Lënda:Ekonomia e Ndërmarrjes

Tema:Teoria e Shpenzimeve

Punoi: Mentori:Bertan Elezi Naser Rahimi

Tetovë 2008

Përmbatje

Hyrje…………………………………3 – 5

Ndarja e shpenzimeve…………….6 - 7

Shpenzimet fikse………………….7 - 11

Shpenzimet variabile…………….12 - 17

3

Hyrje

Lënda e ekonomisë së ndërmarrjes afasriste do tu ndihmojë që më së miri ta

përvetësojnë bazën e ekonomisë, në realitet të njoftohen me problemet që do të

hasin në afarizmin e ndermarrjes.Kjo bdikon që gjatë studimeve më së miri ta

kuptojmë problematikën e materies që do të përpunohet edhe në disiplinat tjera

ekonomike.

Emri Ekonomia e ndërmarrjes është përdorur gjer kah mezi I viteve të 70 ta,

më saktësisht në vitin 1974 me aprovmin e ksuhtetutës s ëish Jugosllvisë dhe

sjelljen e ligjit për ndërmarrjet në itin 1976, kur emri Ekonomia e ndërmarrjes

zëvendësohet me emrat si “Ekonomia e organizatës bazë e punës së bashkuar”, e

kështu me radhë.

Ekonomia e ndërmarrjes është diciplinë shkencore-mësimore e cila I studion

problemet ekonomike të ndërmarrjes dhe sjelljet e tyre ne tregun e brendshëm dhe

atë ndërkombëtar.

Si shkencë, ekonomia e ndërmarrjes I studjon problemet ekonomike të

ndermarrjeve, hulumton faktorët e suksesit dhe njofton për ligjshmëri educative

afarsite .

Si diciplinë mësimore, ekonomia e ndërmarrjes na njofton me të ariturat e reja

shkencore në lëmin e vet,pranon njohuri të vërtetuara shkencore dhe mëson për

cdo gjë që është e rëndësishme për ngritjen bahkëkohore të ekonomistve.

Ekonomia e ndërmarrjes njëkohësisht është diciplinë teorike dhe

praktike.Rëndësia e saj teorike qëndron në atë se bën përkrahjen e njohurive

ekzistuese dhe tenton në zgjerimin e mëtutjeshëm gjer në aritjen njohurive të

reja ,kurse rëndësia praktike në fakt niset nga problemet ekzistuese të ndërmarrjes

dhe se në praktikë bën mbikëqyrejn e rregullsisë së hipotezave dhe njohurive.Këtë

lidhshmëri dhe varshmëri të ndërsjellë të teorisë dhe rëndësi praktike të ekonomis

së ndërmarrjes.

Lënda e kësaj discipline shkencore në radhë të parë është e përcaktur nga vetë

emri I saj, e pastaj nga problemet e përgjithshme ekonomike dhe njohuritë e për të

gjitjë ndërmarrjet pa marë parasysh ndryshimet në mes tyre si lëndën e

afarizmit,format e tyre organizuese,karakterin e pronsisë, madhesisë ose dicka

tjetër.

Detyrë e ekonomisë së ndërmarrjes është që të ofroj njohuri fundamentale për

një afarizëm të sukseshëm të ndërmarrjes, ti sqarojë dukuritë ekonomike në

veprimtarinë e vet dhe të mundësoj vendoshmëri në afarizëm.

Qëllimi I ekonomisë së ndërmarrjes si diciplinë shkencore është që të nxisë

inciativën dhe të zhvillojë punë në lëmin e ekonomizmit të ndërmarrjes dhe si

diciplinë mësimore të shkolloj dhe aftësoj ekonomistë dhe udheheqës-menaxher për

nevojat e ndërmarrjeve,institucioneve dhe organizatave tjera.

Ekonomia e ndërmarrjes ndahet në disa pjesë edhe atë:

-Ekonomia e ndërmarjes së përgjithshme

-Ekonima e ndërmarrjes së vecantë

-Sipas veprimtarisë ekonomike të rpodhimit

-Sipas funksioneve afariste

-Sipas kriterit të kombinimit etj.

Pagesa e faturave për furnizim me lëndë të parë,materialin ndihmës,shpenzimet e

rymës,telefonit,qirasë,etj jane veprime te zakonshme të cdo ndermarrje e cila e

zhvillon aktivitet ekonomik.Ndermarrja nuk mund ti kryen asnjërën nga këto punë

dhe shumë punë te tjera të kësaj natyre nëse nuk ka mjete financiare.Secila

ndërmarrje ben shpenzime pa mar parasysh madhësinë apo veprimtarinë të cilën e

3

kryen.Me shpenzimet ballafaqohen njëlloj edhe firmat të cilat realizojnë rezultate

positive financiare,ashtu edhe ato të cilat realizojnë rezultat negative financiar.

