metalografik incelemelerde araştırma tekniklerinin kullanılması
Bazı Endüstrilerden Çıkan Atık Çamurların Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak...
-
Upload
akkavak-hueseyin-serkan -
Category
Documents
-
view
227 -
download
0
Transcript of Bazı Endüstrilerden Çıkan Atık Çamurların Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak...
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
1/100
UKUROVA NVERSTESFEN BLMLERENSTTS
YKSEK LSANS TEZ
#eyda BARI#IK
BAZI ENDSTRLERDEN IKAN ATIK AMURLARIN BOYARMADDE GDERMNDE ADSORBAN OLARAK KULLANIMININNCELENMES
EVRE MHENDSL&ANABLM DALI
ADANA, 2009
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
2/100
UKUROVA NVERSTES
YKSEK LSANS TEZ
#eyda BARI#IK
EVRE MHENDSL&ANABLM DALI
Bu tez 23/01/2009 tarihinde aa#&daki jri yeleri taraf&ndan oybirli#i/oyoklu#u ile
kabul edilmitir.
'mza: 'mza:.. 'mza:
Do. Dr. Mesut BA*IBYK Prof. Dr. Ahmet YCEER Yrd. Do. Dr. Ramazan B'LG'N
Dan&man ye ye
Bu tez Enstitmz evre Mhendsili#i Anabilim Dal&nda haz&rlanm&t&r.
Kod No:
Prof. Dr. Aziz ERTUNEnstit Mdrmza ve mhr
Bu al&ma ukurova niversitesi Arat&rma Projeleri Birimi Taraf&ndanDesteklenmitir.Proje No: MMF2008YL7
Not: Bu tezde kullan&lan zgn ve baka kaynaktan yap&lan bildirilerin, izelge, ekil ve foto#raflar&n
kaynak gsterilmeden kullan&m&, 5846 say&l&Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundaki hkmlere tabidir.
BAZI ENDSTRLERDEN IKAN ATIK AMURLARINBOYAR MADDE GDERMNDE ADSORBAN OLARAK
KULLANIMININ NCELENMES
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
3/100
I
Z
YKSEK LSANS TEZ
#eyda BARI#IK
UKUROVA NVERSTES
FEN BLMLERENSTTSEVRE MHENDSL&ANABLM DALI
Dan)*man: Do. Dr. Mesut BA*IBYKY)l: 2009, Sayfa:88
Jri: Do. Dr. Mesut BA*IBYKProf. Dr. Ahmet YCEERYrd. Do. Dr. Ramazan B'LG'N
Bu al&mada bazik boyar madde Astrazon Blue FGRL ve asidik boyar
madde Telon Red AFGnin ar&t&m&nda atalan 'me Suyu Art&ma Tesisi ve 'skenSugz Termik Santrali baca gaz& at&ksular&n&n art&m& sonucu ortaya &kan at&k
amurlar&n adsorban olarak kullan&m& incelenmitir. Temel adsorpsiyon al&malar&
her iki boyar maddenin de at&k amurlar taraf&ndan adsorpland&n& gstermitir.
Yap&lan denge deneylerinden elde edilen sonular Langmuir ve Freundlich izoterm
modellerine uygulanarak bu modellere ait sabitler elde edilmitir. Bu al&malara ek
olarak kinetik al&malarda gerekletirilmiolup elde edilen sonular her iki boyar
madde ve amur sistemine en iyi yalanc& ikinci dereceden kinetik modelinin uyumsa#lad&n& gstermitir. Ayr&ca her iki boya-amur sisteminin Gibbs serbest enerji
de#erleri de hesaplanm&ve negatif de#erler bulunmutur. Gibbs serbest enerjisinin
negatif de#erlerde bulunmas& adsorpsiyonun kendili#inden gerekleti#ini
gstermektedir. Elde edilen sonulara gre her iki amurunda sz konusu boyar
maddelerin gideriminde adsorban olarak kullan&labilece#ini gstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Ar)tma amuru, Boyar Madde, Adsorpsiyon, Kinetik
BAZI ENDSTRLERDEN IKAN ATIK AMURLARINBOYAR MADDE GDERMNDE ADSORBAN OLARAK
KULLANIMININ NCELENMES
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
4/100
II
ABSTRACT
M.Sc. THESIS
#eyda BARI#IK
UKUROVA UNIVERSITY
INSTITUTE OF NATURAL AND APPLIED SCIENCEDEPARTMENT OF ENVIRONMENTAL ENGINEERING
Supervisor:Assoc. Prof. Dr. Mesut BA*IBYKYear: 2009, Pages:88Jury:Assoc. Prof. Dr. Mesut BA*IBYK
Prof. Dr. Ahmet YCEERAssist. Prof. Dr. Ramazan B'LG'N
In this study the adsorption properties of two waste sludges from municipal
water treatment plant and coal fired power plant were investigated for the removal ofAstrazon Blue FGRL and Telon Red AFG. Basic adsorption studies indicated that
the both dyes were adsorbed to some degree by each waste sludges. The results from
the equilibrium experiments have been applied to Langmuir and Freundlich isotherm
models and the constants of each model were derivated. Kinetics of the adsorption of
dye-sludge system were also examined and it was found that kinetics of both
adsorption processes were best described by pseudo-second order model. The Gibbs
free energies of both processes were also calculated and negative values were found;
indicating the spontaneity of the adsorption process. From the findings, it can be
concluded that both sludges can be used as adsorbent for he removal of these two
dyes.
Keywords: Treatment Sludge, Dyestuff, Adroption, Kinetics.
INVESTIGATION OF THE USE OF WASTE SLUDGESGENERATED FROM VARIOUS INDUSTRIES AS AN
ADSORBENT FOR THE DYE REMOVAL
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
5/100
III
TE#EKKR
Tez al&mas&n&n her aamas&nda bana yn veren, deste#ini ve gleryzn
esirgemeyen, de#erli bilgileri ve tecrbelerinden faydaland&m dan&man hocam
Say&n Do. Dr. Mesut BA*IBYKe, blm bakan&Prof. Dr. Ahmet YCEERe;
Tez al&mam sresince bana destek veren iimle ilgili istemiyerek de olduysa
meydana gelen geikme ve hatalar&m&mazur gren Ynetim Kurulu yemiz Say&n
Haluk TRKe ve retim Direktrmz Say&n Erol AYDINa;
Laboratuvar al&malar&nda yard&mlar&n& esirgemeyen ve al&ma dnemimboyunca bilgilerinden ve deneyimlerinden yararland&m ve destek grd#m,
arkada&m Serpil SAVCIya, 'brahim NAZa, Gkhan YAMANa ve tm al&ma
arkadalar&ma;
al&malar&mda gerekli olan boyar maddeleri temin eden Say&n Yrd. Do.Dr.
Olcayto KESK'NKANa
Tm hayat&m boyunca oldu#u gibi tez al&mas& sresince de moral deste#i
veren Can&m Anneme ve Babama;Yksek Lisans Dnemi boyunca her konuda yard&mc& olan, deste#ini hep
yan&mda hissetti#im Can&m Kardeime ve Ekrem MUTLUya
VE
'smini sayamad&m fakat yard&m&geen di#er tm hocalar&m ve
arkadalar&ma; teekkr ederim.
