontwikkelingen.Om dit te bereiken is een voortdurende open dialoog nodig met onze partners in de regio. Letterlijk en figuurlijk de deuren openzetten zodat er wederzijds begrip ontstaat en inzicht in de vraagstukken waarvoor wij gezamenlijk staan. Wij willen van onze partners leren en ook onze kennis delen. Op deze manier kunnen wij de regio versterken. De verbinding tussen onderwijs, overheid en bedrijfsleven zorgt ervoor dat opleiden en innoveren goed samen gaan. Groene kennis en kunde zijn essentieel voor een gezonde economie. Terra als centrale plaats in de ontwikkeling van mensen in de brede zin van het woord. We begeleiden jongeren en volwassenen en geven hen voldoende bagage mee voor een zinvol bestaan. Als we daarin slagen heeft ons onderwijs de plek in de samenleving die het in onze ogen verdient en hoort te hebben.

Onze visie op onderwijsWe willen onderwijs zien dat de toon zet waar het gaat om leren, talentontwikkeling en het vinden van antwoorden op maatschappelijke vraagstukken. Wij willen betekenisvol onderwijs zien, onderwijs dat geen andere grenzen accepteert dan de grenzen van de ambities en talenten van mensen die aan haar worden toevertrouwd. Betekenisvol onderwijs dat (jonge) mensen uitdaagt om te ontdekken waarvoor ze staan, wat hen drijft, waarin ze goed zijn en wat ze waard zijn. Steevast vanuit de overtuiging dat iedereen iets wil en kan betekenen voor anderen. Zo creëert onderwijs mede de voorwaarden voor mensen om waardevol te zijn en te kunnen presteren: in hun persoonlijke leven, in hun professionele leven en als burger in onze samenleving (een leven lang leren). Dat geldt voor onze leerlingen en voor onze medewerkers.

MISSIEWij helpen jongeren en volwassenen om een waardevol leven te leiden, zowel in hun eigen ogen als in de ogen van anderen. Wij helpen hen om succesvol te zijn in de samenleving, in het vervolgonderwijs en in het beroep van hun keuze. Een belangrijk onderdeel van onze rol is dat wij hen zelf leren ontdekken, keuzes maken en kansen zien. Wij begeleiden hen daarbij en rusten hen zo goed mogelijk toe om hun doelen te bereiken. We zijn trots op onze onderwijstraditie en ervaring. We laten mensen ontdekken en bepalen wat waardevol en belangrijk voor hen is. Terra neemt geen genoegen met de rol van traditionele (beroeps)opleider, hoe goed we dat ook doen. Onderwijs is meer dan kennis en vaardigheden overbrengen. We dagen jongeren ook uit om

betekenisbewust te worden. Hiermee bedoelen we dat leerlingen die afkomstig zijn van Terra bekwame (vak)mensen zijn, die bovendien weten welke bijzondere waarde ze voor anderen kunnen en willen hebben. We drukken deze missie uit in onze merkbelofte: bij Terra worden mensen bewust, bekwaam en betekenisvol.

BESTURINGSFILOSOFIEVanuit identiteit is de besturingsfilosofie vastgesteld. Waar in ons identiteitsbewijs nadrukkelijk de leerling centraal staat, geldt in het verlengde daarvan dat in onze besturingsfilosofie de medewerker centraal staat. Wat hebben onze medewerkers nodig om de belofte aan de leerling waar te maken?• Centraal staat de professional, in zijn betekenis voor

leerlingen: medewerkers zijn zich bewust van hun drijfveren, passie en mogelijkheden.

• Verantwoordelijkheden zo laag mogelijk in de organisatie: de medewerker krijgt professionele ruimte om bewust, bekwaam, betekenisvol te handelen. De verantwoordelijkheden worden zo ‘laag’ mogelijk in de organisatie belegd, daar waar de beïnvloeding mogelijk is.

• Samen werken = samen sterker. • Inspirerend en coachend leiderschap: management

creëert condities waaronder medewerkers hun verantwoordelijkheid kunnen waarmaken.

• Professionaliseren is een verantwoordelijkheid van iedere medewerker: talentontwikkeling.

Een heldere verantwoordelijkheidsverdeling:centraal wordt het ‘wat’ vastgesteld, decentraal het ‘hoe’.

1.3 Strategische beleidsdoelen

STRATEGISCHE KOERSIn 2015 is het strategisch beleid voor de komende vier jaar vastgesteld. De ambitie is een leven lang leren voor de leerling, de medewerker en in verbinding met de regio. Om deze ambitie te kunnen waarmaken, moeten personeelsbeleid, de kwaliteitszorg, de inzet van financiële middelen, de huisvesting en het ICT beleid de ambitie ondersteunen. Terra koerst daarom op:• toekomstbestendig personeelsbeleid. De komende jaren

wil Terra haar strategisch personeelsbeleid verder ontwikkelen. ‘Modern’ onderwijs vraagt om andere vaardigheden dan traditioneel onderwijs. Er wordt een sterk beroep gedaan op de ontwikkelcapaciteit en het persoonlijk leiderschap van de docent;

• kwaliteitszorg. Er is aandacht voor kwaliteitsdenken. Kwaliteitsontwikkeling is niet voorbehouden aan het management. Wij gaan meer methodisch en integraal werken vanuit teams. Medewerkers krijgen meer eigenaarschap voor de ontwikkeling van het onderwijs;

14 15

JAARVERSLAG 2016

• financieel beleid. Er wordt een budget gevormd om professionalisering een impuls te geven, om de relatie met de omgeving te versterken en om inhoud te geven aan de begrippen groen en duurzaamheid. We gaan op zoek naar andere verdienmodellen, ontwikkelen risicomanagementbeleid en bundelen additionele middelen;

• huisvesting. Voor zover onze gebouwen nog niet zijn toegerust voor projectmatig en gepersonaliseerd onderwijs, zullen wij proberen om de komende jaren de gewenste wijzigingen aan te brengen. Daarnaast willen wij onze scholen groen en duurzaam maken;

• ICT beleid. Innovatief onderwijs met begrippen als: ‘gepersonaliseerd leren’, ’21 century skills’ maar ook het regioleren vraagt om een andere samenstelling van de leermiddelenmix. De leermiddelen moeten onafhankelijk van tijd en plaats beschikbaar zijn. Om dit te realiseren zal het gebruik van persoonlijke devices (laptops of tablets) toenemen.

Het strategisch beleidsplan geeft de koers aan voor de komende jaren. De medewerkers krijgen de mogelijkheid en de ruimte om, onder andere via het schoolplan en afdelings- of teamplannen, invulling te geven aan deze koers.

1.4 Leerlingaantallen

2016-2017 2015-2016

Leerlingen per opleiding/leerweg

Vmbo 2.937 2.931

Lwoo 1.041 1.197

PrO 173 162

BOL 1.881 1.813

BBL 324 371

Totaal 6.356 6.474

2016-2017 2015-2016

Leerlingen per vestiging

Terra Emmen MBO 383 387

Terra Groningen MBO 1.088 1.015

Terra Meppel MBO 418 405

Terra Assen MBO 89 92

Terra Winschoten MBO 36 40

TerraNext 191 254

Terra Assen VO 835 881

Terra Eelde VO 518 507

Terra Emmen VO 668 690

Terra Meppel VO 718 751

Terra OldekerkVO 348 396

Terra Winsum VO 787 771

Terra Wolvega VO 277 294

Totaal 6.356 6.474

15

JAARVERSLAG 2016

2.1 Onderwijsontwikkelingen

ONDERWIJSONTWIKKELINGEN VOIn het strategisch beleidsplan 2015-2019 is de richting waarin Terra zich de komende vier jaar ontwikkelt beschreven. Nadat het Strategisch Beleidsplan in mei 2015 is vastgesteld heeft een nadere concretisering plaatsgevonden binnen het schoolplan. Het schoolplan kent een wettelijke basis en is in januari 2016 formeel vastgesteld.

Het schoolplan vormt de basis voor het beleid op de verschillende vestigingen van Terra en geeft hiermee richting aan de ontwikkelingen op de vestigingen. De ontwikkelingen op de vestigingen lopen op sommige punten uiteen, maar liggen op andere vlakken dicht bij elkaar. Immers, iedere vestiging heeft te maken met dezelfde wettelijke kaders, landelijke ontwikkelingen en trends. Binnen Terra vo is het tevens van belang dat iedere vestiging zijn eigenheid kan behouden en ontwikkelen en kan aansluiten op de eigen regio.

2. KWALITEIT

Van beleid naar implementatieTerra kent de volgende beleidscyclus: • het strategisch beleidsplan wordt voor een periode van

4 jaar vastgesteld;• het schoolplan wordt voor een periode van 4

jaar opgesteld en is een afgeleide van het SBP. De onderwijskundige ambities worden op hoofdlijnen beschreven;

• het ontwikkelplan beschrijft op hoofdlijnen de organisatorische ontwikkeling binnen Terra (transitie). Voornaamste kenmerk is de ontwikkeling naar een teamgecentreerde organisatie;

• de ambities vanuit het schoolplan en het ontwikkelplan worden jaarlijks door de vestigingen uitgewerkt in een vestigingsjaarplan.

SBP

VJP/teamplan

Schoolplan Ontwikkelplan

16 17

JAARVERSLAG 2016

De onderwijskundige ambities zoals beschreven in het schoolplan zijn hoog. Daarnaast is Terra ‘in transitie’. Dit heeft invloed op de onderwijskundige ontwikkelingen. De onderwijskundige ambities worden dan ook gefaseerd opgepakt. Voor het schooljaar 2016-2017 hebben alle vestigingen hun vestigingsjaarplan met daarin de speerpunten voor het schooljaar gemaakt. Er is gekozen voor een viertal gezamenlijke thema’s (vernieuwing vmbo en LOB, Het groene Lyceum, inzet ICT in het onderwijsleerproces en teamvorming). Er is een document ‘monitoring en evaluatie schoolplan’ opgesteld om de voortgang van de onderwijskundige ambities te monitoren en jaarlijks te evalueren (pdca), zowel Terrabreed als op de eigen vestiging.

Vernieuwing beroepsgerichte examenprogramma’sOp alle vestigingen heeft 2016 ook in het teken gestaan van de vernieuwing van het beroepsgerichte programma in de bovenbouw. Terra heeft een heroverweging gemaakt over de startdatum van de invoering. Scholen hebben namelijk de vrijheid om in 2016 of in 2017 te starten. De vestigingen Meppel, Assen, Emmen en Wolvega zijn per augustus 2016 van start gegaan. De vestigingen Eelde, Winsum en Oldekerk nemen nog een jaar langer de tijd en starten per augustus 2017. De Terrabrede regiegroep stuurt en monitort dit proces. Uitgangspunt is om maximaal gezamenlijk op te trekken en van elkaar te leren.

In deze vernieuwing van het beroepsgerichte programma maken 33 beroepsgerichte programma’s plaats voor tien profielen. Deze profielen sluiten beter aan op vervolgopleidingen in het mbo en houden rekening met verschillende leerroutes van leerlingen. Alle vestigingen bieden het profiel Groen aan, aangevuld met keuzevakken. Het lesmateriaal van enkele groene keuzevakken wordt gezamenlijk ontwikkeld.

De vernieuwing wordt ingezet voor de verwezenlijking van de ambities zoals genoemd in het Schoolplan 2015-2019: leerlingen ontdekken in een doorlopende leerlijn wat ze willen, kunnen en welke keuzes ze het best kunnen maken ten aanzien van hun (leer)loopbaan.

Daarnaast is bij de vernieuwing van de beroepsgerichte examenprogramma’s aandacht besteed aan het ontwikkelen van een doorlopende leerlijn loopbaanoriëntatie en -begeleiding (LOB). Hiervoor is de nadruk gelegd op de bovenbouw, zodat de leerlingen geholpen worden de juiste keus te maken voor hun vervolgopleiding. Het programma voor de onderbouw wordt in 2017 ontwikkeld. Verder is er een begin gemaakt met het scholen van mentoren in het voeren van loopbaanreflectiegesprekken. Ook dit wordt in 2017 verder uitgerold over de vestigingen.

Leren en ICTAlle vo vestigingen zijn gestart met de inzet van een laptop in bepaalde pilotklassen binnen het eerste leerjaar. Daarmee wordt ervaring opgedaan ten aanzien van het ‘inrichten van een ICT-rijke leeromgeving’. De pilots zijn geëvalueerd en elke vestiging heeft een Plan van Aanpak voor het schooljaar 2016-2017 gepresenteerd. Het doel voor dit schooljaar is dat we met elkaar meer diepgang willen verkrijgen met betrekking tot het inzetten van ICT in het onderwijsleerproces. Daarbij willen we concrete doelen bereiken, die elke vestiging zelf geformuleerd heeft. De focus zal liggen op de didactische en onderwijskundige aspecten; meer vorm en inhoud geven aan differentiatie, activerende didactiek en zinvolle ICT-toepassingen. De groep docenten zal gedurende het jaar ondersteund worden, zodat kennis en ervaring gedeeld worden en er op verdiepingsvragen ingespeeld kan worden. Tijdens het schooljaar zal een nieuwe groep docenten voorbereid worden op het werken met laptops in het onderwijsproces voor het schooljaar 2017-2018. Vanzelfsprekend wordt daarbij gebruik gemaakt van de opgedane ervaringen.

Het resultaat moet het antwoord zijn op de volgende vragen: • welke toegevoegde waarde kan de inzet van ‘ICT’ in het

onderwijs hebben? • welke mogelijkheden biedt het werken met laptops voor

differentiatie en activerende didactiek? • wat betekent het werken met laptops voor de kennis en

kunde van onze docenten, wat vraagt dit van hen? • welke leermiddelenmix gebruiken we hierbij?

HET GROENE LYCEUMMet ingang van augustus 2016 is het Groene Lyceum op alle vestigingen volledig ingevuld. Dat betekent ook dat de groei in het aantal leerlingen als gevolg van uitbouwen van de opleiding is gestopt. Per oktober 2016 telde het Groene Lyceum 626 leerlingen. De volgende tabel laat de verdeling over de vestigingen en leerjaren zien.

17

JAARVERSLAG 2016

Aantal leerlingen hGL

Vestiging Leerjaar 1 Leerjaar 2 Leerjaar 3 Leerjaar 4 Leerjaar 5 Eindtotaal

Assen VO 22 23 24 18 87

Eelde VO 15 23 18 14 70

Emmen MBO 22 22

Emmen VO 27 25 19 23 94

Groningen MBO 57 57

Meppel MBO 29 29

Meppel VO 19 18 23 31 91

Winsum VO 31 29 25 25 110

Wolvega VO 15 13 24 14 66

Eindtotaal 129 131 133 125 108 626

Om het Groene Lyceum na veranderde regelgeving voor het mbo blijvend aan te kunnen bieden is in 2014 een aanvraag ingediend voor de Technologieroute, een experimentele doorlopende leerlijn vmbo-mbo. Deze aanvraag is in 2015 gehonoreerd en in 2016 is een herziene beschikking ontvangen. Leerlingen die vanaf september 2015 zijn toegelaten tot het derde leerjaar van het Groene Lyceum worden ingeschreven voor de Technologieroute (de Technologieroute geldt vanaf het derde jaar vmbo) en maken deel uit van deze experimentele doorlopende leerlijn vmbo-mbo.

Terra heeft in 2016 een herontwerp voor een vernieuwd Groen Lyceum vastgesteld en is in september gestart met de voorbereiding van een start met deze vernieuwde leerroute in de leerjaren 1, 2 en 3 per augustus 2017. De vernieuwing betreft een flexibele cursusduur (leerlingen ronden de route af na 6 of versneld na 5 jaar), een uitbreiding van keuzemogelijkheden, het uitbreiden van aandacht voor vaardigheden en (studie)loopbaan en er wordt leerpleinleren ingezet. Hierdoor is (nog) meer maatwerk mogelijk. Met deze vernieuwing wordt ook de vernieuwing van het vmbo en de invoering van de Herziening Kwalificatie Structuur in het mbo gerealiseerd. Ook in 2016 participeerde Terra in de landelijke samenwerking van AOC’s met een Groen Lyceum. Deze samenwerking is in juni met het sluiten van een convenant bekrachtigd.

Werkbezoek Tweede Kamerlid aan het Groene LyceumTweede Kamerlid voor de Partij van de Arbeid Joyce Vermue bracht in november een werkbezoek aan het Groene Lyceum (Eelde). Zij was onder de indruk van dit ‘verrassende en uitdagende’ onderwijsconcept, mede door de enthousiaste verhalen van leerlingen en leraren. “Dit onderwijs staat in een ontwikkelstand zoals de overheid graag ziet.”

ONDERWIJSONTWIKKELINGEN MBOHet strategisch beleidsplan 2015-2019 is voor het onderwijs op de mbo-vestigingen van Terra nader geconcretiseerd in het kwaliteitsplan, het excellentieplan en het bpv-verbeterplan. Op zes vestigingen worden mbo-opleidingen, zowel bol als bbl, aangeboden. Jaarlijks wordt dit aanbod geactualiseerd op basis van de weten regelgeving, aantallen studenten en vraag vanuit de regio, in overleg met onze collega-instellingen in onze omgeving.

Opleidingen MBOVoor de opleiding Sport, Recreatie en Toerisme wordt niet meer geworven voor leerjaar 1. Er is alleen nog instroom mogelijk in leerjaar 2 en 3. De opleiding gaat door onder een andere naam, namelijk Natuur en Recreatie. Er stromen ook geen leerlingen meer in in het eerste leerjaar Recreatie & Groen, deze opleiding vervalt vanaf 2016-2017. Hiervoor is gekozen omdat deze opleiding nu teveel lijkt op de opleiding hierboven.

Per 1 augustus 2016 zijn, met de invoering van de nieuwe kwalificatiestructuur HKS, de opleidingen Natuur & Vormgeving (Design & Styling) niveau 3 en 4 en de opleiding Trimmer komen te vervallen. In de brochure van 2016 staat Design & Styling nog vermeld omdat op het moment van produceren nog niet duidelijk was wat er in nieuwe kwalificatiestructuur met deze opleiding zou gebeuren. Uiteraard kunnen zittende studenten de opleiding afmaken.

Met ingang van 2017-2018 worden deze opleidingen aangeboden onder de naam Bloem & Styling.De opleiding Groene detailhandel niveau 2 (verkoper) wordt vanaf 2016-2017 niet meer aangeboden. De opleidingen Land, water & milieu niveau 2 en 3 vallen niet meer onder de kwalificatie natuur, water

18 19

JAARVERSLAG 2016

en recreatie, maar onder de kwalificaties Medewerker groen & cultuurtechniek (niveau 2) en Vakbekwaam medewerker groen en cultuurtechniek (niveau 3). Dit heeft ermee te maken dat cultuurtechnisch loonwerk niet voldoende was meegenomen in de kwalificatie natuur, water en recreatie. Niveau 4 blijft opzichter/uitvoerder groene ruimte. Op alle vestigingen worden de vier entreeprofielen aangeboden, namelijk: Entree Groene Logistiek, Entree Plant en groene leefomgeving, Entree Voeding, Entree Groene detailhandel.

In schooljaar 2016-2017 zijn onderstaande MBO opleidingen actief (dat wil zeggen zijn er studenten op ingeschreven, ook eerdere cohorten).

Opleiding Niveau

Bos- en natuurbeheer 2, 3 en 4

Tuin, Park & Landschap 2, 3 en 4

Natuur en recreatie 2, 3 en 4

Dierverzorging 2, 3 en 4

Trimmer 3

Dierenartsassistent 4

Paardenhouderij 2, 3 en 4

Paardensport 3 en 4

Veehouderij 2, 3 en 4

Akkerbouw 2, 3 en 4

Bloem & Styling 2, 3 en 4

Design & Styling 3 en 4

Groene Detailhandel 4 (het Groene Lyceum)

Groen, Grond & Infra 2, 3 en 4

Land, Water & Milieu 3 en 4

Entree Plant en groene leefomgeving

1

Entree Groene detailhandel 1

DOELMATIGHEID

SectoraalOm er voor te zorgen dat het aantal studenten voor de groene opleidingen minimaal op peil blijft en het aanbod en de kwaliteit van ‘kleine’ opleidingen goed gewaarborgd blijft, werken de instellingen Nordwin College, AOC de Groene Welle, AOC Oost en Terra gezamenlijk aan goed beroepsonderwijs. De belangrijkste doelstellingen zijn: betere macrodoelmatigheid, evenwichtige spreiding van de opleidingen over de regio en kwaliteitsverbetering van de opleidingen. Tevens is

er op landelijk niveau door bedrijfsleven, onderwijs (van vmbo tot wo) en overheid de Ontwikkelagenda groen onderwijs 2016-2025 opgesteld.

RegionaalZowel vanuit maatschappelijke als financiële overwegingen wil Terra bijdragen aan een macro-doelmatig opleidingenportfolio dat is afgestemd met collega’s in Noord-Nederland. In dit kader participeert Terra vanaf 2011 in het Noordelijk overleg macrodoelmatigheid en wordt samen met de ROC’s, AOC’s en vakinstellingen uit de drie Noordelijke provincies een professioneel portfoliobeleid ontwikkeld, afgestemd op het bedrijfsleven. Het Noordelijk Portfoliomodel is gereed voor gebruik door alle MBO-instellingen in Drenthe, Friesland en Groningen. Het geeft onder meer een actueel overzicht van alle opleidingen en leerlingen van de Noordelijke MBO-instellingen.

HERZIENE KWALIFICATIESTRUCTUUR (HKS)Vanaf 1 augustus 2016 zijn alle nieuw-ingestroomde mbo-studenten op basis van de nieuwe kwalificatiedossiers gestart met de opleiding. Hieraan voorafgaand hebben Terra-brede teams, met een teamleider als kartrekker, hard gewerkt aan het grof ontwerp voor de diverse opleidingen. Voor de Open Dagen in 2016 had elk team een mooi grof ontwerp om te presenteren. Tevens lag er ten behoeve van cohort 2016-2017 voor elke opleiding een informatiegids (onderwijs en examenregeling) klaar.Elk team heeft een cluster van kwalificatiedossiers onder zijn hoede en is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van het curriculum. Eveneens is het ontwikkelteam verantwoordelijk voor de afstemming met de andere dossiers. Hiermee wordt het curriculumontwerp en de implementatie aangevlogen vanuit de besturingsfilosofie van Terra. Tegelijkertijd wordt door de opzet van het traject concreet invulling gegeven aan het uitgangspunt van gezamenlijkheid (één Terra) en worden de teamleiders in een nieuwe rol verantwoordelijk gemaakt voor de implementatie.

De ontwikkelteams hebben voor cohort 2016-2017 een uitvoerbaar, betaalbaar en kwalitatief goed onderwijsprogramma ontworpen. De teamleiders geven gezamenlijk vorm aan de essentiële onderdelen van het curriculum: BPV, periodisering, standaardisering en flexibilisering. Het is een proces van gezamenlijk afstemmen en stappen maken. Op basis hiervan hebben de teams op de vestigingen het onderwijsprogramma verder vorm gegeven.

De teams werden hierbij ondersteund door de werkgroep Ondernemend Leren met als doel de visie op leren zichtbaarder in het curriculum op te nemen. Hier zijn nog veel slagen te maken. Hierom wordt de structuur

19

JAARVERSLAG 2016

met Terra-brede ontwikkelteams doorgezet in 2017. Door de inzet van de Herontwerptool voor het ontwikkelen van het grof ontwerp van onze opleidingen bewaken we de landelijke en Terra-brede kaders. In 2016 is een start gemaakt met keuzedelenbeleid. Dit wordt voortgezet in 2017.

ONDERNEMEND LERENIn 2016 is door de HKS ontwikkelgroep Ondernemend Leren hard gewerkt aan het pedagogisch didactisch model dat als onderlegger geldt voor alle HKS-opleidingen. Ondernemend Leren staat voor het ontwikkelen van een curriculum dat de studenten helpt steeds zelfstandiger te worden en de eigen leervraag te leren ontwikkelen. Dit gebeurt onder andere door het onderwijs steeds minder aanbod gestuurd vorm te geven en de vragen van de studenten meer leidend te laten zijn. Van de student vraagt dit dat hij zich bewust moet worden van zijn eigen competenties en het ontwikkelen van een meer zelfsturende houding. Dit omdat de verantwoordelijkheid van het leerproces gedurende de opleiding steeds meer verplaatst van docent naar student. Uiteraard wordt het kwalificatiedossier gevolgd voor het voldoen aan de opleidingseisen. Zie figuur 2 voor een grafische weergave.

De ontwikkelgroep Ondernemend Leren ondersteunt de HKS ontwikkelgroepen door ze te bezoeken en op verzoek specifieke ondersteuning te bieden. De leden van de ontwikkelgroep zorgen tevens voor bewustwording van het concept op de vestigingen door diverse activiteiten. Daarnaast houdt ze zich Terra-breed op het mbo

bezig met de onderwerpen Regioleren, voorbereidend Regioleren en loopbaanoriëntatie- en begeleiding (LOB) aangezien deze onderdelen te maken hebben met de manier waarop de studenten werken en worden begeleid.

BPVTerra MBO maakt gebruik van de mogelijkheid deel te nemen aan de uitvoering van een BPV-verbeterplantraject van MBO in Bedrijf. Terra MBO heeft een verbeterplan geschreven op basis van de uitkomsten van de JOB-enquête 2016, de BPV-monitor en informatie uit panelgesprekken met de vestigingen. In het verbeterplan zijn doelstellingen beschreven voor 5 gebieden die volgens onze maatstaven onvoldoende zijn en landelijk onder de norm scoorden. De centrale Terra-maatregelen beslaan o.a. de volgende onderwerpen:- meer doorlopend contact met studenten en BPV-

bedrijven middels de Terra-Meter app;- uniform systeem rondom procedures van

voorbereiding BPV tot en met beoordeling;- overeenkomst met SBB over optimalisering contacten

met BPV-bedrijven;- komen tot eigen kwaliteitscriteria voor BPV-bedrijven

boven de SBB-normen;- toetsing van BPV-bedrijven aan een minimale

uitvoermogelijkheid van 70% van de werkprocessen van de betreffende opleiding.

Naast de centrale Terra-maatregelen hebben de vestigingen nog een aantal eigen specifieke ambities beschreven. Deze ambities zijn omgezet in vestigingsmaatregelen en opgenomen in het BPV-verbeterplan.

Figuur 1: Pedagogisch didactisch model TERRA.

Ondernemend leren

Oriëntatiefase Ontwikkelfase A Ontwikkelfase B Ontwikkelfase C Kwalificatiefase

Aanbod en vraag bestaan naast elkaar

Aanbod stuurt vraag

Vraag stuurt aanbod

Vraag bepaalt aanbod

AANBOD VRAAG

20 21

JAARVERSLAG 2016

In augustus 2017 levert Terra een tussenrapportage op aan MBO in Bedrijf. Indien de maatregelen de resultaten opleveren zoals beschreven, dan zal dit voor Terra een financieel voordeel opleveren. Het betreft hier een prestatiebeloning. Echter is het belangrijkste dat Terra bij het behalen een behoorlijke verbeterslag zal hebben gemaakt betreffende de kwaliteit van de BPV op minimaal de volgende vlakken:• de voorbereiding van studenten op de BPV en de

matching tussen student en BPV-bedrijven;• de aansluiting van het opleidingsprogramma op de

BPV;• de begeleiding van de studenten door de school en de

BPV-bedrijven.

Taal en rekenen De projectleiding Taal en Rekenen heeft een aantal activiteiten uitgevoerd in 2016 en gepland voor 2017. Evenals in 2015 zijn in 2016 wederom 0-metingen uitgevoerd bij startende studenten. Op basis van de uitkomsten voor zowel taal als rekenen, wordt een student die zwak scoort op Nederlands of rekenen hulplessen aangeboden. In 2016 zijn deze hulplessen op alle vestigingen ingezet en gemonitord door de projectleiding. De door de projectleiding ontwikkelde kaders, de checklist en het verantwoordingsformat voor hulplessen worden ingezet. De docenten Nederlands en de teamleiders verantwoorden de inzet van hulplessen (middels roosters en overzichten jaartaken docenten) op de verschillende mbo-vestigingen.

In 2016 heeft de projectleiding een aantal trainingsmomenten georganiseerd met TOA. Dit is de leverancier van de instellingsexamens Nederlands. Hierbij is veel aandacht besteed aan de afname en beoordeling van de instellingsexamens en zijn de betrokken examinatoren verder geprofessionaliseerd op dit vlak.

Tevens is er eind 2016 gestart met een extra borging van de onafhankelijkheid bij de afname van de instellingsexamen talen. Terra MBO heeft altijd gekozen voor één examinator. Om de onafhankelijkheid te borgen, wordt vanaf heden een opname gemaakt van het examen. Profijt hiervan is tweeledig, een examinator kan het nog eens terug luisteren en studenten kunnen bij ontevredenheid van de uitslag van het examen ook terugvallen op de opname.

De OGN-academie heeft in samenspraak met de projectleiders een Taaltraining aangeboden aan docenten die onvoldoende op niveau zitten. Er zijn verdere stappen gezet in het traject scholing voor docenten die het gewenste niveau niet halen (docenten Nederlands en docenten rekenen beheersen voor hun vakgebied 3F, vakdocenten beheersen 2F).

De projectleiding heeft tot slot veel energie gestoken in het uniformeren van het taal- en rekenbeleid van Terra MBO. Dit is gedaan door een Terrabrede taalvisie te formuleren in een beleidsdocument. In de HKS-werkgroep AVO, hieraan nemen docenten deel van de verschillende vestigingen, wordt de onderwijsinhoud voor de talen en rekenen ingericht volgens de nieuwe kwalificatiestructuur. Voorbeelden van onderwerpen zijn: het uitwerken van een onderwijsplanning voor de verschillende vaardigheden binnen talen en rekenen, een examenrooster geldend voor alle vestigingen, wordt er gestreefd naar het gebruik van gelijke methodes en wordt ingezet op de drieslag taal en rekenen. Tot slot worden tijdens deze bijeenkomsten good practices, hulpvragen en beleid besproken en uitgezet.

ExcellentieIn december 2015 heeft MBO in Bedrijf het excellentieplan goedgekeurd. De doelstelling van dit plan is het beste uit studenten halen, in een contextrijke, authentieke leeromgeving. Terra wil aan talentontwikkeling doen door activerende onderwijsactiviteiten en het excellentie denken inpassen in het reguliere aanbod in het curriculum. Dit wordt gerealiseerd door maatwerktrajecten en het toepassen van de lijn van zelfstandig werken, via zelfstandig leren naar zelfverantwoordelijk leren. Studenten worden uitgedaagd om op een steeds hoger niveau te presteren (Deliberate Practice) De invoering van het excellentie denken in het curriculum kost echter een aantal jaren. Daarom heeft Terra voor de komende jaren een aantal speerpunten opgesteld, zodat huidige studenten ook op de korte termijn worden uitgedaagd te excelleren. Enkele speerpunten uit het plan zijn:• skills;• het ontwikkelen van keuzemodules ter verdieping;• het benoemen van (internationale) preferente

(hoogstaande, vooruitstrevende) bedrijven waar studenten die bovengemiddeld presteren stage kunnen lopen;

• het bieden van mogelijkheden om te excelleren binnen regioleren;

• het creëren van een onderwijscultuur waarin excelleren normaal gevonden wordt door middel van loopbaanleren (LOB);

• het verdiepen en verbreden op opleidingsonderdelen (ECVET) vormgeven in samenwerking met internationale partners;

• het ontwikkelen van een programma ten behoeve van de professionalisering van medewerkers om kennisuitwisseling tot stand te brengen en het (excellent) vakmanschap van de docent te vergroten om excellente leerlingen optimaal te kunnen begeleiden.

21

JAARVERSLAG 2016

In 2016 is het implementatieplan geschreven en is een start gemaakt met de uitvoering hiervan. De activiteiten zijn in afzonderlijke onderdelen uitgezet.

Gerealiseerd in 2016:• academies niveau 4;• AD-opleidingen: we zijn bezig met het ontwikkelen van

scenario’s met het hbo;• meester gezel:

– Er is een contract getekend met de VBW voor de Bloemistenacademie. Dit is een samenwerking tussen scholen en het bedrijfsleven.

– Er is een ontwerp voor een meester-gezel-opleiding.• preferente BPV bedrijven: BPV-coördinator is benoemd

en werkgroep is samengesteld;• excelleren binnen regioleren: bepaald is dat dit opgepakt

gaat worden door de werkgroep Ondernemend Leren;• excellentiecultuur middels loopbaanleren: is belegd bij

de werkgroep ondernemend leren;• excellente docenten: wordt meegenomen in het te

ontwikkelen HRM-beleid.

Er heeft nog geen evaluatie van de excellentietrajecten plaatsgevonden. Dit vindt plaats in februari/maart van 2017 ten behoeve van de tussenrapportage aan MBO in bedrijf.

Uitblinker mboKenneth Vos, mbo Meppel, is verkozen tot Terra uitblinker 2016. Die uitverkiezing bracht hem naar de landelijke finale mbo uitblinker 2016. Kenneth bracht het daarin tot een top 3 notering: een grandioze prestatie, in de eerste plaats voor hem, maar niet minder voor Terra.

SkillsIn februari is een Terra-coördinator Skills benoemd ten behoeve van de integratie van de excellentie-activiteiten. De coördinator heeft een werkgroep geformeerd. Elk onderdeel van het excellentieplan heeft een Terra coördinator, die verantwoordelijk is voor de implementatie van dat onderdeel. Deze Terra werkgroep zorgt ervoor dat het betreffende onderdeel succesvol op alle vestigingen van Terra wordt geïmplementeerd en deel uitmaakt van het curriculum. De werkgroep heeft voorrondewedstrijden binnen Terra georganiseerd voor Groen en Bloem&Styling en dit jaar ook voor het eerst Veehouderij. De winnaar(s) daarvan gaan naar de kwalificatiewedstrijden en mogelijk naar de landelijke finales.Focus voor 2017:• meer vestigingen en studenten interesseren voor de

Terra-voorrondes;• mogelijkheden onderzoeken om ook voor

dierverzorging en paarden sport en houderij Skills-wedstrijden op te zetten en te organiseren.

Excellentie - internationaalDe speerpunten van het Excellentieplan Internationaal Terra mbo zijn het ontwikkelen van ECVET units, het opstellen van een lijst internationale top of the bill BPV bedrijven, taaltrainingen en opleidingen (delen van, zgn. units) aanbieden in Engels en Duits. De werkgroep Excellentie Internationaal heeft afgelopen jaar gewerkt aan het verwezenlijken van de volgende doelstellingen: • memoranda of Understanding (MoU) met betrouwbaar

gebleken partners;• minimaal één ECVET- / Learningunit en validatie zijn

in pilotvorm ontwikkeld; • Terra heeft in samenwerking met de Europese

partners een aantal ‘top of the bill’ bedrijven benoemd waar zeer goed presterende studenten hun IBPV (buitenlandstage) mogen lopen;

• samenwerkingspartners worden geïnformeerd over de doelstellingen m.b.t. het uitvoeren van een IBPV door excellente studenten;

• voor studenten, die een IBPV gaan volgen of een deel van de opleiding in het buitenland volgen (ECVET), worden taaltrainingen verzorgd;

• de organisatievorm voor het aanbieden van taaltraining is ontwikkeld;

• het onderzoek naar het verzorgen van opleidingen in het Engels of het Duits is gestart;

• een voorstel welke opleidingen of delen van opleidingen in het Engels of Duits verzorgd kunnen worden, wordt gedaan. Een geformaliseerd concept van tweetalig onderwijs wordt in kaart gebracht.

De volgende doelstellingen zijn behaald:• MoU met Finland (Bloem) en Litouwen (Veehouderij,

Loonwerk, ..) en Zweden (mobiliteit studenten veehouderij en paardenhouderij);

• de ECVET unit Vertical Plant Life is ontwikkeld (Engelstalig), een ECVET unit veehouderij is (in pilotvorm) ontwikkeld. Terra maakt tevens gebruik van door partners ontwikkelde units (zowel nationaal als internationaal);

• criteria (in En en De) voor excellente bedrijven zijn opgesteld. Een delegatie studenten, ondernemers en docenten veehouderij heeft een aantal Jersey (top)bedrijven bezocht en afspraken gemaakt over stages (in combinatie met lessen op de partnerschool in Århus);

• inventarisatie gemaakt voor totaaloverzicht IBPV–bedrijven (ongoing);

• netwerk EUROPEA (24 landen) benaderd en geïnformeerd over plannen;

• opzet training (tijdsduur) in vak- en omgangstaal;• na een inventarisatie bij de mbo-vestigingen hebben

de opleidingen Paraveterinair, Veehouderij en Bloem en Design aangegeven delen van het curriculum in het Engels te willen aanbieden (t-mbo). Bijeenkomsten over

22 23

JAARVERSLAG 2016

t-mbo zijn bezocht op basis waarvan een aanbeveling wordt geschreven.

Daarnaast heeft de werkgroep zich bezig gehouden met het onderhouden en uitbreiden van haar internationale netwerken (EUROPEA, Carrefour Europeen). Door het aanvaarden van een bestuursfunctie binnen EUROPEA Nederland door een van de leden van de werkgroep, blijft Terra nauw betrokken bij de ontwikkelingen op Europees onderwijsgebied. Taaltrainingen (technisch Engels, op Malta) zijn aangeboden aan de vestigingen en de eerste groep gaat in februari 2017)

Examinering MBOTerra MBO heeft in 2016 op vele fronten gewerkt aan de verbetering van het gehele examinerings- en diplomeringsproces. Dit gebeurde onder andere door:• het inrichten van een nieuwe examenorganisatie

passend bij de nieuwste weten regelgeving en de transitie van Terra. De nieuwe commissie gaat van start op 1 augustus 2017;

• maandelijks overleg van de examensecretarissen van de mbo-vestigingen: afstemming en gezamenlijk ontwikkelen (PDCA, jaarplan);

• interne audits examinering (per vestiging);• het uitvoeren van assessorentrainingen;• actieve deelname aan de Groene Norm;• het gezamenlijk inkopen van instellingsexamens;• scholing van afname/beoordeling instellingsexamens.

De weten regelgeving betreffende examencommissies is verscherpt. Per 1 augustus 2017 is deze wet van kracht. Hierbij staat onafhankelijkheid van de commissie centraal. Terra heeft de transitie en deze weten regelgeving aangegrepen om de organisatiestructuur van de examenorganisatie te wijzigen. Er zal vanaf 1 augustus 2017 gewerkt worden met één examencommissie voor heel Terra. Dit heeft ook gevolgen voor de verdere invulling van de examenorganisatie. Het gedachtegoed van de transitie is volledig verweven in de nieuwe structuur van de examenorganisatie.

Terra MBO koopt examens in van externe partijen. Hierbij staat de kwaliteit van de examens voorop. Als extra waarborg worden de examens nogmaals gecheckt op kwaliteitsaspecten middels een vaststellingsprocedure van het OSVEC (overkoepelende samenwerking vestigingsexamensecretarissen). De ingekochte examens worden conform de bij de examen horende eisen ingezet.

Terra MBO voert jaarlijks in de periode november - januari interne audits examinering en diplomering uit op alle vestigingen. Op het moment van schrijven (januari 2017) zijn we de audits van 2016 aan het afronden. Bevindingen hierover zijn nog niet te geven. Het verslag

van de audits december 2015, is in 2016 verstrekt aan de examencommissie en vestigingen.De bevindingen hiervan waren:1. Er is niet gebleken dat er onrechtmatig diploma’s

verstrekt zijn aan deelnemers. Aan de hand van het examenplan en examendossier van deelnemers komen de vestigingsexamencommissies tot besluitvorming. De besluiten worden door de vestigingsexamencommissies vastgelegd.

2. De procedures en de gebruikte instrumenten tijdens het besluitvormingsproces zijn nog niet geheel uniform. Alle vestigingen hanteren een procedure van voldoende kwaliteit voor het besluitvormingsproces. In 2016 is een eerste stap gezet richting een meer uniform proces onder andere door een monitoringssysteem voor diplomawaardigheid. In 2017 blijft dit onderwerp een speerpunt.

3. Ondanks checklisten examendossier blijkt het lastig om geheel uniform te werken over de vestigingen. Ten opzichte van 2014 is er al wel een slag geslagen om tot uniforme dossiervorming te komen. Zo zijn leerlingdossiers en examendossiers veelal gescheiden en wordt gebruik gemaakt van een checklist en examenplan. Echter is hier nog steeds een verbeterslag nodig. In 2017 werkt het OSVEC hard aan deze verbeterslag. Hierbij moet gedacht worden aan herschrijven van procedures en formulieren om het voor alle vestigingen werkbaar te maken en uniform te kunnen gaan werken. Daarnaast is gewerkt aan een nieuwe versie van de checklist, waarbij het eenvoudiger is geworden om de juiste documenten in de dossiers te krijgen. Vanaf cohort 2016-2017 wordt dit document ingezet.

4. Er is geconstateerd dat het nog steeds voorkomt dat examencommissieleden een dubbele pet hebben. Dit houdt in dat een teamleider soms ook examensecretaris is en dus twee verantwoordelijkheden heeft die elkaar zouden kunnen bijten. Hierbij is wel op te merken, dat vestigingen dit probleem zien en proberen te ondervangen door taakverdeling binnen de vestigingsexamencommissie en in sommige gevallen een nieuw toegevoegd lid. Daarnaast zal het dubbele petten probleem per 1 augustus 2017 in ieder geval op financieel gebied niet meer voorkomen. Vanaf dat moment nemen er geen functionarissen meer zitting in de examencommissie met een financiële verantwoordelijkheid (lijnfunctionarissen).

5. Er vinden audits met betrekking tot afname Proeve van Bekwaamheid plaats. In schooljaar 2015-2016 zijn te weinig audits gehouden om hier uitspraken over te doen. De PvB’s worden geëvalueerd (PvB-tool).

6. Er wordt slechts in beperkte mate onderzoek gedaan naar examenresultaten. Analyses hierop zijn een doelstelling van studiejaar 2016-2017. De eerste stappen hiervoor zijn gezet.

23

JAARVERSLAG 2016

7. Terra MBO heeft hard gewerkt in 2016 om de onafhankelijkheid bij de afname van de PvB’s te vergroten. Terra MBO heeft vanaf 2016 het beleid vastgesteld dat de eigen vakdocent niet meer assessor mag zijn bij de afname van de PvB. De PvB wordt nu afgenomen door een andere docent van de vestiging of wordt gedaan door een docent van een andere vestiging.

8. Per vestiging zijn er specifieke aandachtspunten, deze worden o.a. als doelstellingen opgenomen in de teamplannen.

De Groene Norm is de leverancier van de beroepsgericht examens van Terra MBO. Wij zijn actief betrokken bij het ontwikkelen vaststellingsproces van deze examens. Daarnaast neemt Terra deel aan verschillende overlegorganen van de Groene Norm.

Terra MBO heeft per studiejaar 2015-2016 een nieuwe leverancier (TOA) voor de instellingsexamens Nederlands. Alle vestigingen gebruiken de nieuwe examens. Bij de invoering van de examens zijn de betrokken examinatoren geschoold in de afname en beoordeling door TOA.

Op basis van het auditrapport, evaluaties en overige waarnemingen zijn er in studiejaar 2015-2016 en 2016-2017 doelstellingen geformuleerd. Hierbij gaat het vaak om langdurige doelstellingen die ook in 2017 nog van kracht zijn.Een aantal hoofddoelstellingen zijn en/of blijven:• inrichting nieuwe examencommissie en nieuwe

examenorganisatie;• interne audits examinering en diplomering (jaarlijks);• PvB-audits (jaarlijks);• verdere uniformering examendossiers;• hernieuwen beleid afname PvB’s (assessoren) passend

bij weten regelgeving (2016-2017);• beleid formuleren en uitvoeren van meer analyses

examenuitslagen (2016-2017).

TERRANEXTTerraNext is de school voor volwassenenonderwijs binnen Terra. Het is gevestigd in Eelde en richt zich op vakopleidingen, cursussen en BBL-opleidingen. TerraNext verzorgt ongesubsidieerd onderwijs in de vrije markt. De omzet daarin bedroeg in 2016 1,1 miljoen euro. Een belangrijk deel daarvan bestaat uit het verzorgen van kennisbijeenkomsten voor ongeveer 10.000 agrariërs over met name gewasbescherming. Tijdens zo’n 250 bijeenkomsten van Texel tot Maastricht ontvangen de cursisten zodanig informatie dat zij een verlenging van hun spuitlicentie verdienen. Daarnaast verzorgde TerraNext opnieuw ongeveer 80 cursustrajecten voor gemeenten, waterschappen en hoveniers. Het gaat dan om cursussen kettingzagen, bosmaaien, veilig werken,

klantgericht werken, begraafplaatsbeheer etc. Het spitst zich toe op hovenierswerk. In 2017 gaat TerraNext zich verbreden en ook cursussen in loonwerk, veehouderij en akkerbouw aanbieden. Om dit vorm te helpen geven is de formatie accountmanagers met 1,6 fte uitgebreid en de omzetdoelstelling verhoogd van 1,1 naar 1,6 miljoen euro.

Het aanbieden van BBL-opleidingen is één van de bedrijfsonderdelen van TerraNext. Het aantal leerlingen daarin staat landelijk al jaren onder druk door enerzijds de economische recessie sinds 2008, anderzijds door de opheffing van de vroegere sociale werkvoorzieningschappen, die veel leerlingen aanleverden. Het aantal leerlingen BBL binnen TerraNext daalde in 2016 van 250 naar 190. Met een nieuw actieplan richting met name uitzendorganisaties en gemeenten is het doel opnieuw op 250 gelegd. Daarnaast is in 2016 koers gezet naar onderwijs voor volwassen nieuwkomers. Er zijn in ons werkgebied veel statushouders die nog zonder opleiding en baan zitten. Tegelijk is in de groene sector een groter wordende behoefte aan uitvoerende medewerkers. Een eerste oriëntatietraject is in december 2016 gestart in samenwerking met Justitie Veenhuizen en het COA. Doelstelling is dat TerraNext in 2017 minstens 30 statushouders een BOL- of BBL-opleiding laat volgen. TERRASTARTTerraStart is een label van TerraNext, waarbinnen mensen aan de onderkant van de opleidingsladder worden geholpen. In speciaal voor hen ontworpen trajecten krijgen zij in groepen van ongeveer tien personen les op een boerderij, een golfbaan, Wildlands Emmen of de wijk Helpman in Groningen. De docent leert hen werknemersvaardigheden en basisvaardigheden, waardoor de leerlingen op assistent-niveau komen. Uniek aan TerraStart is dat tegelijk jobcoaches worden toegevoegd aan de leerlingen. De jobcoach van TerraStart begeleidt de leerlingen bij de ontwikkeling van hun sociale vaardigheden en naar werk. In het netwerk van TerraNext en TerraStart zitten inmiddels zoveel mensen en bedrijven, dat TerraStart voor bijna iedere leerling die dat echt wilde een werkplek heeft weten te vinden. Ook dan blijft de jobcoach de leerling op zijn nieuwe werkplek bezoeken en bevordert een soepele communicatie tussen de werkgever en zijn werknemer. Het aantal leerlingen dat in 2016 bij TerraStart was ingeschreven bedroeg ongeveer 100. In 2017 zal dit groeien naar ongeveer 150. De bekostiging vindt plaats door het UWV, gemeenten en scholen voor praktijkonderwijs. Medio 2016 nam de directeur van TerraNext afscheid van de organisatie. Hangende de lopende reorganisatie binnen Terra zijn de taken verdeeld onder een aantal medewerkers en een interim-manager.

24 25

JAARVERSLAG 2016

Samenwerking entree-onderwijs DrentheEntree-onderwijs is het voormalige mbo-niveau 1; voor jongeren zonder een vmbo- diploma. Met het volgen van entree-onderwijs krijgen zij de kans om alsnog door te stromen naar mbo- niveau 2 of uit te stromen naar werk. Terra, het Alfa-college en het Drenthe College zijn onder de naam ‘De Drentse Aanpak’ een samenwerkingsovereenkomst voor beter entree-onderwijs aangegaan in Drenthe. Dit in navolging van een dergelijk initiatief in de provincie Groningen. Doel van de samenwerking is om de veelal kwetsbare jongeren die in aanmerking komen voor entree-onderwijs optimale kansen te bieden om zich te ontwikkelen om daarmee een goede startpositie te verkrijgen in de maatschappij. Uitgangspunt is dat de scholen gaan samenwerken om de studenten een eenduidig opleidingstraject te bieden, onafhankelijk wie de aanbieder is van de desbetreffende opleiding. Daarnaast willen de scholen borgen dat er een eenduidige Entree-opleidingsstructuur met onderwijsmogelijkheden dicht bij huis wordt geboden. In nauwe verbinding met de gemeenten moet deze aanpak vroegtijdige uitval van leerlingen voorkomen of verminderen.

Herpositionering Campus WinschotenDe besturen van Terra, Noorderpoort en de directie van Campus Winschoten hebben besloten om na te gaan hoe de zichtbaarheid van de moederinstellingen in Winschoten kan worden vergroot. De volgende uitgangspunten dienen daarbij te worden gehanteerd:Hoe zo maximaal mogelijk samengewerkt kan worden op onderwijsgebied; zo minimaal mogelijk op het gebied van de ondersteuning. Zij willen de moederinstellingen als merknaam leidend laten zijn in de communicatie, zonder dat de naam Campus Winschoten verdwijnt. Afdeling M&C van Onderwijsgroep Noord en Noorderpoort hebben een gezamenlijk advies uitgebracht. Hierbij is gekeken wat de herpositionering betekent voor:• het bestuurlijke en politieke speelveld;• onderwijs;• potentiële leerlingen/studenten, toeleverende scholen,

stagebieders;• interne communicatie;• zichtbaarheid algemeen.Begin december zijn de besturen akkoord gegaan met het advies. Er wordt een plan van aanpak gemaakt voor de gefaseerde invoering.

2.2 In, door en uitstroombeleid

De beleidsvoornemens en werkgroepen betreffende toelating, intake, vsv, ondersteuning en alumnibeleid stonden grotendeels onafhankelijk van elkaar. Door de integratie van de verschillende beleidsvoornemens en afstemming van werkgroepagenda’s geeft Terra steeds meer vorm aan een samenhangend in- door- en uitstroombeleid (IDU).

TOELATING EN INTAKEDe schoolloopbaan van iedere leerling begint bij Terra mbo met de intake. Het intakegesprek vindt plaats volgens de structuur zoals beschreven in het ‘Handboek Intake’ en het ‘Toelatingsbeleid’. Beide documenten worden jaarlijks geëvalueerd en waar nodig aangepast. In samenwerking met de andere MBO instellingen in de noordelijke provinciën is het beleid voor aspirant studenten die wettelijk gezien niet toelaatbaar zijn maar toch onderwijs willen volgen, vastgesteld. In totaal heeft Terra mbo in 2016 1.249 aanmeldingen ontvangen. Bij TerraNext is niet bijgehouden hoeveel aanmeldingen zij hebben binnengekregen. Wel is bekend hoeveel studenten zich daadwerkelijk hebben ingeschreven tussen 01-04-2016 en 01-10-2016. Dit aantal is meegenomen in het verslag. Van de 1249 aanmeldingen zijn er na terugtrekking (326) en negatief plaatsingsadvies (48, waarvan 13 met een dwingend negatief advies) in totaal 925 geplaatst. In onderstaand overzicht worden deze cijfers per vestiging beschreven.

25

JAARVERSLAG 2016

Vestiging Aanmeldingen voor intake

Aantal leerlingen geplaatst

Aantal leerlingen afgemeld

Negatief plaatsingsadvies

Groningen 626 486 108 (50 teruggetrokken, 58 hebben andere keuze gemaakt)

Totaal:32Dwingend: 6Dringend: 26

Aantallen per opleiding:• Akkerbouw: 0• Bloem en design: 2• Design en styling: 1• Dierverzorging:18• Groen: 5• Loonwerk: 2• Paardenhouderij: 2• Paraveterinair: 0• Entree: 1• Veehouderij: 1

Emmen 188 109 79 (23 na gesprek, overige door andere redenen)

Totaal: 8Dwingend: 2Dringend: 6

Aantallen per opleiding: onbekend

Meppel 235 157 78 (en 50 hebben belangstelling getoond maar hebben zich niet aangemeld)

Totaal: 1Dwingend: 1Dringend:

Aantallen per opleiding: • Paardensport: 1

Assen 78 51 20 (12 teruggetrokken, 8 hebben een andere keuze gemaakt)

Totaal: 7Dwingend: 4Dringend: 3

Aantallen per opleiding: • Bloem & Design: 2• Dierverzorging: 3• Groen: 1• Veehouderij: 1

TerraNext Onbekend 122 Onbekend Totaal: 0Dwingend: 0Dringend: 0

Aantallen per opleiding: -

Note: Bij de afgemelde leerlingen staan veel leerlingen welke zich per abuis bij de verkeerde school hebben aangemeld, omdat AOC Terra boven aan in de online aanmeldtool staat. Ook zitten hier veel leerlingen tussen welke zich bij meerdere opleidingen hebben aangemeld en uiteindelijk voor een andere opleiding hebben gekozen.

Het toelatingsbeleid Terra vo is door de vestigingen geëvalueerd en bijgesteld voor het schooljaar 2016-2017. De vestiging Eelde heeft loting toegepast omdat het aantal aangemelde leerlingen groter was dan het van te voren vastgestelde maximum.

OndersteuningIn de afgelopen periode zijn veel stappen gezet om ervoor te zorgen dat de leerlingen /studenten, die bij

26 27

JAARVERSLAG 2016

Terra worden aangemeld, hun onderwijs krijgen op een passende plek en met de juiste ondersteuning. Bij Terra is de ondersteuning aan leerlingen geïntegreerd in het leerproces. De ondersteuning die Terra biedt aan haar leerlingen is altijd gericht op de (cognitieve) ontwikkeling van de leerling. De studieloopbaanbegeleider (SLB-er)/ mentor is de spil bij de ondersteuning van de leerling. Alle leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte krijgen een ontwikkelperspectief.

Terra mbo heeft een aantal opties geformuleerd voor leerlingen die recht hebben op extra ondersteuning. Leerlingen met een ondersteuningsbehoefte krijgen een OP (ontwikkelperspectief). De OP’s worden geregistreerd in Magister zodat er per vestiging overzicht is van de hoeveelheid extra ondersteuning die wordt toegekend en de daarbij behorende middelen. In onderstaande overzichten treft u ondersteuningsmogelijkheden met het aantal toegekende arrangementen.

Tabel: Ondersteuningsmogelijkheden binnen Terra MBO (per periode toe te kennen)

Optie Inhoud Invulling/uitvoering

A 5 extra uren individuele aandacht (per periode) In te zetten bij aanvang studietijd om leerling goed te laten ‘landen’

B Aanpassen voorzieningen• 500 euro• 1000 euro

Bv laptop

C 5 uren externe begeleiding In te zetten om leerling te begeleiden naar en op BPV plek

D 5 uren externe bemiddeling / specifieke begeleiding In te zetten bij inschakelen externe deskundigheid zoals GGZ en onderhouden contact

E Externe inkoop van expertise voor max 2000 euro Optie inhuren coach o.i.d. voor 70 euro per uur / trajecten voor max bedrag inkopen

F Specialist bij leerlingbespreking om team te ondersteunen

Externe inhuur

G Opstellen ontwikkelperspectief voor zittenblijvers Aan de optie zijn geen (extra) gelden gekoppeld.

Tabel: aantal toegekende arrangementen

Optie Inhoud Aantal toegekende arrangementen

Aantal leerlingen met een of meer toegekende arrangementen

Schooljaar 15-161

Schooljaar 16-172

Schooljaar 15-163

Schooljaar 16-174

A 5 extra uren individuele aandacht (per periode) 105 378 62 247

B Aanpassen voorzieningen • 500 euro • 1000 euro

C 5 uren externe begeleiding

D 5 uren externe bemiddeling / specifieke begeleiding

E Externe inkoop van expertise voor max 2000 euro

F Specialist bij leerlingbespreking om team te ondersteunen

G Opstellen ontwikkelperspectief voor zittenblijvers 112 5 112 5

Note: ons systeem houdt de toegekende arrangementen per schooljaar bij. Exacte aantallen voor het kalenderjaar 2016 kunnen helaas niet worden weergegeven.

1 Dit betreft de cijfers van 01-01-2016 tot en met 31-07-20162 Dit betreft de cijfers van 01-08-2016 tot en met 31-12-2016

3 Dit betreft de cijfers van 01-01-2016 tot en met 31-07-20164 Dit betreft de cijfers van 01-08-2016 tot en met 31-12-2016

27

JAARVERSLAG 2016

Werkgroep BATTerra mbo heeft een Terra-brede werkgroep BAT (Begeleiding- en adviesteam) waarin alle vestigingen, behalve Winschoten, zijn vertegenwoordigd. Tijdens de evaluatie eind 2015 is, ten behoeve van een voortgangsrapportage richting de inspectie, gebleken dat de uitvoering van het Terra-brede beleid per vestiging nog verschilt en dat er weinig aandacht is voor sturing op Passend Onderwijs vanuit het management. Hier is in 2016 actie op gezet: de aansturing van het Terrabrede BAT is veranderd, vanuit de lijn is – eerst met ondersteuning van de regiodirectie – sturing gekomen van een teamleider. Hierdoor wordt het BAT zowel Terrabreed als op de vestiging meer gedragen.

DOORSTROOM MBO-HBO

AlumniTerra heeft in 2016 de eerste stappen gezet naar een alumnibeleid. Er is in samenwerking met de decanen een beleidsstuk opgesteld dat op het moment van schrijven verder wordt uitgewerkt. Zo wordt er op dit moment gewerkt aan een digitaal systeem om de gegevens van de alumni – uiteraard met inachtneming van de privacywetgeving – op te slaan. Een verdere uitwerking van het beleid richting concrete stappen wordt in 2017 verwerkt. In eerste instantie is gestart met het mbo.