Çka në të vërtet paraqesin shpenzimet?Shpenzimet paraqesin te dalura te

ndërmarrjes në formë të mjeteve financiare.Detyrimet mund të jenë te ndryshme

sikurse që janë:detyrime ndaj furnitorëve nga të cilët ndërmarrja është furnizuar

me lëndë të parë,detyrime ndaj bankës ku ndërmarja ka huazuar kredi,detyrime

ndaj puntorëve,detyrime në emër të harxhimit të energjisë

elektrike,ujit,amortizimit,tatimeve etj.Prashpenizmet kanë të bëjnë më pagesat e

ndryshme të cilët ndërmarja I apguan me rastin e angazhimittë faktorëve të

prodhimit.Shpenzimet,pra,janë elementet e harxhuara në procesin e prodhimit të

shprehura në vlerë pa marë parasysh rezultatin afarist,të cilët janë sirezultat dhe

pasojë e njësive të realizuara prodhuese në afarizmin e ndërmarrjes.

Në literaturën ekonomike ekzistonnjë numër i madh I përkufizimeve,por këtu dotë

vecojmë disa prej tyre:

Eugen schmalenbach-u:shpenzimet I përkufizon si vlerë e harxhuar për

prodhimin e sasive të caktuara të njësive prodhuese,kurse K.Melleroëicz:si

harxhim i të mirave materialepër realizimin e njësive të caktuar të

efekteve(sipasS.Kkukuleqës,1963).

Shpenzimet,sipas sh.Bbiqit,paraqesin shlyerje me vetëdije në procesin e

prodhimit dhe atë,me qëllim që,në vend të tyre,të fitohen prodhime më të dobishme

apo efekte të tjera,ëe do të thotë”mbivlera të punës,në realitet,rrogat e

puntorëve,dhe bruto rroga që u takon puntorëve ,por vetëm nje pjesë e

përllogaritur si shpenzim,sipas normave të regullores për rrogat e puntorëve”.

Ndarja e Shpenzimeve

.Pasi që thamë më nalt se shpenzimet kanë të bëjnë me pagesat e ndryshme të

cilët I paguan me rastin e angazhimit të faktorëve të prodhimit,ato kalsifikohen

edhe ne disa grupe te që në vazhdim do ti cekim.

Shpenzimet mund të sistemizohen sipas kritereve të ndryshme:sipas

vendit,sipas kohës të cilët I përkasin,sipas mundësisë së ndikimit në to.

Kriteriumet kryesor të ndarjes së shpenzimeve.

Kriteret e shpenzimeve Llojet e shpenzimeve

Natyra e shpenzimeve 1.Shpenz. e lëndës së punës2.—e mjeteve të punës 3.e punës4.Shërbimeve të huaja

Norma e shrytëzimit të kapacitetit 1.Shpeznimet fikse2.Shpenz. variabile

Mënyra e kalkulimit të cmim.të kostos 1.Shpenzimet direkte 2.Shpenzimet indirekte

Mënyra e evidentimit 1.Shpenzimet e tërësishme2.Shpenz. mesatare

Evidentimi dhe kontrolli I funksionit 1.Shpenzimet reale2.Shpenz. e planifikuara3.Shpenz. standarde

Funksioni 1.Shpenz. e prodhimtarisë2.Shpenz. e furnizmit3.Shpenz. e shitjes4.Shpenz. për zhvillim

1

1 Ekonomia e ndermarrjes Pr.dr.Mustafe Blakaj

3

Ne do të ndalemi te shpenzimet e normës së shfrytëzimit të kapacitetit te cilat

ishin:

Shpenzimet fikse

Shpenzimet variabile

Është e nevojshme që në vecanti të shqyrtohen ndryshimet e shpenzimeve të

përgjithshme,plotsuese,mesatare, dhe kufizuese nvarësisht nga shfrytëzimit të

kapaciteteve.Kjo është e rëndësishme për politikën e cmimeve shitëse, udhëheqjen

e politikës për shrytëzimin e kapaciteteve dhe zgjdhjen alternative të cilat

paraqiten në ndërmarrjet afarsite.

Shpeznimet fikse

Shpenzimet fikse janë ato shpenzime të cilat në të shumtën e tërësishme nuk

ndryshojnë nga noram e shfrytëzimit të kapaciteteve.Këtu bëjnë pjesë,amortizimi I

përkohshëm,shpenzimet për mirëmbatjen investive të mjeteve të punës,premitë për

sigurim etj.Këto shpenzime janë të varura nga madhësia e kapaciteteve të aritura

dhe gadishmërisë së përhershme tëndërmarrjes për afarizëm të sukseshëm.

