1

BERGAMA GREENHOUSE PROJECT - BUSİNESS PLAN

10.11.2005

2

1- Yönetici Özeti

Ege Denizi yakınında bulunan Bergama bölgesinin çeşitli termal su kaynakları bulunmaktadır. Bunlar geçmişte ve halen sağlık tesislerinde kullanılmaktadır. Son zamanlarda Ticaret Odası aracılığıyla Bergama ve Dikili bölgede modern sera yetiştiriciliği geliştirme girişiminde bulunmuşlardır. Bu rapor şu soruyu cevaplandırmaktadır: bu tür bir girişim karlı mıdır ve yapılabilir mi? Karlılık ve yapılabilirlilik ile ilgili olarak cevap açıkça evettir. Teknik olarak da jeotermal ısıtma kullanmayla ilgili bir kısıtlama yoktur. Bu kısıtlama yetiştirme açısından yoktur, çevre açısından değil. Hesaplamada kötümser yol takip edilmektedir. Ancak; bölgede Hollanda’ya göre %15-20 daha fazla güneş ışığı ya da radyasyon vardır. Böylece doğru şartlar altında %15-20 daha fazla üretim olacaktır. Bu durum henüz göz önünde tutulmamaktadır çünkü verimliliği arttıracak teknikler son derece karmaşıktır ve ayrıca tüm yetiştirme faktörlerinin dengede olması gerekmektedir. Ancak bölgedeki ekstra ışığın başlangıçtan itibaren beş yıl içinde kullanılacağını düşünmek pek gerçek dışı olmaz. Tüm doğal avantajların yanı sıra deneyimli profesyonellerin projeyi yürütmesi büyük önem taşımaktadır. Deneyimli yöneticileri bulmak kolay değildir ve bu kişiler ancak tüm üretim tesisleri optimal durumda olduğunda ve yatırımcılarla uyum içinde yani güven içinde çalışabileceklerinde işbirliğine hazır olurlar. Birkaç nedenden dolayı yüksekliği 5.5 metre olan ve parlak yaz güneşine karşı koruyucusu olan camdan bir serayı inşa etme önerisi ortaya çıkmıştır. Substrat yetiştirme sonuçları önemli derecede etkilemektedir. Araştırılan seçenekler içinden ve kötü hava senaryoları da göz önünde tutulduğunda iki ürün istikbal vaat etmektedir: kırmızı biber ve aralara dikilen salkım domates. Bu ürünlerde yatırım geri dönüşünün (karlılığının) %25 ve %26 olması beklenmektedir. kiraz domates ve salkım domateste oranlar %23 ve %24 tür. Yatırım sermayesi geri dönüşü sadece gülde %19 tur, ama bu bile Hollanda standartlarına göre iyi bir sonuçtur. Hesaplanan verimlerde, Antalya ve Dikili-Agrobey’deki mevcut verimler çıkış noktası olarak ele alınmaktadırlar; ancak, daha yüksek bir ışık iletimi olan bir serada CO2 ekipmanı ve doğru substrat ile, deneyimli bir üretici %15-25 daha fazla bir yüzde elde edebilir, ancak bu potansiyel verime göre hesap yapmak çok spekülatif olabilir. Gene de yakın gelecek için iyi bir hedeftir.

3

2- Giriş İzmir ve Bergama’daki hava modern sera yetiştiriciliği için çok uygundur. Bu bölgedeki jeotermal sıcak suyun, ucuz ve iyi iş gücünün varlığı rekabet gücü yüksek projeleri geliştirmeyi ilginç hale getirmektedir. Ayrıca doğal avantajların kar elde etmek için kullanımını mümkün kılmaktadır. Ancak bu göründüğü kadar kolay değildir. Bunun için bir Pazar var mıdır ve yönetim müşterilerin yüksek beklentilerini karşılayabilir mi? Bu rapor bu soruları cevaplandırmaya çalışmaktadır. İzmir’in hava verileri Ortalama sıcaklık Ortalama Nem Güneş ışığı (saat) Ocak 8.6 74 4 Şubat 9.4 71 5 Mart 11.3 68 6 Nisan 15.6 66 8 Mayıs 20.5 62 9 Haziran 25.1 55 11 Temmuz 27.6 52 12 Ağustos 27.1 53 12 Eylül 23.4 58 10 Ekim 18.4 66 7 Kasım 14 73 5 Aralık 10.4 75 4 2005 in başından itibaren Taç şirketinden Ali Murat Aksu Wellantcollege ile temas kurdu ve İzmir Ticaret Odası adına Hollanda’dan deneyimli bir yetiştirici bulup bulamayacağımızı sordu. İzmir ve Bergama Ticaret odaları Türkiye’de jeotermal enerji kullanarak modern bir sera üretiminin teknik imkanlarını zaten incelettiriyorlardı. Türkiye’nin büyük bir jeo-termal ısıtma potansiyeli vardır ve Bergama-Dikili bölgesinde 400 000 000 kcal/h mevcuttur. Teknik çalışmanın analizinden üretim bilgilerinin dikkate alınmadığı ortaya çıktı. Halbuki üretim verileri herhangi bir planın ana bölümünü oluşturmaktadır. Ayrıca teknik plan modern sera yetiştiriciliğinin esas noktaları ile uyumlu değildi. Hiçbir Türk ya da Hollandalı yetiştirici ya da yatırımcı bu çalışmaya dayanarak ve uygun bir kar tahmini yapmadan hiçbir sera üretimine Türkiye’de yatırım yapmaz. İyi bir fizibilite çalışması olmadığından Wellantcollege Hollanda hükümetinden ajansı EVD vasıtasıyla Türkiye’deki potansiyel yatırımcılara fizibilite çalışmasının oluşturulmasında destek sağlamasını istedi. Bu destek PESP programı altında olacaktı. Haziran 2005 te Wellantcollege-Taç şirketi-Dalsem seraları-Rijk Zwaan Seeds konsorsiyumu İzmir Ticaret Odası üyeleri adına bu fizibilite çalışmasını yapma onayını aldılar.

4

Fizibilite çalışması İzmir Ticaret Odası üyelerine Kasım ya da Aralık 2005 te sunulacaktır. Bundan sonra Türk girişimciler Avrupa pazarı için modern sera üretimine girip girmeyeceklerine ve Hollandalı yetiştiricilerin ya da yöneticilerin bu projeye girip girmeyeceklerine karar verebilirler. İzmir ve Bergama Ticaret Odaları bu amaç için 170 hektarlık bir alan ayırmışlardır. Bunun 50 hektarı endüstriyel amaçlar için düşünülmüştür. Bu çalışma 5 hektarlık alanlar üzerinde 4 farlı ürün için 4 farklı iş planı oluşturmaktadır. Bunların her biri farklı bir imkanı ve farklı karlılık oranlarını göstermektedir. Seçilen ürünler Avrupa pazarında büyük potansiyele sahip ürünlerdir: bu ürünler için yüksek bir talep olacağı kesindir ve bu ürünler şunlardır: salkım domates, kiraz domates, biber ve gül. Projede amaç mümkün olan en yüksek kar marjını elde etmek ve Avrupa Pazarına en yüksek standartta ürün sunmaktır. Bunun için tipik Türk USP ler (eşsiz satış noktaları) kullanılacaktır: Bu bölge için bunlar şöyledir: iyi beceri sahibi ucuz iş gücü, yeterli ışık sağlayan iyi iklim ve Avrupa pazarının şartı olan sürekli üretim, jeo-termal ısıtmayla ucuz ısıtma ve pazarın göreceli olarak yakın olması. Çalışmada belirtilen ürünler Avrupa Birliğinin herhangi bir köşesine üç gün içinde ulaşabilirler. Bu da kamyonla taşıma maliyetini düşük bir rakam olan 18Eurocent/kg’a getirmektedir. Bu çalışma diğer projelerde eksik olan bir şeyi sağlayacaktır: uygun bir üretim ünitesi ve yetkin bir yönetim. Ancak bu iki unsur sağlandığı sürece mümkün olduğunca yüksek bir yatırım karlılığı sağlanabilir. Modern seracılıkta üretim tesisinin tasarımını müşteri belirlemektedir. Müşteri genelde yüksek tedarik standartları olan bir süper market zinciridir ve süper marketler tedarikte tüm yıl boyunca güvenilirlilik ve tutarlılık beklerler. Sonuç olarak, en iyi üretim yöntemi biyolojik üretimdir. Bu sebzeler için zor değildir ama güller için mümkün değildir. Güneşten gelen IŞIK bitkinin suyu ve karbon diyoksidi klorofil ya da şekere dönüştürdüğü enerjidir. Işık ve üretim arasındaki ilişki 1:1 dir. Bu şu anlama gelir: eğer bir bitki %1 daha fazla ışık alırsa, o zaman %1 daha fazla kuru madde ya da şeker üretecektir, yani üretim %1 artacaktır. Bu şu anlama da gelmektedir: karbon diyoksit üretim için vazgeçilmezdir ve üretim araçları dışında bırakılamaz. Türkiye’de ışık sonbahar, kış ve ilkbaharda kısıtlayıcı bir faktördür. İnsan gözü için görünür olan güneş ışığı bitki için aynı değildir; bizim gözlerimiz kızıl ötesi ışığı gün ışığı olarak görür halbuki bir kış gününde eğer ışık 100J/m² nin altındaysa bitki yeterince ışık alamaz ve sonuçta hiç aktif olamaz. Özümsemek yerine bunun tam tersini yapar. Bu nedenle seracılıkta ışık yerine foto-aktif radyasyondan bahsediyoruz (PAR). PAR ya da ışık açısından, bir seranın ışık iletimi bir bitkinin PAR alımı açısından önemlidir. Burada büyük farklılıklarla karşılaşırız: ince inşaat parçaları olan en modern bir cam sera %77 lik bir ışık iletkenliğine sahipken her türdeki plastik seraların ışık iletkenliği %70 in altındadır. Eğer bu tür bir plastik sera bir yaşından büyükse, kirliyse ve içinde buğulaşma varsa bu ölçüm %50 ye kadar düşmektedir. Bu nedenle kış başlamadan önce çatının temizlenmesi Türkiye’de gereklidir. Bu şu

