Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean
-
Upload
maite-goni -
Category
Education
-
view
1.939 -
download
0
Transcript of Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean
![Page 1: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/1.jpg)
BERTSO ETA OLERKIEN BERTSO ETA OLERKIEN MUNDUA: BERTSOLARI MUNDUA: BERTSOLARI MOLDEKO OLERKARIAK MOLDEKO OLERKARIAK
XIX. MENDEANXIX. MENDEAN
![Page 2: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/2.jpg)
BERTSOLARI MOLDEKO
OLERKARIAK XIX. MENDEAN
XVIII. mendean“irurac bat”
Garai latzak Euskal
Herriarentzat
Antoine D’Abbadie
eta Lore Jokoak
Erromantizismoa Eta
“Zazpiak bat”
Kanturako olerkiak
Ahoz ahoko literaturaren
ondarea
Bertso eta olerkiak gaien
arabera
XenpelarBilintx
Iparragirre
![Page 3: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/3.jpg)
Kanturako olerkiakKanturako olerkiak
•Literatura idatziak ahozkoarekiko lotura nabarmena
•Oso jende gutxik daki idazten eta irakurtzen
•Etxeparek, Joannes Etxeberri Ziburukoak, Gazteluzar, Harizmendi… kantatzeko olerkiak
![Page 4: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/4.jpg)
•Herria kantu eta bertso munduan murgilduta bizi delako hartzen dute idazleek hitz neurtu edo bertsoen bidea.
•Folklore biltzaileek egindako lanari esker, ahoz ahoko bertso eta doinuak liburuetan jasota geratu dira.
•Euskaraz bizi izan den herriaren arnasa suma daiteke ahozko ondare horretan.
Ahoz ahoko literaturaren ondarea:Ahoz ahoko literaturaren ondarea:
![Page 5: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/5.jpg)
Bertso eta olerkiak gaien Bertso eta olerkiak gaien araberaarabera
• Kristau heziketarako bertsoak idatzi zituztenak: Etxepare, Etxeberi Ziburukoa, Gazteluzar, harizmendi…
• Bertso profanoak idatzi zituztenak (maitasuna, euskara, EH…): Etxepare, Oihenart…
• Alegiak edo fabulak: J.A. Mogel, Bizenta Mogel…
![Page 6: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/6.jpg)
XVIII. mendean XVIII. mendean “IRURAC BAT”:“IRURAC BAT”:
• Gertaera politikoek eragin handia dute euskal kulturaren bilakaeran.
• XVIII eta XIX. mendeetan Euskal Herriaren batasun kontzientziak inoiz baino indar handiagoa hartzen du kanpotik datozkion erasoen aurrean.
![Page 7: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/7.jpg)
• “Peñafloridako konteak” R.S.B.A.P. elkartea sortu zuen, 1764an.
• Euskal Herria herri aurreratuaren mailan jartzea zuen helburu.
• Hegoaldeko hiru probintzietan egiten zuen lan elkarte horrek eta hortik hartu zuen “IRURAC BAT” izena.
XVIII.mendean XVIII.mendean “IRURAC BAT”:“IRURAC BAT”:
![Page 8: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/8.jpg)
• Frantziako iraultzak berdintasunaren aldeko apustua, berezitasunak gaitzetsi (Iparraldean aldaketak)
• Madrilek, Parisen eredua jarraituz, foruak kendu nahi ditu (gatazka honetan ulertu behar dira karlista eta liberalen arteko gerrateak).
• XIX.mendean politika aldetik baliabiderik gabe geratzen da Euskal Herria, esku hutsik.
Garai latzak Euskal Herriarentzat:Garai latzak Euskal Herriarentzat:
![Page 9: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/9.jpg)
Antoine D’Abbadie Antoine D’Abbadie (1810-1897)(1810-1897)
• Ikasketa asko zituen.• Etiopiara joan zen Nilo ibaiaren sorrera
aztertzera.• Bertako Negusari lagundu zion italiar eta
ingelesen aurkako gerran.• Negusak, laguntza eskertzeko, ondasun
ugari ematen dizkio.