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
6/100
IV
NDEKLER
Z ............................................................................................................................ IABSTRACT ............................................................................................................ IITE*EKKR ........................................................................................................... III''NDEK'LER .......................................................................................................IV'ZELGELER D'Z'N' ...........................................................................................VI*EK'LLER D'Z'N' ............................................................................................. VIIIKISALTMALAR D'Z'N' ........................................................................................ X1. G'R'* ................................................................................................................... 1
1.1. 'me Suyu Ar&tma Tesisi At&k amuru ........................................................... 11.1.1. n keltme ....................................................................................... 41.1.2. Yumuatma keltme Tank& ............................................................... 41.1.3. Koaglasyon ve Sedimantasyon........................................................... 51.1.4. Filtre Geri Y&kama amuru ................................................................. 6
1.2. Termik Santrali Bacagaz&Deslfrizasyon nitesi At&ksular&......................... 61.2.1. Bacagaz&Deslfrizasyon nitesi........................................................ 71.2.2. Bacagaz&Deslfrizasyon nitesi At&ksu Ar&tma Tesisi ................. 10
1.3. Boyar Maddeler ........................................................................................... 121.3.1. S&n&fland&rma Sistemleri .................................................................... 13
1.3.1.1. Kimyasal S&n&fland&rma......................................................... 131.3.1.2. Kullan&m yada Uygulama Metotlar&na Gre S&n&fland&rma .... 14
1.3.2. Boyar Madde 'eren At&k Sular&n evre zerine Etkisi ..................... 181.4. Boyar Maddelerin Giderimi 'in Kullan&lan Yntemler ................................ 22
1.4.1. Kimyasal Yntemler .......................................................................... 221.4.2. Fiziksel Yntemler ............................................................................ 231.4.3. Biyolojik Yntemler .......................................................................... 25
1.5. Adsorpsiyon ile Boyar Madde Giderimi ....................................................... 261.6. Adsorpsiyon Teorisi ..................................................................................... 29
1.6.1. Adsorpsiyon 'zotermleri .................................................................... 331.6.2. Adsorpsiyon Kineti#i ......................................................................... 361.6.3. Yalanc&'zotermler ............................................................................. 39
SAYFA
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
7/100
V
1.6.4. Adsorpsiyon Termodinami#i ............................................................. 401.6.5. 'zoterm Verilerinin Kullan&m&............................................................ 41
1.7. Adsorban&n Yenilenmesi .............................................................................. 421.7.1. Tek Kullan&ml&k Sistemler ................................................................. 421.7.2. Saha D&&nda Yeniden Aktifletirme .................................................. 431.7.3. Saha 'inde Yeniden Aktifletirme .................................................... 431.7.4. Yenileme Sistemleri .......................................................................... 43
2. NCEK'ALI*MALAR ................................................................................... 453. MATERYAL VE METOD ................................................................................. 49
3.1. Materyal....................................................................................................... 493.1.1. al&mada Kullan&lan Boyar Madde .................................................. 493.1.2. al&mada Kullan&lan Adsorban Maddeler ......................................... 49
3.2. Metod .......................................................................................................... 503.3. Uygunluk Analizleri ..................................................................................... 51
4. ARA*TIRMA BULGULARI VE TARTI*MA ................................................... 524.1. Balang& Adsorpsiyon Deneyleri................................................................. 524.2. Adsorpsiyon 'zotermleri ............................................................................... 534.3. Adsorpsiyon Kineti#i ................................................................................... 56
4.3.1. Adsorpsiyon H&z&n&Etkileyen Basamaklar ......................................... 564.3.2. Kinetik Modeller ............................................................................... 61
4.4. Yalanc&'zotermler ....................................................................................... 684.5. Adsorpsiyon Termodinami#i ........................................................................ 71
5. SONU VE NER'LER .................................................................................... 73KAYNAKLAR ....................................................................................................... 75ZGEM'* ........................................................................................................... 88
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
8/100
VI
ZELGELER DZN
izelge 1.1. Bacagaz&Deslfrizasyonu ve Al&ta&Oluum Reaksiyonlar&............. 8
izelge 1.2. Kimyasal Yap&lar&na Gre Kromojen Gruplar (Baer ve 'nan&c&,
1990; Kurbanova ve ark., 1998) ........................................................ 13
izelge 1.3. Kullan&m *ekline Gre Boyar Maddelerin S&n&fland&r&lmas&
(Hunger, 2003). ................................................................................ 18
izelge 1.4. Solunum Yollar&ve Deride Tahrie Neden Olan Boyar Maddeler
(Hatch, 1984; Hatch ve Maibach, 1998; Hatch ve Maibach, 2000) .... 20izelge 1.5. Tketiciler zerinde Sa#l&k A&s&ndan Risk Ta&yan Dispers Boyar
Maddeler (McKay, 2001) ................................................................. 20
izelge 1.6. Potansiyel Kanserojen Boyar Maddeler (IARC, U.S. National
Toxicology Program, EU Directive) ................................................. 21
izelge 1.7. Adsorpsiyon Ba#lant&l&Tipik evresel Konular (Dabrowski, 2001) .. 26
izelge 1.8. Endstrilerde Kullan&lan Temel Adsorban Tipleri (Dabrovvski,
2001) ................................................................................................ 27
izelge 1.9. RLDe#erleri ve 'zoterm Tipleri ........................................................ 35
izelge 2.1. Asidik Boyama At&ksular&nda Renk Giderimi (Tnay ve ark, 1996).. 46
izelge 2.2. Reaktif Boyama At&ksular&nda Renk Giderimi (Tnay ve ark, 1996) 46
izelge 2.3. Cruf ve Granl Aktif Karbon Performanslar&(Fu ve Viraraghavan,
2001) ................................................................................................ 47
izelge 2.4. Boyar Madde Uzaklat&r&lmas&'leminde Kullan&lan Dk
Maliyetli Baz&Adsorbanlar ............................................................... 48
izelge 3.1. Astrazon Blue FGRL ve Telon Red AFG Boyar Maddelerinin
Maksimum Absorbans Yapt&Dalga Boyu (,max) ve Baz&
zellikleri ........................................................................................ 49
izelge 4.1. eitli Boya-Sorbent Sistemleri 'in Freundlich Katsay&lar&n&n
Kar&lat&r&lmas&. .............................................................................. 54
izelge 4.2. eitli Boya-Sorbent Sistemleri 'in Langmuir Katsay&lar&n&n
Kar&lat&r&lmas&............................................................................... 56
izelge 4.3. Film Difzyonu H&z Katsay&lar&(k=dakika-1) .................................... 57
SAYFA
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
9/100
VII
izelge 4.4. Birinci Dereceden H&z Katsay&lar&n&n Deneysel ve Teorik De#erleri
(k1,ad) (dakika-1) ................................................................................ 65
izelge 4.5. 'kinci Dereceden H&z Katsay&lar&n&n Deneysel ve Teorik De#erleri
(k) (g/mg. dakika) ............................................................................. 66
izelge 4.6. Astrazon Blue FGRLnin atalan 'mesuyu Ar&tma Tesisi At&k
amuru Yalanc&'kinci Dereceden H&z Katsay&lar&n&n (k2,ad)
(g/mg.dakika) Deneysel ve Teorik De#erleri ..................................... 66
izelge 4.7. Telon Redin 'sken Sugz Termik Santrali Baca Gaz&Ar&tma
amuru Yalanc&'kinci Dereceden H&z Katsay&lar&n&n (k2,ad)
(g/mg.dakika) Deneysel ve Teorik De#erleri ..................................... 66
izelge 4.8. Yalanc&ve Gerek 'zotermlerin Kar&lat&r&lmas&.............................. 69
izelge 4.9. Gibbs Serbest Enerji De#erleri.......................................................... 72
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
10/100
VIII
#EKLLER DZN
#ekil 1.1.Bacagaz&ar&tma nitesi bulunan bir termik santral ak&m emas&................ 7
#ekil1.2.Islak sistem bacagaz&deslfrizasyon nitesi emas&................................. 9
#ekil 1.3.Bacagaz&ar&tma nitesine ba#l&at&ksu ar&tma tesisi emas&...................... 11
#ekil 1.4. zelti ierisindeki aktif karbon partikl tasviri (Mckay, 1995) ........... 31
#ekil 1.5. Aktif amurun sentetik boyar madde adsorpsiyonundan: (1) nceki
grnts, (2) sonraki grnts (Annadurai ve ark., 2002) .................. 32
#ekil 1.6. Karbon partikl yapisinin yaklaik tasviri ............................................ 37#ekil 4.1. Telon Red ve Astrazon Blue FGRLnin atalan ime suyu ar&tma tesisi
amuru zerine balangi adsorpsiyon izotermleri (C0=50mg/L) ........... 52
#ekil 4.2. Telon Red ve Astrazon Blue FGRLnin isken sugz termik santrali baca
gaz&ar&tma amuru zerine balangi adsorpsiyon izotermleri
(C0=50mg/L) ........................................................................................ 53
#ekil 4.3. Telon Red ve Astrazon Blue FGRLnin atalan imesuyu ar&tma tesisi ve
isken sugz termik santrali at&k amuru freundlich izoterm grafi#i....... 54#ekil 4.4. Telon Red ve Astrazon Blue FGRLnin atalan imesuyu ar&tma tesisi ve
isken sugz termik santrali at&k amuru langmuir izoterm grafi#i. ....... 55
#ekil 4.5. Astrazon Blue FGRLnin atalan imesuyu ar&tma tesisi at&k amuru film
difzyonu. ............................................................................................. 57
#ekil 4.6. Telon Redin atalan imesuyu ar&tma tesisi at&k amuru film
difzyonu .............................................................................................. 58
#ekil 4.7. Astrazon Blue FGRL isken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma
amuru film difzyonu. ......................................................................... 58
#ekil 4.8. Telon Red isken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma amuru film
difzyonu. ............................................................................................. 59
#ekil 4.9. Telon Redin atalan imesuyu ar&tma tesisi at&k amuru paracik ii
difzyon etkisi. ...................................................................................... 59
#ekil 4.10. Astrazon Blue FGRLnin atalan imesuyu ar&tma tesisi at&k amuru
paracik ii difzyon etkisi. ................................................................. 60
SAYFA
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
11/100
IX
#ekil 4.11. Astrazon Blue FGRL isken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma
amuru paracik ii difzyon etkisi...................................................... 60
#ekil 4.12. Telon Red isken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma amuru
paracik ii difzyon etkisi. ................................................................. 61
#ekil 4.13. Astrazon Blue FGRL atalan ime suyu ar&tma tesisi at&k amuru birinci
dereceden h&z grafi#i. .......................................................................... 61
#ekil 4.14. Telon Red atalan ime suyu ar&tma tesisi at&k amuru birinci dereceden
h&z grafi#i. ........................................................................................... 62
#ekil 4.15. Astrazon Blue FGRL isken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma
amuru birinci dereceden h&z grafi#i. ................................................... 62
#ekil 4.16. Telon Red isken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma amuru birinci
dereceden h&z grafi#i. .......................................................................... 63
#ekil 4.17. Astrazon Blue FGRL isken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma
amuru ikinci derecden h&z grafikleri. .................................................. 63
#ekil 4.18. Telon Red isken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma amuru ikinci
dereceden h&z grafikleri. ...................................................................... 64
#ekil 4.19. Astrazon Blue FGRLnin atalan imesuyu ar&tma tesisi at&k amuru
ikinci dereceden h&z grafi#i. ................................................................. 64
#ekil 4.20. Telon Redin atalan imesuyu ar&tma tesisi at&k amuru ikinci
dereceden h&z grafi#i. .......................................................................... 65
#ekil 4.21.Astrazon Blue FGRLnin atalan imesuyu ar&tma tesisi at&k amuru ve
telon redin isken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma amuru
yalanci ikinci dereceden h&z grafi#i...................................................... 67
#ekil 4.22. atalan ime suyu ar&tma tesisi at&k amuru astrazon blue yalanc&
langmuir izoterm grafi#i. ..................................................................... 69
#ekil 4.23. atalan ime suyu ar&tma tesisi at&k amuru astrazon blue yalanc&
freundlich izoterm grafi#i .................................................................... 70
#ekil 4.24. 'sken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma amuru telon red yalanc&
langmuir izoterm grafi#i ...................................................................... 70
#ekil 4.25. 'sken sugz termik santrali baca gaz&ar&tma amuru telon red yalanc&
freundlich izoterm grafi#i .................................................................... 71
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
12/100
X
KISALTMALAR DZN
KO: Kimyasal Oksijen 'htiyac&
GAC:Granle Aktif Karbon
TOC:Toplam Organik Karbon
BOI5:Biyokimyasal Oksijen 'htiyac&
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
13/100
1. GR# #eyda BARI#IK
1
1. GR#
Su, tm endstrilerde kullan&lan en yayg&n zcdr. Bundan dolay&
ierisinde organik veya inorganik farkl& s&n&flardan ve zelliklerden ok eitli
kirleticilerin olmas& beklenir. Boyar maddeler, endstrilerden -tekstil bata olmak
zere- kaynaklanan at&k su ierisinde ar&t&m& ok g olan kal&c& kimyasal oksijen
ihtiyac&n&n (KO') ana kayna#&n& tekil ederek ileri ar&t&m ihtiyac&n& do#urur.