5

anlama gelmektedir: Türkiye’deki bir üretici sera inşaatı tipi nedeniyle üretim=aynı üretim maliyetlerinde para kaybetmektedir. Bu proje yerine yakın bir seracılık şirketi olan Agrobey modern bir sera projesidir ve tek tabakalı plastik serada yılda metre kare başına 40 kg domates üretmektedir. Aynı ürün için Hollanda’daki ortalama verim yılda metre kare başına 60 kg ve suni ışık olarak bir sürü lamba kullanan Amerikalı üreticiler için bu rakam 80 kg olmaktadır. Agrobey karbon diyoksit takviyesi yapmamaktadır. Böyle bir takviye üretimi %15 civarında arttırmaktadır. Wellantcollege’de Hollandalı üreticiler eğitilmektedir ve pazara nasıl cevap vereceklerini, nasıl mümkün olan en yüksek karla üretim yapacaklarını ve üretim sürecini sürekli olarak nasıl iyileştireceklerini öğrenmektedirler. Diğer konsorsiyum partnerleri ile birlikte üreticilerin başarılı olmasını ve kar elde etmesini sağlayacak tüm faktörleri belirledik. Bu faktörler iş planında açıklanmaktadır.

3- Pazar Analizi 3.1. Avrupa Birliğinde Taze Ürünler Pazarı Bu raporda incelediğimiz ana ürün olan domatesin AB içindeki tüketimi yılda kişi başına 19 kg. dır. Avrupalıların %5-95 i düzenli olarak domates yemektedirler. Ancak kıtada bu konuda açık bir farklılık vardır. Kuzeyde domatesler daha çok salata ve sandviçlerde ham olarak görünmekte ve Güney Avrupa’da ise soslarda ve çeşitli pişirilmiş yemeklerde kullanılmaktadırlar. Ortalama olarak her İtalyan yılda 75 kg her çeşit domates yemektedir. Kuzey Avrupa’da piyasanın büyümesi için büyük bir potansiyel vardır. Avrupa ve Kuzey Amerika’daki domates tüketimi yılda 71 milyon tondur. Bu da 6.2 milyar dolarlık bir Pazar değerini göstermektedir. Aynı durum biraz daha az da olsa biber için de geçerlidir (Kaliforniya tipi). Biberin nakliyesi havadan da olabilir çünkü bu ürün göreceli olarak hafiftir ve dünya çapında Pazar potansiyeli domates pazarının yarısı kadardır. Ancak biberin ağırlığı sayesinde Türkiye’den gelen bu ürün tüm dünyaya satılabilir. Tüm dünyada biber satış miktarı 2.5 milyar dolardır. Güller için durum farklıdır. Güller iki bölüme ayrılmaktadırlar:

Çay gülleri ya da büyük kafalı güller: bunlar çiçekçiler için yüksek kalitede güllerdir. Kolombiya, Ekvador ve Hollanda’dan gelmektedirler ve fiyatları yüksektir. Dünya çapında değerleri 1 milyar Eurodur.

Sevgili gülleri ya da küçük kafalı güller çeşitli pazarlarda satılırlar ve fiyatları düşüktür. Afrika ve İsrail’de üretilirler. Tüm dünyadaki değerleri 1 milyar Eurodur.

6

Bu proje için sadece çay gülü pazarı ilginçtir çünkü Afrika’dan gelen son derece düşük fiyatlarla rekabet etmek modern bir üretim biriminde zordur. Böyle bir birim daha yüksek fiyatlı olan çay gülü pazarı için daha iyi üretim yapabilir. 3.2. Rekabet sebze için AB pazarında en önemli rakipler İspanya ve Hollanda’dır. Güller için ise Güney Amerika ve Hollanda’dır. İspanya daha ucuz domates ve biber üretebilir ve kışında üretim yapabilir. İspanya’nın özellikle biberde kalıntılarla ilgili olarak problemi vardır. Hollanda yüksek fiyatla yüksek kalite üretmektedir ve Aralık, Ocak ve Şubatta üretim yapmamaktadır. Bunu da Pazar pek sevmez. Türkiye eşsiz satış noktalarını aşağıdakileri üreterek kullanabilir ve rakiplerine üstünlük sağlayabilir: tüm yıl boyunca hep aynı kalite ve miktar kalıntı yok makul fiyatlar

Türkiye’nin Hollanda’ya göre daha düşük işgücü maliyetleri ve ısıtma maliyetleri vardır. Ancak nakliye ve yönetim masrafları biraz daha yüksektir. Aynı şey güller için de söylenebilir. Anca güllerin hava yolu ile taşınması gerekmektedir çünkü yüksek kalitedeki güller sadece taze iken satılabilirler ve kamyonla nakliyede tazelik garantilenemez. Güller Türkiye’de de suni ışık gerektirmektedir. Kışın yeterli üretim yapabilmek için Hollanda ve ABD de olduğu gibi 8000 lux gerekmektedir. 3.3. Pazarlama Planı: Tüm bahsedilen ürünlerin pazarlanması için en iyi dönem kış ve ilkbahardır. Hollanda, Almanya, Rusya veya Avrupa’da başka yerlerde Türkiye’den taze ürün satın almak isteyen çok sayıda tüccar vardır. Hage ya da Greenery ticaret ortağı olarak önerilebilirler ancak diyelim ki Münih’te daha iyi bir partner bulunabilirse, nakliye zamanı ve böylece maliyetler azaltılabilir. Çiçeklerde durum daha da kolaylaşabilir: ithalatçılar ve mezatçılar Hollanda’da çiçekleri kendi kanallarından almak için savaşmaktadırlar ve bura da Almanya ve Rusya’daki müşteriler daha iyi kar marjları sağlayabilirler. Projeyi güvenilir ve iyi oturmuş bir partnerle başlatmak önerilir çünkü böylece yatırımcı ve bankalar için teminat yaratılmış olur.

7

4- 5 Hektarlık Alan İçin Plan 4.1. Yer Proje alanı Sağancı yakınında Bergama’dadır. Doğu-Batı yönünde toprakta önemli eğimler yoktur; ancak kuzey-güney yönünde tesviye edilmesi gereken %5 lik bir eğim görüyoruz. İş planında öngörüldüğü gibi farklı yüksekliklerde ve 5-10 hektar büyüklüğünde parselleri olan teraslar ile tesviye yapmak mümkündür. Bu planda her dört seçenek için de toprakta değil substratta yetiştirme söz konusu olduğundan toprak kalitesinin büyük bir önemi yoktur. Toprak sadece inşaatı taşımak açısından önemlidir. Sulama suyu için yakınlardaki bir ırmaktan günde 2000 metre küplük su sağlanabilir. Bu 10-15 hektar için yeterlidir. Eğer 120 hektarlık alanın tümü üretim yapacaksa, o zaman daha fazla suya gerek vardır. Günde hektar başına 120 metre küp olabilir bu ihtiyaç. İzmir Ticaret Odasının yaptırdığı teknik konularla ilgili rapor kuyu açarak, tüm bölge için yeterli sulama suyu elde edilebileceğini göstermiştir. Bu suyun kalitesi analiz edilmiştir ve bu suda sadece yüksek miktarda bor bulunmuştur. 4.2. Seralar Girişte de bildirildiği gibi, ışık ya da PAR (fotoaktif radyasyon) seraların yapısını ve tavanını ve korunmasını belirlemektedir. Bunların hepsinin mümkün olduğunca minimum düzeyde olması gerekmektedir. Böylece seralar mümkün olduğunca fazla ışık alabilsinler çünkü %1 daha fazla ışık %1 daha fazla üretim anlamına gelmektedir. Bu konuyla ilgili olarak seralar sürekli olarak iyileştirilmektedirler: inşaat parçaları daha hafiflemektedir ve materyaller daha fazla ışık iletimi sağlamaktadır. Sera içinde uygun iklim sağlayabilmek için tavan ile ürün arasında bir iklim tamponu oluşturmak gerekir. böylece saatte 2 dereceden fazla sıcaklık artışı ile baş edemeyen tesislerde hızlı dalgalanmalar azaltılmış olur. Bir serada tampon ne kadar fazlaysa tesisin ışık ve nem gibi doğal üretim faktörlerini kullanması o kadar kolay olur. Bu da önerilen seranın 5.50 m lik yüksekliğini açıklamaktadır. Havalandırma için ise her biri üç tabaka camlı olan iki taraflı yarım menfezler seçilmiştir. Bu tür havalandırma önerilen biyolojik üretim için gerekli böcek ilaçlarını mümkün kılmaktadır. 5 hektarlık sera için altı bölümün olması en iyi çözümdür. Güllerin metre kare başına ek olarak 8000 –lux’e ihtiyacı vardır. Bilgisayar tüm iklim faaliyetlerini kontrol etmekte ve kaydetmektedir.