• Ondasun horietako zati handi bat Euskal kultura indartzeko erabili zuen.
• Lore jokoak.
![Page 10: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/10.jpg)
Lore JokoakLore Jokoak• Euskal ohitura eta folklorea
indartzeko jaialdiak (pilotariak, dantzariak, irrintzilariak, bertsolariak...)
• Hiru garai:•Urruñako aroa (1851-1863)•Sarako aroa (1864-1876)•Hegoaldera pausoa, Arturo
Campionek bultzatuta (1879)
![Page 11: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/11.jpg)
Erromantizismoa eta “Zazpiak bat”Erromantizismoa eta “Zazpiak bat”
• Erromantizismoak garrantzi handia euskal kulturaren berpizkundean (etnia edo herri txiki eta baztertuetako folklore eta hizkuntzek indar berezia lortu)
• Lore Jokoak giro honetan ospatzen dira.
• Joko hauek Hegoaldean ere antolatzearekin, batasun kontzientzia areagotu zuen Euskal Herriak.
![Page 12: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/12.jpg)
Zazpiak batZazpiak bat• “Zazpiak bat”:
• 1894tik aurrera “Zazpiak bat” ikurraren babesean ospatzen dira Euskal jaiak.
• Hizkuntza bat, kultura bat, herri bat:
ZAPIAK BAT.
![Page 13: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/13.jpg)
Zenbait bertsolari eta olerkari
![Page 14: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/14.jpg)
Indalezio Bizkarrondo “Bilintx”Indalezio Bizkarrondo “Bilintx”Donostia, 1831-1876)Donostia, 1831-1876)
– Ideologia liberalekoa– Garaiko euskal literaturaren poeta
gorenena– Sentimenduak adierazteko trebezia
berezia (maitasuna gairik erabiliena).– Zoritxarreko gizona– Karlistek jaurtikitako granada baten
eraginez hil zen.
![Page 15: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/15.jpg)
IparragirreIparragirreUrretxu, 1820-1881Urretxu, 1820-1881
• Lehen karlistadan, karlisten alde aritu zen foruak defendatzen eta atzerrira joan behar izan zuen.
• Zigorrak barkatu zizkiotenean, Euskal Herrira itzuli eta Gernikako Arbola abesti famatua konposatu zuen.
• Gernikako arbola, Euskal Herri osoarentzat sinbolo bilakatu zen.
![Page 16: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/16.jpg)
Juan Frantzisko Petrirena Juan Frantzisko Petrirena ““Xenpelar” Xenpelar” 1835-18691835-1869
• Ahozko literaturan du berezko tokia, baina bertsopaper asko idatzi zituen.
• Eragin handia izan zuen bai bat-batean eta bai bertsopaperetan.
• Euskal foruak behin eta berriz aipatzen eta goratzen; baita bakearen beharra ere (karlista eta liberalen arteko gerrateak bizi-bizian ezagutu eta jasan zituen)
![Page 17: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/17.jpg)
Eranskinak
![Page 18: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/18.jpg)
BilintxBilintxDama gazte polit batbada Donostiya'n,berdiñik ez dubenazeruban azpiyan;biyotza mugitzen zaitmodu txit eztiyan,nere pensamenturadatorren guztiyan.
http://eu.wikipedia.org/wiki/Bilintx
![Page 19: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/19.jpg)
IparragirreIparragirreGernikako Arbola
da bedeinkatua
euskaldunen artean
guztiz maitatua.