Endstrilerin ngrs sonucu, retilen rnn kullan&m sahas&na ba#l&olarak, rn
yap&s&n&n d&etkilere kar&direnli olmas&sa#lan&r. Boyar madde yap&s&de#iik evrekoullar&na kar& (nem, bakteriyolojik etki, gne && gibi) rn dayan&kl& hale
getirecek ekilde tekil edilmitir. Bu diren ayn& zamanda baka bir problemi
beraberinde getirerek, oluan at&ksuda ar&t&m gl#ne neden olur. Elde edilen
at&ksu karakteri sert ve kal&c& KO' tekil etmektedir. Endstri kaynakl& at&ksular&n
ar&t&m&nda renk giderimi sz konusu oldu#unda genelde standart prosedrl ar&t&m
sistemleri (aerobik ar&t&m gibi) etkisiz veya yetersiz kal&r. Bu tip at&ksularda renk
giderimini sa#lamak iin farkl& neriler gelitirilmitir. Bunlar aras&nda ozon,ultrafiltrasyon, anaerobik biyoteknoloji, kimyasal indirgeme, do#al adsorbanlar gibi
baz&yntemler yer almaktad&r.
Bu yntemler aras&nda en fazla ra#bet edileni adsorpsiyon yntemidir. Bu
uygulama iin ise kullan&lan bal&ca maddeler toz veya granl aktif karbondur. Baz&
endstriler yksek su gereksinimi nedeniyle ok fazla at&ksu retir. Bunun
neticesinde adsorban madde kullan&m&ndaki art&, ar&t&m maliyetlerini olumsuz
etkiler. Olumsuz etkiyi azaltmak iin maliyeti az veya geri dnm rn olan kil
(Atun ve ark, 1998), at&k ar&t&m amuru (Fujita ve ark., 1998), m&s&r sap&, arpa
kabu#u (Robinson ve ark., 2001) denenmitir.
1.1. me Suyu Ar)tma Tesisi At)k amuru
Yzeysel ve/veya yeralt&ndan elde edilen ham suyun ar&t&lmas& s&ras&nda
ktrme yoluyla sudan uzaklat&r&lan kimyasal maddeler ve di#er istenmeyen
maddeler at&k amur olarak adland&r&l&r. Su ar&tma tesisi amurlar&n&n bertaraf
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
14/100
1. GR# #eyda BARI#IK
2
edilmesi pahal&ve karma&k bir ilemdir.
'me suyu ar&t&m&nda, zellikle yzeysel su kaynaklar&ndan temin edilen
sular&n ar&t&m&nda koaglasyon temel bir prosestir. Koaglasyon elektriksel yk
dengesini bozarak, kolloidal sistemin destabilizasyonu, kelek iinde hapsetme,
adsorblama ve kelme s&ras&nda srkleme gibi birden fazla mekanizman&n etken
oldu#u bir ilemdir. 'me suyu artma tesislerinde kolloid, renk, bakteri, alg ve
znmorganik maddeler gibi istenmeyen eitli safs&zl&klar&n gideriminde demir
klorr, alum, kire, ve eitli polimerler koagulant olarak yayg&n bir ekilde
kullan&lmaktad&r.
Koaglasyon ve su yumuatma nit elerinden &kan amurlar ok yksek
miktarda su iermektedir. amurun yakla&k %98i sudan olumakta ve 20 kilogram
kat& kimyasal keltiye 980 kg su elik etmektedir. En kt yakla&mla suyun ve
keltinin yo#unluklar&n&n ede#er oldu#unu varsayal&m, bu durumda suya eklenen
her 20 kg - kimyasal iin yakla&k olarak l m3 amur retilecektir. Bu rakam en
kk bir su ar&tma tesisi (yakla&k 0,05 m3/s) iin bile y&lda 800 m3amur retimi
anlam&na gelmektedir (Ba&byk ve ark. 2002). Bu rakamlar&n bykl# sz
konusu amurun hammadde de#eri gz nne al&nd&nda daha da byk nem
kazanmaktad&r.
'me suyu ar&tma tesisleri ve bunlardan &kan at&klar genel olarak 4
kategoriye ayr&labilirler. Birinci olarak bulan&kl&k, renk, bakteri, alg, baz& organik
bileikler ve o#u zaman demir ve/veya mangan gidermek amac&yla yzeysel sularda
koaglasyon, filtrasyon ve oksidasyon gerekletiren su ar&tma tesisleridir. Bu
tesisler koaglasyonda genel olarak alum ve demir tuzlar&kullanmakta olup iki at&k
ak&m& vard&r. Bunlar sedimantasyon tank&nda oluan amur ve filtre geri y&kamas&
sonucunda &kan at&klard&r. 'kincisi ise, soda kl, sodyum hidroksit, kire ile
kalsiyum ve magnezyum giderilen proseslerin uyguland& ar&tma tesisleridir. Bu
tesisler ar&tma amurlar&n&ve filtre geri y&kama at&klar&n&olutururlar. Gerek oldu#u
durumlarda tesisler su yumuatma ve koaglasyon nitelerini beraber uygularlar. Su
yumuatma tesisleri at&klar&uygun ynetimlerini etkileyen radyum gibi iz inorganik
elementleri ierebilirler.
nc ise zellikle arsenik, radyum, flor, nitrat gibi iz inorganik
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
15/100
1. GR# #eyda BARI#IK
3
elementlerin giderilmesi iin planlanm& ar&tma tesisleridir. Bu tesislerde
adsorbsiyon, ters osmoz, iyon de#itirme gibi prosesler kullan&l&r. Bu tesisler,
kullan&lm&adsorbsiyon materyalleri gibi kat&ve s&v&at&klar&olutururlar.
Uucu bileikler giderilirken hava fazl& at&klar&n oluturdu#u ar&tma tesisleri
drdnc kategoridedir. Aa#&da ar&tma tesislerinden meydana gelen at&k trleri
verilmitir.
Hidroliz olan metal tuzlar&veya organik polimerler su ar&tma ileminde suya
ask&daki kat& madde, kolloidler ve znm kontaminantlar& koagle etmek iin
eklenirler. Bu koagulantlar ve bunlar&n uzaklat&rd& safs&zl&klar kelme tank&n&n
taban&na kelir ve amuru olutururlar. Bu amurlar kullan&lan koagulanta ba#l&
olarak alum amuru, demir amuru veya polimerik amur gibi hangi koaglant
kullan&l&yorsa o isimlerle an&lmaktad&r. Ortaya &kan bu at&klar su ar&tma tesisinin
retti#i at&n %70ini oluturmaktad&r. Bu amurlar kire ve kire soda kar&&m&
kullan&larak su yumuatma ilemi uygulanan ar&tma tesislerinde retilen ar&tma
amurlar&tesiste retilen at&klar&n % 25ini oluturmaktad&r. At&k rnlerinin o#u su
yumuatma ve koaglasyon nitelerinin kullan&ld&ar&tma tesislerinde olumaktad&r.