8

Bu bölgede sık oluşan depremlerin de aynı büyük fırtınalar gibi seralar üzerinde etkileri vardır: cam hasarı çok azdır çünkü seralar çekme gücüne dayanarak tasarlanıp hesaplanmaktadırlar. Pakistan’daki son depremde tam deprem merkezinde inşa edilmiş sera hazar görmemiştir. 1994 Los Angeles depreminde de seralar etkilenmemiştir. 4.3. Seranın Tavanı “Cam veya Plastik” tavan arasında bir seçim yapılabilir. Modern “Venlo” stilindeki can seraların iki tabakalı şişirilmiş plastik veya hatta ek tabakalı plastiğe göre daha fazla ışık sağladığı bilinmektedir. Buradaki ilke şudur, düşük ışıklı dönemlerde her %1 daha fazla ışık için %1 daha fazla üretim olacaktır. Bir ışık ölçerle bu kolayca ölçülebilir. Bazı hava şartlarında poly (plastik örtülü) seralar buharla kaplı olurlar ve değerli ışığı daha da azaltırlar. Plastik tabakaların iç kısımlarında oluşan buhar nedeniyle kaybolan ışık miktarının ölçümü zordur. Ontario’lu bir sebze yetiştiricisi iki tabakalı plastiğe göre modern cam serada %20 daha fazla verim elde etmiştir ve camda en üst kalite domates de daha fazla üretim olmuştur. Modern cam tüm üretim dönemi boyunca daha iyi kalite ve verim sağlamaktadır, bu özellikle düşük ışıklı dönemlerde gerçekleşmektedir. Serayı camla mı yoksa plastikle mi kaplama kararı genelde hektar başına yatırım maliyetine dayalıdır. Geçmişte örneğin Kanada-Leamington’daki sebze endüstrisinin başarısının sırrı hektar başına mümkün olan en düşük maliyetle mümkün olan en fazla miktarda hektarı ele almaktı. Bazı durumlarda yakıt maliyetini azaltmak için ürününüzü daha sonra ekebilirsiniz. Oldukça düşük enerji maliyetiyle, düşük maliyetli sezon işçileriyle ve bir sezona bağlı piyasa ile, bu strateji üreticilerin çok işine yaramıştır. Son 10 yılda üreticilerin birçoğu çok başarılı olmuşlardır. Bugün üreticinin iş stratejisini oluşturması açısından karşılaştığı farklı dış zorluklar vardır. Son yıllarda enerji maliyetleri artmıştır. Enerjinin ilerisi istikrarsız görünmektedir. Pazar ise tüm yıl boyunca yüksek kalitede sebze tedariki istemektedir. Sebzelerin tüm yıl boyunca üretimi için kojenerasyon elektrik iyi bir seçim olarak görünmektedir. Yükselen enerji maliyetleri nedeniyle aşağıdakileri içeren yeni bir strateji geliştirilebilir:

1- üretilen birim başına enerji maliyetini azaltmak için hektar başına verimi ve kaliteyi arttırmak

2- sıcak su ısıtma sistemi 3- gaz borusu kondansatörü etkinliği arttırmakta, CO2 kullanmakta ve ısıtma

maliyetini azaltmaktadır. 4- Nemi azaltmak, ısıtma maliyetini azaltmak ve suyun geri dönüşümünü

sağlamak için hendek yapmak 5- Termal/gölge perdeler 6- Çifte odalı hendekler

9

7- Kojenerasyon 8- Tüm yıl boyunca üretim (müşteriler yıl boyu tedarik talep ediyorlar)

Enerji perdesi ve çifte odalı hendekleri olan cam seraların birim başına enerji maliyetini %30 azaltma potansiyelleri vardır. Geçmişte düşük maliyetli enerji nedeniyle bu konu şimdiki gibi bir problem değildi. Enerji tasarrufu yapmanın diğer bir yolu ise kazandan gelen ısıyı gündük vakti karbon diyoksik üretilirken depolamaktır. Depolama tankından gelen ısı gece kullanılmalıdır. Buradan elde edilecek tasarruflar önemli miktardadır, ancak sadece doğal gaz ya da gaz yağı gibi temiz yakıt kullanıldığında elde edilebilmektedir. Bir yatırım olarak cam hektar başına daha fazla sermaye gerektirecektir. Sera binalarının fiyatları proje ebadına göre değişmektedir. Modern 5 hektarlık bir cam inşaat projesi (genişlik 8.0-9.6-12.8) metre kare başına 12.50 dolarlık bir ek yatırım ve ayrıca metre kare başına 5 dolarlık bir gölgelik yatırımı gerektirecektir. Bu yaklaşık bir fiyattır çünkü cam seralarda metre kare başına fiyatı indirme ve yükseltme seçenekleri vardır. Bu hektar başına 175.000 dolarlık bir ek yatırım anlamına gelmektedir. Hektar başına ek yatırımı haklı kılabilmek için öncelikle artan geliri gözden geçirmemiz gerekir. cam sayesinde üretici hektar başına cirosunu %20 arttırabilir. Geçen sene seraların kaplanması önemli bir sorun olmuştur. Birçok ülkedeki Sağlık ve Güvenlik kuruluşları işçileri korumak ve seraları poly (naylon sera örtüsü) için yeni prosedürler gerektirmektedirler. Kanun birkaç yıldır var olduğu halde, hükümet işçilerin düştüklerini yaralanmalarını engelleyen bir güvenlik giysisi giymelerini şart koşan bir kanun uygulamaya karar vermiştir. Bu şart ise bazı durumlarda seraları poly ile kaplama maliyetini arttırmıştır. Petrol fiyatları istikrarsız olduğundan, plastik fiyatları gelecek yıllarda artacaktır. Şu andaki poly fiyatları hektar başına yaklaşık 38.800 dolardır (31.000Euro) ve beş yılda bir değiştirilmelidir. Böylece 15 yıllık dönem için poly maliyeti hektar başına 116.400 Dolar (93.000 Euro) olmaktadır. Eğer uzmanlarında tahmin ettiği gibi petrol fiyatları arttığında bu miktar daha da yükselecektir. Termal perde maliyetini göz önünde tutulmadığında, cam ya da poly ipotek dönemi boyunca aynı kalmaktadır. Göz önünde tutulacak diğer mliyetler ise aşırı buharlaşma nedeniyle bitki kaybıdır. Sera içinde nem hem faydalı hem de zararlıdır. Optimum bir şekilde bitkinin yetişmesi için nemin kontrol edilmesi gerekir. Substratlı hendekler son yıllarda seralarda ve özellikle poly kaplı seralarda nemin kontrolü için çok iyi bir araç olmuşlardır. Genelde poly kaplı yerlerde nem kontrolü cam seralara göre daha zordur ve ek ısıtma ve havalandırma maliyeti getirir. Bu ölçülmesi zor olan bir faktördür ama gene de göz önünde tutulmalıdır. Aşırı nem düzeyleri hastalığa neden olabilir. Yüksek nemle ilişki hastalığın maliyetini ölçmek zordur. Bunlar camın poly ile karşılaştırıldığında sahip olduğu ekonomik avantajlardır. Bir sigorta politikası olarak göz önünde tutulması gereken diğer bir faktör ise yatırımınızın geri satış değeridir.

10

Hiç birimiz yaralandığımızda ya da sağlığımız bozulduğunda ne olacağını düşünmek istemez. En son model cam seralar işyerinizi satmak durumunda olduğunuzda değerlerini muhafaza ederler. İlerisi için çevre koruma en önemli iş konularından biridir. Üreticiler için suyun geri dönüşümü ile ilgili tarih belirleyen bir yeni kanun uygulanmaktadır. Buna benzer bir kanun ise polynin atılması ile ilgili olarak çıkacaktır. Gittikçe çevre bilinci artan bir ortamda polyi çöp doldurma alanlarına atmaya devam edemeyiz. Bugüne kadar çevre dostu bir sanayi olduk ve yeni nesillerinin istikbalinin garantiye alınması için bu imajın korunması gerekmektedir. Işıklar için kullanılabilir yan ürünleri CO2 ve ısı olan Kojenerasyon elektrik enerjisi sebze yetiştirme için en modern uygulamadır. Kojenerasyon bu raporda ele alınmamıştır ancak nihai planda bunun ele alınması önerilmektedir. Birçok Hollandalı üretici ve bir ABD li üretici ışık altında üretim konusunda inanılmaz sonuçlar elde ettiler (metre kare başına 80 kg domates). Işığın eklenmesi bitki aktivitesini arttırdığından, sera içindeki nem miktarı da önemli ölçüde artmaktadır. Venlo cam seralarla artan bu buharlaşma hızla yok olur, ve buharı toplamak için tasarlanmış çifte duvar hendekleri ile damlamadan yok olur. Eğer ışık düşünüyorsanız, cam mecburidir. Uluslar arası pazarlara ihracat yapanlar için küresel rekabet yeni bir sorundur. Meksiko komşusuna sevk etmek üzere şaşırtıcı miktarlarda sera inşa etmiştir. Bu pazarda rekabet edebilmek için daha yüksek kaliteli bir ürünle daha verimli olmamız gerekir. Hollanda’da yerel süpermarketlerde İspanya’dan ithal edilen biberler geçen ilkbaharda alınabiliyordu. Dünya gittikçe küçülmektedir. Küresel ekonomide rekabet edebilmek için üreticilerin en verimli ekipmanı kullanması gerekir. modern cam sera buna cevabı sunmaktadır. 4.4. Isıtma Bu projede seranın ısıtılması için Bergama’daki jeotermal su mevcuttur. Suyun sıcaklığı 90-100 derecedir. Bergama Ticaret Odası kaynaktan seraya nakliye borusunu inşa edecek ve işletecektir; bir eşanjör ve enerji sayacı yerleştirecektir. Buna göre üreticilerin cirolarının %1 ini artı nakliye sisteminin sermaye masraflarını ödemeleri gerekecektir. Bergama Ticaret Odasının inşaat ve işletme maliyeti tüm bölge için toplam 10 milyon Euro olarak hesaplanmaktadır. Eğer bir üretici kendi jeo termal sıcak su kuyusu ile ilgilenecekse, 5 hektarlık bir birim başına kuyu başına 330 000 Euro artı %1 belediye vergisi ödemek zorunda kalacaktır. Üretici için nakliye oda tarafından da ele alınsa kendi tarafından da ele alınsa jeotermal ekipman yatırımı aynı şeydir.