Voortijdig schoolverlaten (VSV)Tabel: VSV Terra schooljaar 2014-2015

deelnemers vsv’ers % vsv streef-norm prestatie-norm

Totaal 5.927 95

VO onderbouw 1.993 3 0,2% 0,2% 1,0%

VMBO bovenbouw 2.070 6 0,3% 1,5% 4,0%

MBO niveau 1 70 25 35,7% 22,5%

MBO niveau 2 492 29 5,9% 10%

MBO niveau 3 + 4 1.302 32 2,5% 2,75%

De cijfers voor het convenant jaar 2014-2015 laten zien dat het mbo de normen heeft gehaald, behalve voor niveau 1. Hiermee is een prestatiesubsidie a € 200.000,- behaald. Ten opzichte van het landelijk gemiddelde van 5,0% scoort Terra mbo net iets beter met 4,6%. De voorlopige cijfers voor schooljaar 2015-2016 laten een vergelijkbaar resultaat zien in vergelijking met schooljaar 2014-2015. Er is een pilot gedraaid met een jobcoach voor studenten op niveau 1. Hierdoor daalt het aantal VSV-ers wel, maar zoals het er nu uit ziet nog niet voldoende om de normen te behalen. In schooljaar 2016-2017 gaat Terra verder met het terugdringen van VSV-ers , onder andere door middel van jobcoaches en het terugdringen van als extraneus ingeschreven studenten.Terra vo heeft zowel voor de onderbouw als de bovenbouw de prestatienorm en bijbehorende subsidie behaald.

2.3 KwaliteitKwaliteit van onderwijs krijgt vorm in de klas, in het onderwijsleerproces. Systematische monitoring en borging van de onderwijskwaliteit berust voor een groot deel bij de kwaliteitszorgcoördinatoren op de vestigingen. Op alle vestigingen van Terra is een kwaliteitszorgcoördinator aanwezig. Naast uitvoerende zaken als de organisatie

van tevredenheidsonderzoeken en (zelf)evaluaties is de kwaliteitscoördinator kritische gesprekspartner van het vestigings- en opleidingsmanagement. De kwaliteitszorgcoördinatoren van Terra kennen een gezamenlijke overlegstructuur waarin kennis wordt gedeeld en activiteiten worden afgestemd.

VOTen aanzien van de ontwikkeling van de kwaliteitszorg bij Terra is in 2016 het volgende opgepakt:• Het beleid t.a.v. kwaliteitszorg Terra mbo en vo is

herschreven en opnieuw door de regiodirectie vastgesteld• De kwaliteitszorgcoördinatoren Terra vo hebben een

interne scholing georganiseerd voor het gebruik van het Magister Management Platform. Hiermee kunnen sturingsgegevens verzameld en geanalyseerd worden. Deze rapportages die hierbij opgesteld kunnen worden zijn voor verschillende geledingen bruikbaar: teams, vestigingen, de regiodirectie en het College van Bestuur.

• De regiodirectie heeft de indicatoren vastgesteld t.b.v. hun kwaliteitszorg t.a.v. het onderwijs Deze indicatoren worden uitgewerkt door O&K, gecommuniceerd en geoperationaliseerd.

• T.b.v. een efficiënte verwerking van gegevens, analyse, rapportage en archivering wordt een teamsite

28 29

JAARVERSLAG 2016

ingericht voor de regiodirectie, teamleiders en kwaliteitszorgcoördinatoren.

Hoewel de opzet nu eerst gericht is op een kwaliteitszorgsysteem voor de regiodirectie houdt dit tegelijkertijd in dat de onderliggende processen op de vestigingen geborgd worden. Zonder een evaluatie van gegevens op teamniveau en vestigingsniveau kan er namelijk geen goede rapportage t.b.v. de regiodirectie opgesteld worden. Alle geledingen worden van elkaar afhankelijk voor informatie en sturing.

Onderzoek Westerkwartier - NoordenveldDe regiodirecties van Terra en rsg de Borgen hebben een onderzoeksopdracht uitgezet met als kernthema: ‘Door samenwerking sterk in de regio’. De intentie is gelegen in de doelstelling om blijvend te voorzien in een dekkend netwerk van OGN-onderwijsvoorzieningen, met keuzemogelijkheden voor leerlingen in alle (vmbo) sectoren in Westerkwartier/Noordenveld. Dit vanuit de grondhouding dat OGN-stichtingen gemeenschappelijk versterkend willen zijn in en voor de regio.

StudentenraadEind schooljaar 2015-2016 hebben de studenten die deel uit maakten van de studentenraad de school verlaten. Zij zijn opgevolgd door 6 nieuwe, enthousiaste studenten.

OuderraadDe nieuwe ouderraad (OuR) van Terra is in oktober 2016 geïnstalleerd. Vanuit elke vo-vestiging is een vertegenwoordiger bereid gevonden om vanuit betrokkenheid met het onderwijs te werken aan een daadkrachtige ouderraad.

KlachtenDe klachtenregeling van Terra is erop gericht klachten in eerste instantie op te lossen dichtbij de plek waar ze ontstaan. Als dit niet lukt, kan de klacht bij het College van Bestuur worden neergelegd en desgewenst vervolgens bij de externe Landelijke Klachtencommissie (LKC). In 2016 zijn er geen klachten binnen gekomen bij het College van Bestuur.

MBO Terra heeft in 2016 voor een groot deel in het teken gestaan van de uitvoer en implementatie van de beleidsvoornemens uit het kwaliteitsplan mbo. Daarnaast liep er een vervolgtraject vanuit het Onderzoek Kwaliteitsverbetering (OKV) door inspectie. Hierin is met name bij de vestiging in Emmen succes geboekt. Bij de opleiding Loonwerk niveau 2 in Groningen is nog verbetering mogelijk als het gaat om de wijze waarop de overigens goede kwaliteit, ook geborgd wordt. Dit laatste geldt ook voor de instelling als geheel.

In dat kader is er door de regiodirectie van Terra opdracht gegeven tot ontwerp van rapportageformats en is op instellingsniveau een nieuwe kwaliteitscyclus ingericht. Daarnaast is er meegewerkt en uitvoering gegeven aan semi-interne audits vanuit het audit-convenant 4Groen. Bij Terra mbo zijn twee audits uitgevoerd en is door het auditteam medewerking verleend aan drie audits bij AOC Oost, De Groene Welle en Nordwin College. Ook deze audits kennen een waarderende methodiek.

De agenda van het reguliere overleg van de kwaliteitscoördinatoren werd bepaald door:• verbetertrajecten OKV, waaronder:

- interne audits op examinering en begeleiding en ondersteuning;

- invoering van teamplannen, inclusief zelfevaluaties.• opstellen en opstarten kwaliteitsplan mbo; • ontwikkelingen met betrekking tot sturingsinformatie

(Resultatenbox).

Verlengd inspectie Onderzoek Kwaliteitsverbetering (OKV)In december 2016 heeft de inspectie haar Onderzoek naar Kwaliteitsverbetering (OKV) bij Terra mbo afgerond met een rapportage over de ingezette verbeteringen sinds het onderzoek naar de Staat van de instelling in 2014 en het daaropvolgende OKV. Ten aanzien van de verbeteringen met betrekking tot de kwaliteitsborging op instellings- en opleidingsniveau constateert de inspectie dat de ingezette plannen leiden tot een structurele verbetering. Deze verbetering wordt met name goed zichtbaar bij de onderzochte teams in Assen en Emmen. Tegelijkertijd ziet de inspectie ook nog mogelijkheden tot verdere verbetering, onder andere ten aanzien van de kwaliteitszorg op instellingsniveau. Terra mbo stelt op grond van de bevindingen van de inspectie zich tot doel de ingezette verbetertrajecten nog verder uit te bouwen, ook voorbij dat wat inspectie van ons vraagt. Over de voortgang van de trajecten wordt de inspectie proactief geïnformeerd.

ORUN-diploma paardensport Studenten paardensport die hun opleiding volgen bij een AOC, kunnen nu ook het ORUN-diploma krijgen bij hun mbo-diploma. Hiervoor hebben de AOC Raad en de Sectorraad Paarden een convenant ondertekend. Eerder al waren de hippische exameneisen van beide diploma’s op elkaar afgestemd. Nu is tevens afgesproken dat voor de examens voor de opleidingen paardensport- en houderij gebruik gemaakt kan worden gemaakt van een landelijke ORUN-AOC poule van assessoren. De assessoren worden aangesteld door de ORUN en nemen de examens af. Hiermee worden de afgenomen examens ORUN-waardig en verkrijgt de leerling bovenop het mbo-diploma ook het ORUN-diploma.

29

JAARVERSLAG 2016

2.4 Beoordeling

Jaar en diplomaresultaten, VSV- cijfers MBO

Diplomaresultaat

2009-10 2010-11 2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16

Terra Emmen

1 81,48% 75,68% 62,50% 89,47% 66,67% 80,0% 0,0%

2 76,54% 75,00% 70,97% 86,90% 84,00% 80,0% 82,5%

3 70,59% 85,00% 78,85% 85,00% 77,05% 82,4% 78,9%

4 60,61% 59,46% 70,27% 72,73% 82,98% 78,3% 86,7%

Terra Groningen

1 77,78% 80,00% 90,91% 90,91% 95,45% 50,0% 50,0%

2 83,21% 89,54% 88,05% 91,85% 87,01% 80,7% 77,4%

3 83,82% 80,74% 79,84% 81,36% 77,69% 82,1% 76,1%

4 74,29% 74,00% 80,69% 76,61% 75,00% 65,2% 86,5%

Terra Meppel

1 100,00% 75,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,0% 100,0%

2 71,11% 83,33% 87,50% 94,23% 93,44% 79,4% 81,8%

3 87,32% 76,09% 83,64% 81,48% 95,45% 84,6% 91,4%

4 75,76% 85,25% 79,03% 72,92% 85,25% 79,5% 87,8%

TerraNext

1 85,88% 85,26% 90,12% 89,78% 83,10% 100,0% 75,4%

2 75,00% 77,14% 76,09% 72,03% 88,89% 84,0% 70,7%

3 93,10% 87,10% 88,46% 80,00% 94,74% 78,6% 71,4%

4 85,71% 100,00% 100,00% 100,00% 50,00% 72,0% 100,0%

Terra Assen

1 93,33% 95,00% 90,00% 42,86% 100,0%

2 42,86% 92,31% 88,68% 91,11% 85,29% 86,1%

Terra Winschoten

1 41,67% 83,33% 33,3%

2* 58,82% 70,6%

Terra 80,14% 78,32% 84,03% 86,05% 84,32% 78,05% 75,34%

30 31

JAARVERSLAG 2016

Jaarresultaat

2009-10 2010-11 2011-12 2012-13 2013-14 2014-15 2015-16

Terra Emmen

1 76,19% 67,86% 51,61% 76,47% 47,06% 83,3% 55,6%

2 68,75% 63,51% 59,49% 78,87% 73,08% 78,7% 87,3%

3 52,78% 74,36% 67,92% 78,26% 63,93% 77,6% 76,0%

4 55,56% 56,41% 65,79% 67,86% 79,59% 82,4% 85,7%

Terra Groningen

1 33,33% 76,92% 89,47% 81,25% 87,50% 90,0% 66,7%

2 76,19% 84,62% 80,58% 82,52% 73,64% 83,6% 83,7%

3 74,03% 54,22% 66,96% 69,05% 61,24% 60,4% 70,2%

4 63,82% 67,74% 77,78% 74,66% 71,43% 80,4% 86,6%

Terra Meppel

1 100,00% 75,00% 100,00% 100,00% 100,00% 100,0% 100,0%

2 63,89% 80,49% 82,50% 91,67% 86,96% 83,7% 84,8%

3 75,71% 72,09% 81,48% 75,47% 88,37% 76,5% 83,3%

4 74,63% 81,25% 79,03% 73,68% 85,00% 83,0% 84,3%

TerraNext

1 76,00% 76,29% 66,97% 78,89% 80,65% 78,6% 76,9%

2 55,43% 61,03% 53,78% 61,72% 77,53% 64,1% 69,6%

3 64,00% 59,38% 55,56% 73,33% 81,25% 66,7% 57,1%

4 83,33% 45,45% 60,00% 100,00% 50,00% 33,3% 75,0%

Terra Assen

1 93,33% 92,31% 85,71% 66,67% 100,0%

2 42,86% 91,89% 89,47% 91,11% 88,64% 86,0%

Terra Winschoten

1 41,67% 90,91% 50,0%

2* 56,25% 70,0%

Terra 68,4% 67,0% 73,6% 80,3% 75,0% 76,2% 77,4%

Het jaar- en diplomaresultaat voor Terra in totaal is in vergelijking met vorig jaar weer verbeterd. Het aantal opleidingen dat onvoldoende scoort in Jaar en diplomaresultaat is nog verder afgelopen. De directie heeft de opleidingen goed in beeld en heeft maatregelen genomen waar nodig. Opleidingen zelf zijn gestimuleerd in eigenaarschap en reflectie op eigen prestaties. Middels zelfevaluaties en teamplannen wordt gewerkt aan kwaliteitsverbeteringen zoals die ook zijn geformuleerd in het Kwaliteitsplan MBO.

VMBO-GROEN

Examenresultaten en slagingspercentage vmbo groen 2016In onderstaande overzichten is per leerweg en per vestiging het gemiddelde CE cijfer ten opzichte van het landelijke gemiddelde weergeven. Tevens is het verschil CE-SE opgenomen (geen onderdeel meer van de opbrengstenoverzichten) en het slagingspercentage.

31

JAARVERSLAG 2016

Vmbo-BB

Vestiging Gemid. CE Landelijk Verschil SE-CE Slagingspercentage

Assen 6.7 6.7 -0.17 99

Eelde 6.6 6.7 -0.24 97

Winsum 7.1 6.7 -0.48 100

Emmen 6.8 6.7 -0.24 100

Oldekerk 6.7 6.7 -0.21 96

Wolvega 6.4 6.7 0.08 100

Meppel 6.6 6.7 -0.05 97

Behalve de vestigingen Eelde en Wolvega scoren alle vestigingen boven het landelijk gemiddeld CE-cijfers. Het verschil CE-SE ligt voor alle vestigingen onder de norm (0.5 punt).

Vmbo-Kader


Assen 6.4 6.4 -0.02 99

Eelde 6.4 6.4 0.09 98

Winsum 6.5 6.4 0.03 97

Emmen 6.1 6.4 0.18 96

Oldekerk 6.4 6.4 0 100

Wolvega 6.2 6.4 0.07 94

Meppel 6.3 6.4 0.24 97

Drie vestigingen scoren met gemiddeld CE-cijfer onder het landelijk gemiddelde: Emmen, Wolvega en Meppel. Ook het slagingspercentage van de vestiging Wolvega ligt net onder het landelijk gemiddelde. Hierbij dient opgemerkt te worden dat het maar om een klein aantal leerlingen gaat.

Vmbo-GL


Assen 6.6 6.4 0.10 98

Eelde 6.4 6.4 0.16 90

Winsum 6.1 6.4 0.33 96

Emmen 6.4 6.4 0.06 95

Oldekerk 6.3 6.4 0.11 100

Wolvega 6.3 6.4 0.22 82

Meppel 6.4 6.4 0.20 94

Winsum, Oldekerk en Wolvega scoren met het gemiddeld CE cijfer onder het landelijk gemiddelde. Het verschil CE-SE ligt voor alle vestigingen binnen de norm (<0.5 punt). Ook het slagingspercentage van Wolvega is lager dan het landelijke gemiddelde. Ook hier gaat het om een beperkte groep leerlingen.

32 33

JAARVERSLAG 2016

Opbrengstenoordelen inspectieJaarlijks publiceert de inspectie haar opbrengstenoordelen van de vestigingen. In 2016 valt op:• alle vestigingen, behalve Oldekerk, scoren onder de

norm voor wat betreft de onderwijspositie in leerjaar t.a.v. advies po (R1). Dit wordt grotendeels veroorzaakt door de invloed van hGL leerlingen;

• Emmen scoort onvoldoende op de onderbouwsnelheid. Dit is veroorzaakt doordat teveel leerlingen bleven zitten in de rebound voorziening van de gezamenlijke scholen. Inmiddels is hier door de vestiging actie op gezet (eerder interveniëren als ontwikkelperspectief niet gehaald dreigt te worden);

• het bovenbouwsucces vmbo-kb in Oldekerk scoort onder de norm. Dit heeft geleid tot aanpassingen in de determinatie en inmiddels is er weer een stijgende lijn te zien;

• Wolvega scoort als eindoordeel onvoldoende op de kb (was al zwak) en nu ook op de gl. Wolvega heeft reeds een plan van aanpak ter verbetering van de onderwijsresultaten. De voortgang wordt gemonitord door de regiodirecteur in samenwerking met O&K.

Bestuurlijk gesprekOp 5 juli heeft het bestuurlijk gesprek met de inspectie plaatsgevonden. De afspraken die tijdens het gesprek zijn gemaakt, zijn vastgelegd in het overzicht met afspraken en risico’s. Tijdens het gesprek is wederom aandacht besteed aan het negatieve effect van de leerlingen van het Groene Lyceum op indicator R1 (onderwijspositie leerjaar 3 ten opzichte van advies basisonderwijs). Alle vestigingen met het Groene Lyceum scoren onvoldoende op deze indicator. De inspectie heeft daarom gevraagd een analyse aan te leveren waarin deze effecten zichtbaar zijn gemaakt. Tevens zijn op verzoek van de inspectie de meest recente cijfers voor indicator R2 (zittenblijven in de onderbouw) voor de vestiging Emmen aangeleverd. Uit beide analyses kan geconcludeerd worden dat de lage resultaten op indicator R1 met name te wijten zijn aan de invloed van het Groene Lyceum. In Emmen speelt daarnaast de afstroom in de reguliere leerwegen ook een rol. De stijgende lijn van indicator R2 in Emmen is ook in 2015-2016 doorgezet. Het aantal zittenblijvers in de onderbouw is voor beide jaren hetzelfde namelijk 7. De door de vestiging ingezette acties hebben effect gehad.

Overzicht arrangementen (eind 2016)

Vestiging Leerweg Arrangement Vervolg

Assen Alle leerwegen Basisarrangement

Eelde Alle leerwegen Basisarrangement

Emmen Alle leerwegen Basisarrangement Analyse zittenblijven onderbouw door de inspectie uitgevoerd. Geen reden voor onderzoek.

Meppel Alle leerwegen Basisarrangement

Oldekerk Alle leerwegen Basisarrangement Waarschuwing opbrengsten vmbo-kb en gl. Het driejaarlijks gemiddelde bovenbouwsucces (R3) is onder de norm. Geen reden voor onderzoek.

Winsum Alle leerwegen Basisarrangement

Wolvega Alle leerwegen Basisarrangement VMT heeft verbeterplan opgesteld voor toename opbrengsten en geeft hier in de toekomst een vervolg aan.

Eind 2016 hebben alle leerwegen van alle vestigingen een basisarrangement.

33

JAARVERSLAG 2016

InspectiebezoekenIn 2016 zijn er een aantal vestigingen door de inspectie bezocht. De onderzoeken vonden plaats in het kader van het Onderwijsjaarverslag van de inspectie (Assen), afsluitend onderzoek (Wolvega vmbo-k), onderzoek als gevolg van onvoldoende opbrengsten (Wolvega vmbo-b en vmbo-gt) en landelijk onderzoek naar de afname CSPE (Eelde, Oldekerk, Wolvega en Winsum).

Inspectiebezoek AssenOp 9 en 11 februari is de vestiging Assen door de inspectie bezocht in het kader van het onderwijsjaarverslag van de inspectie. Doel van het onderzoek is tweeledig. In de eerste plaats verzamelt de inspectie informatie over een aantal indicatoren. Dit leidt tot een kwaliteitsprofiel van de vestiging. Op de tweede plaats is informatie verzameld over een tweetal thema’s:• leraarschap en de professionele ruimte van leraren;• omgaan met verschillen tussen leerlingen. Op basis van het onderzoek heeft de inspectie de vestiging het basisarrangement gegeven. Zowel de opbrengsten als het onderwijsleerproces is van voldoende niveau. Alle indicatoren zijn met een voldoende beoordeeld.

Inspectiebezoek WolvegaOp 13 oktober heeft het inspectieonderzoek Terra Wolvega plaatsgevonden:• kwaliteitsonderzoek vmbo-b en gt in verband met

onvoldoende opbrengsten;• onderzoek kwaliteitsverbetering vmbo-k (aangepast

arrangement: zwak).

Alle drie de leerwegen hebben n.a.v. het onderzoek het basisarrangement gekregen, alhoewel de opbrengsten nog niet voldoende zijn (deze laten wel een stijgende lijn zien). De door het vmt ingezette verbeteracties (plan van aanpak) hebben effect gehad en deze zijn door de inspectie ook gezien. Ook constateerde de inspectie dat de onvoldoende opbrengsten het gevolg zijn van kleine aantallen leerlingen. Een enkele leerling maakt al het verschil, vandaar dat de inspectie is afgeweken van de eigen beslisregels. Uiteraard gaat de vestiging door met de ingezette verbeteracties om ook de onderwijsresultaten op orde te krijgen.

Onderzoeken CSPEIn april heeft de inspectie, in het kader van een landelijk onderzoek naar de afname van het cspe, een viertal vestigingen bezocht: Eelde, Winsum, Oldekerk en Wolvega. Bij de drie eerstgenoemde vestigingen was alles in orde. Bij de vestiging Wolvega is het niet helemaal goed verlopen. Zij scoren onvoldoende op indicator 2.1: De examinator laat de opdrachten uitvoeren zoals deze bedoeld zijn. De school heeft vanuit de inspectie een herstelopdracht gekregen. Inmiddels is aan beide opdrachten uit de herstelopdracht voldaan.

OnderwijstijdOnderwijstijd is de tijd voor activiteiten uit het onderwijsprogramma die de overheid als zodanig meetelt. Aan het begin van een schooljaar hebben de scholen een onderwijsplanning in uren gemaakt. Tijdens het gehele schooljaar registreert de school de onderwijstijd die wordt gerealiseerd. Aan het eind van het schooljaar is dan na te gaan of de planning én de minimum urennorm is gehaald. Sinds augustus 2015 is er een nieuwe wettelijke urennorm van kracht. De nieuwe norm is niet per leerjaar, maar geldt voor de hele opleiding. Voor het vmbo is de norm 3700 uur. Daarnaast moeten leerlingen minimaal 189 dagen per jaar onderwijs krijgen.

Onderwijsactiviteiten moeten aan bepaalde eisen voldoen om te kunnen meetellen als onderwijstijd. Zo moet het onderwijs onder de pedagogisch-didactische verantwoordelijkheid van daartoe bekwaam onderwijspersoneel worden uitgevoerd. Verder moet het onderwijs deel uitmaken van het door de school geplande en voor de leerlingen verplichte onderwijsprogramma en moet het onderwijs door een inspirerend en uitdagend karakter bijdragen aan een zinvolle invulling van de totale studielast van leerlingen.

34 35

JAARVERSLAG 2016

2.5 Samenwerkingsverbanden

NETWERKENDiverse afgevaardigden van Terra zijn als vertegenwoordiger van de organisatie actief in regionale- en landelijke netwerken. Binnen de provincie Groningen heeft het Platform MBO-V(S)O zich ten doel gesteld om kwalitatief goed onderwijs te blijven bieden binnen de gehele provincie. Nagenoeg alle schoolbesturen van de provincie zijn vertegenwoordigd in dit platform. In zogenaamde regiotafels wordt gesproken over samenwerking tussen scholen en andere mogelijkheden om de doelstelling te behalen. Ook bij gemeentelijke en provinciale overheden in zowel Friesland, Groningen als Drenthe zit het College van Bestuur, samen met de schooldirectie, aan tafel bij de lokale bestuurders om over zaken als huisvesting of andere onderwerpen op strategisch niveau te spreken.

SAMENWERKINGSVERBANDEN VOTerra vo participeert in 5 verschillende samenwerkingsverbanden:• VO2002 Samenwerkingsverband Groningen

Ommelanden V(S)O (Winsum en Oldekerk);• VO2102 Stichting Samenwerkingsverband Zuidoost-

Friesland VO (Wolvega);• VO2201 Stichting Samenwerkingsverband Passend

Onderwijs Noord- en Midden Drenthe (Eelde en Assen);• VO2202 Coöperatie U.A. (Emmen);• VO2203 Stichting SWV-VO 22.03 (Meppel).

Alle vestigingen werken binnen hun samenwerkingsverband aan het realiseren van een passende plaatsing in het reguliere onderwijs en onderwijs op maat. Alle vo vestigingen van Terra zijn vertegenwoordigd in een leernetwerk passend onderwijs. Deze interne werkgroep wisselt met name uit op thema’s verbonden aan de (extra) ondersteuning aan leerlingen.

Playing for SuccessTerra maakt deel uit van Playing for Success. Dit is een naschools programma voor leerlingen van 9 tot en met 14 jaar, die een extra steuntje in de rug kunnen gebruiken, met name op het gebied van sociaal- emotionele ontwikkeling. Gedurende tien weken volgen de leerlingen een programma van een dagdeel in de week. Dit doen ze in het Playing for Success leercentrum, de Arjen Robben skybox, gevestigd in het stadion de Euroborg. Ze gaan aan de slag met praktische taal-, rekenen ict-opdrachten. Voetbal is hierbij de rode draad. Naast Terra participeren O2G2, Penta Primair, Marenland, Ubbo Emmius, VCOG en FC Groningen in Playing for Success. Leerlingen van Terra kunnen aan dit programma deelnemen. Het aanmelden van leerlingen gebeurt op advies/selectie van de school. Het is vaak de leraar of zorgbegeleider die de ouders van de leerling

aanraadt om deel te nemen aan Playing for Success. Als het kind ook graag wil meedoen, regelt de school vervolgens de aanmelding. Deelname aan het project is kosteloos voor de leerlingen. In maart 2016 bestond Playing for Succes vijf jaar. Ter gelegenheid daarvan is een jubileumkrant verschenen. Deze krant is verspreid op alle scholen van de deelnemende partners van Playing for Success Groningen en onder diverse relaties.

2.6 Regionale ontwikkelingen en lectoraat

KENNISWERKPLAATSEN Afgelopen jaar heeft Terra de samenwerking met de kenniswerkplaatsen van de Gebiedscoöperaties Zuid-West Drenthe en Westerkwartier verder versterkt, waarbij het verbeteren van de aansluiting van het mbo op de vraag op de huidige en toekomstige arbeidsmarkt het doel is. De Kenniswerkplaats komt kort gezegd neer op het structureel samenwerken met de ondernemers in de regio en het organiseren van ‘buitenschool’ voor Terra. Dit omvat drie elementen:• initieel onderwijs: studenten en docenten verbinden

met innovatieve ontwikkelingen door te werken aan echte projecten in innovatieve vraagstukken;

• regionale innovatie: curriculumontwikkeling en vernieuwing van opleidingen, zodat deze blijvend aansluiten bij ontwikkelingen in het werkveld;

• Leven Lang Leren: invulling geven aan Leven Lang Leren: studenten, docenten en ondernemers leren met en van elkaar; zij vormen lerende innovatieve netwerken (coil’s) en houden gezamenlijke studiebijeenkomsten.

Hiermee wordt invulling gegeven aan de ambities zoals geformuleerd in het strategisch beleidsplan Terra 2015-2019: Wij streven naar een leven lang leren voor de leerling, de medewerker en in verbinding met de regio. Wij leren in verbinding met de regio, zowel vanuit de leervraag van de student als vanuit de leervragen van de regio. Wij zijn bekend met de thema’s die er spelen. Samen met organisaties en instanties zijn wij in staat om oplossingen te bedenken voor het aantrekkelijk en leefbaar maken en houden van zowel het platteland als de stad.

Een aansprekend voorbeeld waar deze drie elementen samenkomen is Cowcept. Cowcept is de naam van een groep dierenartsen die een nieuwe opleiding rondom diergezondheid voor ogen heeft. In 2016 is daarmee een start gemaakt door samen met docenten van Terra een nieuw keuzedeel voor de opleidingen veehouderij en paraveterinair te ontwikkelen. Aanleiding voor dit keuzedeel is de sterke behoefte die door de dierenartsen wordt gesignaleerd binnen de veterinaire sector

35

JAARVERSLAG 2016

landbouwhuisdieren aan ondersteuning voor de dierenarts op het gebied van bedrijfsadvisering, het monitoren van dierziekten (inclusief dierwelzijn) en preventieve diergezondheid; met andere woorden de aandacht voor zorg voor landbouwhuisdieren verschuift van curatief naar preventief. Dit betekent dat er nieuw werk ontstaat en dit is nieuwe werkgelegenheid voor afgestudeerde MBO’ers, zowel voor studenten die nu nog op school zitten als werknemers die al werkzaam zijn in de sector. De ontwikkeling van het nieuwe keuzedeel wordt overigens niet door school betaald, maar gefinancierd uit het regionaal investeringsfond (RIF).

Regionaal Investeringsfonds MBOOm te zorgen voor aantrekkelijk en eigentijds mbo-onderwijs dat ruimte biedt aan regionale verschillen en een veranderde arbeidsmarkt is het voor mbo-instellingen nodig om nauw samen te werken met innovatieve bedrijven. Daarom is in het Techniekpact afgesproken dat er een Regionaal Investeringsfonds voor het mbo komt. Met dit ‘Regionaal investeringsfonds mbo’ stelt het Ministerie van OCW tussen 2014 tot en met 2017, in totaal 100 miljoen euro subsidie beschikbaar voor duurzame publiek-private samenwerking in het beroepsonderwijs. De subsidiebijdrage dient aangevuld te worden met een financiële bijdrage vanuit de regio (bedrijfsleven en regionale overheid).

Duurzaam Coöperatief OndernemenIn 2016 heeft Terra een aanvraag ingediend bij het Regionaal Investeringsfonds voor het project Duurzaam Coöperatief Ondernemen. Terra en de partners in de regio geven hun samenwerking vorm in een Publiek Private Samenwerking (PPS) gericht op het bouwen van regionale Food ketens die in nauwe verbinding staan met het onderwijs. Terra wil samen met de partners in de regio nieuwe keuzedelen en opleidingen ontwikkelen waar de markt om vraagt, die de kansen van studenten op de arbeidsmarkt vergroten. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar Terra, maar ook naar logische cross-overs met andere onderwijsinstellingen, zoals SVO Food en het hbo. Terra is daarom een onderzoek gestart naar een brede opleiding Food waarin nieuwe onderwerpen, zoals verwaarding, vermarkting en verkorte voedselketens een plek zouden moeten krijgen.

Lectoraat Duurzaam Coöperatief OndernemenIn de zomer van 2016 nam Terra een– opnieuw trendsettende –ontwikkelingsstap. In een driepartijen-afspraak tussen Terra, Hanzehogeschool en de Gebiedscoöperatie wil Terra gemeenschappelijk de verantwoordelijkheid nemen voor het lectoraat Duurzaam Coöperatief Ondernemen. Reden hiervoor is dat Terra zich regionaal wil verankeren. Tevens is zij zich er van bewust dat zij slechts in nauwe samenwerking

met partners (coöperatie) dit kan realiseren. Gelijktijdig leidt de samenwerking met de Hanzehogeschool er toe dat onderzoekscapaciteit vanuit het hbo gekoppeld wordt aan praktijkkennis in het mbo. Een tripartiete lector (Willem Foorthuis) vormt de schakel tussen de scholen en de werkvloer in de drie partnerorganisaties en zorgt voor de koppeling van kenniscreatie en toepassing.

Coöperatieve ondernemendheidInhoudelijk is het lectoraat gericht op praktijkgericht onderzoek naar coöperatieve ondernemendheid. Jonge onderzoekers worden tijdens hun onderzoek begeleid en ondersteund, om meer inzicht te verkrijgen in regionale coöperatieve ketens. In elk thema van het werkprogramma van de Gebiedscoöperatie zitten zulke coöperatieve ketens, bijvoorbeeld voedselketens, maar ook zorgen energieketens, en niet in de laatste plaats ketens en kringlopen in de circulaire economie. Maar ook het coöperatiemodel als zodanig vraagt om nieuwe en betrouwbare ketens: tussen de verschillende partnerorganisaties, de betrokken mensen, en de shareholders in de regio. Het lectoraat draagt bij aan de ontwikkeling van maatschappelijk verantwoord, sociaal, duurzaam en regionaal geworteld ondernemerschap met nieuwe verantwoordelijkheden en kansen voor de regionale shareholders. Hetonderzoek heeft een focus op nieuwe inzichten over financieel én maatschappelijk rendement. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van coöperatieve bestuurs-, financierings- en verdienmodellen.

2.7 Projecten

MEERJARIG INVESTERINGSPROGRAMMA In het meerjarig investeringsprogramma (MIP) heeft Terra sterk ingezet op bepaalde thema’s zoals het regioleren in samenhang met de professionalisering van docenten, de organisatie van het leerproces en de versterking van de samenwerking in 4Groen-verband en in Noord-Nederlands verband. Verder zet Terra in op drie thema’s van de Agro-Agenda van Noord-Nederland, te weten: veehouderij en paraveterinair, akkerbouw en loonwerk en natuur en leefomgeving.

Naast de grote aandacht voor het proces is ook gewerkt aan de ontwikkeling en opzet van een aantal inhoudelijke projecten die bijdragen aan de uitvoering en het behalen van de doelen uit de ambitieplannen op de drie thema’s.

Drones en 3D PrintingIn de landen tuinbouw en in de groene ruimte wordt steeds meer gebruik gemaakt van drones. Het is belangrijk dat het groene beroepsonderwijs kennis

36 37

JAARVERSLAG 2016

opdoet van deze innovatie en weet hoe deze innovatie een plaats in het onderwijs te geven. In dit project leren docenten van Terra innovatie op het gebied van drones toe te passen en te gebruiken in het onderwijs.Terra is in 2016 gestart met een project waarin gekeken wordt naar de mogelijkheden van 3D printing voor groene beroepen en voor het groene onderwijs.

Graafmachine simulatorIn 2016 is een werkgroep van Terra gestart met een onderzoek naar de mogelijkheden en haalbaarheid van een simulator voor graafmachines. Terra biedt onder andere opleidingen aan in groen, grond en infra. Kenmerkend voor de loonwerksector is het brede scala aan werkzaamheden. Eén van de belangrijkste machines die in de cultuurtechniek worden gebruikt is de hydraulische graafmachine. Het werken met een hydraulische graafmachine vraagt om hele andere vaardigheden dan het besturen van een trekker of het bedienen van een oogstmachine. Om goed met een graafmachine te kunnen werken is het erg belangrijk om het ‘gevoel’ van het bedienen goed in de vingers te krijgen. Het kost relatief veel tijd om deze vaardigheid goed onder de knie te krijgen. Dit is de reden waarom Terra de studenten op verschillende vestigingen wil laten oefenen in een graafsimulator. Terra Meppel mbo krijgt als eerste school een simulator.

De graafsimulatoren is een zeer zinvol hulpmiddel omdat het de effectiviteit van de lestijd vergroot ten opzichte van een echte graafmachine. Er kan met minimale begeleiding van docenten meer geoefend worden. Ook het eindniveau van de studenten wordt verhoogd, omdat er meer en makkelijker geoefend kan worden en is het oefenen in een simulator veiliger, duurzaam en milieuvriendelijk.

In de toekomst kunnen de graafsimulatoren verder uitgebouwd worden met bijvoorbeeld modules voor het werken met een shovel, heftruck of dumper. De simulator bij Terra Meppel mbo zal tijdens de open dagen op 26 en 27 januari 2017 voor het eerst in gebruik worden genomen. Ook drie andere Terra mbo vestigingen krijgen een graafsimulator.

TractorsimulatorBinnen een aantal mbo-opleidingen van Terra is het noodzakelijk om een trekkerrijbewijs (T-rijbewijs) te halen. Met de invoering van het T-Rijbewijs op 1 juli 2015 wordt dit zwaarder en duurder voor de leerling. Om de leerling op een snelle, simpele, flexibele en veilige manier te helpen het praktijkgedeelte van het T-rijbewijs te doorlopen, wil Terra een tractorsimulator inzetten. Door de realisatie van een tractorsimulator kan een leeromgeving geboden worden waarin de leerling onbeperkt kan oefenen in het rijden met een tractor

met aanhangwagen om zich voor te bereiden op het praktijkexamen voor het T-rijbewijs. Doordat het aantal praktijklessen verminderd kan worden, zal dit een flinke besparing per leerling betekenen.

Voor de ontwikkeling en realisatie van de tractorsimulator is Terra in 2015 met tractorfabrikant New Holland een samenwerking aangegaan. Beide partijen werken nauw samen aan de ontwikkeling. De Europese aanbestedingsprocedure voor dit project heeft aan het eind van 2015 geresulteerd in gunning van de bouw van de simulator. In 2016 is de ontwikkeling en bouw van de simulator gestart. Naar verwachting wordt voor de zomer van eind 2017 op vier vestigingen van Terra de tractorsimulator geplaatst en in gebruik genomen. De ontwikkeling en bouw van de simulator wordt mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van het Ministerie van EZ uit Box 3.

Gilde Nieuwe Stijl Binnen de publiek-private samenwerking van de RIF Gilde Nieuwe Stijl is nadrukkelijk aandacht voor de positie van de kwetsbare jongeren. Er is een noodzaak van alternatieve voorzieningen binnen het entree-onderwijs om de doelgroep van kwetsbare jongeren voor de maatschappij te behouden en ze toe te leiden naar zelfstandigheid met een nuttige functie waarbij ze blijvend in hun eigen levensonderhoud kunnen voorzien. Door entree-onderwijs in een bedrijfsmatige omgeving aan te bieden, wordt de kans dat deze groep begeleid kan worden naar regulier werk vergroot.

De opzet was om schooljaar 2015/2016 al met Gildes te starten. Door opstart moeilijkheden zijn de inhoudelijke gesprekken pas vanaf 1 januari 2016 opgang gekomen. Dit heeft tot gevolg dat er geen Gilde gestart kon gaan worden in dat schooljaar. In schooljaar 2016/2017 starten 4 gildes, waarvan 2 in de provincie Groningen en 2 gildes in de provincie Drenthe. Bedrijven en onderwijsinstellingen werken zo nauw mogelijk samen om de onderwijsprogramma’s op elkaar af te stemmen.

FoodweekIn september 2016 heeft de Foodweek, georganiseerd door de Gebiedscoöperatie Westerkwartier, Hanzehogeschool Groningen, Gemeente Groningen en Terra MBO, plaatsgevonden. Leerlingen en studenten van verschillende scholen hebben de gehele voedselproductie rondom de stad Groningen in kaart gebracht. Vanuit Onderwijsgroep Noord waren hierbij leerlingen van Terra Groningen, Winsum, Oldekerk en Meppel betrokken evenals leerlingen van rsg de Borgen. Op de laatste dag van de Foodweek is de Ondernemersdag georganiseerd voor alle stakeholders die betrokken zijn bij het opzetten van het regionale voedselnetwerk. Ook werden op deze dag de eerste resultaten van het onderzoek

37

JAARVERSLAG 2016

gepresenteerd en zijn gezamenlijke vervolgstappen gezet.

Bezig met BijenBijen zijn belangrijk voor de biodiversiteit en zijn een graadmeter voor hoe de natuur ervoor staat. Juist in groene beroepen (akkerbouw, veehouderij en hoveniers) is kennis van bijen van belang voor het terugdringen van bijensterfte. Denk hierbij aan verantwoorde teelt, niet of verminderd gebruik van bepaalde gewasbeschermingsmiddelen en keuze van plantmateriaal in private en publieke tuinen, bermen en andere groenvoorzieningen. Het is daarom van belang dat leerlingen van Terra meer kennis krijgen van de bij en zijn leefomgeving om zo, zij het op kleine schaal, bij te dragen aan het terugdringen van de bijensterfte. Daarmee geeft Terra inhoud aan de begrippen “duurzaamheid” en “natuurbeleving” binnen haar opleidingen.

Suikerunieterrein: Terra verbindtTerra werkt momenteel aan een vernieuwend project op het voormalig Suikerunieterrein (SUT) in Groningen. Samen met de gemeente en partners uit onderwijs en bedrijfsleven gaat Terra de voormalige vloeivelden ontginnen tot een proefkolonie waar innovatie voorop staat: vernieuwende technieken op het gebied voedselproductie, biobased energieproductie, circulaire processen en verbinding met zorg en samenleving.

De enthousiaste gemeente Groningen draagt zorg voor een passende nieuwe infrastructuur. Eind 2016 heeft de regiegroep onder leiding van directeur regionale ontwikkelingen & innovatie de offerteaanvragen uit laten gaan voor het ontwikkelen van een pioniersvestiging op het terrein.

Terra RijschoolIn 2015 werd het Trekkerrijbewijs verplicht voor iedereen die nog 18 moest worden en geen autorijbewijs heeft. Vanwege het grote belang van het behalen van het T-rijbewijs voor leerlingen van veel van de opleidingen die Terra aanbiedt, heeft Terra een plan ontwikkeld voor het geven van rijlessen. Dit heeft eind 2016 geresulteerd in de oprichting van een B.V. voor de Terra Rijschool. Juridisch is de Terra Rijschool ondergebracht in een B.V. om de geldstromen publiek-privaat goed gescheiden te houden. In de loop van 2017 zal de rijschool gebruik gaan maken van de simulatoren die door Terra in samenwerking met tractorfabrikant New Holland worden ontwikkeld. De Rijschool wordt gecoördineerd door TerraNext. Zij beschikt op dit moment over twee lescombinaties, die gebruikt worden in de regio Groningen/Leek en Assen. Voor de regio’s Meppel en Emmen is een samenwerkingsverband aangegaan met respectievelijk rijschool Kruidhof en DIBO Rijopleidingen.

38 39

JAARVERSLAG 2016

3.1 Internationalisering

Terra leidt haar studenten zodanig op dat ze in staat zijn om binnen een EQF functieniveau 2, 3 en 4 in een internationale context kunnen werken op de Nederlandse en Europese arbeidsmarkt. Terra heeft in haar strategie Internationaal gekozen voor twee lijnen: het organiseren van excellente internationale leerplekken (scholen en bedrijven) voor studenten (en docenten) en voor de lijn regionalisering – internationalisering – regionalisering (samenwerking zoeken met bedrijfsleven, overheden, omgeving en onderwijs/ onderzoek in vergelijkbare regio’s om kennis uit te wisselen, kennis te creëren, projecten te initiëren en uit te voeren). De eerste lijn gaat om mobiliteit. We organiseren de internationale leerervaring dusdanig, dat de kwaliteit geborgd is. Kwaliteit betreffende niveau, leeruitkomsten/ -opbrengsten en begeleiding. Dit leidt tevens tot uitbreiding en verdieping van vakkennis en het nog beter vakinhoudelijke functioneren van de opleidingen. Terra wil zich hierdoor ontwikkelen tot een internationaal georiënteerd, innovatief kenniscentrum. Deze ambities staan prominent in het Meerjaren Inverstering Plan (MIP) en in het Excellentiedeel van het Kwaliteitsplan. Terra heeft de kwaliteit en kwantiteit van de mobiliteit op orde en is daarvoor in 2015 beloond met het zogenaamde VET Mobility Charter; een keurmerk, uitgegeven door het Nationaal Agentschap Erasmus+ Education and Training. Onze collega’s ontwikkelen,

in samenwerking met onze buitenlandse partners, meerdere ECVET-modules.

Internationale mobiliteit speelt een belangrijke rol binnen Terra. Er zijn (financiële) middelen om studenten, praktijkopleiders, ondersteuners, docenten en management internationaal te laten mobiliseren. In het kader van internationalisering binnen het onderwijs is Terra vertegenwoordigd in verschillende netwerken en platforms, zoals EUROPEA Internationaal en EUROPEA Nederland, Carrefour Europeèn, Grüne Lernlandschaften, de AOC Raad (Platform Internationalisering), de MBO Raad en het Borderless Network. Terra is verder vertegenwoordigd in een consortium 4Groen, bestaande uit Nordwin College, GroeneWelle en AOC Oost. Deze groep werkt samen met het west/zuid consortium (Wellantcollege, Heliconopleidingen, Citaverde college en Lentiz Onderwijsgroep) bij subsidieaanvragen voor studenten- en medewerkersmobiliteit en aanvragen (en uitvoering) van partnerschappen. Terra is (lead) partner in verschillende projecten en partnerschappen zoals MALTA4Groen (internationale mobiliteit), Peat Valley+, een strategisch partnerschap met drie landen rond de thema’s ‘de veranderende rol van onderwijs (door Regioleren) en Food – verkorte ketens, Grüne Lern Landschaften over interessante groene thema’s voor studenten en docenten en Vertical Plant Life, een strategisch partnerschap over verticale tuinen. Terra

3. LEEROMGEVING

39

JAARVERSLAG 2016

werkt veel samen met bovengenoemde AOC’s. We maken gebruik van elkaars contacten en van samen met internationale partners ontwikkelde leereenheden (ECVET units). De internationale partnerschool zorgt voor bedrijven en verzorgt lessen voor de bezoekende student. De student volg een deel van zijn curriculum in het buitenland en krijgt tevens een assessment over deze zogenaamde ECVET unit in het buitenland. Terra heeft met een aantal partners vergevorderde afspraken (Denemarken, Zweden, Finland, Duitsland) over uitwisselbare leereenheden.

Terra maakt voor de diverse internationale (uitwisselings)projecten gebruik van geldstromen van Erasmus+, sponsoring, eigen budget/cofinanciering. Medewerkers en studenten internationaliseren ook niet-gesubsidieerd: stages in USA, Australië en Canada, uitwisselingsprojecten met min of meer gesloten beurzen, I@home (internationaliseren zonder reizen) en e-projecten. De vestigingen ontvangen regelmatig buitenlandse collega’s en studenten (binnen en buiten Europa) en begeleiden studenten uit het buitenland die hier op stage zijn. Het aantal studenten dat op IBPV gaat, met en zonder subsidie, is gegroeid (23% ) evenals het aantal docenten dat van mobiliteitsgelden en andere projectgelden (strategische partnerschapsprojecten) gebruik maakt (66%). Studenten en docenten van Terra, mbo, waren weer vertegenwoordigd bij de Carrefour Europeen in Polen. Terra is tevens partner in het internationale partnerschapsproject Vertical Plant Life (verticale tuinen).

Docenten, veehouders en studenten van Terra mbo Groningen hebben gezamenlijk een excursie naar bedrijven met Jersey koeien georganiseerd als voorbereiding op een studiereis naar Denemarken, naar de partnerschool en een aantal Deense Jerseybedrijven. Daarnaast wordt samen met onze Deense partner aan een Jersey-ECVET unit gewerkt, een van de internationale doelen in het Excellentieplan. Er is een begin gemaakt met het benoemen van internationale bedrijven waar onze, op vakmatig gebied, excellent presterende studenten hun IBPV mogen doen. De bedrijven voldoen aan de door Terra ontwikkelde criteria voor topbedrijven. In Duitsland, Berlijn/ Potsdam, zijn voor de opleiding Bloem & Design met een aantal preferente bedrijven afspraken gemaakt betreffende stageplaatsen voor Terra-studenten. Met collega’s van de Västra götalandsregionen, Naturbruksförvaltningen in Zweden zijn afspraken gemaakt voor het ontwikkelen van ECVET units. Een aantal studenten mbo heeft verschillende ECVET units gevolgd in het buitenland: Hoof Care, Integrated Pestmanagement en Organic Farming.

Leerlingen van de vo vestigingen Assen en Eelde waren naar Praag, Londen, Berlijn of de Ardennen. Een aantal heeft met succes het Goethe examen afgelegd. De vmbo-vestigingen Eelde, Meppel en Wolvega zijn met leerlingen naar kerstmarkten in Duitsland, Oldenburg, Münster en Bremen geweest om ter plekke bezoekers in het Duits te interviewen. Wolvega organiseerde een internationaliseringsweek met Edukans, een stichting met als doelstelling goed onderwijs in ontwikkelingslanden. Een docent van de vestiging Assen, een van Meppel, twee van Eelde en vier van Wolvega zijn naar Oeganda geweest met Edukans; een prachtige, inspirerende en emotionele reis met de nadruk op activerende didactiek. Vestigingen gaan steeds intensiever om met het thema onderwijs in een internationale setting. Heel positieve en belangrijke ontwikkelingen met het oog op de toekomstbestendigheid van ons onderwijs.

3.2 Privacybeleid

Al onze stichtingen krijgen de komende jaren te maken met de veranderingen in de wetgeving op het gebied van Informatie Beveiliging & Privacy (IBP). Om te kunnen voldoen aan eisen weten regelgeving is in opdracht van het College van Bestuur binnen de Ondersteunende Diensten (OD) de projectgroep IBP geformeerd met daarin vertegenwoordigers van verschillende afdelingen. Deze projectgroep is in feite de kwartiermaker voor het te ontwikkelen IBP-beleid. De eerste fase van het traject is gericht op deskundigheidsbevordering en informatievoorziening. Op de portal van de verschillende stichtingen is een begin gemaakt met het verspreiden van informatie over IBP. Op uitnodiging van afdelingen en vestigingen wordt vanuit de projectgroep gesproken over dit thema.

Binnen Terra zijn de vestigingen in Groningen en Eelde bezocht. Bij deze bezoeken blijkt duidelijk dat het thema privacy leeft. Men is zich er terdege van bewust dat privacy in de huidige digitale tijd niet iets is waarmee achteloos omgegaan kan worden. Tegelijkertijd leven er veel vragen over waar we ons aan te houden hebben en hoe we onze (kwetsbare) informatie (beter) kunnen beveiligen. Met andere woorden zijn er richtlijnen, is er beleid? Zijn processen beschreven? Zijn rollen en verantwoordelijkheden duidelijk belegd? De eerste indruk is dat er veel op adhoc-basis gebeurt.

Om de staat van het IBP-beleid goed in beeld te krijgen, heeft Kennisnet een nulmeting ontwikkeld. Deze vrij omvangrijke nulmeting -85 stellingen- wordt nu als eerste uitgezet binnen de Ondersteunende Diensten. Op basis daarvan wordt een eerste prioritering gemaakt,

40 41

JAARVERSLAG 2016

waarmee zo snel mogelijk de vestigingen benaderd worden. Op deze manier willen we uiteindelijk komen tot een gedragen IBP-beleid en nog belangrijker een algehele bewustwording waar het de privacy van leerlingen, studenten, ouders en medewerkers betreft. Als eerste concrete stap zal de projectgroep een voorstel voor een IBP-beleidsplan (basisdocument) en een stappenplan ‘datalekken’ opleveren.

3.3 Arbo & Veiligheidsbeleid

Op advies van de Arbodienst is in het verslagjaar aandacht besteed aan de risico’s uit de Risico Inventarisatie en Evaluatie (RI&E). De Arbodienst heeft in 2015 geadviseerd om niet vierjaarlijks de locaties te bezoeken maar dit minstens jaarlijks te doen. Zo wordt de Arbo-expertise van OD beter benut en worden risico’s geminimaliseerd. Om het veiligheidsbewustzijn bij de scholen te vergroten is de afdeling H&F in november 2016 gestart met Arbo- en veiligheidsaudits op basis van branchevragenlijst van de Arboscan VO. Uit deze lijst wordt jaarlijks een aantal onderwerpen gekozen waar de nadruk op ligt. In 2016 en 2017 zijn dit de bedrijfshulpverlening, brandpreventie, liften, legionella, orde en netheid handvaardigheid/technieklokalen, keuringen (elektrische) handgereedschappen, ladders, gevaarlijke stoffen en elektriciteit en gassen.De meest in het oog springende adviezen van de Arbodienst waren: • Bij de inventarisatie is gebleken dat er risico’s worden

gemist, daarom is aanbevolen om niet vierjaarlijks de locaties te bezoeken maar dit minstens jaarlijks te doen. Zo wordt de Arbo-expertise van het bestuursbureau vaker benut en wordt beter de vinger aan de pols gehouden bij het identificeren en beheersen van risico’s.

• Overweeg om formeel tijd beschikbaar te stellen aan de veiligheidscoördinatoren van de vestigingen om hun preventietaken goed te kunnen uitvoeren.

• Gebruik de output van de RI&E maar vooral ook de input van gebruikers en veiligheidsfunctionarissen in een zo vroeg mogelijk stadium bij nieuw- en verbouwplannen.

Gebleken is dat het schoolveiligheidsbeleid en het eigenaarschap nog verder verbeterd kunnen worden. Samen met Onderwijs en Kwaliteitszorg (sociale veiligheid leerlingen), Personeel en Organisatie (sociale veiligheid medewerkers) en Huisvesting en Facilitaire zaken (fysieke veiligheid) worden deze vraagstukken uitgewerkt.

In december 2016 zijn 5 van de 11 vestigingen ge-audit en de bevindingen zijn aan CvB, regiodirecteuren en de vestigingen gerapporteerd.

In 2016 is een start gemaakt om het schoolveiligheidsbeleid te revitaliseren. Binnen Terra is besloten om het eigenaarschap van Arbo- en veiligheid binnen het vestigingsmanagementteam te beleggen en te borgen. Daarnaast formeert iedere vestiging een schoolveiligheidscommissie die verantwoordelijk is voor de diverse Arbo- en veiligheidsaspecten. Zij rapporteren hierover aan het VMT. Het VMT legt vervolgens verantwoording af aan de regiodirectie.

3.4 Inkoop en aanbesteden

INKOOP EN CONTRACTBEHEERHet overgrote deel van goederen en diensten wordt doelmatig en rechtmatig ingekocht. Om dit nog beter te bewaken is op advies van de accountant gestart om per kwartaal een voortschrijdend jaargemiddelde van de uitgaven te maken. Hierdoor kan eerder wordt gesignaleerd of er Europees, nationaal, dan wel meervoudig onderhands moet worden aanbesteed. Op basis van één van de kwartaal spendanalyses is bij Terra in 2016 geconstateerd dat er op een aantal inkoopsegmenten nog verbetering mogelijk is.

Afgeronde Europese aanbestedingen 2016• Per 1 februari 2016 is de Noord Nederlandse

Reinigingsdienst (NNRD) uit Drachten de nieuwe dienstverlener voor afvaldiensten.

• Per 1 mei 2016 is Asito de nieuwe schoonmaakdienstverlener.

• Per 1 april 2016 is Axians de nieuwe leverancier voor het draadloze ICT netwerk.

• Per 1 augustus 2016 is UVO vervoer BV bij Terra Winsum de nieuwe dienstverlener voor leerlingenvervoer.

Lopende Europese aanbestedingen• In oktober 2016 is gestart met de aanbesteding

Marketing en Communicatie dienstverlening.

ContractbeheerGoed contractbeheer is een belangrijke de basis onder de bedrijfsvoering In september 2016 is gestart met het op orde brengen van deze basis door het opzoeken en registreren van alle contracten in een centraal contractenregister. Dit omvat alle contracten die de Stichtingen en OD hebben afgesloten voor leveringen en diensten, maar ook worden de huur- en verhuurcontracten geregistreerd. Op 31 december 2016 waren 310 contracten geregistreerd en daarvan heeft het merendeel betrekking op H&F. Het doel van de registratie is enerzijds het inzichtelijk maken van contracten die zijn afgesloten binnen OGN en anderzijds de bewaking van contracten op haar termijnen en

41

JAARVERSLAG 2016

rechtmatigheid. Eveneens wordt inzichtelijk welke verplichtingen de instellingen zijn aangegaan.

3.5 Huisvesting

In 2016 zijn de voorbereidingen getroffen voor een opname van de actuele onderhoudsstaat van alle gebouwen. Op basis van deze opnames wordt dan een meerjaren onderhoudsplan opgesteld, waarop vervolgens ook strategisch en financieel gefundeerd huisvestingsbeleid gebaseerd wordt. Hiermee wordt de basis voor vastgoedbeleid en –beheer op orde gebracht.

Gezonde school vignet Het Voedingscentrum heeft, in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) de richtlijnen Gezondere Kantines opgesteld. Heel veel van het assortiment dat Terra Eelde in de kantine verkocht werd is een stuk gezonder geworden. Dat leverde uiteindelijk zoveel op dat Terra Eelde het Gezonde School Vignet verkreeg.

Nieuwbouw EmmenTerra ziet af van nieuwbouw in Emmen voor vmbo en mbo op het beoogde terrein aan de Langgrafweg. De locatie is onder andere afgevallen vanwege de verkeersveiligheid en de beperkte grootte van het terrein in relatie tot de onderwijskundige ambities. Thans wordt onderzoek gedaan naar het bouwen op een tweetal alternatieve locaties: het voormalige dierenpark in Emmen of op het eigen terrein aan de Huizingsbrinkweg.

Het afzien van nieuwbouw op het terrein van de Langgrafweg heeft gevolgen voor de financiële waardering van de grond. De grond staat nu tegen verkrijgingsprijs op de balans. Nu het terrein niet in gebruik wordt genomen voor nieuwbouw dient de marktwaarde te worden getaxeerd. Als deze lager is dan de verkrijgingsprijs dient een bijzondere afwaardering plaats te vinden. De marktwaarde is getaxeerd op € 495.000, het geen een afwaardering betekent van ruim € 2 mln. Deze afwaardering is in de cijfers van 2016 verwerkt.

42 43

JAARVERSLAG 2016

3.6 Digitalisering

LEREN EN ICT

Deelnemersadministratieprogramma en ELO MagisterIn 2016 zijn meerdere gesprekken gevoerd met de leverancier van het programma Magister. Magister is het programma dat wordt gebruikt voor deelnemersadministratie en de elektronische leeromgeving van Terra. De gesprekken zijn gevoerd mede om het feit dat er veel storingen waren en de strategie van de leverancier niet voldoende duidelijk was. Inmiddels is bekend dat Magister 5 voor het mbo niet wordt doorontwikkeld. Dit is de reden geweest om het programma Magister 5 te splitsen. Het resultaat is dat het Terra vo nu werkt met Magister 6 en het Terra mbo met Magister 5. De splitsing is afgerond en er is voorlopig een stabiele omgeving. Als gevolg van de gewijzigde strategie vindt er binnen OGN een heroverweging plaats over het gewenste toekomstige applicatielandschap. De heroverweging betreft niet alleen het deelnemersadministratiepakket en de ELO maar ook het roosterprogramma en programma’s t.b.v. formatieplanning.

