BEDİÜZZAMAN SAİD NURSİ’NİN OSMANLI … Murat SARICIK...İsmi ırka, kabileye ve diğer...

163

Özİslam tarihi ve kültürü ile ilgili kaynaklarda ırka nisbet edilen isimlere çokça rastla-

nır. Kişi ülkesine, bölgesine, devletine, doğduğu yerleşim merkezine, dedelerine ve ba-balarına, yakın ırk ve kabileye, dine, bir mezhebe, tarikata ve benzerlerine nispet edil-mektedirler. Kişinin sanatı, kölelikten azatlayanı da isminin mensubiyetinde görülebilir. Irk bildiren mensubiyetler dil kaideleri açısından tavsif ettikleri isimlerin sıfatlarıdır. Hz. Peygamber (a.s.v.) başta olmak üzere hemen hemen bütün sahabelerin bir ırka nisbetini bildiren ırkî nisbeleri vardır. Bu gelenek İslam kültüründe daha sonraları da devam et-miştir.

Kur'ân-ı Hakîm; teâvün ve teârüf için insanların millet millet, kabile kabile yaratıl-dıklarını açıklar.1 Hatta bazı fıkhî emir ve sebeplerle İslam’da İslamiyet'te soyu inkâr yasak ve büyük günahtır.2

İsmi ırka, kabileye ve diğer şeylere nisbet etmek dince mahzurlu görülmez. Kişi; Ara-bî, Türkî, Kürdî, Rumî, Türkmanî, Mısrî, Habeşî ve Farisî gibi ırki mensubiyetlerle anı-labilir. Hz. Peygamber (a.s.v.) de zaman zaman ırkı ve kabilesinden söz etti. Rasulullah, “Ben Hâşimîyim” diyebiliyorsa, kişi yeri gelince ırkını ve soyunu açıklayabilir ve adını ırkına nisbetle anabilir.

Osmanlı dönemi tarih ve tercüme-i hâl kitaplarında da ırkla ilgili veya ilgili olmayan nisbetlerin kullanıldığı görülür.

Bediüzzaman Said Nursi, gençliğinden itibaren hayatının hiçbir devresinde ırkçılığa sıcak bakmadı. Osmanlı dönemi hayatında onun adı da Kürdî lakabıyla anıldı. Bu, Os-manlı dönemi eserlerinde, gazete yazılarında, devletin resmî belgelerinde de yer aldı.

BEDİÜZZAMAN SAİD NURSİ’NİN OSMANLI DÖNEMİNDEBİR ADI NEDEN SAİD-İ KÜRDİ?

*) Prof.Dr.,SDÜİlahiyatFakültesi,İslamTarihiveSanatları (e-posta:[email protected]).ORCIDID:https://orcid.org/0000-0003-0811-7994

1) 49/Hucurât/13.2) El-Munavî,Abdulkadir,Feyzu’l-Kadîr,C.I-V,Mısır1958,C.II,s.43.Rasulullahbirsözlerinde“kim

kendisini(nesebini)babasındanbaşkasınaiddiaederse(dayandırırsa)cennetkokusunuduymaz”bu-yurdu.Bkz.Canan,İbrahim,Kütüb-i Sitte, I-XVIII,AkçağYayınları, ty.,yy.,C.XVII,s.337,nr.6805.

Murat SARICIK (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 21 Sayı: 72 (Güz 2017)

164 / Prof. Dr. Murat SARICIK EKEV AKADEMİ DERGİSİ

Bediüzzaman Osmanlı döneminde ayrıca o; Kürd Hoca,3 Bediüzzaman Sa‘îd-i Kür-dî4 Said-i Kürdî, Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî Efendi, Bediüzzaman Molla Sa‘îd-i Kürdi, Kürdî Said, Bediüzzamân-ı Kürdî, Kürd Said Efendi, Bediüzzamân-ı Kürdî, Sa‘îd Nursî, Bediüzzaman, Bediüzzaman Sa‘îd, Said Efendi, Molla Sa‘id Bediüzzaman” gibi adlarla anıldı.5 Makalede, konunun iyi anlaşılması bakımından önce kısa da olsa Osmanlı dö-neminde adları ırka nisbet üzerinde durulurken, sonra Bediüzzaman’ın ırkî nisbetleri konusu irdelenir.

Anahtar Kelimeler: Osmanlı, Irkçılık, Nursi, Arabî, Türkî, Kürdî.

Why was Bediüzzaman Said Nursi also Called as Sa‘îd-i Kürdî in OttomanPeriod?Abstract

Names with nisbah are common in sources relating the history and culture of Islam. A person is attributed to his country, region, state, place of birth, father and grandfather, close race and tribe, religion, sect, etc. His vocation and also the person who sets him from slavery can be seen in his nisbah. Racial nisbahs are adjectives of the names that they define from the point of language rules. All the companions and especially the Prophet Muhammad had racial nisbahs. This tradition has göne on afterwards.

The Holy Quran states that God made us peoples and tribes that we may know and help each other. Denying one’s family is also banned and it is a big sin in Islam according to Islamic orders and reasons.

A name’s nisbah to race, tribe and other things are not objected by the religion. A person can be attributed with nisbahs and titles such as Arabî, Türkî, Kürdî, Rumî, Türkmânî, Mısrî, Habeşî and Farisî. Prophet Muhammed sometimes mentioned his race and tribe. If he could have said that he was Hashimi, he could state his race and mentioned his name with his nisbah.

It is seen in Ottoman history and biographical books that racial or non-racial nisbahs are used.

Bediuzzaman Said Nursi never approved of racism since his youth. His name was called with his nisbah “Kurdi” in his life in Ottoman period. This nisbah was also seen in Ottoman period works, newspaper articles and official documents.

Bediuzzaman was also called as “Kürd Hoca, Bediüzzaman Sa‘id-i Kürdî, Bediüzzaman Sa‘id-i Kürdî Efendi, Bediüzzaman Molla Sa‘îd-i Kürdi, Kürdî Said, Bediüzzaman-ı Kürdî, Kürd Sa‘îd Efendi, Bediüzzamân-ı Kürdî, Sa‘îd Nursi, Bediüzzaman, Bediüzzaman

3) OzamanlarKürtkelimesi“d”ileyazılıyordu.4) SaidveyaSaitolarakyazılanisimdeOsmanlıcada“Sa‘îd”olarakyazılmaktaydı.Buyüzdenkelime-

yigerektiğindeOsmanlıcakaynaklardayeraldığışekildeyazmayıuygungördük.5) Makaledeyerigeldikçebelgelerdebutürisimlerineşahitolacağız.

165BEDİÜZZAMAN SAİD NURSİ’NİN OSMANLI DÖNEMİNDE BİR ADI NEDEN SAİD-İ KÜRDİ?

Sa‘îd, Sa‘îd Efendi, Molla Sa‘îd and Molla Sa‘îd Bediüzzaman”. In order for the subject to be understood well, Ottoman period racial nisbahs are shortly mentioned and then Bediuzzman’s racial nisbahs are studied in the article.

Keywords: Ottoman, Racism, Nursi, Arabî, Türkî, Kürdî.

Giriş 1. Osmanlı Kültüründe Adları Irk ve Kabileye Nisbet Etme Geleneği ÜzerineÖnceliklekonuylailgisiaçısındanhemenifadeedelimki;BediüzzamanSaidNursi6

hepsiRisale-iNurKülliyatıolarakadlandırılaneserlerininbazılarındaırkçılık,İslammil-liyetivemilliyetçiliğikonusundaönemlitespitleryapar.Onagörefarklıırklarteavünvetearüfiçinvaredilmişlerdir.Meselaoırklarınteârüfveteâvüniçinfarklıfarklıkılındığınıaçıklarken,insanlarınbirerkeklebirdişidenyaratıldığından,onlarınsonradanmilletlerevekabilelere7ayrıldığındansözedenHucurâtsuresionüçüncüayetinintefsiribağlamın-daşöyleder:

“Şuayet-ikerimenin işaretettiği teârüfve teâvündüsturununbeyanı içinderizki:Nasılbirordufırkalara,fırkalaralaylara,alaylartaburlara,bölükleretâtakımlarakadartefrikedilir.Tâki;herneferinmuhtelifvemüteadditmünâsebâtıveomünâsebâtagörevazifeleri tanınsın, bilinsin.Tâ o ordunun efradları, düstur-u teâvün altında hakiki birvazife-i umumiye görsün ve hayat-ı ictimâiyeleri, a’dânın hücumundanmasun kalsın.Yoksatefrîkveinkısâm;birbölükbirbölüğekarşımuhasametetsin,birfırkabirfırkanın

6) Bkz.Açıkgenç,Alparslan,“SaidNursi,DİA,XXXV,İstanbul2008,s.565-572;httb://wwwbediüz-zamansadidnursi.org(12.03.2015);httb://wwwrisale-inurenstitusu.org(12.03.2015);httb://www-sorularlasaidnursi.com(12.03.2015);httb://wwwrisale-inur.org;(12.03.2015);httb://wwwbediuz-zamansaidnursi.net(12.03.2015)

7) Millet,milliyetçilik,hamiyet-imilliye,kabilecilikgibikonulariçinbkz.Ortaylı,İlber,“Millet,DİA, C.XXX,İstanbul2005,s.66-68;Şentürk,Recep-Canatan,Kadir,“Irkçılık”,DİA,C.XIX,İstanbul1999,s.124-131;Özkuyumcu,Nadir, “Hılf”,DİA,C.XVIII,İstanbul1998,s.29-30;Çağrıcı,Mustafa,“Adalet”,DİA,C.IV,İstanbul1992,s.341-342;Çağrıcı,Mustafa,“Asabiyet”,DİA, C.III,İstanbul1991, s.453-454; Çubukçu,Asri, “EbuDücane”,DİA,C.X,İstanbul199, s.122;Çağrıcı,Mustafa,“Hamiyet”,DİA,C.XV,İstanbul1997,s.481;Sarıcık,Murat,Cahiliye, NesilYayınları,İstanbul2001,s.25-29,47,56-64,67-92.(Cahiliye);İbn-iKesîr,İsmailb.Dımar,Tefsir’ul- Kur’âni’l- ‘Azim,I-IV,ÇağrıYayınları,İstanbul1987,C.IV,s.217vd.(Tefsir);Üzüm,İl-yas,“Hüküm”,DİA,C.XVIII,İstanbul1998,s.464-466;Yazır,A.Hamdi,Hak Dini Kur’ân Dili,I-IX,EserNeşriyat,İstanbul1979,C.III,s.1682-1684,1703;C.IV,3927;C.VI,428vd.(HakDini);Rağıbel-Isfahani,Hüseyinb.Muhammed,el-Müfredât,Kitâbu’l-Cumhuriye,Beyruttrs.,s.370.(el-Müfredât);Ed-Diyarbekri,Hüseyinb.Muhammed,Târihu’l- Hamis,I-II,Dâru’s-Sâdır,Beyruttrs.,C.I,s.467.(Târihu’l-Hamis);Dağcı,Şamil,“Kısas”,DİA,C.XXV,Ankara2002,s.488-495;Sarıcık,Murat,Hz. Muhammed’in Çağrısı- Medine Dönemi,NesilYayınları,İstanbul2009,s.270vd.s.183-185.(Hz.Muhammed’inÇağrısı-MedineDönemi);Hitti,Philip,K.Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi,I-IV,terc.,SalihTuğ,BoğaziçiYayınları,İstanbul1980,C.I,s.51-52.(SiyasiveKül-türelİslamTarihi);El-Vakidi,Muhammedb.Ömer,el- Meğazi,I-III,Matba‘atuCâmi‘atiOxford,London1966,C.II,s.612,782.(el-Meğazi);Çeker,Orhan,“Kız”,DİA,C.XXV,Ankara2002,s.541-542.


aksine hareket etsin değildir.Aynen öyle de:Hey’et-i ictimâiye-i İslâmiye, büyük birordudur,kabâilvetavâifeinkısâmedilmiş.Fakatbinbirbirleradedincecihet-ivahdetlerivar.Hâlıklarıbir,Rezzaklarıbir,peygamberleribir,kıbleleribir,kitaplarıbir,vatanlarıbir,bir,bir,bir,binlerkadarbir,bir.

İştebukadarbir,birler;uhuvveti,muhabbetivevahdetiiktizaediyorlar.Demekka-bâilvetavâifeinkısam,şuayetinilânettiğigibi,teârüfiçindir,teavüniçindir,tenâküriçindeğil,tahâsumiçindeğildir!”8

Dikkatedilirseoaçıklamasındafarklınoktalaratemaseder:1.Bediüzzaman’agörenasılkiordufırkalara/tümenlere,tümenleralaylaravetaburla-

raayrılır.Elbettebununhikmetlerivardır.9Böyleceherneferveasker,farklıdiğerleriylemünasebetlerini ve bumünasebetlere göre kendisine düşen vazifelerini daha iyi tanır,bilirveyapar.Böyleceteavün/yardımlaşmadüsturugerçekanlamıylagerçekleşmişolur.Yaniorduyuzahirenfarklıfırkalara,taburlara,alaylaravedahaküçükbirlikvegruplaraayırmakvebölmeksadecebununiçindir;bölücülük,ayrımcılıkveötekileştirmeyapmakiçindeğildir.Farklıünitelerin,farklıgörevleridahaiyiyapmasıiçindir.

Aslındabudurum,hayatınbütünalanlarındagörülür:Mesela,üniversitelerfakültele-re,fakültelerfarklıbölümlere,bölümlerfarklıanabilimdallarınaayrılır,anabilimdallarıdafarklıdersleriniçindebulunduğuküçükünitelerdir.AynışekildeFabrikalardada,dahadüzenli,mükemmelvekaliteliseriüretimiçinfarklıüniteleryeralır.Birmakinede,gö-revlerifarklıdeğişikünitelerdenmeydanagelir.Buralardabölünme,farklıkısımlaraayır-ma;aslındaişlerinvegörevlerinfarklılığındandır,düzensizliğivekaosuönlemekiçindir.Örneklerçoğaltılabilir.Bediüzzaman’agöreırklarınınfarklıkılınmasınınasılhikmetidebudur.10Budurum,unsurlararasındaırkçılığaaletedilmemelidir.

2.Bölünmevefarklıkısımlara tefrikveayırmailefarklıgörevlervemünasebetlerdahaverimlitanzimedilmişolur.Böylecegerçekveverimlibiryardımlaşmagerçekleşti-ğigibi,Müslümanmilletlerinhayat-ıictimaiyeleridedüşmanlarıntasallutundankurtulur.İslamveMüslümanlıkpayidarolur.11

3.“Yoksa tefrîk ve inkısâm; bir bölük bir bölüğe karşı muhâsemet etsin, bir fırka bir fırkanın aksine hareket etsin değildir.”12Buradabelirtildiğigibi,ordununfırkalara,grup-lara,alaylara,taburlara,bölüklerevetakımlaraayrılması,tümentümenedüşmanolsunveadavetetsin,biralaydiğeralaylarlasavaşsın,biridiğerinehasımolupkinduysun,birbölükdiğerbölüklerinaksinehareketetsindiyedeğildir.Şuhaldebaşkasoydan,ırktan,

8) Nursi,Mektûbat,s.297-298.(Mektûbat).Ayrıcabkz.Nursi,BediüzzamanSaid,Lem’alar,SözlerYayınevi,İstanbul1976,s.150-151.(Lem’alar).Not:Makaledekialıntılardayazımkurallarıaçısın-danmüdahaledebulunmadık.