11

Hesaplarımıza göre Bergama ticaret odası üreticiden yılda metre kare başına 3.50 Euro jeotermal ile ısıtma için alacaktır. Bu durumda ortalama sera sıcaklığı 17-18 derece olacaktır. Toksik suyun seraya gelip ürüne ve ısıtma sistemine zarar vermemesi için termal su ile ısıtmada mutlaka bir eşanjör gerekmektedir. Bu tür bir ısıtma sistemi geleneksel yakıtlı ısıtma sistemine göre daha yavaş hareket etmektedir. Serada doğru ortam sıcaklığını yaratmak ısıtmanın unsurlarından biridir. Diğerleri ise göreceli nemi kontrol etmek ve bitkinin osmotik pompasının en iyi çalıştığı %75-80 düzeyine getirmektir. Geleneksel ısıtmanın diğer uygulaması ise yakma sürecinden CO2 almak ve bunu bitkilerin assimilasyonu (özümsemesi) için kullanmaktır (şekerin H2O ve CO2 den yapıldığını unutmayın). Sonuç olarak jeotermal ısıtmanın geotermal ısıtmanın içinde dahil olmayan CO2 nin eklenmesiyle gerçekleşmesi gerekmektedir. Sera içindeki ısıtma sistemi seranın tabanında tüp yollar halinde döşenmiş ve bitkiler arasında yerleştirilmiş tüplerle olacaktır. Bu aynı zamanda hasat ve ürün bakımı için de kullanılacaktır. Bazen bitkilerin başına takılan küçük bir tüp biki başlarının soğuk almaması için gerekebilir. Özellikle botrytis gibi hastalıklara karşı zayıf olan bitkilerde bu uygulanabilir. 4.5. Seranın İçinde Perde Perdenin üç fonksiyonu vardır: kışın enerji tasarrufu yapmak için, yazın özellikle bitkiler çok genç olduğunda fazla güneş ışığından korumak için özellikle bitkiler genç olduğunda nemi kontrol etmek için.

Enerji tasarrufu için sıkı bir perde gerekmektedir, ancak gölge için açık bir perde güneş ışığının yansıtılması için daha iyidir. İki ayrı perdenin yerleştirilmesi mümkündür ancak Bergama’daki jeo termal durumu düşünülecek olursa, her iki işi yapan tek bir perde önerilebilir. Perde uzmanları DLS-15 denen bir perde önermektedirler ancak XLS-15F de düşünebiliriz çünkü bu yüksek güneş ışınından daha iyi korur. 4.6. Substrat (topraksız tarımda kullanılan hindistan cevizi lifi/perlit/kaya yunu/volkanik tuf-pomza veya turf / yetiştirme ortamı) Sera üreticiliğinde substrat artık çok kullanılan bir unsur olduğundan beri hemen her ürünün belli bir tipte substrat tercih ettiği gelişmeler olmuştur: salatalık İzlanda’dan perlit, güllük Sri Lanka’dan hindistan cevizi turbası ve domatesler ise belli bir tipte kaya yünü tercih etmektedirler. Bu tercihin nedeni basittir: böylece ürün yatırılmış sermayenin geri dönüşü açısından en iyi performansı göstermektedir. Ancak substratla ilgili söylenecek başka şeyler de vardır:

12

Toprak içinde üretim toprağın bitkinin beslenmesine katılması demektir ve substrat ile çalışıldığında ise toprağın etkisi olmamaktadır. Eğer her şey yolunda giderse, yani üretici bitkinin ihtiyacı olanı tam olarak yaparsa, ürünün verimi %15 artacaktır. Bir substrat otomatik bir pilot değildir: tersine daha çok bir hastanede yoğun bakımda iş görür gibidir, ancak her şey yolunda giderse, sonuç çok tatmin edici olur. Ancak substratta toprağa göre daha fazla hata yapma olasılığı vardır çünkü substratların mutlaka bilgili bir üretici tarafından ele alınması gerekmektedir. Domateslerin kaya yününe ihtiyaçları vardır; perlit iyi değildir çünkü kökte problemler yaratmaktadır; kökteki mikro iklimin yanlış hava/nem oranı vardır. Biber de kaya yünü ister. Güller en iyi hindistan cevizi turbasında büyür ancak burada da kaya yünü kullanılabilir. Sulama suyu yakınlardaki bir ırmaktan gelmektedir. Günde 2500 meter küp ya da saniyede 30 litre. Tam yetişmiş bir ürünün hektar başına günde 120 metre kübe ihtiyacı vardır, buna drenaj ve boşaltma da dahildir. Irmaktaki suyun bor içeriği yüksektir ve bu toksik (zehirli) olabilir. Bundan kaçınmak için çatıdan gelen yağmur suyunu yakalamak ve substrat sistemindeki suyu almak ve bunu ırmak içindeki suyla karıştırmak mümkün olabilir. Su sayede zehirlilik problemi çözülebilir. Çevre, EUREP GAP ve su tüketimi maliyeti açısından drenaj suyunun yeniden kullanımı yararlıdır. Suyun yeniden dolaşımı sayesinde köklerde tam doğru gübre düzeyini elde edecek uygun drenaj sağlanabilir. 4.7. CO2 (Karbondioksit) Özümsemeyi yapabilmek için bitkilerin kardon diyoksit ve suya ihtiyaçları vardır. Eski zamanlarda tüm bitki türleri oluşurken, karbon diyoksit düzeyi 1200 ppm idi. Gerçek değer ise 350 ppm dir. Eğer bir serada CO2 düzeyi izlenirse, seraya ışık girer girmez CO2 düzeyinin düştüğü görülür çünkü bitki CO2 yi tüketmeye başlar. Bu düzey 200 ppm ye kadar düşer çünkü bu düzeyde bitki özümsemeyi durdurur. Bazen serada böyle bir şeyi görmek eğlenceli olmaktadır çünkü tüm üretim faktörleri mevcut olduğu halde CO2 eksikliği nedeniyle üründe hiçbir şey olmamaktadır. Bu durum bir serada sabah saat 11 de görülebilir. Bir yandan üreticinin CO2 takviyesi yapması gerekmektedir ve diğer yandan ise araştırmalar CO2 düzeyinin 1200 ppm ye çıkarılmasının üretimi %15 arttırdığını göstermektedir. Bu nedenle iyi bir CO2 tedarik tesisi mecburidir. Bu saf CO2 ile y ada doğal gaz yakarak olabilir ama bunun bir yan etkisi vardır. Hangi CO2 sistemin seçileceği daha çok ekonomik faktörlere bağlıdır: her iki sistem de etkindir ancak doğal gazın maliyeti Bergama bölgesinde yüksektir ve bu nedenle saf CO2 ile çalışmak tek seçenektir. 4.8. Merkezi Tasnif Alanı

13

seraların önünde merkezi bir bina inşa edilecektir. İyi izole edilmiş olan Bu binada bir ana salon olacaktır. Burada bir tasnif makinesi ve bir de paketleme makinesi olacaktır. Merkezi tasnif salonunun yanında yönetim ve muhasebe büroları olacaktır. Diğer tarafta ise bir soğuk depo olacaktır. Nakliyeden önce ürünler burada tutulacaktır. Ayrıca ısıtma sistemi odası ve gübre karıştırma tanklarının ve ekipmanın bulunduğu oda da bu tarafta olacaktır.

5- Jeo-termal Isıtma 5.1. Nakliye, eşanjör, ısı sayaçları ve çevre unsurları. Bu alandaki üreticiler için Bergama Ticaret Odası bir çok şeyi kolaylaştırmaktadır. Jeo termal altyapıyı işa etmekte ve jeo termal ısıtma ile ilgili mevzuata uymaktadır. Oda jeo termal ısıtma kanunun Türkiye’de gelecek yıl çıkarılacağını ve planlamasına yeni kanuna uyumu da sokacağını bilmektedir. Bergama Ticaret Odası seralarda jeo termal ısıtma için tüm ekipmanları yerleştireceğinden ve ayrıca çevre değerlendirmesi ve mevzuatını da uygulayacağından, bu rapor sadece jeo termal ısıtmanın tüketici unsuruyla ilgilenmektedir. Sonuç olarak, üreticiler bu amaç için bir kazan kullanmadan sanki normal ısıtmaları varmış gibi hareket edebilir. Ancak, güvenlik açısında ve serada CO2 olması açısından, ekstra sıcak su depolama tankı (800 metre küp) ana ısıtma için bir yedek olarak gereklidir. Eğer jeo termal ısıtma da bir problem çıkarsa bu sistem kullanılabilir. Burada ekstradan bir brülöre ihtiyaç yoktur. Sistem genel olarak 25 dereceye göre hesaplanmıştır. Yani dışarıdaki sıcaklık eksi 8 bile olsa seradaki sıcaklık 17 derece olacaktır. 120 hektarlık tüm alan için sayaç ve eşanjör dahil toplam nakliye hattı maliyeti 10 milyon Eurodur. Bunu Bergama Ticaret Odası karşılayacaktır. Eğer bu nakliye için tüm maliyetler sermayeye katılırsa ve %1 üretim maliyeti eklenirse, bir üretici ısıtma için yılda metre kare başına 3.50 Euro hesaplayabilir. 5.2. Kullanılan Japonya dersleri Japonya’da üreticiler 25 yıldır seralarda jeo termal ısıtma ile çalışmaktadırlar. Kyushu adasında çok miktarda jeo termal ısıtma vardı ve tüm Japonya’da bu ısıtma kaynaklarından elektrik üreten birçok elektrik santrali bulunmaktadır. Seralarda jeo termal ısıtmayı kullanmadaki korku şudur: sistem düz bir sıcaklıkta yavaş hareket etmektedir ve bu nedenle pollenme ve nem ile ilgili problemler ortaya çıkabilir.