Doorontwikkeling BRONDe uitwisseling van gegevens tussen de Terra mbo-instellingen en DUO is gewijzigd. Het gaat hierbij om de inschrijfgegevens, opleiding, diploma en resultaatgegevens. Mutaties worden niet meer handmatig verstuurd maar vinden bij invoering direct plaats bij DUO. Het bouwen en testen van de conversie van de oude BRON-bestanden en van de wijzigingen in de programmatuur duurde in totaal 9 maanden. De conversie is goed verlopen.

LeerlingenlaptopsBinnen alle stichtingen zijn trajecten gestart waarbij leerlingen een laptop van de school gebruiken en waarbij de ouders in termijnen een bijdrage betalen. In totaal zijn hiervoor in 2015 en 2016 circa 2300 laptops aangeschaft. In 2016 is door productieproblemen de bestelling te laat geleverd op de scholen. Momenteel zijn er gesprekken met de leverancier om te late levering in de toekomst te voorkomen. Er is door Terra veel aandacht besteed aan het optimaliseren van het beheer van de laptops. Dit heeft geresulteerd in minder vragen rondom beheer en gebruik van de apparatuur. Een belangrijk aandachtspunt m.b.t. de leerlinglaptops is het afhandelen van schades door onzorgvuldig gebruik. (Schades die buiten de garantie vallen). Momenteel wordt, samen met de leverancier, naar een geschikte oplossing voor dit probleem gezocht.

INFRASTRUCTUURIn 2016 is gestart met de vervanging van alle apparatuur m.b.t. bedrade en draadloze verbindingen. Dit is een groot project bestaande uit de volgende fases:• metingen op alle vestigingen ten behoeve van

plaatsbepaling van apparatuur draadloze dekking (accesspoints);

• adequate bekabeling op alle vestigingen;• plaatsen van de benodigde apparatuur ten behoeve

van draadloze dekking (accesspoints);• inrichten en testen door Ondersteunende Diensten of

de basisinrichting voldoet aan onze eisen en wensen van gebruikers;

• uitrol van de nieuwe apparatuur (switches) en ingebruikname van nieuwe netwerk.

Inmiddels is het project bijna afgerond. De laatste vestiging zal vermoedelijk in februari worden opgeleverd. De ervaringen zijn positief.

43

JAARVERSLAG 2016

4.1 Personeel in kerncijfers

MEDEWERKERSTerra heeft ongeveer 750 medewerkers, verdeeld over 500 fte. De medewerkers Terra uitgesplitst in man en vrouw:

Verdeling van de medewerkers Terra naar de diverse leeftijdscohorten.

< 25 jaar 25 tot 35 jaar 35 tot 45 jaar 45 tot 55 jaar 55 tot 65 jaar >65 jaar totaal

1,6 % 20,7% 22,2% 25,0% 30,3% 0,1% 100 %

FORMATIEOm de risico’s ten aanzien van het aangaan van verplichtingen jegens medewerkers zoveel mogelijk te beperken, worden nieuwe benoemingen en uitbreidingen van de betrekkingsomvang waar mogelijk in tijdelijke dienst aangegaan. Organisatie breed wordt gestreefd naar een flexibele schil tussen de 10 en 15%.

Tot en met december 2016 bedroeg het percentage flexibele schil van Terra 15,01%. De additionele middelen zijn inmiddels toegekend en de formatie is op basis van de definitieve leerlingaantallen berekend voor het schooljaar 2016-2017.

4. MEDEWERKERS

VROUW52%

MAN48%

44 45

JAARVERSLAG 2016

In de tabel hieronder staat het overzicht van de flexibele schil per 31/12 2016:

Aanstellingen fte %

Onbepaalde tijd (netto) 450,47 84,99

Bepaalde tijd eigen dienst 57,06 10,77

Flex/ detachering/ ZZP 22,48 4,24

Totaal 530,01 100

Daarnaast is er voor de BVE-sector een contract gesloten met WW+ voor de begeleiding van “oud medewerkers” naar werk. Dit zijn vaak maatwerktrajecten.

4.2 Personeelsbeleid

STRATEGISCH HRM-BELEIDVoor het realiseren van de ambities én een toekomstbestendige organisatie, is onder andere strategisch HRM-beleid een voorwaarde. In 2016 is de HRM-strategie 2016-2020 vastgesteld, waarin richtinggevende principes en inhoudelijke speerpunten voor de komende jaren zijn geformuleerd. Het is een richtinggevend document, dat een stip aan de horizon biedt voor waar we met onze human resources naar toe willen. Belangrijke thema’s in het strategisch HRM-beleid zijn in het kader weergegeven:

Thema’s en subthema’s HRM-strategie1. Organisatie-ontwikkeling: management

development | teamvorming en teamontwikkeling | lerende organisatie

2. Professionalisering: talentmanagement| investeren in leren | lerarenregister/schoolleidersregister

3. Strategische personeelsplanning4. Duurzaamheid en vitaliteit: employability | een

gezonde balans werk-privé | verzuim-management.

HR-thema Stand van zaken

Organisatie-ontwikkeling

• Bij Terra loopt inmiddels een MD-¬traject (management development). • De teamontwikkeling is inmiddels binnen Terra opgepakt door de inzet van Ben van der

Hilst en zijn visie op de emergente school.

Professionalisering • De wetgeving rondom het lerarenregister ligt momenteel bij de Eerste Kamer. Een wettelijke verplichting zal waarschijnlijk pas in 2026 plaatsvinden.

Strategische personeelsplanning (SPP)

• Aan dit thema is hoge prioriteit toegekend gezien de verwachte krimp in leerlingenaantallen en verandering van de omgeving van de organisatie. SPP zal op projectmatige wijze vormkrijgen. Er is gekozen om te starten met een pilot binnen twee scholen van Terra Emmen. Deze pilot is in november 2016 gestart en zal naar verwachting in april 2017 afgerond worden.

Duurzaamheid en vitaliteit

• Naar aanleiding van de evaluatie onder leidinggevenden van de dienstverlening door de bedrijfsarts is afgesproken om de verzuim¬visie te herijken en de verschillende partijen in het verzuimproces een rol te laten innemen die past bij de organisatieontwikkeling. Waar mogelijk wordt versterking van het leiderschap op verzuim¬gebied in de MD-trajecten meegenomen. Met de arbodienst Zorg van de Zaak zijn afspraken gemaakt over een meer pro-actieve dienstverlening.

Overig • In december is een medewerkersonderzoek uitgevoerd door Effectory onder alle medewerkers van Terra. Daarbij is aangehaakt op het contract tussen de mbo raad en Effectory waardoor een goede benchmark uitgevoerd kan worden. In februari zullen de resultaten ter beschikking gesteld worden van alle leidinggevenden.

45

JAARVERSLAG 2016

WERKGROEP BELONINGSDIFFERENTIATIEIn 2015 hebben het College van Bestuur en het dagelijks bestuur van de ondernemingsraad van Terra in gezamenlijkheid een opdracht aan een werkgroep gegeven met betrekking tot beloningsdifferentiatie c.q. functiemix. In 2016 is onderzocht of er tot invoering van de LC-functie dan wel een tijdelijke beloningsdifferentiatie overgegaan zou kunnen worden. De werkgroep, bestaande uit een aantal leidinggevenden, drie OR-leden en twee P&O-adviseurs, heeft inmiddels een vervolgopdracht gekregen om een concreet voorstel te beschrijven, aangaande de invoering van de LC-functie bij Terra. De verwachting is dat in het eerste kwartaal van 2017 besluitvorming hierover plaatsvindt.

GEZONDHEIDSMANAGEMENTHet ziekteverzuimpercentage 1 is in de deze periode vastgesteld op 7,3% en is hiermee ruim boven de grens van 5% gekomen. Deze stijging van het ziekteverzuim is toe te schrijven aan meerdere vestigingen. De ziekteverzuimgegevens van de afzonderlijke vestigingen laten een grillig verloop zien. Dit hangt mede samen met de grootte van een vestiging. Zo kan één zieke medewerker op een kleine vestiging leiden tot hoger ziekteverzuimcijfer dan één zieke medewerker op een grote vestiging.Het voortschrijdend verzuimpercentage over de afgelopen 12 maanden is ook boven de grens van 5% en is berekend op 5,8%. Bij een aantal vestigingen is er opnieuw gekeken hoe we het ziekteverzuim naar beneden kunnen krijgen.

Verder is in de zomer van 2016 een evaluatie van de dienstverlening van de bedrijfsarts gemaakt. Uit deze evaluatie is een aantal aandachtspunten naar voren gekomen, die onder andere betrekking hebben op het verzuimbeleid en de wijze waarop de organisatie de bedrijfsarts inzet. Het op de juiste wijze inzetten van de bedrijfsarts hangt mede samen met een heldere visie op verzuim en de rol van medewerkers, leidinggevenden, P&O en de bedrijfsarts daarbij. Het huidige verzuimbeleid is grotendeels procedureel ingericht. De verzuimvisie zal daarom in 2017 worden herijkt en in samenhang met de HRM-strategie worden gebracht. Onderdeel is verder het versterken van leidinggevenden in het stellen van effectieve adviesvragen aan de bedrijfsarts, zodat deze een gerichter advies kan geven.

VOORKOMING WACHTGELDVERPLICHTINGENBij Terra wordt al bij aanstelling een pro-actief beleid gevoerd ter voorkoming wachtgeldverplichtingen. Dat lukt niet altijd. Medewerkers waarbij wachtgeldverplichtingen ontstaan zijn in beeld en actief benaderd als er mogelijkheden zijn voor herintreding in het arbeidsproces. Bij de verdere ontwikkeling van het HRM-beleid zal de beheersing meer beleidsmatig uitgevoerd worden.

46 47

JAARVERSLAG 2016

Legenda:Norm De norm is het geaccepteerde ziekteverzuim in een kalenderjaar. Deze norm is in april 2012 besproken tussen

Raad van Toezicht en College van BestuurZV1 Aantal gewogen kalenderdagen ziekteverlof van het reguliere personeel, gedeeld door de gemiddelde

personeelssterkte (GAP) en gedeeld door het aantal kalenderdagen van de rapportageperiode, maal 100%ZV2 Idem als ZV1 maar exclusief ziektegevallen die langer dan een jaar hebben geduurdVG Het voortschrijdend gemiddelde ziekteverzuim op basis van ZV1

4.3 Professionalisering

OGN-ACADEMIE

Professionalisering en OGN-academieBinnen de stafdienst P&O is de OGN-academie gepositioneerd, welke allerlei vragen met betrekking tot professionalisering oppakt. De scholingsactiviteiten zijn voornamelijk in gesprek met de scholen tot stand gekomen. Ook vernieuwde weten regelgeving kan aanleiding geven tot scholing. Afgelopen jaar is er zowel weer een open aanbod alsmede een aantal maatwerktrajecten georganiseerd. ook heeft de OGN-academie een symposium georganiseerd rondom teamontwikkeling en teamvorming georganiseerd, het OGN congres en een masterclass over motivatie georganiseerd.

Het uiteindelijke streven is dat de OGN-academie is waar nodig tegemoet te komen aan diverse collectieve professionaliseringsvragen van de organisatie: van een training op een vestiging tot loopbaangerichte opleidingen en workshops, tot kenniscafé tot leernetwerk. Daarbij geldt: De OGN-academie is er voor iedereen: voor docenten, voor onderwijsondersteunend personeel en voor het management. In 2016 zijn er diverse cursussen en trainingen georganiseerd. De feedback die hierover gegeven is, is positief.

0,0

2,0

4,0

6,0

8,0

10,0

Janu

ari

Febr

uari

Maa

rt

Apri

l

Mei

Juni

Juli

Augu

stus

Sept

embe

r

Okto

ber

Nov

embe

r

Dece

mbe

r

ZV1 ZV2 Bovengrens VG

Overzicht ziekteverzuim

47

JAARVERSLAG 2016

De volgende activiteiten zijn door de OGN-academie ontwikkeld en aangeboden die ook door medewerkers van Terra zijn gevolgd:• mentorentraining;• opleiding voor docentencoaches;• opleiding voor rekenspecialist;• excel;• sociale veiligheid op internet; • online tools in de les;• samenwerken en feedback geven;• leidinggeven aan vergaderingen;• opleiding voor (technisch) onderwijsassistent;• correct Nederlands;• EHBO;• werkdruk;

• basistraining en updatetraining voor vertrouwenscontactpersonen;

• voeren van loopbaangesprekken;• effectief communiceren;• persoonlijk leiderschap;• dynamiek in groepsprocessen;• leidinggeven aan bijeenkomsten.

Verder heeft de OGN-academie een aantal OGN brede bijeenkomsten georganiseerd:• seminar Teamvorming en teamontwikkeling met o.m.

Ben van der Hilst;• OGN congres met een inleiding door Claire Boonstra en

vele workshops;• masterclass Alexander Minnaert;

48 49

JAARVERSLAG 2016

5.1 Jaarrekening

RESULTAATTerra heeft het jaar 2016 afgesloten met een negatief financieel resultaat van € 3.569.031 (2015: positief € 1.535.555). Het gaat hierbij om het geconsolideerde resultaat. Het exploitatieresultaat over 2016 is als volgt bestemd:

2016 2015

Toevoeging aan de Algemene Reserve -3.475.990 25.213

Toevoeging aan de Bestemmingsreserve

‘Toekomstbestendig Terra’ 0 1.549.000

Onttrekking aan de Bestemmingsreserve

‘AOC Terra’ (privaat) -93.041 -38.658

Toevoeging aan de Bestemmingsreserve

‘Tractorsimulatie’ 0 0

Exploitatieresultaat -3.569.031 1.535.555

Het hoge negatieve resultaat is ontstaan door drie incidentele posten. Het gaat hierbij om het volgende:

Waardevermindering van het terrein Langgrafweg in Emmen 2.055.000

Opnemen voorziening seniorenverlof 1.299.000

Extra afschrijvingslast gebouwen Oldekerk 279.000

Totaal 3.633.000

5. FINANCIËN

49

JAARVERSLAG 2016

De waardevermindering van het terrein Langgrafweg in Emmen is het gevolg van een nieuw uitgevoerde externe taxatie van deze grondpositie te Emmen. Het bedrag van de waardevermindering is bepaald op basis van de verwachte opbrengstwaarde van de activa op een actieve markt. De waardevermindering is ten laste gebracht van de staat van baten en lasten over het kalenderjaar 2016.

Op basis van afspraken in de cao-MBO en de regelgeving daaromtrent, moet er vanaf 2016 een voorziening seniorenverlof te worden gevormd. De voorziening seniorenverlof is een voorziening voor de verplichting voor nog op te nemen verlof die ontstaat bij toekomstige deelname van medewerkers aan deze regeling en de verplichting aan huidige deelnemers aan de regeling voor de komende vijf jaar. Deze voorziening is alleen opgenomen voor medewerkers die niet onder de overgangsregelingen vallen.

In 2016 is sprake van een extra afschrijvingslast voor de gebouwen in Oldekerk. Als gevolg van een update in de administratiesoftware, enige jaren geleden, zijn de gegevens van de gebouwen Oldekerk niet correct overgezet naar de nieuwe administratie. Hierdoor is er in voorgaande jaren te weinig afgeschreven en is het saldo van ultimo 2015 in 2016 in één keer ten laste van het resultaat gekomen. 2016 was het laatste jaar van afschrijving van deze gebouwen.

Zonder deze incidentele posten zou sprake zijn geweest van een positief resultaat van € 64.000.

Dit resultaat ontstaat door hogere baten dan begroot. Het gaat om een bedrag van € 2.755.000. Maar ook de lasten zijn hoger dan begroot. De lasten, exclusief de incidentele posten, zijn € 2.691.000 hoger dan begroot.

De hogere baten bestaan uit de volgende bijdragen:

hogere rijksbijdrage EZ 672.000

Hogere geoormerkte subsidies 1.277.000

Hogere niet-geoormerkte subsidies 289.000

Lagere investeringssubsidies 270.000-/-

Lagere overige overheidsbijdragen en -subsidies 8.000-/-

Lagere cursusgelden 8.000-/-

Hogere omzet van TerraNext Markt en TerraStart 227.000

Hogere overige baten (waaronder bijdragen Samenwerkingsverbanden) 576.000

Totaal 2.755.000

Voor de rijksbijdrage EZ was in de begroting rekening gehouden met een indexering. De indexering komt hoger uit dan was ingeschat.De geoormerkte subsidies komen hoger uit door de besteding van de subsidies met betrekking tot de MIP, de tractorsimulator en de RIF Westerkwartier. De niet-geoormerkte subsidies komen hoger uit door de besteding van de bijdrage voor de kwaliteitsafspraken MBO en de ontvangen prestatiesubsidie voor de VSV.

In voorgaande jaren werden onder de overige subsidies OCW/EZ de, in het kader van de onderwijsbekostiging, in het verleden ontvangen en in het boekjaar vrijgevallen subsidies verantwoord die aangewend zijn voor het doen van investeringen. Met ingang van 2016 wordt deze bate (investeringssubsidies) gesaldeerd met de afschrijvingen.

In voorgaande jaren werden bij de overige overheidsbijdragen en -subsidies de, in het kader van de

gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de huisvesting, in het verleden ontvangen en in het boekjaar vrijgevallen subsidies verantwoord die aangewend zijn voor het doen van investeringen. Met ingang van 2016 wordt deze bate gesaldeerd met de afschrijvingen.

Het gaat hierbij om het wettelijk cursusgeld voor BBL-leerlingen van 18 jaar en ouder. Het aantal studenten is lager. Er zijn in 2016 aan 275 studenten facturen gestuurd (2015: 318).

De baten uit niet bekostigd onderwijs, uitgevoerd door TerraNext Markt en TerraStart komt hoger uit dan begroot. Eind 2015 is TerraStart begonnen met het op projectbasis aanbieden van contractonderwijs via Gemeenten. Dit is in 2016 verder uitgebouwd. Omdat het voor een deel om nieuwe projecten gaat is er voorzichtig begroot.

50 51

JAARVERSLAG 2016

De overige baten bestaan uit verhuur, detachering personeel, ouderbijdragen en overige.De opbrengst voor verhuur komt hoger uit dan begroot door een huuropbrengst voor terreinen in Emmen. Dit was bij het opmaken van de begroting nog niet bekend.In 2016 zijn meer medewerkers gedetacheerd dan waar bij het opmaken van de begroting rekening is gehouden. De begroting wordt gemaakt op basis van de informatie die bekend is bij het opmaken van de formatiebegroting in oktober. Over het algemeen is sprake van jaar contracten, waarbij pas aan het einde van het schooljaar bekend wordt of deze worden voortgezet.Dat de post overige hoger is dan begroot komt voornamelijk door een hogere bijdrage van de Samenwerkingsverbanden. De 7 VO vestigingen van Terra nemen deel in 5 verschillende Samenwerkingsverbanden, die ieder hun eigen werkwijzen en bijdrageregels kennen. De opbrengst wordt geboekt op basis van de inzet van personeel en eventuele andere kosten die uit deze bijdrage worden betaald. In 2016 zijn meer middelen van de Samenwerkingsverbanden ontvangen dan in voorgaande jaren, waardoor de bestedingen ook hoger uitkomen.

De hogere lasten bestaan uit de volgende extra kosten:

Hogere personeelslasten 1.525.000

Lagere afschrijvingslasten 731.000-/-

Hogere huisvestingslasten 77.000

Hogere overige lasten 1.777.000

Hogere financiële baten en lasten

43.000

Totaal 2.691.000

De personeelslasten zijn hoger dan begroot. De bruto lonen en salarissen van het personeel met een aanstelling bij Terra zijn lager dan begroot, omdat een aantal kosten waarmee rekening was gehouden in de begroting niet zijn gemaakt. De sociale lasten en de pensioenpremies zijn hoger dan begroot als gevolg van een hoger premiepercentage dan waar bij het opmaken van de begroting rekening is gehouden. De dotaties personele voorzieningen zijn hoger dan begroot. Het gaat hierbij om wachtgeldvoorziening, voorziening langdurig zieken en de voorziening ambtsjubilea.De kosten voor personeel niet in loondienst zijn ook hoger dan begroot. Zowel de kosten voor inhuur van personeel als de bijdrage dienstverlening aan Onderwijsgroep Noord zijn hoger dan begroot. De post overige is nagenoeg gelijk aan de begroting.

De afschrijvingen zijn lager dan begroot. Voornamelijk door aanpassing van de afschrijvingstermijnen van de gebouwen in Emmen, omdat de geplande nieuwbouw later in gebruik wordt genomen.

De huisvestingslasten zijn iets hoger dan het bedrag dat is begroot. Dit is het gevolg van hogere kosten voor onderhoud van gebouwen.

De overige lasten zijn hoger dan begroot. De overige lasten bestaat uit administratie- en beheerslasten, inventaris, apparatuur en leermiddelen, dotatie overige voorzieningen en overige. De administratie- en beheerslasten komen lager uit dan begroot. De andere drie onderdelen komen hoger uit dan begroot.

In de loop van 2016 zijn met het College van Bestuur afspraken gemaakt met betrekking tot extra besteding van middelen. Afgesproken is dat maximaal voor € 500.000 aan extra kosten gemaakt mag worden, vooruitlopend op te verwachten extra inkomsten aan het einde van het kalenderjaar. Deze extra kosten zijn voornamelijk ten laste van personeel en overige lasten gekomen.

De rentebaten zijn lager dan begroot en de rentelasten zijn nagenoeg gelijk aan de begroting.

TerraRijschoolIn 2016 is TerraRijschool BV opgericht. In deze BV zijn de activiteiten met betrekking tot het tractorrijbewijs ondergebracht. Deze BV is een 100% deelneming van Terra, waardoor er voor Terra, naast een enkelvoudige jaarrekening, een geconsolideerde jaarrekening moet worden opgesteld. Het resultaat van TerraRijschool BV is € 53.080 negatief. Dit negatieve resultaat wordt veroorzaakt door de aanloopkosten die in 2016 gemaakt moesten worden om de activiteiten op te starten. Dit negatieve resultaat wordt ten laste van het private vermogen van Terra gebracht.

Een uitgebreide toelichting op de verschillen tussen realisatie en begroting staat bij de afzonderlijke posten in de jaarrekening.

BESTEMMINGSRESERVESZoals in voorgaande jaren al is aangegeven krijgt Terra in de komende jaren te maken met een aantal ontwikkelingen die een grote impact op de organisatie en de middelen zullen hebben. Het gaat daarbij met name om de gevolgen van de daling van het aantal leerlingen en de gevolgen van onderwijskundige ontwikkelingen zoals Passend Onderwijs en Focus op Vakmanschap. Dit brengt niet alleen een extra inspanning met zich mee maar tevens extra onzekerheden en daarmee ook risico’s.

51

JAARVERSLAG 2016

Voor deze ontwikkelingen zullen jaarlijks middelen worden gereserveerd binnen de begroting. Het gaat hier echter om meerjarige ontwikkelingen waarbij sprake kan zijn van een mismatch tussen de inzet van extra middelen en daarmee gerealiseerde besparingen of opbrengsten. De kost gaat immers doorgaans voor de baat uit. Met de verdeling van het resultaat van 2013 is € 1.126.000 naar deze bestemmingsreserve gegaan, in 2014 € 1.500.000 en in 2015 € 1.549.000. De mogelijke aanwending van deze bestemmingsreserve zal alleen geschieden vanuit goedkeurende besluitvorming door het College van Bestuur.

FINANCIËLE KENGETALLENOp basis van de jaarrekening kunnen de volgende financiële kengetallen worden berekend:

2016 2015

Solvabiliteit 1 0,57 0,61

Solvabiliteit 2 0,62 0,63

Liquiditeit (current ratio) 1,37 1,30

Liquiditeit (quick ratio) 1,33 1,27

Rentabiliteit -0,06 0,02

Solvabiliteit 1 (verhouding eigen vermogen / totaal vermogen) is lager dan in 2015. De ratio blijft binnen de, door de Inspectie van het Onderwijs in het ‘Toezichtkader bve 2012’ gehanteerde, bandbreedte van 0,20 tot 0,60. Relatief gezien is de daling van het eigen vermogen is groter dan de daling van het totale vermogen, waardoor de solvabiliteitsratio daalt.

Solvabiliteit 2 (verhouding eigen vermogen + voorzieningen / totaal vermogen) is in 2016 0,01 lager en blijft boven de, door de Inspectie van het Onderwijs in het ‘Toezichtkader bve 2012’ gehanteerde, bandbreedte van 0,20 tot 0,60. Het eigen vermogen is afgenomen door het negatieve resultaat van 2016. De voorzieningen nemen echter toe door het opnemen van de voorziening voor het seniorenverlof. Per saldo neemt het bedrag van het eigen vermogen + de voorzieningen af ten opzichte van 2015.De langlopende schulden nemen af met het bedrag van de jaarlijkse aflossing op de leningen. Er zijn in 2016 geen nieuwe leningen afgesloten. De kortlopende schulden zijn daarentegen hoger dan in 2015. Relatief gezien is de afname van het totaal vermogen lager dan de afname van het eigen vermogen + voorzieningen.

Het eigen vermogen is voldoende groot om bij te sturen in het geval van veranderende omstandigheden die een nadelige invloed hebben op de exploitatie.

De liquiditeit – current ratio (vlottende activa / vlottende passiva) is toegenomen ten opzichte van 2015. De door de Inspectie van het Onderwijs in het ‘Toezichtkader bve 2012’ gehanteerde, ondergrens is vastgesteld op 0,5. De current ratio van 1,37 ligt daar ruim boven.Zowel de vlottende activa als de vlottende passiva zijn hoger dan in 2015. De relatieve toename van de vlottende activa is hoger dan de relatieve toename van de vlottende passiva, waardoor de ratio hoger wordt. De liquiditeit kan als ruim voldoende worden beschouwd.De liquiditeit – quick ratio (vlottende activa - voorraden / vlottende passiva) is toegenomen ten opzichte van 2015. Ook deze ratio ligt ruimt boven de, door de Inspectie van het Onderwijs in het ‘Toezichtkader bve 2012’ gehanteerde, ondergrens van 0,5. De rentabiliteit (resultaat gewone bedrijfsvoering / totale baten uit gewone bedrijfsvoering x100) is lager dan in 2015 en door het negatieve resultaat van 2016 negatief. Het negatieve resultaat wordt veroorzaakt door drie incidentele posten; de waardevermindering van het terrein in Emmen, de extra afschrijvingslast van de gebouwen in Oldekerk en de opname van een voorziening seniorenverlof. Wanneer het resultaat wordt gecorrigeerd met deze posten is er sprake van een positief resultaat. Ondanks de negatieve rentabiliteit, kan worden geconcludeerd dat de exploitatie op orde is.

5.2 Begroting 2017

INLEIDINGDe cyclus van plannen maken, begroten, uitvoeren, rapporteren en verantwoorden start met ontwikkelbrief en een bestuurlijke agenda van het College van Bestuur. In juli 2016 is een begrotingsbrief ontvangen van het College van Bestuur, met daarin de kaders voor het kalenderjaar 2017 en schooljaar 2017-2018. De begrotingsbrief is tevens besproken met de Raad van Toezicht.In de begrotingsbrief staan de financiële kaders, de omgevingsfactoren en de financiële effecten daarvan, alsmede de vastgestelde strategische thema’s die vertaald worden naar budgetten. Deze begrotingsbrief vormt de basis van de budgetverdeling en omvat tevens de opdracht aan het Managementteam om de verdere keuzes te maken die leiden tot een sluitende, realistische, maar bovenal, breed gedragen begroting.

Met deze begrotingssystematiek beoogt het College van Bestuur het verbeteren van de beheersing van de organisatie en de afzonderlijke organisatieonderdelen. De begrotingssystematiek is daarmee een strategisch instrument en gelet op de ontwikkeling van de organisatie is het noodzakelijk om deze duidelijk te positioneren op centraal niveau. Daarbij wordt de budgetverantwoordelijkheid zo laag mogelijk in de

52 53

JAARVERSLAG 2016

organisatie neergelegd. Lasten worden zoveel mogelijk aan de vestigingen toegerekend. Door meer lasten op een lager budgetniveau toe te rekenen, ontstaat een grotere transparantie en een grotere invloed en eigenaarschap van de budgethouder op de vestigingsexploitatie.

TRANSITIEDe regiodirecteuren zijn op 27 oktober 2016 officieel benoemd. De regiodirecteuren hebben, op basis van de nieuwe besturingsfilosofie en de bouwstenen voor leiderschap zoals die zijn geformuleerd, een toekomstplan voor Terra ontwikkelt waarin de team-gecentreerde organisatie centraal staat. De schoolplannen voor het VO zijn hiervan afgeleid en het kwaliteitsplan en het BPV-plan bij het MBO zijn ontwikkeld en vastgesteld.

Als regiodirecteuren werken we eraan om verder vorm en inhoud te geven aan de zeven veranderopgaven, te weten:1. Versterken van de focus op inhoudelijke strategische

sturing2. Verankeren van de organisatie in de regio3. Stimuleren van decentraal eigenaarschap4. Bevorderen van collectief leiderschap5. Optimaliseren van de bedrijfsvoering en integraal

management6. Bevorderen van gewenst gedrag van medewerkers en

de lijn7. Realiseren van resultaatverantwoordelijkheid en

zelfsturing

Het College van Bestuur komt niet langer met een kaderbrief maar sluit aan bij het toekomstplan van Terra door middel van een ontwikkelbrief en een bestuurlijke agenda. Hierin geeft het College van Bestuur aan op welke thema’s Terra zich in de voorliggende periode gaat richten, welke ontwikkelingen Terra gaat volgen (monitoren) en welke lijn Terra daarvoor uitzet. Daarmee wordt overgestapt van een meer instruerend beheersinstrument naar een meer faciliterend ontwikkelingsinstrument, ondersteunend aan de veranderopgaven en de strategische en ontwikkelingsplannen van Terra. De ontwikkelbrief en de bestuurlijke agenda zijn ook ondersteunend aan de volgende fase van de transitie waarin o.a. de tweede managementlaag wordt ingericht, de teams worden vastgesteld en de gewenste gedragsveranderingen verder worden gerealiseerd. De ontwikkelbrief en bestuurlijke agenda helpen ons de veranderopgaven en het voorgenomen beleid te concretiseren in speerpunten, actieplannen e.d. en te komen tot een verdeling van eigenaarschap (diep in de organisatie) op een wijze die past bij wie we willen zijn (zie ook ons identiteitsbewijs en besturingsfilosofie).

In de ontwikkelbrief en bestuurlijke agenda wordt aangegeven op welke kritische randvoorwaarden Terra zich de komende twee jaren gaat richten bij de ondersteuning van de veranderopgaven. Bij de uitwerking hiervan wordt uitgegaan van vier beleidsthema’s:1. HRM beleid2. Informatiebeleid3. Kwaliteitszorg & control 4. Externe ontwikkelingen

Met ingang van het begrotingsjaar 2017 is de begrotingscyclus anders ingericht. In juli 2016 is een begrotingsbrief ontvangen van het College van Bestuur, met daarin de kaders voor het kalenderjaar 2017 en schooljaar 2017-2018. De regiodirecteuren van Terra hebben voor deze begroting een verdere stap gemaakt om een meer beleidsrijke begroting te presenteren. Belangrijk uitgangspunt daarbij is geweest om de begroting zo op te stellen dat daar waar de verantwoordelijkheid voor de besteding ligt ook de verantwoording ligt.

Bij Terra is sprake van twee kwaliteitscycli, één voor het MBO en één voor het VO. De kwaliteitscyclus voor het MBO is inmiddels afgerond en vastgesteld. Aan de kwaliteitscyclus voor het VO wordt nog gewerkt en kent inmiddels een eerste proeve voor de kwaliteitskalender.

BELEIDTerra zet in 2017 de eerste stappen in de richting van beleidsrijk begroten. In de begroting 2017 zijn de onderdelen vo en mbo die gefinancierd worden uit het centrale deel van de Terra begroting op hoofdlijnen verantwoord. Deze verantwoording is gerubriceerd naar de 5 beleidslijnen die voor 2017 zijn vastgesteld:• Kwaliteit• Personaliseren van het leren• Terra in de omgeving (participeren)• Krimp• Team gecentreerde organisatieDe bijbehorende professionalisering heeft betrekking op alle bovengenoemde beleidsterreinen.

KwaliteitIn 2017 wordt verder ingezet op het (verder) verbeteren van de kwaliteit. Dit geldt zowel voor de kwaliteit van het onderwijs als de kwaliteit van de organisatie als geheel. Voor 2017 ligt de focus op de volgende speerpunten.

Examenorganisatie MBOMet ingang van 1 augustus 2017 dient het MBO te beschikken over een onafhankelijke examenorganisatie. De verantwoordelijkheid van deze examenorganisatie bestaat uit het borgen van een deugdelijke examinering

53

JAARVERSLAG 2016

en diplomering, het uitreiken van instellingsverklaringen en het beoordelen van de examenkwaliteit. Daarnaast is de examenorganisatie de beslisser over het instrumentarium voor de examens, de afname, de beoordeling en de diplomering aan de hand van examenstandaarden.

AuditsTerra heeft een systeem ingericht rondom de check op de kwaliteit van het onderwijs en examinering middels interne en externe audits. Voor het MBO is dit in samenwerking met de 4-Groenscholen: AOC Oost, Nordwin College, Groene Welle en Terra. De 4-Groenscholen leveren allen de inzet van een aantal auditoren. Terra heeft hiervoor een viertal auditoren ingezet. De auditoren worden jaarlijks ingezet bij externe audits op één of meerder 4-Groenscholen. De inzet van deze auditoren wordt betaald vanuit de OGN-begroting. Vanuit de overige 4-Groenscholen komen er evenzo een aantal auditoren die bij Terra audits afnemen op de gevraagde onderwerpen. De input hiervoor wordt geleverd vanuit de regiodirectie. Naast deze 4 auditoren is er om de onafhankelijkheid te waarborgen, sprake van de inzet van een externe voorzitter voor de 4-Groenaudits. Deze externe voorzitter wordt betaald door de 4-Groenscholen. De Terra-bijdrage aan de externe voorzitter wordt betaald vanuit de begroting van Terra.

Voor het VO is er binnen Onderwijsgroep Noord een auditteam. Dit team werkt voor en bestaat uit leden van alle drie de partners binnen Onderwijsgroep Noord.

Het resultaat van de inzet van audits wordt gebruikt om de kwaliteit van onderwijs en examinering te verbeteren. Daarnaast wordt de input gebruikt voor interne- en externe verantwoording.

Succesvol leiderschapHet persoonlijke ontwikkelingsprogramma voor alle leidinggevenden binnen Terra, met als doel aantoonbaar effectiever te worden. Om verbeteringen te realiseren is het werkklimaat cruciaal. Het leiderschap ik doorslaggevend om de gewenste successen te realiseren. Schoolleiders bereiken betere resultaten als zij de gepaste stijl in de juiste situatie toepassen. Het programma omvat de volgende componenten:• Competenties die onderscheidend zijn voor succesvolle

leidinggevenden• Leiderschapsstijlen die deze leidinggevenden inzetten• Impact van de leidinggevenden op het

organisatieklimaatDeelnemers van het programma krijgen door middel van verschillende werkvormen en een driehonderdzestig

graden feedback inzicht in hun eigen competenties, hun eigen leiderschapsstijlen en hun eigen organisatieklimaat. De kern van het programma is zelfinzicht: waarom doe ik wat ik doe en wat is het effect van mijn gedrag op anderen in mijn werkomgeving en daarmee op de resultaten.

Ondersteuning kwaliteit vestigingenDe vestigingen van Terra zijn zelf verantwoordelijk voor de exploitatiekosten van de vestiging. Iedere vestiging krijgt hiervoor een (deel)budget toegekend. Vestigingen waarbij de kwaliteit van het onderwijs in het gedrang komt en/of bij een dreigend exploitatietekort wordt onderzoek gedaan en een plan opgesteld om te komen tot de vereiste kwaliteit.

Personaliseren van het lerenOok het beleid met betrekking tot het personaliseren van leren heeft betrekking op een aantal onderdelen waar de focus op ligt. Terra stelt in haar onderwijs de leervraag van de individuele leerling centraal en wil zoveel mogelijk onderwijs op maat bieden. Dit gepersonaliseerde leren moet een optimale bijdrage leveren aan de ontwikkeling van de talenten van leerlingen.

ICT en lerenDe inzet van ICT in het onderwijsleerproces moet een toegevoegde waarde hebben, met zinvolle toepassingen in de diverse vakgebieden. Tevens zullen de mogelijkheden met betrekking tot differentiatie en activerende didactiek verder moeten worden benut. Dit alles vraagt nogal wat van de kennis en kunde van onze leraren. Om dit iteratief traject in de volle breedte verder te ondersteunen en de volgende stap voorwaarts te maken willen we hierin investeren. Op basis van een jaarlijkse evaluatie wordt bepaald hoe ver we zijn.

Prestatiebox VODe prestatiebox vo is een aanvullende bekostiging voor het vo (kalenderjaar 2015 tot en met 2017) met als doel de uitvoering van de ambities uit het Bestuursakkoord en Sectorakkoord VO. Er zijn 4 ambities met betrekking tot het toekomstbestendig maken van het onderwijs: (1) uitdagend onderwijs voor elke leerling, (2) eigentijdse voorzieningen, (3) brede vorming voor alle leerlingen en ten slotte (4) partnerschap in de regio. Goed voortgezet onderwijs betekent dat er een ambitieuze leercultuur is van leerlingen, docenten en schoolleiding: (5) scholen als lerende organisatie, (6) toekomstbestendig organiseren: koppeling van onderwijs en personeelsontwikkeling.

Implementatie en herontwerp het Groene LyceumOp basis van een vastgesteld herontwerp wil hGL binnen een flexibele cursusduur (5 of 6 jaar) onderwijs bieden

54 55

JAARVERSLAG 2016

waarbij de leerling meer keuze heeft, zodanig dat hij zijn persoonlijke talenten optimaal kan ontwikkelen en zelf meer eigenaar wordt van zijn leren en leerweg. Voor de ontwikkeling en implementatie van dit herontwerp zijn een regiegroep, vakgroepen, drie werkgroepen en de teams actief.

Ondernemend Leren MBOTerra MBO geeft de student een onderzoekende en ondernemende houding en vaardigheden mee. Dit conform de organisatiedoelstellingen; omgevingsbewust en handelend in relatie met anderen om betekenis te geven aan zijn ervaringen.Terra MBO creëert een pedagogisch didactisch klimaat, waarin de student steeds zelfstandiger vanuit zijn leervragen, zijn kansen en mogelijkheden gaat handelen.Docenten coachen en dagen de student hierbij uit aanvaardbare risico’s aan te gaan in het vormgeven van zijn eigen leerproces.De docent/coach start met zijn begeleiding op het niveau van aanwezige ondernemendheid bij de student. Vervolgens begeleidt de docent/coach de student, met zijn curriculum als basis, naar mogelijkheden en kansen voor zijn leerproces. De in eerste instantie sturende begeleiding (die heel kort kan zijn) wordt ondergeschikt aan de toenemende vraagstelling van de student. De begeleiding van de docent/coach wordt stimulerend en daagt de student in toenemende mate uit zijn curriculum op relevante wijze uit te breiden middels zijn vraagsturing.

OGN-academie Sinds 2013-2014 draagt de OGN-academie bij aan het bevorderen en professionaliseren van medewerkers en teams binnen OGN en hen hiertoe stimuleren en inspireren en ondersteunt de ontwikkeling naar een lerende organisatie. De OGN-academie wil zich via een groeimodel ontwikkelen tot ‘knooppunt van leren’. Inmiddels is de transitie in vergevorderd stadium met alle gevolgen voor de OGN werkelijkheid van vandaag de dag. Binnen alle stichtingen staan we nu voor de uitdaging van het realiseren van team-gecentreerd werken. Dit heeft verstrekkende gevolgen voor de manier van (samen)werken van alle collega’s. Deze nieuwe manier van werken gaat samen met de onderwijsinhoudelijke vernieuwingen binnen vo en mbo.

De OGN-academie onderscheidt voor de komende jaren drie werklijnen:De strategische lijn gaat over de implementatie van de transitie: ondersteuning bieden bij het team gecentreerd werken, het stimuleren van eigenaarschap, persoonlijk leiderschap e.d. Deze strategische lijn bestaat o.m. uit MD programma’s, opleidingsprogramma’s, lezingen. Met name het verkennen en analyseren van de vervolgvraag

die voortkomt uit de transitie, om te komen tot maatwerk rondom MD- en opleidingsprogramma’s, is tijdsintensief.De reguliere lijn bestaat uit het organiseren van een aanbod van allerlei (scholings)activiteiten voor de professionals. Ook hierbij geldt dat om te komen tot een goed aanbod, afgestemd op de vraag de nodige tijdsinvestering vergt.De evenementenlijn bestaat uit het initiëren en organiseren van allerlei evenementen als lezingen, seminars en congressen.

Terra in de omgevingFoodTerra heeft begin 2016 een haalbaarheidsonderzoek gedaan naar een opleiding Food in de regio Groningen en Drenthe. Conclusie was toen dat er voldoende leerlingenpotentieel en de vraag vanuit het bedrijfsleven de mogelijkheid gaf om een businesscase te bouwen.Indien de businesscase voldoende perspectief biedt dan zal de werving met ingang van 1 augustus 2017 van start gaan. In augustus 2018 kunnen dan de eerste studenten starten met deze nieuwe opleiding. Vanaf februari gaat dan ook de implementatie van start. Dit gaat in nauwe samenwerking met MBO life Sciences uit Leeuwarden.In de brede opleiding Food gaat het over de gehele keten van voedsel. Productie, verwaarding, verkorten van voedselketens, digitalisering, marketing, beleving en gezondheid. De combinatie maakt dat het een unieke opleiding wordt.

InnovatiebudgetDe maatschappij verandert door technologie en digitalisering van een industriële naar een kennis- en netwerksamenleving. Gevolg is bijvoorbeeld dat meer mensenwerk wordt gedaan door machines. En bij steeds meer werk worden computers en ICT gebruikt. Werk verandert, functies veranderen. Jongeren hebben 21e eeuwse vaardigheden nodig om hierop voorbereid te zijn. Terra beoogt met “Ondernemend leren” om haar leerlingen zo goed mogelijk uit te rusten met deze vaardigheden. Het gaat hierbij om onder andere informatievaardigheden, kritisch denken, probleem oplossen, communicatie en samenwerken.

RegiolerenDe samenwerking in de triple helix van ondernemers, overheden en kennisinstellingen is in de afgelopen jaren een maatschappelijk verschijnsel geworden dat steeds breder wordt herkend en toegepast. De rode draad in dit proces wordt gevormd door het regioleren, en wel in de bijzondere coöperatievorm die door Terra mede is geïnitieerd. Uitgangspunt is de overweging dat Terra de regionale verankering zoekt en deze via de implementatie van regioleren wil realiseren. Regioleren is in een Terra-brede taskforce als volgt gedefinieerd:

55

JAARVERSLAG 2016

Regioleren betekent dat studenten, docenten, ondernemers en professionals bij overheden en maatschappelijke organisaties samen oplossingen vinden voor vragen uit de regio. Zij formuleren eerst hun eigen en daarna de gedeelde ambities, doelen en agenda. Daarna verzamelen zij de thema’s en kennisvragen die in de regio spelen en vertalen die vragen in uit te voeren projecten waarbij studenten binnen hun eigen stichtingen als opdrachtnemer functioneren in de context van hun eigen leerproces.

KrimpBinnen een aantal regio’s/provincies is er/wordt er een overleg opgestart over de leerling daling in het gebied. De weg is die van bestuurlijke verkenning naar scenario-toetsing, -uitwerking en implementatie op schoolniveau.In de verkennende fase hebben bestuurders geconcludeerd dat goede bestuurlijke samenwerking een voorwaarde is om kwalitatief goed onderwijs in de regio te behouden. Echter, om leerlingen een kwalitatief hoogwaardig, gevarieerd en breed onderwijsaanbod te kunnen bieden, is het wenselijk om het onderwijsaanbod te herschikken. Aan de bestaande ‘krimp’-tafels zijn in 2016 scenario’s ontwikkeld voor het toekomstige onderwijsaanbod en soms de spreiding hiervan over de vestigingen/scholen. Op dit moment wordt een aantal opleidingen en schoolsoorten op meerdere of alle vestigingen aangeboden. Met het oog op onderwijskwaliteit en betaalbaarheid, is in bepaalde regio’s deze situatie niet langer wenselijk en moeten er scenario’s ontwikkeld worden om te komen tot een herinrichting van het onderwijsaanbod. Het is nu zaak deze scenario’s te toetsen en verder uit te werken. Dit alles moet leiden tot een implementatieplan waarin is opgenomen op welke wijze het onderwijsaanbod herschikt kan worden in de regio en/of gezamenlijk aangeboden kan worden en hoe de implementatie hiervan verloopt. Inhoudelijk afstemming over profielen en keuzedelen voor de beroepsgerichte leerwegen is daarnaast noodzakelijk om een gevarieerd aanbod voor leerlingen in stand te houden. Tevens dient er bijzondere aandacht te worden besteed aan de positie van voorzieningen voor leerlingen met een ondersteuningsbehoefte.

Teamgecentreerde organisatieUitrol transitie TerraTerra verandert: het leren bij Terra beweegt zich in de richting van meer gepersonaliseerd leren. Om dat te bevorderen zet Terra ook in op teamgecentreerde organisatievorm: de verantwoordelijkheden daar beleggen waar ze vormgegeven wordt dor concreet gedrag. Het leren bij Terra verandert en om dat te ondersteunen verandert de Terra-organisatie ook: teams op alle niveaus; teams met medewerkers,

vestigingsmanagementteams, een regiodirectie en een collegiaal College van Bestuur.

Omdat Terra verandert vindt Terra dat zij ook moet willen investeren in haar leidinggevenden, opdat zij over voldoende vaardigheden beschikken om de veranderingen vorm te geven; het betreft in deze een verdere investering in persoonlijk leiderschap, gedeeld eigenaarschap/leiderschap, verandermanagement en integraal management.

Ondersteuning teamgecentreerde organisatieTerra werkt toe naar een teamgecentreerde organisatie. Terra heeft dit beschreven in een Ontwikkelplan: kleine teams van leraren die verantwoordelijk worden voor (eerst het onderwijs van en de begeleiding van) een bepaalde groep leerlingen, ondersteund door expertteams. De inrichting van deze teamorganisatie is gereed voor de zomervakantie van 2017, aansluitend gaat daadwerkelijk in teams gewerkt worden. Het werken in teams gaat niet vanzelf goed genoeg. Dat vraagt om ondersteuning. Ondersteuning van teamleden, teams, teamvoorzitters en teamcoaches, om in rol te komen.

Het resultaat van deze ondersteuning is dat teams in staat zijn hun verantwoordelijkheid met betrekking tot het leerproces van de leerling en de begeleiding daarvan kunnen nemen, alsook dat teams stappen zetten in hun ontwikkeling richting een resultaatverantwoordelijk team door o.a. zicht te krijgen op hun eigen teamontwikkeling/teamleerproces.

5.3 Continuïteit

Deze continuïteitsparagraaf beoogt om inzicht te verschaffen in de wijze waarop het College van Bestuur van Terra omgaat met de financiële gevolgen in de jaren 2017 t/m 2019 als gevolg van het gevoerde en te voeren beleid. In deze paragraaf wordt zicht geboden op het verwachte exploitatieresultaat in de komende jaren en de ontwikkeling van de vermogenspositie. Het proces om majeure ontwikkelingen in de nabije toekomst en de gevolgen hiervan voor het resultaat en de vermogenspositie te identificeren, is structureel ingebed in de organisatie. Hiertoe wordt in de meerjarenbegroting een tijdshorizon gehanteerd die nog vier jaren verder ligt dan de tijdshorizon in deze continuïteitsparagraaf.

56 57

JAARVERSLAG 2016

KENGETALLEN

Prognose leerlingenaantallenBij Terra is per 1 oktober 2016 voor het eerst sprake van een afname van het totaal aantal leerlingen. Volgens de jaarlijks (in februari/maart) bijgestelde prognose modellen is er ook voor de komende jaren sprake van een afname van het aantal leerlingen. Dit geldt zowel voor het VO als voor het MBO. Omdat deze prognoses bij het opstellen van de begroting nog niet beschikbaar zijn, wordt daarvoor uitgegaan van de laatste teldatum, in combinatie met de procentuele mutatie van de meest recente meerjarige prognose (in dit geval van maart 2016).

VmboDe leerlingenprognoses voor het VO worden jaarlijks opgesteld volgens een eigen model. Daarbij worden per vestiging de nieuwe instroom van leerlingen, de basisscholen van herkomst en de leeftijdsopbouw van de toeleverende basisscholen gecombineerd.

Deze prognose is betrouwbaarder dan de informatie over de bevolkingsopbouw van het CBS omdat ook rekening wordt gehouden met de openbare infrastructuur (openbaar vervoer) en de denominatie (geloof).

Het totaal aantal vmbo-leerlingen in de voedingsgebieden van Terra daalt in de jaren 2017 tot en met 2024 van 10.429 naar 8.587. Dat is een daling van 1.842.

In de afgelopen jaren is steeds sprake geweest van een toename van het aantal leerlingen. Deze toenames zijn terug te voeren op vergroting van het marktaandeel. Ondanks dat ook voor het schooljaar 2016-2017 sprake is van vergroting van het marktaandeel, is er voor het eerst sprake van een daling van 139 leerlingen in het VO. De gerealiseerde leerlingaantallen van 2015 en 2016 en de geprognosticeerde leerlingaantallen voor de jaren 2017-2023 staan in onderstaande tabel weergegeven.

Prognose

VMBO 01-10-2015

01-10-2016

01-10-2017

01-10-2018

01-10-2019

01-10-2020

01-10-2021

01-10-2022

01-10-2023

Prognose VMBO-leerlingen (maart 2016)Mutatie t.o.v. voorgaand jaarMutatie in % t.o.v. voorgaand jaar

4.290

498,2%

4.004

-286-6,7%

3.918

-86-2,1%

3.861

-57-1,5%

3.733

-128-3,3%

3.731

-2-0,1%

3.672

-59-1,6%

3.601

-71-1,9%

3.552

-49-1,4%

Prognose o.b.v. werkelijke VMBO-leerlingen per 01-10-2016Mutatie t.o.v. voorgaand jaarMutatie in % t.o.v. voorgaand jaar

4.290

498,2%

4.151

-139-3,2%

4.062

-89-2,1%

4.003

-59-1,5%

3.870

-133-3,3%

3.868

-2-0,1%

3.807

-61-1,6%

3.733

-74-1,9%

3.682

-51-1,4%

MboDe geprognosticeerde leerlingenaantallen voor het mbo zijn gebaseerd op de herkomst van de leerlingen naar clusters van gemeenten en de bevolkingsopbouw van diezelfde clusters in de komende jaren. Bij het mbo is sprake van een groot voedingsgebied en van leerlingen die kiezen voor een hele specifieke beroepsopleiding. Anders dan bij de instroom in het vmbo kiezen leerlingen hier niet voor één van de beschikbare scholen in de directe omgeving. Daarom wordt voor de prognose van het mbo gebruik gemaakt van informatie van het CBS

over de bevolkingsopbouw naar leeftijd en gemeenten. Op basis van deze prognoses moet ook in het mbo rekening worden gehouden met een daling vanaf het schooljaar 2018-2019. Voor het schooljaar 2016-2017 is sprake van een toename van 21 leerlingen.

De gerealiseerde leerlingaantallen van 2015 en 2016 en de geprognosticeerde leerlingaantallen voor de jaren 2017-2023 staan in onderstaande tabel weergegeven.

57

JAARVERSLAG 2016

Prognose

MBO 01-10-2015

01-10-2016

01-10-2017

01-10-2018

01-10-2019

01-10-2020

01-10-2021

01-10-2022

01-10-2023

Prognose MBO-leerlingen (maart 2016)Mutatie t.o.v. voorgaand jaarMutatie in % t.o.v. voorgaand jaar

2184

-28-0,9%

2244

602,7%

2248

40,2%

2237

-11-0,5%

2219

-18-0,8%

2174

-45-2,0%

2113

-61-2,8%

2046

-67-3,2%

1965

-81-4,0%

Prognose o.b.v. werkelijke MBO-leerlingen per 01-10-2016Mutatie 3- en 4-jarig niveau 4Opleiding FoodTotaal MBO-leerlingenMutatie t.o.v. voorgaand jaarMutatie in % t.o.v. voorgaand jaar

2.184

-28-0,9%

2.205

211,0%

2.209

-143

2.066-139

-6,3%

2.056

582.114

482,3%

2.097

1162.213

994,7%

2.168

1742.342

1295,8%

2.276

1742.450

1084,6%

2.373

1742.547

963,9%

2.446

1742.620

732,9%

Personele bezettingVoor de personele lasten is de formatie voor het schooljaar 2016-2017 en de daarbij behorende loonsom als uitgangspunt genomen. Dit is inclusief verwachte inzet van externe medewerkers.Voor zover in het schooljaar 2016-2017 sprake is van inzet van formatie op basis van additionele bekostiging, komt deze inzet te vervallen als de bekostiging wordt beëindigd. In de meerjarenbegroting wordt uitgegaan van een jaarlijkse loonkostenstijging voor periodieke verhogingen op grond van het carrièrepatroon van de medewerkers. Daarnaast wordt aangenomen dat de jaarlijkse stijging van de premies voor sociale lasten minimaal zullen zijn. De pensioenpremie gaat wel stijgen in de komende jaren. In de begroting 2017 is rekening gehouden met een stijging van 2,0%. Ook voor 2018 wordt een verdere stijging voorzien. De ontwikkeling van het aantal leerlingen, de gevolgen voor de bekostiging en de exploitatie worden in de meerjarenbegroting inzichtelijk gemaakt. Daarnaast heeft Terra een flexibele formatie van 14,83% (ultimo oktober 2016 bedraagt deze 78 fte). Deze flexibele formatie, in combinatie met het natuurlijk verloop, maakt tijdig bijsturen in de formatie mogelijk. Het is noodzakelijk om de ingeslagen weg, om te komen tot een kwalitatief meerjaren formatieplan, verder in te gaan. Het komende jaar zullen hiervoor de nodige keuzes moeten worden gemaakt.

De strategische personeelsplanning helpt bij het maken van deze keuzes. In november 2016 is gestart met een pilot project op de vestigingen in Emmen. De planning van deze pilot loopt tot mei 2017. Na evaluatie van deze pilot wordt de strategische personeelsplanning ook gefaseerd ingevoerd bij de andere vestigingen van Terra. Verwacht wordt dat dit dan nog twee jaar in beslag neemt.

De ontwikkeling van de nieuwe organisatiestructuur is nog niet afgerond en wordt in 2017 voortgezet. Begin 2017 wordt de 2e management laag (afdelingsdirecteuren) ingevuld. Omdat, na het invullen van de vacatures, sprake kan zijn van (her)plaatsing van medewerkers, zijn er extra middelen nodig om de kosten, die dat met zich meebrengt, op te vangen. Deze kosten zijn in de begroting opgenomen.

De bijdrage aan Onderwijsgroep Noord voor de kosten van College van Bestuur, bestuursbureau en instellingsoverstijgende kosten blijft gehandhaafd op 6,75% van de baten.

58 59

JAARVERSLAG 2016

Samenvattend overzicht kengetallen

KENGETALLENstand per 31-12

2016werkelijk

2017begroot

2018prognose

2019prognose

Onderwijsgevend personeel (fte) 424,17 417,00 406 411

Directie en beheerspersoneel (fte) 105,83 93,91 92 92

Totale personele bezetting (fte) 530,01 510,91 498 503

VMBO 2.937 2.874 2.832 2.738

LWOO/PRO 1.214 1.188 1.171 1.132

BOL 1.881 1.762 1.803 1.888

BBL 324 304 311 325

Totaal leerlingen 6.356 6.128 6.117 6.083

BALANS

BALANS per 31-12(x 1.000)

2016werkelijk

2017begroot

2018prognose

2019prognose

ACTIVA

VASTE ACTIVA

Materiële vaste activa 46.001 44.040 49.678 56.557

TOTAAL VASTE ACTIVA 46.001 44.040 49.678 56.557

VLOTTENDE ACTIVA

Voorraden 603 655 695 877

Vorderingen 1.329 1.200 1.200 1.200

Liquide middelen 16.631 17.447 10.726 4.247

TOTAAL VLOTTENDE ACTIVA 18.563 19.302 12.621 6.324

TOTAAL ACTIVA64.564 63.342 62.299 62.881

PASSIVA

EIGEN VERMOGEN 37.064 37.064 37.122 37.471

Algemene reserve 31.798 31.798 31.856 32.205

Bestemmingsreserves 5.266 5.266 5.266 5.266

VOORZIENINGEN2.877 2.877 2.877 2.877

LANGLOPENDE SCHULDEN 11.078 9.932 8.788 8.843

KORTLOPENDE SCHULDEN 13.545 13.469 13.512 13.690

TOTAAL PASSIVA64.564 63.342 62.299 62.881

59

JAARVERSLAG 2016

RATIO’S 2016 2017 2018 2019

Solvabiliteit 1 0,57 0,59 0,60 0,60

Solvabiliteit 2 0,62 0,63 0,64 0,64

Liquiditeitsratio - current ratio 1,37 1,43 0,93 0,46

Liquiditeitsratio - quick ratio 1,33 1,38 0,88 0,40

Huisvestingsratio 0,13 0,11 0,12 0,11

Weerstandsvermogen 0,59 0,61 0,63 0,64

Rentabiliteit -0,06 - 0,00 0,01

Solvabiliteit 1 van Terra bedraagt per ultimo 2016 0,57 en solvabiliteit 2 bedraagt per ultimo 2016 0,62. Daarmee wordt zowel aan de eigen minimumnorm, zoals verwoord in het Treasurystatuut, als aan de solvabiliteitsnorm van de onderwijsinspectie voldaan (< 0,3). De verwachting is dat de solvabiliteit in de komende jaren op een vergelijkbaar niveau blijft. Dat betekent dat versterking van het vermogen vooralsnog niet noodzakelijk is.