9) Nursi,Mektûbat,s.297-298.10)Nursi,Mektûbat,s.297.11)Nursi,a.g.e., s.297-298.12)Nursi,a.g.e., s.297-298.


renktenvekabiledenolaninsanlarakarşıalınacaktavrımızıdaşuayetdeçokgüzelortayakoyar:

“Küçümseyerek insanlardan yüz çevirme ve yeryüzünde (ne sebeple olursa osun) bö-bürlenerek yürüme. Zira Allah her muhtâl ve fehûru (kendini beğenmiş övüngen kimse-leri) asla sevmez.”13

İnsanzenginliği,işi,makamı,güzelliği,ırkıvemalımülküvebenzerleriilegururlana-maz,bucihetlerlediğerinsanlarıküçümseyemezveonlarladüşmanolmamalıdır.“Aynen öyle de: Hey’et-i ictimâiye-i İslâmiyye, büyük bir ordudur, kabâil ve tavâife inkısâm edil-miş.”14Yani,bütünİslamâlemidebüyükbirordugibidir.Allahtarafındanveonuniradevemeşietiylefarklımilletlere,kabilelere,aşiretlere,sülalelerevesoylaraayrılmıştır.ButamamenAllah’ıniradevetakdirinebağlıdır.Bundayegânehikmet,yardımlaşmadüstu-runumükemmelolarakgerçekleştirmekveherkesingörevinidahaiyiyapmasıdır.

4.Bediüzzaman’ıntefsirveyorumunagöre,ırkçılıkvemilliyetçilikaçısındankonu-nundikkatçekenbirboyutudahavardır:Müslümanmilletlerkavimleriveırkları;farklıırklardanolmaklazahirenbirordununünitelerigibifarklıgörünselerde,onlarınbinbirbirlikcihetleribulunmaktadır:Evet,onların“bin bir birler adedince cihet-i vahdetleri var. Hâlıkları bir, Rezzakları bir, peygamberleri bir, kıbleleri bir, kitapları bir, vatanları bir, bir, bir, bir, binler kadar bir, bir.”15Öyleysefarklıırkvesoylar;birlikönceliklebinbirbirlikcihetlerinebakarak,onlarıbirbirlerinebağlayanbinbirbirlikcihetiylebirvah-detvebirbütünolduklarınıunutmamalıdır.Meselaonlarınyaratıcılarıbirdir.HepsibirSâni-iKadîr’inkudretvehikmetiyleyaratılmışlardır.Tabiricaizseaynıustanınelindençıkmakonlarıbirleştirdiğigibi,aynıKadîr-iRahîm’insofrasındabulunmakveaynıbaharmutfağındanyemek,aynıküre-iarzmisafirhanesindeoturmakveonunvarettiği türlügıdalarlarızıklanmakdaonlarıbirleştirenbirbaşkacihettir.

Ayrıca, büyük İslammilletinin peygamberinin, kıblelerinin, kitaplarıKur’ân’ın ve“Dâr-ıİslam”denilenvatanlarınınbirolmasıda,onlarıbirvebütünyapar.Aslındaonlarbinbir esmâ-i ilahiyyeadedincebirlikvevahdet cihetlerine sahiptirler.Yani,Allah’ınbütüngüzelisimleri,yarattığıherinsandatecellietmeklebütünırklarda,bütünkabileveaşiretlerdedetecellietmişveyansımışolur.

5.Nursi’nin ifadeleriyle;“iştebukadarbir,birler;uhuvveti, muhabbetivevahdetiiktizaediyorlar.Demekkabâilvetavâifeinkısam,şuayetinilânettiğigibi,teârüfiçindir,teâvüniçindir…tenâküriçindeğil,tahâsumiçindeğildir!”16Bütünbubirlikcihetlerimu-habbeti,uhuvveti/kardeşliğivevahdeti/birliğigerektirir.

13)“Velâtüsağğırhaddekeli’n-nâsivelâtemşifi’l-ardımerahan,innallâhelâyühıbbuküllemuhtâlinfahûr.”Bkz.31/Lokman/18.

14)Nursi,Mektûbat,s.297.Ayetleranlaşılmakvehayattauygulanmakiçinokunmalıdır.Bkz.Demir,Ömer,“SalihAmelinDüşünselArkaPlanıolarakAyetOkuryazarlığı”,EKEV Akademi Dergisi,yıl:17,S.56,Erzurum2013,s.71.

15)Nursi,Mektûbat,s.297.16) A.g.e.,s.297.Oysa“unsuriyet,cemaatlerinrâbıtasını,‘unsuriyetvemenfimilliyet’tutar...unsuriye-

tinşe’ni,başkasınıyutmaklabeslenmekolduğundan,‘tecavüzdür’…İştebuhikmettendirki:Beşe-


Buaçıdanonagöre;“unsuriyetinintibahıyamüsbettirki,şefkât-icinsiyeileintiâşe17 gelirki,teârüfleteâvünesebebtir.Veyamenfidirki,hars-ıırkî18ileintibahagelirki,tenâ-kürleteânüdünsebebidir.İslamiyetbunureddeder.”19

Onagöreırkçılık,ırkadayananbirhırslabaşkasınıtanımamaveinatlaşmasebebidir.Fakatmüsbetunsuriyet,yaniırkçılıkvasfıtaşımayanbirmilletsevgisi;ancakteârüfveteâvünevesileolur,başkasınıtenâkürvebaşkaırklarateânüdesebepolmaz.Çünkükişiırkçıolmadandakavminisevebilir,20kavmindenolanlarayardımcıolabilir,amailerdegeleceğiüzere iyiliğikavminehasretmekveyalnızkavimvekabilesinin iyiliğini iste-mekveonudüşünmekzihniyetindeolmamalı,21“zalimdeolsamazlumdaolsakavimvekabilendenolanayardımet” ilkesinesaplanmamalı,22unsuriyetzalimliğindinamiğiolmamalıdır.23ÇünküRasulullahyasakmenfimilliyeti/ırkçılıkveasabiyeti,insanınkendikavminezulümdeyardımetmesiolarakaçıklamıştır.24

Bediüzzaman’agöreuyananmüminler,teârufveteâvünesebepolmasıbakımındanırkçılığadeğil,kıymeti“hazineleredeğerolanİslamiyetmilliyetine;yaniüçyüzmil-

rinsaadetiselbolmuştur…Hikmet-iKur’âniyeise…Cemaatlerinrâbıtalarında;unsuriyet,milliyet,yerine‘râbıta-idinî,sınıfîvevatanî’kabuleder…dininşe’niuhuvvettir,‘incizab’dır.”Bkz.Nursi,BediüzzamanSaid,Sözler,EnvarNeşriyat,İstanbul1985,s.132-133.(Sözler),Ayrıcaaksülamelleırkçılığınalevlenmesivedüşmanlıkdoğurmasıiçinbkz.Apak,Adem,“Şuûbiye”, DİA,C.XXIX,İstanbul2000,s.244-246.

17)İntiâş;silkinme,gayretegelme,düzelmevetoparlanmagibimanalaragelir.18)Bukelimeyiharsolarakokumakdamanayauygundur.19)Nursi,BediüzzamanSaid,Sünûhât Tulûât İşârât,RNKNeşriyat,İstanbul2006,s.8.(SünûhâtTulûât

İşârât).20)“BirIrkaSevgi,DiğeriniTahkiriGerektirirmi?”Konusu.Bkz.En-Neseî,Ahmedb.Şuayb,Sünen,

I-VIII,terc.,A.MuhtarBüyükçınarvearkadaşları,KalemYayıncılık,İstanbul1981,C.VII,s.89;nr.39313932.(Sünen).Canan,İbrahim,Kütüb-i Sitte,I-XVIII,İstanbultrs.,C.XVII,s.542,nr.1198.(Kütüb-iSitte);El-Kandehlevi,Hayâtu’s- Sahabe,I-IV,terc.,AhmetMeylani,İslamiNeşriyat,Konya1983, C.II,s.630.(Hayâtu’s-Sahabe); Sarıcık,Murat,Irkçılık,NesilYayınları,İstanbul2013,s.63-66.(Irkçılık).

21)Bkz.En-Nesei,C.VIII,s.517-519,nr.4864-4872;El-Vakidi,II,783;MansurAliNasîf,et- Tâcu’l- Câmi‘u li’l- Usûl,I-V,PamukYayınları,İstanbul1960,C.V,s.46.(et-Tâc);Arnold,,T,W.İntişâr-ı İslam Tarihi,terc.,HasanGündüz,AkçağYayınları,Ankara1982,s.27-59,60-140vd.(İntişâr-ıİs-lamTarihi);Babanzade,İslam’da Irkçılık,s.83;Canan,Kütüb-i Sitte,C.VIII,s.516,nr.4856-4862;Sarıcık,Cahiliye,s.83vd.Sarıcık,Çağrı- Medine Dönemi,s.482-484;Sarıcık,Irkçılık,s.66-69.

22)Ez-Zehebi,Ahmedb.Osman, Târihu’l- İslam, I,Dâru’l-Küttâbi’l-Arabi, C.I, s.165. (Târihu’l-İslam);Apak,Adem,Asabiyet ve Erken Dönem İslam Siyasî Tarihindeki Yeri,DüşünceKitabevi,İstanbul2004,s.78. (Asabiyet);Sarıcık,Irkçılık,s.86.

23)MansurAliNasif,et-Tâc,C.V,s.46;İbn-iMace,Muhammedb.Yezid,Sünen,I-II,el-Mektebetü’l-İslamiyye,İstanbulty.,C.II,s.1302.(Sünen);Hitti,Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi,C.I,s.151;Özel,Ahmet,“Cihad”,DİA,C.VII,İstanbul1993,s.527-531;Çağrıcı,“Asabiyet”,DİA,C.III,s.453;Algül,Hüseyin,“Gazve”,DİA,C.III,İstanbul1996,s.488;Apak,Asabiyet,s.78;

24)MansurAliNasif,et- Tâc,C.V,42,46;İbn-iMace,Sünen,C.II,s.1302;Sarıcık, Irkçılık,s.90-96.


yon25 İslam’ınuhuvvetlerini vemaneviyardımlarını kazandıran İslamiyetmilliyetine”çağırır.Böylebirkimse“binlerruhudaolsa,acabaistihfâf-ıhayat”26etmezmi?Dikkatedilirse,onagöre,milletİslammilletiolduğuiçin,milliyetdeİslammilliyetidir,böyleoluncamilliyetçi de İslammilliyetçisidir.Veunsuriyetmilleti içindeğil, bu İslamiyetmilletinin‘tesânüd,ittihadveuhuvvetiiçin’fedakârlıkistenmektedir.Hakikiİslammilli-yetçisideböyleyapmalıdır.Bediüzzaman’ınsadeceyukarıdakiaçıklamasınabakılsabile,onunırkçıolmadığıanlaşılır.

Peki,oOsmanlıdönemindenedenadıylabirlikte“Kürdî”unvanınıvesıfatınıkullan-dı?Butürbirnisbetikullanmasıonunırkçılığındanmıydı?OsmanlıDönemindemeşhuradlarındanbirinedenSaî‘idKürdîidi?Odönemdekullandığıadlarındanbirininneden“Sa‘îdKürdî”,“Sa‘îd-iKürdi”veya“Saî‘idü’l-Kürdî”olduğunuanlamakiçin,önceko-nuyutemellendirmekgerekir.Bununiçinİslamtarihivekültüründeşahısisimlerindebutürtavsiflerkullanmakonusunaeğilmekgerekir.

İslamtarihikaynaklarıbukonudabizepekfazlamalumatverir.Fakatsadecebukonu-daüzerindedurmakiçinbileenazındanbirkaçmakalekalemealmakgerekir.Bizmisalolmasıbakımından,sadeceHz.Peygamberinadındaırkıvekabilesinenispetiüzerindekısacadurmakistiyoruz.

Konununevveliyatınabakarsak,evvelacahiliyeAraplarışiirvebelagateönemver-diklerigibi,ilm-iensabadaönemverirlerdi.Buyüzdenherkişivekabilemensubusoykütüğünühıfzederdi.BusebepleResul-iEkrem’innesebi/soyudatarihkitaplarındamah-fuzdu.MeselabirİslamtarihikaynağındaHz.Peygamber’insoyuşöyletesbitedilir:

Muhammed(s.a.v.),Abdullah,Abdulmuttalib(Şeybe),Hâşim,Abdumenâf(Mugîre),Kusay,Kilâb,Mürre,Ka’b,Lüey,Ğaâlib,Fihr,Mâlik,Nadr,Kinâne,Müzeyne,Müdrike(Âmir),İlyas,Mudar,Nizâr,Meâd,Adnan…27

Bu bilgiler delalet eder ki, Hz. PeygamberArab-ıMüsta’ribe’dendir. Çünkü soyuAdnan’akadarulaşır.Buaçıdanonunırkla ilgili ilknisbesi ‘Muhammed-iArabî’dir.28 Hemo,dedelerindenMeâd’a,Nizar’a,Mudar’a,Müzeyne’ye,Kinâne’ye,Nadr’a,Fihr’e,Kilâb’a ve Hâşim’e nisbetle;Me’âdî, Nizârî,Mudarî,Müzeyni, Kinânî, Nadrî, Fihrî,KilâbîveHâşimînisbeleriyledeanılır.Meselabucihetleonun,“Muhammed-iHâşimi”olarakanıldığınadarastlarız.AyrıcaodedeleriNadrveFihr’dendolayıNadrîveFihrî

25)Ozamankiİslamdünyasınınnüfusu.26)Nursi,Bediüzzaman,Münâzarat,SinanMatbaası,İstanbul1960,s.53.(Münâzarat).27)İbn-iHişâm,Abdulmelikb.Hişâm,Sîretü’n-Nebi, I-IV,Dâru’l-Fikrî,Beyrut trs.,C.I,1-2. (Sire);

MuhammedRıza,Muhammed,Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,Beyrut1988,s.13.(Muhammed);Mantran,Robert,İslam’ın Yayılış Tarihi, terc.,İsmetKayaoğlu,Ankara1981,s.66vd.(İslam’ınYayılışTari-hi);Sarıcık,Murat,Hz. Muhammed’in Çağrısı- Mekke Dönemi,NesilYayınları,İstanbul2006,s.20.(Hz.Muhammed’inÇağrısı-MekkeDönemi);Sarıcık,Murat,Hz. Osman,NesilYayınları,İstanbul2009,s.20.(Hz.Osman).

28)BediüzzamanSaidNursideeserlerindezamanzamanonu“Muhammed-iArabî”olarakanar.Bkz.Nursi,BediüzzamanSaid,Asây-ı Mûsa,SözlerYayınevi,İstanbul1976,s.35.(Asây-ıMûsa).


olduğugibi,buikiismebirtespitegöreKureyşdedenildiğiiçin29“Muhammed-iKuraşî”(Kureyşî)olarakdaanılır.

İslamtarihindeadıkabileveırkanisbetetmeksonrakidevirlerdedesürüpgitmiştir.MeselayalnızİslamAnsiklopedisi’ndeyeralanşahıslarınadlarıaraştırıldığındabileyüz-lerceâliminvemeşhurunırkınanisbetedildiği,isminibirırklaandığıaçıkçagörülecektir.MeselaMuhyiddinİbnü’l-Arabî(ölüm:1240)’“Arâbî”olarakbilinir.Onunüçrisalesiniiçindetopladığıbireserininadıda“Akâidu İbni’l-‘Arabî”diyebilinir.30Bundanbaşkaİslam tarihinde ırkadınamensubiyetkonusunda“AlâeddinArabîEfendi”31, “EbuBe-kirİbnu’l-Arabî”32,“EbuMiskâlel-Arabî”33,“EbuAbdullahİbnu’l-Arabî”34,“EbuSaîdİbnu’l-Arabî”35gibiisimlerederastlarız.

