93

BD MAYIS 2015

ayvanlar›n, kendile-rini sömüren çiftliksakinlerine baflkald›-

r›p çiftli¤in yönetimini elegeçirifllerinin öyküsüdür bukitap... Amaçlar› hep birlikte“hayvanca” yaflayabilecekleri eflitlikçi bir toplumoluflturmakt›r. Ne yaz›k ki bunu baflaramazlar.Domuzlar, kendileri gibi domuz olan, binbafl›dedikleri Koca Reis’in önderli¤inde örgütlenipyönetimi ele geçirirler. Devrim yozlafl›r ve zavall›hayvanc›klar insanlardan daha bask›c›, dahaac›mas›z bir diktatör olan Koca Reis ile ifl birlikçidomuzlar›n yönetiminde yaflamaya mahkûmolurlar.

Kültür ve Sanat Dünyas›ndanTekin Özertem

HikayeleriH

George Orwell, [1] ülkemizde dahaçok “Bin Dokuz Yüz Seksen Dört”adl› roman› ile tan›n›r. Bana göre ençarp›c› eserlerinden biri de hemenII. Dünya Savafl› sonras›nda bas›lan,masal›ms› anlat›m› ile“Hayvan Çiftli¤i” adl›eseridir.

HGeorge Orwell

ayvan

94

Ezop ve La Fontaine’in genelliklehayvanlar aras›nda geçen öykülerigibi alg›lam›flt›m Hayvan Çiftli¤i’nide... Sonra sonra, akl›m erer oldu¤un-da düflünür oldum bu tür bir anlat›mabaflvurman›n Orwell öncesinde deoldu¤u gibi özdenetim / otokontrol vesansür endiflesinden, otorite taraf›ndand›fllanma ve cezaland›r›lma korkusun-dan kaynaklanm›fl olabilece¤ini.

1944 y›l›nda yaz›lm›fl olsa da ça¤-dafl diyebilece¤imiz bu esere, öyküsü,Stalinizmin uygulamalar›; Koca ReisDomuz da Stalin ile benzeflti¤indenII. Dünya Savafl›‘n›n hemen sonras›n-da müttefikleri SSCB’ni k›zd›rmamakiçin ‹ngiltere'de sansür uygulanm›flolmas›; 1954 y›l›nda çizgi film olarak

beyaz perdeye aktar›ld›¤›ndafilmin senaryosuna CIA taraf›n-dan müdahale edildi¤i iddias› budüflüncemin birer kan›t› gibi …

Bu nadir yaz›n türünün,fabl›n, “‹nsan d›fl›ndaki bitki,hayvan gibi canl› ve eflya gibicans›z varl›klar› insanlaflt›r›pkonuflturarak, aç›k ve etkili birbiçimde söylenmesinde sak›ncagörülen bir düflünceyi gizleye-rek; kiflileri elefltirmek ya dainsanlara ders vermek içinyaz›lan k›sa, genelliklemanzum hikâyelere denir.”fleklinde tarif ediliyor olmas›da düflüncemi oldukçadesteklemekte.Bu da flu demek oluyor:

Demek ki Ezop’dan GeorgeOrwell’e kadar geçen iki binküsur y›l boyunca insan yafla-m›nda pek bir fley de¤iflmemifl.

lkemizde ilk kez Halide EdipAd›var’›n çevirisi ile MaarifVekaleti / Milli E¤itim

Bakanl›¤› taraf›ndan 1954 y›l›ndayay›mlanan, sahneye uyarlan›p birçok kez sahnelenen ve filme deaktar›lan bu kitab› ilk ne zaman oku-du¤umu tam olarak hat›rlam›yorum.Gençlik y›llar›nda okumufl olsamgerek. Hat›rlad›¤›m: George Orwell’ininsanl›k tarihi boyunca süregelen budöngüyü, insanlar›n insanca yaflamay›beceremeyifllerini -Bin Dokuz YüzSeksen Dört’ün gelecekçi / fütüristuslubuna karfl›n- neden fabl olarakkaleme ald›¤›n› o y›llarda düflünmemiflolmam.