14

Japonya’da diğer bir bölgede, Shizuoka yakınlarında jeo termal ısıtma ile çalışmış olan üreticiler bu problemle karşılaşmışlar ve jeo termal ısıtmadan vazgeçmişlerdir. Ancak buradaki üreticilerin küçük tek seraları vardır ve ısıtma tesisleri çok küçüktür; diğer bir deyişle ısıtma için yeterli sıcak su boruları inşa etmemişlerdir. Beppu’da üreticilerin daha büyük seraları vardır ve önceden ikincil bir ısıtma sistemi kurmuşlardır fakat 15 yıl sonra üreticiler burada sadece jeo termal ısıtma kullanışlar ve nem sorunu ile karşılaşmamışlardır. Sıcak su boru kapasitesi burada üreticilerin jeo termal ısıyı yüksek miktarda ve istedikleri hızda kullanabilecekleri kadar büyük olmuştur. Sonuç olarak bu sistemde tek bir problem görülmemiştir. Türkiye’deki seralar için Beppu’daki sistem önerilebilir: sistemin boyutlarını biraz arttırın ve jeo termal ısıyı tam hızla sanki bedavaymış gibi kullanın. Kuyshu’da başka bir şey açığa kavuşmuştur. Modern sera üretiminde suni ışık yüksek düzeylerde kullanılmaktadır ve ABD Michigan’da metre kare başına 16000 lux kullanan bir üretici suni ışıkla metre kare başına yılda 80 kg domates üretebilmektedir. Gül için Türkiye’de 8000 lux düzeyinde suni ışığa ihtiyaç olduğundan eminiz. Türkiye’de problem elektriğin yüksek maliyetidir. Ama eğer jeo termal ısı mevcutsa, sıcak su bir flasher içinde buhara dönüştürülüp elektrik elde edilebilir. Japonya’da bu şekilde ucuz elektrik kullanılmaktadır ve Türkiye’de flasher kullanılabilir mi ve elektrik maliyetinin düşmesini sağlayabilir mi diye bir araştırma yapmak gerekir. Bu projenin nihai aşamasında elektriğin kojenerasyonun incelenmesi önerilmektedir. 6. Ürünler Bergama bölgesi ya da Ege Akdeniz bölgesinde ışık %15-20 daha fazla olduğu halde, Kuzey Avrupa rakamlarıyla dikkatli bir hesap yapmak istedik çünkü bu çalışmada söz konusu olan ürünler için uygun bir kar marjı öngörmek istedik, ama kar marjının bu iş planında gösterildiğinden daha yüksek olması muhtemeldir. Tahmin edilmesi en zor faktör ise satış fiyatıdır. Biz Batı Avrupa piyasasının 2003-2004 fiyatları ile çalıştık. 6.1. Salkım Domates, Üretim Planı tüm bahsedilen ürünlerle birlikte pazarda olunabilecek en ilginç zaman kış ve ilkbahardır çünkü Avrupa pazarında bu ürünler kısıtlıdır. Bu nedenle, ekim zamanı bu süre içindeki istenen üst düzey üretim ile bağlantılıdır. Biber ve domates için ekim zamanı Ağustostur. Aslında piyasa açısından tüm yıl boyunca üretim yapmak daha iyidir (muhtemelen daha karlıdır da). Bu domatesle mümkündür ama biberle değildir. Buna interplanting denir, yani ürün hala daha kaya yünündeyken, yeni genç bitkiler

15

eskilerin yanına yerleştirilir ve yeniler üretmeye başlar başlamaz eskiler kaldırılır. Çeşitlilik seçimi pazardaki duruma ve Türkiye’de işgücünün ucuz olmasına bağlıdır. Bunun sonucu olarak emek yoğun Rijk Zwaan 74-251 çeşidi kullanılır.

DOMATES DÖNEM VERIM

KG SATIŞ FIYATI

VERIM (€)

Salkım 1 3 2,00 6,00

2 3 2,00 6,00

3 5 2,15 10,75

4 7,5 1,82 13,65

5 7,5 1,32 9,90

6 7 0,70 4,90

7 1 0,63 0,63

8

9

10

11 2,5 ,37 3,43

12 3,5 1,36 4,76

1,36

Toplam 40 1,50 60,02

6.2. Kiraz Domates , üretim planı Kiraz domatesler domates piyasasında öne çıkan ürünlerdir. Kiraz domates ya da kokteyl domatesi taze yenilen tiplerdir ve burada kiraz domateslerin gerçekten küçük olması ve ortalama ağırlığının ise 15-20 gram olması gerekmektedir. Sonuç olarak, hasat çok emek gerektirmektedir, ancak Türkiye’de fazla miktarda , çalışkan ve ucuz iş gücü vardır. Bu kar zarar verilerinden de görüldüğü gibi kiraz domates için bir avantajdır. Kiraz domates için iyi bir çeşit ise Dulcito of Rijk Zwaan’dır. Bitki olarak, kiraz domatesler en kolay üretilendir: tozlaşma ya da sıcaklık dalgalanmalarıyla ilgili bir problem yoktur.

DOMATES DÖNEM VERIM

KG SATIŞ FIYATI

VERIM €

Kiraz 1 2 3,00 6,00

2 2 2,80 5,60

3 3 3,00 9,00

4 4,5 2,90 13,05

5 4 1,50 6,00

6 4 1,00 4,00

7 1 1,20 1,20

8

9

16

10 0,5 2,40 1,20

11 2 2,40 4,80

12 2 2,50 5,00

Toplam 25 2,23 55,85

6.3. Biber ya da çan biber; üretim planı Bergama bölgesindeki tipik iklim şartlarıyla biberleri seralarda Ağustos 15 civarında ekmek önerilir. Bu ekim tarihiyle kış gelmeden iki kere hasat yapmak mümkün olabilir. Metre kare başına her birinin iki sapı olan 4 bitkiyi ekmenizi tavsiye ederiz; yan metre kare başına 8 sap olur. Kırmızı biber çeşiti olarak Rijk Zwaan çeşidi olan Inspiration ya da Flamengo öneririz. Bu yüksek kalite ve direnç için iyi olur (TMT) ve daha az küf için de iyi olur.

BIBER DÖNEM VERIM

KG SATIŞ FIYATI

VERIM €

Kırmızı 1 2 3,00 6,00

2 2 3,00 6,00

3 2,5 3,00 7,50

4 3,5 2,80 9,80

5 3,5 3,20 11,20

6 3 1,50 4,50

7 2,5 1,10 2,75

8 0,90

9

10 1,20

11 1,7 1,50 2,55

12 2,3 3,00 6,90

Toplam 23 2,49 57,20

6.4. Gül, Üretim Planı Güller 4-5 yılığına sürekli üretim için ekilir. Ürün düz ya da pik dönemler halinde üretilebilir. Pik üretimler 6 haftalık aralıklarla olmaktadır. Noel, Sevgililer Günü, düğün gibi vesilelerde genelde satılan kırmızı gülleri pik dönemler olarak üretmek mümkündür, ancak üreticilerin çoğu bu tür pik dönemleri kaçırma riskini almak istemediklerinden düz üretimi tercih ederler. Burada sevilen bir kırmızı gül çeşidi olan Grand Prix seçilmiştir. Eğer ikinci bir çeşit istenirse, bu Boeing olabilir ya da ortalama satış fiyatı daha yüksek olan bir beyaz çeşit olabilir. Bu çeşitleri tedarik eden üretici/şirket müşteriye ücretsiz bilgi vermektedir.

17

Serada 8000 lux düzeyinde ek bir ışıklandırma gereklidir. Ancak böyle diğer üreticilerle rekabet edilebilir. Tabii bu nedenle elektrik faturası daha yüksek olmaktadır.

GÜL DÖNEM SAP

VERIMI SATIŞ FIYATI

VERIM €

Grand Prix 1 10 0,45 50

2 12 0,95 11,40

3 14 0,45 6,30

4 16 0,40 6,40

5 16 0,45 7,20

6 15 0,25 3,75

7 14 0,20 2,80

8 13 0,20 2,60

9 13 0,25 3,25

10 13 0,30 3,90

11 12 0,35 4,20

12 12 0,45 5,40

Toplam 160 0,39 61,70

Grand Prix çeşidinin üreticisi Bergama’daki üretim düzeyinin yılda 200 sap/m2 olacağından ve satış fiyatının ise 2005 te 47 Eurocent olacağından ve kar marjının ise %52 olacağından emindir. Aslında kulağa bu çok hoş gelmektedir ama bu bir kere daha Bergama’daki bu proje gibi bir projenin gerçek sonucunu tahmin etmenin ne kadar zor olduğunu göstermektedir. Bu nedenle hesaplamalarda biraz muhafazakar olmak lazım ve böylece bu iş planındaki düşük satış fiyatlarına şaşırmamak lazım. 6.5. Salkım Domates, İnterplanting, Üretim Planı Pazar her zaman aynı kalitede ve düzenli olarak tedarik yapan tedarikçileri sever. İnterplanting yaparak domateste bunu yapmak mümkündür. Bergama sera pojesinde bunu sıcak yaz gelmeden Haziranda yapmak mümkündür. Genç bitkiler aynı ekim mesafesiyle kaya yünü levhalarına yerleştirilmektedir ve damlama tesisi ise bu yeni bitkilerin üzerine konulmaktadır. Yeni bitkiler tüm gübrelemeyi belirlemektedirler. Yeni bitkilerin tellere bağlanmak için kendi ipleri vardır ve 8 hafta sonra üretime başladıklarında, eski bitkiler kaldırılır ve üretim devam eder. Tam bir yeniden ekim gerekli olmadan bu defalarca tekrarlanabilir.