Temel ime suyu demir ve alum bazl& kimyasallar& koagulant olarak
kullan&l&rlar. Jelatinimsi polimerik hidroksitleri oluumu ile alminyum ve ferrik
iyonlar&partikl veya znmorganik ve inorganik kontaminantlar&n koaglasyon
ve adsorbsiyonunda ok etkilidir, ktrlm metal iyonlar& sedimantasyon ve
filtrasyon ile toplan&r ve yo#unlat&r&lmalar& ve susuzlat&r&lmalar& ok zordur. Bu
amurlar % 80 oran&nda metal hidroksitler ierirler (Cornwel ve ark., 1981). 'me
suyu ar&tma tesislerinde bu ilem sonucu Avrupa da y&lda 4 milyon ton amur
retildi#i ve bu oran&n nmzdeki y&llarda bu miktar&n ikiye katlanmas&
beklenmektedir (Albertin ve ark, 1990). 'me suyu ar&tma tesisleri amurlar&tehlikeli
olmayan at&k kapsam&ndad&r (EU Directive 1991). 'me suyu ar&tma tesislerinden
&kan at&k amurlar& ime suyu ar&tma tesisleri a&s&ndan bir at&k olarak
de#erlendirilip at&lmaktad&r. Ancak bu amurlar&n koagulant olarak yeniden
kullan&lmas& mmkn olup, bu durumda bu at&k amurlar& at&k olmaktan &k&p
hammadde olarak de#erlendirilebilmektedir. Ar&tma amurlar& ierisindeki ah&m ve
demir hidroksitler amfoterik zelliklerinden dolay&hem bazik hem de asidik ortamda
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
16/100
1. GR# #eyda BARI#IK
4
znrler. Ar&tma amurlar&n amfoterik zelliklerinden dolay& sistemin pH basit
olarak ayarlayarak metal hidroksitlerin geri kazan&lmas& iki yolla mmkndr.
Birincisi, amur artland&rarak kat&n&n miktar&n& ve hacmini mmkn oldu#unca
drmek, ikincisi ise asit ve alkali amuru li yntemiyle kazanarak koaglant
olarak kullanmakt&r.
Su ar&tma tesislerinden genel olarak n keltme, keltme, filtre geri y&kama
gibi ar&tma poreslerinden amur retilir.
1.1.1. n keltme
Fazla miktarda ask&da kat&madde ieren yzeysel su kaynaklar&ndan su temin
edilen tesislerde koaglasyondan nce ilk keltme uygulan&r. Bunun amac&
koaglasyonda fazla miktarda kat&maddenin toplanmas&n&nlemektir. Toplanan bu
kat&maddeler kum, kil, ilt ve organik bileiklerdir.
1.1.2. Yumu*atma keltme Tank)
Soda ve kire kullan&larak ktrme ile su yumuatma nitelerinden meydana
gelen tortular hemen hemen saf kimyasallardan olduka yksek karars&z kar&&mlara
dnecektir. Teorik olarak, her l mg/L kalsiyum sertli#inin giderilmesinde l mg/L
CaCO3amuru oluur. Her bir magnezyum sertli#inin giderilmesinde ise 0,6 mg/L
magnezyum amuru oluur. Kirele su yumuatma nitelerinde meydana gelen
amur miktar&aa#&daki gibi formle edilebilir.
Ms = 86,40 Q(CaG+ 0,58 MgG+ LA)
Burada;
Ms = retilen kuru amur, kg/gn
Q = tesisin debisi m3/s
CaG = Giderilen Kalsiyum Sertli#i, mg/L
MgG = Giderilen Magnezyum Sertli#i, mg/L
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
17/100
1. GR# #eyda BARI#IK
5
LA = Kire dozu mg/L CaCO3
Yzeysel sular&n yumuat&lmas&nda meydana gelen amurlarda bu eitlik
geerli de#ildir. Bu kire amuruna ilave olarak metal koagulantlar&n kelmesi ve
ask&da kat&maddelerin koaglasyonundan meydana gelen amurlarla artacakt&r.
1.1.3. Koaglasyon ve Sedimantasyon
Koaglasyon ilemi iin genel olarak alminyum ve demir tuzlar&
kullan&lmaktad&r. rne#in alminyumun kullan&ld& durumda znmeyen
alminyum kompleksi Al(H2O)3(OH)3 olumakta ve bu durumda eklenen her
kilogram alum iin 0,44 kg kimyasal amur olumaktad&r.
Suda bulunan herhangi bir ask&da madde eit miktarda yani bulundu#u miktar
kadar amur retecektir. Bulan&kl&ktan dolay& ortaya &kan amur miktar& kesin
olmamakla birlikte pek ok sular iin korelasyon mevcuttur. Karbon polimerler ve
kil yakla&k olarak eklenen her kilogram kimyasal ba&na eit miktarda amur
retmektedir. Alum koaglasyonu sonucunda retilen amur miktar& ile aa#&daki
yakla&m yaz&labilir:
Ms = 86,40 Q (0,44 A + SS + M)
Ms = retilen kuru amur, kg/gn
Q = tesisin debisi m3/s
A = alum dozu, mg/L
SS = ham sudaki ask&da kat&madde
M = kil, polimer ve karbon gibi eklenen muhtelif kimyasallar, mg/L
Sedimantasyon tank&ndan &kan alum amuru yakla&k olarak %1 ask&da kat&
madde ieri#ine sahiptir. Bunun yzde 20 ila 40&organik ve kalan& inorganik veya
iltten olumaktad&r. Alum amurunun pH s& 5,5 ila 7,5 aras&nda bulunmaktad&r.
Sedimantasyon tank&ndan &kan alum amuru genelde yksek miktarda
mikroorganizma iermesine ra#men kt koku oluturmaz.
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
18/100
1. GR# #eyda BARI#IK
6
1.1.4. Filtre Geri Y)kama amuru
Tm su ar&tma tesislerinde filtrasyon nitelerinden dk AKM ieren fazla
miktarda y&kama suyu meydana gelir. Geri y&kama suyu miktar& genellikle tesis
debisinin %2-3dr. Geri y&kama nitesi sular& ierisindeki kat&lar keltme
nitesindeki kat&lara benzer niteliktedir. Filtrelerde biyolojik byme geliti#inden,
filtrelerin geri y&kama sular& keltme tank&nda bulunan kat&lardan daha fazla
miktarda organik kat&madde ierir (Davis ve Cornwell, 1991).
1.2. Termik Santrali Bacagaz)Deslfrizasyon nitesi At)ksular)
Termik santrallerin en nemli evre boyutu, fosil yak&t ierisinde bulunan
kkrdn yanmas& sonucu oluan ve atmosferik bir kirletici olan kkrt dioksittir.
SO2nin insan ve evre sa#l& a&s&ndan olumsuz etkileri gz nne
bulunduruldu#unda, dk kkrt ieren yak&t kayna#&kullan&lmas&ile beraber baca
gaz& ar&t&m&n da bir zorunluluk haline gelmitir. Gnmzde birok termik santral,
baca gaz&ndan SO2yi uzaklat&rmak iin de#iik deslfrizasyon teknikleriuygulamaktad&r.
Deslfrizasyon ileminin temeli baca gaz&nda bulunan SO2nin baca gaz&
zerine pskrtlen bir absorban maddeye ba#lanarak kat& halde ortamdan
uzaklat&r&lmas&d&r. Bu ilem kuru veya sulu olmak zere iki ekilde yap&lmaktad&r.
Sulu sistem deslfrizasyon ilemlerinde, slfrszletirme sonras& aa &kan at&k
suyun ar&t&lmas& gerekmektedir. Bu at&ksuyun ar&t&mda yayg&n olarak kullan&lan
kimyasal ilemler koaglasyon ve floklasyondur. Ancak koaglasyon sonras&aa
&kan koaglasyon amuru ierebilece#i bileenlere ba#l&olarak birok lkenin evre
ynetmeliklerine gre tehlikeli at&k niteli#i ta&maktad&r. Yine evresel
dzenlemelerin getirdi#i hukuki zorunlulu#a ba#l& olarak bu at&k amurlar&n zel
deponi alanlar&nda depolanmas& zorunludur. zel deponi alanlar&n&n inas& ve
iletilmesi, olduka zahmetli olmakla beraber maliyeti de yksektir (Taeli, 2007).
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
19/100
1. GR# #eyda BARI#IK
7
al&man&n yap&ld& termik santralde, &slak sistem bacagaz& ar&tma nitesi
bulunmaktad&r.
#ekil 1.1.Bacagaz&ar&tma nitesi bulunan bir termik santral ak&m emas&
1.2.1. Bacagaz)Deslfrizasyon nitesi
Pulvarize kmrn yak&t olarak kullan&ld& sabit yatakl& termik santral
sistemlerine, elektrostat&k filtrelerde tozundan ar&nd&r&lm&olan bacagaz&ieri#indeki
SO2nin tutulup uzaklat&r&lmas& iin bacagaz& deslfrizasyon nitelerinden geer.
Burada kireta& zeltisi ile y&kanarak bata SO2olmak zere di#er kirleticilerden
ar&nd&r&l&r ve bacaya gnderilerek atmosfere b&rak&l&r. al&man&n yap&ld& termik
santralde &slak sistem deslfrizasyon nitesi kuruludur ve SO2yi tutmak zere
absorbent olarak deniz suyu ile suland&r&lm& kireta& zeltisi kullan&lmaktad&r.