İslamkültüründe ismi ırkla irtibatlandırıp anmak sadeceAraplaramahsusdeğildir.MeselaSuudiailesinemensupbir emiranne tarafından“Türkî”olduğu için“Türkîb.Abdullah”olaraknisbelenmiştir.36Alâeddinet-Türkmânî”(İbnü’t-Türkmâni)de“Türk-mânî”yaniTürkmenolarakanılanbirhadisçivemüfessirdir.37

Farsasıllıveyaİrantopraklarındanyetişenbazımeşhurlarda“Acemî”olarakbilinirler.Mesela“Acemîb.EbuBekir”38bunlardandır.Ayrıcabirtarikatınadı“Acemiyye”olduğugibi39,Türkmusikisindebirleşikbirmakamınadıda“Acem-Kürdî”dir.40OsmanlıKlasikmimarisininilkbaşmimarınınadıda“AcemAli”dir.41OsmanlıVezir-iAzamlarındanadıırkıilezikredilenGürcüMehmetPaşa’yıdabiliriz.ŞuanGürcüolaraktelaffuzettiğimizkelimeOsmanlıdönemindeTürkîveKürdîgibi,Gürcîşeklindeyazılmaktaydı.42Osmanlıtarihinde1649yılındabaşıkesilen“GürcüAbdünnebiİsyanı”dameşhurdur.43

29)HasanİbrahimHasan,İslam Tarihi,I-IV,trc.,İsmailYiğitveArkadaşları,KayıhanYayınları,İstan-bul1985,C.I,s.29.(İslamTarihi).

30)Bkz.Kılıç,M.Erol,“İbnu’l-Arâbî,Muhyiddin”,DİA,C.XX,İstanbul1999,s.493-516;Karadaş,Cağfer,“İbnu’l-Arabî,Muhyiddin,DİA,C.XX,İstanbul1999,s.516-528.

31)İbşirli,Mehmet,“AlâeddinArabîEfendi”, DİA,C.II,İstanbul1989,s.319.32)Baltacı,Ahmet,“EbuBekirİbnu’l-Arabî”,DİA,C.XX,İstanbul1999,s.487-488.33)Elmalı,Hüseyin,“EbuMiskâlel-Arabî”,DİA,C.X,İstanbul1994,s.189.34)Durmuşİsmail,“EbuAbdullahİbnu’l-Arabî”,DİA,C.XX,İst.1999,s.487-488.35)Cebecioğlu,Ethem,“İbnu’l-Arabî,EbuSaîd”,DİA,C.XX,İstanbul1999,s.493.36)Bkz.Kurşun,Zekeriya,“Suûdiler”,DİA,C.XXVII,İstanbul2009,s.584-587.37)Bkz.Günay,Mehmet,“İbnu’t-Türkmânî”,DİA,C.XXI,İstanbul2000,s.235.38)Eyice,Semavî,“Acemîb.EbuBekir”,DİA,C.I,İstanbul1988,s.313-324.39)DİA,“Acemiyye”,DİA,C.I,İstanbul1988,s.325.40)Tanrıkorur,Çinuçan,“Acem-Kürdî”,DİA,C.I,İstanbul1988,s.325-326.41)Özkan,Ertuğrul,“AcemAli”DiA,C.I,İstanbul1988,s.322.42)Ak,Mehmet,“MehmetPaşa,Gürcü”,DİA,C.XXVIII,İstanbul2003,s.509-510;43)Heyet,Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi,ÇağYayınları, İstanbul1989,XI,23. (Doğuştan

Günümüze).


KıpçakTürklerinden birmineralog da, “Beylek el-Kıpçakî” olarak anılır.Osmanlıdönemindeazdaolsakişiler,doğrudanAbazaHasanAğa,44ArnavutBektaş,45ArnavutAli,46ÇerkesMehmedBey47gibitavsiflerleanılarakdaırklarıylazikredilirler.Gençliğin-decesaretiilemeşhurolmuşboynuEğriMehmedPaşadabirOsmanlıtarihçisitarafından“müşârünileyhsâdedilbirTürkmenâdemisi”olarakanlatılmakta48veTürkmenolduğubelirtilmektedir.YanioTürkmenMehmedPaşadır.Aslındakişininırkıbaşagetirilerekbirsıfatmevsuflaanılışşeklidebirbakımaonunadınıırkıylairtibatlandırıpanmakgibi-dir.Şöyleki;dikkatedilirse“ArnavutAli”terkibi,“AliArnavûdî”şeklindekibirtavsifmanasınıifadeeder.Osmanlıdöneminde“zâde”ekiiledekişininbirırkamensubiyetiifadeedilir.MeselaII.Süleyman’ınhocası,“ArapzâdeAbdulvehhâbEfendi”idi.49BunugünümüzTürkçesiyle“AraboğluAbdulvehhabEfendi”şeklindeifadeedebiliriz.BuradamezkûrşahsınAraplığıanlatılır.AslındaArapzâdenitelemesi,Arapça“İbnü’l-Arab”,ya-hut“Arabî”manasınagelir.

Diğeryandan,adınınbaşındaseyyid,şerîfveyaadısonundaAbbasî,Emevî,SelçûkîveOsmanîgibitavsiflerveunvanlaralanlardaaslındaırklarınıifadeederler.BirkişininPeygambersoyundan,yaniseyyidveyaşerifolabilmesiiçin,önceArapolmasıgerekir.Diğertaraftan,AbbasîveEmevîolmaköncelikleAraplığı;SelçûkîveOsmânîintisaplarıdaöncelikleTürkolmayıanlatır.Aynenbunungibi,adlardakabileyenisbetdeokabileninbağlıolduğuırkıifadeeder.Buyüzdenbirkimseninadındael-Evsî,el-Hazrecî,el-Ku-raşîveyabenzerlerindenbirtavsifolsaonunArapolduğuanlaşılırve“Arabî”soyadınalüzumkalmaz.İştebucihetleİslamkültüründeArabînisbelikişiazolmaklabirlikte,ad-lardaArapırkınamensupkabilenisbeleriçokfazladır.İslamtarihindekibutürvebenzernisbeleriırkçılıklailişkilendirmekyerindevedoğrudeğildir.

PektabiiolarakİslamtarihindeArabî,Türkîgibibirırkadınaizafeten“Kürdî”nite-lemesivesıfatıalmışşahıslaradarastlanır.Mesela“Kürdî Muhammed Efendi”bunlar-danbiridir.50NeşriTarihi’ndeŞeyhEdebâli’ninevliliklerindensözedilirkenşöyledenir:“(O) birini gençliğinde, birini de yaşlılığında (olmak üzere) sadece iki hatun aldı, ilkhatunununkızınıOsmanGazi’yeverdi,sonrakiHatunuTaceddinKürd’ün(Taceddin-iKürdî’nin)kızıidi.(Busebeple)HayreddinPaşailebacanakoldular.”51İslamAnsiklo-pedisinde,Tâceddinel-Kürdîyanında,Abdurrahmanel-Kürdî,KürdîMuhammedEmin

44)Heyet,Doğuştan Günümüze,C.XI,s.47,50,52.45)A.g.e.,C.XI,s.346.46)A.g.e.,C.XI,s.22.47)A.g.e.,C.XI,s.55.48)A.g.e.,C.XI,s.33;(Naima,Tarih,C.VI,s.174’ten).49)A.g.e.,C.XI,s.90.50)Algar,Hamid,“KürdîMuhammedEfendi”,DİA,C.XXVI,İstanbul2002,s.564-565.51)MehmedNeşri,Neşri Tarihi,I-II,Haz.,MehmetAltayKöymen,KültürveTurizmBakanlığıYayın-

ları,Ankara1983,C.I,s.47.(NeşriTarihi);Ayrıcabkz.a.g.e.,C.I,s.81,93.


Efendi,Ahmedb.Yûsufel-Kürdîgibimeşhurlaradarastlanmaktadır.52Kürdîkelimesi;Lisân-ıArabîveLisân-ıTürkîgibiterkiplerleKürtçelisanınıanlattığıgibi,tekbaşınadaKürtçemanasınagelir

Türkmusikisindebirperdevemakamınadıda“Kürdî”dir.53Birbaşkamakamadıda“Kürdîli-Hicazkâr”diyebilinir.54

Görülüyorki,şahıslarınırkveyakabileileirtibatlıadları(veyamusikîkonusundakiadlandırmalar)da,İslamkültüründeeskidenberisüregelenbirananevegelenektir.Yaniİslamkültüründeinsanlar“Arabî, Türkî, Kürdî, Acemî, Kıpçâkî”gibiunvanvetavsifler-lealabilir.Bununırkçılıkveayrımcılıklabirilgisiyoktur.Meselaadında“Türkî”veya“Kürdî”vasfıolanbirisiırkçı,TürkçüveyaKürtçüolduğuiçinbunualmışdeğildir.

HâlâTürkiyedışında,İslamdünyasındaisimlerdebutürırklairtibatlandırmalarvar-dır.MeselaçağdaşMısırlıbirprofesörünadıkaynaklarda“Prof. Kürd Ali”olarakgeçer.55 Arabî,Arabamensup,Arap’tanolanveArapmanasınageldiğigibi,Arapçamanasınadagelir.Türkî,KürdîgibiunvanlarkişininmensupolduğuırkınıbelirttiğigibiLisân-ıTürkî,Lisân-ıArabîveLisân-ıKürdîşeklindededilmensubiyetiniifadeederler.

GünümüzTürkiye’sindeise,ismiırklazikretmebazensoyadlardakendinigösterir.MeselaTürk,Ulutürk,Aktürk,Göktürk,Arıtürk,Yılmaztürkvebenzerlerigibisoyadlarıolanlarvardır.Yalnızbutürsoyadlarıherzamankişininoırkamensubiyetinigösterme-yebilirde.Şunudadüşünelim:ButürsoyadlarOsmanlıdönemikurallarınagöreolsaydı,“AhmetTürkî,AliUlutürkî,KağanGöktürkî,OsmanArıtürkî,MehmetYılmztürkî”gibiolacaktı.Diğertaraftan,Cumhuriyetdönemindekiırklairtibatlıveırkanisbetedilenso-yadlarabakarakdakişilerihemenırkçılıklayaftalayamayız.

Konuyuderinliğiilebilmeyenveyakasıtlıolanbazıları,Bediüzzaman’ıKürtçülükleithamiçinonungençlikyıllarında,yaniOsmanlıDevletizamanındakendisiiçinkullan-dığı,“Sai‘îd-i Kürdî”veya“Saî‘dü’l- Kürdî”gibiadlarına takılarakKürtçüolduğunuvehmetmekteveyabuiddiadabulunabilmektedir.

2. Şakâik-i Nu’mâniye ve Zeyilleri’nde Osmanlı Dönemi İsimlerinde Irkla Tavsif Konusu

KonununvuzuhakavuşmasıveSaidNursi’ninbirOsmanlıdönemiâlimiolmasıba-kımından,birdeOsmanlıgeleneğivekültürüaçısındanulemanınsoyadıyerinealdıklarıırkîtavsiflerkonusunaeğilmekgerekir.Osmanlıdönemininbaşkakaynaklarıbiryana,OsmanlıdönemieserleriolanveOsmanlıâlimlerininhayathikâyelerinianlatanŞakâik-iNu’mâniyeveZeyilleri’ndebukonudaufukaçıcıvesadraşifabilgilerbulmakmümkün-

52)Bkz.DİA,C.VIII,s.214,C.XXIII,s.547,C.XXV,s.330,C.XXVI,s.564,C.XXX,s.113.53)Özkan,İ.Hakkı,“Kürdî”,DİA,C.XXVI,İstanbul2000,s.563-564.54)Özkan,İ.Hakkı,“Kürdî”,DİA,C.XXVI,İstanbul2000,s.565-567.55)HasanİbrahimHasan,İslam Tarihi,C.I,s.255-450.56)MuhammedMecdiEfendi,Hakâiku’ş- Şakâik,I,ÇağrıYayınları,İstanbul1989,(Şakâik-iNu’mâniye

veZeyilleriiçinde),İndeks,s.2,I.177.(Hakâik).


dür.MeselaOsmanlıdönemindeönemliaddedilenmeşhurlarınbiyografilerininanlatıldı-ğıveŞakâik-i Nu’mâniye ve ZeyilleriiçindeyeralanHadâiku’ş- Şakâik’tabazıâlimlerinhayathikâyelerinebakılıncaisimlerinırkanisbetleanıldıklarınıgörmekteyiz.

Mesela,öncelikle“Acem nisbeti” üzerindeduracakolursak,bazıâlimlervemeşhur-larınbiryerveırkanlamıyüklenen“Acem”unvanıileanıldığınaşahitolmaktayız:Bun-larıkısacalistehalindeverelim:

AcemSinanEfendi.56

Haydar-ıAcemî.57

SinânüddinYusufAcemî.58

ŞeyhYusufAcemî.59

El-MevlaFetuhullahAcemî.60

MollaKabızAcemî.61

Abdullahb.MircanAcemî.62

El-MevlaYahyael-Acemî.63

Eş-ŞeyhMuhammedAcemzade.64

ŞeyhBayram-ıAcemî.65

Hâfız-ıAcem.66

Habîb-iAcemî.67

KocaAcem.68

KadıMollaAcem-iNâkabûl.69

YineŞakâyıkveZeyilleri içindeyeralanŞeyhîMuhammedEfendi’ninVakâyi’ul- FuzalâadlıüçciltlikeserindedeAcemunvanıylalakaplananâlimlererastlamaktayız:

57)a.g.e.,s.73,81.58)a.g.e.,s.319.59)a.g.e.,s.89.60)Nev’izâdeAtayi,Hadâiku’l- Hakâik,ÇağrıYayınları,İstanbul1989,(Şakâik-iNu’mâniyeveZeyil-

leri,içinde),s,31.(Hadâik).61) a.g.e.,s.8862) a.g.e.,s.133.63)a.g.e.,s.248.64)a.g.e.,s.370.65)a.g.e.,s.15;(İndeks).66) a.g.e.,s.18,82,177,339.67)a.g.e.,s.33;(indeks),s.62,64,66.68)a.g.e.,s.53;(indeks),s.393,594.69)Atayi,Hadâik,s.699.Muhyidddîn-iAcemî,Sinân-ıAcemî,Seyyidİbrâhim-iAcemîveFahreddin-i

Acemî’gibiOsmanlımeşhurlarınınhayatlarıiçinayrıcabkz.HocaSadettinEfendi,Tâcü’t- Tevârih,


AcemİshakEfendi.70

Revan’abağlıAlişarköyündenAcemAbdulğanîEfendi.71

“Diyâr-ıŞarkdanzuhur”edenAcemMehmedEfendi.72

BunlardanbaşkaaynıeserinikinciveüçüncüciltlerindedeAcemunvanıiletelkipedilenbaşkaâlimlervardır:Mesela,AcemSüleymanEfendi,AcemSeyyidÖmerEfen-di,AcemBekirEfendi,AcemHasanEfendi,AcemHoca,AcemPaşa,ŞairAcemHocagibi.73

SaydıklarımıziçineyineAcembeldelerinden,yaniİrantopraklarındanAnadolu’ya,yaniOsmanlıtopraklarınagelenAcemzâdeEfendi,AcemzâdeHüseyin,AcemzâdeMeh-med Efendi,Acemzâde Hocası Mustafa Efendi,Acemzâde Hasan Efendi,AcemzâdeHüseyinEfendigibiâlimlerinadlarınıdaekleyebiliriz.74“Acemzâde”terkibigünümüzTürkçesiyle“Acemoğlu”demektir.

EdirneliBotanzâdeİbrahimÇelebide,“Azerî”mahlasınıkullanmaktavebirşairola-rak“Azerî”diyebilinmekteydi.75ÂzerîolanTürkîdedemektir.