De liquiditeitspositie van Terra is ruim voldoende voor de normale bedrijfsvoering en biedt ook ruimte voor de geplande investeringen. De liquiditeitsratio bedraagt per ultimo 2016 1,37 (signaleringswaarde < 0,5). De investering voor de nieuwbouw voor de vestigingen Terra Emmen is in de meerjarenbegroting verwerkt. Het gaat om een totale investering van € 19,0 miljoen (gebouw en inventaris). Beoogd wordt deze investering voor een deel uit eigen middelen en voor een deel extern te financieren. Hierbij wordt voorlopig uitgegaan van een externe financiering van € 8,0 miljoen. In het meerjaren kasstroomoverzicht in de begroting 2017 is deze externe financiering, verspreid over de jaren 2019 en 2020, meegenomen.

De huisvestingsratio zijn de huisvestingslasten + de afschrijvingen op gebouwen en terreinen, uitgedrukt in een percentage van de totale lasten. De signaleringsgrens voor het mbo is > 0,15.

Het weerstandsvermogen is het eigen vermogen, inclusief het resultaat voor het jaar, uitgedrukt in een percentage van de totale baten in een jaar, inclusief de financiële baten en exclusief de buitengewone baten. Het weerstandsvermogen geeft aan in hoeverre de instelling in staat is om onverwachte financiële tegenvallers op te vangen. Het weerstandsvermogen van Terra ligt ver boven de signaleringswaarde van < 0,05

De rentabiliteit geeft het resultaat uit de gewone bedrijfsvoering weer in een percentage van de totale baten uit gewone bedrijfsvoering, inclusief de rentebaten. Dit kengetal geeft aan of er ‘winst of verlies’ is gemaakt met de beschikbare baten. De signaleringswaarden zijn:3-jarig < 02-jarig < -0,051-jarig < -0,10

Door het negatieve resultaat over 2016 is er sprake van een negatieve rentabiliteit. Voor de komende jaren is sprake van geen tot een laag resultaat. De rentabiliteit is dan nul of positief.

60 61

JAARVERSLAG 2016

STAAT VAN BATEN EN LASTEN

Staat van Baten en Lasten(x € 1.000)

2016werkelijk

2017begroot

2018prognose

2019prognose

BATEN

Rijksbijdragen 57.526 55.258 53.895 53.286

Overige Overheidsbijdragen 12 21 6 1

College-, cursus-, les- en examengelden 114 115 109 103

Baten werk in opdracht van derden 1.627 1.600 1.614 1.629

Overige baten 3.381 3.860 3.731 3.727

TOTAAL BATEN 62.660 60.854 59.355 58.746

LASTEN

Personele lasten 45.106 43.546 42.421 42.312

Afschrijvingslasten 5.856 3.977 3.365 3.251

Huisvestingslasten 4.380 4.421 4.981 4.474

Overige lasten 10.400 8.470 8.131 8.025

TOTAAL LASTEN 65.742 60.414 58.898 58.062

Saldo Baten en Lasten -3.082 440 457 684

Saldo financiële baten en lasten -487 -440 -399 -335

NETTO RESULTAAT -3.569 - 58 349

De begrote en geprognosticeerde cijfers voor de jaren 2017 tot en met 2019 zijn ontleend aan de (meerjaren)begroting 2017-2022. Deze begroting is vastgesteld door het College van Bestuur en goedgekeurd door de Raad van Toezicht.

Rijksbijdragen 2017-2019Externe factorenHet aantal leerlingen in het voedingsgebied neemt jaarlijks af. Per 1 oktober 2016 is er voor het eerst sprake van een leerling daling, waardoor ook de bekostiging daalt. Door de T-2 bekostigingssystematiek bij het MBO wordt bekostiging ontvangen dat hoort bij een hoger leerlingaantal.

Nieuw beleidIn het MBO worden steeds meer prestatie afhankelijke componenten toegevoegd aan de budgetten. Dit geldt al langere tijd voor de VSV cijfers. Nieuw is de ontwikkeling van de prestatie indicator studiesucces en de kwaliteit BPV. Deze middelen kennen we toe op basis van de T-1 systematiek.Voor een extra kwaliteitsverbetering van de BPV zijn extra middelen beschikbaar. Terra heeft daarvoor een plan ingediend. Op basis van tevredenheid student en op basis van tevredenheid praktijkbegeleider worden de middelen wel of niet toegekend. Op basis van dit plan

zijn nog geen middelen in de begroting opgenomen (T-1 systematiek).

Voor het berekenen van de normatieve bekostiging wordt gebruik gemaakt van de laatst bekende, door de Ministeries van OCW en EZ verstrekte bekostigingsinformatie. Voor de ontwikkeling van de rijksbijdragen in de komende jaren wordt uitgegaan van de informatie die beschikbaar is in de rijksbegroting en aanvullende informatie daarover van de VO-Raad, MBO-Raad en AOC-Raad.

Voor de berekening van de rijksbijdragen en de overige subsidies voor het vmbo worden de geprognosticeerde leerlingenaantallen per 1 oktober van het schooljaar gehanteerd. Daarbij wordt uitgegaan van dezelfde verhouding tussen de onderscheiden typen leerlingen als geldt op 1 oktober 2016. Ondanks het feit dat de bekostiging per leerling stijgt, daalt de bekostiging voor het vmbo ten opzichte van 2016 door afname van het aantal leerlingen.

Vanaf 2015 is de rijksbijdrage voor het mbo gebaseerd op de nieuwe prijsfactoren die, in samenwerking met het ministerie van Economische Zaken, het kenniscentrum beroepsonderwijs en bedrijfsleven en de AOC’s, zijn toegekend aan de opleidingsprofielen. De vastgestelde

61

JAARVERSLAG 2016

nieuwe prijsfactoren doen meer recht aan de kostenverhoudingen tussen opleidingen. De ontwikkeling van de MBO-bekostiging kent meer onzekerheden dan de ontwikkeling van de VO-bekostiging. Bij het MBO is sprake van een macrobudget en een verdeelmodel. Voor de AOC’s hebben een deel van de ontwikkelingen betrekking op het gehele macrobudget, dus voor de ROC’s en AOC’s samen, en een deel betrekking op het AOC-macrobudget (van het Ministerie van EZ). In 2017 is sprake van een daling van de bekostiging, ten opzichte van 2016. Dit als gevolg van bezuinigingen door de overheid (macrokader is naar beneden bijgesteld). Daar komt het effect van de leerlingenmutatie nog bovenop.

Ondanks de positieve resultaten in de meerjarenbegroting blijft het belangrijk dat de aandacht in de komende jaren uit blijft gaan naar de vaste kosten zoals afschrijvingslasten en huisvestingslasten omdat deze, bij een dalend aantal leerlingen, steeds zwaarder op de exploitatie gaan drukken.

Afschrijvingslasten 2017-2019Bij de afschrijvingslasten wordt uitgegaan van de aanwezige activa in september 2016, de op dat moment in uitvoering zijnde investeringen en de voor 2017 en volgende jaren begrote investeringen. Bij de begrote investeringswensen worden de afschrijvingslasten gerekend vanaf het verwachte moment van aanschaf of ingebruikname.

Er is een besluit genomen tot vervangende nieuwbouw voor de twee vestigingen in Emmen. De beoogde locatie, Langgrafweg, is om moverende redenen geen geschikte locatie gebleken. Er vindt nu nieuw onderzoek plaats over de geschikte locatie. Naar verwachting zal dit op 1 maart 2017 bekend zijn. Afhankelijk van de gekozen locatie zal de ingebruikname van de nieuwbouw gepland worden voor augustus 2019 respectievelijk augustus 2020. Er ligt een voorgenomen besluit door de regiodirecteuren om de bouw mogelijk te maken van sportvoorzieningen voor Terra Meppel VO, met een realisatie in 2018. Dit onder voorbehoud van goedkeuring door het College van Bestuur en de Raad van Toezicht.

Voor de planning van toekomstige investeringen en onderhoud van de gebouwen is opdracht gegeven voor een nul-meting en het opstellen van een strategisch huisvestingsplan. De werkzaamheden hiervoor zullen in de loop van 2017 worden afgerond. Deze nul-meting en het strategisch huisvestingspaln spelen een grote rol bij de bepaling van het benodigde bedrag voor het onderhoud en de overige investeringen voor 2017 en verdere jaren. In afwachting van de resultaten van dit onderzoek wordt er minimaal geïnvesteerd in 2017. Op basis van het strategische huisvestingsplan zal nieuw beleid worden ontwikkeld voor investeringen en onderhoud.

De huidige boekwaarde van de huidige gebouwen in Emmen wordt in de komende jaren, tot de ingebruikname van de nieuwbouw, versneld afgeschreven tot nul. Dit is in de begroting en meerjarenbegroting verwerkt. Op terreinen wordt niet afgeschreven. Bij het afstoten van de beide gebouwen wordt een opbrengst verwacht. Deze opbrengst is niet meegenomen in de meerjarenbegroting in verband met de onzekerheid over de hoogte van het bedrag. Hierdoor kunnen de meerjarenresultaten, vanaf 2020, nog stijgen.

Overige lastenIn de begroting 2017 zijn hogere bedragen opgenomen voor scholing en innovatie. Dit hangt samen met de invoering van de teamgestructureerde organisatie en de ambities vanuit het strategisch beleidsplan.

Meerjaren kasstroomoverzichtHet beeld van het meerjaren kasstroomoverzicht in de begroting 2017 laat zien dat er sprake is van voldoende liquide middelen. In het kasstroomoverzicht is rekening gehouden met extra financiering van maximaal € 8,0 miljoen, op te nemen in de jaren 2019 en 2020. Voor 2019 staat in onderstaand overzicht een opnamen van € 1,2 miljoen. Wanneer het voor de liquiditeit noodzakelijk is, kan dit bedrag worden verhoogd. Deze externe financiering zal worden aangetrokken conform de vereisten die worden gesteld in de regeling ‘Beleggen, lenen en derivaten OCW 2016’.

62 63

JAARVERSLAG 2016

MEERJAREN KASSTROOMOVERZICHT

Meerjaren kasstroomoverzicht(bedragen in € x 1.000)

2016 2017 2018 2019

KASSTROOM UIT OPERATIONELE ACTIVITEITEN

Saldo exploitatie -3.082 0 59 349

Afschrijvingen 6.122 3.977 3.365 3.251

Vrijval investeringssubsidies -267 -241 -170 -130

Mutatie voorzieningen 1.608 - - -

Veranderingen in vlottende middelen 942 - - -

TOTAAL KASSTROOM UIT OPERATIONELE ACTIVITEITEN 5.323 3.736 3.254 3.470

KASSTROOM UIT INVESTERINGSACTIVITEITEN

(Des)investeringen materiele activa -1.406 -1.775 -8.833 -10.000

TOTAAL KASSTROOM UIT INVESTERINGSACTIVITEITEN -1.406 -1.775 -8.833 -10.000

KASSTROOM UIT FINANCIERINGSACTIVITEITEN

Mutatie kredietinstellingen (aflossingen) -1.145 -1.145 -1.145 -1.145

Mutatie kredietinstellingen (nieuwe leningen - - - 1.200

TOTAAL KASSSTROOM UIT FINANCIERINGSACTIVITEITEN -1.145 -1.145 -1.145 55

Beginstand liquide middelen 13.859 16.631 17.447 10.723

Mutatie 2.772 816 -6.724 -6.475

EINDSTAND LIQUIDE MIDDELEN 16.631 17.447 10.723 4.248

5.4 Risicoanalyse

INTERN RISICOBEHEERSINGS- EN CONTROLESYSTEEMBij Onderwijsgroep Noord is een aanvang gemaakt met de implementatie van een dynamisch risicomanagementsysteem voor de gehele organisatie. In 2016 is met name aandacht gegeven aan de ontwikkeling en versterking van de PDCA-cyclus. De (meerjaren)begroting 2017 heeft een andere opzet gekregen en de opbouw van de begroting is verbeterd. Hierdoor kunnen (de effecten van) een aantal risico’s beter in kaart worden gebracht en nemen de mogelijkheden voor een goede risicobeheersing toe (bv effect van afnemende leerlingen aantallen). Ook is gestart met het strategische huisvestingplan en strategische personeelsplan. Er wordt daarmee eerst aandacht besteed aan een goed fundament voor de verdere ontwikkeling van het risico-managementsysteem en daarmee is de basis verder op orde gebracht. In 2017 zal het risico-managementsysteem zelf weer verder worden ontwikkeld.

Belangrijke aandachtspunten zijn o.a.:- krimp van het aantal leerlingen;- ontwikkelingen t.a.v. personeel;- huisvesting;

- kwaliteit van de opleidingen;- ontwikkelingen in bekostiging.

Om bovengenoemde risico’s te beheersen worden verschillende instrumenten ingezet zoals de eerder genoemde ontwikkeling van het strategisch personeelsplan en het strategisch huisvestingsplan. Hierbij worden zowel de kwantitatieve als kwalitatieve aspecten van huisvesting en personeel in beeld worden gebracht en wordt inzichtelijk gemaakt waar op korte of langere termijn knelpunten gaan ontstaan. Er kan dan geanticipeerd worden op deze risico’s. De effecten zijn, voor zover op dit moment beschikbaar, meegenomen in de meerjarenbegroting.

RAPPORTAGE TOEZICHTHOUDEND ORGAANZoals uit het verslag van de Raad van Toezicht blijkt, laat de Raad zich informeren over de belangrijke ontwikkelingen en grote beleidsvraagstukken zodat de Raad haar toezichthoudende rol goed kan vervullen. Bij deze thema’s denkt de Raad van Toezicht mee met het College van Bestuur en geeft tevens adviezen (zie ook het verslag van de Raad van Toezicht).

63

JAARVERSLAG 2016

5.5 Treasury

Stichting AOC Terra handelt binnen de kaders van het treasurystatuut. Dit statuut is gebaseerd op de Regeling beleggen en belenen door instellingen voor onderwijs en onderzoek 2016. Doel van het treasurystatuut is om het primaire proces van Terra te ondersteunen. Met het beheer van financiële posities en financiële stromen streeft Terra er naar de kosten en risico’s te minimaliseren en de opbrengsten te maximaliseren. Het treasurystatuut is verankerd in de administratieve organisatie.

Terra heeft het Treasurystatuut in 2016 gewijzigd naar aanleiding van de nieuwe regeling ‘Beleggen, lenen en derivaten OCW 2016’, welke de oude regeling ‘Beleggen en Belenen door instellingen voor onderwijs en onderzoek 2010’ vervangt. Het statuut is opgesteld in overeenstemming met artikel 10 van de nieuwe regeling ‘Beleggen, lenen en derivaten OCW 2016’. Het statuut is vastgesteld door de raad van toezicht. Het financieel beleid wordt gevoerd in lijn met de regeling.

Terra heeft per einde 2016 de beschikking over € 16,6 miljoen aan liquide middelen. De liquide middelen zijn direct opvraagbaar en risicoloos weggezet bij gezonde en solide Nederlandse banken, conform het treasurystatuut. Daarnaast heeft Terra € 12,2 miljoen aan langlopende leningen uitstaan. Hierop wordt jaarlijks € 1,1 miljoen afgelost. Voor de afdekking van het renterisico is in 2005 een swap aangetrokken. Het verschil tussen de lening en de swap is ontstaan door een extra aflossing op de lening in 2010. De hedge-relatie is voor een deel ineffectief als gevolg van de over-hedging die hierdoor is ontstaan (zie voor verdere toelichting de paragraaf financiële instrumenten).

Er zijn in 2016 geen nieuwe leningen aangetrokken en gedurende 2016 heeft Terra geen beleggingen uitstaan.Het saldo van liquide middelen is in 2016 toegenomen met ca. € 2,8 miljoen; van € 13,9 miljoen begin 2016 tot € 16,6 miljoen per eind 2016. Over het jaar 2016 is er steeds voldoende saldo op de betaalrekening aangehouden om aan de verplichtingen te kunnen voldoen. Het saldo op direct opvraagbare spaarrekeningen bedraagt per eind 2016 € 15,8 miljoen.

FINANCIËLE INSTRUMENTEN

AlgemeenTerra maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van financiële instrumenten die Terra blootstellen aan markt- en/of kredietrisico’s. Dit betreft financiële instrumenten die in de balans zijn opgenomen, zoals vorderingen en schulden. Terra handelt niet in deze

financiële instrumenten en heeft procedures en gedragslijnen om de omvang van het kredietrisico bij elke tegenpartij of markt te beperken. Bij het niet nakomen door een tegenpartij van aan Terra verschuldigde betalingen blijven eventuele daaruit voortvloeiende verliezen beperkt tot de marktwaarde van de desbetreffende instrumenten. De contractwaarde of fictieve hoofdsommen van de financiële instrumenten zijn slechts een indicatie van de mate waarin van dergelijke financiële instrumenten gebruik wordt gemaakt en niet van het bedrag van de krediet- of marktrisico’s.

Kredietrisico De vorderingen uit hoofde van handelsdebiteuren betreffen vorderingen op subsidieverstrekkers en vorderingen op overige debiteuren. Het kredietrisico inzake deze vorderingen is beperkt.

Renterisico Het renterisico is beperkt tot eventuele veranderingen in de marktwaarde van opgenomen en uitgegeven leningen. Bij deze leningen is sprake van een vast rentepercentage over de gehele looptijd. De leningen worden aangehouden tot het einde van de looptijd.

Kredietfaciliteit ABN AMRO BankTerra heeft bij de ABN AMRO Bank een langlopende schuld van € 16,2 miljoen met een variabele rente die afhankelijk is van de 1-maands Euribor. Om het renterisico te beperken is een renteswap afgesloten met een initiële onderliggende waarde van € 16,2 miljoen die gedurende de looptijd minder wordt, waardoor Terra over de totale lening een vast rentepercentage betaald. De hoofdsom van de langlopende schuld was aanvankelijk € 16,2 miljoen maar is ultimo 2016 € 6,7 miljoen.

20-jarige roll-over lening van € 16,2 miljoenStand van de lening per 31 december 2016 is € 6,7 miljoenDe einddatum van de lening is 2 november 2025Rente op basis van 1-maands Euribor met een opslag van 0,55

15-jarige rente swap van € 16,2 miljoenStand van de swap per 31 december 2016 is € 7,4 miljoenDe einddatum van de swap is 1 november 2020Vaste rente van 3,9%

Verwacht wordt dat de swap per balansdatum tot het einde van de looptijd, naar beste inschatting, niet effectief zal zijn. De huidige ineffectieve swap is gewaardeerd als kortlopende schuld op basis van de huidige waarde van de swap en daarmee beste inschatting van management per ultimo verslagjaar.

64 65

JAARVERSLAG 2016

Het verschil tussen de lening en de swap is ontstaan door een extra aflossing op de lening in 2010. De hedge-relatie is voor een deel ineffectief als gevolg van de over-hedging die hierdoor is ontstaan. Het verschil in waarde van deze ineffectiviteit tussen ultimo 2015 en ultimo 2016 wordt meegenomen als last in de exploitatie.In 2016 is sprake van een negatieve aanpassing van € 11.277.Het afsluiten van de nieuwe swap in 2008 kende een effect van € 100.485, welke gedurende de resterende looptijd wordt gealloceerd naar de Staat van baten en lasten. Voor 2016 gaat het om een vrijval van € 8.374.

Kredietfaciliteit ING BankTerra heeft bij de ING Bank een langlopende lening van € 6,0 miljoen met een vaste rente van 2,00% per jaar. Deze lening heeft een looptijd van 10 jaren waarvan de rentevaste periode 5 jaren bedraagt. De hoofdsom van deze langlopende schuld was aanvankelijk € 6,0 miljoen, maar is ultimo 2016 € 5,5 miljoen.

In 2015 is bij de ING Bank een lening op roll-over basis van € 8.000.000 afgesloten ten behoeve van de voorgenomen nieuwbouw in Emmen. Deze lening heeft een looptijd tot uiterlijk 1 januari 2018 en de rente is gebaseerd op het 3-maands EURIBOR tarief met een opslag van 1,3% per jaar. De rente wordt berekend over het opgenomen bedrag.Deze lening is ultimo 2016 nog niet opgenomen. Over het niet opgenomen bedrag wordt een bereidstellingsprovisie in rekening gebracht van 0,1% per kwartaal (0,4% per jaar).

ING Rentevastlening van € 6,0 miljoen.De rentevastperiode bedraagt 60 maandenDe stand van de lening per 31 december 2016 is € 5,5 miljoen.De einddatum van de rentevastlening is 1 april 2025.De rentevastperiode bedraagt 60 maanden.De vaste rente bedraagt 2,00% per jaar.

Roll-over lening ad € 8,0 miljoenDe einddatum van de lening is 1 januari 2018Deze lening is ultimo 2016 nog niet opgenomen

Rente op basis van 3-maands Euribor met een opslag van 1,30% Over het niet opgenomen bedrag wordt een bereidstellingsprovisie in rekening gebracht van 0,1% per kwartaal (0,4% per jaar).

LiquiditeitsrisicoTerra bewaakt de liquiditeitspositie door middel van opvolgende liquiditeitsbegrotingen. Het management ziet erop toe dat voor Terra steeds voldoende liquiditeiten beschikbaar zijn om aan de verplichtingen te kunnen voldoen en dat tevens voldoende financiële ruimte onder

de beschikbare faciliteiten beschikbaar blijft om steeds binnen de gestelde lening convenanten te blijven.

Reële waardeDe reële waarde van de meeste in de balans verantwoorde financiële instrumenten, waaronder vorderingen, liquide middelen en kortlopende schulden, benadert de boekwaarde ervan.

5.6 Helderheid in de bekostiging van het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie

Naar aanleiding van de notitie ‘Helderheid in de bekostiging van het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie’ moet, met ingang van het verslagjaar 2003, aanvullende informatie in het jaarverslag worden opgenomen. Deze informatie wordt onderstaand weergegeven.

Uitbesteding van bekostigd onderwijsUitbesteding van bekostigd onderwijs vindt op zeer beperkte schaal plaats. Voor het schooljaar 2016-2017 gaat het hierbij om achtentwintig leerlingen in het VMBO die geplaatst zijn bij een Ortho-Pedagogisch Didactisch Centrum (OPDC). De kosten hiervan bedragen € 288.000. Terra participeert, tezamen met een aantal instellingen voor voortgezet onderwijs, in het bestuur van dit OPDC.

Bedragen uit de rijksbijdrage die gemoeid zijn met investeringen in private activiteitenEvenals in voorgaande jaren zijn geen rijksgelden aangewend voor investeringen in private activiteiten.

Bedragen uit de rijksbijdrage die gemoeid zijn met het voeden van een fonds voor les- en cursusgeldenEvenals in voorgaande jaren heeft Terra geen fonds voor les- en cursusgelden.

Deelnemers die relatief snel na 1 oktober zijn uitgeschrevenGedurende de maand oktober 2016 zijn negen BOL-studenten en vier VMBO-studenten uitgeschreven. De reden van uitschrijving was:

65

JAARVERSLAG 2016

BOL BBL VMBO Totaal

Studiegebonden factoren (verkeerde keuze) 6 - - 6

Inschrijving bij een andere onderwijsinstelling - - 4 4

Persoonsgebonden, geen invloed op oorzaak wel opvang (ziekte/problemen thuis)

2 - - 2

Persoonsgebonden, geen invloed op oorzaak (verhuizen) 1 - - 1

Verzorgen van onderwijs in geïntegreerde trajecten educatie-beroepsonderwijs Bij Terra is geen sprake geweest van geïntegreerde trajecten educatie-beroepsonderwijs.

Deelnemers die gedurende het schooljaar 2016-2017 van opleiding/leerweg veranderen Aangezien het schooljaar 2016-2017 nog niet is beëindigd, kan geen volledig beeld worden gegeven van de zogenaamde omzwaaiers. Gedurende de maand oktober 2016 betreft het de volgende mutaties:

Wijziging van leerweg

Van BOL naar BBL 2

Van KL naar GL 1

Van hGL naar GL 1

Wijziging van opleiding/crebo

Van 97480 naar 97490 (BOL) 1

Van 25537 naar 97703 (BBL) 1

Wijziging van niveau

Van niveau 3 naar niveau 2 1




Deelnemers die relatief snel na 1 oktober zijn ingeschrevenHoewel de notitie ‘Helderheid in de bekostiging van het beroepsonderwijs en de volwasseneneducatie’ deze informatie niet voorschrijft, zijn wij van mening dat dit nadrukkelijk moet worden geplaatst naast bovenvermelde gegevens. Tenslotte zijn ouders en studenten vrij in hun keuze van het soort onderwijs (leerweg, sector en niveau) en van de onderwijsinstelling. Er is sprake van zeven nieuw ingeschreven studenten gedurende de maand oktober 2016.

Instellingen en organisaties waarvoor maatwerktrajecten zijn georganiseerdBij Terra zijn in 2016 vijf maatwerktrajecten gestart. Bij deze maatwerktrajecten zijn zesenvijftig BBL-studenten betrokken. Van deze zesenvijftig studenten zijn drieëntwintig studenten werkzaam bij sociale werkvoorzieningsschappen, negentien studenten werkzaam bij gemeentelijke overheden en dertien studenten bij overige instellingen.

66 67

JAARVERSLAG 2016

DEEL 2 JAARREKENING

Geconsolideerde jaarrekening Geconsolideerde balans per 31 december 2016 Geconsolideerde staat van baten en lasten over 2016 Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2016 Gehanteerde grondslagen bij de opstelling van de jaarrekening Toelichting op de geconsolideerde balans Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen Toelichting op de geconsolideerde staat van baten en lasten

Enkelvoudige jaarrekening Balans per 31 december 2016 Staat van baten en lasten over 2016 Toelichting op de balans Toelichting op de staat van baten en lasten Verbonden partijen WNT: Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector

67

JAARVERSLAG 2016

68 69

JAARVERSLAG 2016

Geconsolideerde balans per 31 december 2016(na resultaatbestemming)

€ €

Vaste activa1.2 Materiële vaste activa 46.000.631 50.450.1861.3 Financiële vaste activa 0 0

Totaal vaste activa 46.000.631 50.450.186

Vlottende activa1.4 Voorraden 602.798 307.6241.5 Vorderingen 1.329.228 1.779.7141.7 Liquide middelen 16.631.256 13.859.170

Totaal vlottende activa 18.563.282 15.946.508

Totaal activa 64.563.913 66.396.694

2.1 Eigen Vermogen 37.064.432 40.633.4632.2 Voorzieningen 2.876.457 1.269.1962.3 Langlopende schulden 11.078.082 12.222.6982.4 Kortlopende schulden 13.544.942 12.271.337

Totaal passiva 64.563.913 66.396.694

31-12-201531-12-2016

69

JAARVERSLAG 2016

Geconsolideerde balans per 31 december 2016(na resultaatbestemming)

€ €

Vaste activa1.2 Materiële vaste activa 46.000.631 50.450.1861.3 Financiële vaste activa 0 0




Totaal activa 64.563.913 66.396.694


Totaal passiva 64.563.913 66.396.694

31-12-201531-12-2016

Geconsolideerde staat van baten en lasten over 2016

2016 Begroting 2016 2015€ € €

3 Baten3.1 Rijksbijdragen 57.525.728 55.557.000 56.539.9813.2 Overige overheidsbijdragen en -subsidies 12.462 21.000 10.5503.3 College-, cursus-, les- en examengelden 113.577 122.000 108.5793.4 Baten werk in opdracht van derden 1.626.677 1.400.000 1.699.5703.5 Overige baten 3.381.352 2.805.000 3.534.659

Totaal baten 62.659.796 59.905.000 61.893.339

4 Lasten4.1 Personeelslasten 45.105.854 42.282.000 41.671.6024.2 Afschrijvingen 5.855.771 4.253.000 3.704.4624.3 Huisvestingslasten 4.380.198 4.303.000 4.424.0614.4 Overige lasten 10.399.790 8.623.000 9.732.404

Totaal lasten 65.741.613 59.461.000 59.532.529

Saldo baten en lasten -3.081.817 444.000 2.360.810

5 Financiële baten en lasten -487.214 -444.000 -825.255

Netto resultaat -3.569.031 0 1.535.555

70 71

JAARVERSLAG 2016

Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2016

2016 2015€ €

Kasstroom uit operationele activiteiten

Saldo baten en lasten -3.081.817 2.360.810

Aanpassingen voor:4.2 - afschrijvingen 6.122.799 4.015.960

- vrijval uit investeringssubsidies -267.028 -311.4982.2 - mutaties voorzieningen 1.607.261 -173.447

7.463.032 3.531.015Veranderingen in vlottende middelen:

1.4 - voorraden -295.174 -307.6241.5 - vorderingen 450.486 1.2492.4 - schulden 1.270.702 2.918.999

1.426.014 2.612.624

Kasstroom uit bedrijfsoperaties 5.807.229 8.504.449

5.1 Ontvangen interest 13.945 78.0575.5 Betaalde interest -498.257 -502.155

-484.312 -424.098

Totaal kasstroom uit operationele activiteiten 5.322.917 8.080.351

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

1.2 Investeringen in materiële vaste activa -1.417.971 -4.238.3221.2 Desinvesteringen in materiële vaste activa 11.756 19.951

-1.406.215 -4.218.371

Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten -1.406.215 -4.218.371

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

2.3 Aflossing langlopende schulden -1.144.616 -1.144.616-1.144.616 -1.144.616

Totaal kasstroom uit financieringsactiviteiten -1.144.616 -1.144.616

Mutatie liquide middelen 2.772.086 2.717.364

1.7 Stand per 1 januari 13.859.170 11.141.806Mutatie boekjaar 2.772.086 2.717.364

Stand per 31 december 16.631.256 13.859.170

Toelichting op de geconsolideerde balans en winst-en-verliesrekening Algemene toelichting Activiteiten Terra is een opleidingscentrum dat VMBO- en MBO-onderwijs op het gebied van groen, voeding, dier, natuur & milieu aanbiedt in Noord-Nederland. Het onderwijs wordt aangeboden op vestigingen in Assen, Eelde, Emmen, Groningen, Meppel, Oldekerk, Winschoten, Winsum en Wolvega. Continuïteit De in de onderhavige jaarrekening gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn gebaseerd op de veronderstelling van continuïteit van de stichting. Vestigingsadres, rechtsvorm en inschrijfnummer kamer van koophandel Terra is een stichting en is gevestigd aan de Hereweg 101 te Groningen. Stichting AOC Terra is feitelijk gevestigd aan de Hereweg 101, Postbus 17, 9700 AA te Groningen en is ingeschreven bij het handelsregister onder nummer 41011947. Groepsverhoudingen Stichting AOC Terra wordt als gevolg van 100% zeggenschap meegeconsolideerd in de jaarrekening van Stichting Onderwijsgroep Noord. Stichting AOC Terra is 100% aandeelhouder van TerraRijschool BV. Deze BV wordt meegeconsolideerd in de jaarrekening van Stichting AOC Terra. Gebruik van schattingen De opstelling van de jaarrekening vereist dat het management oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. De volgende waarderingsgrondslagen zijn naar de mening van het management het meest kritisch voor het weergeven van de financiële positie en vereisen schattingen en veronderstellingen: - Inschatting van de levensduur van activa. - Inschattingen in het kader van personele voorzieningen. Consolidatie In de consolidatie worden de financiële gegevens opgenomen van Terra samen met haar groepsmaatschappijen en andere rechtspersonen waarop zij overheersende zeggenschap kan uitoefenen of waarover zij de centrale leiding heeft. Groepsmaatschappijen zijn rechtspersonen waarin Terra direct of indirect overheersende zeggenschap kan uitoefenen doordat zij beschikt over de meerderheid van de stemrechten of op enige andere wijze de financiële en operationele activiteiten kan beheersen. Hierbij wordt tevens rekening gehouden met potentiële stemrechten die direct kunnen worden uitgeoefend op balansdatum. De groepsmaatschappijen en andere rechtspersonen waarop zij een overheersende zeggenschap kan uitoefenen of waarover zij de centrale leiding heeft, worden voor 100% in de consolidatie betrokken. Het aandeel van derden in het groepsvermogen en in het groepsresultaat wordt afzonderlijk vermeld. Deelnemingen waarop geen overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend (geassocieerde deelnemingen) worden niet betrokken in de consolidatie. Intercompany-transacties, intercompany-winsten en onderlinge vorderingen en schulden tussen groepsmaatschappijen en andere in de consolidatie opgenomen rechtspersonen worden geëlimineerd, voor zover de resultaten niet door transacties met derden buiten de Groep zijn gerealiseerd. Ongerealiseerde verliezen op intercompany-transacties worden ook geëlimineerd tenzij er sprake is van een bijzondere waardevermindering. Waarderingsgrondslagen van groepsmaatschappijen en andere in de consolidatie opgenomen rechtspersonen zijn waar nodig gewijzigd om aansluiting te krijgen bij de geldende waarderingsgrondslagen voor de Groep. De in de consolidatie begrepen vennootschappen zijn: • TerraRijschool B.V., Groningen (100%); Toepassing van artikel 2:402 B.W. Aangezien de winst-en-verliesrekening over 2016 van Terra in de geconsolideerde jaarrekening is verwerkt, is (in de enkelvoudige jaarrekening) volstaan met weergave van een beknopte winst-en-verliesrekening in overeenstemming met artikel 2:402 BW. Verbonden partijen Als verbonden partij worden alle rechtspersonen aangemerkt waarover overheersende zeggenschap, gezamenlijke zeggenschap of invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. Ook rechtspersonen die overwegende zeggenschap kunnen uitoefenen worden aangemerkt als verbonden partij. Ook de statutaire directieleden, andere sleutelfunctionarissen in het management van Terra of de moedermaatschappij van Terra en nauwe verwanten zijn verbonden partijen. Transacties van betekenis met verbonden partijen worden toegelicht voor zover deze niet onder normale marktvoorwaarden zijn aangegaan. Hiervan wordt toegelicht de aard en de omvang van de transactie en andere informatie die nodig is voor het verschaffen van het inzicht.

71

JAARVERSLAG 2016

Geconsolideerd kasstroomoverzicht over 2016

2016 2015€ €

Kasstroom uit operationele activiteiten

Saldo baten en lasten -3.081.817 2.360.810

Aanpassingen voor:4.2 - afschrijvingen 6.122.799 4.015.960

- vrijval uit investeringssubsidies -267.028 -311.4982.2 - mutaties voorzieningen 1.607.261 -173.447

7.463.032 3.531.015Veranderingen in vlottende middelen:

1.4 - voorraden -295.174 -307.6241.5 - vorderingen 450.486 1.2492.4 - schulden 1.270.702 2.918.999

1.426.014 2.612.624

Kasstroom uit bedrijfsoperaties 5.807.229 8.504.449

5.1 Ontvangen interest 13.945 78.0575.5 Betaalde interest -498.257 -502.155

-484.312 -424.098

Totaal kasstroom uit operationele activiteiten 5.322.917 8.080.351

Kasstroom uit investeringsactiviteiten

1.2 Investeringen in materiële vaste activa -1.417.971 -4.238.3221.2 Desinvesteringen in materiële vaste activa 11.756 19.951

-1.406.215 -4.218.371

Totaal kasstroom uit investeringsactiviteiten -1.406.215 -4.218.371

Kasstroom uit financieringsactiviteiten

2.3 Aflossing langlopende schulden -1.144.616 -1.144.616-1.144.616 -1.144.616

Totaal kasstroom uit financieringsactiviteiten -1.144.616 -1.144.616

Mutatie liquide middelen 2.772.086 2.717.364

1.7 Stand per 1 januari 13.859.170 11.141.806Mutatie boekjaar 2.772.086 2.717.364

Stand per 31 december 16.631.256 13.859.170

Toelichting op de geconsolideerde balans en winst-en-verliesrekening Algemene toelichting Activiteiten Terra is een opleidingscentrum dat VMBO- en MBO-onderwijs op het gebied van groen, voeding, dier, natuur & milieu aanbiedt in Noord-Nederland. Het onderwijs wordt aangeboden op vestigingen in Assen, Eelde, Emmen, Groningen, Meppel, Oldekerk, Winschoten, Winsum en Wolvega. Continuïteit De in de onderhavige jaarrekening gehanteerde grondslagen van waardering en resultaatbepaling zijn gebaseerd op de veronderstelling van continuïteit van de stichting. Vestigingsadres, rechtsvorm en inschrijfnummer kamer van koophandel Terra is een stichting en is gevestigd aan de Hereweg 101 te Groningen. Stichting AOC Terra is feitelijk gevestigd aan de Hereweg 101, Postbus 17, 9700 AA te Groningen en is ingeschreven bij het handelsregister onder nummer 41011947. Groepsverhoudingen Stichting AOC Terra wordt als gevolg van 100% zeggenschap meegeconsolideerd in de jaarrekening van Stichting Onderwijsgroep Noord. Stichting AOC Terra is 100% aandeelhouder van TerraRijschool BV. Deze BV wordt meegeconsolideerd in de jaarrekening van Stichting AOC Terra. Gebruik van schattingen De opstelling van de jaarrekening vereist dat het management oordelen vormt en schattingen en veronderstellingen maakt die van invloed zijn op de toepassing van grondslagen en de gerapporteerde waarde van activa en verplichtingen, en van baten en lasten. De daadwerkelijke uitkomsten kunnen afwijken van deze schattingen. De schattingen en onderliggende veronderstellingen worden voortdurend beoordeeld. Herzieningen van schattingen worden opgenomen in de periode waarin de schatting wordt herzien en in toekomstige perioden waarvoor de herziening gevolgen heeft. De volgende waarderingsgrondslagen zijn naar de mening van het management het meest kritisch voor het weergeven van de financiële positie en vereisen schattingen en veronderstellingen: - Inschatting van de levensduur van activa. - Inschattingen in het kader van personele voorzieningen. Consolidatie In de consolidatie worden de financiële gegevens opgenomen van Terra samen met haar groepsmaatschappijen en andere rechtspersonen waarop zij overheersende zeggenschap kan uitoefenen of waarover zij de centrale leiding heeft. Groepsmaatschappijen zijn rechtspersonen waarin Terra direct of indirect overheersende zeggenschap kan uitoefenen doordat zij beschikt over de meerderheid van de stemrechten of op enige andere wijze de financiële en operationele activiteiten kan beheersen. Hierbij wordt tevens rekening gehouden met potentiële stemrechten die direct kunnen worden uitgeoefend op balansdatum. De groepsmaatschappijen en andere rechtspersonen waarop zij een overheersende zeggenschap kan uitoefenen of waarover zij de centrale leiding heeft, worden voor 100% in de consolidatie betrokken. Het aandeel van derden in het groepsvermogen en in het groepsresultaat wordt afzonderlijk vermeld. Deelnemingen waarop geen overheersende zeggenschap kan worden uitgeoefend (geassocieerde deelnemingen) worden niet betrokken in de consolidatie. Intercompany-transacties, intercompany-winsten en onderlinge vorderingen en schulden tussen groepsmaatschappijen en andere in de consolidatie opgenomen rechtspersonen worden geëlimineerd, voor zover de resultaten niet door transacties met derden buiten de Groep zijn gerealiseerd. Ongerealiseerde verliezen op intercompany-transacties worden ook geëlimineerd tenzij er sprake is van een bijzondere waardevermindering. Waarderingsgrondslagen van groepsmaatschappijen en andere in de consolidatie opgenomen rechtspersonen zijn waar nodig gewijzigd om aansluiting te krijgen bij de geldende waarderingsgrondslagen voor de Groep. De in de consolidatie begrepen vennootschappen zijn: • TerraRijschool B.V., Groningen (100%); Toepassing van artikel 2:402 B.W. Aangezien de winst-en-verliesrekening over 2016 van Terra in de geconsolideerde jaarrekening is verwerkt, is (in de enkelvoudige jaarrekening) volstaan met weergave van een beknopte winst-en-verliesrekening in overeenstemming met artikel 2:402 BW. Verbonden partijen Als verbonden partij worden alle rechtspersonen aangemerkt waarover overheersende zeggenschap, gezamenlijke zeggenschap of invloed van betekenis kan worden uitgeoefend. Ook rechtspersonen die overwegende zeggenschap kunnen uitoefenen worden aangemerkt als verbonden partij. Ook de statutaire directieleden, andere sleutelfunctionarissen in het management van Terra of de moedermaatschappij van Terra en nauwe verwanten zijn verbonden partijen. Transacties van betekenis met verbonden partijen worden toegelicht voor zover deze niet onder normale marktvoorwaarden zijn aangegaan. Hiervan wordt toegelicht de aard en de omvang van de transactie en andere informatie die nodig is voor het verschaffen van het inzicht.

72 73

JAARVERSLAG 2016

Toelichting op het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit liquide middelen. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest, ontvangen dividenden en winstbelastingen zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. De verkrijgingsprijs van de verworven groepsmaatschappij is opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geld heeft plaatsgevonden. De geldmiddelen die in de verworven groepsmaatschappij aanwezig zijn, zijn op de aankoopprijs in mindering gebracht. Transacties waarbij geen instroom of uitstroom van kasmiddelen plaatsvindt zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen. Algemene grondslagen Algemeen De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld volgens de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. In deze regeling is bepaald dat de bepalingen van Titel 9 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving (in het bijzonder RJ 660 Onderwijsinstellingen) van toepassing zijn, met inachtneming van de daarin aangeduide uitzonderingen. Activa en verplichtingen worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de winst-en-verliesrekening en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen. Met deze referenties wordt verwezen naar de toelichting. Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd gebleven ten opzichte van het voorgaande jaar, met uitzondering van de toegepaste stelsel- en schattingswijzigingen zoals opgenomen in de desbetreffende paragrafen. Tot 1 januari 2016 werden de in het boekjaar vrijgevallen investeringssubsidies die betrekking hebben op een deel van de afschrijvingslasten, verantwoord als bate bij de Overige subsidies OCW/EZ en de Overige overheidsbijdragen en -subsidies. Vanaf 2016 worden deze baten gesaldeerd met de afschrijvingen. De vergelijkende cijfers over 2015 zijn dienovereenkomstig aangepast. Operationele leasing Bij Terra zijn er leasecontracten waarbij een groot deel van de voor- en nadelen die aan de eigendom verbonden zijn, niet bij Terra ligt. Deze leasecontracten worden verantwoord als operationele leasing. Leasebetalingen worden, rekening houdend met ontvangen vergoedingen van de lessor, op lineaire basis verwerkt in de winst-en-verliesrekening over de looptijd van het contract. Financiële instrumenten Financiële instrumenten omvatten vorderingen, geldmiddelen, langlopende en kortlopende schulden en overige financiële verplichtingen, waaronder derivaten. Financiële instrumenten omvatten tevens in contracten besloten afgeleide financiële instrumenten (derivaten). Deze derivaten worden door de instelling niet gesepareerd van het basiscontract en derhalve in overeenstemming met het basiscontract verwerkt. Financiële instrumenten worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële waarde. Indien instrumenten niet zijn gewaardeerd tegen reële waarde met verwerking van waarde-veranderingen in de staat van baten en lasten maken eventuele direct toerekenbare transactie-kosten deel uit van de eerste waardering. Na de eerste opname worden financiële instrumenten op de hierna beschreven manier gewaardeerd. Afgeleide financiële instrumenten (derivaten) De eerste waardering voor afgeleide financiële instrumenten is de reële waarde. Na eerste waardering worden afgeleide financiële instrumenten gewaardeerd op kostprijs of lagere marktwaarde. De wijze van verwerking van waardeveranderingen van het afgeleide financieel instrument hangt af van de vraag of er hedge-accounting wordt toegepast. Terra maakt gebruik van renteswaps om de renterisico’s af te dekken die voortvloeien uit de afgesloten leningen. Doordat kostprijs hedge-accounting wordt toegepast en het afgeleide instrument betrekking heeft op afdekking van het specifieke risico van een toekomstige transactie die naar verwachting zal plaatsvinden, vindt geen herwaardering van dit instrument plaats. Zodra de verwachte toekomstige transactie leidt tot verantwoording in de winst-en-verliesrekening, wordt de met het afgeleide instrument samenhangende winst of het met het afgeleide instrument samenhangende verlies in de winst-en-verliesrekening verwerkt. Indien afgeleide instrumenten aflopen of worden verkocht, dient de cumulatieve winst die of het cumulatieve verlies dat tot dat moment nog niet in de winst-en-verliesrekening was verwerkt, als overlopende post in de balans opgenomen te worden, totdat de afgedekte transacties plaatsvinden. Indien de transacties naar verwachting niet meer plaatsvinden, wordt de cumulatieve winst of het cumulatieve verlies overgeboekt naar de winst-en-verliesrekening. Indien afgeleide instrumenten niet langer voldoen aan de voorwaarden voor hedge-accounting, maar het financiële instrument niet wordt verkocht, wordt ook de hedge-accounting beëindigd. Dan dient het financiële instrument tegen kostprijs of lagere marktwaarde te worden verwerkt. Terra documenteert de hedgerelaties in hedgedocumentatie en toetst periodiek de effectiviteit van de hedgerelaties door vast te stellen dat er geen sprake is van overhedges. Een verlies als gevolg van een overhedge wordt op basis van kostprijs of lagere marktwaarde direct in de winst-en-verliesrekening verwerkt. Grondslagen voor waardering van activa en passiva Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en terreinen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs plus bijkomende kosten of vervaardigingsprijs onder aftrek van lineaire afschrijvingen gedurende de verwachte toekomstige gebruiksduur. Op terreinen wordt niet afgeschreven. Er

73

JAARVERSLAG 2016

Toelichting op het kasstroomoverzicht Het kasstroomoverzicht is opgesteld volgens de indirecte methode. De geldmiddelen in het kasstroomoverzicht bestaan uit liquide middelen. Ontvangsten en uitgaven uit hoofde van interest, ontvangen dividenden en winstbelastingen zijn opgenomen onder de kasstroom uit operationele activiteiten. De verkrijgingsprijs van de verworven groepsmaatschappij is opgenomen onder de kasstroom uit investeringsactiviteiten, voor zover betaling in geld heeft plaatsgevonden. De geldmiddelen die in de verworven groepsmaatschappij aanwezig zijn, zijn op de aankoopprijs in mindering gebracht. Transacties waarbij geen instroom of uitstroom van kasmiddelen plaatsvindt zijn niet in het kasstroomoverzicht opgenomen. Algemene grondslagen Algemeen De geconsolideerde jaarrekening is opgesteld volgens de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. In deze regeling is bepaald dat de bepalingen van Titel 9 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek en de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving (in het bijzonder RJ 660 Onderwijsinstellingen) van toepassing zijn, met inachtneming van de daarin aangeduide uitzonderingen. Activa en verplichtingen worden in het algemeen gewaardeerd tegen de verkrijgings- of vervaardigingsprijs of de actuele waarde. Indien geen specifieke waarderingsgrondslag is vermeld vindt waardering plaats tegen de verkrijgingsprijs. In de balans, de winst-en-verliesrekening en het kasstroomoverzicht zijn referenties opgenomen. Met deze referenties wordt verwezen naar de toelichting. Vergelijking met voorgaand jaar De gehanteerde grondslagen van waardering en van resultaatbepaling zijn ongewijzigd gebleven ten opzichte van het voorgaande jaar, met uitzondering van de toegepaste stelsel- en schattingswijzigingen zoals opgenomen in de desbetreffende paragrafen. Tot 1 januari 2016 werden de in het boekjaar vrijgevallen investeringssubsidies die betrekking hebben op een deel van de afschrijvingslasten, verantwoord als bate bij de Overige subsidies OCW/EZ en de Overige overheidsbijdragen en -subsidies. Vanaf 2016 worden deze baten gesaldeerd met de afschrijvingen. De vergelijkende cijfers over 2015 zijn dienovereenkomstig aangepast. Operationele leasing Bij Terra zijn er leasecontracten waarbij een groot deel van de voor- en nadelen die aan de eigendom verbonden zijn, niet bij Terra ligt. Deze leasecontracten worden verantwoord als operationele leasing. Leasebetalingen worden, rekening houdend met ontvangen vergoedingen van de lessor, op lineaire basis verwerkt in de winst-en-verliesrekening over de looptijd van het contract. Financiële instrumenten Financiële instrumenten omvatten vorderingen, geldmiddelen, langlopende en kortlopende schulden en overige financiële verplichtingen, waaronder derivaten. Financiële instrumenten omvatten tevens in contracten besloten afgeleide financiële instrumenten (derivaten). Deze derivaten worden door de instelling niet gesepareerd van het basiscontract en derhalve in overeenstemming met het basiscontract verwerkt. Financiële instrumenten worden bij de eerste opname verwerkt tegen reële waarde. Indien instrumenten niet zijn gewaardeerd tegen reële waarde met verwerking van waarde-veranderingen in de staat van baten en lasten maken eventuele direct toerekenbare transactie-kosten deel uit van de eerste waardering. Na de eerste opname worden financiële instrumenten op de hierna beschreven manier gewaardeerd. Afgeleide financiële instrumenten (derivaten) De eerste waardering voor afgeleide financiële instrumenten is de reële waarde. Na eerste waardering worden afgeleide financiële instrumenten gewaardeerd op kostprijs of lagere marktwaarde. De wijze van verwerking van waardeveranderingen van het afgeleide financieel instrument hangt af van de vraag of er hedge-accounting wordt toegepast. Terra maakt gebruik van renteswaps om de renterisico’s af te dekken die voortvloeien uit de afgesloten leningen. Doordat kostprijs hedge-accounting wordt toegepast en het afgeleide instrument betrekking heeft op afdekking van het specifieke risico van een toekomstige transactie die naar verwachting zal plaatsvinden, vindt geen herwaardering van dit instrument plaats. Zodra de verwachte toekomstige transactie leidt tot verantwoording in de winst-en-verliesrekening, wordt de met het afgeleide instrument samenhangende winst of het met het afgeleide instrument samenhangende verlies in de winst-en-verliesrekening verwerkt. Indien afgeleide instrumenten aflopen of worden verkocht, dient de cumulatieve winst die of het cumulatieve verlies dat tot dat moment nog niet in de winst-en-verliesrekening was verwerkt, als overlopende post in de balans opgenomen te worden, totdat de afgedekte transacties plaatsvinden. Indien de transacties naar verwachting niet meer plaatsvinden, wordt de cumulatieve winst of het cumulatieve verlies overgeboekt naar de winst-en-verliesrekening. Indien afgeleide instrumenten niet langer voldoen aan de voorwaarden voor hedge-accounting, maar het financiële instrument niet wordt verkocht, wordt ook de hedge-accounting beëindigd. Dan dient het financiële instrument tegen kostprijs of lagere marktwaarde te worden verwerkt. Terra documenteert de hedgerelaties in hedgedocumentatie en toetst periodiek de effectiviteit van de hedgerelaties door vast te stellen dat er geen sprake is van overhedges. Een verlies als gevolg van een overhedge wordt op basis van kostprijs of lagere marktwaarde direct in de winst-en-verliesrekening verwerkt. Grondslagen voor waardering van activa en passiva Materiële vaste activa Bedrijfsgebouwen en terreinen worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs plus bijkomende kosten of vervaardigingsprijs onder aftrek van lineaire afschrijvingen gedurende de verwachte toekomstige gebruiksduur. Op terreinen wordt niet afgeschreven. Er

wordt rekening gehouden met de bijzondere waardeverminderingen die op balansdatum worden verwacht. Voor de vaststelling of voor een materieel vast actief sprake is van een bijzondere waardevermindering wordt verwezen naar betreffende paragraaf. Indien grond gekocht is met opstallen, met de intentie de opstallen te slopen of teniet te laten gaan en vervolgens op de grond nieuwbouw te realiseren, dan maken de eventuele boekwaarde van de opstallen en de gemaakte sloopkosten deel uit van de verkrijgingsprijs van de grond. Overige vaste activa worden gewaardeerd tegen verkrijgings- of vervaardigingsprijs inclusief direct toerekenbare kosten, onder aftrek van lineaire afschrijvingen gedurende de verwachte toekomstige gebruiksduur en bijzondere waardeverminderingen. Activeren vindt plaats voor investeringen met een verkrijgings- of vervaardigingsprijs vanaf € 500. De afschrijvingen worden berekend als een percentage over de aanschafprijs volgens de lineaire methode op basis van de economische levensduur. Op terreinen en op materiële vaste activa in uitvoering en vooruitbetalingen op materiële vaste activa wordt niet afgeschreven. Deze levensduur wordt voor de onderscheiden activa gesteld op: Gebouwen 30 jaar Semi-permanente gebouwen en verbouwingen/renovatie 10 jaar Apparatuur, machines en installaties 4-10 jaar Meubilair 10-15 jaar Hard- en software 3 jaar Onderhoudsuitgaven worden slechts geactiveerd, indien zij de gebruiksduur van het object verlengen. Investeringssubsidies welke betrekking hebben op de materiële vaste activa worden in mindering gebracht op de materiële vaste activa (vooruit ontvangen investeringssubsidies) en vallen jaarlijks vrij ten gunste van de rijksbijdragen danwel de overige overheidsbijdragen. Voor de toekomstige kosten van groot onderhoud aan de bedrijfsgebouwen wordt geen voorziening voor groot onderhoud gevormd. De kosten worden rechtstreeks in de resultatenrekening verantwoord. Financiële vaste activa Deelnemingen Deelnemingen waarin invloed van betekenis kan worden uitgeoefend worden gewaardeerd volgens de vermogensmutatiemethode (nettovermogenswaarde). Wanneer 20% of meer van de stemrechten uitgebracht kan worden, wordt ervan uitgegaan dat er invloed van betekenis is. De nettovermogenswaarde wordt berekend volgens de grondslagen die gelden voor deze jaarrekening; voor deelnemingen waarvan onvoldoende gegevens beschikbaar zijn voor aanpassing aan deze grondslagen, wordt uitgegaan van de waarderingsgrondslagen van de desbetreffende deelneming. Indien de waardering van een deelneming volgens de nettovermogenswaarde negatief is, wordt deze op nihil gewaardeerd. Indien en voor zover Terra in deze situatie geheel of gedeeltelijk instaat voor de schulden van de deelneming, dan wel het stellige voornemen heeft de deelneming tot betaling van haar schulden in staat te stellen, wordt hiervoor een voorziening getroffen. De eerste waardering van gekochte deelnemingen is gebaseerd op de reële waarde van de identificeerbare activa en passiva op het moment van acquisitie. Voor de vervolgwaardering worden de grondslagen toegepast die gelden voor deze jaarrekening, uitgaande van de waarden bij eerste waardering. Als resultaat wordt verantwoord het bedrag waarmee de boekwaarde van de deelneming sinds de voorafgaande jaarrekening is gewijzigd als gevolg van het door de deelneming behaalde resultaat. Deelnemingen waarop geen invloed van betekenis kan worden uitgeoefend, worden gewaardeerd tegen verkrijgingsprijs. Als resultaat wordt in aanmerking genomen het in het verslagjaar gedeclareerde dividend van de deelneming, waarbij niet in contanten uitgekeerde dividenden worden gewaardeerd tegen reële waarde. Indien sprake is van een bijzondere waardevermindering vindt waardering plaats tegen de realiseerbare waarde (zie verder de paragraaf “Bijzondere waardeverminderingen van vaste activa”); afwaardering vindt plaats ten laste van de winst-en-verliesrekening. Bijzondere waardeverminderingen Voor materiële vaste activa wordt op iedere balansdatum beoordeeld of er aanwijzingen zijn dat deze activa onderhevig zijn aan bijzondere waardeverminderingen. Als dergelijke indicaties aanwezig zijn, wordt de realiseerbare waarde van het actief geschat. De realiseerbare waarde is de hoogte van de bedrijfswaarde en de opbrengstwaarde. Als het niet mogelijk is de realiseerbare waarde te bepalen voor een individueel actief, wordt de realiseerbare waarde bepaald van de kasstroom-genererende eenheid waartoe het actief behoort. Wanneer de boekwaarde van een actief of een kasstroom-genererende eenheid hoger is dan de realiseerbare waarde, wordt een bijzonder waardeverminderingsverlies verantwoord voor het verschil tussen de boekwaarde en de realiseerbare waarde. Een bijzonder-waardeverminderingsverlies wordt direct als last verwerkt in de winst-en-verliesrekening onder gelijktijdige verlaging van de boekwaarde van het betreffende actief. Indien sprake is van een bijzonder waardeverminderingsverlies van een kasstroom-genererende eenheid, wordt het verlies allereerst toegerekend aan goodwill die is toegerekend aan de kasstroom-genererende eenheid. Een eventueel restant verlies wordt toegerekend aan de andere activa van de eenheid naar rato van hun boekwaarden.