Küçük bir çocukken okudu¤um,

BD MAYIS 2015

Ü

95

Toplum ve yönetim taraf›ndan d›fllan-ma, cezaland›rma korkusundankaynaklanan özdenetim / otokontrolve sansür hep var olagelmifl. Demokle-sin k›l›c› gibi sal›n›p durmufl elefltiren,yanl›fl olan ile do¤ruyu k›yaslayandüflünürler ile sanatç›lar›n bafllar›n›nüstünde…

abl, Frans›zca Fable sözcü¤ün-den geçme bir sözcük dilimize.Ne zaman geçti¤i belli de¤il,

tüm çabama ra¤men ö¤renemedim.Di¤er Frans›zca sözcükler gibi [2]

Tanzimat Dönemi sonras›nda buyuretmifl olsak gerek. Ama tür olarakgeçmifli yüzy›llar öncesine uzanmakta.Günümüze ulaflan belgelere göre ilkfabllar Frigler taraf›ndan yazılm›fl.Hititler de tafl tabletlere yazd›klar›fabllar› bir güzel resimlemifller. Uzakgeçmiflteki en ünlü fabl yazarlar› Ezop,La Fontaine [3] ve kimli¤i konusundafarkl› görüfller öne sürülen Beydaba.

Tabii Mevlana’n›n [4] Mesnevi’sindeki hayvan hikayeleri ile divanflairi fieyhi’nin [5] “Bir eflek var idizaif ü nîzar / Yük elinden kat› flikestevü zâr…( Zay›f bir eflek vard› / Yük

çekmekten anas› a¤lard›…)“ diyebafllayan Harnâme [6] adl› ünlü mesne-visini de göz ard› etmemek gerek. ‹lkkez, Nihat Sami Banarl›’n›n liseedebiyat derslerinde okutulan “Metin-lerle Türk ve Bat› Edebiyat›” adl› derskitab›nda okudu¤um Harnâme debizim edebiyat›m›zdaki ilk fablörne¤i…

La Fotaine’in fabllar›, ‹brahimfiinasi [7] taraf›ndan çevrilmifl ilk kezdilimize. fiinasi’nin çevirilerini RecebVahyî’nin [8] ünlü Rus fabl ustas› ‹vanAndreyeviç Kr›lov’dan [9] yapt›¤›çeviriler izlemifl. Ahmet Mithat, AliUlvi Elöve, Nurullah Ataç, OrhanVeli Kan›k, Ömer R›za Do¤rul, KemalDemiray, M. Fuat Köprülü, VasfiMahir Kocatürk, Siracettin Has›rc›kl›-o¤lu, Sebahattin Eyübo¤lu da LaFontaine ve Ezop’ dan çeviri yapanyazarlar›m›zdan. Tar›k Dursun K. LaFontaine ve Ezop’ dan yapt›¤› çeviri-

BD MAYIS 2015

Demek kiEzop’dan GeorgeOrwell’e kadargeçen iki binküsur y›l boyuncainsan yaflam›ndapek bir fleyde¤iflmemifl.

F

96

lerin yan› s›ra ‹van Andreyeviç Krilov’dan da çeviriler yapm›fl ve hayvanlarlailgili birçok hikâye yazm›flt›r .

u arada de¤erli dostum YalvaçUral’›n “La Fonten OrmanMahkemesinde” adl› eserini de

anmak isterim.La Fontaine, fabl›n babas› olarak

kabul edilen ve M.Ö. VI. yüzy›ldayaflad›¤› varsay›lan Ezop’un izleyicisi.Ezop da bizim Nasrettin Hoca gibi…Gerçekten yaflay›p yaflamad›¤› tart›fl-mal›. Masallar›n onun taraf›ndanyaz›ld›¤›na dair kan›t yok. ‹lk kezM.Ö. IV. Yüzy›lda derlenmifl. M.S.I. Yüzy›lda Yunancadan Latinceyeçevrilmifl. Yaklafl›k bin yüz y›l sonrada Jean de la Fontaine'e esin kayna¤›olmufl. Kimi kaynaklarda fabl türününilk kez Hindistan’da ç›kt›¤›, ilk yaz›l›örne¤in de yazar› belirsiz "Pançatan-

tra" masallar› oldu¤u ileri sürülmekte.Tahminen M.Ö. 300 y›llar› aras›ndayaz›lm›fl.