YineOsmanlıdönemindeArnavutluk’tangelen,ArnavutasıllıolanveyabircihetleArnavutluklailişkiliâlimleryahutdevletgörevlilerininİslam-Osmanlıkültürüvegele-neğineuyularak,“Arnavud”telkîbiveunvanınarastlarız.Mesela“Vilâyet-iRûmilindenbedîdârveArnavudHüseyinEfendidimekleşöhretşiâr”el-MevlaHüseyinEfendi76veArnavudHüseyinPaşabunlardandır.77Ayrıca,mutasarrıfArnavudHüseyinEfendi,Darp-haneEminiArnavudMehmedEfendi,ŞamValisiArnavudOsmanPaşadabunlaraekle-nebilir.78İkinciAbdülhamit’inhallinderolalanOsmanlıpaşalarındanbirininadıArnavudEsadToptâniidi.31MartHadisesidolaysıylaasılanlardanbiridevletinresmibelgesinde“ÇerkesMehmetPaşa”diyeanıldı.YineaynıolaysebebiylebirdevletbelgesindeArna-vutHalilPaşadiyeanılankimseninidamedildiğivakidir.79

I-V,Sadeleştiren,İsmetParmaksızoğlu,KültürBakanlığı,İstanbul1979,C.V,s.53-54,159,230-236.(Tâcü’t-Tevârih).

70)KendisiAzerbaycan’ınKarabağbeldesindendir.Bkz.ŞeyhiMuhammedEfendi,Vakâyi’u’l- Fuzalâ, I-II,ÇağrıYayınları,İstanbul1989,(Şakâik-i Nu’mâniye ve Zeyilleriiçinde),C.I,s.133.(Vakâ-yi’).

71)a.g.e.,C.I,s.133.72)a.g.e.,C.I,s.256.73)a.g.e.,II,s.55,355,37960,182,146;C.III,597,714,741.74)a.g.e.,C.I,s.46,134,198,598;C.II,s.354-355,379.75)a.g.e.,C.I,s.169,470.76)a.g.e.,C.I,s.139-141.77)a.g.e.,C.I,s.550.78)a.g.e.,C.II,s.8,217;C.III,s.685.79)Bkz.Akgündüz,Ahmet,Arşiv Belgeleri Işığında Bediüzzaman Said Nursi, I-V,OsmanlıAraştırma-

larıVakfı,İstanbul2013-2015,C.I,s.380,632,634-635.(BediüzzamanSaidNursi);MahmudCelaleddinPaşa,Mir’ât-ı Hakikat,C.I,167-327,C.II,2-259.(Mir’ât-ıHakikat).


İslamveOsmanlıgeleneğindeâlimlerin,şeyhlerin,şairlerinveyabaşkadevletgörev-lilerinin,“Arab,ArabşahveArabî”gibiunvanlarlaanılmasınadarastlarız:

MevlanaAlâüddinAliyy-iArabî.“Aslınevâhi-iHalebdenidi”80vebundandolayıbulakaplatelkipedildiğianlaşılır.

İbn-iArabşah:(Ahmedb.Mehmed).81

ArabİmamzâdeHasanEfendiArabİmamzâdeMustafaEfendininoğludur.82

El- Mevla Abdulbaki b. Molla Arap “Molla Arab merhûmun mahdûm-ipürfazlı”dır.83

Eş-ŞeyhAliel-‘Arabel-Aclûni,el-Arabî;“Diyar-ıArab’datahsîl-iulûm,ba‘dehû‘azm-imemâlik-irûm”etmişbiridir.84Herhaldeoradatahsilebaşladığıiçin“el-Arabî”diyeadlandırılmışolmalıdır.Eş-ŞeyhArabEfendi;“Diyâr-ıArab’danDiyâr-ıRûm-ıcen-net-rüsûmakudûmeyleyüpSelanik’detavattuneylemişdi.”85

Arapunvanıileanılanbaşkalarıdavardır:ArabAliEfendi,ArabAlizâdeEribMusta-faEfendi,ArabSalihEfendi,ArabSüleymanEfendigibi.86Görüldüğüüzere,Arapdiya-rından“Diyâr-ıRûm”diyeadlandırılanAnadolu’yaveyaOsmanlıtopraklarınagelmişvegeldiğiyerenisbetveirtibatla“ArabEfendi”diyemeşhurolmuştu.

Bunlardanbaşka,Aliel-Arabî,Aliyy-iArabî,ArabÇelebi,ŞeyhArabEfendi,ArabHoca,MüftiArab İbrahim,ArabSinan efendi,Kudüs kadısıArabzâde,ArabzâdeAb-durraufEfendibunlardandır.87ArabzâdeMuhammedEfendi,ArabzâdeAbdullahEfendi,ArabzâdeAbdulvahhabEfendi,ArabzâdeHasanEfendi,ArabzâdeSalihEfendigibibaş-kalarıdavardır.88

Osmanlıdönemiâlimleriiçinde“Kürd, Kürdî, Kürdistânî”gibiırkîvemahallilakap-laanılanâlimlerveşahıslardagörürüz:

Mesela;MevlânaTâceddîn-iKürdî;OrhangaziMedresesimüderrislerindendir.89

80)Mecdi,Hakâik,s.17181)a.g.e.,s.53.82)Şeyhi,Vakâyi‘, C.I,s.230.83)Atayi,Hadâik,s.38.84)a.g.e.,s.86.85)a.g.e.,s.652.86)Şeyhi,Vakâiy‘,C.I,s.22,29,108,137,162,369.87)Konuyuuzatmamakiçinyalnızadlarınıanmaklaiktifaettik.Bkz.Atayi,Hadâyık, s.73,79,111,

438,652,670,450,339,442,38,26-28.88)Şeyhi,Vakâyı‘,C.I,s.90-91,432,;C.II,s.550,596,678.ArapveyaArabîolarakanılanAliyy-i

Arabî,(MollaArab=MollaZeynüddin)içinayrıcabkz.HocaSaadettinEfendi,Tâcu’t-Tevârih,C.III,s.269-270,316.

89)Mecdî,Hakâik,s.27-28.Ayrıcabkz.Berk,Nurculuk Davası,YeniAsyaYayınları,İstanbul1971,s.259,679,687.(NurculukDavası).


Eş-ŞeyhSinanKürdistânî,“vilâyet-iKürdistan’danzuhur”etmiştir.90Bundandolayıkendisi“Kürdistânî”lakabıylaanılır.

KürdistânîAhmedEfendi;Zühdîmahlasıiledebilinenbirşairdir.91

El-Mevlâ İbrahimKürdî; “Vilayet-iKürdistan’dan zuhûr”, sonra “Dâru’l-Mülk-iRûm’akudûm”eyledi.92

El-MevlâMaksûdKürdistânî.Kendisi“diyâr-ıKürdistan’dankudûm”etmiştir.93

Abdurrahmanel-Kürdî;Diyâr-ıKürdistan’dakasaba-iSahran’danzuhur”94etmişti.KürdAbdulğanîEfendi;“Belde-iAyntab’danzuhurveKürdAbdulğanîdimeklemeş-

hur”idi.95

KürdHalilEfendi“Belde-iDiyarbekir’denzuhur”96etmişti.KürdYusufEfendiDiyarbakırkurbündenHısn-ıMansûrnâmkasabadanzuhur”97etti.KürdİshakEfendiDâru’l-Mülk-iTebrizmuzâfâtındanİrmiyekasabasında”doğmuş-

tu.98

AyrıcamezkûreserdebulunanTürkçefihristin58.sahifesinde,isimleriyeralan“KürdAbdulhalîm”gibiKürtlakabıvenisbetibaşagetirilerekadlarıkaydedilenonkişinindahaadlarınıgörmekteyiz.99

Ayrıca,KürdAhmedAğazâdeMustafaEfendi,Kürd el-HâcAliEfendi,YekçeşmKürdSüleymanEfendi,KürdAhmedEfendi,KürdAliEfendi,KürdAbdullahEfendi,KürdAbdulğanîEfendi,KürdBayramoğluMehmedPaşa,KürdEbubekirEfendi,Yeni-çeriAğasıKürdHasanAğa,YeniçeriAğasıKürdİbrahimAğa,KürdİbrahimPaşa,KürdİshakEfendi,II.SüleymanDevriasilerindenKürdMehmed,KürdÖmerEfendi,KürdSeyyidMahmudEfendiveKürdSeyyidMehmeddebunlardandır.100

Mesela, Şeyhi’ninVakâyi‘u’l- Fuzalâ’sında iki kişi deTürkîzâde veTürkmenzâdenisbesiylekaydedilir:TürkîzâdeMuhammedSalihEfendiveTürkmenzâdeMuhammedSadıkEfendi.101TürkîzâdeTürkoğlu,TürkmenzâdedeTürkmenoğludemektir.

90) Atâyi,Hadâik,s.200.91) Şeyhî,Vakâyı‘,C.I,s.669.92) Atayi,Hadâik,s.242.93) a.g.e.,s.394.94) Şeyhî,Vakâyı‘,C.I,s.234.95) a.g.e.,C.I,s.455.96) a.g.e.,C.I,s.223.97) a.g.e.,C.I,s.360.98) a.g.e.,C.I,s.381.99) Bunlarınkitaptahangisayfalardayeraldığınıgörmekiçinbkz.Atayi,Hadâik,s.33,43,46,96,

223,360,381,424,455,520,586,651.100) Sözüedilenkimseleresırasıylabkz.Şeyhi,Vakâyı ‘,C.II,15,19,44,85-86,125,136,153,215,

232,250,266,283,291,319,323,368,455;C.III,497,519,541,697,715.101) a.g.e.,C.II,s.341;C.III,616.


OsmanlıâlimlerindenTatar,Laz,Gürcüvebenzerilakaplarlaanılanâlimlervemeş-hurlardavardır.MeselaTatarAhmedEfendi,TatarAbdullahEfendiveTatarAbdurrah-manEfendilerVilayet-iKırım’danzuhurettiklerindenböyleanılırlar.102Yineaynıkay-naktaüçGürcüpaşanındaadıgeçer:GürcüİbrahimPaşa,GürcüMehmedPaşaveGürcüMustafaPaşa.103BiryerdedeLazİbrahimEfendi’ninadıverilir.104

Osmanlı kültüründe, ırkla ilgili unvanlarla telkîb edilen sadrazamlara da rastlarız.MeselaArnavutBâyezidPaşa,RumMehmedPaşa,ÇerkesMehmedPaşa,BoşnakSarıSüleymanPaşa,AbazaSiyavuşPaşaveGürcüAğaİsmailPaşabunlardandır.105

DiğeryandanOsmanlıdönemindeDoğuAnadolu’nunbirkısmı“Kürdistan”olarakanılmaktaydı.ŞimdiyekadarkiaçıklamalarımızdagörüldüğügibiDoğuAnadolu’dançı-kanâlimlerin“Kürdî”veya“Kürdistânî”olarakanılmasınınbirsebebidebuydu.MeselaKürdAbdullahEfendiKürdistan’dadünyayageldiğiiçin“KürdAbdullah”diyeanıldı.106 Abdurrahmanel-Kürdî,Diyâr-ıKürdistan’dadünyayageldiğiiçin“el-Kürdî”lakabınıalmıştı.107UlemadanYusufEfendi,DiyarbakıryakınındakiHısn-ıMansur’dadoğduğuiçin“KürdYusufEfendi”diyemeşhurdu.108KürdİshakEfendiise,Tebrizkazasınınİr-miyekasabasındadoğmuştu.HerhaldekendisiKürdasıllıolduğuiçin“Kürd”diyeanıl-mıştı.109KürdAbdulganîEfendi,Antepbeldesindenzuhurettiğinden“KürdAbdulganî”demeklemeşhurdu.110

BazenKürdistanulemasındanolduğuhaldeKürdveyaKürdîdiyeanılmayanlardavardır.Mesela,Ali b.Ahmed-iHaydarânîKürdistan ulemasından olduğu haldeKürd,KürdîveyaKürdistânîolarakanılmayıpaşiretininadıyla,yani“Haydarânî”lakabıileta-nınmaktaydı.111Yeniçeriçavuşlarındanbirbaltacı,“BaltacıKürdHüseyin”diyekayıtlardayeraldı.112FazılKürdAbdullahEfendi,Kürdistan’dadünyayageldiğiiçinböylemeşhurolmuştu.113ŞairZühdî,“KürdistânîAhmedEfendi”diyedemeşhurdu.114Eş-ŞeyhSinan

102) Atayi,Hadâik,s.391,394,396.103) Bkz.Türkçeİndeks,a.g.e.,s.58.104) a.g.e.,s.614.105) Öztuna,Yılmaz,Büyük Tarih Ansiklopedisi,I-II,BateşYayınları,İstanbul1992,C.II,s.589-590.

(BüyükTarihAnsiklopedisi).106) Şeyhi,Vakâyi’, C. I,s.218;Berk,Nurculuk Davası,s.687,693.107) Şeyhi,Vakâyı‘,C. I,s.234.108) a.g.e.,C.I,s.360.109) a.g.e.,C.I,s.381.110) a.g.e.,C.I,s.455.111) a.g.e.,C.I,s.453.112) a.g.e.,C.I,s.598.113) a.g.e.,C.I,s.218.114) a.g.e.,C.I,s.669.


KürdistânîdeVilayet-iKürdistan’danzuhur ettiği için “Kürdistânî”olarakbilinirdi.115 El-MevlaİbrahimKürdî(el-Mevlaİbrahim-iKürdî)el-MevlaMaksudKürdistânîgibiâlimlerdeKürdistan’danzuhuredenkimselerdi.116

YinebirOsmanlıâlimiolanBediüzzamanicazetnamesinde;Osmanlıkültürveanane-sinemutabıkolarak,silsileşeklindeadlarıgeçenikiâliminadıda,MevlanaŞeyhel-Kürdîel-EşnevîveŞeyhTâhael-Kürdîşeklindedir.1171907’deBediüzzaman’ınDivân-ı Harb-i ÖrfîadlıeserininbasankimsedeKürdîzâdeAhmedRâmizdiyeanılmaktaydı.118

Mesela, 21.02. 1329/1923 tarihli bir TBMM Zabıt Ceridesi’nde münderecât için-deLazistanMebusuOsmanBey’inbirkanun teklifinden,yineLazistanMebusuEsadBey’inbirtakririndensözedilmektedir.119Bumilletvekillerişimdilerde“DoğuKaradenizBölgesi”diyeanılanbölgeahalisindenolduklarıiçindevletinçıkardığıResmiGazete’deadlarıKürdistangibibircoğrafibölgeninadıolanLazistan’laanılır.BuradabirLazlık,Lazcılıkve ırkçılıkdavasısözkonusuolmadığıgibi,ozamanlarbuadlandırmanınbirırkçılıkveayrımcılıkanlamıtaşımasıdakimseninaklınagelmemektedir.

Aynıdurum;“KürdîveKürdistânî”veaynışekilde“Arabî,Rumî,Türkî,AcemîveAzerî”gibiadlandırmalardadasözkonusudur.İsimlerinbaşındayeralanArap,Gürcü,Kürd,Arnavud,Çerkes,TatarveAbazatavsiflerideböyledir.

ŞuhaldeOsmanlıdönemindeâlimler,şeyhler,kadılar,şairlervediğerdevletgörevli-lerivemakamsahipleri;doğduklarıyerenisbetle,Acemî,Arabî,Kürdî,Rumî…gibiun-vanlar,lakaplarveadlandırmalarlaanıldılar.BuasırlardırsüregelenbirİslamveOsmanlıananesivegeleneğiidi.İslamveOsmanlıgeleneğindeböylecebirkimseninKürtlüğüne,Araplığına,Acemliğineişaretedildiğigibi,birbeldeolarakanılanyerevebeldeyedede-laletvardı.Butüradlandırmalar,okimseninKürtçülüğüne,Arapçılığına,Acemciliğine,Gürcücülüğüne,Tatarcılığınadelilolsuniçindeğildi.Rumîtabirideböyleydi.Birkimse-yeRumolduğuiçindeğil,geneldebirbeldeyivecoğrafimekânıifadeiçinverilmektevebundandahaçokAnadoluveOsmanlıhâkimiyetindekiyerlerkastedilmekteydi.MevlanaCelaleddin’everilen“Rumî”tavsifideböyleydi.