74 75

JAARVERSLAG 2016

Verder wordt op iedere balansdatum beoordeeld of er enige indicatie is dat een in eerdere jaren verantwoord bijzonder waardeverminderingsverlies is verminderd. Als een dergelijke indicatie aanwezig is, wordt de realiseerbare waarde van het betreffende actief of kasstroom-genererende eenheid geschat. Terugneming van een eerder verantwoord bijzonder waardeverminderingsverlies vindt alleen plaats als sprake is van een wijziging van de gehanteerde schattingen bij het bepalen van de realiseerbare waarde sinds de verantwoording van het laatste bijzonder waardeverminderingsverlies. In dat geval wordt de boekwaarde van het actief (of kasstroom-genererende eenheid) opgehoogd tot de geschatte realiseerbare waarde, maar niet hoger dan de boekwaarde die bepaald zou zijn (na afschrijvingen) als in voorgaande jaren geen bijzonder waardevermindering voor het actief (of kasstroom-genererende eenheid) zou zijn verantwoord. Voorraden De voorraden betreffen de laptops die aan de leerlingen in bruikleen worden gegeven en zijn gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs onder toepassing van de FIFO-methode (‘first in, first out’) of lagere opbrengstwaarde. De verkrijgingsprijs omvat de inkoopprijs en bijkomende kosten, zoals invoerrechten, transportkosten en andere kosten die direct kunnen worden toegerekend aan de verwerving van voorraden. Handelskortingen, rabatten en soortgelijke (te) ontvangen vergoedingen met betrekking tot de inkoop worden in mindering gebracht op de verkrijgingsprijs. Bij de waardering van de voorraden wordt rekening gehouden met de eventueel op balansdatum opgetreden waardeverminderingen. Op basis van de verwachte gemiddelde gebruiksduur van de laptops vindt een jaarlijkse afwaardering van 25% van de aanschafwaarde plaats. Vorderingen Vorderingen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie. Vorderingen worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Als de ontvangst van de vordering is uitgesteld op grond van een verlengde overeengekomen betalingstermijn wordt de reële waarde bepaald aan de hand van de contante waarde van de verwachte ontvangsten en worden er op basis van de effectieve rente rente-inkomsten ten gunste van de winst-en-verliesrekening gebracht. Voorzieningen wegens oninbaarheid worden in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering. Liquide middelen Liquide middelen bestaan uit kas en banktegoeden met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Voorzieningen De personeelsvoorzieningen bestaan uit een voorziening wachtgelden, een voorziening ambtsjubilea, een voorziening langdurig zieken en een voorziening seniorenverlof. Algemeen Een voorziening wordt in de balans opgenomen, wanneer er sprake is van: · een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting die het gevolg is van een gebeurtenis in het verleden; en · waarvan een betrouwbare schatting kan worden gemaakt; en · het waarschijnlijk is dat voor afwikkeling van die verplichting een uitstroom van middelen nodig is. Indien (een deel van) de uitgaven die noodzakelijk zijn om een voorziening af te wikkelen waarschijnlijk geheel of gedeeltelijk door een derde worden vergoed bij afwikkeling van de voorziening, wordt de vergoeding als afzonderlijk actief gepresenteerd. Voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen en verliezen af te wikkelen. De voorziening wachtgelden is voor wachtgeldverplichtingen ten aanzien van voormalig personeel. De omvang van de voorziening is bepaald op basis van de contante waarde van de huidige wachtgeldverplichtingen. Bij het berekenen van de contante waarde wordt een rentepercentage van 0,356% gehanteerd. Dit is het tarief van de 10-jaars kapitaalmarktrente voor Nederland per ultimo 2016. De voorziening ambtsjubilea is voor de verplichting ten aanzien van de toekomstige uitkering bij ambtsjubilea van personeel. De hoogte van de voorziening wordt jaarlijks bepaald op basis van de gemiddelde verplichting in de afgelopen vijf jaren. Contant maken van deze verplichting leidt niet tot een materiële afwijking ten opzichte van de huidige berekening. De voorziening langdurig zieken is gevormd voor de op balansdatum bestaande verplichting tot het in de toekomst doorbetalen van beloningen aan personeelsleden die op balansdatum naar verwachting blijvend geheel of gedeeltelijk niet in staat zijn om werkzaamheden te verrichten door ziekte of arbeidsongeschiktheid. De voorziening seniorenverlof is gevormd voor de op balansdatum bestaande verplichting tot het in de toekomst nog op te nemen verlof die ontstaat bij toekomstige deelname van medewerkers aan deze regeling en de verplichting aan huidige deelnemers aan de regeling voor de komende vijf jaar. Deze voorziening is alleen opgenomen voor medewerkers die niet onder de overgangsregelingen vallen. Langlopende schulden Langlopende schulden worden na eerste opname gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve-rentemethode, waarbij een verschil tussen de geamortiseerde kostprijs en het aflossingsbedrag op basis van de effectieve-rentemethode in de winst- en verliesrekening wordt opgenomen over de looptijd van de leningen. Indien er geen sprake is van agio of disagio of transactiekosten is de geamortiseerde kostprijs gelijk aan de nominale waarde van de schuld. Bij vervroegde aflossingen wordt de in rekening gebrachte boeterente verwerkt in de winst- en verliesrekening als financiële baten en lasten. Voor alle langlopende leningen zijn zakelijke zekerheidstellingen verstrekt.

75

JAARVERSLAG 2016

Verder wordt op iedere balansdatum beoordeeld of er enige indicatie is dat een in eerdere jaren verantwoord bijzonder waardeverminderingsverlies is verminderd. Als een dergelijke indicatie aanwezig is, wordt de realiseerbare waarde van het betreffende actief of kasstroom-genererende eenheid geschat. Terugneming van een eerder verantwoord bijzonder waardeverminderingsverlies vindt alleen plaats als sprake is van een wijziging van de gehanteerde schattingen bij het bepalen van de realiseerbare waarde sinds de verantwoording van het laatste bijzonder waardeverminderingsverlies. In dat geval wordt de boekwaarde van het actief (of kasstroom-genererende eenheid) opgehoogd tot de geschatte realiseerbare waarde, maar niet hoger dan de boekwaarde die bepaald zou zijn (na afschrijvingen) als in voorgaande jaren geen bijzonder waardevermindering voor het actief (of kasstroom-genererende eenheid) zou zijn verantwoord. Voorraden De voorraden betreffen de laptops die aan de leerlingen in bruikleen worden gegeven en zijn gewaardeerd tegen de verkrijgingsprijs onder toepassing van de FIFO-methode (‘first in, first out’) of lagere opbrengstwaarde. De verkrijgingsprijs omvat de inkoopprijs en bijkomende kosten, zoals invoerrechten, transportkosten en andere kosten die direct kunnen worden toegerekend aan de verwerving van voorraden. Handelskortingen, rabatten en soortgelijke (te) ontvangen vergoedingen met betrekking tot de inkoop worden in mindering gebracht op de verkrijgingsprijs. Bij de waardering van de voorraden wordt rekening gehouden met de eventueel op balansdatum opgetreden waardeverminderingen. Op basis van de verwachte gemiddelde gebruiksduur van de laptops vindt een jaarlijkse afwaardering van 25% van de aanschafwaarde plaats. Vorderingen Vorderingen worden bij eerste verwerking gewaardeerd tegen de reële waarde van de tegenprestatie. Vorderingen worden na eerste verwerking gewaardeerd tegen de geamortiseerde kostprijs. Als de ontvangst van de vordering is uitgesteld op grond van een verlengde overeengekomen betalingstermijn wordt de reële waarde bepaald aan de hand van de contante waarde van de verwachte ontvangsten en worden er op basis van de effectieve rente rente-inkomsten ten gunste van de winst-en-verliesrekening gebracht. Voorzieningen wegens oninbaarheid worden in mindering gebracht op de boekwaarde van de vordering. Liquide middelen Liquide middelen bestaan uit kas en banktegoeden met een looptijd korter dan twaalf maanden. Rekening-courantschulden bij banken zijn opgenomen onder schulden aan kredietinstellingen onder kortlopende schulden. Liquide middelen worden gewaardeerd tegen nominale waarde. Voorzieningen De personeelsvoorzieningen bestaan uit een voorziening wachtgelden, een voorziening ambtsjubilea, een voorziening langdurig zieken en een voorziening seniorenverlof. Algemeen Een voorziening wordt in de balans opgenomen, wanneer er sprake is van: · een in rechte afdwingbare of feitelijke verplichting die het gevolg is van een gebeurtenis in het verleden; en · waarvan een betrouwbare schatting kan worden gemaakt; en · het waarschijnlijk is dat voor afwikkeling van die verplichting een uitstroom van middelen nodig is. Indien (een deel van) de uitgaven die noodzakelijk zijn om een voorziening af te wikkelen waarschijnlijk geheel of gedeeltelijk door een derde worden vergoed bij afwikkeling van de voorziening, wordt de vergoeding als afzonderlijk actief gepresenteerd. Voorzieningen worden gewaardeerd tegen de nominale waarde van de uitgaven die naar verwachting noodzakelijk zijn om de verplichtingen en verliezen af te wikkelen. De voorziening wachtgelden is voor wachtgeldverplichtingen ten aanzien van voormalig personeel. De omvang van de voorziening is bepaald op basis van de contante waarde van de huidige wachtgeldverplichtingen. Bij het berekenen van de contante waarde wordt een rentepercentage van 0,356% gehanteerd. Dit is het tarief van de 10-jaars kapitaalmarktrente voor Nederland per ultimo 2016. De voorziening ambtsjubilea is voor de verplichting ten aanzien van de toekomstige uitkering bij ambtsjubilea van personeel. De hoogte van de voorziening wordt jaarlijks bepaald op basis van de gemiddelde verplichting in de afgelopen vijf jaren. Contant maken van deze verplichting leidt niet tot een materiële afwijking ten opzichte van de huidige berekening. De voorziening langdurig zieken is gevormd voor de op balansdatum bestaande verplichting tot het in de toekomst doorbetalen van beloningen aan personeelsleden die op balansdatum naar verwachting blijvend geheel of gedeeltelijk niet in staat zijn om werkzaamheden te verrichten door ziekte of arbeidsongeschiktheid. De voorziening seniorenverlof is gevormd voor de op balansdatum bestaande verplichting tot het in de toekomst nog op te nemen verlof die ontstaat bij toekomstige deelname van medewerkers aan deze regeling en de verplichting aan huidige deelnemers aan de regeling voor de komende vijf jaar. Deze voorziening is alleen opgenomen voor medewerkers die niet onder de overgangsregelingen vallen. Langlopende schulden Langlopende schulden worden na eerste opname gewaardeerd tegen geamortiseerde kostprijs op basis van de effectieve-rentemethode, waarbij een verschil tussen de geamortiseerde kostprijs en het aflossingsbedrag op basis van de effectieve-rentemethode in de winst- en verliesrekening wordt opgenomen over de looptijd van de leningen. Indien er geen sprake is van agio of disagio of transactiekosten is de geamortiseerde kostprijs gelijk aan de nominale waarde van de schuld. Bij vervroegde aflossingen wordt de in rekening gebrachte boeterente verwerkt in de winst- en verliesrekening als financiële baten en lasten. Voor alle langlopende leningen zijn zakelijke zekerheidstellingen verstrekt.

De aflossingsverplichtingen voor het komend jaar van de langlopende schulden worden opgenomen onder kortlopende schulden. Kortlopende schulden en overige financiële verplichtingen Kortlopende schulden worden bij de eerste verwerking gewaardeerd tegen reële waarde. De kortlopende schulden zijn, tenzij anders is aangegeven, opeisbaar binnen één jaar. Grondslagen voor bepaling van het resultaat Resultaatbepaling In de staat van baten en lasten worden verantwoord, met inachtneming van de eerder genoemde waarderingsgrondslagen, de baten en lasten welke aan het boekjaar toegerekend moeten worden. Lasten worden verantwoord als deze voorzienbaar zijn; baten worden verantwoord als deze gerealiseerd zijn. Dit met uitzondering van de bijdragen van leerlingen en cursisten, welke worden verantwoord in het jaar waarin het schooljaar, respectievelijk de cursus, een aanvang neemt. Baten en lasten uit voorgaande jaren die in dit boekjaar zijn geconstateerd, worden aan dit boekjaar toegerekend. Opbrengstverantwoording Rijksbijdragen, overige overheidsbijdragen en -subsidies Rijksbijdragen, overige overheidsbijdragen en -subsidies uit hoofde van de basisbekostiging worden in het jaar waarop de toekenning betrekking heeft, volledig verwerkt als baten in de staat van baten en lasten. Indien deze opbrengsten betrekking hebben op een specifiek doel, dan worden deze naar rato van de verrichte werkzaamheden als baten verantwoord. Baten werk in opdracht van derden Verantwoording van opbrengsten uit de levering van diensten geschiedt naar rato van de geleverde prestaties, gebaseerd op de verrichte diensten tot aan de balansdatum in verhouding tot de in totaal te verrichten diensten. Overige baten Onder overige bedrijfsopbrengsten worden resultaten verantwoord die niet rechtstreeks samenhangen met de levering van diensten in het kader van de normale, niet-incidentele bedrijfsactiviteiten. Deze opbrengsten worden toegerekend aan de verslagperiode in overeenstemming met de inhoud van de overeenkomst. Personeelslasten Onder personeelslasten is begrepen de in het boekjaar verschuldigde salarissen, sociale lasten, pensioenpremies, inleenkrachten en overige personeelskosten verminderd met de ontvangen uitkeringen van sociale fondsen. Pensioenen Stichting AOC Terra is aangesloten bij Stichting Pensioenfonds ABP. ABP is een bedrijfstakpensioenfonds met een toegezegde pensioenregeling (multi-employer defined benefit-regeling). Gezien het feit dat de pensioenregeling een multi-employer regeling betreft is de pensioenregeling als een toegezegde bijdrageregeling (defined contribution-regeling) verantwoord. Uitgangspunt is dat de in de verslagperiode te verwerken pensioenlast gelijk is aan de over die periode aan het pensioenfonds verschuldigde pensioenpremies. Voor zover de verschuldigde premies op balansdatum nog niet zijn voldaan, wordt hiervoor een verplichting opgenomen. Als de op balansdatum reeds betaalde premies de verschuldigde premies overtreffen, wordt een overlopende actiefpost opgenomen voor zover sprake zal zijn van terugbetaling door het fonds of van verrekening met in de toekomst verschuldigde premies. Verder wordt op balansdatum een voorziening opgenomen voor bestaande additionele verplichtingen ten opzichte van het fonds en de werknemers, indien het waarschijnlijk is dat voor de afwikkeling van die verplichtingen een uitstroom van middelen zal plaatsvinden en de omvang van de verplichtingen betrouwbaar kan worden geschat. Het al dan niet bestaan van additionele verplichtingen wordt beoordeeld aan de hand van de uitvoeringsovereenkomst met het fonds, de pensioenovereenkomst met de werknemers en andere (expliciete of impliciete) toezeggingen aan de werknemers. De voorziening wordt gewaardeerd tegen de beste schatting van de contante waarde van de bedragen die noodzakelijk zijn om de verplichtingen op balansdatum af te wikkelen. Voor een op balansdatum bestaand overschot bij het pensioenfonds wordt een vordering opgenomen als de onderneming de beschikkingsmacht heeft over dit overschot, het waarschijnlijk is dat het overschot naar de onderneming zal toevloeien en de vordering betrouwbaar kan worden vastgesteld. Afschrijvingen Materiële vaste activa worden vanaf het moment van gereedheid voor ingebruikneming afgeschreven over de verwachte toekomstige gebruiksduur van het actief. Over terreinen en in uitvoering en vooruitbetaling wordt niet afgeschreven. Indien een schattingswijziging plaatsvindt van de toekomstige gebruiksduur, dan worden de toekomstige afschrijvingen aangepast. Boekwinsten en -verliezen uit de incidentele verkoop van materiële vaste activa zijn begrepen onder de overige baten respectievelijk onder overige lasten. Financiële baten en lasten Rentebaten en rentelasten Rentebaten en rentelasten worden tijdsevenredig verwerkt, rekening houdend met de effectieve rentevoet van de desbetreffende activa en passiva. Bij de verwerking van de rentelasten wordt rekening gehouden met de verantwoorde transactiekosten op de ontvangen leningen.

76 77

JAARVERSLAG 2016

Toelichting op de geconsolideerde balans

1.2 Materiële vaste activa Aanschafprijs Cumulatieve Boekwaarde Investeringen Desinvesteringen Afschrijvingen Aanschafprijs Cumulatieve Boekwaarde

1 januari 2016 afschrijvingen 1 januari 2016 2016 2016 2016 31 december 2016 afschrijvingen 31 december 2016

en waarde- en waarde-

verminderingen verminderingen

1 januari 2016 31 december 2016

€ € € € € € € € €

1.2.1 Gebouwen enterreinen 71.589.514 25.481.913 46.107.601 73.798 0 4.672.531 * 69.608.384 28.099.514 41.508.870

1.2.2 Inventaris enapparatuur 19.045.439 13.231.330 5.814.109 607.364 11.756 1.450.269 19.180.984 14.221.536 4.959.448

1.2.4 In uitvoeringen vooruit-betalingen 273.935 0 273.935 1.244.046 507.237 0 1.010.744 0 1.010.744

1.2.5 Niet aan hetproces dienstbaremateriële vaste activa 346.557 0 346.557 0 0 0 346.557 0 346.557

Materiële vaste activa 91.255.445 38.713.243 52.542.202 1.925.208 518.993 6.122.800 90.146.669 42.321.050 47.825.619

1.2.6 Vooruitontvangen investeringssubsidies 2.092.016 0 2.092.016 0 0 267.028 1.824.988 0 1.824.988

Materiële vaste activa 89.163.429 38.713.243 50.450.186 1.925.208 518.993 5.855.772 88.321.681 42.321.050 46.000.631

In verband met de vervangende nieuwbouw voor de vestigingen in Emmen werd de boekwaarde op de bestaande gebouwen in Emmen, met ingang van het jaar 2014, over de resterende gebruiksjaren tot april 2018 versneld afgeschreven; € 0,46 miljoen per jaar. Omdat de bouw op de geplande locatie niet doorgaat, schuift de datum van vermoedelijke ingebruikname op. Op dit moment wordt uitgegaan van een ingebruikname in augustus 2020. De afschrijvingen zijn opnieuw berekend over de nieuwe looptijd van 1 januari 2016 tot augustus 2020. Uitgangspunt voor de herberekening is de boekwaarde van de betreffende gebouwen per 01-01-2016. Deze boekwaarde wordt afgeschreven over de resterende looptijd; € 0,25 miljoen per jaar. Dit bedrag is opgenomen in het totaalbedrag van de aangegeven afschrijvingen. Voor het kalenderjaar 2016 betekent dit een verlaging van de afschrijving van € 0,21 miljoen.

De bedrijfsgebouwen en -terreinen dienen als zekerheid voor de hypothecaire leningen zoals die zijn verstrekt door ABN AMRO bank en ING Bank. Zie hiervoor ook de toelichting bij paragraaf 2.3 Langlopende schulden.

*Het bedrag afschrijving gebouwen en terreinen bestaat uit afschrijvingen van gebouwen € 2,6 miljoen en het bedrag van de waardevermindering van het terrein Langgrafweg € 2,0 miljoen. De waardevermindering opgenomen onder de post bedrijfsgebouwen ten bedrage van € 2,0 miljoen is het gevolg van een nieuw uitgevoerde externe taxatie van de grondpositie te Emmen. Het bedrag van de waardevermindering is bepaald op basis van de verwachte opbrengstwaarde van de activa op een actieve markt. De waardevermindering is ten laste gebracht van de staat van baten en lasten over het kalenderjaar 2016. Zie voor nadere duiding eveneens de toelichting bij afschrijvingen in paragraaf 4.2.2

Het bedrag aan investeringen bij 1.2.1 Gebouwen en terreinen omvat tevens een bedrag van € 0,1 miljoen uit de bij 1.2.4 in uitvoering en vooruitbetalingen vermelde desinvesteringen. Het restant van het bedrag is ten laste van de exploitatie gebracht. Het betreft hier de voorbereidingskosten van de nieuwbouw aan de Langgrafweg in Emmen.

De boekwaarde van de materiële vaste activa (exclusief de investeringssubsidies) is ten opzichte van 2015 afgenomen met een bedrag van € 4,7 miljoen. Inclusief de investeringsssubsidies bedraagt de afname € 4,4 miljoen.Gebouwen en terreinen:In 2016 is voor een relatief klein bedrag geïnvesteerd in gebouwen en terreinen. Het gaat hierbij om aanpassingen van enkele lokalen bij Terra Wolvega VO en de renovatie van het parkeerterrein bij Terra Groningen MBO. De totale afschrijvingslast voor gebouwen in 2016 bedraagt € 2,6 miljoen. In 2016 zijn geen desinvesteringen gedaan.Op terreinen wordt niet afgeschreven.

Inventaris en apparatuur:Alle vestigingen van Terra hebben in meer of mindere mate geïnvesteerd in inventaris. Er is in totaal voor € 0,6 miljoen geïnvesteerd. De desinvesteringen die zijn gedaan in 2016 hadden een aanschafwaarde van € 0,5 miljoen. De boekwaarde van deze desinvesteringen was € 14.340. De totale afschrijvingslast van de inventaris en apparatuur voor 2016 is € 1,5 miljoen. Van de investeringen heeft € 0,28 miljoen betrekking op ICT-apparatuur en € 0,25 miljoen heeft betrekking op machines en apparatuur. Voor het overige is sprake van investeringen in school- en kantoormeubilair en transportmiddelen.

Niet aan het proces dienstbare materiële vaste activa:Het betreft hier een perceel grond aan Het Vledder in Meppel.

Vooruitontvangen investeringssubsidies: De vrijgevallen investeringssubsidies zijn verantwoord onder de rijksbijdragen en de overige overheidsbijdragen en -subsidies.

77

JAARVERSLAG 2016

1.4 Voorraden 31-12-2016 31-12-2015€ €

1.4.1 Gebruiksgoederen 602.798 307.624Voorraden 602.798 307.624

Stand per 1 januari 307.624 01.4.1.1 Verkrijgingsprijs gebruiksgoederen 425.052 343.3241.4.1.3 Af: Waardevermindering 129.878 35.700

Gebruiksgoederen 602.798 307.624

1.5 Vorderingen 31-12-2016 31-12-2015€ €

1.5.1 Debiteuren 258.784 609.7181.5.2 OCW/EZ 0 65.3901.5.3 Groepsmaatschappijen 2.886 183.9101.5.5 Studenten / deelnemers / cursisten 539.303 658.8181.5.6 Overige overheden 129.927 117.9681.5.7 Overige vorderingen 5.606 3.8881.5.8 Overlopende activa 552.426 273.1421.5.9 Af: Voorzieningen wegens oninbaarheid 159.704 133.120

Vorderingen 1.329.228 1.779.714

1.5.7.1 Personeel 5.606 3.888Overige vorderingen 5.606 3.888

1.5.8.1 Vooruitbetaalde kosten 429.513 119.5011.5.8.2 Verstrekte voorschotten 0 01.5.8.3 Overige 122.913 153.641

Overlopende activa 552.426 273.142

1.5.9.1 Stand per 1 januari 133.120 176.1851.5.9.2 Onttrekking 50.486 138.6751.5.9.3 Dotatie 77.070 95.610

Af: Voorzieningen wegens oninbaarheid 159.704 133.120

In 2016 is voor een bedrag van € 426.000 in laptops geïnvesteerd en voor € 1.000 gedesinvesteerd. Bij de desinvesteringen gaat het om laptops die niet meer werken of vanwege een andere oorzaak niet meer te gebruiken zijn.De laptops worden aan leerlingen in bruikleen gegeven en vervangen deels de boeken. Op basis van de verwachte gemiddelde gebruiksduur van de laptops vindt een jaarlijkse afwaardering van 25% van de aanschafwaarde plaats. Deze waardevermindering was in 2016 € 129.900.

Alle vorderingen hebben een looptijd korter dan 1 jaar.

De voorziening voor oninbaarheid is toegenomen ten opzichte van 2015. De voorziening wordt bepaald op basis van de facturen die zijn ondergebracht bij een incassobureau. Het incassobureau heeft in 2016 € 39.000 voor Terra geïnd en er is in 2016 voor € 50.000 aan vorderingen afgeboekt (2015 € 139.000). Om de voorziening weer op het niveau van de vermoedelijk oninbare facturen te brengen was een dotatie nodig van € 77.000. Deze dotatie is lager dan in 2015 (€ 96.000).

De vorderingen zijn per ulitimo 2016 € 0,4 miljoen lager dan per ultimo 2015. De hoogte van de vorderingen is afhankelijk van het moment van factureren en betalen en kan daardoor per periode verschillen. Het debiteurensaldo is lager omdat vorderingen op Samenwerkingsverbanden, die per periode worden betaald maar waarvan de totale vordering is opgenomen, zijn gesaldeerd met de overige overlopende passiva. De vordering van 2015 op het Ministerie van Economische Zaken is afgewikkeld. De vordering op groepsmaatschappijen is lager dan in 2015. Het gaat hierbij om saldering van vorderingen en schulden van de verschillende stichtingen die vallen onder Onderwijsgroep Noord. Dit verschilt per jaar (zie ook paragraaf 2.4.5).De vordering op Studenten/deelnemers/cursisten is lager omdat de facturering via WIS collect wordt gedaan. Hierbij is ook de mogelijkheid van iDeal betaling, waardoor facturen direct kunnen worden betaald. Bij facturering via WIS collect wordt er pas een vordering opgenomen op het moment dat de leerling of ouder de keuze maakt de bijdrage te gaan betalen. De vordering op overige overheden is hoger omdat er voor nieuwe projecten van TerraStart meer is gefactureerd. De overige vorderingen betreffen vorderingen op personeel. De overlopende activa bestaat uit vooruitbetaalde kosten en overige vorderingen. Er is per ultimo 2016 sprake van meer vooruitbetaalde kosten. Facturen die o.a. betrekking hebben op de huur gebouwen van januari, schoolreizen in 2017 en licentiekosten voor 2017 zijn eerder ontvangen en dus ook eerder betaald.De overige overlopende activa heeft betrekking op de balanspositie van het derivaat dat door Terra is afgesloten. Van deze positie valt jaarlijks een bedrag vrij tot het einde van de looptijd.

78 79

JAARVERSLAG 2016

1.7 Liquide middelen 31-12-2016 31-12-2015€ €

1.7.1 Kasmiddelen 4.801 10.6631.7.2 Tegoeden op bankrekeningen 16.626.455 13.848.507

Liquide middelen 16.631.256 13.859.170

2.1 Eigen vermogen Saldo Resultaat Overige mutaties Stand per

1 januari 2016 2016 2016 31 december 2016

€ € € € € €

2.1.1 Algemene Reserve 35.274.035 -3.475.990 0 31.798.0452.1.2 Bestemmingsreserve (publiek) 4.300.000 0 0 4.300.0002.1.3 Bestemmingsreserve (privaat) 1.059.428 -93.041 0 966.387

Eigen vermogen 40.633.463 -3.569.031 0 37.064.432

2.1.2 Bestemmingsreserve 'Toekomstbestendig Terra' 4.175.000 0 4.175.000Bestemmingsreserves 'Tractorsimulatie' 125.000 0 0 125.000Bestemmingsreserve (publiek) 4.300.000 0 0 4.300.000

2.1.3 Bestemmingsreserve 'Stichting AOC Terra' 1.059.428 -93.041 0 966.387Bestemmingsreserve (privaat) 1.059.428 966.387

Bestemming van het exploitatiesaldo

1 januari 2016 1 januari 2015€ €

Onttrekking Algemene Reserve -3.475.990 25.213Dotatie Bestemmingsreserve 'Toekomstbestendig AOC Terra' (publiek) 0 1.549.000Onttrekking Bestemmingsreserves 'AOC Terra' (privaat) -93.041 -38.658

-3.569.031 1.535.555

Het totale eigen vermogen komt, na de verdeling van het resultaat, uit op € 37,1 miljoen. Dit eigen vermogen kan worden onderverdeeld in een algemene reserve van € 31,8 miljoen en bestemmingsreserves van tezamen € 5,3 miljoen. Het eigen vermogen is onderverdeeld in publiek en privaat vermogen, waarbij de algemene reserve als publiek vermogen wordt aangemerkt. De bestemmingsreserves behoren voor een bedrag van € 4,3 miljoen tot het publiek vermogen en voor een bedrag van € 0,97 miljoen tot het privaat vermogen.

De publieke bestemmingsreserve ‘Toekomstbestendig Terra’ is gevormd omdat Terra in de komende jaren te maken krijgt met een aantal ontwikkelingen die een grote impact op de organisatie en de middelen zullen hebben. Het gaat daarbij met name om de gevolgen van de daling van het aantal leerlingen en onderwijskundige ontwikkelingen zoals de invoering van Passend Onderwijs. Dit brengt niet alleen een extra inspanning met zich mee maar tevens extra onzekerheden en daarmee ook risico’s. Voor bovenstaande ontwikkelingen zullen jaarlijks middelen worden gereserveerd binnen de begroting. Het gaat hier echter om meerjarige ontwikkelingen waarbij deze bestemmingsreserve kan worden ingezet om een mismatch in de tijd tussen de inzet van extra middelen en daarmee gerealiseerde besparingen of opbrengsten te kunnen opvangen.

Alle liquide middelen zijn direct opeisbaar.

Op basis van de 'Regeling Jaarverslaggeving Onderwijs' wordt de algemene reserve als geheel aangemerkt als publiek vermogen.

De resultaten van TerraNext Markt en TerraStart worden ten laste of ten gunste van het privaat vermogen gebracht.

Terra heeft in 2016 TerraRijschool BV opgericht. Bij TerraRijschool zijn de rijlessen voor het behalen van een tractorrijbewijs ondergebracht. In 2016 zijn de activiteiten opgestart en is sprake van aanloopkosten. Ook is er in 2016 alleen nog sprake van rijlessen op een tractor. Zodra echter de tractorsimulator gereed is, worden de rijlessen in de simulator en op de tractor gecombineerd. In 2016 is sprake van een negatief resultaat van € 53.080. Dit resultaat is ten laste van het privaat vermogen gebracht.

Statutaire winstbestemming:In de statuten van de stichting is geen artikel opgenomen aangaande de winstbestemming.

Bestemming exploitatiesaldoHet exploitatiesaldo van is, conform het besluit van het College van Bestuur, van verdeeld zoals onderstaand is weergegeven.

De publieke bestemmingsreserve ‘Tractorsimulatie’ is gevormd voor het ontwikkelen van een mobiele tractorsimulator waarmee lessen kunnen worden verzorgd gericht op het behalen van het nieuw in te voeren T-rijbewijs.

2.2 Voorzieningen Stand per Dotaties Onttrekkingen Vrijval Stand per Kortlopende Langlopende

1 januari 2016 2016 2016 2016 31 december 2016 deel < 1 jaar deel > 1 jaar

€ € € € € € €2.2.1 Personeelsvoorzieningen

- Wachtgeld 952.296 754.273 538.102 0 1.168.467 569.472 598.995- Langdurig zieken 153.900 248.603 175.179 4.346 222.978 190.617 32.361- Seniorenverlof 0 1.299.012 0 0 1.299.012 0 1.299.012- Ambtsjubilea 163.000 58.372 35.372 0 186.000 37.000 149.000

Voorzieningen 1.269.196 2.360.260 748.653 4.346 2.876.457 797.089 2.079.368

2.3 Langlopende schulden Aflossings-

Stand per Aangegane verplichting Stand per Looptijd Looptijd Rente

1 januari 2016 leningen 2016 2017 31 december 2016 > 1 jaar > 5 jaar voet

€ € € € € € %

ABN-AMRO Bank N.V. 1 6.747.698 0 844.616 5.903.082 5.903.082 2.524.618 variabelING Bank N.V. 2 5.475.000 0 300.000 5.175.000 5.175.000 3.975.000 2,00

2.3.3 Kredietinstellingen 12.222.698 0 1.144.616 11.078.082 11.078.082 6.499.618

Langlopende schulden 12.222.698 0 1.144.616 11.078.082 11.078.082 6.499.618

De voorziening wachtgelden is voor wachtgeldverplichtingen ten aanzien van voormalig personeel. De omvang van de voorziening is bepaald op basis van de contante waarde van de huidige wachtgeldverplichtingen per individuele (voormalige) medewerker. Bij het berekenen van de contante waarde wordt een rentepercentage van 0,356% gehanteerd. Dit is het tarief van de 10-jaars kapitaalmarktrente voor Nederland per ultimo 2016.De voorziening langdurig zieken is voor bestaande verplichtingen tot het in de toekomst doorbetalen van beloningen aan personeelsleden die op balansdatum naar verwachting blijvend, geheel of gedeeltelijk niet in staat zijn om werkzaamheden ter verrichten door ziekte of arbeidsongeschiktheid. Het bedrag van de dotatie heeft betrekking op nieuwe verplichtingen. De vrijval is ontstaan door een iets te hoog opgenomen bedrag in het tweede kwartaal.De voorziening seniorenverlof is een voorziening voor de verplichting voor nog op te nemen verlof die ontstaat bij toekomstige deelname van medewerkers aan deze regeling en de verplichting aan huidige deelnemers aan de regeling voor de komende vijf jaar. Deze voorziening is alleen opgenomen voor medewerkers die niet onder de overgangsregelingen vallen.De voorziening ambtsjubilea is voor de verplichting ten aanzien van de toekomstige uitkering bij ambtsjubilea van personeel. De hoogte van de voorziening wordt jaarlijks bepaald op basis van de gemiddelde verplichtingen in de afgelopen vijf jaren. Contant maken van deze verplichting leidt niet tot een materiële afwijking ten opzichte van de huidige berekening.

Lening 2 is een rentevastlening voor een bedrag van € 6,0 miljoen met een vaste rente van 2,00% per jaar. Deze rentevastlening loopt tot uiterlijk 1 april 2025. De rentevastperiode bedraagt 60 maanden.Voor deze lening zijn de volgende zekerheden verstrekt:. Recht van eerste hypotheek voor de hoofdsom, vermeerderd met 40% voor rente en kosten, op de onroerend zaken in eigendom bij Terra, met uitzondering van de onroerende zaken die bij lening 1 in hypotheek zijn gegeven;. Verstrekking tot zekerheid van het pandrecht op de roerende zaken die behoren tot de in onderpand gegeven onroerende zaken;. Afgifte van een compte joint- en mede-aansprakelijkheidsovereenkomst en een negative pledge / pari passu en cross default verklaring.

Het verloopoverzicht toont het verloop van het langlopende deel van de leningen.

Lening 1 is een lening op roll-over basis van € 16.200.000 met een looptijd van 20 jaren. Per 1 november 2005 is van deze lening een bedrag van € 13.200.000 opgenomen en per 1 december 2009 het restant van € 3.000.000. De rente is gebaseerd op één-maands Euribor vermeerderd met een opslag van 0,55% en wordt berekend over het opgenomen bedrag.Het renterisico voor lening 1 is middels een renteswap afgedekt vanaf 1 november 2005 tot 2 november 2020 op het niveau van 3,90%. Met betrekking tot lening 1 zijn de volgende zakelijke zekerheidstellingen verstrekt:. Eerste recht van hypotheek op de onroerende zaken in eigendom bij Terra, met uitzondering van de onroerende zaken die bij lening 3 in hypotheek zijn gegeven;. Eerste pandrecht op alle zaken, waardepapieren en effecten die de financier, of een derde voor haar uit welken hoofde ook, van of voor Terra onder zich heeft of krijgt, aandelen in verzameldepots als bedoeld in de Wet giraal effectenverkeer die de financier onder haar beheer heeft of krijgt, en alle bestaande en toekomstige vorderingen van Terra op de financier uit welke hoofde ook.. Een negatieve verklaring met belofte betreffende de activa van Terra welke niet zonder voorafgaande en uitdrukkelijke toestemming van de financier geheel of gedeeltelijk mogen worden vervreemd, ten behoeve van derden belast, noch het aangaan van een verbintenis jegens derden tot vervreemden of belasten.

Onderwijsinstellingen hebben in 2007 de mogelijkheid gehad een, als zodanig aantoonbaar, deel van de algemene reserve als eigen privaat vermogen te rubriceren als bestemmingsreserve. Terra heeft op grond hiervan een private bestemmingsreserve gevormd ten laste van de Algemene Reserve.De private Bestemmingsreserve ‘Stichting AOC Terra’ is ontstaan nadat onderwijsinstellingen, met ingang van 1994, een jaarrekening dienden op te stellen waarin alle baten en lasten werden verantwoord. Tot en met 1993 was uitsluitend sprake van een verantwoording van de ontvangen en bestede rijkssubsidie. Als gevolg hiervan zijn de vermogens van de diverse vestigingen, tot en met 1993 ontstaan uit private activiteiten, ingebrachte in het vermogen van Terra. Indien private activiteiten van Terra, nu en in de toekomst, leiden tot een verlies, dan wordt dat verlies ten laste van deze private bestemmingsreserve gebracht en niet ten laste van het publieke vermogen.

De aflossingsverplichtingen voor het komend jaar zijn opgenomen onder de kortlopende schulden.

79

JAARVERSLAG 2016

2.2 Voorzieningen Stand per Dotaties Onttrekkingen Vrijval Stand per Kortlopende Langlopende

1 januari 2016 2016 2016 2016 31 december 2016 deel < 1 jaar deel > 1 jaar

€ € € € € € €2.2.1 Personeelsvoorzieningen

- Wachtgeld 952.296 754.273 538.102 0 1.168.467 569.472 598.995- Langdurig zieken 153.900 248.603 175.179 4.346 222.978 190.617 32.361- Seniorenverlof 0 1.299.012 0 0 1.299.012 0 1.299.012- Ambtsjubilea 163.000 58.372 35.372 0 186.000 37.000 149.000

Voorzieningen 1.269.196 2.360.260 748.653 4.346 2.876.457 797.089 2.079.368

2.3 Langlopende schulden Aflossings-

Stand per Aangegane verplichting Stand per Looptijd Looptijd Rente

1 januari 2016 leningen 2016 2017 31 december 2016 > 1 jaar > 5 jaar voet

€ € € € € € %

ABN-AMRO Bank N.V. 1 6.747.698 0 844.616 5.903.082 5.903.082 2.524.618 variabelING Bank N.V. 2 5.475.000 0 300.000 5.175.000 5.175.000 3.975.000 2,00

2.3.3 Kredietinstellingen 12.222.698 0 1.144.616 11.078.082 11.078.082 6.499.618

Langlopende schulden 12.222.698 0 1.144.616 11.078.082 11.078.082 6.499.618

De voorziening wachtgelden is voor wachtgeldverplichtingen ten aanzien van voormalig personeel. De omvang van de voorziening is bepaald op basis van de contante waarde van de huidige wachtgeldverplichtingen per individuele (voormalige) medewerker. Bij het berekenen van de contante waarde wordt een rentepercentage van 0,356% gehanteerd. Dit is het tarief van de 10-jaars kapitaalmarktrente voor Nederland per ultimo 2016.De voorziening langdurig zieken is voor bestaande verplichtingen tot het in de toekomst doorbetalen van beloningen aan personeelsleden die op balansdatum naar verwachting blijvend, geheel of gedeeltelijk niet in staat zijn om werkzaamheden ter verrichten door ziekte of arbeidsongeschiktheid. Het bedrag van de dotatie heeft betrekking op nieuwe verplichtingen. De vrijval is ontstaan door een iets te hoog opgenomen bedrag in het tweede kwartaal.De voorziening seniorenverlof is een voorziening voor de verplichting voor nog op te nemen verlof die ontstaat bij toekomstige deelname van medewerkers aan deze regeling en de verplichting aan huidige deelnemers aan de regeling voor de komende vijf jaar. Deze voorziening is alleen opgenomen voor medewerkers die niet onder de overgangsregelingen vallen.De voorziening ambtsjubilea is voor de verplichting ten aanzien van de toekomstige uitkering bij ambtsjubilea van personeel. De hoogte van de voorziening wordt jaarlijks bepaald op basis van de gemiddelde verplichtingen in de afgelopen vijf jaren. Contant maken van deze verplichting leidt niet tot een materiële afwijking ten opzichte van de huidige berekening.

Lening 2 is een rentevastlening voor een bedrag van € 6,0 miljoen met een vaste rente van 2,00% per jaar. Deze rentevastlening loopt tot uiterlijk 1 april 2025. De rentevastperiode bedraagt 60 maanden.Voor deze lening zijn de volgende zekerheden verstrekt:. Recht van eerste hypotheek voor de hoofdsom, vermeerderd met 40% voor rente en kosten, op de onroerend zaken in eigendom bij Terra, met uitzondering van de onroerende zaken die bij lening 1 in hypotheek zijn gegeven;. Verstrekking tot zekerheid van het pandrecht op de roerende zaken die behoren tot de in onderpand gegeven onroerende zaken;. Afgifte van een compte joint- en mede-aansprakelijkheidsovereenkomst en een negative pledge / pari passu en cross default verklaring.

Het verloopoverzicht toont het verloop van het langlopende deel van de leningen.

Lening 1 is een lening op roll-over basis van € 16.200.000 met een looptijd van 20 jaren. Per 1 november 2005 is van deze lening een bedrag van € 13.200.000 opgenomen en per 1 december 2009 het restant van € 3.000.000. De rente is gebaseerd op één-maands Euribor vermeerderd met een opslag van 0,55% en wordt berekend over het opgenomen bedrag.Het renterisico voor lening 1 is middels een renteswap afgedekt vanaf 1 november 2005 tot 2 november 2020 op het niveau van 3,90%. Met betrekking tot lening 1 zijn de volgende zakelijke zekerheidstellingen verstrekt:. Eerste recht van hypotheek op de onroerende zaken in eigendom bij Terra, met uitzondering van de onroerende zaken die bij lening 3 in hypotheek zijn gegeven;. Eerste pandrecht op alle zaken, waardepapieren en effecten die de financier, of een derde voor haar uit welken hoofde ook, van of voor Terra onder zich heeft of krijgt, aandelen in verzameldepots als bedoeld in de Wet giraal effectenverkeer die de financier onder haar beheer heeft of krijgt, en alle bestaande en toekomstige vorderingen van Terra op de financier uit welke hoofde ook.. Een negatieve verklaring met belofte betreffende de activa van Terra welke niet zonder voorafgaande en uitdrukkelijke toestemming van de financier geheel of gedeeltelijk mogen worden vervreemd, ten behoeve van derden belast, noch het aangaan van een verbintenis jegens derden tot vervreemden of belasten.


De aflossingsverplichtingen voor het komend jaar zijn opgenomen onder de kortlopende schulden.

80 81

JAARVERSLAG 2016

2.4 Kortlopende schulden 31-12-2016 31-12-2015€ €

2.4.1 Kredietinstellingen 1.144.616 1.144.6162.4.3 Crediteuren 1.409.658 1.861.6152.4.4 OCW/EZ 0 02.4.5 Schulden aan groepsmaatschappijen 91.829 2.4262.4.7 Belastingen en premies sociale verzekeringen 1.814.301 1.767.8182.4.8 Schulden terzake van pensioenen 411.903 415.5102.4.10 Overlopende passiva 8.672.635 7.079.352

Kortlopende schulden 13.544.942 12.271.337

2.4.7.1 Loonheffing 1.336.273 1.304.4532.4.7.2 Omzetbelasting 12.183 15.0272.4.7.3 Premies sociale verzekeringen 465.845 448.338

Belastingen en premies sociale verzekeringen 1.814.301 1.767.818

2.4.10.2 Vooruitontvangen subsidies OCW/EZ geoormerkt 2.277.765 2.243.416Vooruitontvangen subsidies OCW/EZ niet-geoormerkt 2.618.805 1.437.485

2.4.10.4 Vooruitontvangen termijnen 195.382 20.4252.4.10.5 Vakantiegeld en -dagen 1.268.039 1.280.4772.4.10.6 Accountants- en administratiekosten 29.645 25.3502.4.10.7 Rente 47.670 51.3912.4.10.8 Overige 2.235.329 2.020.808

Overlopende passiva 8.672.635 7.079.352

Algemeen

Kredietrisico

31-12-2016€

31-12-2015€

Terra heeft bij de ABN AMRO Bank een langlopende schuld van € 16,2 miljoen met een variabele rente die afhankelijk is van de 1-maands Euribor. Om het renterisico te beperken is voor € 16,2 miljoen een renteswap afgesloten met een initiële onderliggende waarde van € 16,2 miljoen die gedurende de looptijd minder wordt, waardoor Terra over de totale lening een vast rentepercentage betaald. De hoofdsom van de langlopende schuld was aanvankelijk € 16,2 miljoen maar is ultimo 2016 € 6,7 miljoen.

In 2015 is bij de ING Bank een lening op roll-over basis van € 8.000.000 afgesloten ten behoeve van de voorgenomen nieuwbouw in Emmen. Deze lening heeft een looptijd tot uiterlijk 1 januari 2018 en de rente is gebaseerd op het 3-maands EURIBOR tarief met een opslag van 1,3% per jaar. Deze lening is ultimo 2016 nog niet opgenomen. De rente wordt berekend over het opgenomen bedrag. Over het niet opgenomen bedrag wordt een bereidstellingsprovisie in rekening gebracht van 0,1% per kwartaal (0,4% per jaar).

De vorderingen uit hoofde van handelsdebiteuren betreffen vorderingen op subsidieverstrekkers en vorderingen op overige debiteuren. Het kredietrisico inzake deze vorderingen is beperkt.

Terra maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van financiële instrumenten die Terra blootstellen aan markt- en/of kredietrisico’s. Deze betreffen financiële instrumenten die in de balans zijn opgenomen, zoals vorderingen en schulden. Terra handelt niet in deze financiële instrumenten en heeft procedures en gedragslijnen om de omvang van het kredietrisico bij elke tegenpartij of markt te beperken. Bij het niet nakomen door een tegenpartij van aan Terra verschuldigde betalingen blijven eventuele daaruit voortvloeiende verliezen beperkt tot de marktwaarde van de desbetreffende instrumenten. De contractwaarde of fictieve hoofdsommen van de financiële instrumenten zijn slechts een indicatie van de mate waarin van dergelijke financiële instrumenten gebruik wordt gemaakt en niet van het bedrag van de krediet- of marktrisico’s.

De schulden aan groepsmaatschappijen zijn hoger dan ultimo 2015. Het gaat hierbij om saldering van vorderingen en schulden van de verschillende stichtingen die vallen onder Onderwijsgroep Noord. Dit verschilt per jaar (zie ook paragraaf 1.5.3)

De overige overlopende passiva zijn toegenomen met € 0,2 miljoen ten opzichte van ultimo 2015.De overige overlopende passiva bestaan o.a. uit bijdragen van derden voor projecten € 0,49 miljoen (2015 € 0,53 miljoen) en bijdragen van de samenwerkingsverbanden € 1,05 miljoen (2015 € 0,78 miljoen), waarvan de besteding over een langere periode plaatsvind. Tevens is hierin een bedrag voor de ineffectiviteit van de renteswap van € 0,56 miljoen (2015: € 0,59) opgenomen. De ineffectiviteit wordt jaarlijks berekend op basis van een opgave van de ABN AMRO Bank.

Het bedrag van de vooruitontvangen termijnen is ultimo 2016 hoger dan ultimo 2015. De oorzaak hiervan is de mogelijkheid om de vrijwillige bijdrage voor de leerlingdevices in één keer te betalen in plaats van in vier termijnen. Van het ontvangen bedrag wordt jaarlijks een vierde deel ten gunste van het resultaat geboekt. Daarnaast is het bedrag aan voorgefactureerde schoolreizen hoger dan vorig jaar.

Financiële instrumenten

De belastingen en sociale premies en schulden terzake van pensioenen zijn zijn nagenoeg gelijk aan ultimo vorig jaar. De overlopende passiva zijn toegenomen met bijna € 1,6 miljoen per ultimo 2016. De vooruitontvangen subsidies van OCW/EZ zijn toegenomen met ruim € 1,2 miljoen. De geoormerkte subsidies zijn nagenoeg gelijk gebleven, maar de niet-geoormerkte subsidies zijn toegenomen. De toename bestaat voornamelijk uit subsidies voor de kwaliteitsafspraken (prestatiedeel en studiewaarde) en een nieuwe subsidie uit de Regionale Investerings Fondsen. Met de besteding van deze subsidies moet nog een start worden gemaakt. Tevens zijn er minder middelen uit projectsubsidies ingezet in 2016. Dit laatste wil niet zeggen dat de projecten niet zijn uitgevoerd, maar dat kosten voor eigen rekening zijn genomen.

Alle kortlopende schulden hebben een looptijd korter dan 1 jaar.

Het crediteurensaldo is lager dan per ultimo 2015. Het saldo is echter afhankelijk van het moment van factureren en betalen en verschilt per jaar. Ultimo 2015 was sprake van een aantal projectafrekeningen met deelnemende onderwijsinstellingen.

De kortlopende schulden zijn ten opzichte van ultimo 2015 toegenomen met € 1,2 miljoen.

81

JAARVERSLAG 2016









Algemeen

Kredietrisico

31-12-2016€

31-12-2015€

Terra heeft bij de ABN AMRO Bank een langlopende schuld van € 16,2 miljoen met een variabele rente die afhankelijk is van de 1-maands Euribor. Om het renterisico te beperken is voor € 16,2 miljoen een renteswap afgesloten met een initiële onderliggende waarde van € 16,2 miljoen die gedurende de looptijd minder wordt, waardoor Terra over de totale lening een vast rentepercentage betaald. De hoofdsom van de langlopende schuld was aanvankelijk € 16,2 miljoen maar is ultimo 2016 € 6,7 miljoen.

In 2015 is bij de ING Bank een lening op roll-over basis van € 8.000.000 afgesloten ten behoeve van de voorgenomen nieuwbouw in Emmen. Deze lening heeft een looptijd tot uiterlijk 1 januari 2018 en de rente is gebaseerd op het 3-maands EURIBOR tarief met een opslag van 1,3% per jaar. Deze lening is ultimo 2016 nog niet opgenomen. De rente wordt berekend over het opgenomen bedrag. Over het niet opgenomen bedrag wordt een bereidstellingsprovisie in rekening gebracht van 0,1% per kwartaal (0,4% per jaar).

De vorderingen uit hoofde van handelsdebiteuren betreffen vorderingen op subsidieverstrekkers en vorderingen op overige debiteuren. Het kredietrisico inzake deze vorderingen is beperkt.

Terra maakt in de normale bedrijfsuitoefening gebruik van financiële instrumenten die Terra blootstellen aan markt- en/of kredietrisico’s. Deze betreffen financiële instrumenten die in de balans zijn opgenomen, zoals vorderingen en schulden. Terra handelt niet in deze financiële instrumenten en heeft procedures en gedragslijnen om de omvang van het kredietrisico bij elke tegenpartij of markt te beperken. Bij het niet nakomen door een tegenpartij van aan Terra verschuldigde betalingen blijven eventuele daaruit voortvloeiende verliezen beperkt tot de marktwaarde van de desbetreffende instrumenten. De contractwaarde of fictieve hoofdsommen van de financiële instrumenten zijn slechts een indicatie van de mate waarin van dergelijke financiële instrumenten gebruik wordt gemaakt en niet van het bedrag van de krediet- of marktrisico’s.

De schulden aan groepsmaatschappijen zijn hoger dan ultimo 2015. Het gaat hierbij om saldering van vorderingen en schulden van de verschillende stichtingen die vallen onder Onderwijsgroep Noord. Dit verschilt per jaar (zie ook paragraaf 1.5.3)

De overige overlopende passiva zijn toegenomen met € 0,2 miljoen ten opzichte van ultimo 2015.De overige overlopende passiva bestaan o.a. uit bijdragen van derden voor projecten € 0,49 miljoen (2015 € 0,53 miljoen) en bijdragen van de samenwerkingsverbanden € 1,05 miljoen (2015 € 0,78 miljoen), waarvan de besteding over een langere periode plaatsvind. Tevens is hierin een bedrag voor de ineffectiviteit van de renteswap van € 0,56 miljoen (2015: € 0,59) opgenomen. De ineffectiviteit wordt jaarlijks berekend op basis van een opgave van de ABN AMRO Bank.

Het bedrag van de vooruitontvangen termijnen is ultimo 2016 hoger dan ultimo 2015. De oorzaak hiervan is de mogelijkheid om de vrijwillige bijdrage voor de leerlingdevices in één keer te betalen in plaats van in vier termijnen. Van het ontvangen bedrag wordt jaarlijks een vierde deel ten gunste van het resultaat geboekt. Daarnaast is het bedrag aan voorgefactureerde schoolreizen hoger dan vorig jaar.

Financiële instrumenten

De belastingen en sociale premies en schulden terzake van pensioenen zijn zijn nagenoeg gelijk aan ultimo vorig jaar. De overlopende passiva zijn toegenomen met bijna € 1,6 miljoen per ultimo 2016. De vooruitontvangen subsidies van OCW/EZ zijn toegenomen met ruim € 1,2 miljoen. De geoormerkte subsidies zijn nagenoeg gelijk gebleven, maar de niet-geoormerkte subsidies zijn toegenomen. De toename bestaat voornamelijk uit subsidies voor de kwaliteitsafspraken (prestatiedeel en studiewaarde) en een nieuwe subsidie uit de Regionale Investerings Fondsen. Met de besteding van deze subsidies moet nog een start worden gemaakt. Tevens zijn er minder middelen uit projectsubsidies ingezet in 2016. Dit laatste wil niet zeggen dat de projecten niet zijn uitgevoerd, maar dat kosten voor eigen rekening zijn genomen.


Het crediteurensaldo is lager dan per ultimo 2015. Het saldo is echter afhankelijk van het moment van factureren en betalen en verschilt per jaar. Ultimo 2015 was sprake van een aantal projectafrekeningen met deelnemende onderwijsinstellingen.

De kortlopende schulden zijn ten opzichte van ultimo 2015 toegenomen met € 1,2 miljoen.

Renterisico

Lening ABN AMRO Bank

Swap

Leningen ING Bank

Liquiditeitsrisico

Reële waardeDe reële waarde van de meeste in de balans verantwoorde financiële instrumenten, waaronder vorderingen, liquide middelen en kortlopende schulden, benadert de boekwaarde ervan.

De actuele waarde van de swap bedroeg per 31-12-2015 € 1,22 miljoen negatief

De einddatum van de swap is 1 november 2020Vaste rente van 3,9% per jaarVerwacht wordt dat de swap per balansdatum tot het einde van de looptijd, naar beste inschatting, niet effectief zal zijn. De huidige ineffectieve swap is gewaardeerd als kortlopende schuld op basis van de huidige waarde van de swap en daarmee beste inschatting van management per ultimo verslagjaar. Het verschil tussen de lening en de swap is ontstaan door een extra aflossing op de lening in 2010. De hedge-relatie is voor een deel ineffectief als gevolg van de over-hedging die hierdoor is ontstaan. Het verschil in waarde van deze ineffectiviteit tussen ultimo 2015 en ultimo 2016 wordt meegenomen als last in de exploitatie.In 2016 is sprake van een negatieve aanpassing van € 11.277.Het afsluiten van de nieuwe swap in 2008 kende een effect van € 100.485, welke gedurende de resterende looptijd wordt gealloceerd naar de Staat van baten en lasten. Voor 2016 gaat het om een vrijval van € 8.374.

Terra bewaakt de liquiditeitspositie door middel van opvolgende liquiditeitsbegrotingen. Het management ziet erop toe dat voor Terra steeds voldoende liquiditeiten beschikbaar zijn om aan de verplichtingen te kunnen voldoen en dat tevens voldoende financiële ruimte onder de beschikbare faciliteiten beschikbaar blijft om steeds binnen de gestelde lening convenanten te blijven.

De actuele waarde van de swap bedraagt per 31-12-2016 € 0,97 miljoen negatief

10-jarige rentevastlening ad € 6,0 miljoen.

Stand van de lening per 31 december 2016 is € 5,5 miljoenDe einddatum van de lening is 1 april 2025Vaste rente van 2,0% per jaar

De rentevastperiode bedraagt 60 maanden.

Roll-over lening ad € 8,0 miljoenDe einddatum van de lening is 1 januari 2018Deze lening is ultimo 2016 nog niet opgenomenRente op basis van 3-maands Euribor met een opslag van 1,30%Over het niet opgenomen bedrag wordt een bereidstellingsprovisie in rekening gebracht van 0,1% per kwartaal (0,4% per jaar).

Stand van de swap per 31 december 2016 is € 7,4 miljoen

20-jarige roll-over lening ad € 16,20 miljoenStand van de lening per 31 december 2016 is € 6,7 miljoen

Het renterisico is beperkt tot eventuele veranderingen in de marktwaarde van opgenomen en uitgegeven leningen. Bij deze leningen is sprake van een vast rentepercentage over de gehele looptijd. De leningen worden aangehouden tot het einde van de looptijd.Terra heeft bij de ABN AMRO Bank een langlopende schuld van € 16,2 miljoen met een variabele rente die afhankelijk is van de 1-maands Euribor. Om het renterisico te beperken is een renteswap afgesloten met een initiële onderliggende waarde van € 16,2 miljoen die gedurende de looptijd minder wordt., waardoor Terra over de totale lening een vast rentepercentage betaald. De hoofdsom van de langlopende schuld was aanvankelijk € 16,2 miljoen maar is ultimo 2016 € 6,7 miljoen.

Terra maakt gebruik van renteswaps om de renterisico’s af te dekken die voortvloeien uit de afgesloten leningen. Doordat kostprijshedge-accounting wordt toegepast en het afgeleide instrument betrekking heeft op afdekking van het specifieke risico van een toekomstige transactie die naar verwachting zal plaatsvinden, vindt geen herwaardering van dit instrument plaats. Zodra de verwachte toekomstige transactie leidt tot verantwoording in de winst-en-verliesrekening, wordt de met het afgeleide instrument samenhangende winst of het met het afgeleide instrument samenhangende verlies in de winst-en-verliesrekening verwerkt.Indien afgeleide instrumenten aflopen of worden verkocht, dient de cumulatieve winst die of het cumulatieve verlies dat tot dat moment nog niet in de winst-en-verliesrekening was verwerkt, als overlopende post in de balans opgenomen te worden, totdat de afgedekte transacties plaatsvinden. Indien de transacties naar verwachting niet meer plaatsvinden, wordt de cumulatieve winst of het cumulatieve verlies overgeboekt naar de winst-en-verliesrekening. Indien afgeleide instrumenten niet langer voldoen aan de voorwaarden voor hedge accounting, maar het financiële instrument niet wordt verkocht, wordt ook de hedge accounting beëindigd. Dan dient het financiële instrument tegen kostprijs of lagere marktwaarde te worden verwerkt.

Terra documenteert de hedgerelaties in hedgedocumentatie en toetst periodiek de effectiviteit van de hedgerelaties. Een verlies als gevolg van een overhedge wordt op basis van kostprijs of lagere marktwaarde direct in de winst-en-verliesrekening verwerkt.

Terra heeft bij de ING Bank een langlopende lening van € 6,0 miljoen met een vaste rente van 2,00% per jaar. Deze lening heeft een looptijd van 10 jaren waarvan de rentevaste periode 5 jaren bedraagt. De hoofdsom van deze langlopende schuld was aanvankelijk € 6,0 miljoen, maar is ultimo 2016 € 5,5 miljoen.In 2015 is bij de ING Bank een lening op roll-over basis van € 8.000.000 afgesloten ten behoeve van de voorgenomen nieuwbouw in Emmen. Deze lening heeft een looptijd tot uiterlijk 1 januari 2018 en de rente is gebaseerd op het 3-maands EURIBOR tarief met een opslag van 1,3% per jaar. De rente wordt berekend over het opgenomen bedrag.Deze lening is ultimo 2016 nog niet opgenomen. Over het niet opgenomen bedrag wordt een bereidstellingsprovisie in rekening gebracht van 0,1% per kwartaal (0,4% per jaar).