Eman ta zabal zazu
munduan frutua
adoratzen zaitugu
arbola santua
http://eu.wikipedia.org/wiki/Iparragirre
![Page 20: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/20.jpg)
XenpelarXenpelarOiartzungo neskatxen bentajak
Iparragirren bozian ditut
bertso berriak paratu,
Gipuzkoako euskal erriya
al banezake nonbratu;
asko ezkongai daude
gustokorikan gabe,
ezin dutela topatu;
projimuari erakustia
ezta izango pekatu.
http://eu.wikipedia.org/wiki/Xenpelar
![Page 21: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/21.jpg)
Galde-erantzunak
![Page 22: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/22.jpg)
•Euskal idazleen artean asko izan dira bertsoz idazten saiatu direnak, batez ere XX. mendearen lehen erdira arte. Zergatik ote?
![Page 23: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/23.jpg)
•Alde batetik, literatura idatziak ahozkoarekiko lotura nabarmena duelako eta, bestetik, Herria kantu eta bertso munduan murgilduta bizi delako hartzen dute idazleek hitz neurtu edo bertsoen bidea.
![Page 24: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/24.jpg)
•Politikaren eragina handia izan da euskal batasunaren kontzientzia hartzeko. Noiz ikusten da hori batez ere?
![Page 25: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/25.jpg)
• XVIII eta XIX. mendeetan Euskal Herriaren batasun kontzientziak inoiz baino indar handiagoa hartzen du kanpotik datozkion erasoen aurrean.
• Frantziako Iraultza, foruen galera…• Lore Jokoak Hegoaldean ere
antolatzearekin, batasun kontzientzia areagotu zen Euskal Herrian: “Zazpiak bat”.
![Page 26: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/26.jpg)
•Zein dira gairik erabilienak XIX. mendeko olerkari eta bertsolarien artean?
![Page 27: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/27.jpg)
Bertso eta olerkiak gaien Bertso eta olerkiak gaien araberaarabera
• Kristau heziketarako bertsoak idatzi zituztenak: Etxepare, Etxeberi Ziburukoa, Gazteluzar, harizmendi…
• Bertso profanoak idatzi zituztenak (maitasuna, euskara, EH…): Etxepare, Oihenart…
• Alegiak edo fabulak: J.A. Mogel, Bizenta Mogel…
![Page 28: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/28.jpg)
•Zer dakizu Antoine D’Abbadie eta Lore Jokoez?
![Page 29: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/29.jpg)
•Zer da “Irurac bat”?
![Page 30: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/30.jpg)
• “Peñafloridako konteak” R.S.B.A.P. elkartea sortu zuen, 1764an.
• Euskal Herria herri aurreratuaren mailan jartzea zuen helburu.
• Hegoaldeko hiru probintzietan egiten zuen lan elkarte horrek eta hortik hartu zuen “IRURAC BAT” izena.
XVIII. mendean XVIII. mendean “IRURAC BAT”:“IRURAC BAT”:
![Page 31: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/31.jpg)
•Zer da “Zazpiak bat”?
![Page 32: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/32.jpg)
Zazpiak batZazpiak bat• “Zazpiak bat”:
• 1894tik aurrera “Zazpiak bat” ikurraren babesean ospatzen dira Euskal jaiak.
• Hizkuntza bat, kultura bat, herri bat:
ZAPIAK BAT.
![Page 33: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/33.jpg)
•Nolakoak dira Bilintxek idatzitako olerkiak gai aldetik?
![Page 34: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/34.jpg)
•Sentimenduak adierazteko trebezia berezia zuenez, Bilintxen olerkietan maitasuna da gairik erabiliena).
![Page 35: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/35.jpg)
•Zein da Iparragirreren lanik ospetsuena?
![Page 36: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/36.jpg)
•Gernikako Arbola
![Page 37: Bertso eta olerkien mundua: bertsolari moldeko olerkariak XIX. mendean](https://reader033.fdocument.pub/reader033/viewer/2022061603/5590121a1a28ab6f188b46f6/html5/thumbnails/37.jpg)
jakintza
ikastola
Maite Goñi