115) Atayî,Hadâik,s.200.116) Atayî,Hadâik,s.242,394.Râmi’ninÂdâb-ıZürafâ’sındadaArabAliEfendi,ArabAlizâdeMus-

tafaErîbEfendi,ArabzadeMustafaAliEfendi,ArabzâdeSalihEfendigibiırkadıylatavsifedilenşairlererastlanmaktadır.Bkz.Erdem,Sadık,Râmiz ve Âdâb-ı Zürafâ’sı,AtatürkKültürMerkeziYayınları,Ankara1994,s.16,28,30,52,155,188,281,286.(RâmizveÂdâb-ıZürafâ’sı).

117) Bkz.Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi, C.I,275.118) a.g.e.,C.I,371-372,626,691.119) Bkz.TBMM.ZabıtCeridesi,Cilt,27,s.418-419;(Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi, C.I,s.

858-859’dan).Bediüzzaman1922’deAnkara’yageldiği zaman,Said-iKürdîolarakanılmışvekendisineHeyet-iVükelâReisiMustafaKemalPaşatarafından“Kürdistan Umumi Vaizliği”teklifedilmişti.Bkz.TBMMGizliCelseZabıtları,III,s.55/2;(Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi, C. I,s.99-101’den).


3. Bediüzzaman’ın Osmanlı Döneminde Irkla İlgili Lakapları3.1. Resmi Yazı ve Belgelerde “Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî Efendi”

Adlandırması 17 Zilkade 1336/26Ağustos 1334 tarihinde Osmanlı Şeyhu’l- İslamı Musa Ka-

zımEfendi,Osmanlıdevletininönemlibirmakamınıişgalederken,BediüzzamanSaidNursi’yeulemadanbiriolduğuvefarklıhizmetlerindendolayı“Mahreç Payesi”veril-mekiçinpadişahayazdığıüstyazıniteliğindekitezkiredeşöylediyordu:

“AtûfetluEfendimHazretleriBitlis’deRuslarlavukûagelenmuhârebâtaiştirâkedüpesirdüşmüşvebukereav-

deteylemişolanBedîüzzamanSa‘îd-iKürdiEfendi’ninaşâirinharbesevkihususunda-kimesâi-ihamiyetmenendânesinebinâenbirrütbe-iilmiyeiletaltîfiHarbiyeNezaret-iCelilesi’ndeniş’ârolunmuşveâhirenDâru’l-Hikmeti’l-İslamiyeazalığınatayinolunanmûmâileyhinmahrecpayesiiletaltîfimünasibgibimütâlaaolunaraktanzimedilenirade-iseniyyelâyihasıleffenarzvetakdimkılınmışisede,Emr-uFermân-ıHumâyûnHazret-iHilâfet-Penâhînevechileşeref-müteallikbuyrulursahükm-iâlîsinininfâzınamüsâraatolunacağıderkârdırefendim.

Şeyhu’l-İslâmMusaKâzım(İmza)17zilkade1336/26Ağustos1334”120

Görüldüğügibi,Miladi1920yılınadenkdüşenŞeyhu’l-İslamMusaKazımEfenditarafındanyazılan tezkiredeBediüzzaman’ın adı “BediüzzamanSa‘îd-iKürdiEfendi”olarakgeçmekteveyazımahreçpayesi ile taltifi içinmakam-ıhilâfeteyazılmaktaydı.Eğerburadageçen“Kürdî”adlandırmasınınozamanlarırkçılıklailgilibirmahzurusözkonusuolsaydı,devletinönemlibirkurumuolanMeşihatçaböylebiryazınınmakam-ıhilâfeteyazılmamasıgerekirdi.

Bediüzzaman’ınOsmanlıdöneminderesmîbelgelerdeKürdînisbesiilezikrininbaşkaörnekleridevardır:Mesela18Haziran1332(1Temmuz1916)tarihindedevlettarafındantutulanbirtutanaktakardeşivesilesiileadı“UlemâdanBediüzzamânSa‘îd-iKürdî’ninbiraderiMollaAbdullah”diyegeçer.Buradakendisiulemadanolduğubelirtilipzımnenövülürkenböyleanılmaktadır.121

Bediüzzamanİttihâd-ıMuhammediCemiyetiileilgilibirtarihîbelgedede;DersaâdetMerkezîMeclis İdareAzaları içinde sekizinci sırada yer alıyor ve adı, BediüzzamanSa‘îd-iKürdîibn-iMirzaolarakgeçiyordu.122YirmiüçMayıs1909tarihliTaninGaze-

120) Bkz.Şahiner,Necmeddin,Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursi, YeniAsyaYayınları,İstanbul1976, s.179-180.(BilinmeyenTaraflarıyla).

121) Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.148;(BOA,ArşivBelgelerineGöreKafkaslar’daveAnadolu’daErmeniMezâlimi,1906,s.220’den)

122) Bkz. İttihâd-ıMuhammedîCemiyetiNizamnâmesi,Volkan,S.75,3Mart1326/16Mart1909;(Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.441’den).


tesininhaberinde31MartHadisesiileilgiliolarakyargılananlarıniçinde,İkinciHeyet-iTahkikiye’ninsorguyaçektiğikişilerinbeşincisi“BediüzzamanSa‘îdel-Kürdî”diyeka-yıtlarageçirilmişti.123

Şuhalde, İslamveOsmanlıkültürüvegeleneğineuygunolarakbirOsmanlıâlimiolanBediüzzamanda,1920’lerekadar;Osmanlıgeleneğindekigibi; “KürdHoca,Be-diüzzamanSa‘îd-iKürdî,BediüzzamanMollaSa‘îd-iKürdî,KürdîSa‘îd,Bediüzzaman-ıKürdî,Sa‘îd-iKürdî,KürdSa‘îdEfendi,SaidNursi,sadeceBediüzzaman,BediüzzamanSaid,SaidEfendi,MollaSaîdve MollaSa‘îdBediüzzaman”gibiadlarlaanılmıştır.

İslamveOsmanlıkültürüvegeleneğiiçindeörnekleriniyukarıdagösterdiğimizgibi,butürırklailgilitavsifveadlandırmalarınKürtçülük,ırkçılıkvebölücülüklealakasıyok-tur.Âlimlerisoyu, ırkı,kabilesiveetnikkökeni ileadlandırmakonusunumerakeden-lerin;bukonudadaha fazlaörnekbulmak içinsadeceDiyanet İslamAnsiklopedisi’nebakmalarıkâfidir.

3.2. Bediüzzaman’ın “Kürd Hoca” ve “Kürd Sa‘îd, Kürd Sa‘îd Efendi” AdlarıBediüzzaman, Osmanlı döneminde, gençliğinde İstanbul’da olduğu zamanlarda

“Kürd Hoca” olarak da bilinmiş vemeşhur olmuştur.O1891- 1892yılları içinde üçaylıkbirdönemde,ondörtyaşlarındaikenmedreselerdeokutulananakitaplardandoksantanesiniezberlemiş,Bitlis’teŞeyhEminEfendivediğerâlimlerlemünazaraetmişveozamanakadarkendisine“Kürd Hoca” denilirken,bundansonra,“Bediüzzaman”veya“Bedî-iÂlem-iİslamî”denmeyebaşlanmıştı.124

“KürdHoca”diyetavsifedilenBediüzzaman,birmakaleninyazarıolarakMisbahGa-zetesitarafından19.09.1324/2.101908günüçıkanikincisayısındadaşöyletanıtılmıştı:

“İstanbul’umuzcaKürdHocadenmeklema’rûf, fâzıl-ı şehîrBediüzzaman-ıKürdî,MollaSa‘îdHazretlerinininkılâb-ımes’ûdibtidalarındaDersaâdetveSelanik’teikenîrâdedipbilhassagazetemizeihdâeylediğinutk-ıirticâlîdir.”125

Dikkatedilirseburadao,“KürdHoca”denmeklebilindiğiaçıklandıktansonra,“Be-diüzzaman-ıKürdî”ve“MollaSaî‘id”olarakdaadlandırılır.

Bediüzzaman’ın24Temmuz1908’de“Hürriyete Hitab”adlımakalesininsonundadaadı“Meşhur Kürd Hoca”olarakgörülmektedir.DahasonraCumhuriyetdönemindeKemalistTürkçüyönetimzihniyetitarafındanısrarlaKürtçülükleithamedilenBediüz-zaman; bumakalesini el yazısıyla tashih etmiş, ‘MeşhurKürdHoca’ adı yerine, yeniyönetiminkendisinekarşıaldığımenfitavrınazaraalarakKürtçülükmanasıakıllaragel-

123) Tanin,sayı,259,s.3,10Mayıs1325/23Mayıs1909.124) Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.280-295.125) MisbahGazetesi,19.09.1324/2.10.1908sayı,2;(Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.

396,448,459’den).AynıNutukhakkındabkz.Şahiner,Bilinmeyen Taraflarıyla,s.88.


mesiniçinmakaleye“SaidNursi”adınıkoymuştur.126Nursiadıdadoğduğuköyünadıylaalakalıbirnisbettir.BuradaisimköyünadıNurs’lairtibatlandırılır.

Yine Bediüzzaman’ın 24.07.1324/6.08.1908 tarihli “Rehber-i Vatan” adlı dergideçıkanbirmakalesinin sonundaadı,“Meşhur Kürd Hocası Molla Sa‘îd Bediüzzaman” şeklindedir.127Dikkatedilirseburada‘MeşhurKürdHocası’vasfıBediüzzaman’ıtanıtmabağlamındageçer.BuradaasılisimMollaSa‘îdBediüzzaman’dır.

İkdamGazetesi;onun16Nisan1909’da31MartHadisesinindördüncügünündega-zetedeyeralanmakalesiniokuyucularaşöyleduyurmaktaydı:

“Şehrimizdebulunanulemay-ıİslâmiye’denKürdHocadenmeklemeşhurolanBe-diüzzamanSaidEfendiHazretlerindenvâridolmuşdur.”128

Meşhur31Hadisesi’ndensonra,23Mayıs1909’daİkinciMeşrutiyetdönemindemu-hakemeolunmak içinDivan-ıHarbeverilmişveertesigün İzmit’tegözaltınaalınarakkendisinden rovelverivekamasıalınmıştır.BukonudadüzenlenenbirOsmanlıdevletbelgesiaynenşöyledir:

“11Mayıs1325(24Mayıs19099MektûbîKalemineMahsus,309İzmidPolisKomiserliği’neBediüzzamanKürdSa‘îdEfendi’denidarecealınmışolan

birkamailerovelverinser’îanDâire-iZabtiye’yegönderilmesi,tebyiz”129

Görüldüğüüzereburadayineo,devletinresmibelgesinde“Bediüzzaman Kürd Sa‘îd Said Efendi” diye anılır. Bir gazete haberinde de kendisinden “Kürd Hoca demekle ma’rûf Bediüzzman Saî‘id” diyebahsedilir.130

Görülüyorki,Bediüzzamanbirmüddetİstanbul’dabulunurken,OsmanlıgeleneğinevekültürüneuygunolarakKürtHocaveBediüzzamanKürdSa‘îdEfendiolarakanılmış-tır.DahaönceOsmanlıâlimlerinden,KürdHalilEfendi,KürdYusufEfendi,KürdİshakEfendi,KürdAbdulganiEfendi,KürdAbdullahEfendivebenzerlerindensözetmiştik.BediüzzamandabirOsmanlıâlimiolarakbunlargibiveaynıananevegeleneğeuygunşekilde“KürdHoca”veya“KürdSa‘îdEfendi”diyedebilinmişveanılmıştır.Elbettebenzerörneklerindeolduğugibi,bununırkçılıkveKürtçülükleilgisiyoktur.

126) Akgündüz, Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.459-464.BumakaleonunNutukadlıeserin1-15sahifelerindekaydedilmiştir.Belgeiçinbkz.a.g.e.,I,701,986,1075.Nutukiçinayrıcabkz.Berk,Nurculuk Davası,s.674.

127) Rehber-iVatan,nr.1,s.4;(Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.478-479’dan).128) Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.605.129) BOA,ZB.629/55,11Mayıs1325(24Mayıs1909);(Akgündüz, Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.

623’ten).130) Cerîde-iSofiyye,11Rebiülevvel1327/2Mayıs1909nr.6, s.3; (Akgündüz,Bediüzzaman Said

Nursi,C.I,s.478-623’ten).


Hatırlanacağıüzere,OsmanlıâlimlerindensadeceKürttavsifiiledeğil,başkaırkad-larıylaanılanâlimlerdevardır:MeselaAcemSinanEfendi,ArabÇelebi,ArabAhmed,ŞeyhArabEfendi,ArabHoca,MüftiArabİbrahim,ArabİmamveArnavudMehmetEfen-digibi.131Mukayeseedersek,OsmanlıgeleneğindebirOsmanlıâlimine“Arab Hoca” denildiğigibi,birbaşkasınada“Kürd Hoca”denilebilmektedir.BuOsmanlıgeleneğindesonderecetabii,temyizvetarifkasıtlı,normalvenötrolanbiradlandırmadır.

Osmanlı âlimleriArab İbrahimEfendi,ArabSalihEfendi,ArabSüleymanEfendi,adlarıylaanıldığıgibi,başkalarıdaAcemSüleymanEfendi,TatarHoca(Muhammed),KürdAliefendi,KürdAbdullahEfendi,KürdHasanAğa,KürdSeyyidMehmed/Muham-medEfendi,AcemHoca,AcemPaşa,AbazaSüleymanAğaveArnavudMehmedEfendiolarakanılabilmektedir.

BediüzzamandagençlikyıllarındaveOsmanlıdönemindeaynıgeleneğeuygunolarakOsmanlıâlimlerigibi“KürdSa‘îdEfendi”veya“KürdHoca”olarakanılmıştırvebundaozamanlariçinbirmahzurgörülmemiştir.Arab,Acem,AbazaveGürcügibianılanlarvarken,Kürtdiyeanılanlarbulunurken,nedenBediüzzaman’ınozamanlarKürt,KürdîgibiunvanlarlaanılmasınafarklıbirmanayüklenmekistenmektevebununKürtçülükveırkçılıklailişkisikurulmayaçalışılmaktadır?

3.3. Belgelerde Bediüzzaman’ın Kürdî UnvanıBediüzzamanSaidNursi,Osmanlıdönemigençlikyıllarında,BirinciSaiddöneminde

“KürtHoca”olarakmeşhurolduğugibi,MollaSa‘îd-iMeşhur,BediüzzamanSa‘îdü’l-Kürdî,MollaSa‘îd-iKürdî,MollaSa‘îd,BediüzzamanSa‘îd-iKürdî,Kürdîİbn-iMir-za,132BediüzzamanKürdîSa‘îd,Bediüzzaman-ıKürdî,BediüzzamanSa‘îdü’l-Kürdî’, BediüzzamanKürdSa‘îdEfendi,Sa‘îd-iKürdî,BediüzzamanSa‘îdEfendi,Bediüzza-man,BediüzzamanSa‘îd, Sa‘îdMirzaEfendi,BediüzzamanKürd Said gibi adları vebenzerlerinidegençlikyıllarında,BirinciSaiddönemindekullandı.BuadlarOsmanlıdöneminiilgilendirençeşitliarşivbelgelerivekayıtlarındadayeralır.133

Bediüzzaman’ın isimlerdenbiriside, ‘BediüzzamanSa‘idü’l-Kürdî’dir.134Bu ismi“BediüzzamanSa‘îdel-Kürdî”şeklindeyazmakdamümkündür.Onunbuadı ilkkezdevletbelgelerinde,31Martolayındansonra28Nisan’dagörevebaşlayanSıkıyönetim

131) Bkz.İndeks,Atayi,Hadâik,s.3,5,9,11.132) Bukonudaayrıcabkz.babasınınadıMirza,dedesininadıdamirza’dır,dedesininbabasınınadıda

birtesbitegöre“Kumral”dır.RahmetliHamdullahSuphiTanrıöver,SaidNur’unTürkOcağı’nasıksıkgeldiğinivebirgünkendisine:“‘benimdedeminadıdaMirzaİmiş.BuMirza’nınbirönüvearkasıolacak.DedeminbabasınınismideKumralimiş.BenKürtçedebugünböylebirisimbula-mıyorum’dediğinianlatır.”bkz.Berk,Nurculuk Davası,s.678.