Një pjesë të shpenzimeve fikse është në ritje të përhershme në shpenzimet e

tërësishme të ndërmarrjes, për shkak të ritjes së mekanizmit dhe automatizmit të

prodhimtarisë,administrimit dhe veprimtative tjera të ndërmarrjes.

Duke u rritur përgaditjen dhe kapacitetin e ndërmarrjes, ndryshojnë edhe

shpeznimet fikse dhe se në kuadër të këtij grupi shpenzimeve dallojmë

Shpenzimet absolutikisht fikse

Shpenz. Relative fikse

Shpenzimet absolutikisht fikse janë shpeznime të kapacitetit ekzistues, të cilat

krijohen me vetëngritjen e ndërmarrjes, pavarësisht se a prodhohet dhe a

shfrytëzohen kapacitetet apo jo.Nuk ndryshojnë si shpenzimet e tërësishme, por si

shpenzime fikse mesatre janë në kahje të kundërt nga shfrytëzuesit e

kapaciteteve.Në këto tabela janë dhanë shpzimet apsol. Fikse dhe shpenz mesatare.

Shpenzimet fikse

3

SHAF

100 200 300 400 500 Njësi të prodhuara në tonelatë

Shpenzimet mesatare

2000

1500

1000

500

20

15

10

5 Shmt

100 200 300 400 500Njësi të prodhuara në tona (Q)

Shpenzimet relativisht fikse janë shpenzime plotsuese fikse, të cilat ndryshojnë

edhe kur ndryshojnë parapërgaditja e ndërmarrjes në kuadër të kapaciteteve

ekzistuese dhe kur zgjerohen kapacitetet.Të parat janë janë të lidhura ngusht me

parapërgaditjen e afarizmit me kapacitete ekzistuese,kurse të dytat me ngritjen e

kapaciteteve ekzistuese.Cdo ngritje e kapaciteteve të reja dhe zgjerimi I atye

ekzistuese, nxit shpenzime plotsuese fikse.

Duke kaluar nga faza më e ulë në atë më të lartë të gadishmërisë,rriten edhe

shpenzimet fikse,por edhe me kalimin nga faza më të lartë në atë me të ultën, ato

zvogëlohen.

3

Ato shpenzime ndryshojnë ashtu sic ndryshojnë fazat e gatishmërisë, ato fikse janë

në një zonë të caktuar, kurse ato relative janë në raport me zonat tjera prandaj,

ede I quajmë shpenzime raltivisht fikse.Me nocionin shpenzime relativisht fikse

nënkuptojmë shpenzimet plotsuese fikse.

Shpenzimet mesatare relativisht fikse zvoglohen me ritjen e

shfrytëzueshmërisë së kapaciteteve në suaza të të njejtës zonë të gatishmërisë,

kurse rriten me zvoglimin e shfrytëzimit të kapaciteteve.Duke kaluar në zonën më

të lartë, ato riten me të madhe, kurse pastaj me rritjen e shfrytëzueshmërisë së

kapaciteteve ato zvoglohen.Ma qartë janë të dhënë me grafikone.

Zonat e gadishmërisë Vëllimi I prodhimit Niveli I Shfry të

kapac (Q%)

Shpen e përgj Rela

fiks.den

Shpen.mesat.rel.fikden/1pal

1 0.0 5000000 5000000

4000 10 5000000 1250

8000 20 5000000 625

10000 25 5000000 500

10001 45 8000000 800

12000 50 8000000 667

16000 60 8000000 500

20000 60 8000000 400

20001 70 10000000 500

24000 85 10000000 417

28000 100 10000000 357

Shpenzimet relativisht fikse

10 16 24 32 40

Gadëshmëria e mjeteve prodhuese në mijëra palë

Dinamika e shpenzimeve mesatare relativisht fikse

1600

1400

1200

1000

800

600

400

200

8 16 24 32 40

Gadëshmëria e njësive prodhuese në mijëra palë (Q)

Shpenzimet Variabile

3

Të gjitha shpenzimet variabile nuk ndryshojnë ashtu sic që ndryshojnë njësit

prodhuese.disa prej shpenzimeve ndryshojnë në mënyrë proporcionlae me njësit e

efektit,kurse disa më shpejt,apo me ngadalë.Duke pastur këtë parasysh shpenzimet

variabile mund të ndajmë në:

Shpezime variabile proporcionale

Shpenz. Variab. Progressive

Shpenz.Variab degresive

Shpenzimet variabile proporcionale vecori te kto është qëndrueshmëria e tyre

lineare apo proporcionole ndaj ndryshimit të shfrytëzimit të kapaciteteve.Nëse

njësit e prodhimit riten për 30% atëhere edhe shpenzimet variab prop.riten 30%

kurse nëse sasia e prodhimit zvoglohet për 15 %edhe ato zvoglohen për 15%.Kjo

është dhënë në rastin konkret.