De einddatum van de lening is 2 november 2025Rente op basis van 1-maands Euribor met een opslag van 0,55

15-jarige rente swap ad € 16,20 miljoen

82 83

JAARVERSLAG 2016

G1 Verantwoording van subsidies zonder verrekeningsclausule(Regeling ROS art.13,lid 2 sub a en EL&I regelingen betrekking hebbend op de EL&I subsidies)Omschrijving Bedrag van Saldo Ontvangen Lasten Totale kosten Saldo nog te besteden

Kenmerk Datum de toewijzing 1-1-2015 t/m 31-12-2016 in 2016 t/m 31-12-2016 ultimo 2016

€ € € € € €

Landelijke agenda en authentiek 573698-1 20-11-2013 462.629 373.545 462.629 0 89.084 373.545Landelijke agenda en authentiek onderwijs (MIP) 655774-3 20-3-2015 778.702 778.702 778.702 0 0 778.702Subsidie Zij-instroom 2016 778228-1 20-10-2016 20.000 0 20.000 6.680 6.680 13.320Subsidie Zij-instroom 2016 781844-1 20-11-2016 20.000 0 20.000 6.680 6.680 13.320Studieverlof BVE 548663-1 20-8-2013 65.886 3.222 61.997 0 58.775 3.222Studieverlof BVE 707172-1 21-9-2015 60.824 33.303 57.090 33.303 57.090 0Studieverlof BVE 712317-1 20-11-2015 97.584 56.924 97.584 56.924 97.584 0Studieverlof BVE 774896-1 20-9-2016 108.810 0 108.810 45.338 45.338 63.473Studieverlof BVE 779823-1 20-11-2016 33.751 0 33.751 14.063 14.063 19.688Studieverlof VO 774930-1 20-9-2016 44.140 0 44.140 0 0 44.140Studieverlof VO 779821-1 20-11-2016 -44.140 0 -44.140 0 0 -44.140

Totaal 1.648.186 1.245.696 1.640.563 162.987 375.293 1.265.270

G2 Verantwoording van subsidies met verrekeningsclausule(Regeling ROS art.13,lid 2 sub b en EL&I regelingen betrekking hebbend op de EL&I subsidies)

G2-A Aflopend per ultimo verslagjaarOmschrijving Bedrag van Saldo Ontvangen Lasten Totale kosten Te verrekenen


€ € € € € €

Schoolmaatschappelijk werk 666458-1 20-1-2015 98.005 56.153 98.005 56.153 98.005 0

Totaal 98.005 56.153 98.005 56.153 98.005 0

G2-B Doorlopend tot in een volgend verslagjaarOmschrijving Bedrag van Saldo Ontvangen Lasten Totale kosten Saldo nog te besteden


€ € € € €

Schoolmaatschappelijk werk 733703-1 20-1-2016 111.388 0 111.388 46.412 46.412 64.976MBO RIF DCO Food Focus 1.088.346 20-10-2016 480.795 0 120.199 0 0 120.199Overgangsbekostiging LGF 642894-1 20-8-2014 100.088 89.671 100.088 24.999 35.416 64.672Groene tractor simulatie 4.470.006.868.096 29-7-2011 1.627.651 265.718 1.302.120 1.052.901 1.112.713 189.407Regionaal investeringsfonds MBO 646856-1 20-10-2014 825.000 238.589 536.250 285.876 418.537 117.713Regionaal investeringsfonds MBO RIF 15054 704918-1 29-5-2015 993.580 347.588 546.469 90.776 90.941 455.528

Totaal 4.138.502 941.566 2.716.514 1.500.964 1.704.019 1.012.495

G3 Overzicht niet-geoormerkte doelsubsidies OCW en ELIOmschrijving Bedrag van Saldo Ontvangen Lasten Totale kosten Saldo nog te besteden


€ € € € €

Inh. cursusgeld MBO 706663-1 21-9-2015 -115.685 0 -115.685 -115.685 -115.685 0Overgangsbekostiging MBO 651166-3 20-3-2015 -43.516 0 -43.516 -43.516 -43.516 0Rijksbijdrage MBO 709390-3 20-12-2016 16.819.233 0 17.289.417 17.289.417 17.289.417 0Rijksbijdrage VMBO 709410-4 20-12-2016 35.362.265 0 35.362.265 35.362.265 35.362.265 0Wachtgeld 709503-1 20-12-2016 1.576.000 0 1.620.088 1.620.088 1.620.088 0Prestatiebox VSV MBO vast 650440-1 20-10-2014 20.000 0 20.000 0 20.000 0Prestatiebox VSV MBO variabel 651284-1 20-10-2014 300.000 126.847 300.000 49.810 222.963 77.037Prestatiebox VSV MBO vast 709978-1 20-10-2015 20.000 20.000 20.000 15.165 15.165 4.835Prestatiebox VSV MBO variabel 720125-3 20-11-2015 250.000 250.000 250.000 104.166 104.166 145.834Prestatiebox VSV MBO vast 785526-1 20-11-2016 200.000 0 200.000 0 0 200.000School EX 2014-2015 640330-4 20-7-2015 61.364 61.364 61.364 45.719 45.719 15.645Nieuwkomers VO 721134-2 20-11-2016 65.493 0 65.493 65.493 65.493 0

Toewijzing

Toewijzing

Toewijzing

Toewijzing

Als in de kolom 'saldo nog te besteden ultimo 2016' nog een saldo, anders dan '0' staat aangegeven, is de prestatie conform de subsidiebeschikking nog niet geheel uitgevoerd of afgerond.

G3 Overzicht niet-geoormerkte doelsubsidies OCW en ELI(vervolg) Omschrijving Bedrag van Saldo Ontvangen Lasten Totale kosten Saldo nog te besteden


€ € € € €

Maatwerkbekostiging BEK-BPR-2016-18741 M 21-11-2016 24.750 0 24.750 230 230 24.520Maatwerkbekostiging BEK-BPR-2016-18974 M 29-11-2016 13.750 0 13.750 13.750 13.750 0Maatwerkbekostiging BEK-BPR-2016-19170 M 6-12-2016 24.750 0 24.750 24.750 24.750 0Aanvullende bekostiging na- en bijscholing 721409-1 18-12-2015 35.000 35.000 35.000 35.000 35.000 0Voorziening leermiddelen minimagazinnen 786426-1 20-12-2016 22.395 0 22.395 0 0 22.395Prestatiesubsidie VSV VO variabel 651346-1 20-10-2014 12.000 5.150 12.000 2.144 8.994 3.006Prestatiesubsidie VSV VO vast 711272-1 20-10-2015 34.913 34.913 34.913 24.161 24.161 10.752Prestatiesubsidie VSV VO variabel 650967-3 20-11-2015 12.000 12.000 12.000 5.001 5.001 6.999Prestatiesubsidie VSV VO vast 2017 783616-1 20-11-2016 39.721 0 39.721 0 0 39.721Prestatiesubsidie VSV VO variabel 783881-1 20-11-2016 12.000 0 12.000 0 0 12.000Prestatiebox VO 742765-1 21-3-2016 892.320 0 892.320 892.320 892.320 0Kwaliteitsafspraken MBO 702290-1 20-5-2015 803.829 801.137 803.829 299.659 302.351 501.478Kwaliteitsafspraken MBO 741771-1 26-1-2016 825.131 0 825.131 0 0 825.131Kwaliteitsafspraken MBO 781957-2 20-11-2016 530.671 0 530.671 0 0 530.671Kwaliteitsafspraken Excellentie 706387-1 21-9-2015 107.881 91.074 107.881 0 16.807 91.074Kwaliteitsafspraken Excellentie 741987-1 22-2-2016 107.708 0 107.707 0 0 107.707

Totaal 58.013.973 1.479.855 58.528.244 55.689.937 55.909.439 2.618.805

Toewijzing

83

JAARVERSLAG 2016

G3 Overzicht niet-geoormerkte doelsubsidies OCW en ELI(vervolg) Omschrijving Bedrag van Saldo Ontvangen Lasten Totale kosten Saldo nog te besteden


€ € € € €

Maatwerkbekostiging BEK-BPR-2016-18741 M 21-11-2016 24.750 0 24.750 230 230 24.520Maatwerkbekostiging BEK-BPR-2016-18974 M 29-11-2016 13.750 0 13.750 13.750 13.750 0Maatwerkbekostiging BEK-BPR-2016-19170 M 6-12-2016 24.750 0 24.750 24.750 24.750 0Aanvullende bekostiging na- en bijscholing 721409-1 18-12-2015 35.000 35.000 35.000 35.000 35.000 0Voorziening leermiddelen minimagazinnen 786426-1 20-12-2016 22.395 0 22.395 0 0 22.395Prestatiesubsidie VSV VO variabel 651346-1 20-10-2014 12.000 5.150 12.000 2.144 8.994 3.006Prestatiesubsidie VSV VO vast 711272-1 20-10-2015 34.913 34.913 34.913 24.161 24.161 10.752Prestatiesubsidie VSV VO variabel 650967-3 20-11-2015 12.000 12.000 12.000 5.001 5.001 6.999Prestatiesubsidie VSV VO vast 2017 783616-1 20-11-2016 39.721 0 39.721 0 0 39.721Prestatiesubsidie VSV VO variabel 783881-1 20-11-2016 12.000 0 12.000 0 0 12.000Prestatiebox VO 742765-1 21-3-2016 892.320 0 892.320 892.320 892.320 0Kwaliteitsafspraken MBO 702290-1 20-5-2015 803.829 801.137 803.829 299.659 302.351 501.478Kwaliteitsafspraken MBO 741771-1 26-1-2016 825.131 0 825.131 0 0 825.131Kwaliteitsafspraken MBO 781957-2 20-11-2016 530.671 0 530.671 0 0 530.671Kwaliteitsafspraken Excellentie 706387-1 21-9-2015 107.881 91.074 107.881 0 16.807 91.074Kwaliteitsafspraken Excellentie 741987-1 22-2-2016 107.708 0 107.707 0 0 107.707

Totaal 58.013.973 1.479.855 58.528.244 55.689.937 55.909.439 2.618.805

Toewijzing

84 85

JAARVERSLAG 2016

Niet in de balans opgenomen activa en verplichtingen

Huren

Investeringsverplichtingen

Overige verplichtingen

Europese aanbestedingenOnderstaand een overzicht van het jaarbedrag van met derden aangegane verplichtingen naar aanleiding van Europese aanbestedingen:Contractant Goed of dienst Einddatum contract Totale

verplichtingVerplichting < 1 jaar

Verplichting 1-5 jaar

Verplichting > 5 jaar

Scholten Awater Computers 1 maart 2019 P.M. P.M. P.M. 0Maetis Arbo diensten 31 december 2017 P.M. P.M. P.M.Iddink Schoolboeken 1 april 2019 P.M. P.M. P.M. 0E.ON via Hellemans Consultancy BVElektriciteit 1 januari 2017 P.M. P.M. P.M. 0Eneco via Hellemans Consultancy BVGas 1 januari 2017 P.M. P.M. P.M. 0USG People Inhuur uitzendkrachten 31 juli 2018 P.M. P.M. P.M. 0Deli XL Kantine inkopen 1 oktober 2017 P.M. P.M. P.M. 0Staples Kantoorartikelen 1 april 2017 P.M. P.M. P.M. 0NNRD Afval en reiningdiensten 31 januari 2022 P.M. P.M. P.M. 0Konica Minolta Multifunctionals 1 februari 2021 187.496 46.874 93.748 0Axians Draadloos netwerk 1 april 2020 0 0Groot Haar + Orth Reclame-activiteiten 1 april 2017 P.M. P.M. P.M. 0Asito Schoonmaak 30 april 2026 P.M. P.M. P.M. 0Amlin + Raetshagen Verzekeringen gebouwen 31 december 2017 P.M. P.M. P.M. 0Tractorsimulator 4 tractorsimulatoren 31 oktober 2016 1.500.000Tractorsimulator onderhouddienst 1 januari 2022 166.000 33.200 132.800 0

Garanties

Hoofdelijke aansprakelijkheid

Vordering op het Ministerie van Economische Zaken

Het jaarbedrag van met derden aangegane huurverplichtingen bedraagt € 896.500. De huurverplichtingen met een looptijd van één tot vier jaar bedragen € 709.000 (< jaar € 177.000; 2-5 jaar € 532.000). De huurverrplichtingen met een looptijd van één tot vijf jaarbedragen € 187.500 (huur van de multifunctionals; zie onderstaande tabel Konica Minolta).

Terra heeft een vordering van € 178.056 op het Ministerie van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie wegens in mei 1992 betaald vakantiegeld over de maanden juni en juli 1991 en de in 1996 betaalde IZK/IBIZA april tot en met december 1995.

Statutair is bepaald dat Stichting AOC Terra hoofdelijk aansprakelijk is voor schulden, nu en in de toekomst, van alle tot de Stichting Onderwijsgroep Noord behorende instellingen.

Stichting AOC Terra heeft een verplichting jegens het Waarborgfonds BVE waarbij sprake is van een latente claim van 2% van de jaarlijkse rijksbijdrage. In het geval het Waarborgfonds BVE niet aan haar verplichtingen kan voldoen, kan de Stichting AOC Terra worden aangesproken tot het maximum van deze claim.

Gerechtelijke proceduresEr is bij Terra sprake van twee geschillen met medewerkers. In beide geschillen is geen sprake van een rechtzaak. In één geschil is sprake van onderhandelingen tussen advocaten over een vaststellingsovereenkomst. Hierbij gaat het op dit moment om een bedrag van € 32.000. Er is nog geen overeenstemming en er is nog geen vaststellingsovereenkomst getekend.Bij het tweede geschil is het nog niet tot onderhandeling gekomen. In dit geval is er dus nog geen bedrag te bepalen.

Naast huur en investeringsverplichtingen is sprake van contractuele verplichtingen naar derden voor leveringen en diensten. Het betreft hier onder andere energie, schoonmaak, verzekeringen, schoolboeken, kantoorartikelen, computerapparatuur, multifunctionals en uitzendkrachten. Deze contracten zijn Europees aanbesteed voor zover de omvang van deze contracten de geldende grensbedragen te boven gaan.

Terra heeft een perceel grond in Meppel verkocht aan een projectontwikkelaar. De verkoopprijs, alsmede de datum van feitelijke levering, zijn afhankelijk van de planologische mogelijkheden en de beschikbaarheid van een bouwvergunning voor de betreffende projectontwikkelaar.

Terzake van reeds verstrekte opdrachten ultimo 2016 belopen de geldelijke verplichtingen € 170.000. Dit bedrag heeft betrekking op inventaris en apparatuur € 34.000, ICT apparatuur € 106.000 en verbouwingskosten € 30.000.

Daar waar P.M. is opgenomen betreft het in alle gevallen raamovereenkomsten waarbij geen vaste afname verplichtingen zijn aangegaan.Konica Minolta heeft de huur van de multifunctionals die de stichtingen moeten betalen voor 4 jaar bij een lease maatschapppij ondergebracht. Onderwijsgroep Noord is zelf als stichting niet aanbestedingsplichtig en lift mee op de aanbestedingen van AOC Terra, Dollard College en rsg de Borgen.Alle bedragen zijn indicatief en exclusief BTW en gebaseerd op het boekjaar 2016 of ander relevant jaar.

Kredietfaciliteit

Fiscale eenheid

Terra heeft de beschikking over een krediet in rekening-courant bij de bank tot een bedrag van € 453.780. Van deze kredietfaciliteit was ultimo 2016 geen gebruik gemaakt. De hiervoor verstrekte zekerheden zijn vermeld bij de toelichting behorende bij de balans onder de langlopende schulden.

De vordering op het Ministerie van Economische Zaken betreft de periode van declaratiebekostiging. Deze vordering wordt verrekend indien Stichting AOC Terra ophoudt te bestaan. Dit betreft een in de praktijk niet invorderbare vordering, tenzij op een moment daadwerkelijk de school wordt opgeheven. Om die reden is in 2007 besloten de vordering op het ministerie af te boeken en op te nemen als een niet in de balans opgenomen activum.

In 2015 is bij de ING Bank een lening op roll-over basis van € 8.000.000 afgesloten ten behoeve van de voorgenomen nieuwbouw in Emmen. Deze lening heeft een looptijd tot uiterlijk 1 januari 2018 en de rente is gebaseerd op het 3-maands EURIBOR tarief met een opslag van 1,3% per jaar. De rente wordt berekend over het opgenomen bedrag. Deze lening is ultimo 2016 nog niet opgenomen. Over het niet opgenomen bedrag wordt een bereidstellingsprovisie in rekening gebracht van 0,1% per kwartaal (0,4% per jaar).

De regeling duurzame inzetbaarheid is bedoeld om werknemers in de gelegenheid te stellen afspraken te maken die hen helpen om ook op langere termijn het werk goed, gezond en met plezier te blijven doen. Eigen verantwoordelijkheid en keuze van de werknemer staan daarbij voorop.De werknemer heeft recht op een persoonlijk (basis)budget van 50 uur ten behoeve van zijn duurzame inzetbaarheid. Indien de werknemer gebruik maakt van seniorenverlof dan wel van één van de overgangsregelingen, dan vervalt het recht op het persoonlijk budget. Aangezien deze uren niet kunnen worden gespaard is ultimo boekjaar geen sprake van een saldo te waarderen verlofuren.

Regeling Duurzame Inzetbaarheid

Stichting AOC Terra vormt een fiscale eenheid voor de omzetbelasting met Stichting Onderwijsgroep Noord, Stichting Dollard College en Stichting rsg de Borgen. Op grond van de Invorderingswet zijn de individuele stichtingen ieder hoofdelijk aansprakelijk voor ter zake door de combinatie verschuldigde belasting.

85

JAARVERSLAG 2016

Kredietfaciliteit

Fiscale eenheid

Terra heeft de beschikking over een krediet in rekening-courant bij de bank tot een bedrag van € 453.780. Van deze kredietfaciliteit was ultimo 2016 geen gebruik gemaakt. De hiervoor verstrekte zekerheden zijn vermeld bij de toelichting behorende bij de balans onder de langlopende schulden.

De vordering op het Ministerie van Economische Zaken betreft de periode van declaratiebekostiging. Deze vordering wordt verrekend indien Stichting AOC Terra ophoudt te bestaan. Dit betreft een in de praktijk niet invorderbare vordering, tenzij op een moment daadwerkelijk de school wordt opgeheven. Om die reden is in 2007 besloten de vordering op het ministerie af te boeken en op te nemen als een niet in de balans opgenomen activum.

In 2015 is bij de ING Bank een lening op roll-over basis van € 8.000.000 afgesloten ten behoeve van de voorgenomen nieuwbouw in Emmen. Deze lening heeft een looptijd tot uiterlijk 1 januari 2018 en de rente is gebaseerd op het 3-maands EURIBOR tarief met een opslag van 1,3% per jaar. De rente wordt berekend over het opgenomen bedrag. Deze lening is ultimo 2016 nog niet opgenomen. Over het niet opgenomen bedrag wordt een bereidstellingsprovisie in rekening gebracht van 0,1% per kwartaal (0,4% per jaar).

De regeling duurzame inzetbaarheid is bedoeld om werknemers in de gelegenheid te stellen afspraken te maken die hen helpen om ook op langere termijn het werk goed, gezond en met plezier te blijven doen. Eigen verantwoordelijkheid en keuze van de werknemer staan daarbij voorop.De werknemer heeft recht op een persoonlijk (basis)budget van 50 uur ten behoeve van zijn duurzame inzetbaarheid. Indien de werknemer gebruik maakt van seniorenverlof dan wel van één van de overgangsregelingen, dan vervalt het recht op het persoonlijk budget. Aangezien deze uren niet kunnen worden gespaard is ultimo boekjaar geen sprake van een saldo te waarderen verlofuren.

Regeling Duurzame Inzetbaarheid

Stichting AOC Terra vormt een fiscale eenheid voor de omzetbelasting met Stichting Onderwijsgroep Noord, Stichting Dollard College en Stichting rsg de Borgen. Op grond van de Invorderingswet zijn de individuele stichtingen ieder hoofdelijk aansprakelijk voor ter zake door de combinatie verschuldigde belasting.

86 87

JAARVERSLAG 2016

Toelichting op de geconsolideerde staat van baten en lasten

3.1 Rijksbijdragen 2016 Begroting 2016 2015€ € €

3.1.1 Rijksbijdrage OCW/EZ 54.228.254 53.556.000 53.799.1483.1.2 Overige subsidies OCW/EZ 3.297.474 2.001.000 2.740.833

Rijksbijdragen 57.525.728 55.557.000 56.539.981

3.1.1.2 Rijksbijdrage EZ 54.228.254 53.556.000 53.799.148Rijksbijdrage OCW/EZ 54.228.254 53.556.000 53.799.148

3.1.2.1.2 Geoormerkte subsidies 1.720.105 443.000 1.801.0713.1.2.2.2 Niet-geoormerkte subsidies 1.577.369 1.288.000 939.7623.1.2.3.2 Toerekening investeringssubsidies 0 270.000 0

Overige subsidies EZ 3.297.474 2.001.000 2.740.833

3.2 Overige overheidsbijdragen en -subsidies 2016 Begroting 2016 2015€ € €

3.2.2 Overige overheidsbijdragen en -subsidies 12.462 21.000 10.550

Overige overheidsbijdragen en -subsidies 12.462 21.000 10.550

In voorgaande jaren werden onder de overige subsidies OCW/EZ de, in het kader van de onderwijsbekostiging, in het verleden ontvangen en in het boekjaar vrijgevallen subsidies verantwoord die aangewend zijn voor het doen van investeringen. Met ingang van 2016 wordt deze bate gesaldeerd met de afschrijvingen. De vergelijkende cijfers van 2015 zijn dienovereenkomstig aangepast.

De overige overheidsbijdragen en -subsidies zijn lager dan begroot. In de begroting was rekening gehouden met investeringssubsidies voor 2016. Deze worden vanaf 2016 anders verwerkt (zie volgende alinea). In 2016 is sprake van een bijdrage voor muziekonderwijs Wolvega en een bijdrage voor een cultuurtraject in Meppel. Met beide bedragen was in de begroting 2016 geen rekening gehouden.

In voorgaande jaren werden bij de overige overheidsbijdragen en -subsidies de, in het kader van de gemeentelijke verantwoordelijkheid voor de huisvesting, in het verleden ontvangen en in het boekjaar vrijgevallen subsidies verantwoord die aangewend zijn voor het doen van investeringen. Met ingang van 2016 wordt deze bate gesaldeerd met de afschrijvingen. De vergelijkende cijfers van 2015 zijn dienovereenkomstig aangepast.

De rijksbijdragen zijn met € 1,0 miljoen gestegen ten opzichte van 2015.De toename van de Rijksbijdrage EZ bedraagt € 0,4 miljoen. De toename bestaat uit een verhoging van de bijdrage per leerling en een toename van het aantal leerlingen (VO +49 en MBO +62; 1 okt 2015 t.o.v. 1 okt 2014).De Overige subsidies EZ zijn toegenomen met € 0,6 miljoen. De geoormerkte subsidies zijn per saldo gedaald met € 0,1 miljoen als gevolg van het eindigen van een aantal geoormerkte subsidies in 2015. Voor 2015 ging het om een bedrag van € 1,4 miljoen. Deze daling wordt nagenoeg geheel gecompenseerd door een aantal nieuwe (meerjarige) subsidies in 2016. Besteding van de geoormerkte subsidies vindt plaats op basis van personele inzet en gemaakte kosten.De niet-geoormerkte subsidies zijn toegenomen met € 0,6 miljoen. Voor VSV zijn prestatiesubsidies ontvangen, de bijdrage per leerling van de Prestatiebox VO is verhoogd en de rijksbijdrage Kwaliteitsafspraken MBO is toegenomen. Bij de rijksbijdrage Kwaliteitsafspraken is sprake van een aanvullende subsidie en deze wordt op dezelfde wijze ingezet als een geoormerkte subsidie, dat wil zeggen dat besteding plaatsvind op basis van personele inzet en gemaakte kosten.

De overige overheidsbijdragen en -subsidies zijn nagenoeg gelijk aan 2015.

Ten opzichte van de begroting is € 2,0 miljoen meer rijksbijdrage ontvangen dan begroot.De rijksbijdrage EZ komt € 0,7 miljoen hoger uit dan begroot. In de begroting was rekening gehouden met een indexering. De indexering komt hoger uit dan was ingeschat.De overige subsidies EZ zijn per saldo € 1,3 miljoen hoger dan begroot. De geoormerkte subsidies komen € 1,3 miljoen hoger uit door de besteding van de subsidies met betrekking tot de MIP, de tractorsimulator en de RIF Westerkwartier. De niet-geoormerkte subsidies komen € 0,3 miljoen hoger uit. Dit komt voornamelijk door de besteding van de bijdrage voor de kwaliteitsafspraken MBO en de ontvangen prestatiesubsidie voor de VSV.

3.3 College-, cursus-, les- en examengelden 2016 Begroting 2016 2015€ € €

3.3.2 Cursusgelden sector BVE 113.577 122.000 108.579

College-, cursus-, les- en examengelden 113.577 122.000 108.579

3.4 Baten werk in opdracht van derden 2016 Begroting 2016 2015€ € €

3.4.1 Contractonderwijs 1.626.677 1.400.000 1.699.570

Baten werk in opdracht van derden 1.626.677 1.400.000 1.699.570

3.5 Overige baten 2016 Begroting 2016 2015€ € €

3.5.1 Verhuur 188.082 167.300 175.5773.5.2 Detachering personeel 746.136 574.250 833.1983.5.3 Schenking 0 0 9873.5.5 Ouderbijdragen 1.194.318 1.313.459 1.306.9603.5.6 Overige 1.252.816 749.991 1.217.937

Overige baten 3.381.352 2.805.000 3.534.659

In totaal zijn de overige baten in 2016 € 0,2 miljoen lager dan in 2015.De verhuur is hoger dan in 2015 door verhuur van terreinen in Emmen, waarvan in eerdere jaren geen sprake was. De baten voor detachering personeel zijn lager. In 2015 was sprake van tripartite overeenkomsten met RENN4 en de nieuwe Samenwerkingsverbanden. De bijdrage van RENN4 was eenmalig. Het bedrag dat via de Samenwerkingsverbanden wordt ontvangen wordt in de komende jaren afgebouwd. Dit verschilt echter per samenwerkingsverband.De ouderbijdragen zijn lager dan in 2015 en ook lager dan begroot. De vrijwillige (ouder)bijdrage wordt vanaf 2016 geïnd via WIS collect. Dit betekent dat het verzoek om een bijdrage digitaal wordt verstuurd en niet meer via een factuur. De opbrengst wordt gerealiseerd op het moment dat de ouders/verzorgers/leerling een keuze van de te betalen bijdrage(n) hebben gemaakt en niet meer op het moment van het aanmaken van de factuur. Daar staat tegenover dat er geen voorziening voor niet betaaalde facturen nodig is voor deze bijdragen.De post overige komt iets hoger uit dan in 2015. Dit komt voornamelijk door de opbrengsten van de TerraRijschool in 2016. De bijdrage van de samenwerkingsverbanden (+€ 78.000) en de kantine opbrengsten (+€ 46.000) zijn hoger, maar daar staat een lagere bijdrage uit verhuur inventaris (-€ 128.000) en een aantal overige bijdragen (-17.000) tegenover. Besteding van de bijdrage van het samenwerkingsverband vindt plaats op basis van personele inzet en gemaakte kosten. De bijdrage van de Samenwerkingsverbanden in het bedrag van de overige opbrengsten bedraagt € 0,73 miljoen (2014: € 0,65 miljoen). De verhuur inventaris is lager omdat in 2015 de eenmalige betaling van de vrijwillige ouderbijdrage op laptops in zijn geheel ten gunste van het resultaat is geboekt. Vanaf 2016 wordt deze bijdrage als een vooruitbetaling opgenomen en wordt er jaarlijks een evenredig bedrag ten gunste van het resultaat geboekt. Ook de leerlingen van het Groene Lyceum zijn de lenovo laptops gaan gebruiken in plaats van een gewone laptop. Dus ook deze bijdrage is lager dan in voorgaand jaar.

Het gaat hierbij om het wettelijk cursusgeld voor BBL-leerlingen van 18 jaar en ouder. De ontvangsten in 2016 zijn lager dan begroot, maar hoger dan in 2015.Er zijn in 2016 aan 275 studenten facturen gestuurd (2015: 318). Het aantal studenten is lager. Er is echter sprake van meer studenten in niveau 3/4, waardoor de ontvangsten in 2016 hoger uitkomen dan in 2015.

De ontvangen cursusgelden worden afgedragen aan het Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap. Deze afdracht wordt verantwoordt onder de overige lasten.

De baten uit niet bekostigd onderwijs, uitgevoerd door TerraNext Markt en TerraStart, zijn iets lager dan in 2015, maar wel hoger dan begroot. Eind 2015 is TerraStart begonnen met het op projectbasis aanbieden van contractonderwijs via Gemeenten. Dit is in 2016 verder uitgebouwd. Dit heeft (nog) niet de omzet kunnen genereren die is weggevallen door de gewijzigde regelgeving, waardoor de omzet lager uitkomt dan in 2015. De omzet is echter wel hoger dan begroot.

87

JAARVERSLAG 2016

3.3 College-, cursus-, les- en examengelden 2016 Begroting 2016 2015€ € €

3.3.2 Cursusgelden sector BVE 113.577 122.000 108.579

College-, cursus-, les- en examengelden 113.577 122.000 108.579

3.4 Baten werk in opdracht van derden 2016 Begroting 2016 2015€ € €

3.4.1 Contractonderwijs 1.626.677 1.400.000 1.699.570

Baten werk in opdracht van derden 1.626.677 1.400.000 1.699.570



Overige baten 3.381.352 2.805.000 3.534.659

In totaal zijn de overige baten in 2016 € 0,2 miljoen lager dan in 2015.De verhuur is hoger dan in 2015 door verhuur van terreinen in Emmen, waarvan in eerdere jaren geen sprake was. De baten voor detachering personeel zijn lager. In 2015 was sprake van tripartite overeenkomsten met RENN4 en de nieuwe Samenwerkingsverbanden. De bijdrage van RENN4 was eenmalig. Het bedrag dat via de Samenwerkingsverbanden wordt ontvangen wordt in de komende jaren afgebouwd. Dit verschilt echter per samenwerkingsverband.De ouderbijdragen zijn lager dan in 2015 en ook lager dan begroot. De vrijwillige (ouder)bijdrage wordt vanaf 2016 geïnd via WIS collect. Dit betekent dat het verzoek om een bijdrage digitaal wordt verstuurd en niet meer via een factuur. De opbrengst wordt gerealiseerd op het moment dat de ouders/verzorgers/leerling een keuze van de te betalen bijdrage(n) hebben gemaakt en niet meer op het moment van het aanmaken van de factuur. Daar staat tegenover dat er geen voorziening voor niet betaaalde facturen nodig is voor deze bijdragen.De post overige komt iets hoger uit dan in 2015. Dit komt voornamelijk door de opbrengsten van de TerraRijschool in 2016. De bijdrage van de samenwerkingsverbanden (+€ 78.000) en de kantine opbrengsten (+€ 46.000) zijn hoger, maar daar staat een lagere bijdrage uit verhuur inventaris (-€ 128.000) en een aantal overige bijdragen (-17.000) tegenover. Besteding van de bijdrage van het samenwerkingsverband vindt plaats op basis van personele inzet en gemaakte kosten. De bijdrage van de Samenwerkingsverbanden in het bedrag van de overige opbrengsten bedraagt € 0,73 miljoen (2014: € 0,65 miljoen). De verhuur inventaris is lager omdat in 2015 de eenmalige betaling van de vrijwillige ouderbijdrage op laptops in zijn geheel ten gunste van het resultaat is geboekt. Vanaf 2016 wordt deze bijdrage als een vooruitbetaling opgenomen en wordt er jaarlijks een evenredig bedrag ten gunste van het resultaat geboekt. Ook de leerlingen van het Groene Lyceum zijn de lenovo laptops gaan gebruiken in plaats van een gewone laptop. Dus ook deze bijdrage is lager dan in voorgaand jaar.

Het gaat hierbij om het wettelijk cursusgeld voor BBL-leerlingen van 18 jaar en ouder. De ontvangsten in 2016 zijn lager dan begroot, maar hoger dan in 2015.Er zijn in 2016 aan 275 studenten facturen gestuurd (2015: 318). Het aantal studenten is lager. Er is echter sprake van meer studenten in niveau 3/4, waardoor de ontvangsten in 2016 hoger uitkomen dan in 2015.

De ontvangen cursusgelden worden afgedragen aan het Ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschap. Deze afdracht wordt verantwoordt onder de overige lasten.

De baten uit niet bekostigd onderwijs, uitgevoerd door TerraNext Markt en TerraStart, zijn iets lager dan in 2015, maar wel hoger dan begroot. Eind 2015 is TerraStart begonnen met het op projectbasis aanbieden van contractonderwijs via Gemeenten. Dit is in 2016 verder uitgebouwd. Dit heeft (nog) niet de omzet kunnen genereren die is weggevallen door de gewijzigde regelgeving, waardoor de omzet lager uitkomt dan in 2015. De omzet is echter wel hoger dan begroot.

88 89

JAARVERSLAG 2016

4.1 Personeelslasten 2016 Begroting 2016 2015€ € €

4.1.1 Lonen en salarissen 35.578.494 35.815.500 34.498.2864.1.2 Overige personele lasten 9.777.313 6.616.500 7.364.8084.1.3 Af: uitkeringen 249.953 150.000 191.492

Personeelslasten 45.105.854 42.282.000 41.671.602

4.1.1.1 Bruto lonen en salarissen 28.291.526 28.776.100 27.212.1374.1.1.2 Sociale lasten 3.752.220 3.601.400 3.732.4314.1.1.3 Pensioenpremies 3.534.748 3.438.000 3.553.718

Lonen en salarissen 35.578.494 35.815.500 34.498.286

4.1.2.1 Dotaties personele voorzieningen 2.355.914 396.000 872.5214.1.2.2 Personeel niet in loondienst 6.914.292 5.713.950 5.953.7374.1.2.3 Overige 507.107 506.550 538.550

Overige personele lasten 9.777.313 6.616.500 7.364.808

Gemiddeld aantal personeelsleden (in fte's) 2016 2015

Onderwijsgevend personeel 453,1 459,4Directie en Onderwijsondersteunend personeel 107,6 100,0

Totaal (exclusief inhuur) 560,7 559,4

Ten opzichte van de begroting zijn de overige baten € 0,5 miljoen hoger.De opbrengst voor verhuur is hoger dan begroot door een huuropbrengst voor terreinen in Emmen. Dit was bij het opmaken van de begroting nog niet bekend.In 2016 zijn meer medewerkers gedetacheerd dan waar bij het maken van de begroting rekening is gehouden. De begroting wordt gemaakt op basis van de informatie die bekend is bij het opmaken van de formatiebegroting. Over het algemeen is er sprake van jaar contracten en is pas aan het einde van het schooljaar bekend of deze worden voortgezet.De post overige is hoger dan begroot en dit is voornamelijk het gevolg van een hogere bijdrage van de Samenwerkingsverbanden. De opbrengst wordt geboekt op basis van de benodigde inzet van personeel en eventuele andere kosten die uit deze bijdrage betaald kunnen worden. In 2016 zijn meer middelen van de Samenwerkingsverbanden ontvangen dan voorheen. Daardoor kan de inzet ook hoger zijn.In 2016 is voor het eerst sprake van baten uit TerraRijschool BV. Het gaat hierbij om een bedrag van € 56.000. In de begroting was hier geen rekening mee gehouden.

De personeelslasten zijn gestegen ten opzichte van 2015.De lonen en salarissen van het personeel met een aanstelling bij Terra zijn gestegen met € 1,08 miljoen. De stijging is voornamelijk het gevolg van de CAO-verhoging van 3,0% per 1 januari 2016. Daarnaast is er sprake van een kleine stijging van de sociale lasten. De pensioenpremies zijn iets lager dan in 2015. In eerste instantie was sprake van een lager premiepercentage, maar per april 2016 is de premie weer verhoogd.

In de overige baten zijn vanaf 2016 ook de baten van de TerraRijischool opgemomen. Het gaat hierbij om een bedrag van € 56.097. TerraRijschool BV verzorgt theorie en praktijklessen met betrekking tot het opleiden voor een trekker rijbebewijs (T-rijbewijs). Deze activiteiten zijn in het tweede halfjaar van 2016 gestart. De opbrengsten betreffen dus een periode van een half jaar. De activeiteiten zijn gestart vooruitlopend op de oprichting van de BV en in die periode ondergebracht bij TerraNext. De opbrengsten zijn echter wel ten gunste van TerraRijschool geboekt.

Er is geen sprake van medewerkers buiten Nederland

De overige personele lasten zijn, ten opzichte van 2015, toegenomen met € 2,37 miljoen. Dit is voornamelijk het gevolg van het opnemen van een voorziening seniorenverlof.De dotaties personele voorzieningen zijn € 1,48 miljoen hoger dan in 2015. Het totaal van de dotaties personele voorzieningen bestaat uit de volgende bedragen:- dotatie voorziening wachtgeld € 754.273 (2015: € 857.247)- dotatie voorziening langdurig zieken € 244.257 (2015: dotatie van € 76.129 en vrijval van € 150.119)- dotatie voorziening seniorenverlof € 1.299.012 (2015: € 0)- dotatie voorziening ambtsjubilea € 58.372 (2015: € 89.263)

Wet Normering Topinkomens

4.2 Afschrijvingen 2016 Begroting 2016 2015€ € €

4.2.2 Materiële vaste activa 4.067.871 4.253.000 4.015.960Toerekening investeringssubsidies -267.029 0 -311.498Waardeverminderingen materiële vaste activa 2.054.929 0 0

Afschrijvingen 5.855.771 4.253.000 3.704.462

De personeelslasten zijn € 2,78 miljoen hoger dan begroot. De bruto lonen en salarissen van het personeel met een aanstelling bij Terra zijn € 0,5 miljoen lager dan begroot, omdat een aantal kosten waarmee rekening was gehouden in de begroting niet zijn gemaakt. De sociale lasten zijn hoger dan begroot (€ 0,15 miljoen) als gevolg van de stijging van de premiepercentages. Ook de pensioenpremies zijn hoger dan begroot (€ 0,1 miljoen). Bij het opmaken van de begroting is rekening gehouden met een verlaging van het premiepercentage. Per 1 april is echter toch weer sprake van een premiestijging.De overige personele lasten zijn € 1,9 miljoen hoger dan begroot. De dotaties personele voorzieningen zijn € 1,96 miljoen hoger dan begroot. Met betrekking tot de wachtgeldvoorziening zijn meer medewerkers, al dan niet met een regeling, vertrokken. In deze post zijn ook de bedragen voor de WW opgenomen (Terra is eigen risico drager). Bij het opmaken van de begroting is een inschatting gemaakt voor de toename van de voorziening langdurig zieken. Er was echter een hogere dotatie nodig omdat bij een aantal langdurig zieken geen uitkering is toegekend, waardoor er sprake is van een langere ziekteperiode.De voorziening seniorenverlof is in 2016 voor het eerst opgenomen op basis van afspraken in de CAO-MBO. Hiermee was in de begroting geen rekening gehouden. Het gaat hierbij om toekomstige verplichtingen aan medewerkers. Met betrekking tot de voorziening ambtsjubilea is sprake van meer uitkeringen dan waar bij het opmaken van de begroting rekening is gehouden. De bijdrage dienstverlening aan Onderwijsgroep Noord is € 0,05 miljoen hoger dan begroot. Dit als gevolg van een hogere omzet dan waar bij de opstelling van de begroting rekening is gehouden. De kosten voor inhuur van personeel zijn hoger dan begroot (€ 1,15 miljoen). De vervanging wegens ziekte en medewerkers die op projecten worden ingezet zijn vervangen door tijdelijk personeel, veelal uitzendkrachten. Ook is er in 2016 sprake van een aantal interim medewerkers omdat door wijzigingen in de organisatie op sommige plaatsen extra inzet nodig was. Voor de activteiten van TerraRijschool is ook personeel ingehuurd. Het gaat hierbij om een bedrag van ongeveer € 42.000. Deze kosten waren niet in de begroting opgenomen.De post overige is nagenoeg gelijk aan de begroting.

De kosten van personeel niet in loondienst zijn € 0,96 miljoen hoger dan in 2015. Hiervan is de bijdrage aan Onderwijsgroep Noord € 0,2 miljoen hoger als gevolg van een hogere omzet en de kosten van inhuur van personeel zijn € 0,7 miljoen hoger als gevolg van het vervangen van het vaste personeel door externe medewerkers. Het gaat hierbij om vervanging bij ziekte en vast personeel dat is ingezet op projecten. Daarnaast was er op een aantal vestigingen extra ondersteuning nodig in verband met de transitie.Vanaf 2016 is de TerraRijschool actief. TerraRijschool heeft zelf geen personeel in dienst. Al het personeel dat nodig is voor de verschillende activiteiten wordt ingehuurd. Voor 2016 gaat het om een bedrag van € 42.019De post overige is iets lager dan in 2015 en is het gevolg van lagere kosten voor woon-werkverkeer en een lagere kosten voor studietoelagen.

De afschrijving op de materiële vaste activa is € 0,05 miljoen hoger dan in 2015. Dit komt voornamelijk door hogere afschrijvingen op gebouwen. In 2016 is sprake van een extra afschrijvingslast voor de gebouwen in Olderkerk. Als gevolg van een update in de administratiesotware, enige jaren geleden, zijn de gegevens van de gebouwen Oldekerk niet correct overgezet. Hierdoor is er in voorgaande jaren te weinig afgeschreven en is het saldo, bij de afloop van de levensduur, in 2016 in één keer ten laste van het resultaat gekomen. Daarnaast is er in de afgelopen jaren minder geïnvesteerd in verbouwingen in Emmen vanwege de geplande nieuwbouw daar. Ook op de overige vestigingen sprake van lagere investeringen omdat wordt gewacht op de resultaten van de nul-meting en het strategisch huisvestigingsplan.

De tabel met toelichting is opgenomen na de toelichting op de financiële baten en lasten.

Pensioenfondsen zijn wettelijk verplicht om financiële buffers te hebben: extra geld voor tijden dat het financieel slechter gaat. De pensioenregels schrijven voor dat de beleidsdekkingsgraad van het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds (ABP) 128% moet zijn. Daarnaast is ook wettelijk bepaald dat de beleidsdekkingsgraad niet langer dan vijf jaren onder de 104,2% mag liggen.De beleidsdekkingsgraad wordt berekend uit de dekkingsgraden, de verhouding tussen de bezittingen en verplichtingen, in een periode van twaalf maanden. Ultimo 2016 bedroeg de beleidsdekkingsgraad van het ABP 96,6%.

89

JAARVERSLAG 2016


4.2 Afschrijvingen 2016 Begroting 2016 2015€ € €

4.2.2 Materiële vaste activa 4.067.871 4.253.000 4.015.960Toerekening investeringssubsidies -267.029 0 -311.498Waardeverminderingen materiële vaste activa 2.054.929 0 0

Afschrijvingen 5.855.771 4.253.000 3.704.462

De personeelslasten zijn € 2,78 miljoen hoger dan begroot. De bruto lonen en salarissen van het personeel met een aanstelling bij Terra zijn € 0,5 miljoen lager dan begroot, omdat een aantal kosten waarmee rekening was gehouden in de begroting niet zijn gemaakt. De sociale lasten zijn hoger dan begroot (€ 0,15 miljoen) als gevolg van de stijging van de premiepercentages. Ook de pensioenpremies zijn hoger dan begroot (€ 0,1 miljoen). Bij het opmaken van de begroting is rekening gehouden met een verlaging van het premiepercentage. Per 1 april is echter toch weer sprake van een premiestijging.De overige personele lasten zijn € 1,9 miljoen hoger dan begroot. De dotaties personele voorzieningen zijn € 1,96 miljoen hoger dan begroot. Met betrekking tot de wachtgeldvoorziening zijn meer medewerkers, al dan niet met een regeling, vertrokken. In deze post zijn ook de bedragen voor de WW opgenomen (Terra is eigen risico drager). Bij het opmaken van de begroting is een inschatting gemaakt voor de toename van de voorziening langdurig zieken. Er was echter een hogere dotatie nodig omdat bij een aantal langdurig zieken geen uitkering is toegekend, waardoor er sprake is van een langere ziekteperiode.De voorziening seniorenverlof is in 2016 voor het eerst opgenomen op basis van afspraken in de CAO-MBO. Hiermee was in de begroting geen rekening gehouden. Het gaat hierbij om toekomstige verplichtingen aan medewerkers. Met betrekking tot de voorziening ambtsjubilea is sprake van meer uitkeringen dan waar bij het opmaken van de begroting rekening is gehouden. De bijdrage dienstverlening aan Onderwijsgroep Noord is € 0,05 miljoen hoger dan begroot. Dit als gevolg van een hogere omzet dan waar bij de opstelling van de begroting rekening is gehouden. De kosten voor inhuur van personeel zijn hoger dan begroot (€ 1,15 miljoen). De vervanging wegens ziekte en medewerkers die op projecten worden ingezet zijn vervangen door tijdelijk personeel, veelal uitzendkrachten. Ook is er in 2016 sprake van een aantal interim medewerkers omdat door wijzigingen in de organisatie op sommige plaatsen extra inzet nodig was. Voor de activteiten van TerraRijschool is ook personeel ingehuurd. Het gaat hierbij om een bedrag van ongeveer € 42.000. Deze kosten waren niet in de begroting opgenomen.De post overige is nagenoeg gelijk aan de begroting.

De kosten van personeel niet in loondienst zijn € 0,96 miljoen hoger dan in 2015. Hiervan is de bijdrage aan Onderwijsgroep Noord € 0,2 miljoen hoger als gevolg van een hogere omzet en de kosten van inhuur van personeel zijn € 0,7 miljoen hoger als gevolg van het vervangen van het vaste personeel door externe medewerkers. Het gaat hierbij om vervanging bij ziekte en vast personeel dat is ingezet op projecten. Daarnaast was er op een aantal vestigingen extra ondersteuning nodig in verband met de transitie.Vanaf 2016 is de TerraRijschool actief. TerraRijschool heeft zelf geen personeel in dienst. Al het personeel dat nodig is voor de verschillende activiteiten wordt ingehuurd. Voor 2016 gaat het om een bedrag van € 42.019De post overige is iets lager dan in 2015 en is het gevolg van lagere kosten voor woon-werkverkeer en een lagere kosten voor studietoelagen.

De afschrijving op de materiële vaste activa is € 0,05 miljoen hoger dan in 2015. Dit komt voornamelijk door hogere afschrijvingen op gebouwen. In 2016 is sprake van een extra afschrijvingslast voor de gebouwen in Olderkerk. Als gevolg van een update in de administratiesotware, enige jaren geleden, zijn de gegevens van de gebouwen Oldekerk niet correct overgezet. Hierdoor is er in voorgaande jaren te weinig afgeschreven en is het saldo, bij de afloop van de levensduur, in 2016 in één keer ten laste van het resultaat gekomen. Daarnaast is er in de afgelopen jaren minder geïnvesteerd in verbouwingen in Emmen vanwege de geplande nieuwbouw daar. Ook op de overige vestigingen sprake van lagere investeringen omdat wordt gewacht op de resultaten van de nul-meting en het strategisch huisvestigingsplan.



90 91

JAARVERSLAG 2016

4.3 Huisvestingslasten 2016 Begroting 2016 2015€ € €

4.3.1 Huur 734.527 735.100 702.4794.3.2 Verzekeringen 65.242 84.500 69.1684.3.3 Onderhoud 1.240.415 806.150 1.288.8914.3.4 Energie en water 1.040.645 1.181.400 909.9204.3.5 Schoonmaakkosten 922.060 1.102.000 1.072.1004.3.6 Heffingen 377.309 393.850 381.503

Huisvestingslasten 4.380.198 4.303.000 4.424.061

4.4 Overige lasten 2016 Begroting 2016 2015€ € €

4.4.1 Administratie- en beheerslasten 3.313.870 3.446.059 3.491.4134.4.2 Inventaris, apparatuur en leermiddelen 6.837.013 5.013.333 5.984.1174.4.3 Dotatie overige voorzieningen 77.070 35.000 95.6104.4.4 Overige 171.837 128.608 161.264

Overige lasten 10.399.790 8.623.000 9.732.404

De afschrijvingen zijn € 0,2 miljoen lager dan begroot door aanpassing van de afschrijvingstermijnen van de gebouwen in Emmen. De geplande nieuwbouw wordt later in gebruik genomen. Ook zijn investeringen later gedaan dan waar vooraf rekening mee is gehouden. Ook met de extra afschrijvingskosten van Oldekerk was geen rekening gehouden.De in het boekjaar vrijgevallen investeringssubsidies die betrekking hebben op een deel van de afschrijvingslasten werden in voorgaande jaren verantwoord bij de Overige subsidies OCW/EZ en de Overige overheidsbijdragen en -subsidies. Vanaf 2016 worden deze baten gesaldeerd met de afschrijvingen. De vrijval is aangepast voor zover deze betrekking hebben op de gebouwen in Emmen. Deze aanpassing is gedaan omdat de ingebruikname van de nieuwbouw is later wordt dan verwacht.

De huisvestingslasten zijn iets hoger (€ 0,08 miljoen) dan het bedrag dat is begroot. De kosten voor huur zijn nagenoeg gelijk aan de begroting.De kosten van verzekeringen zijn lager dan begroot, omdat in de begroting ook rekening was gehouden met taxatiekosten. Er zijn echter geen taxaties geweest in 2015.De kosten van onderhoud zijn hoger dan begroot. Omdat de nieuwbouw aan de Langgrafweg in Emmen op die lokatie niet doorgaat, zijn de voorbereidingskosten die tot nu toe zijn gemaakt in 2016 ten laste van het resultaat gebracht. Het gaat hierbij om een bedrag van € 433.000.De kosten voor energie en water zijn lager dan begroot. Er is sprake van lager verbruik, dan waarmee in de begroting rekening is gehouden.De schoonmaakkosten zijn lager dan begroot. Voor zowel de schoonmaak als de afvalverwerking zijn nieuwe contracten afgesloten, waardoor de kosten lager uitkomen.De heffingen zijn lager dan begroot. Bij het opmaken van de begroting zijn stijging van de kosten van de OZB, rioolheffing, de zuiveringsheffing, etc te hoog ingeschat.

De huisvestigingslasten zijn nagenoeg gelijk aan 2015De kosten voor huur zijn hoger door verhoging van de huurprijzen. Er is geen sprake van wijzigingen in gehuurde locaties.De kosten van verzekeringen zijn iets lager in vergelijking met 2015.De kosten van onderhoud zijn iets lager doordat er minder kosten zijn gemaakt voor zowel groot onderhoud als klein onderhoud van de gebouwen en de onderhoudsabonnementen. In 2015 was sprake van extra terreinonderhoud.De kosten van energie en water zijn hoger dan in 2015. Zowel de kosten voor gas als de kosten voor elektra zijn toegenomen. Er is sprake van bijbetaling bij de afrekeningen en hogere voorschotbedragen. De kosten voor water zijn daarentegen afgenomen. Hier is sprake van restituties bij afrekening en lagere voorschotbedragen.De schoonmaakkosten zijn afgenomen ten opzichte van 2015. Dit is het gevolg van nieuwe contracten voor zowel de schoonmaak als de afvalverwerking. De heffingen zijn nagenoeg gelijk aan 2015 en bestaan voornamelijk uit kosten van de OZB, rioolheffing en de Zuiveringsheffing.

Ten laste van het resultaat van het boekjaar is een bijzondere waardevermindering gebracht van €2,0 miljoen. Dit houdt verband met een nieuw uitgevoerde taxatie van de grondpositie te Emmen. Zie voor nadere duiding eveneens de toelichting bij gebouwen en terreinen van de materiele vaste activa in paragraaf 1.2.

Accountant 2016 2015€ €

4.4.1.1 Honorarium controle jaarrekening en bekostiging 50.462 40.6534.4.1.2 Honorarium overige controles 0 9.0754.4.1.3 Honorarium fiscale adviezen 0 04.4.1.4 Honorarium overige dienstverlening 9.075 0

Accountantslasten 59.537 49.728

5 Financiële baten en lasten 2016 Begroting 2016 2015€ € €

5.1 Rentebaten 13.945 51.000 78.2935.5 Rentelasten -498.256 -495.000 -573.8075.6 Ineffectiviteit derivaten -2.903 0 -329.741

Financiële baten en lasten -487.214 -444.000 -825.255

Bovenstaande honoraria betreffen de werkzaamheden die bij de stichting en de in de consolidatie betrokken maatschappijen zijn uitgevoerd door accountantsorganisaties en externe accountants zoals bedoeld in artikel 1, lid 1 Wta (Wet toezicht accountantsorganisaties) en de in rekening gebrachte honoraria van het gehele netwerk waartoe de accountantsorganisatie behoort. Deze honoraria hebben betrekking op het onderzoek van de jaarrekening over het boekjaar 2016, ongeacht of de werkzaamheden reeds gedurende het boekjaar zijn verricht.

De overige lasten zijn met € 0,7 miljoen gestegen ten opzichte van 2015.De adminstratie- en beheerslasten zijn € 0,2 miljoen lager dan in 2015. In 2015 is een nieuwe huisstijl ingevoerd en dit heeft in 2015 extra kosten met zich meegebracht. Daarnaast zijn de kosten voor informaticavoorzieningen lager. De kopieerkosten, kosten externe adviseurs en kosten transitie zijn hoger dan in 2015. Ook is sprake van extra kosten door de activiteiten van TerraRijschool BV, die in 2015 nog niet bestond. Het gaat hierbij om een bedrag van ongeveer € 12.000.De kosten voor inventaris, apparatuur en leermiddelen zijn € 0,9 miljoen hoger dan in 2015. Er is in 2016 sprake van hogere kosten voor onderwijskundige projecten. Deze onderwijskundige projecten worden bekostigd uit de ontvangen projectsubsidies. Tegenover de kosten staat een zelfde bedrag aan opbrengsten die zijn opgenomen bij de baten. De kosten voor praktijkleren zijn veel lager. Door het stoppen van de bekostiging voor praktijkleren zijn de kosten hiervoor beperkt tot het hoogst noodzakelijke.De kosten van de TerraRijschool, die in deze post zijn opgenomen, bedragen € 55.467. Dit bedrag bestaat uit huur (€ 15.937), onderhoud (€ 6.253) en brandstof (€ 6.990) voor de trekkers en kippers, kosten van examens (€ 20.651), boeken t.b.v. theorie- en praktijklessen (€ 3.135) en overig lesmateriaal (€ 2.501).De dotatie overige voorzieningen betreft de dotatie aan de voorziening wegens oninbaarheid van vorderingen op debiteuren. De dotatie is lager omdat de vrijwillige (ouder)bijdrage in 2016 via WIS collect wordt geïnd en niet meer aan alle ouders wordt gefactureerd. In 2015 zijn een groot aantal oude vorderingen alsnog afgeboekt omdat deze oninbaar werden geacht. Na bepaling van de vermoedelijk oninbare vorderingen op debiteuren, was een lager bedrag nodig om de voorziening weer op peil te brengen.De post overige is iets hoger dan in 2015. Het betreft hier de inkoopkosten van de kantine. Hier staan echter ook opbrengsten tegenover.

De overige lasten zijn € 1,8 miljoen hoger dan begroot. Een deel van deze hogere lasten, ongeveer € 0,07 miljioen, is het gevolg van de activiteiten uit de nieuw opgerichte TerraRijschool BV. Hier is in de begroting geen rekening mee gehouden.De administratie- en beheerslasten zijn € 0,13 miljoen lager dan begroot. Er is sprake van hogere kosten voor drukwerk en formulieren, kopiëren, abonnementen, contributies, informaticavoorzieningen, portokosten, verzekeringen, PR- activiteiten, representatiekosten, vergaderkosten, accountantskosten, juridische ondersteuning, kosten externe adviseurs en reis- en verblijfkosten. Daarnaast zijn minder kosten gemaakt voor telecommunicatie, personeelsvoorziening, Arbo, toelatingsonderzoeken en bij-,her- en nascholing. De kosten van inventaris, apparatuur en leermiddelen zijn € 1,82 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de kosten voor onderwijskundige projecten. Deze zijn € 1,59 miljoen hoger dan begoot. Bij het project voor de tractorsimulator is sprake van hogere externe kosten dan waar bij het opmaken van de begroting rekening is gehouden. Daarnaast is er sprake van hogere kosten voor de aanschaf van klein inventaris, van onderhoud van inventaris, van onderhoud en brandstof van vervoermiddelen. Ook de kosten van leermiddelen en lesmaterialen zijn hoger dan begroot. Daarentegen zijn de kosten van boeken, praktijkleren, uitbesteding onderwijs, onderwijsinnovatie en waardevermindering leermiddelen lager dan begroot.De dotatie overige voorzieningen is hoger dan begroot. Bij het opstellen van de begroting is uitgegaan van een lagere dotatie omdat de vrijwillige bijdrage via WIS collect wordt geïnd. Er zijn echter meer facturen naar het incassobureau gegaan dan verwacht, waardoor een hogere dotatie nodig is om de voorziening weer op peil te brengen.

Het honorarium dienstverlening heeft betrekking op advies dat is gevraagd met betrekking tot de nieuwbouw in Emmen en externe projecten.

91

JAARVERSLAG 2016

Accountant 2016 2015€ €

4.4.1.1 Honorarium controle jaarrekening en bekostiging 50.462 40.6534.4.1.2 Honorarium overige controles 0 9.0754.4.1.3 Honorarium fiscale adviezen 0 04.4.1.4 Honorarium overige dienstverlening 9.075 0

Accountantslasten 59.537 49.728

5 Financiële baten en lasten 2016 Begroting 2016 2015€ € €

5.1 Rentebaten 13.945 51.000 78.2935.5 Rentelasten -498.256 -495.000 -573.8075.6 Ineffectiviteit derivaten -2.903 0 -329.741

Financiële baten en lasten -487.214 -444.000 -825.255

Bovenstaande honoraria betreffen de werkzaamheden die bij de stichting en de in de consolidatie betrokken maatschappijen zijn uitgevoerd door accountantsorganisaties en externe accountants zoals bedoeld in artikel 1, lid 1 Wta (Wet toezicht accountantsorganisaties) en de in rekening gebrachte honoraria van het gehele netwerk waartoe de accountantsorganisatie behoort. Deze honoraria hebben betrekking op het onderzoek van de jaarrekening over het boekjaar 2016, ongeacht of de werkzaamheden reeds gedurende het boekjaar zijn verricht.