133) Bkz.Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.29,536,542,545,548,551,554,571,560,575,584,605,621,623-624,634-635,641,661,662-663,693,699,705,729,747,755,767,697,829,851-852,904-905,908-910,923,938,979,986,1009,1079,1116,1147,1159.

134) Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.29,621,633.


MahkemesiDivân-ıHarb-iÖrfîkayıtlarındayeralır.Bediüzzamanbumahkemede10Mayıs1325(23Mayıs1909)daikinciheyet-itahkikiyetarafındanadlarıbelgelerdegörü-lenondörtkişiarasındabeşincikişiolarakgörülürveadı“Bediüzzaman Sa‘îd el- Kürdî” şeklindedir.135

Onun gençlik yıllarında Osmanlı zamanındaki adlarından biri de Molla Sa’îd-iKürdî’dir.BediüzzamanKürdTeâvünveTerakkiGazetesinin06.12.1324/19.12.1908tarihli sayısındakibirmakalesi“Bediüzzaman Sa‘îdü’l- Kürdî’nin Meb’ûsâna Hitabı” başlığınıtaşır.136

Bediüzzaman SaidNursi 1907 yılındaYıldız Sarayında bazımeseleler için İkinciAbdülhamit’legörüşmüş,huzurundayüzünekarşıhafiyelerinjurnalcilikkonusunutenkitetmiş,HalifeAbdülhamit’in2000kuruşharcırahihsanınıkabuletmediğiiçinYıldızAs-kerîMahkemesindeHademeFerikiŞakirPaşatarafındansorguyaçekilmişti.

SorgusırasındaPaşakendisine“HangiKürtaşiretinemensupsun?”diyesorunca,Be-diüzzamanbutürbirsorudanhoşlanmamışvePaşa’ya;“SenhangiTataraşiretinemen-supsun?BenOsmanlı’yım.BenimKürtlüğüm,doğduğumvebüyüdüğümyerinhalkınaverilenisimdolaysıyladır”137diyecevapvermişti.

Görüldüğügibiobir ırkçıdeğildive“HangiKürtaşiretinemensupsun?”sorusunaalınmıştı.SorgulamaüzerineToptaşıBîmârhanesindekitımarhaneyegönderilmiş,138ora-dabirmüddetkalmışvesonradandeliolmadığıdoktorraporuilebelgelenmişti.139Tımar-hanegünlerineaithatıralarınıkalemealıp,02.01.1909tarihliKürtTeâvünveTerakkiGazetesi’ndeyayınlatmıştı.Adıgeçengazeteonunbuhatıralarınıyayınladığıgünde,ken-disindenşöylesözediyordu:

“GazetemizdearasıramakalelerigörülenBediüzzamanMollaSa‘îd-iKürdî,zaman-ıistibdâddaİstanbul’agelmiş,(1907’ninsonlarınadoğru)Kürdistan’ınmahrumvemuhtâcolduğuma’ârifinoralarda te’mîn-iesbâb-ı intişârınadairbir lâyiha takdimetmesindendolayı-II.Abdülhamit’etakdimettiği“Kürdler Neye Muhtâc?”Başlıklımektupkaste-dilmektedir-bîçareadamtımarhaneyesevkolunmuşidi…Cenâb-ıMollanınTımarhâne-detabiblevâki’olanmâcerasınıbazıizahatvehakâikimutazammınolduğuiçinkâriîn-ikirâma(değerliokuyuculara)arzediyoruz.”140

135) Tanin,sayı,259,s.3,10Mayıs1325/23Mayıs1909;(Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.621’den).

136) Bkz.Nursi, Bediüzzaman Said,Âsâr-ı Bedîiyye, EnvarNeşriyat, İstanbul 2012, s. 4811- 484.(Âsâr-ıBedîiyye);KürtTeâvünveTerakkîGazetesi,6.12.1324(19.12.1909),3/20-22;(Akgün-düz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.480-481,484,490,822den).

137) Bkz.Şahiner,Bilinmeyen Taraflarıyla,s.76.138) A.g.e.,s.76-77,82.139) A.g.e.,s.82.140) Bkz. Molla Said-i Kürdi, “Molla Sa’îd-i Kürdî’nin Tımarhâne Hatırâtı”, Kürd Teâvün ve Te-

rakkîGazetesi, 20. 12. 1324/2.1. 1909, 5/7; (Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C. I, s. 409-411’den).


Bediüzzamanozamanlardafarklıgazetelerdeyazılaryazmaktadır.Yayınlanmasındaveokunmasındahükûmet tarafındansakıncaveyasakolmayanbugazetedetımarhanehatıralarınıyayınlamıştır.Bumakalesindeadı“Bediüzzaman Molla Sa‘îd-i Kürdî”şek-lindedir.Yineonunaynıgazetenin04.12.1908tarihlisayısındaçıkanbirbaşkamakalesi“Bediüzzaman Molla Sa‘îd-i Kürdî’nin Nasâyihi”diyeçıkmıştı.141

İtihâd-ı Muhammedî Cemiyeti’nin yayın organı olan Volkan Gazetesi’nin 9 Mart1909 tarihli sayısında BediüzzamanMolla Sa‘îd-i Kürdî b. Mirza ve onunla birlikteilandaadlarıyeralansekizkişiVolkanGazetesiİdarehanesindetoplantıyaçağrılıyordu.Bunlardanbiride“Bediüzzaman Molla Sa‘îd-i Kürdî İbn-i Mirza”idi.142Onunİttihâd-ıMuhammedîCemiyeti’ninmeclisidareazalarıarasındakiadıdaMollaSa‘îd-iKürdîİbn-iMirzaidi.143

Bediüzzaman1332/1916yılındaMollaSa‘îd-iKürdîadıylabilinerekRusveErmeniçetelerinekarşıGönüllüAlay144Kumandanıolaraksavaşırken,buçarpışmalardanbirindeşehitolduğuhaberiOsmanlıarşivlerindekibirtutanağaşöylegeçti:

“…Ulemâ-yımeşhûredenMollaSa‘îd-iKürdî veyirmikadar talebeleriylebirliktevekomşularımızdantüccârândanAbdurrezzakbinHacıİshakvedahabirçokkimselerErmeniçetelerininkurşunvesüngüleriylefecibirsuretdeparçalandığınıgörmüşisemdehüviyetlerihâtırımdakalmamışdır.”145

Görülüyorki;Osmanlıdevletbelgelerindedeo,kendisindenövgüilesözedilirkenveulemây-ımeşhûredenolduğubelirtilirken“Molla Sa‘îd-i Kürdi”olarakanılıyorvebutüradlandırmadabirmahzurgörülmediğigibi,ırkçılıkkonusudaakıllaragelmiyordu.

Bediüzzaman’ınOsmanlı dönemin adlarından biri Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî’dir.VanlıMüküslüHamza,1334/1918 tarihindeBediüzzaman’ınhayatıyla ilgili bastırdığıesere şu adı vermişti:“Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî’nin Tercüme-i Hâlinden bir Hülâ-sadır” Evkâf-ıİslamiyeMatbaası,İstanbul1334/1918.146Ermenimezâlimiileilgilibirtutanakta da onun adı aynı şekildedir.147 O Meşrutiyet yıllarında İstanbul’da Şekerci

141) Nursi,Âsâr-ı Bedîiyye,s.477-478;KürdTeâvünveTerakkîGazetesi,22.11.1324/4.12.1908,1/7;(Akgündüz, Bediüzzaman Said Nursi, C.I,s.521’den).

142) Volkan, sayı, 68. 24 Şubat 1324/9Mart 1909; (Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi, C. I, s.535’ten).

143) Volkan,sayı,75.03Mart1325/16Mart1909;(Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.541,-542,545,795’ten).

144) OnunRusesaretindendönüşündeSofya’daOsmanlıOrdusutarafındanelineverilenaçıkemirde,kendisininRuslarlaçarpışanalayındansözedilirken,bunun“KürdSüvariAlayı”veya“GönüllüKürdAlayı”olarakanıldığınıdagörmekteyiz.AynıbelgedeadıSa‘îdMirzaEfendiolarakgeçer.Bkz.Şahiner,Bilinmeyen Taraflarıyla,s.170;Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.979.

145) İlgilibelgeiçinbkz.Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.904.146) Şahiner,Bilinmeyen Taraflarıyla,s.187;Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.36,105,201,

329,822,937,981.147) Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.148.


Hanı’nayerleşmişvekaldığıodanınkapısına;“Buradahersualecevapverilir,fakatsualsorulmaz”diyebirlevhaasmıştı.Artıkherkesindilinde“Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî Her Suale Cevap Veriyor”şeklindekonuşmalarvardı.148

AhmetMuhtarPaşa,BediüzzamanSaidNursi’ye1918yılındaikiyıllıkRusesare-tindendöndüktensonra,beyazsaplıbirhançerhediyeetmişti. İbrahimHakkıKonyalıAskerîMüze’degördüğübuhançerhakkında,birgazeteyazısındaşöylesözder:

“…AskerîMüzededahabaşkaeskiveyenipekçokkıymetliyadigârlardavardır.Bensilahlarıtasnifederkenbeyazsaplıbirdehançerbulmuştum.BununüzerineSaid-iKürdîyazılıydı.Bununnasılvenevakitmüzeyegirdiğiniinceledim.EskilakabıylaSaidKürdî,mütarekeyıllarındaDârü’l-Hikmeti’l- İslâmiyeazalığına tâyinedilmişti.SaidNursi’yişahsen tanırdım. Şehzade başında uzun külahının üstüne pûşi sarar ve doğduğu yerinelbisesiylegezer, belindebir hançer taşırdı.SonraöğrendiğimegöreAskerîMüze’ninikincikurucusuvekoruyucusubüyükâlimvetarihçiAhmetMuhtarPaşa,SaidNursi’yitanırmış,ilmindendolayıonahürmetedermiş.OnunhançerinibiryadigârolmaküzereAskerîMüze’yealmış,numaralattırmışvesaklattırmıştır.”149Görüldüğügibihançerola-yındadaBediüzzaman,“Said-iKürdî”olarakanılmaktavemüzedekikaydındaadıKürdîunvanıylageçmektedir.

Bediüzzaman’ın1918’deikiyıllıkRusesaretindendönüşünü,25Haziran1918tarihliTaningazetesişöylehabervermekteydi:

“Kürdistan ulemasından olub talebeleriyle beraberKafkas cebhesindemuharebeyeiştirâketmişveRuslaraesirdüşmüşolanBediüzzamanSa‘îd-iKürdîEfendiâhirenşehri-mizemuvâsalatetmişdir.”150BuradabiryandanOsmanlıtopraklarıiçindekiKürdistan’dansözedilirken,diğeryandanBediüzzamanulemâdanolmakveKafkascephesindesavaş-maklahaberdeövgüileanılırvekendisi“Sa‘îd-iKürdîEfendi”diyeadlandırılır.

Diğertaraftan,Bediüzzaman’ın1908’deÜsküdar’dakiToptaşıTımarhanesi’nesevkedilişini, 1918 yılında İstanbul Belediye Başkanlığı yapan Süleyman Kâni Bey şöy-leanlatmaktaydı:“BediüzzamanSa‘îd-iKürdîdiyeanılanmedresedenyetişmebirzatmemleketindemektepaçtırarakhalkıtenvireylemeğifikrineyerleştirmişti(…)NihayetÜsküdür’daToptaşı’nagönderilmişti.”151

Bediüzzamanilkkez1908ve1909yıllarındagazetelerdefarklıkonulardakifikirle-riniyazmayabaşladı.Bumakalelerindemuharrirolarakfarklıadlarkullandı:Rehber-iVatan’daçıkanbiryazısında“MeşhurKürtHocasıMollaSaidBediüzzaman”adınıkul-lanırken,İttihadveTerakkiveMisbahgazetelerindeçıkanikiyazısındada‘Molla Sa‘îd-i Meşhur’adınıkullandı.MisbahGazetesindeçıkanbirbaşkayazısınıise,‘KürdîBediüz-

148) a.g.e.,C.I,s.376.149) Bkz.Konyalıİ.Hakkı,“YunusEmreKaramanlıdır”,YeniAsyaGazetesi,9Haziran,1973;(Şahi-

ner,Bilinmeyen Taraflarıyla,s.207’den).150) İlgiligazetekupürüiçinbkz.Şahiner, Bilinmeyen Taraflarıyla,s.173-174.151) Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.415,420.


zaman’adıylayayınladı.Onun İttihadveTerakki’ninŞûrâ-yıÜmmetadlıgazetesindeçıkanbiryazısıda“BediüzzamanKürdî”adıylaçıktı.ŞarkveKürdistanadlıgazetedeçıkanbirbaşkamakalesiise‘BediüzzamanMolla Sa‘îd-iKürdî’adıylaneşredildi.

Onun1909yılındaVolkangazetesindeçıkanyirmialtımakaleside,‘Bediüzzaman Sa‘îd-iKürdî’ adıyla neşredilmişti.Onun farklı gazetelerde yayınladığımakalelerindekullandığıdiğeradlar,KürdÂlimi,BediüzzamanMollaSa‘îd-iKürdî,MollaSa‘îd,Be-diüzzaman-ıKürdî,BediüzzamanMollaSa‘îd-ü’l-Kürdîgibiisimlerdir.152

Dikkat edilirse ofikirlerini farklı gazetelerde yazdığı gibi,makalelerinde de farklıadlarkullandı.Bunlardanbiride İslamveOsmanlıgeleneğineuygunolarakkullandı-ğı “Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî” adıydı. Bediüzzaman 1909 yılında kendisi “Ma’rifetveİttihâd-ıEkrâd”adındabirgazeteçıkarmakistemişvebukonudaDâhiliyeVekâle-tiMektûbîKalemi’nebirdilekçevermişti.MektûbîKalemikaydagirendilekçesinden;“BediüzzamanSa‘îd-iKürdîEfendiHazretleritarafındantakdimedilipidâre-içâkerîyehavalebuyrulanarz-ıhâlde…”diyesözetmekteydi.153

İttihad-ıMuhammedîCemiyeti5Nisan1909’daAyasofyaCamiindebirmevlitdü-zenlemiş, “saat 4.00 raddelerinde Talebe-i Ulûm Cemiyetinin önünde BediüzzamanSa‘îd-iKürdîHazretleri…”154dışkapıdakarşılanmıştı.Onun20Nisan1909’daSerbestiGazetesinde“Asker Kardaşlarıma”başlığıileçakanyazısında,makalesonundayeralanadıdaBediüzzamanSa‘îd-iKürdîşeklindeydi.Onun“Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî”adıbaşkabilgivebelgelerdedeyeralır.155

Bediüzzaman Risale-i Nur Külliyâtı’nda “seyyid” olduğunu açıkça söylememeklebirlikte,zamanzamanbazıtalebelerineseyyidliğindensözetmiştir.SonzamanlardabukonuyuetraflıcaaraştırandeğerliaraştırmacıAhmetAkgündüzonunaslındaseyyidoldu-ğunu,babatarafındanHasenî,annetarafındanHüseynînesilolduğunubelgeleriveşece-resiileortayakoymuştur.156YalnızBarlaveEmirdağLâhikalarındaonahitabenyazılanbirermektuptakendisininseyyidliğineişaretedenhitaplardavardır.