18

DOMATES DÖNEM VERIM

KG SATIŞ FIYATI

VERIM IN €

salkım: interplanting 1 3 2,00 6,00

2 3 2,00 6,00

3 5 2,15 10,75

4 7,5 1,82 13,65

5 7,5 1,32 9,90

6 6 0,70 4,20

7 5 0,63 3,15

8 4 0,80 3,20

9 4 0,90 3,60

10 3 1,10 3,30

11 2,5 1,37 3,43

12 2 1,36 2,72

Toplam 52,5 1,33 69,90

Not: tüm bu hesaplamalarda ortalama satış fiyatı kışın olan yüksek satış fiyatından son derece etkilenmektedir. Daha sonra bu raporda gösterilen duyarlılık ölçeğinde ortalama %20 daha düşük olan bir satış fiyata da hesapladık. 6.6. EUREP-GAP EUREP-GAP’in amaçları nelerdir? İyi tarım uygulamalarına uyan üreticiler tarım üretimindeki riskleri azaltabilirler. EUREP GAP tüm dünyada iyi uygulamayı sistematik ve tutarlı bir şekilde doğrulamak için gerekli araçları sağlamaktadır. Üreticiler bunu protokol ve uyum kriterleri ile sağlamaktadırlar. EUREP GAP’in kapsamı çiftlikteki uygulamalarla ilgidir. Ürün çiftliği bir kere terketti mi, diğer davranış kurallarının kontrolü altına girmektedir ve gıda paketleme ve işleme ile ilgili sertifikasyon programlarına tabi olmaktadırlar. Bu şekilde nihai tüketiciye kadar tüm zincir garanti altına alınmaktadır. Diğer önemli amaç ise sürekli iyileşme için bir forum sağlamaktır. Üretici ve perakendeci üyelerden oluşan Teknik ve standartlar komiteleri ortaya çıkan problemlerle ilgilenmk ve risk değerlendirmesi yapmak için resmi bir gündeme sahiptirler. Bu zor bir süreçtir ve HACCP in ilkeleri takip edilir. Bu süreç protokolün değiştirilen versiyonlarını yaratan uzmanları da içermektedir. Bugün tüm süpermarketler gıda güvenliği nedeniyle sadece EUREP GAP sertifikası almış taze ürünleri kabul etmektedirler. EUREP GAP e uymak zor değildir: bir

19

başvuru formu doldurmak lazım (web sayfasından) ve EUREP GAP organizasyonu ne yapılacağına ve yapılmayacağına ve nasıl kaydolunacağına dair bilgi verecektir. Organizasyon arada bir denetim yapıp üreticilerin EUREP GAP kurallarına uyup uymadıklarını kontrol edecektir.

7-Yönetim Ekibi ve Organizasyonu 7.1. organigram, 5 hektar için Bergama sera projesi Ürün Danışmanı Genel Müdür Denetim Pazarlama müdürü Üretim müdürü Muhasebeci

mağaza Kalite 2 üretim tasnif odası Teknik İdare Kontrol denetçisi denetçisi denetçi Lojistik Gübreleme Güvenlik Denetçisi bitki koruma keşif 30 işçi 5 işçi Eğer yatırımcılar 5 hektardan daha büyük bir yer isterlerse, bir çok genel masraf aynı kalır; sadece işçi sayısı 35 e çıkar. Bu nedenle daha büyük bir proje tavsiye edilir ve 10 hektar için yönetim maliyeti azalacaktır ve karlılık ise %3 artacaktır (yatırılan sermayenin geri dönüşü %3 daha fazla olacaktır). Nakliye için uzman bir nakliye şirketi seçilmiştir. Böylece üretime yoğunlaşmak mümkün olacak ve lojistik problemlerle vakit kaybedilmeyecektir. Bir lojistik denetimcisi lojistik genel müdürü ile genel durumu kontrol edebilir. Gül söz konusu olduğunda ise tabii ki nakliye hava yolu ile yapılacaktır. İlerlemenin farkında olabilmek için, her ay bittikten sonraki 10 gün içinde aylık bir rapor gereklidir.

20

Doğru çıktıları sağlayabilmek için yönetime sürekli bir geri besleme yapmak gerekmektedir. Bağımsız bir kalite kontrolü teftişçisi yönetime bu bilgiyi verebilir. Önerilen kişi her gün sürekli olarak hastalık ve böcek kontrolü yapacaktır. Aynı zamanda gübre ekipmanını kullanacak, biyolojik kontrol yapacak ve bitkileri koruyacaktır. 7.2. Danışmanlar Bu proje mümkün olan en yüksek kar marjını sağlayabilmek için tüm modern sera tekniklerini kullanmak istemektedir. Yetiştirme zor bir iş değildir, ancak en iyi sonucu alabilmek için tüm ayrıntıları göz önünde tutmak gerekir ve bu ayrıntıların mutlak bir denge içinde olması gerekir: bu Hollanda’daki sera yetiştiriciliğinin sırrıdır. Bu yetkinlik her gün gelişmektedir ve aynı alandaki meslektaşlardan gelen sürekli geri besleme ile ve uzman tavsiyeleri ile her yıl sonuçlar daha da iyileşebilir. Bu sürekli bir öğrenme sürecidir. Modern bir sera yetiştiricisi işin içinde olan bir yöneticidir: yapılması gerekenin derhal o gün erteleme olmadan yapılması gerekir ve bu yoğun deneyim sayesinde yapılabilir. Yetiştirici çalışma grupları her iki haftada bir bir öğleden sonra ya da tüm gün çiftliklerden birinde bir araya gelmektedirler. İkinci bir vazgeçilmez konu ise ürün konusunda uzman danışmanlardır. Onlar çiftlikleri her 2-4 haftada bir ziyaret ederler ve gübre analizi konusunda yardımcı olurlar. Bergama projesinin de Ticaret odasının amaçladığı sonucu elde edebilmesi için aynı yolu takip etmesi gerekmektedir: üyelerinin daha başarılı olmasını sağlayacak başarı. Başarı elde etmek için bir ya da tercihen iki deneyimli üreticiye bir ya da iki projede (üreticiler arasında çapraz gübreleme sağlamak için tercihen daha fazla proje) ürün başına bir uzman danışmanın yardımcı olması şarttır. 7.3. İşçilerin Eğitimi Türkiye’de bahçecilikte 2 milyon kişi çalışmaktadır. Toprak üzerinde ya da plastik tüneller üzerinde çalışmak gelenekseldir ve nesilden nesile geçer. Bu Türk bahçecilik ürünlerine iyi bir isim sağlamıştır. Bu kapsamda sera ürünü yağmura karşı koruyan bir çeşit şemsiyedir. Ancak modern seracılıkta seralar ürünü bir süper atlet durumuna getirecek bir araçtır. Tüm teknikler bu amaç için kullanılmaktadır. Bunun gibi bir üretim süreci sanayi süreçten farklı değildir. İşçiler, yöneticiler ve çalışanlar için sürekli bir öğrenme sürecine ihtiyaç vardır çünkü ancak bu şekilde istenen sonuçlar elde edilebilir ve başarılı olunabilir. Kısa kurslarla meslek eğitimi, çalışma grupları ve uzmanlar sayesinde Bergama

21

projesinde yetkin bir çalışma gücü sağlanacaktır. Wellantcollege de Hollanda’da tam bunu yapmaktadır ve bu hizmeti bu projeye de vermeye hazırdır. 8. Lojistik 8.1. Çiftlikte Lojistik. Seralarda seranın tabanındaki bir tüp-ray sisteminde kullanılan arabalar sayesinde gerekli çalışmalar yapılabilir. Domatesler 8 metre yüksekliğindeki bir yüksek telde yetişmektedirler, koparma ise aşağıda olmaktadır. Aşağıda tüp raydaki araba koparılmış ürünleri toplamaktadır. Güllerde de bu sistem kullanılmaktadır çünkü bu sistemin ikinci bir avantajı daha vardır: bu sistem seranın ısıtılmasını sağlar ve tüpler düşük pozisyondayken daha etkin olmaktadır. Ürünler koparıldıktan sonra büyük arabalar elle itilen daha küçük arabaları ya da kutuları (güller) merkezi tasnif odasına götürmektedirler. Merkezi odada adı geçen tüm ürünlerin özel bir tasnif marinasından geçmesi gerekmektedir. Tasnifin tam olarak müşteri spesifikasyonlarına ve EUREP-GAP ve HACCP standartlarına uyması gerekmektedir. 8.2. Pazarda Lojistik Türk domateslerini ve biberlerini Bergama’dan Avrupa’nın diğer ucuna kaliteye bir hasar vermeden taşımak 3 gün sürer. Soğutulmuş özel kamyonlar bu kargoyu 3300 Euroya ya da kg başına 18 Eurocente taşırlar. Güller bu tür bir nakliyeyi tolere edemezler; kaliteleri bozulur ve hava nakliyesi tek imkandır. Güllerin 12 kg lık kutulara paketlenmesi gerekir. bu kutular kg. 65 Eurocente uçakla taşınırlar. Bir kutu 70 cm lik çay gülünde yaklaşık 360 sap vardır. Soğutulmuş bir kamyon gülleri havaalanına getirir ve havaalanında da uygun soğuk depo gereklidir. Yüksek sıcaklıklarda çiçekleri soğuk depolardan uçağa taşımak için soğutulmuş hava paletli arabalar kullanmak gerekir. paletlerin uçak havalanmadan iki saat önce hazır olması gerekir. 9- Finansal Tahminler

9.1. Önemli Varsayımlar Hollanda’daki ABN Amro Bank’a göre 2005 için olan faiz oranı Türkiye’de %15.6 dır ve önümüzdeki yıllarda yavaş yavaş düşecektir. Şu andaki enflasyon oranı %8 dir ve faiz oranı ile aynı hızda düşecektir.