De overige lasten zijn met € 0,7 miljoen gestegen ten opzichte van 2015.De adminstratie- en beheerslasten zijn € 0,2 miljoen lager dan in 2015. In 2015 is een nieuwe huisstijl ingevoerd en dit heeft in 2015 extra kosten met zich meegebracht. Daarnaast zijn de kosten voor informaticavoorzieningen lager. De kopieerkosten, kosten externe adviseurs en kosten transitie zijn hoger dan in 2015. Ook is sprake van extra kosten door de activiteiten van TerraRijschool BV, die in 2015 nog niet bestond. Het gaat hierbij om een bedrag van ongeveer € 12.000.De kosten voor inventaris, apparatuur en leermiddelen zijn € 0,9 miljoen hoger dan in 2015. Er is in 2016 sprake van hogere kosten voor onderwijskundige projecten. Deze onderwijskundige projecten worden bekostigd uit de ontvangen projectsubsidies. Tegenover de kosten staat een zelfde bedrag aan opbrengsten die zijn opgenomen bij de baten. De kosten voor praktijkleren zijn veel lager. Door het stoppen van de bekostiging voor praktijkleren zijn de kosten hiervoor beperkt tot het hoogst noodzakelijke.De kosten van de TerraRijschool, die in deze post zijn opgenomen, bedragen € 55.467. Dit bedrag bestaat uit huur (€ 15.937), onderhoud (€ 6.253) en brandstof (€ 6.990) voor de trekkers en kippers, kosten van examens (€ 20.651), boeken t.b.v. theorie- en praktijklessen (€ 3.135) en overig lesmateriaal (€ 2.501).De dotatie overige voorzieningen betreft de dotatie aan de voorziening wegens oninbaarheid van vorderingen op debiteuren. De dotatie is lager omdat de vrijwillige (ouder)bijdrage in 2016 via WIS collect wordt geïnd en niet meer aan alle ouders wordt gefactureerd. In 2015 zijn een groot aantal oude vorderingen alsnog afgeboekt omdat deze oninbaar werden geacht. Na bepaling van de vermoedelijk oninbare vorderingen op debiteuren, was een lager bedrag nodig om de voorziening weer op peil te brengen.De post overige is iets hoger dan in 2015. Het betreft hier de inkoopkosten van de kantine. Hier staan echter ook opbrengsten tegenover.

De overige lasten zijn € 1,8 miljoen hoger dan begroot. Een deel van deze hogere lasten, ongeveer € 0,07 miljioen, is het gevolg van de activiteiten uit de nieuw opgerichte TerraRijschool BV. Hier is in de begroting geen rekening mee gehouden.De administratie- en beheerslasten zijn € 0,13 miljoen lager dan begroot. Er is sprake van hogere kosten voor drukwerk en formulieren, kopiëren, abonnementen, contributies, informaticavoorzieningen, portokosten, verzekeringen, PR- activiteiten, representatiekosten, vergaderkosten, accountantskosten, juridische ondersteuning, kosten externe adviseurs en reis- en verblijfkosten. Daarnaast zijn minder kosten gemaakt voor telecommunicatie, personeelsvoorziening, Arbo, toelatingsonderzoeken en bij-,her- en nascholing. De kosten van inventaris, apparatuur en leermiddelen zijn € 1,82 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de kosten voor onderwijskundige projecten. Deze zijn € 1,59 miljoen hoger dan begoot. Bij het project voor de tractorsimulator is sprake van hogere externe kosten dan waar bij het opmaken van de begroting rekening is gehouden. Daarnaast is er sprake van hogere kosten voor de aanschaf van klein inventaris, van onderhoud van inventaris, van onderhoud en brandstof van vervoermiddelen. Ook de kosten van leermiddelen en lesmaterialen zijn hoger dan begroot. Daarentegen zijn de kosten van boeken, praktijkleren, uitbesteding onderwijs, onderwijsinnovatie en waardevermindering leermiddelen lager dan begroot.De dotatie overige voorzieningen is hoger dan begroot. Bij het opstellen van de begroting is uitgegaan van een lagere dotatie omdat de vrijwillige bijdrage via WIS collect wordt geïnd. Er zijn echter meer facturen naar het incassobureau gegaan dan verwacht, waardoor een hogere dotatie nodig is om de voorziening weer op peil te brengen.

Het honorarium dienstverlening heeft betrekking op advies dat is gevraagd met betrekking tot de nieuwbouw in Emmen en externe projecten.

92 93

JAARVERSLAG 2016

De leningen nemen jaarlijks af met het bedrag van de aflossing; de rentelasten nemen daardoor ook af. Er is in 2016 geen sprake van nieuwe (opgenomen) leningen.Bij de huidige lening van de ABN AMRO Bank is het risico van rentestijging middels een renteswap afgedekt tot het jaar 2020. De rente is gebaseerd op basis van 1-maands Euribor.

Terra heeft in 2005 gekozen om het risico van een rentestijging af te dekken door middel van een renteswap. Het verschil tussen de lening en de swap is ontstaan door een extra aflossing op de lening in 2010. De hedgerelatie is voor een deel ineffectief als gevolg van de over-hedging die hierdoor is ontstaan. De waarde van deze ineffectiviteit wordt ieder jaar opnieuw vastgesteld. De last van de ineffectiviteit voor 2016 bedraagt nog geen € 3.000. Als gevolg van een nieuwe berekeningswijze was de last van de ineffectiviteit van de renteswap in 2015 hoger. De nieuwe berekeningswijze doet meer recht aan de werkelijke waarde van de ineffectiviteit in relatie tot de resterende looptijd van de renteswap. Voor de ineffectiviteit wordt geen bedrag in de begroting opgenomen.

De rentebaten zijn lager dan in 2015. Er is sprake van een toename van de voorraad liquide middelen, maar door een lagere (en in sommige gevallen geen) rentevergoeding komen de rentebaten lager uit. De rentebaten zijn ook lager dan begroot omdat de renteverlaging groter is dan waarmee bij het opstellen van de begroting rekening is gehouden.

De rentelasten zijn nagenoeg gelijk aan de begroting.

93

JAARVERSLAG 2016

ENKELVOUDIGE JAARREKENING

Balans per 31 december 2016 Staat van baten en lasten over 2016 Toelichting op de balans Toelichting op de staat van baten en lasten Verbonden partijen WNT: Wet normering bezoldiging topfunctionarissen publieke en semipublieke sector

94 95

JAARVERSLAG 2016

Balans per 31 december 2016(na resultaatbestemming)

€ €

Vaste activa1.2 Materiële vaste activa 46.000.631 50.450.1861.3 Financiële vaste activa 1.000 0




Totaal activa 64.597.501 66.396.694


Totaal passiva 64.597.501 66.396.694

31-12-2016 31-12-2015

Staat van baten en lasten over 2016

2016 Begroting 2016 2015€ € €


Totaal baten 62.603.699 59.905.000 61.893.339


Totaal lasten 65.632.436 59.461.000 59.532.529



Netto resultaat -3.515.951 0 1.535.555

95

JAARVERSLAG 2016

Balans per 31 december 2016(na resultaatbestemming)

€ €

Vaste activa1.2 Materiële vaste activa 46.000.631 50.450.1861.3 Financiële vaste activa 1.000 0




Totaal activa 64.597.501 66.396.694


Totaal passiva 64.597.501 66.396.694

31-12-2016 31-12-2015

Staat van baten en lasten over 2016

2016 Begroting 2016 2015€ € €


Totaal baten 62.603.699 59.905.000 61.893.339


Totaal lasten 65.632.436 59.461.000 59.532.529



Netto resultaat -3.515.951 0 1.535.555

96 97

JAARVERSLAG 2016

Toelichting op de balans

1.3 Financiële vaste activaBoekwaarde Investeringen Desinvesteringen Resultaat Boekwaarde

1 januari 2016 en verstrekte en afgeloste deelnemingen 31 december 2016

leningen 2016 leningen 2016 2016

€ € € € €

1.3.2 Andere deelnemingen 0 1.000 0 0 1.000

Financiële vaste activa 0 1.000 0 0 1.000

1.5 Vorderingen 31-12-2016 31-12-2015€ €

1.5.1 Debiteuren 210.450 609.7181.5.2 OCW/EZ 0 65.3901.5.3 Groepsmaatschappijen 2.886 183.9101.5.4 Andere deelnemingen 87.075 01.5.5 Studenten / deelnemers / cursisten 539.303 658.8181.5.6 Overige overheden 129.927 117.9681.5.7 Overige vorderingen 5.606 3.8881.5.8 Overlopende activa 552.426 273.1421.5.9 Af: Voorzieningen wegens oninbaarheid 159.704 133.120

Vorderingen 1.367.969 1.779.714

1.5.7.1 Personeel 5.606 3.888Overige vorderingen 5.606 3.888

1.5.8.1 Vooruitbetaalde kosten 429.513 119.5011.5.8.2 Verstrekte voorschotten 0 01.5.8.3 Overige 122.913 153.641

Overlopende activa 552.426 273.142

1.5.9.1 Stand per 1 januari 133.120 176.1851.5.9.2 Onttrekking 50.486 138.6751.5.9.3 Dotatie 77.070 95.610

Af: Voorzieningen wegens oninbaarheid 159.704 133.120

De vorderingen zijn per ulitimo 2016 € 0,4 miljoen lager dan per ultimo 2015. De hoogte van de vorderingen is afhankelijk van het moment van factureren en betalen en kan daardoor per periode verschillen. Het debiteurensaldo is lager omdat vorderingen op Samenwerkingsverbanden, die per periode worden betaald maar waarvan de totale vordering is opgenomen, zijn gesaldeerd met de overige overlopende passiva. De vordering van 2015 op het Ministerie van Economische Zaken is afgewikkeld. De vordering op groepsmaatschappijen is lager dan in 2015. Het gaat hierbij om saldering van vorderingen en schulden van de verschillende stichtingen die vallen onder Onderwijsgroep Noord. Dit verschilt per jaar (zie ook paragraaf 2.4.5).De vordering op een deelneming betreft een vordering op de TerraRijschool BV.De vordering op Studenten/deelnemers/cursisten is lager omdat de facturering via WIS collect wordt gedaan. Hierbij is ook de mogelijkheid van iDeal betaling, waardoor facturen direct kunnen worden betaald. Bij facturering via WIS collect wordt er pas een vordering opgenomen op het moment dat de leerling of ouder de keuze maakt de bijdrage te gaan betalen. De vordering op overige overheden is hoger omdat er voor nieuwe projecten van TerraStart meer is gefactureerd. De overige vorderingen betreffen vorderingen op personeel. De overlopende activa bestaat uit vooruitbetaalde kosten en overige vorderingen. Er is per ultimo 2016 sprake van meer vooruitbetaalde kosten. Facturen die o.a. betrekking hebben op de huur gebouwen van januari, schoolreizen in 2017 en licentiekosten voor 2017 zijn eerder ontvangen en dus ook eerder betaald.De overige overlopende activa heeft betrekking op de balanspositie van het derivaat dat door Terra is afgesloten. Van deze positie valt jaarlijks een bedrag vrij tot het einde van de looptijd.

De voorziening voor oninbaarheid is toegenomen ten opzichte van 2015. De voorziening wordt bepaald op basis van de facturen die zijn ondergebracht bij een incassobureau. Het incassobureau heeft in 2016 € 39.000 voor Terra geïnd en er is in 2016 voor € 50.000 aan vorderingen afgeboekt (2015 € 139.000). Om de voorziening weer op het niveau van de vermoedelijk oninbare facturen te brengen was een dotatie nodig van € 77.000. Deze dotatie is lager dan in 2015 (€ 96.000).

Alle vorderingen hebben een looptijd korter dan 1 jaar.

In 2016 heeft Terra de TerraRijschool BV opgericht. In deze BV zijn de activiteiten ondergebracht met betrekking tot het trekkerrijbewijs.






€ € € € € €

2.1.1 Algemene Reserve 35.274.035 -3.475.990 0 31.798.0452.1.2 Bestemmingsreserve (publiek) 4.300.000 0 0 4.300.0002.1.3 Bestemmingsreserve (privaat) 1.059.428 -39.961 0 1.019.467

Eigen vermogen 40.633.463 -3.515.951 0 37.117.512


2.1.3 Bestemmingsreserve 'Stichting AOC Terra' 1.059.428 -39.961 0 1.019.467Bestemmingsreserve (privaat) 1.059.428 1.019.467


2016 2015€ €


-3.515.951 1.535.555


Het totale eigen vermogen komt, na de verdeling van het resultaat, uit op € 37,1 miljoen. Dit eigen vermogen kan worden onderverdeeld in een algemene reserve van € 31,8 miljoen en bestemmingsreserves van tezamen € 5,3 miljoen. Het eigen vermogen is onderverdeeld in publiek en privaat vermogen, waarbij de algemene reserve als publiek vermogen wordt aangemerkt. De bestemmingsreserves behoren voor een bedrag van € 4,3 miljoen tot het publiek vermogen en voor een bedrag van € 1,02 miljoen tot het privaat vermogen.De resultaten van TerraNext Markt en TerraStart worden ten laste of ten gunste van het privaat vermogen gebracht.





Statutaire winstbestemming:

Bestemming exploitatiesaldoHet exploitatiesaldo van is, conform het besluit van het College van Bestuur, van verdeeld zoals onderstaand is weergegeven. Deze verdeling is reeds in de balans per verwerkt.

In de statuten van de stichting is geen artikel opgenomen aangaande de winstbestemming.

97

JAARVERSLAG 2016






€ € € € € €

2.1.1 Algemene Reserve 35.274.035 -3.475.990 0 31.798.0452.1.2 Bestemmingsreserve (publiek) 4.300.000 0 0 4.300.0002.1.3 Bestemmingsreserve (privaat) 1.059.428 -39.961 0 1.019.467

Eigen vermogen 40.633.463 -3.515.951 0 37.117.512


2.1.3 Bestemmingsreserve 'Stichting AOC Terra' 1.059.428 -39.961 0 1.019.467Bestemmingsreserve (privaat) 1.059.428 1.019.467


2016 2015€ €


-3.515.951 1.535.555


Het totale eigen vermogen komt, na de verdeling van het resultaat, uit op € 37,1 miljoen. Dit eigen vermogen kan worden onderverdeeld in een algemene reserve van € 31,8 miljoen en bestemmingsreserves van tezamen € 5,3 miljoen. Het eigen vermogen is onderverdeeld in publiek en privaat vermogen, waarbij de algemene reserve als publiek vermogen wordt aangemerkt. De bestemmingsreserves behoren voor een bedrag van € 4,3 miljoen tot het publiek vermogen en voor een bedrag van € 1,02 miljoen tot het privaat vermogen.De resultaten van TerraNext Markt en TerraStart worden ten laste of ten gunste van het privaat vermogen gebracht.





Statutaire winstbestemming:

Bestemming exploitatiesaldoHet exploitatiesaldo van is, conform het besluit van het College van Bestuur, van verdeeld zoals onderstaand is weergegeven. Deze verdeling is reeds in de balans per verwerkt.

In de statuten van de stichting is geen artikel opgenomen aangaande de winstbestemming.

98 99

JAARVERSLAG 2016









De overlopende passiva zijn toegenomen met bijna € 1,6 miljoen per ultimo 2016. De vooruitontvangen subsidies van OCW/EZ zijn toegenomen met ruim € 1,2 miljoen. De geoormerkte subsidies zijn nagenoeg gelijk gebleven, maar de niet-geoormerkte subsidies zijn toegenomen. De toename bestaat voornamelijk uit subsidies voor de kwaliteitsafspraken (prestatiedeel en studiewaarde) en een nieuwe subsidie uit de Regionale Investerings Fondsen. Met de besteding van deze subsidies moet nog een start worden gemaakt. Tevens zijn er minder middelen uit projectsubsidies ingezet in 2016. Dit laatste wil niet zeggen dat de projecten niet zijn uitgevoerd, maar dat kosten voor eigen rekening zijn genomen.

Het bedrag van de vooruitontvangen termijnen is ultimo 2016 hoger dan ultimo 2015. De oorzaak hiervan is de mogelijkheid om de vrijwillige bijdrage voor de leerlingdevices in één keer te betalen in plaats van in vier termijnen. Van het ontvangen bedrag wordt jaarlijks een vierde deel ten gunste van het resultaat geboekt. Daarnaast is het bedrag aan voorgefactureerde schoolreizen hoger dan vorig jaar.De overige overlopende passiva zijn toegenomen met € 0,2 miljoen ten opzichte van ultimo 2015.De overige overlopende passiva bestaan o.a. uit bijdragen van derden voor projecten € 0,49 miljoen (2015 € 0,53 miljoen) en bijdragen van de samenwerkingsverbanden € 1,05 miljoen (2015 € 0,78 miljoen), waarvan de besteding over een langere periode plaatsvind. Tevens is hierin een bedrag voor de ineffectiviteit van de renteswap van € 0,56 miljoen (2015: € 0,59) opgenomen. De ineffectiviteit wordt jaarlijks berekend op basis van een opgave van de ABN AMRO Bank.


De belastingen en sociale premies en schulden terzake van pensioenen zijn zijn nagenoeg gelijk aan ultimo vorig jaar.

De kortlopende schulden zijn ten opzichte van ultimo 2015 toegenomen met € 1,3 miljoen.Het crediteurensaldo is lager dan per ultimo 2015. Het saldo is echter afhankelijk van het moment van factureren en betalen en verschilt per jaar. Ultimo 2015 was sprake van een aantal projectafrekeningen met deelnemende onderwijsinstellingen.De schulden aan groepsmaatschappijen zijn hoger dan ultimo 2015. Het gaat hierbij om saldering van vorderingen en schulden van de verschillende stichtingen die vallen onder Onderwijsgroep Noord. Dit verschilt per jaar (zie ook paragraaf 1.5.3)

31-12-2016€

31-12-2015€

99

JAARVERSLAG 2016









De overlopende passiva zijn toegenomen met bijna € 1,6 miljoen per ultimo 2016. De vooruitontvangen subsidies van OCW/EZ zijn toegenomen met ruim € 1,2 miljoen. De geoormerkte subsidies zijn nagenoeg gelijk gebleven, maar de niet-geoormerkte subsidies zijn toegenomen. De toename bestaat voornamelijk uit subsidies voor de kwaliteitsafspraken (prestatiedeel en studiewaarde) en een nieuwe subsidie uit de Regionale Investerings Fondsen. Met de besteding van deze subsidies moet nog een start worden gemaakt. Tevens zijn er minder middelen uit projectsubsidies ingezet in 2016. Dit laatste wil niet zeggen dat de projecten niet zijn uitgevoerd, maar dat kosten voor eigen rekening zijn genomen.

Het bedrag van de vooruitontvangen termijnen is ultimo 2016 hoger dan ultimo 2015. De oorzaak hiervan is de mogelijkheid om de vrijwillige bijdrage voor de leerlingdevices in één keer te betalen in plaats van in vier termijnen. Van het ontvangen bedrag wordt jaarlijks een vierde deel ten gunste van het resultaat geboekt. Daarnaast is het bedrag aan voorgefactureerde schoolreizen hoger dan vorig jaar.De overige overlopende passiva zijn toegenomen met € 0,2 miljoen ten opzichte van ultimo 2015.De overige overlopende passiva bestaan o.a. uit bijdragen van derden voor projecten € 0,49 miljoen (2015 € 0,53 miljoen) en bijdragen van de samenwerkingsverbanden € 1,05 miljoen (2015 € 0,78 miljoen), waarvan de besteding over een langere periode plaatsvind. Tevens is hierin een bedrag voor de ineffectiviteit van de renteswap van € 0,56 miljoen (2015: € 0,59) opgenomen. De ineffectiviteit wordt jaarlijks berekend op basis van een opgave van de ABN AMRO Bank.


De belastingen en sociale premies en schulden terzake van pensioenen zijn zijn nagenoeg gelijk aan ultimo vorig jaar.

De kortlopende schulden zijn ten opzichte van ultimo 2015 toegenomen met € 1,3 miljoen.Het crediteurensaldo is lager dan per ultimo 2015. Het saldo is echter afhankelijk van het moment van factureren en betalen en verschilt per jaar. Ultimo 2015 was sprake van een aantal projectafrekeningen met deelnemende onderwijsinstellingen.De schulden aan groepsmaatschappijen zijn hoger dan ultimo 2015. Het gaat hierbij om saldering van vorderingen en schulden van de verschillende stichtingen die vallen onder Onderwijsgroep Noord. Dit verschilt per jaar (zie ook paragraaf 1.5.3)

31-12-2016€

31-12-2015€

Gebeurtenissen na balansdatum

Er hebben zich na balansdatum geen gebeurtenissen voorgedaan die van invloed zijn op de feitelijke situatie per balansdatum.

100 101

JAARVERSLAG 2016

Toelichting op de staat van baten en lasten



Overige baten 3.325.255 2.805.000 3.534.659

4.1 Personeelslasten 2016 Begroting 2016 2015€ € €

4.1.1 Lonen en salarissen 35.578.494 35.815.500 34.498.2864.1.2 Overige personele lasten 9.735.294 6.616.500 7.364.8084.1.3 Af: uitkeringen 249.953 150.000 191.492

Personeelslasten 45.063.835 42.282.000 41.671.602

4.1.1.1 Bruto lonen en salarissen 28.291.526 28.776.100 27.212.1374.1.1.2 Sociale lasten 3.752.220 3.601.400 3.732.4314.1.1.3 Pensioenpremies 3.534.748 3.438.000 3.553.718

Lonen en salarissen 35.578.494 35.815.500 34.498.286

Ten opzichte van de begroting zijn de overige baten € 0,5 miljoen hoger.De opbrengst voor verhuur is hoger dan begroot door een huuropbrengst voor terreinen in Emmen. Dit was bij het opmaken van de begroting nog niet bekend.In 2016 zijn meer medewerkers gedetacheerd dan waar bij het maken van de begroting rekening is gehouden. De begroting wordt gemaakt op basis van de informatie die bekend is bij het opmaken van de formatiebegroting. Over het algemeen is er sprake van jaar contracten en is pas aan het einde van het schooljaar bekend of deze worden voortgezet.De post overige is hoger dan begroot en dit is voornamelijk het gevolg van een hogere bijdrage van de Samenwerkingsverbanden. De opbrengst wordt geboekt op basis van de benodigde inzet van personeel en eventuele andere kosten die uit deze bijdrage betaald kunnen worden. In 2016 zijn meer middelen van de Samenwerkingsverbanden ontvangen dan voorheen. Daardoor kan de inzet ook hoger zijn.

In totaal zijn de overige baten in 2016 € 0,2 miljoen lager dan in 2015.De verhuur is hoger dan in 2015 door verhuur van terreinen in Emmen, waarvan in eerdere jaren geen sprake was. De baten voor detachering personeel zijn lager. In 2015 was sprake van tripartite overeenkomsten met RENN4 en de nieuwe Samenwerkingsverbanden. De bijdrage van RENN4 was eenmalig. Het bedrag dat via de Samenwerkingsverbanden wordt ontvangen wordt in de komende jaren afgebouwd. Dit verschilt echter per samenwerkingsverband.De ouderbijdragen zijn lager dan in 2015 en ook lager dan begroot. De vrijwillige (ouder)bijdrage wordt vanaf 2016 geïnd via WIS collect. Dit betekent dat het verzoek om een bijdrage digitaal wordt verstuurd en niet meer via een factuur. De opbrengst wordt gerealiseerd op het moment dat de ouders/verzorgers/leerling een keuze van de te betalen bijdrage(n) hebben gemaakt en niet meer op het moment van het aanmaken van de factuur. Daar staat tegenover dat er geen voorziening voor niet betaaalde facturen nodig is voor deze bijdragen.De post overige is lager dan in 2015. De bijdrage van de samenwerkingsverbanden (+€ 78.000) en de kantine opbrengsten (+€ 46.000) zijn hoger, maar daar staat een lagere bijdrage uit verhuur inventaris (-€ 128.000) en een aantal overige bijdragen (-17.000) tegenover. Besteding van de bijdrage van het samenwerkingsverband vindt plaats op basis van personele inzet en gemaakte kosten. De bijdrage van de Samenwerkingsverbanden in het bedrag van de overige opbrengsten bedraagt € 0,73 miljoen (2014: € 0,65 miljoen). De verhuur inventaris is lager omdat in 2015 de eenmalige betaling van de vrijwillige ouderbijdrage op laptops in zijn geheel ten gunste van het resultaat is geboekt. Vanaf 2016 wordt deze bijdrage als een vooruitbetaling opgenomen en wordt er jaarlijks een evenredig bedrag ten gunste van het resultaat geboekt. Ook de leerlingen van het Groene Lyceum zijn de lenovo laptops gaan gebruiken in plaats van een gewone laptop. Dus ook deze bijdrage is lager dan in voorgaand jaar.







De overige personele lasten zijn, ten opzichte van 2015, toegenomen met € 2,37 miljoen. Dit is voornamelijk het gevolg van het opnemen van een voorziening seniorenverlof.De dotaties personele voorzieningen zijn € 1,48 miljoen hoger dan in 2015. Het totaal van de dotaties personele voorzieningen bestaat uit de volgende bedragen:- dotatie voorziening wachtgeld € 754.273 (2015: € 857.247)- dotatie voorziening langdurig zieken € 244.257 (2015: dotatie van € 76.129 en vrijval van € 150.119)- dotatie voorziening seniorenverlof € 1.299.012 (2015: € 0)- dotatie voorziening ambtsjubilea € 58.372 (2015: € 89.263)De kosten van personeel niet in loondienst zijn € 0,92 miljoen hoger dan in 2015. Hiervan is de bijdrage aan Onderwijsgroep Noord € 0,2 miljoen hoger als gevolg van een hogere omzet en de kosten van inhuur van personeel zijn € 0,7 miljoen hoger als gevolg van het vervangen van het vaste personeel door externe medewerkers. Het gaat hierbij om vervanging bij ziekte en vast personeel dat is ingezet op projecten. Daarnaast was er op een aantal vestigingen extra ondersteuning nodig in verband met de transitie.De post overige is iets lager dan in 2015 en is het gevolg van lagere kosten voor woon-werkverkeer en een lagere kosten voor studietoelagen.

De personeelslasten zijn € 2,78 miljoen hoger dan begroot. De bruto lonen en salarissen van het personeel met een aanstelling bij Terra zijn € 0,5 lager dan begroot. De sociale lasten zijn hoger dan begroot (€ 0,15 miljoen) als gevolg van de stijging van de premiepercentages. Ook de pensioenpremies zijn hoger dan begroot (€ 0,1 miljoen). Bij het opmaken van de begroting is rekening gehouden met een verlaging van het premiepercentage. Per 1 april is echter toch weer sprake van een premiestijging.De overige personele lasten zijn € 1,8 miljoen hoger dan begroot. De dotaties personele voorzieningen zijn € 1,96 miljoen hoger dan begroot. Met betrekking tot de wachtgeldvoorziening zijn meer medewerkers, al dan niet met een regeling, vertrokken. In deze post zijn ook de bedragen voor de WW opgenomen (Terra is eigen risico drager). Bij het opmaken van de begroting is een inschatting gemaakt voor de toename van de voorziening langdurig zieken. Er was echter een hogere dotatie nodig omdat bij een aantal langdurig zieken geen uitkering is toegekend, waardoor er sprake is van een langere ziekteperiode.De voorziening senorenverlof is in 2016 voor het eerst opgenomen op basis van afspraken in de CAO-MBO. Hiermee was in de begroting geen rekening gehouden. Het gaat hierbij om toekomstige verplichtingen aan medewerkers. Met betrekking tot de voorziening ambtsjubilea is sprake van meer uitkeringen dan waar bij het opmaken van de begroting rekening is gehouden. De bijdrage dienstverlening aan Onderwijsgroep Noord is € 0,05 miljoen hoger dan begroot. Dit als gevolg van een hogere omzet dan waar bij de opstelling van de begroting rekening is gehouden. De kosten voor inhuur van personeel zijn hoger dan begroot (€ 1,11 miljoen). De vervanging wegens ziekte en medewerkers die op projecten worden ingezet zijn vervangen door tijdelijk personeel, veelal uitzendkrachten. Ook is er in 2016 sprake van een aantal interim medewerkers omdat door wijzigingen in de organisatie op sommige plaatsen extra inzet nodig was.De post overige is nagenoeg gelijk aan de begroting.

€


2016 Begroting 2016€

2015€

101

JAARVERSLAG 2016







De overige personele lasten zijn, ten opzichte van 2015, toegenomen met € 2,37 miljoen. Dit is voornamelijk het gevolg van het opnemen van een voorziening seniorenverlof.De dotaties personele voorzieningen zijn € 1,48 miljoen hoger dan in 2015. Het totaal van de dotaties personele voorzieningen bestaat uit de volgende bedragen:- dotatie voorziening wachtgeld € 754.273 (2015: € 857.247)- dotatie voorziening langdurig zieken € 244.257 (2015: dotatie van € 76.129 en vrijval van € 150.119)- dotatie voorziening seniorenverlof € 1.299.012 (2015: € 0)- dotatie voorziening ambtsjubilea € 58.372 (2015: € 89.263)De kosten van personeel niet in loondienst zijn € 0,92 miljoen hoger dan in 2015. Hiervan is de bijdrage aan Onderwijsgroep Noord € 0,2 miljoen hoger als gevolg van een hogere omzet en de kosten van inhuur van personeel zijn € 0,7 miljoen hoger als gevolg van het vervangen van het vaste personeel door externe medewerkers. Het gaat hierbij om vervanging bij ziekte en vast personeel dat is ingezet op projecten. Daarnaast was er op een aantal vestigingen extra ondersteuning nodig in verband met de transitie.De post overige is iets lager dan in 2015 en is het gevolg van lagere kosten voor woon-werkverkeer en een lagere kosten voor studietoelagen.

De personeelslasten zijn € 2,78 miljoen hoger dan begroot. De bruto lonen en salarissen van het personeel met een aanstelling bij Terra zijn € 0,5 lager dan begroot. De sociale lasten zijn hoger dan begroot (€ 0,15 miljoen) als gevolg van de stijging van de premiepercentages. Ook de pensioenpremies zijn hoger dan begroot (€ 0,1 miljoen). Bij het opmaken van de begroting is rekening gehouden met een verlaging van het premiepercentage. Per 1 april is echter toch weer sprake van een premiestijging.De overige personele lasten zijn € 1,8 miljoen hoger dan begroot. De dotaties personele voorzieningen zijn € 1,96 miljoen hoger dan begroot. Met betrekking tot de wachtgeldvoorziening zijn meer medewerkers, al dan niet met een regeling, vertrokken. In deze post zijn ook de bedragen voor de WW opgenomen (Terra is eigen risico drager). Bij het opmaken van de begroting is een inschatting gemaakt voor de toename van de voorziening langdurig zieken. Er was echter een hogere dotatie nodig omdat bij een aantal langdurig zieken geen uitkering is toegekend, waardoor er sprake is van een langere ziekteperiode.De voorziening senorenverlof is in 2016 voor het eerst opgenomen op basis van afspraken in de CAO-MBO. Hiermee was in de begroting geen rekening gehouden. Het gaat hierbij om toekomstige verplichtingen aan medewerkers. Met betrekking tot de voorziening ambtsjubilea is sprake van meer uitkeringen dan waar bij het opmaken van de begroting rekening is gehouden. De bijdrage dienstverlening aan Onderwijsgroep Noord is € 0,05 miljoen hoger dan begroot. Dit als gevolg van een hogere omzet dan waar bij de opstelling van de begroting rekening is gehouden. De kosten voor inhuur van personeel zijn hoger dan begroot (€ 1,11 miljoen). De vervanging wegens ziekte en medewerkers die op projecten worden ingezet zijn vervangen door tijdelijk personeel, veelal uitzendkrachten. Ook is er in 2016 sprake van een aantal interim medewerkers omdat door wijzigingen in de organisatie op sommige plaatsen extra inzet nodig was.De post overige is nagenoeg gelijk aan de begroting.

€


2016 Begroting 2016€

2015€

102 103

JAARVERSLAG 2016


4.4 Overige lasten 2016 Begroting 2016 2015€ € €

4.4.1 Administratie- en beheerslasten 3.302.179 3.446.059 3.491.4134.4.2 Inventaris, apparatuur en leermiddelen 6.781.546 5.013.333 5.984.1174.4.3 Dotatie overige voorzieningen 77.070 35.000 95.6104.4.4 Overige 171.837 128.608 161.264

Overige lasten 10.332.632 8.623.000 9.732.404

De overige lasten zijn € 1,7 miljoen hoger dan begroot.De administratie- en beheerslasten zijn € 0,14 miljoen lager dan begroot. Er is sprake van hogere kosten voor drukwerk en formulieren, kopieren, abonnementen, contributies, informaticavoorzieningen, portokosten, verzekeringen, PR- activiteiten, representatiekosten, vergaderkosten, accountantskosten, juridische ondersteuning, kosten externe adviseurs en reis- en verblijfkosten. Daarnaast zijn minder kosten gemaakt voor telecommunicatie, personeelsvoorziening, Arbo, toelatingsonderzieken en bij-,her- en nascholing.De kosten van inventaris, apparatuur en leermiddelen zijn € 1,77 miljoen hoger dan begroot. Dit wordt voornamelijk veroorzaakt door de kosten voor onderwijskundige projecten. Deze zijn € 1,59 miljoen hoger dan begoot. Bij het project voor de tractorsimulator is sprake van hogere externe kosten dan waar bij het opmaken van de begroting rekening is gehouden. Daarnaast is er sprake van hogere kosten voor de aanschaf van klein inventaris, van onderhoud van inventaris, van onderhoud en brandstof van vervoermiddelen. Ook de kosten van leermiddelen en lesmaterialen zijn hoger dan begroot. Daarentegen zijn de kosten van boeken, praktijkleren, uitbesteding onderwijs, onderwijsinnovatie en waardevermindering leermiddelen lager dan begroot.De dotatie overige voorzieningen is hoger dan begroot. Bij het opstellen van de begroting is uitgegaan van een lagere dotatie omdat de vrijwillige bijdrage via WIS collect wordt geïnd. Er zijn echter meer facturen naar het incassobureau gegaan dan verwacht, waardoor een hogere dotatie nodig is om de voorziening weer op peil te brengen.

De overige lasten zijn met € 0,6 miljoen gestegen ten opzichte van 2015.De adminstratie- en beheerslasten zijn € 0,2 miljoen lager dan in 2015. In 2015 is een nieuwe huisstijl ingevoerd en dit heeft in 2015 extra kosten met zich meegebracht. Daarnaast zijn de kosten voor informaticavoorzieningen lager. De kopieerkosten, kosten externe adviseurs en kosten transitie zijn hoger dan in 2015.De kosten voor inventaris, apparatuur en leermiddelen zijn € 0,8 miljoen hoger dan in 2015. Er is in 2016 sprake van hogere kosten voor onderwijskundige projecten. Deze onderwijskundige projecten worden bekostigd uit de ontvangen projectsubsidies. Tegenover de kosten staat een zelfde bedrag aan opbrengsten die zijn opgenomen bij de baten. De kosten voor praktijkleren zijn veel lager. Door het stoppen van de bekostiging voor praktijkleren zijn de kosten hiervoor beperkt tot het hoogst noodzakelijke.De dotatie overige voorzieningen betreft de dotatie aan de voorziening wegens oninbaarheid van vorderingen op debiteuren. De dotatie is lager omdat de vrijwillige (ouder)bijdrage in 2016 via WIS collect wordt geïnd en niet meer aan alle ouders wordt gefactureerd. In 2015 zijn een groot aantal oude vorderingen alsnog afgeboekt omdat deze oninbaar werden geacht. Na bepaling van de vermoedelijk oninbare vorderingen op debiteuren, was een lager bedrag nodig om de voorziening weer op peil te brengen.De post overige is iets hoger dan in 2015. Het betreft hier de inkoopkosten van de kantine. Hier staan echter ook opbrengsten tegenover.



103

JAARVERSLAG 2016

WN

T-ve

rant

woo

rdin

g 20

16 S

ticht

ing

AOC

Ter

ra

Per

1 ja

nuar

i 201

3 is

de

Wet

nor

mer

ing

bezo

ldig

ing

topf

unct

iona

risse

n pu

blie

ke e

n se

mip

ublie

ke s

ecto

r (W

NT)

inge

gaan

. Dez

e ve

rant

woo

rdin

g is

opg

este

ld o

p ba

sis

van

de v

olge

nde

op S

ticht

ing

AO

C

Terra

van

toep

assi

ng z

ijnde

rege

lgev

ing:

WN

T-m

axim

um v

oor h

et o

nder

wijs

; kla

sse

E.

Het

bez

oldi

ging

smax

imum

in 2

016

voor

Stic

htin

g A

OC

Ter

ra is

€ 1

53.0

00. D

it ge

ldt n

aar r

ato

van

de d

uur e

n/of

om

vang

van

het

die

nstv

erba

nd. V

oor t

opfu

nctio

naris

sen

zond

er d

iens

tbet

rekk

ing

geld

t met

in

gang

van

1 ja

nuar

i 201

6 vo

or d

e ee

rste

12

kale

nder

maa

nden

een

afw

ijken

de n

orm

erin

g, z

owel

voo

r de

duur

van

de

opdr

acht

als

voo

r het

uur

tarie

f. D

e le

den

van

het C

olle

ge v

an B

estu

ur e

n va

n de

Raa

d va

n To

ezic

ht z

ijn b

estu

urde

r res

pect

ieve

lijk

toez

icht

houd

er v

an O

nder

wijs

groe

p N

oord

als

geh

eel.

Voo

r de

volle

digh

eid

is in

ond

erst

aand

e W

NT

vera

ntw

oord

ing

de to

tale

bez

oldi

ging

van

dez

e fu

nctio

naris

sen

opge

nom

en. D

e ve

rmel

de g

egev

ens

hebb

en b

etre

kkin

g op

de

WN

T-en

titei

ten

Stic

htin

g O

nder

wijs

groe

p N

oord

, Stic

htin

g A

grar

isch

ople

idin

gsce

ntru

m T

erra

, Stic

htin

g D

olla

rd C

olle

ge e

n S

ticht

ing

rsg

de B

orge

n. O

p de

ze fu

nctio

naris

sen

is k

lass

e F

(8-4

-5) v

an to

epas

sing

met

een

bez

oldi

ging

smax

imum

van

€ 1

64.0

00.

1. B

ezol

digi

ng to

pfun

ctio

naris

sen

1a. L

eidi

ngge

vend

e to

pfun

ctio

naris

sen

en g

ewez

en to

pfun

ctio

naris

sen

met

die

nstb

etre

kkin

g. T

even

s le

idin

ggev

ende

topf

unct

iona

risse

n zo

nder

die

nstb

etre

kkin

g va

naf d

e 13

e maa

nd v

an d

e fu

nctie

verv

ullin

g be

drag

en x

€ 1

A

.A. B

eren

dsen

A

.G.

Wen

nink

A

.H. v

an H

oorn

M

.J. O

ostla

nd

M.E

. de

Rui

jter

A.D

. Blo

em

Func

tiege

geve

ns

Voo

rzitt

er C

vB

Lid

CvB

R

egio

dire

cteu

r R

egio

dire

cteu

r R

egio

dire

cteu

r R

egio

dire

cteu

r A

anva

ng e

n ei

nde

func

tieve

rvul

ling

in 2

016

1/1

- 31/

12

1/1

- 31/

12

1/8

– 31

/12

1/8

– 31

/12

1/8

– 31

/12

1/8

– 31

/12

Om

vang

die

nstv

erba

nd (i

n fte

) 1,

0 1,

0 1,

0 1,

0 1,

0 1,

0 G

ewez

en to

pfun

ctio

naris

? N

ee

Nee

N

ee

Nee

N

ee

Nee

(F

ictie

ve) d

iens

tbet

rekk

ing?

N

ee

Nee

N

ee

Nee

N

ee

Nee

Indi

vidu

eel W

NT-

max

imum

€

164.

000

€ 16

4.00

0 €

63.7

15

€ 63

.715

€

63.7

15

€ 63

.715

Bel

onin

g €

149.

970

€ 13

4.35

4 €

47.0

58

€ 38

.361

€

37.1

11

€ 37

.078

B

elas

tbar

e on

kost

enve

rgoe

ding

en

- -

- -

- -

Bel

onin

gen

beta

alba

ar o

p te

rmijn

€

15.7

89

€ 15

.233

€

6.14

3 €

5.09

5 €

4.37

3 €

4.72

4 S

ubto

taal

€

165.

759

€ 14

9.58

7 €

53.2

01

€ 43

.456

€

41.4

84

€ 41

.802

-/- O

nver

schu

ldig

d be

taal

d be

drag

-

- -

- -

-

Tota

al b

ezol

digi

ng

€ 16

5.75

9 €

149.

587

€ 53

.201

€

43.4

56

€ 41

.484

€

42.3

67

V

erpl

icht

e m

otiv

erin

g in

dien

ove

rsch

rijdi

ng

Ove

rgan

gsre

cht v

an

toep

assi

ng

n.v.

t. n.

v.t.

n.v.

t. n.

v.t.

n.v.

t.

Geg

even

s 20

15

Gee

n to

pfun

ctio

naris

vol

gens

de

WN

T A

anva

ng e

n ei

nde

func

tieve

rvul

ling

in 2

015

1/1

- 31/

12

1/8

- 31/

12

- -

- -

Om

vang

die

nstv

erba

nd 2

015

(in ft

e)

1,0

1,0

- -

- -

B

elon

ing

€ 15

0.51

0 €

51.6

68

- -

- -

Bel

astb

are

onko

sten

verg

oedi

ngen

-

- -

- -

- B

elon

inge

n be

taal

baar

op

term

ijn

€ 15

.559

€

6.51

8 -

- -

- To

taal

bez

oldi

ging

201

5 €

166.

070

€ 58

.186

n.

v.t.

n.

v.t.

n.v.

t. n.

v.t.

1b. L

eidi

ngge

vend

e to

pfun

ctio

naris

sen

zond

er d

iens

tbet

rekk

ing

kale

nder

maa

nd 1

-12

G

een

spra

ke v

an le

idin

ggev

ende

topf

unct

iona

risse

n zo

nder

die

nstb

etre

kkin

g in

201

6, v

oor 2

015

even

eens

nie

t van

toep

assi

ng.

104 105

JAARVERSLAG 2016

2. U

itker

inge

n w

egen

s be

ëind

igin

g di

enst

verb

and

aan

topf

unct

iona

risse

n m

et o

f zon

der d

iens

tbet

rekk

ing

G

een

spra

ke v

an u

itker

inge

n w

egen

s be

ëind

igin

g di

enst

verb

and

aan

topf

unct

iona

ris m

et o

f zon

der d

iens

tbet

rekk

ing

in 2

016,

voo

r 201

5 ev

enee

ns n

iet v

an to

epas

sing

. 3.

Ove

rige

rapp

orta

geve

rplic

htin

gen

op g

rond

van

de

WN

T

Naa

st d

e hi

erbo

ven

verm

elde

topf

unct

iona

risse

n zi

jn e

r gee

n ov

erig

e fu

nctio

naris

sen

met

die

nstb

etre

kkin

g di

e in

201

6 ee

n be

zold

igin

g bo

ven

het i

ndiv

idue

le W

NT-

max

imum

heb

ben

ontv

ange

n. E

r zijn

in

2016

gee

n on

tsla

guitk

erin

gen

beta

ald

aan

over

ige

func

tiona

risse

n di

e op

gro

nd v

an d

e W

NT

dien

en te

wor

den

verm

eld,

of d

ie in

eer

dere

jare

n op

gro

nd v

an d

e W

OP

T of

de

WN

T ve

rmel

d zi

jn o

f had

den

moe

ten

wor

den.

105

JAARVERSLAG 2016

WN

T-ve

rant

woo

rdin

g 20

16

Raa

d va

n To

ezic

ht

Per

1 ja

nuar

i 201

3 is

de

Wet

nor

mer

ing

bezo

ldig

ing

topf

unct

iona

risse

n pu

blie

ke e

n se

mip

ublie

ke s

ecto

r (W

NT)

inge

gaan

. Dez

e ve

rant

woo

rdin

g is

opg

este

ld o

p ba

sis

van

de v

olge

nde

op O

nder

wijs

groe

p N

oord

van

toep

assi

ng z

ijnde

rege

lgev

ing:

WN

T-m

axim

um v

oor h

et o

nder

wijs

; kla

sse

F (8

-4-5

). H

et b

ezol

digi

ngsm

axim

um in

201

6 vo

or O

nder

wijs

groe

p N

oord

is €

164

.000

. Dit

geld

t naa

r rat

o va

n de

duu

r en/

of o

mva

ng v

an h

et d

iens

tver

band

. Voo

r top

func

tiona

risse

n zo

nder

die

nstb

etre

kkin

g ge

ldt m

et

inga

ng v

an 1

janu

ari 2

016

voor

de

eers

te 1

2 ka

lend

erm

aand

en e

en a

fwijk

ende

nor

mer

ing,

zow

el v

oor d

e du

ur v

an d

e op

drac

ht a

ls v

oor h

et u

urta

rief.

1. B

ezol

digi

ng to

pfun

ctio

naris

sen

1a. L

eidi

ngge

vend

e to

pfun

ctio

naris

sen

en g

ewez

en to

pfun

ctio

naris

sen

met

die

nstb

etre

kkin

g. T

even

s le

idin

ggev

ende

topf

unct

iona

risse

n zo

nder

die

nstb

etre

kkin

g va

naf d

e 13

e maa

nd v

an d

e fu

nctie

verv

ullin

g.

(zie

apa

rte o

verz

icht

en)

1b. L

eidi

ngge

vend

e to

pfun

ctio

naris

sen

zond

er d

iens

tbet

rekk

ing

(n

.v.t.

) 1c

. Toe

zich

thou

dend

e to

pfun

ctio

naris

sen

be

drag

en x

€ 1

E

.M. P

asto

or-

Meu

lem

an

H. H

olm

an

F. M

igch

elbr

ink

T. W

agen

aar

E. v

an Z

uida

m

M. K

rijns

en

K.J

. Rof

fel

Func

tiege

geve

ns

Voo

rzitt

er

Lid

Li

d Li

d Li

d Li

d Li

d

Aan

vang

en

eind

e fu

nctie

verv

ullin

g in

201

6 1/

1 - 3

1/12

1/

1 - 3

1/12

1/

1 –

31/5

1/

1 –

31/1

2 1/

1 –

31/1

2 1/

1 –

31-1

2 1/

5 –

31/1

2

In

divi

duee

l WN

T-m

axim

um

€ 24

.600

€

16.4

00

€ 6.

833

€ 16

.400

€

16.4

00

€ 16

.400

€

10.9

33

Bel

onin

g €

15.6

00

€ 9.

750

€ 4.

063

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 6.

500

Bel

astb

are

onko

sten

verg

oedi

ngen

-

-

- -

- -

- B

elon

inge

n be

taal

baar

op

term

ijn

- -

- -

- -

- S

ubto

taal

€

15.6

00

€ 9.

750

€ 4.

063

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 6.

500

-/- O

nver

schu

ldig

d be

taal

d be

drag

-

- -

- -

-

Tota

al b

ezol

digi

ng 2

016

€ 15

.600

€

9.75

0 €

4.06

3 €

9.75

0 €

9.75

0 €

9.75

0 €

6.50

0

V

erpl

icht

e m

otiv

erin

g in

dien

ove

rsch

rijdi

ng

n.v.

t. n.

v.t.

n.v.

t. n.

v.t.

n.v.

t. n.

v.t.

n.v.

t.

G

egev

ens

2015

Aan

vang

en

eind

e fu

nctie

verv

ullin

g in

201

5 1/

1 –

31/1

2 1/

1 –

31/1

2 1/

1 –

31/1

2 1/

1 –

31/1

2 1/

1 –

31/1

2 1/

1 –

31/1

2

n.v.

t.

B

elon

ing

€

13.6

50

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 9.

750

- B

elas

tbar

e on

kost

enve

rgoe

ding

en

- -

- -

- -

- B

elon

inge

n be

taal

baar

op

term

ijn

- -

- -

- -

- To

taal

bez

oldi

ging

201

5 €

13.6

50

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 9.

750

€ 9.

750

- 2.

Uitk

erin

gen

weg

ens

beëi

ndig

ing

dien

stve

rban

d aa

n to

pfun

ctio

naris

sen

met

of z

onde

r die

nstb

etre

kkin

g

(n.v

.t.)

3. O

verig

e ra

ppor

tage

verp

licht

inge

n op

gro

nd v

an d

e W

NT

(n.v

.t.)

106 107

JAARVERSLAG 2016

Verbonden Partijen

Naam Juridische Statutaire Code Eigen Resultaat Art. 2:403 Deelname Consolidatie

vorm 2016 zetel activiteiten Vermogen jaar 2016 BW

31 december 2016

€ € Ja/Nee % Ja/Nee

Stichting Onderwijsgroep Noord stichting Groningen 4 1.322.770 -4.777 nee 0 neeStichting Dollard College stichting Groningen 4 7.202.520 231.177 nee 0 neeStichting rsg de Borgen stichting Groningen 4 3.242.439 158.553 nee 0 nee

Naam Onschrijving doelstelling Samenstelling Bestuur en directie

Stichting Onderwijsgroep Noord Onderwijs mw. A.A. Berendsen en drs. A.G. Wennink MBA (College van Bestuur)Stichting Dollard College Onderwijs mw. A.A. Berendsen en drs. A.G. Wennink MBA (College van Bestuur)Stichting rsg de Borgen Onderwijs mw. A.A. Berendsen en drs. A.G. Wennink MBA (College van Bestuur)

Stichting AOC Terra maakt samen met Stichting Dollard College en Stichting rsg de Borgen deel uit van Onderwijsgroep Noord. Deze zijn verbonden op grond van overwegende zeggenschap en niet op basis van kapitaalbelang.

107

JAARVERSLAG 2016

Verbonden Partijen

Naam Juridische Statutaire Code Eigen Resultaat Art. 2:403 Deelname Consolidatie

vorm 2016 zetel activiteiten Vermogen jaar 2016 BW

31 december 2016

€ € Ja/Nee % Ja/Nee

Stichting Onderwijsgroep Noord stichting Groningen 4 1.322.770 -4.777 nee 0 neeStichting Dollard College stichting Groningen 4 7.202.520 231.177 nee 0 neeStichting rsg de Borgen stichting Groningen 4 3.242.439 158.553 nee 0 nee

Naam Onschrijving doelstelling Samenstelling Bestuur en directie

Stichting Onderwijsgroep Noord Onderwijs mw. A.A. Berendsen en drs. A.G. Wennink MBA (College van Bestuur)Stichting Dollard College Onderwijs mw. A.A. Berendsen en drs. A.G. Wennink MBA (College van Bestuur)Stichting rsg de Borgen Onderwijs mw. A.A. Berendsen en drs. A.G. Wennink MBA (College van Bestuur)

Stichting AOC Terra maakt samen met Stichting Dollard College en Stichting rsg de Borgen deel uit van Onderwijsgroep Noord. Deze zijn verbonden op grond van overwegende zeggenschap en niet op basis van kapitaalbelang.

DEEL 3 OVERIGE GEGEVENS

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant Bestemming van het exploitatiesaldo Gebeurtenissen na balansdatum

108 109

JAARVERSLAG 2016

PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., Newtonlaan 205, 3584 BH Utrecht, Postbus 85096, 3508 AB Utrecht T: 088 792 00 30, F: 088 792 95 08, www.pwc.nl

‘PwC’ is het merk waaronder PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. (KvK 34180285), PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V. (KvK 34180284), PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. (KvK 34180287), PricewaterhouseCoopers Compliance Services B.V. (KvK 51414406), PricewaterhouseCoopers Pensions, Actuarial & Insurance Services B.V. (KvK 54226368), PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK 34180289) en andere vennootschappen handelen en diensten verlenen. Op deze diensten zijn algemene voorwaarden van toepassing, waarin onder meer aansprakelijkheidsvoorwaarden zijn opgenomen. Op leveringen aan deze vennootschappen zijn algemene inkoopvoorwaarden van toepassing. Op www.pwc.nl treft u meer informatie over deze vennootschappen, waaronder deze algemene (inkoop)voorwaarden die ook zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam.

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Aan: het College van Bestuur en de Raad van Toezicht van Stichting Agrarisch Opleidingscentrum Terra

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016 Ons oordeel Wij hebben de jaarrekening 2016 van Stichting Agrarisch Opleidingscentrum Terra te Groningen gecontroleerd.

Naar ons oordeel: geeft de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de

samenstelling van het vermogen van Stichting Agrarisch Opleidingscentrum Terra op31 december 2016 en van het resultaat over 2016 in overeenstemming met de Regelingjaarverslaggeving onderwijs;

zijn de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties over 2016 inalle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand gekomen in overeenstemmingmet de in de relevante weten regelgeving opgenomen bepalingen, zoals opgenomen inparagraaf 2.3.1 Referentiekader van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016.

De jaarrekening bestaat uit: de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2016; de geconsolideerde en enkelvoudige staat van baten en lasten over 2016; en de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving

en andere toelichtingen.

De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden en het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de paragraaf ‘Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening’.

Wij zijn onafhankelijk van Stichting Agrarisch Opleidingscentrum Terra, zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

PricewaterhouseCoopers Accountants N.V., Newtonlaan 205, 3584 BH Utrecht, Postbus 85096, 3508 AB Utrecht T: 088 792 00 30, F: 088 792 95 08, www.pwc.nl

‘PwC’ is het merk waaronder PricewaterhouseCoopers Accountants N.V. (KvK 34180285), PricewaterhouseCoopers Belastingadviseurs N.V. (KvK 34180284), PricewaterhouseCoopers Advisory N.V. (KvK 34180287), PricewaterhouseCoopers Compliance Services B.V. (KvK 51414406), PricewaterhouseCoopers Pensions, Actuarial & Insurance Services B.V. (KvK 54226368), PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK 34180289) en andere vennootschappen handelen en diensten verlenen. Op deze diensten zijn algemene voorwaarden van toepassing, waarin onder meer aansprakelijkheidsvoorwaarden zijn opgenomen. Op leveringen aan deze vennootschappen zijn algemene inkoopvoorwaarden van toepassing. Op www.pwc.nl treft u meer informatie over deze vennootschappen, waaronder deze algemene (inkoop)voorwaarden die ook zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Amsterdam.

Controleverklaring van de onafhankelijke accountant

Aan: het College van Bestuur en de Raad van Toezicht van Stichting Agrarisch Opleidingscentrum Terra

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening 2016 Ons oordeel Wij hebben de jaarrekening 2016 van Stichting Agrarisch Opleidingscentrum Terra te Groningen gecontroleerd.

Naar ons oordeel: geeft de in het jaarverslag opgenomen jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en de

samenstelling van het vermogen van Stichting Agrarisch Opleidingscentrum Terra op31 december 2016 en van het resultaat over 2016 in overeenstemming met de Regelingjaarverslaggeving onderwijs;

zijn de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties over 2016 inalle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand gekomen in overeenstemmingmet de in de relevante weten regelgeving opgenomen bepalingen, zoals opgenomen inparagraaf 2.3.1 Referentiekader van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016.

De jaarrekening bestaat uit: de geconsolideerde en enkelvoudige balans per 31 december 2016; de geconsolideerde en enkelvoudige staat van baten en lasten over 2016; en de toelichting met een overzicht van de gehanteerde grondslagen voor financiële verslaggeving

en andere toelichtingen.

De basis voor ons oordeel Wij hebben onze controle uitgevoerd volgens het Nederlands recht, waaronder ook de Nederlandse controlestandaarden en het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 vallen. Onze verantwoordelijkheden op grond hiervan zijn beschreven in de paragraaf ‘Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening’.

Wij zijn onafhankelijk van Stichting Agrarisch Opleidingscentrum Terra, zoals vereist in de Verordening inzake de onafhankelijkheid van accountants bij assuranceopdrachten (ViO) en andere voor de opdracht relevante onafhankelijkheidsregels in Nederland. Verder hebben wij voldaan aan de Verordening gedrags- en beroepsregels accountants (VGBA).

Wij vinden dat de door ons verkregen controle-informatie voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel.

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatie Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit: het bestuursverslag; de overige gegevens.

Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie: met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat; alle informatie bevat die op grond van de Regeling jaarverslaggeving en paragraaf 2.2.3

Bestuursverslag van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 is vereist.

Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat.

Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in de Regeling jaarverslaggeving onderwijs, paragraaf 2.2.3 Bestuursverslag van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening.

Het College van Bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuursverslag en de overige gegevens in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en de overige OCW weten regelgeving.

Beschrijving van verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening Verantwoordelijkheden van het College van Bestuur en de Raad van Toezicht voor de jaarrekening Het College van Bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en het getrouw weergeven van de jaarrekening, in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. Het College van Bestuur is ook verantwoordelijk voor het rechtmatig tot stand komen van de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties, in overeenstemming met de in de relevante weten regelgeving opgenomen bepalingen.

In dit kader is het College van Bestuur tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het College van Bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de naleving van die relevante weten regelgeving mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet het College van Bestuur afwegen of de onderwijsinstelling in staat is om haar activiteiten in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemde verslaggevingsstelsel moet het College van Bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het College van Bestuur het voornemen heeft om de onderwijsinstelling te liquideren of de activiteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het College van Bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor

Pagina 2 van 5

109

JAARVERSLAG 2016

Verklaring over de in het jaarverslag opgenomen andere informatie Naast de jaarrekening en onze controleverklaring daarbij, omvat het jaarverslag andere informatie, die bestaat uit: het bestuursverslag; de overige gegevens.