152) Bediüzzaman’ınKürdîunvanıkullandığımakaleleriiçinbkz.Nursi,Âsâr-ı Bedîiyye,s.475-477,479-480,481,485,490,494,501,503,512,519,524,534,539,543,682,689,696.Ayrıcaonunmakaleleriniyazdığıgazeteler,adları,farklıunvanlarıvemakalelerindekiisimlerininlistesiiçinbkz.Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.424-427.

153) BOA,DH.MKT.2730/7614M1327 (5Şubat1909); (A.g.e., Bediüzzaman Said Nursi,C. I, s.530’dan).

154) VolkanGazetesi,sayı,95,23Mart1325.155) Bukonudabkz.Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C. I, s. 557, 560,571, 575, 584, 624,643,

664,156) Bkz.Nursi,BediüzzamanSaid,Barla Lâhikası,SözlerYayınevi,İstanbul2006,s.377.(BarlaLâhi-

kası);Badıllı,Abdullkadir,Bediüzzaman Sa’îd Nursi, Mufassal Tarihçe-i Hayatı,EnvarNeşriyat,İstanbul1999,C.I,s.150vd.(BediüzzamanSa’îdNursi); Akgündüz, Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.180vd.


BarlaLâhikası’ndakimektuptakendisineşöylehitapedilir:“Vâkıf-ıEsrâr-ıSübhân,Ferîd-iBediüzzaman,Es-SeyyidSa‘îdü’l-KürdîHazretlerihuzûr-usâmisine.”157Görül-düğüüzereonahitaptaseyyidliğindensözedilirken,ayrıcakendisine“Sa‘îdü’l-KürdîHazretleri”denilmektedir.OnunCumhuriyetdönemieserlerindenEmirdağLâhikası’nınbirincicildindeise;yineonunseyyidliğineişaretedilir.OnunKürdistan’dadoğmasınınseyyidliğinemaniolmadığı söylenir.158Osmanlıdöneminde,Osmanlı toprakları içindehemenheryerdeseyyidlererastlanır.Şuhâldeonun“Kürdînisbesi”veKürtunvanıylaanılmasınesebininKürtlüğündendeğil,Osmanlıdönemiâlimlerindegörüldüğügibi,biryervebölgeadıolarakoradanneş’etetmesindendir.

BudurumdiğerOsmanlıâlimlerinin“Kürdî”adlandırmasındadaböyledir.Buradahemenifadeedelimki,başkaOsmanlıâlimlerindende,doğumyerinisbesialdıklarıhaldeseyyidliğizikredilenlervardır.MeselaOsmanlımüellifiŞeyhî,Vakâyi’u’l- Fuzalâ’sınınüçüncücildindeAcemSeyyidÖmerEfendi’densözeder.Çünküel-MevlaSeyyidÖmer,“bilâd-ı şarkiyyedenzuhûrveAcemÖmerEfendidimeklemeşhur”dur.159Yanibu zatbiryandan“seyyid”olmaklabirlikte,diğeryandanbilâd-ışarkiyyedenzuhurettiğiiçin“AcemÖmerEfendi”diyedeanılır.El-MevlaKürdSeyyidMahmudEfendideböyledir.BiryandandoğumyerinenisbetenKürtunvanınıalırken,diğeryandanismininbaşında“Seyyid”unvanıvetavsifibulunmaktadır.160MüderrisKürdSeyyidMehmedEfendidebutürörneklerdendir.161

Bediüzzaman Osmanlı döneminde “Kürd Sa’îd Efendi” olarak da belgelerde yeralır.162Meselao1909’daOsmanlıdönemindeneşrettiğibirmakalesisonundaadını‘Be-diüzzaman-ı Kürdî’olarakifadeetmişti.163Bediüzzamanmillîmücadeleyetaraftaroldu-ğundanveİngilizlerekarşıkuva-yımilliyeyidesteklediğindenMustafaKemaltarafındanşifreli telgraflaAnkara’yaçağrılmışve2Kasım1922tarihindeAnkara’dakendisi içinmeclistarafındankarşılamamerasimiyapılmıştı.164Bundan21günsonra,yani23Kasım1922’deönceMeclisBaşkanıMustafaKemal’enamazınönemiveinkılâplarlailgilidü-şünceleriniaktaranonmaddelikbiryazıtakdimetti.“Âlem-iİslamKahramanıPaşaHaz-retlerine”diyebaşlayanveinkılâplaröncesizamanarastlayanmektubunsonundaismi“ed-Dâ‘îSa‘id-iKürdî”,yani“DuacınızSa‘îd-iKürdî”şeklindeydi.165Bediüzzaman”ın157) Nursi,Barla Lâhikası,s.377;Nursi,BediüzzamanSaid,Emirdağ Lâhikası, I-II,SinanMatbaası,

İstanbul1959,C.I,s.83.( Emirdağ Lâhikası)

158) Bkz.Nursi,Emirdağ Lâhikası,I,83.Ayrıcabukonudabkz.Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi, C.I,s.188,201.

159) Şeyhî,Vakâyı‘,C.III,s.597.160) a.g.e.,C.III,s.368.161) a.g.e.,C.III,s.497.162) a.g.e.,C.I,s.623,635.163) a.g.e.,C.I,s.459,557,571,699.164) Şahiner,Bilinmeyen Taraflarıyla,s.234-237;Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.II,s.386.165) Şahiner,Bilinmeyen Taraflarıyla,s.242;Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.II,s.394,397;

(CumhurbaşkanlığıArşivi,Said-iKürdî’ninMustafaKemalPaşa’yagönderdiği10Maddelikmek-tup,sıra:1,kutu:1/357(91-3),fihristnr:1/134,1-108).


dörtaysonraAnkara’danVan’adönerken17Nisan1923tarihliolarakGebze’denaldığıtrenbiletindedeadı,“Sa‘îd-iKürdîEfendi”şeklindeydi.166

SaidNursi’nin1908-1923yıllarındayazdığı risalelerindede adları farklı şekiller-degeçer:1908’deyazdığıilkeseri/risalesiNutuk’taadı“Bediüzzaman-ıKürdî”şeklin-de geçtiği gibi, yine aynı yılda el yazma olarak istinsah edilen aynı eserde adı “KürtHoca”olarakdageçmektedir.1671911senesindekalemealınan“Münâzarât”adlıeserindeiseyazar ismiolaraksadeceBediüzzamanunvanınıkullandı.1681912’dekalemealdığı“Devâü’l-Ye’sZeylinZeyli”ve“Divân-ıHarb-iÖrfî”adlırisalelerindekiismi“Sa‘îd-iKürdî”şeklindeydi.169YeğeniAbdurrahman’ınkendisininhayatınıanlatanrisaleninadıdaBediüzzamanSa‘îd-iKürdî’idi.170

Onun1919’daİngilizsömürgeciliğinekarşıyayınladığı“Hutuvât-ıSitte”171ve1921’deyayınladığı“İşârât”adlırisalelerdeadıyineBediüzzaman’dır.Bediüzzaman’ın1920debasılan“Lemaât”adlırisalesindeiseadıBediüzzamanSa‘îd-iKürdîolarakgörülmekte-dir.1721921’debastırdığı“Şemme”ve1922’debastırdığı“Zerre”ve“Zehre”adlırisale-lerdeiseadıSa‘îd-iNursiolarakgörülür.1922’debastırdığı“Katre”ve“Zeyl-iKatre”adlırisalelerdeyazaradıBediüzzamanolarakgörüldüğügibi,yine1922’deyayınlanan“Hubâb”ve“Zeylü’l-Hubâb”adlarındakiikirisalesindedeyazaradıBediüzzaman’dır.

1923’tebasılan“Şu‘le”ve“Lemaât”adlıeserlerindeadıyineSa‘îd-iNursi’dir.173Gö-rüldüğügibiBediüzzamanSaidNursiOsmanlıdönemindekieserlerini,1921’ekadarBe-diüzzamanveyaSa‘id-iKürdîgibiisimlerleyayınlarken,1921vesonrasındaSaidNursiveyaBediüzzamanadlarınıkullanmıştı.

Görülüyorki;Bediüzzaman’ınOsmanlıdönemindekullandığıvebelgelerdeyeralanisimleribirdenfazlavebirbirindenfarklıdır.Bunlariçinde“Kürdî”lakabıolanlarolduğugibi,Kürdîlakabıolmayanlardavardır.BediüzzamankendisiiçinzamanzamanKürdîunvanınıkullanırken,Hz.Peygamberhakkındada,hemOsmanlıdönemieserlerindehemCumhuriyetdönemieserlerindebazen“Arabî”unvanını zikreder.Meselao,19Aralık1908’de yayınlanan “BediüzzamanMolla Sa‘îd-iKürdîninMebusânaHitabı” adlı birgazete yazısının sonunda, Peygamber Efendimizden, “Muhammed-iArabî” tavsifiyle

166) Orijinalbiletbelgesiiçinbkz.Şahiner,Bilinmeyen Taraflarıyla,s.247;Akgündüz, Bediüzzaman Said Nursi,C.II,s.490.

167) Bkz.Akgündüz, Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.697,699,701168) Nursi,Âsâr-ı Bedîiyye,s.291vd.Akgündüz, Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.747,770.169) Nursi,Âsâr-ı Bedîiyye,s.407vd.,Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.782;II,626.170) Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.I,s.916.171) Bkz.Nursi,Âsâr-ı Bedîiyye,s.111-118.172) Kitabınkapağışöyledir:Lema‘ât li Bedîüzzamân Sa‘îd-i Kürdî, Evkâf-ıİslâmiyeMatbaası,İstan-

bul1337-1339/1920.Bkz.Şahiner,Bilinmeyen Taraflarıyla,s.224;Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi,C.II,s.290.

173) Bkz.Akgündüz,Bediüzzaman Said Nursi, C. II,s.269,290,299,306,309,314,317,320,322-327.


sözeder.174BirinciDünyaSavaşınınbirincisenesindedoğudagönüllüalaykumandanlığıyaptığıharpcephesindeyazılan“İşârâtu’l-İ’câz”adlıtefsirindedezamanzamanonunPeygamberEfendimizi“Muhammed-iArabî”olarakandığınaşahitolmaktayız.175ElbetteRasulullah’ın “Muhammed-iArabî”diye anılmasıArapolduğunubelirtmeklebirlikte,Arapçılıkyapmakniyetiyledeğildir.KendisininOsmanlıdönemindekendisivebaşkalarıtarafındanKürdîdiyeanılmasıdabuniyetledeğildir.

SonuçFarklıİslamîilimlerleilgilikitaplarda,ırkvekabileyiilgilendirenisimleredeçokça

rastlanır.Kişiler,ülkesine,bölgesine,devletine,doğduğuyere,dedevebabalarına,yakın-larına,ırkvekabilelerine,dine,mezhebevebenzerlerinenisbetedilirler.Kişininsanatı,azatlıköleninmevlasıdaismininnisbesindegörülebilir.Butürunvanlarbirkişiyitarifvetavsifvetanıtmakastıyladır.Dilaçısındantavsifettikleriisimlerinsıfatlarıdır.

Hz.Peygambervebütünsahabelerinırkla ilgiliunvanlarıvardır.Bugelenekİslamkültüründedahasonralarıdadevametmiştir.

Cahiliyede,Asr-ıSaâdet’tevezamanımızakadargelenİslamîanane,örfvegelene-ğindeşahıslarisimlerindebaşkatavsifleryanında,ırklarıyla,kabileisimleriyleveyade-delerinevebazıakrabalarınaintisapladatavsifedilirler.Bunundincemahzuruyoktur.Tarihîsüreçtekişinin;Arabî,Türkî,Kürdî,Rumî,Türkmânî,Mısrî,HabeşîveFarisîgibisıfatlandırmalarhepnormalkarşılanmıştır.

Hz.Peygamberdezamanzamanırkıvekabilesiyleilgiliaçıklamalardabulunmuşveböyleceadlardakabileveırkamensubiyetinmahzuruolmadığınıaçıkçagöstermiştir.

Rasulullahkendisiyleilgiliolarak“benHâşimîyim”,“benNadrb.Kinâneoğulların-danım”,“atamİbrahim’induasıyım”ve“BizNadrb.Kinâneoğullarıyız”gibiaçıklama-laryapmıştır.Onunhatt-ıhareketvesünnetiniesasalanlardayerigelinceırkını,soyunuvesülalesiniaçıklayabilir;adını ırkîbirnisbe ileanabilirveyazabilirler.Şukadarvarki,ırkçılık,kabilecilik,soylaövünme,büyüklenmevedinkardeşlerinmeydanagetirdiğibüyükİslammilletindetefrikaçıkarmaniyetiyleırkını,kabilesiniöneçıkarmakvekötüniyetlekullanmakdincemahzurludur.İslamkabilecilik,kavimkabilegayretiveasabi-yetiaçısındanırkvesoylaöğünmevebunuiftiharvesilesisayılmasıdurumlarınıtasvipetmez.

İslamiyetnesebeintisapkonusunabazıfıkhîsebepleraçısındandaehemmiyetverir:Çünküakrabalıklar,birırka,nesebe,sülaleye,aşireteintisaplavardır,birçokhukukîhük-münhayattayeralmasıdakişilerinbirnesebeintisabıylamümkündür.

İslam’danesebi/soyuinkâryasakvegünahtır:Rasulullahbukonuda“kimbabasın-danbaşkasına(soyvenesep) iddiasındabulunursa,cennetkokusuduymaz,oysaonun

174) Bkz.Nursi,Âsâr-ı Bedîiyye,s.484.175) Nursi,BediüzzamanSaid,İşârâtü’l- İ’câz,SözlerYayıneviİstanbul20014,s.13-14,50,96-98.

(İşârâtü’l-İ’câz).


kokusu,beşyüzsenelikyoldanduyulur”buyurmuştur.Babasınıinkâredemeyenveonaintisabınıkabuleden,elbetteatalarını,kabileveırkınıdakabuletmişolur.

İslamkültürününmezkûrgeleneği,bütünMüslümanmilletlerdeolduğugibiOsman-lılardadadevametmiştir.Osmanlıdönemitarihvetercüme-ihalkitaplarıbudurumuçokgüzelaksettirir.

Bediüzzaman(1876-1960)birOsmanlıdönemiinsanıveâlimiolarak,gençliğindenitibarenhayatınınhiçbirdevresindeırkçılığasıcakbakmamışveırkçıolmamıştır.Oırk-çılığıbir“Frenkilleti”olaraktavsifettiğigibi,herırklailgiliırkçılığındakarşısındayeralmıştır.Hayatıveeserleribununenbüyükispatıdır.

Bediüzzaman’ınOsmanlıdönemindeaşağıdakitavsiflerleanıldığıdagörülür:KürdHoca, Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî, Bediüzzaman Sa‘îd-i Kürdî Efendi, BediüzzamanMollaSa‘îd-iKürdî,KürdîSa‘id,Bediüzzaman-ıKürdî,KürdSa‘îdEfendi,Bediüzza-man-ıKürdî,SaidNursi,Bediüzzaman,BediüzzamanSa‘îd,Sa‘îdEfendi,MollaSa‘îd, MollaSa‘idBediüzzaman.

OnunKürdîunvanı;bazıkötüniyetlilerveyakonuyubilmeyenlertarafından,ırkçıveKürtçüolmasınabağlanabilmektedir.OysamakaledeizahedildiğigibionunırkçılıkveKürtçülükleilgisiyoktur.

SaidNursibellitarihlerdensonraKürdîlakabınıkullanmamış;yaniCumhuriyetdö-nemibaşlarındabulakabıterketmiştir.Budurumonunvatana,milletebağlılığının,bir-liğindevamınınsavunucusuolduğunundelilidir.Bediüzzaman’ınKürdîunvanıOsmanlıdönemindedoğalolarakyaygınbirşekildekullanılan,ırkçılıkçağrıştırmayanbiradlan-dırmadır.