22

Sonuç olarak, net faiz oranı %8 in altındadır, fakat dikkatli olmak için biz hesaplarımız için %8 i aldık. Yıllar boyunca yatırılacak sermaye düzeyini düşürmedik, yani görünen durum ilk yılın durumu ve amortisman nedeniyle yıllar geçtikçe iyileşme olacaktır. Aslında bu sermaye açısından muhafazakar yaklaşımdır; gerçekte yatırımın geri dönüşü kar zarar tablosunda gösterildiği gibi daha iyi olacaktır ve geri ödeme zamanı daha kısa olacaktır. Amortisman için 12.5 yıllık bir ortalama rakam aldık. Önerilen türde bir sera için amortisman zamanı 15 yıldır ve bir tasnif makinesi gibi daha az dayanan parçaların ömrü 8 yıldır. Bu da ortalama rakam olan 12.5 yılı ya da her yatırım yılı başına %8 i açıklamaktadır. İşgücü harcaması ise 1 yabancı yetiştiriciyi ya da 5 veya 10 hektar için bir genel müdürü içermektedir. Böyle bir kişinin şu andaki ücreti ayda 5000 Eurodur. Diğer yöneticiler, denetçiler ve işçilerin hepsi Türktür ve buna göre ücret alacaklardır. Diğer değişken maliyetler diğer ülkedekilerin aynıdır. Elektrik daha pahalıdır. Kara nakliyesi için kg başına 18 Eurocent ya da Avrupa’da geçen üç günlük bir yol için 3300 Euro hesaplanmıştır. Tüm ürünlerin hepsi Avrupa’nın diğer uzak ucuna gitmeyecektir. Bazıları Orta Avrupa’ya, diyelim ki Almanya’da Münih’e ya da Rusya’ya gidecektir. Bu durumda nakliye maliyeti düşecektir ve bu da emin ilerlemek için mali bir tampon yaratacaktır. Bu bölgede kışın daha fazla güneş olduğu halde üretim düzeyleri Avrupa’dakine benzemektedir. Bunun sonucu olarak daha fazla verim ve daha fazla kar marjı olmaktadır. Gene emin adımlarla ilerlemek için daha yüksek verim hesaplamadık. Ancak iyi bir üretici bu ışık avantajından yararlanabilir. Bundan eminiz. Güller için başka bir güvenlik oluşturduk. Bu da ortalama satış fiyatıdır. Gerçek satış fiyatı bizim hesapladığımızdan daha yüksektir; sap başına 40-45 Eurocent arasındadır. Ancak güllerin İzmir’den hava yolu ile nakledilmesi gerekmektedir ve kalite bundan biraz zarar görecektir çünkü güller uçmayı sevmez.

23

9.2. Ürün başına yatırım İnşaat süresi 40 haftadır.

Bergama Sera Projesi Yatırımı

M2 Başına Euro Olarak Biber Domates Gül

Arsa 2 2 2

Tesviye 1,5 1,5 1,5

Isıtma Dahil Sera

Artı Perde, Sulama, Bilgisayar 52,2 52,2 56,2

Paketleme Alanı, Soğuk Depo

Artı Hendek, Denetim 11,9 11,9 11,9

Cam (Yerel) 3,6 3,6 3,6

Depo Jeo Termal Isı 1 1 1

Depo Yağmur+Su Havuzu 0,8 0,8 0,8

Kaya Yünü (Grodan Master+Blocks) 2 2 2

Tasnif Makinesi 1 4,5

Ofis Ekipmanı 1,5 1,5 1,5

Yollar 2,1 2,1 2,1

Çit Çekme 1 1 1

Yönetici Evi 1,5 1,5 1,5

Otobüs 3 3 3

Teslimat Mini Büsü 1 1 1

Ürün+Toplama Arabaları 4 4

Işık 8000 Lux 4

M2 Başına Yatırım 90,1 89,1 97,6

Metre Kare Olarak Net Alan: 47.616

Euro Olarak Genel Toplam 4.290.202 42.425.86 4.647.322

24

9.3. Ürün başına Harcama, kar ve zarar marjı Bergama sera porjesinin kar/zararı (Euro olarak)

Bergama Sera Projesinin kar/zararı

In Euro Biber Domates Domates Gül Domates

kırmızı salkım kiraz salkım kg

kg kg kg sap interplanting

Verim 23,00 40,00 25,00 160,00 52,5 Ortalama Satış Fiyatı 2,49 1,50 2,23 0,39 1,33

Euro Olarak Ciro 57,20 60,02 55,85 61,70 69,90

Değişken Maliyetler:

Bitkiler 2,42 2,50 2,50 1,47 5,00

Jeo Termal Isı 3,50 3,50 3,50 3,50 3,50

Elektrik 0,75 0,75 0,75 2,40 0,75

Co2 3,60 3,60 3,60 3,60 3,60

Tozlaşma 0,25 0,25 0,25

Bitki Koruma 0,90 0,45 0,45 1,50 0,45

Gübreleme 0,50 0,85 0,45 0,90 0,85

Substrate 0,85 0,85 0,85 0,40 0,85

Pazara Nakliye 0,18 4,14 7,20 4,50 3,90 9,45

Paketleme Vs. 0,50 0,80 0,50 5,92 1,00

Soğuk Depo 0,75 1,25 0,90 0,50 1,60

Pazarlama Giderleri 0,04 2,00 2,10 1,95 2,45 2,50

Çöp Atma 0,30 0,30 0,30 0,30 0,60

Danışmanlık 1% 0,57 0,60 0,56 0,62 0,56

Diğer 0,50 0,50 0,50 0,50 0,50

Alt Toplam (A): 21,28 25,50 21,56 27,95 31,46

İş Gücü 3,00 3,00 3,50 4,00 5,00

Yönetim 2,00 2,00 2,00 2,00 2,00

Alt Toplamb): 5,00 5,00 5,50 6,00 7,00

(Yatırım) 90,10 89,10 89,10 97,60 89,10

Faiz 8% 6,76 6,68 6,68 7,32 6,68

1% 0,57 0,60 0,56 0,62 0,46

Amortisman 8% 7,21 7,13 7,13 7,81 7,60

Sigorta 0,50 0,50 0,50 0,50 0,50

Alt Toplam C: 15,04 14,91 14,87 16,25 15,24

Ciro - (A+B+C) Saldo 15,88 14,61 13,92 11,50 16,20

25

Yatırım Karlılığı 25% 24% 23% 19% 26%

Geri Ödeme Süresi

Yıl Olarak Geri Ödeme 4 4,2 4,3 5,2 3,9

9.4. Finansman Yapısı Dalsem, bu projede partner olan şirkettir ve donanım, sera ve 9.2 de belirtilen diğer ekipmanın tedarikçisidir. DLV Hollanda’da üreticiler için bağımsız bir danışmanlık şirketidir ve Dalsem’in verdiği teklifi incelemiş ve gereken yerde değişiklikler yapmıştır. Dalsem bu projede yatırımcılar için bir finansman yapısı da oluşturabilir. Bu şu şekilde olmaktadır: Bir şirket tüm ekipman dahil seranın alıcısı olacaktır. Eğer gerekliyse, bir ya da iki şirket garantör olacaktır. Bir Hollanda bankası alıcıya kredi verecektir. İşlem Atradius Dutch State Business NV (Atradius) tarafından gerçekleşecektir ve böylece 5 yıllık bir finansman dönemi sağlanacaktır. Alıcının başlangıçtaki ödeme yükümlülüğü kredi belgelerinde belirtilmiştir. Finansman planının yapısı şu şekildedir: Yapı: Bir şirket seranın alıcısı olacaktır. Eğer gerekliyse bir ya da iki şirket garantör olacaktır. Bir Hollanda bankası alıcıya kredi verecektir. İşlem Atradius Dutch State Business NV (Atradius) tarafından gerçekleşecek ve örneğin 5 yıllık bir dönem için finansman sağlanacaktır. Alıcının ödeme yükümlülüğü kredi belgelerinde ortaya konmuştur. Finansman planının yapısı şu şekildedir:

Atradius’un kabul

ettiği bir

bankadan banka

teminatı

Men

ku

l

kk

ıym

etle

r

kk

ıym

eSec

u

riu

ties

1.sözleşme

26

1- Dalsem alıcı ile seranın teslimatı için sözleşme imzalar 2- Atradius bir Hollanda bankasına bir sigorta poliçesi sunar. Buna gore 5 yıllık bir

süre için kredi verilir. 3- Hollanda bankası ile “resmi alıcı/garantör” ile bir kredi anlaşması imzalanır ve

kredi resmileşir. 4- Peşin ödeme yapılır 5- Ihracatçı üretimi başlatır ve ekipmanın teslimatı için hazırlanır 6- Ihracatçının ilgili belgelerinin sevkiyat için alınması 7- Hollanda bankası ihracatçıya ödeme yapar. Aynı zamanda bu alıcıyla yapılan

kredi anlaşmasına gore krediden para çekimidir. 8- Teslimattan altı ay sonar, ilk geri ödeme yapılacaktır. Alıcının geri ödeme

şartları kredi anlaşmasına bağlıdır. 9.5. Duyarlılık Ve Risk Değerlendirmesi Eğer Piyasa fiyatları %20 düşerse ya da nakliye giderleri yükselirse ne olacaktır ? ya da eğer Oda projenin jeo termal sıcak su borularının yapılmasında gecikirse ne olacaktır? Daha önceki bölümde düşük verimler olduğunda bir sürprizle karşılaşmamak için kötümser bir hesaplama yaptığımız halde gene de gerçek kötü havayı incelemek ve neler olabileceğini analiz etmek her zaman yararlı olmaktadır. Ayrıca üreticinin tüm faktörleri dengeye oturtmasını ve Hollanda’ya göre daha fazla ışık avantajını da kullanmasını göz önünde tutuyoruz. Birincisi: eğer yükselen yakıt fiyatları nedeniyle nakliye ücreti kg başına 20 Eurocente çıkarsa ne olacaktır ?