Byle bir &slak deslfrizasyon prosesi sayesinde sadece SO2 de#il, ayn& zamanda
bacagaz&ierisinde bulunan di#er kirleticiler olan a#&r metaller, F-, Cl-gibi iyonlar da
y&kay&c&kule ierisinde bulunan suda znerek uzaklat&r&lmaktad&r.
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
20/100
1. GR# #eyda BARI#IK
8
Tesise d&ar&dan getirtilen ve %95den fazla CaCO3 ieren kireta&, kireta&
de#irmenlerinde deniz suyu ortam&nda #tlerek toz hale getirilmekte ve elde edilen
sulu kireta&zeltisi absorpsiyon kulesinin st blgesinden bacagaz&zerine farkl&
seviyelerden pskrtlerek reaksiyona girmesi sa#lanmaktad&r. Reaksiyona girmemi
olan CaCO3&n fazlas&geri dnm pompalar&yla ekilerek tekrar bacagaz&zerine
gnderilir ve bylece CaCO3&n tamam&reaksiyona girer. Bacagaz&deslfrizasyonu
ve al&ta& oluum reaksiyonlar& izelge 1.2de, &slak sistem bir bacagaz&
deslfrizasyon nitesinin emas&*ekil 1.7.de, verilmitir.
izelge 1.1. Bacagaz&Deslfrizasyonu ve Al&ta&Oluum Reaksiyonlar&
Kire ta&n&n ayr&mas&
CaCO3 + CO2 + H2OCa(HCO3)2
SO2 ile reaksiyon
Ca(HCO3)2 + 2SO2 Ca(HSO3)2 + 2 CO2
Oksidasyon
Ca(HSO3)2 + CaCO3 + O2 2CaSO4 + CO2 + H2O
Al&ta&oluumu
CaSO4 + 2H2O CaSO4 .2H2O
Net reaksiyon:
CaCO3 + SO2 + O2 + 2H2O CaSO4 .2H2O + CO2
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
21/100
1. GR# #eyda BARI#IK
9
#ekil1.2.Islak sistem bacagaz&deslfrizasyon nitesi emas&
Zincirleme reaksiyon sonras& oluan ve dibe ken sulu al&ta&
(CaSO4.2H2O) amuru, kule ierisinde ki seviye 1,5mye ula&nca pompalarla
kuleden uzaklat&r&l&r. Bu amurun al&pan yap&m&nda kullan&labilmesi iin suyundan
ve tuzundan ar&nd&r&lmas&gerekmektedir. Bu amala al&ta&amuru vakumlu ta&ma
bantlar&zerinden geirildikten sonra saf su ile y&kan&r. Bylece ortalama % 10 neme
sahip saf CaSO4.2H2O elde edilir.
Absorbent olarak kireta&n&n kullan&ld& bir &slak sistem bacagaz& ar&tma
tesislerinin en nemli avantaj&, elde edilen CaSO4.2H2O&n baka sanayilerde al&ta&
olarak kullan&labilmesidir. Ancak, yukar&da da bahsedildi#i gibi rnn suyundan
uzaklat&r&lmas&ve y&kanmas&gerekmektedir.
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
22/100
1. GR# #eyda BARI#IK
10
Al&ta& susuzlat&rma sonras& elde edilen filtrat, y&kay&c& kule ierisindeki
klorr (Cl-) ve slfat (SO42-) iyonlar&gibi znmtuzlar&n konsantrasyonunun sabit
kalmas& ve dengenin bozulmamas& iin bacagaz& ar&tma nitesinde tekrar
kullan&lamaz ve at&k su olarak sistemden uzaklat&r&l&r. Sz konusu bu at&ksu yksek
oranda kat&madde ve znmiyonlarla beraber a#&r metalleri de iermektedir.
Bacagaz& deslfrizasyonu sonras& aa &kan at&ksuda bulunan kat&
maddeler;
- Al&ta&(CaSO4.2H2O)
- Kalsiyum karbonat (CaCO3)
- Magnezyum karbonat (MgCO3)
- Kalsiyum florr (CaF2),
- Kireta&nda bulunan safs&zl&klar,
- Elektrostat&k ktrcde tutulamam&olan uucu kldr.
At&ksuda bulunan znm iyonlar ise a#&rl&kl& olarak klorr (Cl-) iyonu,
magnezyum (Mg2+) iyonu ve slfat (SO42-) iyonudur. Kmrn yap&s&nda eser olarak
bulunan As, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni, Pb, Sn ve Zn gibi a#&r metaller de yine bacagaz&
ar&tma nitesinden &kan at&ksuya geerler. Bu nedenle bu suyun dearj edilmeden
nce kirleticilerinden ar&nd&r&lmas&gerekmektedir (ICON, 2000) .
1.2.2. Bacagaz)Deslfrizasyon nitesi At)ksu Ar)tma Tesisi
Al&ta& filtrasyonu sonras& ortaya &kan at&k suda a#&r metal ve di#er
kirleticilerin ar&t&lmas& iin kimyasal ar&t&m sistemi uygulanmaktad&r. Kimyasal
ar&tma sistemleri, suda znm veya ask&da halde bulunan maddelerin fiziksel
durumunu de#itirerek kelmelerini sa#lamak zere uygulanan ar&tma prosesleridir.
Kimyasal ar&tma ileminde, uygun pH de#erinde at&ksuya kimyasal maddeler
(koaglant, polielektrolit vb.) ilave edilmesi sonucu, uzaklat&r&lmak istenen kirletici
maddeler keltilerek amur halinde sudan ayr&l&r. Ar&t&m ilemi ntralizasyon,
koaglasyon ve floklasyon (yumaklat&rma) olmak zere ana aamadan oluur.
Ntralizasyon; asidik ve bazik karakterdeki at&ksular&n uygun pH de#erinin
ayarlanmas&amac&ile yap&lan asit veya baz ilavesi ilemidir.
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
23/100
1. GR# #eyda BARI#IK
11
Koaglasyon; koaglant maddelerin uygun pHda at&ksuya ilave edilmesi ile
at&ksuyun bnyesindeki kolloidal ve ask&da kat& maddelerle birleerek flok
oluturmaya haz&r hale gelmesi ilemidir.
Floklasyon at&ksuyun uygun h&zda kar&t&r&lmas&yla koaglasyon ilemi ile
oluturulmukk taneciklerin, birbiriyle birlemesi ve kolay kebilecek floklar&n
oluturulmas& ilemidir. Tipik bir &slak sistem bacagaz&ar&tma nitesine ba#l&at&ksu
ar&tma tesisi *ekil 1.3te ematik olarak gsterilmitir.
#ekil 1.3.Bacagaz&ar&tma nitesine ba#l&at&ksu ar&tma tesisi emas&
Termik santral bacagaz& ar&tma nitesi at&ksular&nda a#&r metal kirlili#i bilinen bir
gerektir (Enoch ve ark., 1994, Lefers ve ark., 1987). Asidik zellik gsteren bu tarz
at&ksulardan a#&r metallerin bir miktar giderilmesi iin kullan&lan en basit ve etkin
yntem, at&ksuya baz ekleyerek ortam pH&n&n 7nin stne ekilmesi ve asidik
ortamda znebilir baz& a#&r metallerin, znmeyen metal hidroksitleri eklinde
sudan uzaklat&r&lmas&d&r.
Mex+ + X OH Me(OH)x (k)
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
24/100
1. GR# #eyda BARI#IK
12
Bu nedenle, termik santral bacagaz& ar&tma nitesi at&ksular&nda ilk aamada
alkali eklenmesi bir zorunluluktur. Bu amala kullan&lan en yayg&n bazlar sodyum
hidroksit (NaOH) ve kalsiyum hidroksit (Ca(OH)2) tir.
1.3. Boyar Maddeler
'lk sentetik boyar madde 1856da kefedilmitir. 'lk olarak boya endstrileri
boya kromojeni (boyar maddenin renginden sorumlu temel atom dzeni) prensibini
kefetti. Bir iki istisna d&&nda bugn kullan&lan tm boyalar 1800lerde
kefedilmitir. Boya endstrisinin kapsam& ve geliimi ayr&lmaz ekilde tekstil
endstrisine ba#l&yd&. Dnya tekstil retimi 1990da tahmini 35x106 tondur. En
nemli iki tekstil lifi pamuk ve polyesterdir. Sonu olarak, boya reticileri retim
al&malar&bu iki lif zerinde yo#unlat&rm&t&r (Gordon ve ark., 1995).
Boyar maddeler 400nm-700nm aras&nda grnr && absorbe edebilme
yetenekleriyle karakterize edilir ve && absorbe ederek renkli grnrler. ok
de#iik yap&da olan ve de#iik amalarla kullan&lan bu bileiklerin eitlis&n&fland&rmalar&mevcuttur. Renklendiriciler iki byk gruba ayr&l&rlar;
'norganik Boyarmaddeler
Organik Boyarmaddeler
Renklendiriciler, ya boyalar ya da pigmentlerdir. Pigmentler su ortam&nda
znmemeleriyle karakterize edilirler. Di#er taraftan su ortam&nda tmyle
znebilen boyalar tekstil materyalleri, sa, t&rnak ve deri gibi eitli maddelere
uygulan&rlar (Zollinger H., 1991).Boyalar genellikle iki anahtar bileenden oluan kk molekllerdir.