Vëllim.prodh në ton

Niveli I shfryt. Të kapacit

Shpenz. Mesat. Variab.prop (Sh.Vp)

Shpeznime variab prop. (Sh.Vp)

0 0 1000 -------

4000 20 1000 4000000

8000 35 1000 8000000

12000 50 1000 12000000

16000 75 1000 16000000

20000 90 1000 20000000

24000 100 1000 24000000

Dinamika e shpenzimeve variabie proporcionale

45

40

35

30

25

20

10

8 16 24 40

Njësit e prodhuara në mijëra tonë(Q)

Dinamika e shpenzimeve

1200

1000

800

600

400

200

8 16 24 32 40

Njësit e prodhuara në mijëra tonë(Q)

Shpenzimet variable progressive karakterizohen me shtim më dinamik nga shtimi I

prodhimit.

3

Shpenzimet progressive zakonisht manifestohen me rastin e:

Punës,jashtë orarit të punës.

Mirëmbajtjes për ngarkimin e kapciteteve,

Shërbimeve plotësuese për shërbimin e shitjes.

Dinamika e shpenzimeve variabile progresive

Vëllimi I prodh.në ton(Q)

Niveli I shfryt të kapac. (Q%)

Shpenz.varia.prog gjiths.(Sh.Vpgj)

Shpenz.variab prog

mesata.(Sh.Vin)

0 0 - -

10 16.7 400 40

20 33.3 1000 50

30 50.0 2100 70

40 66.7 5000 125

50 83.3 8000 160

60 100 12000 200

Dinamika e shpenzimeve të gjithëmbarshme variab-progresive

14000

12000 . .

10000

8000

6000

4000

2000

10 20 30 40 50 60

Vëllimi I prodhimit në tona

Shpenzimet variabile degresive janë ato shpenzime të cilat në masë të madhe

shtohen më ngaldalë se sa shtimi I vëllimit të prodhimit(koeficienti I regibilitetit

tek këto shpenzime është:Kr>1).Shpenzimet variabile degresive për një njësi të

prodhimit zvogëlohen me shtimin e vëllimit të prodhimit.P.sh.me ritjen e shfrtëzimit

të kapaciteteve të makines rritet edhe harxhimi I energjisë së repartit,por ai

harxhim rritet më ngadalë,pasi zvogëlohen lëvizet e pashfrytëzuara të makinës.

Shpenzimet variabile degresive zakonish janë:

Punës,jashtë orarit të punës,

Mirëmbajtjes për mbinagrkimin e kapciteteve,

Shërbimeve plotësuese,për shërbimin e shitjes etj.

Dinamike e shpenzimeve variabile degresive në ndërmarrje

Vëllimi I prodh.në Niveli shfrtëz. Të Shpenz.Variab.degres.gjths.(Sh.Vdgj) Shpenz.variab.degre.për

3

copë (Q) kapac.(Q) njësi (Sh.Vdgj)

0 0 - -

10 16.7 1250 125

20 33.3 2000 100

30 50.0 2400 80

40 66.7 2600 65

50 83.3 2750 55

100 2820 47

Dinamika e shpeznimeve të gjithmbarshme variabile degresive

3000

2500

2000

1500

1000

500

250

10 20 30 40 50 60

Njësit e prodhuara në cope

Dinamika e shpenzimeve mesatare variabile degresive

120

100

80

60

40

20

10 20 30 40 50 60

Njësit e prodhuara në copë (Q)

Qëllimi I ekonomisë së ndërmarrjes është që të kijet më pak shpenzime e më

shumë fitim.Nga mungesa e materialit jemi munduar që të nxjerim maksimumin

tonë nga literatura e poshtë përmendur. Cdo vëretje dhe përmirsim nga ana e

Profesorit do të jetë të mirëseardhur për esperiencën e mëtutjeshme e cila do të

më ndihmoj qe në të ardhmen sadopak të jem më I kopmletuar në këtë aspekt

Materiali I përdorur

3

Ekonomia e ndërmarrjes Dr. Nexhbi Veseli Tetovë (1998)

Ekonmia e ndërmarrjes Dr. Ismet Begu Prishtinë (1995)

Ekonomia e ndërmarjjes Prof.dr Mustafë Blakaj Prishtinë (2000)