Bergama sera projesi maliyet/zarar-yüksek nakliye gideri

In Euro

biber Domates Domates Gül Domates

Kırmızı Salkım Kiraz Salkım

Alıcı /garantör Dalsem

8g

eri

öd

eme

Atradius 2. sigorta poliçesi

6. belgeler

3.

kre

di

an

laşm

ası

7 ödemeler

5. ekipman tedariki

4. peşin ödeme

Dutch

international

bank

27

interplanting

Verim 23,00 40,00 25,00 160,00 52,50

Ortalama satış fiyatı 2,49 1,50 2,23 0,39 1,33

Euro olarak ciro 57,20 60,02 55,85 61,70 69,90

Yatırım karlılığı 25% 23% 23% 19% 25%

Yıl olarak geri ödeme süresi: 4,1 4,3 4,4 5,2 4

Eğer nakliye giderleri artar ve üretim düşerse, salkım domates gibi hacimli ürünlerin karlılığı bir miktar düşer, ama biber %25 yatırım karlılığı ile hala daha iyi durumda olur ve interplanting yapılan salkım domateste de bu rakam %25 olur. Güllerin de eğer hava nakliyesi ücreti artarsa yatırım karlılığı biraz düşer. Eğer dünya piyasasında ham petrol fiyatı artarsa genelde hava nakliyesi ücreti de artmaktadır. Artan nakliye maliyetlerinin etkisi bu tabloda da görüldüğü gibi %1 den azdır. Kırmızı biber ve interplanting le üretilen salkım domates yüksek nakliye giderlerinde bile iyi bir kar marjı sağlamaktadırlar. Bu nedenle biz bu projede bu iki seçeneği öneriyoruz çünkü her ikisinin de dünya potansiyeli vardır ve yüksek kar marjları vardır. İyi bir karlılık elde etmek için İtalya veya Güney Almanya gibi kısa mesafeli pazarlar yüksek nakliye giderleri riskini azaltmaktadır. Eğer fiyatlar %20 azalırsa şu olur:

Bergama Sera projesi kar/zarar - düşük fiyatlar

In Euro

Biber Domates Domates Gül Domates

kırmızı salkım kiraz salkımkg

kg kg kg stems interplanting

Verim 23,00 40,00 25,00 160,00 52,5 Ortalama satış fiyatı 2,00 1,20 1,75 0,32 1,05 Ciro (Euro) 46,00 48,00 43,75 51,20 55,13

Yatırım karlılığı 13% 11% 10% 9% 9% Yıl olarak geri ödeme 7,5 9,0 9,7 10,8 11,0 Burada tüm getiriler hala daha makuldur, ancak gene de oldukça düşüktür. Kırmızı biber düşük fiyatlardan en az etkilenen üründür.

28

Eğer verim Hollanda’daki ile aynı ise ne olur? Bu bölgede Hollanda’ya göre daha fazla ışık olduğunu hatırlayın. Deneyimli bir üretici için bu bir zorluktur ve bu daha yüksek verim diğer tüm üretim faktörleri tüm üretim dönemi boyunca dengeli olursa elde edilebilir.

Bu denge tüm kışı azalmış ışık ile geçiren ve yazın sıcaklık yükselip göreceli nem düşünce yeniden başlayan tam yetişmiş ürün ile bozulmaktadır. Verim yükselince olan budur.

Bergama sera projesi kar/zarar- yüksek verim In Euro

Biber Domates Domates Gül Domates kırmızı salkım kiraz salkım kg

kg kg kg stems interplanting

Verim 27,50 57,00 31,10 180,00 70 Ortalama satış fiyatı 2,49 1,50 2,23 0,39 1,33

Ciro (Euro) 68,48 85,50 69,35 70,20 93,10

Son olarak, eğer İzmir Ticaret Odası herhanigbir nedenden dolayı jeotermal nakliye borusunu inşa edemezse ve ne yapılacağına bir yatırımcı karar verecekse, o zaman kömürle çalışan bir kazanla çalışmak mümkün olabilir. Kömürün fiyatı ton başına 140 Eurodur ve jeotermal ısınmaya alternatif olarak olabilecek en ucuz yakıttır.

Eğer jeotermal ısı için olan nakliye borusu seçeneklerin birinin inşaatından daha sonra döşenirse, o zaman tüm projeleri jeotermal ısının nakliye sistemine bağlamak mümkündür. Bu durumda kömür kazanının kurulması maliyeti oda ile yatırımcılar arasındaki görüşmelere bağlıdır. bu tür bir kömürle çalışan kazanın fiyatı taşıma kuşağı ve filtreleri dahil 450 Eurodur ve bunun da yatırım maliyetine eklenmesi gerekmektedir. Ortalama olarak ısıtma maliyeti yılda 3.50Euro/m² den yılda 6.10 Euro/m² ye çıkmaktadır ve bu da kar zarar analizinin sonucudur:

Bergama Sera projesi kar-zarar In Euro

Kömürle ısıtma Biber Domates Domates Gül Domates

kırmızı salkım kiraz salkım kg

kg kg kg stems interplanting

29

Verim 23,00 40,00 25,00 160,00 52,5 Ortalama satış fiyatı 2,49 1,50 2,23 0,39 1,33 Ciro (Euro) 57,20 60,02 55,85 61,70 69,90

Yatırım karlılığı 22% 21% 20% 17% 23%

Yatırım karlılığı %3 düştüğü halde tüm seçenekler hala daha karlıdır. Bu jeotermal ısının da – derin toprakta ücretsiz olduğu halde- sıcak su proje yerine getirileceğinden bir maliyeti olduğunu göstermektedir. Aynı zamanda bu jeotermal ısının etkisinin doğru ekipmanlı ve doğru yetiştirici ile doğru seranın etkisi kadar yüksek olmadığını göstermektedir.

10. Eylem Planı ve Kilometre Taşları Bu rapor jeotermal ısıtma kullanarak Türkiye’de modern seracılık karlı olabilir mi sorusunu cevaplandırmaktadır. Cevap şudur: karlıdır ve %19-26 lık yüzdeler gerçekçi ve iyidir. Bergama Ticaret Odası jeotermal suyun üretim alanına taşınması ile ilgilenecektir veeğer 50-60 hektar inşaat halindeyse veya eğer yatırımcılar inşaat yapmaya arar verdilerse oda bu işi etkili bir şekilde yapacaktır. Eğer Oda bu raporu okuduktan sonra ve yatırımcılardan karar vermeleri istenmeden önce nakliye borusu dahil alanı hazırlamaya karar verirse çok daha iyi olur. Yatırımcılar için tamamlanmış bir plana karar vermek tüm alanda nakliye borusunun yapılmasını beklemekten daha iyidir. Gene de, eğer oda jeotermal ısı için nakliye borusunu ypmayı istemiyorsa, o zaman yatırımcıların karar vermesi mümkündür. Bu durumda, seranın ısınması için bir alternatif olması gerekir. Bu alternatif ısıtma kömürle çalışan bir kazan olabilir. Kömür pahalı değildir, tonu 140 Eurodur ve bu jeotermal ısıtma maliyetinden biraz fazladır. Dezavantaj şudur: eğer alternatif ısıtma kömürle çalışan kazan olursa, daha sonra yatırımcı Bergama ticaret Odasının jeotermal nakliye borusuna kolayca dönmez. En iyisi Odanın ilk ciddi yatırımcı ortaya çıkar çıkmaz nakliye borusunun inşaatına başlamasıdır. İkincisi, yatırım karlılığı, yatırımcılar genel masraflar düştüğünden daha büyük birimler inşa etmeye karar verirlerse artacaktır. Pazardaki müşteriler daha büyük üreticilerle çalışmayı tercih ederler çünkü onlarla özel tedarik şartları konusunda daha kolay anlaşırlar ve daha büyük üreticiler müşteriler için daha güvenilir ve tutarlıdırlar.

30

Daha büyük birim derken 50 ve 100 hektarlık birimlerden bahsediyoruz. Pazarda 100 hektarlık alan göze çarpmaz bile, bu okyanusta bir damladır ve piyasa fiyatlarını tabii ki bozmayacaktır. Piyasa fiyatları diğer pazarlarda olduğu gibi müşteri tarafından belirlenmektedir. Müşteriler sezona ya da havaya göre hareket ederler. Bu rapor şunu açıkça göstermektedir: eğer üretimden pazara kadar tüm zincir kontrol edilirse iyi bir kar elde edilebilir. Aslında potansiyel daha yüksektir ancak biz yatırımcılara Bergama’daki imkanlar hakkında uygun bilgi vermek istediğimizden daha yüksek verim potansiyelini varsaymak istemiyoruz.