Bunlardan kromofor grup, boyaya rengini veren grup; fonksiyonel grup ise boyan&n
kumata sabitlenmesini sa#layan gruptur (Correia V.M., Stephenson T. , Judd S.J.,
1994).
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
25/100
1. GR# #eyda BARI#IK
13
1.3.1. S)n)fland)rma Sistemleri
1.3.1.1. Kimyasal S)n)fland)rma
Boyalar iin en uygun s&n&fland&rma yntemi kimyasal yap&lar&na gre
s&n&fland&rmad&r ve birok avantaj&vard&r. ncelikle ait oldu#u grubun karakteristik
nitelikleri kolayl&kla anla&labilir olmas&, rne#in azo boyalar (gl, nitelikleri her
a&dan iyi, maliyet-etkinlik oran& ok iyi) ve anthrakinon boyalar (zay&f, pahal&),
ikinci olarak bir dzine kadar kullan&labilir grubun olmas& ve en nemlisi hem
sentetik boya kimyagerleri hem de boya teknolojisi uzmanlar& taraf&ndan en yayg&n
kullan&lan s&n&fland&rma yntemi olmas&d&r.
Boyar madde moleklleri, aromat&k yap& gibi, grnr && (400-750 nm
dalga boyunda) absorbe eden kromojen ve/veya oksokrom gruplar&n& iermektedir.
Kromojen gruplar, kromofor ad&verilen gruplar& ieren aromat&k yap&d&r. Kromofor
renk verici anlam&ndad&r ve kimyasal yap&lar&na gre 7 gruba ayr&l&rlar. izelge
1.2de bu gruplar belirtilmitir.
izelge 1.2. Kimyasal Yap&lar&na Gre Kromojen Gruplar (Baer ve ark.1990;Kurbanova ve ark., 1998)
Kimyasal Yap)Gruplar) erdikleri Ba,lar
i- Nitroso grubu -NO (veya = N-OH)
ii- Nitro grubu -NO2(veya =NO . OH)
iii- Azo grubu -N=N-
iv- Etilen grubu =C=C=
v- Karbonil grubu =C=O
vi- Karbon-azot grubu =C=NH ve -CH=N-
vii- Kkrt grubu =C=S ve -C-S-S-C-
Kromojenlerin tam olarak boyar madde zelli#i kazanabilmesi iin
oksokrom ad& verilen ikinci seri grup molekllerinin bilei#e ba#lanmas&
gerekmektedir. Oksokrom gruplar kromojene ba#lanarak hem renk iddeti hem de
renk denkli#ini artt&rmaktad&r. Bunlar genellikle NH2, -OH gibi tuz oluturan
gruplar veya bunlar&n trevi znebilir radikaller COOH veya SO3 Hd&r. Bu
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
26/100
1. GR# #eyda BARI#IK
14
oksokromozomlar, kromoforlar, kromojenler boyalar&n s&n&fland&r&lmas&nda rol
oynarlar, fakat OH, -NH2, -SO3 H, -COOH gibi radikaller boyalar&n kimyasal
s&n&fland&r&lmas&ndan sorumludurlar (Shreve, R.N., Brink, J.A., 1977).Boyar
maddeler boyama zelliklerine gre aa#&daki gibi s&n&fland&r&lmaktad&rlar
(Seventekin, N., 1988).
Bazik Boyarmaddeler
Substantif (Direkt) Boyarmaddeler
Diazolama Boyarmaddeleri
Asit Boyarmaddeleri
Mordan Boyarmaddeler
Kp Boyarmaddeleri
Suda znen Kp Boyarmaddeleri ('ndigosoller)
Reaktif Boyar Maddeler
Kkrt Boyarmaddeleri
'nkiaf (Naftol) Boyarmaddeleri
Oksidasyon Boyarmaddeleri Ftalogen Boyarmaddeleri
Dispersiyon Boyarmaddeleri
Pigment Boyarmaddeleri
Bazik boyarmaddeler katyonik boyarmaddeler olup, renkli bir katyon ile
renksiz bir anyondan ibarettir (Seventekin, N., 1988).
1.3.1.2. Kullan)m yada Uygulama Metotlar)na Gre S)n)fland)rma
Reaktif Boyalar: Bu boya formu liflere kovalent ba#larla ba#lan&r, genelde
pamuk, bunun yan&nda kk apta yn ve naylonda da kullan&l&r. Ticari olarak
1956da piyasaya &kan bu boya tr, basit boyama yntemiyle y&kanmaya kar&ok
yksek oranda dayan&kl&l&k sa#lam&t&r. Direkt boyalara gre reaktif boyalar&n market
avantaj&kimyasal yap&lar&n&n daha basit olmas&ve boyaman&n daha parlak olmas&d&r.
Yksek safl&ktaki reaktif boyalar, tekstilde jet bask& ileminde zellikle pamuk iin
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
27/100
1. GR# #eyda BARI#IK
15
kullan&l&r (Gregory ve ark. 1983).
Dispers Boyalar:Bunlar suda znmeyen anyonik boyalard&r ve hidrofobik
liflerin boyanmas&nda kullan&l&r. Etkili olarak polyester zerinde, daha kk lekli
olarak da naylon, selloz, selloz asetat ve akrilik lifler zerinde kullan &l&r.
Elektronik foto#raf&l&k sektrnde, termal transfer bask& ve termal transferle boya
yayma ilemlerinde dispers s&n&fa dahil boyar maddeler kullan&l&r.
Direkt Boyar Maddeler: Bu suda znebilir anyonik boyar maddeler,
ncelikli olarak pamuk, yeniden retilmiselloz, ka#&t ve deri boyamada, daha az
oranda da naylonda kullan&l&r.
Diazolama Boyar Maddeleri, moleklnde diazolanabilecek serbest NH2
grubu ieren baz& substantif boyar maddeler lif zerinde diazolama ve uygun bir
kenetleme komponentiyle molekl byterek yahasl&klar&ykseltebilmektedir. Bu
tip boyarmaddelere diazolama boyarmaddeleri ad& verilmektedir (Seventekin, N.,
1988).
Vat Boyar Maddeler: Suda znmeyen boyar maddeler o#unlukla
sellozik liflere uygulan&r. Uygulamada alkali (genelde sodyum hidrojenslfr
kullan&l&r) banyosundan geirilmizlebilir ve renksiz haldeki tuzlar&kullan&l&r.
Slfr Boyar Maddeler:Sodyumslfidi indirgen madde eklinde kullanarak
alkali banyosundan geirildikten sonra pamuk zerine uygulan&r. Say&sal olarak
olduka kk bir boyar madde grubudur. Dk maliyet ve y&kanmaya kar&
gsterdi#i yksek diren bu boyar maddeyi ekonomik a&dan nemli bir s&n&f yapar.
Bununla birlikte evresel gra&s&ndan da dezavantajl&bir gruptur (Hunger, 2003).
Katyonik (Bazik) Boyar Maddeler: Suda zlebilen katyonik boyar
maddeler, ka#&t, modifiye edilmi naylon ve polyester zerine uygulan&r. Bu grup
suda zlr ve zelti ierisinde renkli katyonlara ayr&l&r. Bu nedenle s&ka katyonik
boya ad&yla da an&l&rlar. Baz& bazik boyalar biyolojik aktivite gsterirler ve t&pta
antiseptik olarak kullan&l&rlar.
Asit Boyar Maddeler: Anyonik ve suda znebilen bu boyalar, naylon,
yn, ipek ve modifiye edilmiakrilik zerinde kullan&l&r. Bunun yan&s&ra belirli bir
lde ka#&t, deri, jet boyama, yiyecek ve kozmetik alanlar&nda da kullan&l&r.
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
28/100
1. GR# #eyda BARI#IK
16
Mordan Boyar Maddeler, metal iyonlar&(genellikle krom) ile i kompleks
oluturabilen asit boyarmaddelerdir. Bu boyarmaddeler bir yandan asit
boyarmaddelerinde oldu#u gibi elektrostat&k ekim kuvvetleri ile di#er yandan metal
iyonlar& vas&tas&yla koordinatif olarak protein liflerine ba#land&ndan, elde edilen
boyamalar&n yave &&k hasl&klar&yksektir (Seventekin, N., 1988).
Kp Boyar Maddeleri, suda znmeyen boyarmaddeler olup boyama
amac& iin bazik ortamda indirgenmek suretiyle suda znr hale getirilir ve bu
haliyle boyama yap&l&r. Boyamadan sonra lif zerinde oksidasyona tabi tutularak
tekrar znmez hale getirilir. Yksek &&k ve yahasl&gsteren boyarmaddelerdir
(Seventekin, N., 1988).
ndigosoller,indirgenmikp boyarmaddelerinin H2 SO4 ile yapm&olduklar&
esterlerin sodyum tuzlar&olup suda znmektedirler. Bu boyarmaddeler ile boyama
yapt&ktan sonra sabunlat&rma ve oksidasyon ilemi yaparak znmez, kp
boyarmaddesi ekline dntrlrler (Seventekin, N., 1988).