‹kinci yaz›l› örnek de yineHindistan’da M.Ö. 300’lü y›llardayaz›ld›¤› öngörülen Beydaba’n›n“Kelile ve Dimme” adl› eseri. Bufablda da ülke yönetimi, felsefeve e¤itimle ilgili sorunlar dolayl›olarak ele al›nm›fl ve elefltirilmifl.Her ne kadar Krilov, günümüz-den yaklafl›k 150 y›l önce aksinisöylemifl olsa da fabllar günü-müzde hâlâ çocuklara yöneliköyküler/masallar olarak de¤erlen-dirilmekte. Ben çok küçükkenkahramanlar› genellikle hayvan-lardan oluflan bu öykülerinhayvanlar için yaz›ld›¤›n›, okumayazma bilmeyen hayvanlar›n bumasallar› nas›l okuyacaklar›n›,havanlar›n birbirlerine karfl› nekadar ac›mas›z, bencil olduklar›n›

BD MAYIS 2015

B

düflünürdüm. Kuzenle-rim Ercan ve ‹ncisel ilekedimiz Sarman’›n kraloldu¤u kötülere yerolmayan Sarmanya adl›bir devlet kurup, büyük-lerin anlamayacaklar› (!)Sarmanca diye bir dil bileuydurmufltuk. Düflene-m›rbilyormusunuzun-gg›(!)

an›mca fabl, günü-müzde çok dahaönemsenmesi

gereken bir edebiyat türü.Çünkü giderek say›lar›artan Demokleslerin k›l›çlar› bafllar›-m›z›n üzerinde sal›n›p durmakta.Sansüre karfl› en iyi, en güvenli yollar-dan biri insanlara olan bitenlerihayvanlar arac›l›¤› ile aktarmak.Bunun yolu da büyük küçük hayvanhikayelerini yeniden yeniden okuyupokutmak ve anlamaya çal›flmak.

Bu arada iki önemli ustay› daanmak isterim: Biri,“Fables for our times/ Zaman›m›z›n Fablla-r›” adl› eseri ile Ame-rikal› usta mizahyazar› James Thurber.[10] Di¤eri de” Pengu-enler Adas›” gibimüthifl bir eseri bizearma¤an eden AnatoleFrance.[11]

Kimilerince tamanlam›yla fabl olarakde¤erlendirilmese dehayvanlar›n (!) dünya-

s›na dair harika bir roman PenguenlerAdas›. Yolu penguenlerle dolu biradaya düflen, gözleri iyi seçemedi¤iiçin penguenleri vaftiz eden bir papazyüzünden yaflamlar› alt üst olanpenguenlerin öyküsü... 1908 y›l›ndayay›mlanan, sana söylüyorum o¤lumanlayas›n gelinim türünden okunmas›gereken bir roman...

‹yi okumalar...•tekinozertem@butundunya.com.tr

1-George Orwell, ‹ngilizYazar; 1903-19502-Türkçede Frans›zca kökenli6500 sözcük vard›r.3-La Fontaine, 1621-16954-Mevlâna Celâleddîn-iRûmî, 1207-12735-fieyhi, 1371?-1431-6-Eflek Hikayesi7-‹brahim fiinasi, 1826-18718-Receb Vahyî, 1867-19239-‹van Andreyeviç Krilov,1769-184410-James Thurber, 1894-196111-Anatole France, 1884-1924

97

BD MAYIS 2015

KJames Thurber