KaynakçaAçıkgenç,Alparslan,“SaidNursi,DİA,C.XXXV,İstanbul2008,s.565-572;Ak,Mehmet,“MehmetPaşa,Gürcü”,DİA,C.XXVIII,İstanbul2003,s.509-510.Akgündüz,Ahmet,Arşiv Belgeleri Işığında Bediüzzaman Said Nursi, I-V,OsmanlıAraş-

tırmalarıVakfı,İstanbul2013-2015.(BediüzzamanSaidNursi).Algar,Hamid,“KürdîMuhammedEfendi”,DİA,C.XXVI,İstanbul2002,s.564-565.Algül,Hüseyin,“Gazve”,DİA,C.III,İstanbul1996,s.488.Arnold,ThomasWalker,İntişâr-ı İslam Tarihi,trc.,HasanGündüz,AkçağYayınları,An-

kara1982.(İntişâr-ıİslamTarihi).Apak,Adem,“Şuûbiye”, DİA,C.XXIX,İstanbul,2000,s.244-246.Apak,Adem,Asabiyet ve Erken Dönem Siyasî Tarihindeki Yeri, DüşünceKitabeviİstan-

bul2004.(Asabiyet).Babanzade,AhmedNaim,İslam’da Irkçılık ve milliyetçilik (İslam’da Davay-ı Kavmiy-

yet),İkbalYayınları,Ankara1979.(İslam’daIrkçılıkvemilliyetçilik).Badıllı,Abdullkadir,Bediüzzaman Sa’îd Nursi, Mufassal Tarihçe-i Hayatı,EnvarNeşri-

yat,İstanbul1999.(BediüzzamanSa’îdNursi).


Baltacı,Ahmet,“EbuBekirİbnu’l-Arabî”,DİA, C. XX,İstanbul1999,s.487-488.Bedîüzzamân Sa‘îd-i Kürdî, Lema‘ât, Evkâf-ı İslâmiye Matbaası, İstanbul 1337-

1339/1920.(Lema‘ât).Berk,Nurculuk Davası,YeniAsyaYayınları,İstanbul1971.(NurculukDavası).BOA,ArşivBelgelerineGöreKafkaslar’daveAnadolu’daErmeniMezâlimi,1906, s.

220.BOA,DH.MKT.2730/7614M1327(5Şubat1909).BOA,ZB.629/55,11Mayıs1325(24Mayıs1909).Canan,İbrahim,Kütüb-i Sitte,I-XVIII,İstanbultrs.(Kütüb-iSitte).Cebecioğlu,Ethem,“İbnu’l-Arabî,EbuSaîd”,DİA,C.XX,İstanbul1999,s.493.Cerîde-iSofiyye,11Rebiülevvel1327/2Mayıs1909nr.6,s.3.CumhurbaşkanlığıArşivi,Said-iKürdî’ninMustafaKemalPaşa’yagönderdiği10Mad-

delikmektup,sıra:1,kutu:1/357(91-3),fihristnr:1/134,1-108).Çağrıcı,Mustafa,“Adalet”,DİA,C.IV,İstanbul1992,s.341-342.Çağrıcı,Mustafa,“Asabiyet”,DİA,C.III,İstanbul1991,s.453-454.Çağrıcı,Mustafa,“Hamiyet”,DİA,C.XV,İstanbul1997,s.481.Çeker,Orhan,“Kız”,DİA,C.XXV,Ankara2002,s.541-542.Çubukçu,Asri,“EbuDücane”,DİA,C.X,İstanbul199,s.122.Dağcı,Şamil,“Kısas”,DİA,C.XXV,Ankara2002,s.488-495.Demir,Ömer, “SalihAmelinDüşünselArka Planı olarakAyetOkuryazarlığı”,EKEV

Akademi Dergisi,yıl:17,S.56,Erzurum2013,s.69-82.DİA,“Acemiyye”,DİA,C.I,İstanbul1988,s.325.Diyarbekri, Hüseyin b. Muhammed, Târîhu’l- Hamîs, I- II, Dâru’s- Sâdır, Beyrut

trs.(Târihu’l-Hamis).Durmuşİsmail,“EbuAbdullahİbnu’l-Arabî”,DİA,C.XX,İst.1999,s.487-488.Elmalı,Hüseyin,“EbuMiskâlel-Arabî”,DİA,C.X,İstanbul1994,s.189.Erdem, Sadık,Râmiz ve Âdâb-ı Zürafâ’sı,Atatürk Kültür MerkeziYayınları,Ankara

1994.(RâmizveÂdâb-ıZürafâ’sı).Eyice,Semavî,“Acemîb.EbuBekir”,DİA,C.I,İstanbul1988,s.313-324.Günay,Mehmet,“İbnu’t-Türkmânî”,DİA,C.XXI,İstanbul2000,s.235.HasanİbrahimHasan,İslam Tarihi,I-IV,trc.,İsmailYiğitveArkadaşları,KayıhanYayın-

ları,İstanbul1985.(İslamTarihi).Hatiboğlu,MehmetSaid,Hilâfetin Kureyşliliği,OttoYayınları,Ankara2011.(Hilâfetin

Kureyşliliği).Heyet,Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, I-XV,ÇağYayınları, İstanbul1989.

(DoğuştanGünümüze).


Hitti,Philip,K. Siyasi ve Kültürel İslam Tarihi,I-IV,trc.,SalihTuğ,BoğaziçiYayınları,İstanbul1980.(SiyasiveKültürelİslamTarihi).

HocaSadettinEfendi,Tâcü’t- Tevârih, I-V,Sadeleştiren,İsmetParmaksızoğlu,KültürBakanlığı,İstanbul1979.(Tâcü’t-Tevârih).

httb://wwwbediüzzamansadidnursi.org(12.03.2015).httb://wwwrisale-inurenstitusu.org(12.03.2015).httb://wwwsorularlasaidnursi.com(12.03.2015).httb://wwwrisale-inur.org;(12.03.2015).httb://wwwbediuzzamansaidnursi.net(12.03.2015).İbn-iHacer,Muhammedb.Ali,el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe,I-IV,Mısır1930,II,333.

(el-İsâbe).İbn-i Hişam,Abdulmelik b. Hişam, Siretü’n- Nebi, I- IV, Dâru’l- Fikr, Kahire 1937.

(Sire).İbn-iHişâm,Abdulmelikb.Hişâm,Sîretü’n-Nebi,I-IV,Dâru’l-Fikrî,Beyruttrs.(Sire).İbn-i İshak,Muhammedb. İshâk,Sîretü İbn-i İshâk, tahkik,MuhammedHamîdullah,

HayraHizmetVakfı,Konya,1981.((Sire).İbn-iKesîr,İsmailb.Dımar,Tefsir’ul- Kur’âni’l- ‘Azim,I-IV,ÇağrıYayınları,İstanbul

1987.(Tefsir).İbn-iMace,Muhammedb.Yezid,Sünen,I-II,el-Mektebetü’l-İslamiyye,İstanbultrs.

(Sünen).İbşirli,Mehmet,“AlâeddinArabîEfendi”, DİA,C.II,İstanbul1989,s.319.İttihâd-ıMuhammedîCemiyetiNizamnâmesi,Volkan,sayı:75,3Mart1326/16Mart

1909.El-Kandehlevi,Hayâtu’s- Sahabe,I-IV,terc.,AhmetMeylani,İslamiNeşriyat,Konya

1983.(Hayâtu’s-Sahabe).Karadaş,Cağfer,“İbnu’l-Arabî,Muhyiddin,DİA,C.XX,İstanbul1999,s.516-528.Kılıç,M.Erol,“İbnu’l-Arâbî,Muhyiddin”,DİA,İstanbul1999,C.XX,s.493-516.Konyalıİ.Hakkı,“YunusEmreKaramanlıdır”,YeniAsyaGazetesi,9Haziran,1973.Köksal,M.Âsım,Hz. Muhammed ve İslâmiyet, I- IX,ŞâmilYayınevi, İstanbul1981.

(Hz.Muhammedveİslâmiyet).Kurşun,Zekeriya,“Suûdiler”,DİA,C.XXVII,İstanbul2009,s.584-587.KürtTeâvünveTerakkîGazetesi,22.11.1324(4.12.1908),1/7.KürtTeâvünveTerakkîGazetesi,6.12.1324(19.12.1909),3/20-22.MansurAliNasîf,et-Tâcu’l- Câmi‘u li’l- Usûl, I-V,MektebetüPamûk,İstanbul1961.

(et-Tâc).Mantran,Robert,İslam’ın Yayılış Tarihi, trc., İsmetKayaoğlu,Ankara1981. (İslam’ın

YayılışTarihi).


MollaSaid-iKürdi,“MollaSa’îd-iKürdî’ninTımarhâneHatırâtı”,KürtTeâvünveTerak-kîGazetesi,20.12.1324/2.1.1909,5/7.

MuhammedHamidullah,İslam Peygamberi,I-II,trc.,SalihTuğ,İrfanYayınevi,İstanbul1980.(İslamPeygamberi).

MuhammedMecdiEfendi,Hakâiku’ş- Şakâik,ÇağrıYayınları,İstanbul1989,(Şakâik-iNu’mâniyeveZeyilleriiçinde).(Hakâik).

MuhammedRıza,Muhammed,Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,Beyrut1988.(Muhammed).Munavi,Abdurrauf,Feyzu’l-Kadir,I-VI,Beyruttrs.(Feyzu’l-Kadir).MisbahGazetesi,19.09.1324/2.10.1908sayı,2.Müftüoğlu,Ferruh,“Beylekel-Kıpçakî”,DİA,C.VI,İstanbul1992,s.68-69.En-Neseî,Ahmedb.Şuayb,Sünen, I-VIII, trc.,A.MuhtarBüyükçınarvearkadaşları,

KalemYayıncılık,İstanbul1981.(Sünen).Nev’izâdeAtayi,Hadâiku’l- Hakâik,ÇağrıYayınları,İstanbul1989,(Şakâik-iNu’mâniye

veZeyilleri,içinde).(Hadâik).Nursi,BediüzzamanSaid,Emirdağ Lâhikası, I-II,SinanMatbaası,İstanbul1959.(Emir-

dağLâhikası).Nursi,BediüzzamanSaid,Asây-ı Mûsa,SözlerYayınevi,İstanbul1976.(Asây-ıMûsa).Nursi,BediüzzamanSaid,Barla Lâhikası,SözlerYayınevi,İstanbul2006.(BarlaLâhi-

kası).Nursi,BediüzzamanSaid,Âsâr-ı Bedîiyye,EnvarNeşriyat, İstanbul2012. (Âsâr-ıBe-

dîiyye).Nursi, Bediüzzaman Said, İşârâtü’l- İ’câz, SözlerYayınevi İstanbul 2014. (İşârâtü’l-

İ’câz).Nursi,BediüzzamanSaid,Mektûbat, İstanbul1977, s.297-298.(Mektûbat).Nursi,BediüzzamanSaid,Lem’alar,SözlerYayınevi,İstanbul1976.(Lem’alar).Nursi,BediüzzamanSaid,Sözler,EnvarNeşriyat,İstanbul1985.(Sözler).Nursi,BediüzzamanSaid,Münâzarat,SinanMatbaası,İstanbul1960.(Münâzarat).Nursi,BediüzzamanSaid,Sünûhât Tulûât İşârât,RNKNeşriyat,İstanbul2006.(Sünûhât

Tulûâtİşârât).Ortaylı,İlber,“Millet,DİA,C.XXX,İstanbul2005,s.66-68;Özel,Ahmet,“Cihad”,DİA,C.VII,İstanbul1993,s.527-531.Özkan,Ertuğrul,“AcemAli”DİA,C.I,İstanbul1988,s.322.Özkan,İ.Hakkı,“Kürdî”,DİA,C.XXVI,İstanbul2000,s.563-564.Özkan,İ.Hakkı,“Kürdî”,DİA,C.XXVI,İstanbul2000,s.565-567.Özkuyumcu,Nadir,“Hılf”,DİA,C.XVIII,İstanbul1998,s.29-30.Öztuna,Yılmaz,Büyük Tarih Ansiklopedisi,I-II,BateşYayınları,İstanbul1992.(Büyük

TarihAnsiklopedisi).


Rağıbel-Isfahani,Hüseyinb.Muhammed,el-Müfredât,Kitâbu’l-Cumhuriye,Beyrutty.(el-Müfredât).

Rehber-iVatan,nr.1,s.4.Sarıcık,Murat,Cahiliye,NesilYayınları,İstanbul2001.(Cahiliye).Sarıcık,Murat,Kendi Dilinden Peygamberimiz-1,NesilYayınları,İstanbul2006.(Kendi

DilindenPeygamberimiz-1).Sarıcık, Murat,Hz. Muhammed’in Çağrısı- Mekke Dönemi, NesilYayınları, İstanbul

2006.(Hz.Muhammed’inÇağrısı-MekkeDönemi).Sarıcık,Murat,Hz. Osman,NesilYayınları,İstanbul2009.(Hz.Osman).Sarıcık,Murat,Hz. Ali, NesilYayınları,İstanbul2010.(Hz.Ali).Sarıcık,Murat,Hz. Ebu Bekir,NesilYayınları,İstanbul2011.(Hz.EbuBekir).Sarıcık,Murat,Hz. Ömer,NesilYayınları,İstanbul2011.(Hz.Ömer).Sarıcık,Murat,Kaderin Şifreleri,NesilYayınları,İstanbul2011.(KaderinŞifreleri).Sarıcık,Murat,Irkçılık,NesilYayınları,İstanbul2013.(Irkçılık).Sarıcık,Murat,Hz. Muhammed’in Çağrısı- Medine Dönemi, Nesil yayınları, İstanbul

2009.(Hz.Muhammed’inÇağrısı-MedineDönemi).Şahiner,Necmeddin,Bilinmeyen Taraflarıyla Bediüzzaman Said Nursi, YeniAsyaYayın-

ları,İstanbul1976.(BilinmeyenTaraflarıyla).Şentürk,Recep-Canatan,Kadir,“Irkçılık”,DİA,C.XIX,İstanbul1999,s.124-131.Şeyhi Muhammed Efendi, Vakâyi’u’l- Fuzalâ, I- II, Çağrı Yayınları, İstanbul 1989,

(Şakâik-iNu’mâniyeveZeyilleriiçinde).(Vakâyi’).TBMM,ZabıtCeridesi,C.27,s.418-419.Tanin,S.259,s.3,10Mayıs1325(23Mayıs1909).Tanrıkorur,Çinuçen,“Acem-Kürdî”,DİA,C.I,İstanbul1988,s.325-326.Üzüm,İlyas,“Hüküm”,DİA,C.XVIII,İstanbul1998,s.464-466.El-Vakidi,Muhammedb.Ömer,el- Meğazi,I-III,Matba‘atuCâmi‘atiOxford,London

1966.(el-Meğazi).Volkan,S.68,24Şubat1324(9Mart1909).Volkan,S.75,03Mart1325(16Mart1909).VolkanGazetesi,sayı,95,23Mart1325.Yazır,M.Hamdi,Hak Dini Kur’ân Dili,I-IX,EserNeşriyât,İstanbul1979.(HakDini).Ez-Zehebi,Ahmedb.Osman,Târihu’l- İslam,I,Dâru’l-Küttâbi’l-Arabi,I,Beyrut1987.

(Târihu’l- İslam).

BEDİÜZZAMAN SAİD NURSİ’NİN OSMANLI … Murat SARICIK...İsmi ırka, kabileye ve diğer...

Documents

Transcript of BEDİÜZZAMAN SAİD NURSİ’NİN OSMANLI … Murat SARICIK...İsmi ırka, kabileye ve diğer...