Kkrt Boyar Maddeleri, suda znmeyen boyarmaddeler olup boyama
amac& iin bazik ortamda Na2S ile indirgenerek suda znr hale getirilir.
'ndirgenmi haliyle boyama yap&ld&ktan sonra oksitlenek tekrar znmez hale
getirilmektedir. Fiyatlar&n&n ucuz olmas&, hasl&klar&n&n iyi olmas& nedeniyle pamuk
boyamac&l&nda ok kullan&lan bir boyarmadde grubudur. Ancak renkleri matt&r
(Seventekin, N., 1988).
nki*af Boyar Maddeleri, suda znen iki komponentin (Naftolat ve
Diazonyum tuzu) lif zerinde birlemesiyle oluan azo boyarmaddeleridir.
Komponentlerin her biri yaln&z balar&na suda znrlerken lif zerinde
birletiklerinde suda znmez hale gelmektedirler. Bu nedenle de ya hasl&klar&
yksektir (Seventekin, N., 1988).
Oksidasyon Boyar Maddeleri, kk molekll ara maddelerin (aromat&k
aminler) asidik ortamda oksidasyonu sonucu lifler zerinde oluturulan
boyarmaddelerdir (Seventekin, N., 1988).
Ftalogen Boyar Maddeleri,'soindol trevlerinin metal veya metal tuzlar&yla
oluturmu oldu#u boyarmaddelerdir. Suda znmeyen ftalosiyaninler pigment
boyarmaddesi olarak basmac&l&kta ve sentetik liflerin lif ekimleri s&ras&nda
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
29/100
1. GR# #eyda BARI#IK
17
boyanmas&nda kullan&lmaktad&rlar. Slfo grubu ieren suda znen fitalosiyanin
boyarmaddeleri ise substantif boyarmaddesi olarak kullan&lmaktad&rlar (Seventekin,
N., 1988).
Dispersiyon Boyar Maddeleri, suda eser miktarda znebilen, bu nedenle
sudaki dispersiyonlar&halinde uygulanabilen boyar maddelerdir. Bu boyarmaddeler,
boyama ilemi s&ras&nda dispersiyon ortam&ndan hidrofob elyaf zerine difzyon
yolu ile ekilmektedirler (Baer ve ark. 1990).
Pigment Boyar Maddeleri, suda znmeyen boyarmaddeler olup liflere
kar& herhangi bir afinitesi de yoktur. Bunlar&n lifleri boyamas&, boyarmadde
pigmentinin life bir yard&mc& madde (binder) arac&l&yla yap&t&r&lmas& eklinde
olmaktad&r (Seventekin, N., 1988).
znen Boyar Maddeler:Bunlar suda znmeyen fakat baka zeltiler
iinde znebilen, slfonik asit, karboksilik asit grubu gibi zlebilir kutuplardan
yoksun boyalard&r. Plastikler, benzin, ya#lar ayr&ca hidrokarbonlar veya ya#
asitlerinin esterlerini ieren hayvansal ve petrol rn ya#l& maddelerin
renklendirilmesinde kullan&l&r.
Boyalar&n kullan&mlar&na gre s&n&fland&rmas& izelge 1.3de zetlenmitir.
Ayr&ca izelgede yer almamas&na ra#men boyalar, t&p ve elektronik gibi ileri
teknoloji uygulamalar&nda da kullan&l&r.
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
30/100
1. GR# #eyda BARI#IK
18
izelge 1.3. Kullan&m *ekline Gre Boyar Maddelerin S&n&fland&r&lmas& (Hunger,2003).
S)n)f Ba*l)ca Uygulanan Maddeler Uygulama Metodlar)Asit
Naylon, yn, ipek, ka#t, mrekkepve deri
Genelde ntrden asidik boyabanyolar#ile
Azoik ierikteve Dzende
Pamuk, yapay ipek, selloz asetatve polyester
BazikKa#t, modifiye naylon, polyester vemrekkep
Asidik boya banyosundanuygulan#r
DirektPamuk, yapay ipek, ka#t, deri venaylon
Ntr veya ok az alkalibanyosundan (eklenmi$elektrolitieren) uygulan#r
Dispers
Polyester, poliamid, asetat, akrilik
ve plastik
Yksek s#cakl#k ve bas#n alt#ndas#v#yay#l#m#veya d$k #s#data$#ma yntemi: desteklenerekpi$irilir veya #s#yla sabitlenir.
FloresanParlakl#kVerici
Sabunlar ve deterjanlar, tm lifler,yalar, boyalar ve plastikler
Solsyon, yay#l#m veya bir ktleierisinde ask#da halde
Yiyecek, 'ki veKozmetik
Yiyecekler, iecekler ve kozmetikler
Mordant Yn, deri, oksitlenmeyen alminyum Krom tuzlar#ile birle$meOksidasyonBazl#
Sa, krk ve pamukAromat#k aminler ve fenollerinmadde zerinde okside olmas#
Reaktif Pamuk, yn, ipek ve naylonIs#ve pH etkisi alt#nda lif zerindekifonksiyonel grubun boyan#n aktiftaraf#yla kovalent baolu$turmas#.
znenPlastik, benzin, vernik ve cilalar,cam boyalar#, mrekkep, hayvansalve fosil kaynakl#yalar
Substrat ierisinde zlme
Slfr Pamuk ve yapay ipekBir tank ierisinde aromat#kmaddeye sodyum slfit eklenir vezlmez slfre oksitlenir.
Vat Pamuk, yapay ipek, yn
Suda zlmeyen bu boyalarsodyum hidrojen slfr ilezlebilir hale gelir, lif zerindebiter ve yeniden oksitlenir.
1.3.2. Boyar Madde eren At)k Sular)n evre zerine Etkisi
(Banat ve ark. 1996), yapt&klar& literatr taramas&ndaki bilgilere gre, boyar
maddelerde bulunan sentetik organik pigmentlerin kompleks kimyasal yap&lar&ndan
dolay& boyar maddeler mikrobiyolojik y&k&lmaya dayan&kl&d&r ve uzun y&llar
bozunmadan kalabilmektedirler. Boyar maddeler gn &&nda, suda, sabunla v.b.
ekilde bozunmaya u#ramazlar ve boyar madde ieren at&k sular&n iyiletirilmesi
zordur. Boyar madde ieren at&k sular do#al bir su ortam&na kar&t&klar&zaman &&n
yans&mas&na neden olduklar& iin &&n suya giriini engellerler. Bu yzden
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
31/100
1. GR# #eyda BARI#IK
19
fotosentezi aksi ynde etkilerler. Toksisite de#erlerinden dolay&toplu bal&k lmleri
gibi do#al ortamlar&nda yaamakta olan canl&lara etki ederler. Ortam&n floras&n&n ve
faunas&n&n de#iimine yol a&p ekolojik dengenin bozulmas&na neden olurlar.
Memeli hayvanlarda azo boyalar&n indirgenmesi ba#&rsaktaki baz&bakteriler
ve karaci#erdeki hepat&k enzimler taraf&ndan gerekletirilmektedir. 'ndirgenme
sonucu ortaya &kan aromat&k yap&daki molekller canl&ya toksik etkide
bulunmaktad&r (Rafii ve ark. 1995). Mikroorganizmalar taraf&ndan do#ada boyar
madde molekllerinin degradasyonu yava olmaktad&r. Yani boyan&n yksek
deriimleri kal&c&d&r ve akmle olmaktad&r. Bununla beraber, oluabilecek herhangi
bir indirgenme, aromat&k aminler gibi (C6H5-NH2) toksik olan, evreye uyumsuz
kk molekllerin ortaya &kmas&na neden olabilir (Talarposhti ve ark. 2000).
evresel ve kimyasal tzkler 30 y&ldan daha uzun sredir var. Bat&Avrupa
Boyar Madde retim Endstrisi y&llarca boyalar&n toksikolojik ve ekolojik zellikleri
zerine arat&rmalar yapm&t&r. Sonu olarak bugn Avrupada boya reticilerinden
rettikleri her maddenin potansiyel zararlar&n& belirtmeleri ile ilgi birok kanun ve
dzenleme vard&r. Toksikolojik al&malar, boyalar&bir ok ynden ele al&r; ncelikli
olarak 1) Akut Zehirlilik, 2) Deri ve gz tahrii, 3) Tekrarlanan uygulamalar sonucu
zehirlilik, 4)Hassaslat&rma, 5) Mutajen zelli#i, 6) Kanserojen zelli#i.
Akut Zehirlilik. 'lk ad&m olarak, boyar maddenin akut zehirlili#i
67/548/EEC say&l&AB direktiflerine gre uygun olan deney ve de#erlendirmelerden
geirilir. Cilt ve gz tahrii de dahil olmak zere akut etkilerini ieren veriler
belirlenir (Anliker, 1989).
Hassasla*t)rma. Tekstilde kullan&lan boyar maddelerden kaynakl& deri
reaksiyonlar& dermatologlar taraf&ndan tespit edilmitir (Hatch ve ark. 2000). Bu
noktadan hareketle baz& reaktif boyar maddeler tekstil iilerinde, deride temasla
oluan dermatitis, alerjik iltihaplar, burun iltihab&, mesleki ast&m veya di#er alerjik
reaksiyonlara neden oldu#u anla&lm&t&r. izelge 1.4de grld# zere 21 eit
reaktif boyar maddenin alerjik semptomlara yol at&tespit edilmitir.