Op grond van onderstaande werkzaamheden zijn wij van mening dat de andere informatie: met de jaarrekening verenigbaar is en geen materiële afwijkingen bevat; alle informatie bevat die op grond van de Regeling jaarverslaggeving en paragraaf 2.2.3

Bestuursverslag van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 is vereist.

Wij hebben de andere informatie gelezen en hebben op basis van onze kennis en ons begrip, verkregen vanuit de jaarrekeningcontrole of anderszins, overwogen of de andere informatie materiële afwijkingen bevat.

Met onze werkzaamheden hebben wij voldaan aan de vereisten in de Regeling jaarverslaggeving onderwijs, paragraaf 2.2.3 Bestuursverslag van het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016 en de Nederlandse Standaard 720. Deze werkzaamheden hebben niet dezelfde diepgang als onze controlewerkzaamheden bij de jaarrekening.

Het College van Bestuur is verantwoordelijk voor het opstellen van de andere informatie, waaronder het bestuursverslag en de overige gegevens in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs en de overige OCW weten regelgeving.

Beschrijving van verantwoordelijkheden met betrekking tot de jaarrekening Verantwoordelijkheden van het College van Bestuur en de Raad van Toezicht voor de jaarrekening Het College van Bestuur is verantwoordelijk voor het opmaken en het getrouw weergeven van de jaarrekening, in overeenstemming met de Regeling jaarverslaggeving onderwijs. Het College van Bestuur is ook verantwoordelijk voor het rechtmatig tot stand komen van de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties, in overeenstemming met de in de relevante weten regelgeving opgenomen bepalingen.

In dit kader is het College van Bestuur tevens verantwoordelijk voor een zodanige interne beheersing die het College van Bestuur noodzakelijk acht om het opmaken van de jaarrekening en de naleving van die relevante weten regelgeving mogelijk te maken zonder afwijkingen van materieel belang als gevolg van fouten of fraude.

Bij het opmaken van de jaarrekening moet het College van Bestuur afwegen of de onderwijsinstelling in staat is om haar activiteiten in continuïteit voort te zetten. Op grond van genoemde verslaggevingsstelsel moet het College van Bestuur de jaarrekening opmaken op basis van de continuïteitsveronderstelling, tenzij het College van Bestuur het voornemen heeft om de onderwijsinstelling te liquideren of de activiteiten te beëindigen of als beëindiging het enige realistische alternatief is. Het College van Bestuur moet gebeurtenissen en omstandigheden waardoor

Pagina 2 van 5

110 111

JAARVERSLAG 2016

Pagina 3 van 5

gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderwijsinstelling haar activiteiten in continuïteit kan voortzetten toelichten in de jaarrekening.

De Raad van Toezicht is verantwoordelijk voor het uitoefenen van toezicht op het proces van financiële verslaggeving van de onderwijsinstelling.

Onze verantwoordelijkheden voor de controle van de jaarrekening Onze verantwoordelijkheid is het zodanig plannen en uitvoeren van een controleopdracht, dat wij daarmee voldoende en geschikte controle-informatie verkrijgen voor het door ons af te geven oordeel.

Onze controle is uitgevoerd met een hoge mate maar geen absolute mate van zekerheid waardoor het mogelijk is dat wij tijdens onze controle niet alle materiële fouten en fraude ontdekken.

Afwijkingen kunnen ontstaan als gevolg van fouten of fraude en zijn materieel indien redelijkerwijs kan worden verwacht dat deze, afzonderlijk of gezamenlijk, van invloed kunnen zijn op de economische beslissingen die gebruikers op basis van deze jaarrekening nemen. De materialiteit beïnvloedt de aard, timing en omvang van onze controlewerkzaamheden en de evaluatie van het effect van onderkende afwijkingen op ons oordeel.

Een meer gedetailleerde beschrijving van onze verantwoordelijkheden is opgenomen in de bijlage bij onze controleverklaring.

Utrecht, 29 juni 2017 PricewaterhouseCoopers Accountants N.V.

Origineel getekend door prof. dr. P.W.A. Eimers RA

Bijlage bij de controleverklaring Wij hebben deze accountantscontrole professioneel-kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit: het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel

belang bevat als gevolg van fouten of fraude, dan wel het niet rechtmatig tot stand komen van baten en lasten alsmede de balansmutaties, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing;

het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de onderwijsinstelling;

het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving, de gebruikte financiële rechtmatigheidscriteria en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het College van Bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan;

het vaststellen dat de door het College van Bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderwijsinstelling haar activiteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een instelling haar continuïteit niet langer kan handhaven;

het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen; en

het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen en of de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen.

Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang bepaald van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen. Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de volledige financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was.

Wij communiceren met de Raad van Toezicht onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

Pagina 4 van 5

111

JAARVERSLAG 2016

Bijlage bij de controleverklaring Wij hebben deze accountantscontrole professioneel-kritisch uitgevoerd en hebben waar relevant professionele oordeelsvorming toegepast in overeenstemming met de Nederlandse controlestandaarden, het Onderwijsaccountantsprotocol OCW/EZ 2016, ethische voorschriften en de onafhankelijkheidseisen. Onze controle bestond onder andere uit: het identificeren en inschatten van de risico’s dat de jaarrekening afwijkingen van materieel

belang bevat als gevolg van fouten of fraude, dan wel het niet rechtmatig tot stand komen van baten en lasten alsmede de balansmutaties, het in reactie op deze risico’s bepalen en uitvoeren van controlewerkzaamheden en het verkrijgen van controle-informatie die voldoende en geschikt is als basis voor ons oordeel. Bij fraude is het risico dat een afwijking van materieel belang niet ontdekt wordt groter dan bij fouten. Bij fraude kan sprake zijn van samenspanning, valsheid in geschrifte, het opzettelijk nalaten transacties vast te leggen, het opzettelijk verkeerd voorstellen van zaken of het doorbreken van de interne beheersing;

het verkrijgen van inzicht in de interne beheersing die relevant is voor de controle met als doel controlewerkzaamheden te selecteren die passend zijn in de omstandigheden. Deze werkzaamheden hebben niet als doel om een oordeel uit te spreken over de effectiviteit van de interne beheersing van de onderwijsinstelling;

het evalueren van de geschiktheid van de gebruikte grondslagen voor financiële verslaggeving, de gebruikte financiële rechtmatigheidscriteria en het evalueren van de redelijkheid van schattingen door het College van Bestuur en de toelichtingen die daarover in de jaarrekening staan;

het vaststellen dat de door het College van Bestuur gehanteerde continuïteitsveronderstelling aanvaardbaar is. Tevens op basis van de verkregen controle-informatie vaststellen of er gebeurtenissen en omstandigheden zijn waardoor gerede twijfel zou kunnen bestaan of de onderwijsinstelling haar activiteiten in continuïteit kan voortzetten. Als wij concluderen dat er een onzekerheid van materieel belang bestaat, zijn wij verplicht om aandacht in onze controleverklaring te vestigen op de relevante gerelateerde toelichtingen in de jaarrekening. Als de toelichtingen inadequaat zijn, moeten wij onze verklaring aanpassen. Onze conclusies zijn gebaseerd op de controle-informatie die verkregen is tot de datum van onze controleverklaring. Toekomstige gebeurtenissen of omstandigheden kunnen er echter toe leiden dat een instelling haar continuïteit niet langer kan handhaven;

het evalueren van de presentatie, structuur en inhoud van de jaarrekening en de daarin opgenomen toelichtingen; en

het evalueren of de jaarrekening een getrouw beeld geeft van de onderliggende transacties en gebeurtenissen en of de in de jaarrekening verantwoorde baten en lasten alsmede de balansmutaties in alle van materieel belang zijnde aspecten rechtmatig tot stand zijn gekomen.

Gegeven onze eindverantwoordelijkheid voor het oordeel zijn wij verantwoordelijk voor de aansturing van, het toezicht op en de uitvoering van de groepscontrole. In dit kader hebben wij de aard en omvang bepaald van de uit te voeren werkzaamheden voor de groepsonderdelen. Bepalend hierbij zijn de omvang en/of het risicoprofiel van de groepsonderdelen of de activiteiten. Op grond hiervan hebben wij de groepsonderdelen geselecteerd waarbij een controle of beoordeling van de volledige financiële informatie of specifieke posten noodzakelijk was.

Wij communiceren met de Raad van Toezicht onder andere over de geplande reikwijdte en timing van de controle en over de significante bevindingen die uit onze controle naar voren zijn gekomen, waaronder eventuele significante tekortkomingen in de interne beheersing.

Pagina 4 van 5

112 113

JAARVERSLAG 2016

Pagina 5 van 5

Wij bevestigen aan de Raad van Toezicht dat wij de relevante ethische voorschriften over onafhankelijkheid hebben nageleefd. Wij communiceren ook met de Raad van Toezicht over alle relaties en andere zaken die redelijkerwijs onze onafhankelijkheid kunnen beïnvloeden en over de daarmee verband houdende maatregelen om onze onafhankelijkheid te waarborgen.

113

JAARVERSLAG 2016

BIJLAGENBijlage A

FINANCIËLE MONITOR TERRA 2016

IN M

IP G

EPLA

ND

E IN

ZET

VAN

MID

DEL

EN

Act

ielij

n ar

t. 17

Inve

ster

ings

-m

idde

len

Eige

n m

idde

len

Fina

ncie

ring

der

den

Tota

al

gepl

ande

in

zet

(con

trol

) voo

r

Tota

al

gepl

ande

in

zet

(con

trol

) voo

r

FIM

2014

FIM

2015

FEM

2014

FEM

2015

FDD

2014

FDD

2015

2014

2015

a.1 v

erni

euw

ing

ople

idin

gen

115.

657

194.

676

00

75.0

0075

.000

190.

657

269.

676

a.2

groe

ne k

enni

s voo

r bur

gers

00

00

00

00

a.3

kenn

isto

epas

sing

00

00

00

00

b.1 s

amen

wer

king

sver

band

en23

.131

38.9

350

00

023

.131

38.9

35

b.2

team

s vak

doce

nten

00

00

00

00

c.1 i

nnov

atie

ve b

edri

jven

92.5

2515

5.74

020

6.00

045

.000

00

298.

525

200.

740

c.2

inhu

ur d

esku

ndig

heid

00

00

00

00

d.1 g

roen

e gr

oei

00

00

00

00

d.2

them

a’s i

nnov

atie

agen

da’s

231.

315

389.

351

00

00

231.

315

389.

351

d.3

agen

da b

èta

– te

chni

ek0

00

00

00

0

d.4

voed

selz

eker

heid

00

00

00

00

462.

628

778.

702

206.

000

45.0

0075

.000

75.0

0074

3.62

889

8.70

2

Be

schi

kkin

g DU

O 20

1315

5.47

5

114 115

JAARVERSLAG 2016

DAA

DWER

KEL

IJK

BEST

EDE

INVE

STER

INGS

MID

DEL

EN

Act

ielij

n ar

t. 17

Best

eed

in

2013

uit

art

5

+ 5a

201

3

Best

eed

in 2

014

uit a

rt. 5

+

5a 2

013,

vo

lgen

s op

gave

in

stel

ling

Best

eed

in 2

014

uit

art.

5 20

14,

volg

ens

opga

ve

inst

ellin

g

Tota

al B

este

ed

in 2

014

(uit

A

rt. 5

+5a

2013

en

Art

. 5

2014

) vol

gens

op

gave

in

stel

ling

Best

eed

in 2

015

uit

over

loop

20

13 (A

rt.

5+5a

) en/

of

2014

(Art

.5)

Best

eed

in 2

015

uit

Art

. 5 2

015

Tota

al

Best

eed

Art

. 5 in

20

15 (S

+T)

Best

eed

in

2016

Tota

al

Best

eed

Art

. 5

t/m

201

6 (R

+U+V

)

a.1 v

erni

euw

ing

ople

idin

gen

95.5

241.

377

96.9

010

27.14

227

.142

012

4.04

3

a.2

groe

ne k

enni

s voo

r bu

rger

s0

0

a.3

kenn

isto

epas

sing

00

b.1 s

amen

wer

king

sver

band

en4.

029

2.49

46.

523

018

018

00

6.70

3

b.2

team

s vak

doce

nten

00

c.1 i

nnov

atie

ve b

edri

jven

33.5

450

33.5

450

7.924

7.924

041

.469

c.2

inhu

ur d

esku

ndig

heid

00

d.1 g

roen

e gr

oei

00

d.2 t

hem

a’s i

nnov

atie

agen

da’s

051

.146

51.14

60

00

051

.146

d.3

agen

da b

èta

– te

chni

ek0

0

d.4

voed

selz

eker

heid

00

22.3

7713

3.09

855

.017

188.

115

035

.247

35.2

470

223.

362

incl

bes

teed

in 2

013

245.

739

Besc

hikk

ing

DUO

2014

462.

628

Besc

hikk

ing

DUO

2015

778.

702

115

JAARVERSLAG 2016

VERWACHTE INZET INVESTERINGSMIDDELEN

Actielijn Geplande inzet in 2017 uit overloop Art.5

Geplande inzet in 2018 uit overloop Art.5

a.1 vernieuwing opleidingen 72.665 158.148

a.2 groene kennis voor burgers

a.3 kennistoepassing

b.1 samenwerkingsverbanden 18.021 54.671

b.2 teams vakdocenten

c.1 innovatieve bedrijven 37.500 213.041

c.2 inhuur deskundigheid

d.1 groene groei

d.2 thema’s innovatieagenda’s 307.347 289.673

d.3 agenda bèta – techniek

d.4 voedselzekerheid

435.533 715.533 1.151.066

TOELICHTING BIJ DE FINANCIËLE MONITOR TERRA 2016De financiële monitor geeft ook wat het jaar 2016 betreft een vertekend beeld van de inzet van Terra op de onderdelen van het Meerjarig Investerings Programma (MIP). Daardoor lijkt het schijnbaar dat er geen activiteiten hebben plaatsgevonden, terwijl de inzet wel degelijk gepleegd is. In het model van de monitor is het namelijk niet mogelijk om naast de inzet van de middelen uit de MIP ook de daadwerkelijke besteding van eigen middelen op de thema’s te vermelden.

Terra heeft ervoor gekozen om in 2016 eigen middelen aan te wenden voor de inzet op de onderdelen. Onderstaand geven wij aan wat de inzet vanuit eigen middelen in 2016 is geweest en de totale inzet:

Actielijn art.17 Eigen middelen MIP-middelen Totaal

a.1. Vernieuwing opleidingen 136.798 0 136.798

b.1. Samenwerkingsverbanden 25.103 0 25.103

c.1. Innovatieve bedrijven 92.600 0 92.600

d.2. Thema’s innovatieagenda’s 112.380 0 112.380

Totalen 366.881 0 366.881

116 117

JAARVERSLAG 2016

BRIN 01NJTerra

Actielijn a.1

Activiteit a.1.1 Inzet van makelaars

Beoogde uitkomst per activiteit

Met provinciale regio’s en bedrijfsleven samen worden afspraken gemaakt over beroepsauthentiek leren:• 50 opdrachten per jaar• 1 kenniswerkplaats• 2 gebieds-coöperaties• 2 onderwijsmakelaars• 3 Masterclasses• 500 studenten actief met beroepsauthentiek leren in regionale programma’s en/of bedrijfsopdrachten

Indicatoren per uitkomst

Middels onderzoek wordt jaarlijks de stand van zaken geëvalueerd. De uitkomsten worden gepresenteerd en gedeeld met studenten via de studentenraad.Indicatoren zijn:• Aantal opdrachten• Aantal werkplaatsen/ coöperaties• Aantal makelaars• Aantal Masterclasses om gebiedsagenda’s te bepalen• Aantal studenten actief met beroepsauthentiek leren

Uitgevoerde acties 2015

Inzet van Onderwijsmakelaars, Regiomakelaars, Sectormakelaars en een Programmaleider.

Bereikte resultaten 2015 ahv indicatoren

• Meer dan 60 opdrachten in het kader van regioleren uitgevoerd;• Terra participeert in 2 Werkplaatsen (Westerkwartier en Veenkoloniën) en 2 Gebiedscoöperaties

(Westerkwartier en Zuidwest-Drenthe);• Er zijn 5 Onderwijsmakelaars en 3 Regiomakelaars actief;• Door de programmaleider van Terra zijn een vijftal masterclasses verzorgd;• Studenten van 3 MBO vestigingen van Terra actief met beroepsauthentiek (regio)leren.

Een 4e vestiging is bezig met de verkenning van en opstart voor regioleren.


Inzet van Onderwijsmakelaars, Regiomakelaars, Sectormakelaars en een Programmaleider.

Bereikte resultaten 2016

• Meer dan 60 opdrachten in het kader van regioleren uitgevoerd;• Terra participeert in de Werkplaatsen Westerkwartier (MBO Groningen), de Veenkoloniën (MBO Emmen)

en Zuidwest Drenthe (MBO Meppel).• Terra participeert in 2 Gebiedscoöperaties (Westerkwartier en Zuidwest-Drenthe);• Er zijn 3 Onderwijsmakelaars actief;• Studenten van 3 MBO vestigingen van Terra zijn actief in 10 studentstichtingen actief met

beroepsauthentiek (regio)leren.• MBO Meppel participeert daarnaast in Kennispoort Zwolle en is “expeditielid’ in Regionomie.

Verwachte acties en resultaten 2017

Bestendigen van de opgezette structuur en borging en kennisdeling (zowel Terra-breed, landelijk en internationaal) van de resultaten en opbrengsten.


Bestendigen van de opgezette structuur en borging en kennisdeling (zowel Terra-breed, landelijk en internationaal) van de resultaten en opbrengsten.

117

JAARVERSLAG 2016

BRIN 01NJTerra

Actielijn a.1

Activiteit a.1.2 Professionaliseren en versterking van interne organisatie (projecten en netwerken)


Duurzame, professionele projectorganisatie die capabel is om externe financieringsmiddelen aan te boren


• Scholing van personeel en borging binnen de organisatie• Borging binnen de organisatie van het ontwikkelen van nieuwe en het onderhouden van bestaande

netwerken


In 2015 heeft het projectbureau van Terra met succes een RIF-aanvraag gedaan voor Gildes Nieuwe Stijl: een project dat authentiek leren (in een aangepaste vorm van regioleren) mogelijk maakt voor leerlingen in het entree-onderwijs.


Er is een Programmateam Regionale Ontwikkeling gevormd, dat als taak heeft het vaststellen van innovatie programma’s. Organisatorisch wordt dit team ondersteund door een strategisch team (voor het vaststellen en opstellen van projecten) en een tactisch team t.b.v. de uitvoering van projecten.


• Onderschrijven uitgewerkte doelstellingen 2016-2017.• Opdracht aan projectleider en kartrekkers voor uitvoering uitgewerkte doelstellingen• Monitoring werkveldgroepen• Onderlinge expertise uitwisseling• Contact CAH + Van Hall/Larenstein• Afspraken keuzedelen, BPV • Verbeterplannen, excellentieprogramma’s


• Succesvolle aanvraag Regionaal Investeringsfonds op het gebied van verkorte voedselketens. Op basis van een breed onderzoek binnen de regio van Terra wordt gewerkt aan de start van een nieuwe opleiding vraaggestuurd vanuit de omgeving.

• Activiteitenplan 2016-2017• Doelstellingen 2016-2017 realiseren• Informeren Programmagroep• Van elkaar leren: implementatie HKS, Focus op vakmanschap, wet en regelgeving enz.• Efficiëntere doorstroom, door afspraken met noordelijk HBO Groen • Kwaliteitsverbetering opleidingen 4groen• Tussenevaluatie werkveldgroepen• Expertise uitwisseling• Afspraken keuzedelen• Afspraken skills• Afspraken BPV • Afspraken leermateriaal• Afspraken structureel overleg bedrijfsleven


We zien naast de veranderende rol van de docent binnen regioleren (vaardigheden als coach) ook dat docenten en teamleiders meer vaardigheden op gebied van projectmatig werken nodig hebben en netwerk-skills om het leren met en binnen de regio samen vorm te geven. Vooral op deze gebieden verwachtten we nog de komende periode stappen te ondernemen.

118 119

JAARVERSLAG 2016

BRIN 01NJTerra

Actielijn b.1

Activiteit b.1.1 Teams vakdocenten ontwikkelen opleidingen door


Pilotgroepen bereiden de samenwerking binnen 4Groen voor op basis van de nieuwe kwalificatiestructuur


7 pilotgroepen, per pilotgroep 1 teamleider en 1 docent per AOCOplevering van de volgende resultaten:• Welke onderdelen KD lenen zich voor samenwerking• Welke onderdelen lenen zich voor nieuwe samenwerkingsvormen met het bedrijfsleven• Welke innovaties en trends worden herkend• Hoe worden studenten en bedrijfsleven betrokken


In 2015 is door alle 4Groen-partners gewerkt aan de uitvoering van het opgestelde Plan van Aanpak.Van de 7 werkveldgroepen zijn er, afgelopen jaar, twee met minder prioriteit: Plantenteelt, het gedeelte Akkerbouw is aangesloten bij het landelijke CIV, terwijl Tuinbouw alleen nog in Zwolle en een zeer klein plukje leerlingen in Leeuwarden zit. Wat betreft Voeding deze opleidingen zijn alleen in Almelo en Leeuwarden. Er is wel overleg tussen deze twee locaties. De overige 5 werkvelden hebben constructief en met veel enthousiasme gewerkt aan de opdrachten van de programmagroep.


kwaliteitsverbetering en -behoud opleidingen- uniformering van de inhoudelijke thema’s (en ook keuzedelen) tussen opleidingen binnen 4Groen- gebundelde expertise 4Groen docenten- gezamenlijke vakscholing 4Groen docenten- alle opleidingen worden door de inspectie minimaal met een voldoende beoordeeld- alle opleidingen worden frequent geaudit middels de 4Groen auditsystematiek

gezamenlijke externe profilering:- Structureel overleg en input op innovaties door bedrijfsleven


In 2016 zijn 7 werkgroepen waarin medewerkers van alle 4Groen-partners deelnemen, verder gegaan met de uitvoering van het Plan van Aanpak. Vakdocenten van Groen, Bloemen design en veehouderij zijn naar vakdagen geweest en er is gewerkt aan de opzet van materiaal binnen veehouderij.


• Diverse kennisbijeenkomsten en werkconferenties georganiseerd en gehouden• Uitwisseling kennis en ervaringen• Delen van gezamenlijk ontwikkeld materiaal

BRIN 01NJTerra

Actielijn b.1

Activiteit b.1.2 Afstemming aanbod en organisatie opleidingen


Binnen 4Groen-verband worden afspraken gemaakt over het aanbod van opleidingen in het kader van doelmatigheid


Afgestemd aanbod van opleidingen en gezamenlijke organisatie van (een deel van) de opleidingen (“slim regisseren is beter dan concentreren”)


In 2015 is een aanvang gemaakt met het bekijken van de spreiding van de opleidingen.


macro-doelmatigheid- evenwichtige spreiding van de opleidingen over de regio


Aantal overleggen op bestuurlijk niveau.


Terra en Nordwin gaan gezamenlijk een Foodopleiding vormgeven.


Voorzetting van de gezamenlijke activiteiten conform het goedgekeurde projectplan.

119

JAARVERSLAG 2016

BRIN 01NJTerra

Actielijn c.1

Activiteit c.1.1 Uitvoeren authentieke opdrachten


Alle studenten MBO niveau 3 en 4 werken aan opdrachten die authentiek zijn, dat wil zeggen die passen bij hun opleiding en latere loopbaan en bijdragen aan innovatie bij bedrijven, organisatie en overheden. De regiomakelaar is daarbij de verbinder met het onderwijs.


• Beroepsauthentieke opdrachten• Opdrachten die bijdragen aan• innovatie• Opdrachten waarbij samengewerkt wordt met studenten, professionals• uit verschillende sectoren en opleidingen.


Uitvoeren opdrachten door studenten voor bedrijven, organisatie en overheden passend bij hun opleiding


Op drie vestigingen van Terra hebben studenten in 2015 vanuit in totaal 10 verschillende leerlingstichtingen gewerkt aan opdrachten uit de regio (regioleren).


In de zomer van 2016 nam Terra een– opnieuw trendsettende –ontwikkelingsstap.In een driepartijen-afspraak tussen Terra, Hanzehogeschool en de Gebiedscoöperatie wil Terra gemeen-schappelijke de verantwoordelijkheid nemen voor het lectoraat Duurzaam Coöperatief Ondernemen. Daarmee wordt onderzoeks-capaciteit vanuit het hbo gekoppeld aan praktijkkennis in het mbo. Een tripartiete lector vormt de schakel tussen de scholen en de werkvloer in de drie partner-organisaties en zorgt voor de koppeling van kenniscreatie en toepassing.

Coöperatieve ondernemendheidInhoudelijk is het lectoraat gericht op praktijkgericht onderzoek naar coöperatieve ondernemendheid. Jonge onderzoekers worden tijdens hun onderzoek begeleid en ondersteund, om meer inzicht te verkrijgen in regionale coöperatieve ketens. In elk thema van het werkprogramma van de Gebiedscooperatie zitten zulke coöperatieve ketens, bijvoorbeeld voedselketens, maar ook zorgen energieketens, en niet in de laatste plaats ketens en kringlopen in de circulaire economie. Maar ook het coöperatiemodel als zodanig vraagt om nieuwe en betrouwbare ketens: tussen de verschillende partnerorganisaties, de betrokken mensen, en de shareholders in de regio. Het lectoraat draagt bij aan de ontwikkeling van maatschappelijk verantwoord, sociaal, duurzaam en regionaal geworteld ondernemerschap met nieuwe verantwoordelijkheden en kansen voor de regionale shareholders. Het onderzoek heeft een focus op nieuwe inzichten over financieel én maatschappelijk rendement. Daarnaast wordt aandacht besteed aan de ontwikkeling van coöperatieve bestuurs-, financierings- en verdienmodellen.


Aanstelling van een lector Duurzaam Cooperatief Ondernemen


Voortzetting en uitbouw van het werken vanuit de leerlingstichtingen.Intensivering en uitbouw regionale netwerken.

Opmerkingen, leerpunten, blokkades

Leren vanuit ‘echte” opdrachten en realistische structuur (stichtingen die werken met offertes en facturen) levert nieuwe vraagstukken op gebied van o.a. fiscaliteit en verzekeringen op. Nieuw voor zowel het onderwijs, belastingdienst als verzekeraars.

120 121

JAARVERSLAG 2016

BRIN 01NJTerra

Actielijn c.1

Activiteit c.1.2 Professionalisering docenten


Docenten zijn in staat om studenten te coachen bij beroepsauthentiek leren


Scholingsaanbod voor docenten


In 2015 is een vervolg gegeven aan de coaching van docenten. Daarnaast is wat betreft professionalisering nadrukkelijk gekeken naar aansluiting met de professionaliseringscomponenten uit het Kwaliteitsplan MBO.


Vervolgstappen zijn gezet om docenten voor te bereiden en te begeleiden om zich te ontwikkelen bij de verandering van docent naar coach.


In 2016 is externe begeleiding van docenten ingezet om docenten te positioneren in de rol van coach ten behoeve van het regioleren. Regioleren vormt binnen Terra een belangrijk onderdeel van “Ondernemend leren”.Beide kennen Terrabrede regiegroepen. Deze zijn en gaan verder aan de slag met de uitkomsten van het NRO onderzoek “Rollen in Regioleren”. Dit onderzoek heeft geresulteerd in een brochure met de nieuwe rollen voor docenten binnen het regioleren.


Positionering van Ondernemend leren binnen Terra (inclusief Regioleren Loopbaan oriëntatie begeleiding).


Voortzetting van de professionaliserings-activiteiten en daarbij aansluiting bij en aandacht voor teamontwikkeling.

121

JAARVERSLAG 2016

BRIN 01NJTerra

Actielijn c.1

Activiteit c.1.3 Organisatie van het leerproces


Binnen AOC Terra is de organisatie en zijn de werkprocessen aangepast op Regioleren


Aanpassing organisatie en processen


In 2015 is verder gewerkt aan het herontwerp MBO. Daarnaast hebben teamleiders en docenten deelgenomen aan het onderzoeksproject “Rollen in regioleren” waarin scenario’s voor de individuele docent, op team- en schoolniveau en op HRM-gebied zijn uitgewerkt.Daarnaast is een Terra-brede werkgroep Regioleren ingesteld die ook o.a. zorgdraagt voor de afstemming met de Herziene Kwalificatie Structuur (HKS).


Het onderzoeksproject “Rollen in regioleren” heeft eind 2015 een publicatie opgeleverd en een tool “Rubics Regioleren”. Deze is gepubliceerd en landelijk gedeeld in samenwerking met de WUR.


In 2016 is door de HKS ontwikkelgroep Ondernemend Leren hard gewerkt aan het pedagogisch didactisch model dat als onderlegger geldt voor alle HKS-opleidingen. Ondernemend Leren staat voor het ontwikkelen van een curriculum dat de studenten helpt steeds zelfstandiger te worden en de eigen leervraag te leren ontwikkelen. Dit gebeurt onder andere door het onderwijs steeds minder aanbod gestuurd vorm te geven en de vragen van de studenten meer leidend te laten zijn. Van de student vraagt dit dat hij zich bewust moet worden van zijn eigen competenties en het ontwikkelen van een meer zelfsturende houding. Dit omdat de verantwoordelijkheid van het leerproces gedurende de opleiding steeds meer verplaatst van docent naar student. Uiteraard wordt het kwalificatiedossier gevolgd voor het voldoen aan de opleidingseisen.

De ontwikkelgroep ondernemend leren ondersteunt de HKS ontwikkelgroepen door ze te bezoeken en op verzoek specifieke ondersteuning te bieden. De leden van de ontwikkelgroep zorgen tevens voor bewustwording van het concept op de vestigingen door diverse activiteiten. Daarnaast houdt ze zich Terrabreed op het mbo bezig met de onderwerpen Regioleren, voorbereidend Regioleren en loopbaanoriëntatie- en begeleiding (LOB) aangezien deze onderdelen te maken hebben met de manier waarop de studenten werken en worden begeleid.


Verder ontwikkelen van meerdere tools en standaards voor borging van regioleren.

Opmerkingen, leerpunten, blokkades

Goede afstemming van regioleren met de Herziene Kwalificatie Structuur is noodzakelijk.

122 123

JAARVERSLAG 2016

BRIN 01NJTerra

Actielijn d.2

Activiteit d.2.1 Deelnemen Agro-Agenda Noord Nederland


Deelname van de kennisinstellingen aan alle praktijkgerichte projecten van de Agro-Agenda Noord Nederland inclusief internationalisering via agrosector Noord-Nederland


• Deelname aan minimaal 6 projecten uit de innovatieagenda:• 2 veehouderij / paraveterinair• 2 akkerbouw / loonwerk• 2 natuur en leefomgeving


De teams op de drie onderscheiden deelgebieden hebben in 2015 verder gewerkt aan de opgaves uit hun eigen ambitieplannen. Dit resulteerde in o.a. de volgende activiteiten: workshops op het gebied van sensortechnologie, Veriscan, analyse bigdata en kringloopboeren.Een van de nieuwe projecten is het project Cowcept. Veeartsen ambiëren een onderwijsvernieuwing gericht op preventie. Vee- en dierenartsenpraktijken maken een belangrijke verandering door namelijk van behandeling naar preventie van dierziekten, gekoppeld aan begeleiding en coaching van de ondernemers in dit geval de melkveehouders.


Per deelgebied van de Agro-Agenda zijn verschillende projecten uitgevoerd en is aan kennisdeling (workshops) en kennisinwinning gedaan. Samenwerkingsverbanden (en de deelname daarin van het bedrijfsleven) leveren weer nieuwe, vraaggestuurde projecten op, zoals het project Cowcept.Met de LTO wordt zowel op strategisch- als tactisch niveau overleg gevoerd.


Naast de grote aandacht voor het proces is ook gewerkt aan de ontwikkeling en opzet van een aantal inhoudelijke projecten die bijdragen aan de uitvoering en het behalen van de doelen uit de ambitieplannen op de drie thema’s.

DronesIn de landen tuinbouw en in de groene ruimte wordt steeds meer gebruik gemaakt van drones. Het is belangrijk dat het groene beroepsonderwijs kennis opdoet van deze innovatie en weet hoe deze innovatie een plaats in het onderwijs te geven. In dit project leren docenten van Terra innovatie op het gebied van drones toe te passen en te gebruiken in het onderwijs.

3D PrintingIn de groene sector en in de groene ruimte wordt steeds meer gebruik gemaakt van high-tec en dus ook van 3D-printers. Het is belangrijk dat het groene beroepsonderwijs kennis opdoet van deze innovatie en weet hoe deze innovatie een plaats in het onderwijs te geven. Terra is in 2016 gestart met een project waarin gekeken wordt naar de mogelijkheden van 3D printing voor groene beroepen en voor het groene onderwijs.

Graafmachine simulatorIn 2016 is een werkgroep van Terra gestart met een onderzoek naar de mogelijkheden en haalbaarheid van een simulator voorgraafmachines. Terra biedt onder anderen opleidingen aan in groen, grond en infra. Kenmerkend voor de loonwerksector is het brede scala aan werkzaamheden. Eén van de belangrijkste machines die in de cultuurtechniek worden gebruikt is de hydraulische graafmachine. Het werken met een hydraulische graafmachine vraagt om hele andere vaardigheden dan het besturen van een trekker of het bedienen van een oogstmachine. Om goed met een graafmachine te kunnen werken is het erg belangrijk om het ‘gevoel’ van het bedienen goed in de vingers te krijgen. Het kost relatief veel tijd om deze vaardigheid goed onder de knie te krijgen. Dit is de reden waarom Terra de studenten op verschillende vestigingen wil laten oefenen in een graafsimulator. Terra Meppel mbo krijgt als eerste school een simulator.De graafsimulatoren is een zeer zinvol hulpmiddel omdat het de effectiviteit van de lestijd vergroot ten opzichte van een echte graafmachine. Er kan met minimale begeleiding van docenten meer geoefend worden. Ook het eindniveau van de studenten wordt verhoogd, omdat er meer en makkelijker geoefend kan worden en is het oefenen in een simulator veiliger, duurzaam en milieuvriendelijk.In de toekomst kunnen de graafsimulatoren verder uitgebouwd worden met bijvoorbeeld modules voor het werken met een shovel, heftruck of dumper. De simulator bij Terra Meppel mbo zal tijdens de open dagen op 26 en 27 januari 2017 voor het eerst in gebruik worden genomen. Ook drie andere Terra mbo vestigingen krijgen een graafsimulator.

123

JAARVERSLAG 2016

BRIN 01NJTerra

Actielijn d.2

Activiteit d.2.1 Deelnemen Agro-Agenda Noord Nederland


Deelname van de kennisinstellingen aan alle praktijkgerichte projecten van de Agro-Agenda Noord Nederland inclusief internationalisering via agrosector Noord-Nederland


• HUB-Terra: organiseren van internationale regionale allianties• Organiseren internationale HUB’s: formaliseren van samenwerking met 3 Engels- en/ of Duitssprekende

partners


Docenten, veehouders en studenten van Terra Mbo Groningen hebben gezamenlijk een excursie naar bedrijven met Jersey koeien georganiseerd als voorbereiding op een studiereis naar Denemarken, naar de partnerschool en een aantal Deense Jerseybedrijven. Daarnaast wordt samen met onze Deense partner aan een Jersey-ECVET unit gewerkt. Er is een begin gemaakt met het benoemen van internationale bedrijven waar onze, op vakmatig gebied, excellent presterende leerlingen hun IBPV mogen doen. De bedrijven voldoen aan de door Terra ontwikkelde criteria voor topbedrijven. In Duitsland, Berlijn/ Potsdam, zijn voor de opleiding Bloem & Design met een aantal preferente bedrijven afspraken gemaakt betreffende stageplaatsen voor Terra-studenten. Met collega’s van de Västra götalandsregionen, Naturbruksförvaltningen in Zweden zijn afspraken gemaakt voor het ontwikkelen van ECVET units. Met de opleiding Paraveterinair wordt gekeken naar de mogelijkheid een deel van de opleiding in het Engels aan te bieden zodat dit deel tevens een mogelijke ECVET unit wordt voor buitenlandse studenten. Studenten veehouderij en loonwerk zijn in het kader van Regioleren Internationaal naar veehouders in Litouwen geweest om te inventariseren hoe de bedrijfsvoering is en of er misschien meer rendement gehaald zou kunnen worden. De plannen worden verder uitgevoerd in 2016.


• De Erasmus-aanvraag voor het project Peat Valley+ van Terra is gehonoreerd en dit project wordt vanaf 2015 in samenwerking met partners uit Zweden, Duitsland en België uitgevoerd.

• Terra neemt deel aan een internationaal Regioleren project veehouderij met Litouwen. Op hulpvraag van boeren in Litouwen gaan leerlingen van Terra (niveau drie/vier, derde- en vierdejaars) hun kennis daar overbrengen (en uitvoeren).


Dit jaar is gewerkt aan het verwezenlijken van de volgende doelstellingen: • Memoranda of Understanding (MoU) met betrouwbaar gebleken partners• Minimaal één ECVET- / Learningunit en validatie zijn in pilotvorm ontwikkeld • Terra heeft i.s.m. de Europese partners een aantal ‘top of the bill’ bedrijven benoemd waar zeer goed

presterende studenten hun IBPV (buitenlandstage) mogen lopen • Samenwerkings-partners worden geïnformeerd over de doelstellingen m.b.t. het uitvoeren van een IBPV door

excellente studenten • Voor studenten, die een IBPV gaan volgen of een deel van de opleiding in het buitenland volgen (ECVET), worden

taaltrainingen verzorgd • De organisatievorm voor het aanbieden van taaltraining is ontwikkeld• Het onderzoek naar het verzorgen van opleidingen in het Engels of het Duits is gestart. • Een voorstel welke opleidingen of delen van opleidingen in het Engels of Duits verzorgd kunnen worden, wordt

gedaan. Een geformaliseerd concept van tweetalig onderwijs wordt in kaart gebracht.Daarnaast heeft de werkgroep zich bezig gehouden met het onderhouden en uitbreiden van haar internationale netwerken (EUROPEA, Carrefour Europeen). Door het aanvaarden van een bestuursfunctie binnen EUROPEA Nederland door een van de leden van de werkgroep, blijft Terra nauw betrokken bij de ontwikkelingen op Europees onderwijsgebied. Taaltrainingen (technisch Engels, op Malta) zijn aangeboden aan de vestigingen en de eerste groep gaat in februari 2017)


De volgende doelstellingen zijn behaald:• MoU met Finland (Bloem) en Litouwen (Veehouderij, Loonwerk, ..) en Zweden (mobiliteit studenten veehouderij

en paardenhouderij)• De ECVET unit Vertical Plant Life is ontwikkeld (Engelstalig), een ECVET unit veehouderij is (in pilotvorm)

ontwikkeld. Terra maakt tevens gebruik van door partners ontwikkelde units (zowel nationaal als internationaal).

• Criteria (in En en De) voor excellente bedrijven zijn opgesteld. Een delegatie studenten, ondernemers en docenten veehouderij heeft een aantal Jersey (top)bedrijven bezocht en afspraken gemaakt over stages (in combinatie met lessen op de partnerschool in Århus).

• Inventarisatie gemaakt voor totaaloverzicht IBPV–bedrijven (ongoing)• Netwerk EUROPEA (24 landen) benaderd en geïnformeerd over plannen• Opzet training (tijdsduur) in vak- en omgangstaal • Na een inventarisatie bij de mbo-vestigingen hebben de opleidingen Paraveterinair, Veehouderij en Bloem en

Design aangegeven delen van het curriculum in het Engels te willen aanbieden (t-mbo). Bijeenkomsten over t-mbo zijn bezocht op basis waarvan een aanbeveling wordt geschreven.

124 125

JAARVERSLAG 2016

Bijlage B

De onderstaande gegevens zijn gebaseerd op de situatie per 31 december 2016.

INSTELLINGSGEGEVENS Naam instelling: Stichting Agrarisch Opleidings Centrum TerraBezoekadres: Hereweg 101Postadres: Postbus 17 Postcode/Plaats: 9700 AA GroningenTelefoon: (050) 529 29 29Fax: (050) 529 29 28 E-mail: [email protected] Internetsite: www. terra.nl Bestuursnummer: 31108 Brinnummer: 01NJ Handelsregister: 41011947Contactpersoon: Dhr. P. Reitsma, adjunct-directeur Planning & ControlE-mail: [email protected]

COLLEGE VAN BESTUURmw. A. Berendsen MBA Bunne, voorzitterdhr. A.G. Wennink Enschede, lid

RAAD VAN TOEZICHTmw. E. Pastoor, voorzitter dhr. H. Holman, lid dhr. F. Migchelbrink, lid (tot 01-06-2016)dhr. M. Krijnsen, lid dhr. T. Wagenaar, lid dhr. E. van Zuidam, liddhr. K.J. Roffel, lid (m.i.v. 01-05-2016)

De Raad van Toezicht kent drie commissies, de remuneratiecommissie, de auditcommissie en de commissie kwaliteitszorg.

De remuneratiecommissie is verantwoordelijk voor:a) 1. voorstellen betreffende het te voeren

vergoedingsbeleid voor leden van de Raad van Toezicht ter vaststelling door de Raad van Toezicht;

2. voorstellen betreffende het te voeren bezoldigingsbeleid voor leden van het College van Bestuur ter vaststelling door de Raad van Toezicht;

3. voorstellen inzake de hoogte van de bezoldiging, afvloeiingsregelingen en overige vergoedingen, van individuele leden van het College van Bestuur ter vaststelling door de Raad van Toezicht.

b) De commissie is verantwoordelijk voor het geven van advies aan de Raad van Toezicht met betrekking tot de periodieke beoordeling van het functioneren van het College van Bestuur en de rapportage hierover aan de Raad van Toezicht. De remuneratie-commissie bereidt

gesprekken met het College van Bestuur voor en voert ze uit.

c) De commissie stelt jaarlijks een verslag op van haar beraadslagingen en bevindingen.

d) De commissie kan naar eigen goedvinden ieder onderzoek dat zij voor de vervulling van haar taken nodig of wenselijk acht uitvoeren. Zij heeft daartoe onbeperkt toegang tot documenten van en informatie betreffende Terra. De voorzitter pleegt daartoe tevoren overleg met het College van Bestuur.

De remuneratiecommissie heeft een HRM gesprek met het lid CvB gevoerd. Het gesprek met de voorzitter CvB vond plaats in 2017. Ook het onderwerp scholing komt als onderwerp aan bod. De remuneratiecommissie heeft de inhoud van het gesprek voorbereid in een besloten RvT-vergadering en heeft ook deze wijze een terugkoppeling op het HRM-gesprek gegeven. Verder heeft de remuneratiecommissie zitting genomen in de beide sollicitatieprocedures voor lid Raad van Toezicht. In totaal heeft de remuneratiecommissie in 2016 deelgenomen aan vijf bijeenkomsten.

SAMENSTELLING REMUNERATIECOMMISSIE:

Naam Functie

Mw. E. Pastoor Voorzitter

Dhr. T. Wagenaar Lid

De auditcommissie is verantwoordelijk voor het geven van advies aan de Raad van Toezicht met betrekking tot:a) het voorbereiden van de besluitvorming van de Raad

van Toezicht over de financiële gang van zaken bij Onderwijsgroep Noord en de daarvan deel uitmakende instellingen en over de toetsing van de werking van de administratieve organisatie en controle; onder de financiële gang van zaken vallen de begroting, het jaarplan, het financieel jaarverslag, het algemeen jaarverslag en de accountantscontrole (inclusief de managementletter);

b) het jaarlijks rapporteren aan de Raad van Toezicht over de ontwikkelingen in de relatie met de externe accountant, waaronder in het bijzonder zijn onafhankelijkheid en eventuele niet-controlewerkzaamheden voor Onderwijsgroep Noord;

c) het voorbereiden van de besluitvorming van de Raad van Toezicht met betrekking tot de financiering van Onderwijsgroep Noord en de daartoe behorende instellingen.

125

JAARVERSLAG 2016

De auditcommissie heeft drie maal vergaderd, waarvan twee maal ook met de accountant. Onderwerpen waar de auditcommissie zich in verdiept heeft zijn: - Begroting- Jaarverslag / jaarrekening- Nieuwbouw Emmen- Financiële situatie rsg

SAMENSTELLING AUDITCOMMISSIE:

Naam

Dhr. F. Migchelbrink (tot 01-06-2016)

Dhr. H. Holman

Dhr. K.J. Roffel (m.i.v. 01-05-2016)

De commissie kwaliteitszorg is verantwoordelijk voor het geven van advies aan de Raad van Toezicht met betrekking tot kwaliteitszorg in brede zin.a) Onderwijskwaliteit: is de basis op orde? Is de

onderwijskwaliteit van het gewenste niveau?b) Medewerkers: medewerkers bepalen de kwaliteit

van de organisatie. Hoe gaat de organisatie om met professionalisering?

c) Beweging: de organisatie maakt een transitie door, is in beweging. Hoe verloopt deze beweging?

De kwaliteitscommissie is vier maal bij elkaar geweest en heeft zich gebogen over de volgende vraagstukken:- Hoe houdt je als RvT toezicht op onderwijskwaliteit

(anders dan bijv. inspectie)?- Het begrip ‘kwaliteit’ wordt breed opgevat. Hieronder

valt bijvoorbeeld ook : hoe gaat het met de transitie, hoe tevreden zijn medewerkers, leerlingen en ouders.

- Initiatief genomen om een congres met Wouter Hart en Danielle Braun te organiseren

- In gesprek met teams in de scholen: experiment starten.

SAMENSTELLING COMMISSIE KWALITEITSZORG:

Naam

Dhr. M. Krijnsen

Dhr. E. van Zuidam

ONDERNEMINGSRAAD OP 31 DECEMBER 2016Vanaf maart 2011 heeft Terra een Ondernemingsraad (OR). Er is sprake van drie aparte organen: - voor het personeel een ondernemingsraad (OR); - voor de deelnemers en leerlingen een deelnemersraad

(DR); - voor de ouders een ouderraad (OuR).

Ondernemingsraad:mw. A. Stuivinga (voorzitter)dhr. F. Weltevreden (plaatsvervangend voorzitter)dhr. J. Noordhoff ( secretaris)dhr. K. Bakemadhr. R. van Dijkenmw. S. Gerritsendhr. D. Koopsdhr. A. Sportelmw. J. Teeninga

DeelnemersraadDanny Schoonhoven, voorzitterCynthia BoersMoniek Eygelshoven

Ouderraad:Mw. S Greijdanus

INSTITUUT GEORGANISEERD OVERLEG (IGO)Mw. B. Snijdewind - AOBDhr. D. Bruning - CNVODhr. R. van Pelt - Abvakabo FNVDhr. G. Jacobse - FVOV

126 127

JAARVERSLAG 2016

Bijlage C

(Neven)functies van bestuurders en toezichthouders per 31 december 2016

COLLEGE VAN BESTUURA.A. Berendsen, Bunne, voorzitterVoorzitter College van Bestuur Stichting Onderwijsgroep NoordVoorzitter College van Bestuur Stichting Dollard CollegeVoorzitter College van Bestuur Stichting rsg de BorgenVoorzitter College van Bestuur Stichting AOC TerraLid Thema Advies Commissie bpv van de SBBLid Raad van Toezicht Bevolkingsonderzoek Noord (tot 1-10-2016)Lid Raad van Toezicht De NoorderbrugLid Raad van Commissarissen Ommelander Ziekenhuis Groningen

A.G. Wennink, Enschede, lidLid College van Bestuur Stichting Onderwijsgroep NoordLid College van Bestuur Stichting Dollard CollegeLid College van Bestuur Stichting rsg de BorgenLid College van Bestuur Stichting AOC TerraLid Vereniging AOC Raad, Brancheorganisatie van het AOC-OnderwijsLid MBO RaadLid Raad van Toezicht, Kaliber Kunstenschool.Lid Raad van Toezicht, Centrum voor de Kunsten TwenteLid Raad van Toezicht, Twentse WelleLid Bestuur, Stichting Personeelsbelangen Enschedese museaLid stuurgroep Energy CollegeLid adviesraad UniPartners Twente

RAAD VAN TOEZICHTE.M. Pastoor-Meuleman, Haren, voorzitterElly Pastoor Advies, sociale en duurzame innovatie; zelfstandig ondernemerWethouder gemeente Grootegast (parttime)Lid jury NPGZ Stimuleringsprijs (Noordelijk Platform Gehandicapten Zorg)Voorzitter vereniging Noorden DuurzaamLid Raad van Toezicht Stichting Het KoplandLid bestuur Stichting Nieuw NabuurschapVoorzitter Raad van Toezicht Stichting Onderwijsgroep NoordVoorzitter Raad van Toezicht Stichting Dollard CollegeVoorzitter Raad van Toezicht Stichting rsg de BorgenVoorzitter Raad van Toezicht Stichting AOC Terra

H. Holman, Steenbergen, lidMelkveehouderVicevoorzitter European Dairy Farmers EuropaGemeenteraadslid NoordenveldLid Raad van Toezicht Stichting Onderwijsgroep NoordLid Raad van Toezicht Stichting Dollard CollegeLid Raad van Toezicht Stichting rsg de BorgenLid Raad van Toezicht Stichting AOC Terra

127

JAARVERSLAG 2016

F. Migchelbrink, Roden, lid (tot 01-06-2016) Lid Raad van Toezicht Certe, GroningenLid Raad van Commissarissen Twaron BV, ArnhemLid Raad van Commissarissen Sportstad Heerenveen, HeerenveenLid Raad van Commissarissen Target Holding, GroningenLid Raad van Advies Sameen, GroningenLid Raad van Advies Kredietunie Eemsregio, DelfzijlVoorzitter Raad van Toezicht Stichting KwamUTegen, RijswijkLid Raad van Toezicht Stichting Onderwijsgroep NoordLid Raad van Toezicht Stichting Dollard CollegeLid Raad van Toezicht Stichting rsg de BorgenLid Raad van Toezicht Stichting AOC Terra

M. Krijnsen, Gasteren, lid Voorzitter van de tafel Duurzame Inzetbaarheid bij de Vereniging Noorden Duurzaam Voorzitter van de stuurgroep Glas van Aa tot HunzeLid Raad van Toezicht Stichting Onderwijsgroep NoordLid Raad van Toezicht Stichting Dollard CollegeLid Raad van Toezicht Stichting rsg de BorgenLid Raad van Toezicht Stichting AOC Terra

T. Wagenaar, Bontebok, lid Zelfstandig ondernemer voor interim werkzaamheden en adviseringLid van de Raad van Toezicht van Penta PrimairLid Raad van Toezicht Stichting Onderwijsgroep NoordLid Raad van Toezicht Stichting Dollard CollegeLid Raad van Toezicht Stichting rsg de BorgenLid Raad van Toezicht Stichting AOC Terra

E. van Zuidam, Roden, lid Directeur Veiligheidsregio GroningenLid Raad van Toezicht Regionaal Expertise Centrum Noord Nederland Cluster 4 Bijzonder Onderwijs (RENN4)Bestuurslid Stichting Vrienden van de Jeugdbrandweer GroningenLid Raad van Advies Stichting Het KoplandLid Raad van Toezicht Stichting Onderwijsgroep NoordLid Raad van Toezicht Stichting Dollard CollegeLid Raad van Toezicht Stichting rsg de BorgenLid Raad van Toezicht Stichting AOC Terra

K.J. Roffel, Leek, lid (per 01-05-2016)Directeur Financiën en Bedrijfsvoering CerteLid Raad van Toezicht Willem Lodewijk GymnasiumParttime docent Hogeschool Windesheim, ZwolleLid Raad van Toezicht Stichting Onderwijsgroep NoordLid Raad van Toezicht Stichting Dollard CollegeLid Raad van Toezicht Stichting rsg de BorgenLid Raad van Toezicht Stichting AOC Terra

128 129

JAARVERSLAG 2016

VESTIGINGEN Terra Assen MBOVredeveldseweg 55Postbus 3339400 AH Assentel. (0592) 31 22 98e-mail: [email protected]: mw. E. de Ruijter

* Beroeps Opleidende Leerweg* Beroeps Begeleidende Leerweg

Terra Emmen MBO Noordbargerstraat 75 7812 AA Emmen tel. (0591) 66 90 20 e-mail: [email protected] regiodirecteur: dhr. A. van Hoorn

* Beroeps Opleidende Leerweg* Beroeps Begeleidende Leerweg

Terra Groningen MBO Hereweg 99 9721 AA Groningen tel. (050) 529 78 00 e-mail: [email protected] regiodirecteur: dhr. A. Bloem

* Beroeps Opleidende Leerweg* Beroeps Begeleidende Leerweg Terra Meppel MBO Werkhorst 56 7944 AV Meppel tel. (0522) 25 13 68 e-mail: [email protected] regiodirecteur: dhr. M.J. Oostland

* Beroeps Opleidende Leerweg* Beroeps Begeleidende Leerweg TerraNext Burgemeester Legroweg 33 9761 TA Eelde tel. (050) 368 23 90 e-mail: [email protected] regiodirecteur: mw. E. de Ruijter

* Beroeps Begeleidende Leerweg* Cursorisch Beroeps Onderwijs* Contractonderwijs

Terra Assen VO Vredeveldseweg 55 Postbus 333 9400 AH Assen tel. (0592) 31 22 98 e-mail: [email protected] regiodirecteur: mw. E. de Ruijter

* het Groene Lyceum* Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs* Leerweg Ondersteunend Onderwijs Terra Eelde VO Burgemeester Legroweg 29 9761 TA Eelde tel. (050) 309 16 25 e-mail: [email protected] regiodirecteur: mw. E. de Ruijter

* het Groene Lyceum * Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs* Leerweg Ondersteunend Onderwijs Terra Emmen VOHuizingsbrinkweg 9 7812 BK Emmen tel. (0591) 61 73 44 e-mail: [email protected] regiodirecteur: dhr. A. van Hoorn

* het Groene Lyceum * Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs* Leerweg Ondersteunend Onderwijs Terra Meppel VOWerkhorst 58 Postbus 1055 7940 KB Meppel tel. (0522) 25 33 64 fax (0522) 25 20 31 e-mail: [email protected] regiodirecteur: dhr. A. van Hoorn

* het Groene Lyceum * Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs* Leerweg Ondersteunend Onderwijs

129

JAARVERSLAG 2016

Terra Oldekerk VO Molenstraat 12 9821 PG Oldekerk tel. (0594) 50 58 00 fax (0594) 50 72 29 e-mail: [email protected] regiodirecteur: dhr. A. Bloem

* Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs* Leerweg Ondersteunend Onderwijs Terra Winsum VOHamrik 4aOnderdendamsterweg 43a Postbus 33 9950 AA Winsumtel. (0595) 44 70 70 e-mail: [email protected]: dhr. A. Bloem * Het Groene Lyceum* Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs* Leerweg Ondersteunend Onderwijs* Praktijkonderwijs Terra Wolvega VO Paulus Potterstraat 33 Postbus 147 8470 AC Wolvega tel. (0561) 61 88 18 e-mail: [email protected] regiodirecteur: dhr. M.J. Oostland

* Het Groene Lyceum* Voorbereidend Middelbaar Beroeps Onderwijs* Leerweg Ondersteunend Onderwijs

130 130

JAARVERSLAG 2016

Bijlage D

LIJST MET AFKORTINGEN EN VERKLARINGENAKA Arbeidsmarktgekwalificeerd assistentAOC agrarisch opleidingscentrumBB basisberoepsgerichte leerweg (vmbo)BBL beroepsbegeleidende leerweg (mbo)BOL beroepsopleidende leerweg (mbo)BPV beroepspraktijkvormingBVE Beroepsonderwijs en Volwassenen

EducatieCE centraal examenCIV Centrum Innovatief VakmanschapCSE centraal schriftelijk examenCSPE centraal schriftelijk praktijk examenDDoS distributed denial-of-serviceDOEN Durven, Oppakken, Ervaren,

NetwerkenECVET European credit system for vocational

education and training ELO elektronische leeromgevingEZ ministerie van Economische ZakenGKC Groene Kennis CoöperatieGL Gemengde leerweg (vmbo)hbo hoger beroepsonderwijsHKS Herziene KwalificatiestructuurHRM Human Resource ManagementICT informatie- en

communicatietechnologieIBPV internationale beroepspraktijkvormingJOB Jongeren Organisatie

BeroepsonderwijsKB Kaderberoepsgerichte leerweg (vmbo)KIGO Kennisverspreiding en Innovatie Groen

OnderwijsLKC Landelijke klachtencommissieLOB Loopbaan Oriëntatie Begeleidinglwoo leerwegondersteunend onderwijsmbo middelbaar beroepsonderwijs

MIP meerjarig investeringsprogrammaNRO nationaal regieorgaan

onderwijsonderzoekOCW ministerie van Onderwijs, Cultuur en

WetenschapOPDC Ortho-Pedagogisch Didactisch

CentrumOSVEC overleg secretarissen

vestigingsexamencommissiesPDCA plan do check act PvB proeve van bekwaamheidRI&E risico-inventarisatie en evaluatieROC Regionaal opleidingscentrum rsg regionale scholengemeenschapSE schoolexamenTL Theoretische leerweg (vmbo)UWV Uitvoeringsinstituut

WerknemersverzekeringenVBG Vereniging Buitengewoon GroenVEC vestigingsexamencommissievmbo voorbereidend middelbaar

beroepsonderwijsv(s)o voortgezet (speciaal) onderwijsWEB Wet educatie en beroepsonderwijsWNT Wet normering topinkomensWUR Wageningen University & Research

centre

VERKLARINGENGO voordat een leerling kan opgaan voor

zijn/haar proeve van bekwaamheid, heeft hij/zij een go-/no go-gesprek met de studieloopbaanbegeleider (SLB-er).

Faciliteitenpas een pas waarop staat van welke faciliteiten een leerling gebruik mag maken: denk aan extra tijd, verklanking, spelfouten niet meerekenen, et cetera.

Bewust, bekwaam, betekenisvol 2016 Terra.pdf · Onderwijsgroep Noord beslaat met zijn vier...

Documents

Transcript of Bewust, bekwaam, betekenisvol 2016 Terra.pdf · Onderwijsgroep Noord beslaat met zijn vier...