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
32/100
1. GR# #eyda BARI#IK
20
izelge 1.4. Solunum Yollar& ve Deride Tahrie Neden Olan Boyar Maddeler(Hatch, 1984; Hatch ve ark. 1998; Hatch ve ark. 2000).
C.I. AdReactive Black 5 Reactive Orange 4 Reactive Orange 91Reactive Blue 114 Reactive Orange 12 Reactive Red 29Reactive Blue 204 Reactive Orange 14 Reactive Red 65Reactive Violet 33 Reactive Orange 16 Reactive Red 66Reactive Yellow 25 Reactive Orange 64 Reactive Red 123Reactive Yellow 39 Reactive Orange 67 Reactive Red 219Reactive Yellow 175 Reactive Orange 86 Reactive Red 225
Riski azaltmak iin, toz boyar maddenin oluturaca#& tehlikeden, boyar
maddeyi s&v&halde kullanarak veya uygun kiisel koruma ekipmanlar& ile ka&nmak
gerekir. Dispers boyar maddeler, e#er poliamid yada yar&-asetat zerinde boyanm&sa
alerjik deri reaksiyonu oluturma potansiyeli vard&r (Wattie, 1987).
Almanya Tketiciyi Koruma Enstits, ticari olarak ula&labilir dispers boyar
maddeleri de#erlendirmeye alarak izelge 1.5te belirtilen dispers boyar maddelerin
sa#l&k a&s&ndan tketiciler iin risk ta&d&na kararlat&rm& ve k&yafetler zerinde
kullan&lmamas&n&nermitir.
izelge 1.5. Tketiciler zerinde Sa#l&k A&s&ndan Risk Ta&yan Dispers BoyarMaddeler (McKay, 1996).
C.I. Ad C.I. No
Disperse Blue 1 64500Disperse Blue 35Disperse Blue 106 11935Disperse Blue 124 111938Disperse Yellow 3 11855Disperse Orange 3 11005Disperse Orange 37/76Disperse Red 1 1110
Bu zamana kadar hibir lkede kullan&m&n yasaklanmas&yla ilgili herhangi bir
yasal zorunluluk yoktur. Sadece baz&organizasyonlar, Uluslar aras&Tekstil Ekolojisi
Test ve Arat&rma Kurumu (ko-Tex) gibi, baz& boyar maddelerin eco-etiketlerini
kabul etmemektedir (ko-Tex Standarts, 2000).
Mutajen zelli,i. Baz& boyar maddeler potansiyel mutojendir. Maddenin
mutojen zelli#ini tahmin etmede kullan&lan ncelikli yntem Ames Testidir. Bakteri
tabanl& bir test yntemidir. Azo boyar maddelerin mutajen zelli#ini belirlemede,
Ames testinden tretilen ve daha kesin sonular veren Prival Test yntemi
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
33/100
1. GR# #eyda BARI#IK
21
gelitirilmitir.
Kanserojen zelli,i.Boyar maddelerin akut veya k&sa dnem etkileri genel
olarak iyi bilinen bir konudur. al&ma ortam&nda havada bulunan kimyasal madde
konsantrasyonunu belirlenen s&n&r de#erlerin alt&nda tutarak ve bu maddelerle fiziksel
temastan ka&narak ortam& kontrol alt&nda tutulabilir. Di#er yandan kronik etkiler
uzun y&llar yap&lan deneysel al&malar sonunda ancak ortaya &kartabilmektedir.
Boyar madde retimi s&ras&nda ve baz& uygulama noktalar&nda al&an iilerde,
zellikle mesane blgesinde istat&ksel olarak yksek oranda iyi huylu ve kt huylu
tmr tespit edilmitir, bu kay&tlar 1930-1960 y&llar&aras&nda boyar madde retimi
yapan lkelerde belirlenmitir (Heuper, 1969; Gregory, 1991). Hayvanlarla yap&lan
testlere gre baz&boyar maddelerin kanserojen olduklar& kan&tlanm&t&r ve insanlar
zerinde de muhtemel kanserojen olduklar&belirlenmitir. izelge 1.6da hayvanlar
zerindeki kanser yap&c&etkileri belirlenmive insanlar zerinde de potansiyel tehdit
tekil eden boyar maddeler listelenmitir.
izelge 1.6. Potansiyel Kanserojen Boyar Maddeler (IARC, U.S. National
Toxicology Program, EU Directive).C.I. Ad C.I. No Kimyasal Snf
Snflandrma
IARCa
NTP EECc
Acid Dye 16155 Azo 2B
Acid Red 26 16150 Azo 2B
Acid Violet 49 42640 Trifenilmetan 2B
Basic Yellow 2 42100 Ketonimine 2B
Basic Red 9 42500 Trifenilmetan 2B B Kat. 2
Basic Violet 14 42510 Trifenilmetan 2B
Disperse Orange 11 60700 Anthraquinone B
Disperse.Blue 1 64500 Anthraquinone 2B B Kat. 2
Solvent Yellow 1 11000 Azo 2B Kat. 2
Soivent Yellovv 2 11020 Azo 2B BSolvent Yellow 34 41001:1 Difenilmetan 2B(a) Uluslararas& Kanser Arat&rma Ajans& (IARC): 2B: insan zerinde muhtemel kanserojen etki(IARC).(b) Birleik Devletler Toksikoloji Program&, 9. NTP Raporu, B: insanda kanserojen etkisi beklenen(U.S.National Toxicology Program).(c) EEC Ek 1: Kat. 2: insana kanserojen etkisini gsteren yeterli kan&t olmas&. (EU Directive)(d) Grup l olarak s&n&fland&r&lan rn (insan zerinde kanserojen etki).
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
34/100
1. GR# #eyda BARI#IK
22
1.4. Boyar Maddelerin Giderimi in Kullan)lan Yntemler
Literatrde tekstil at&ksular&n&n renk gideriminde kullan&lan zel bir ar&tma
prosesi gsterilmemekle birlikte genellikle o#u uygulanabilir metotlar&n bileimi
kullan&lmaktad&r. Bu metotlarla elde edilen renk giderim veriminin at&ksudaki boya
trne ba#l&olarak de#iiklik gstermesi, at&ksulardan renk giderimi iin en uygun
yntemin seimini daha da zorlat&rmaktad&r (Kapdan ve ark. 2000).
Gemite tekstil endstrisi at&ksular&n&n ar&t&m&iin belediye ar&tma sistemleri
kullan&lm&t&r. Bu sistemler boya giderimi iin test edilip gelitirilmitir. Bununla
birlikte o#u etkili metotlar, daha az hassas direnli sentetik boyalar&n gideriminde
yetersiz kalm&t&r. ncelikle bu metotlar, kullan&lan fiziksel ve kimyasal ar&tma
proseslerine dayal&d&r ve zaman zaman da biyolojik ar&tma ile birlikte
kullan&lmaktad&r (Banat ve ark. 1996). At&k suyun eidine gre kullan&lacak olan
yntem de#imektedir. Uygulanabilecek bu yntemler kimyasal, fiziksel,
f&zikokimyasal, biyolojik yntemler olarak ayr&l&r (Talarposhti ve ark. 2001;
Robinson ve ark. 2001).
1.4.1. Kimyasal Yntemler
Kimyasal olarak kullan&lan en yayg&n renk giderimi yntemleri oksidasyon ve
koagulasyondur.
Kimyasal oksidasyon, bilei#in oksidasyon halinin artt& bir prosestir.
Kimyasal indirgeme ise, bilei#in oksidasyon halinin azalmas& olarak tan&mlan&r.
Organik bileiklerin oksidasyonunda oksijen ilavesi, hidrojen uzaklat&rmas&,elektron uzaklat&rmas& reaksiyonlar& gerekleir. Oksidasyon uygulama kolayl&
a&s&ndan tercih edilmesinin yan&nda yksek bir iletme maliyeti vard&r. En nemli
oksitleyici ajan H2O2dir. Bu ajan&n UV &&gibi tetikleyici bir etkiye ihtiyac&vard&r.
Kullan&lan di#er kimyasal ilemler ise; H2O2-Fe(II) tuzlan (Fenton Reaktifi),
ozonlama, fotokimyasal ilemler, sodyum hipoklorit (NaOCl), elektrokimyasal
paralama olarak s&ralanabilir (Hsu ve ark. 1998; Robinson ve ark. 2001).
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
35/100
1. GR# #eyda BARI#IK
23
Genellikle tm yzeysel sular, evsel ve endstriyel at&ksularda bulunan ask&da
kendili#inden kelemeyen taneciklerin, fiziksel ve kimyasal etkilerle bir araya
getirilmesi ilemi Koaglasyon (p&ht&lat&rma), bir araya gelen bu maddelerin
yumak haline getirilmesi ilemi ise Floklasyon (yumaklat&rma).
Kimyasal koaglasyon su art&m&nda anyonik ve organik. bileiklerin, renk,
bulan&kl&k ve ask&da kat&maddelerin, zararl&bakterilerin ve patojenlerin, koku ve tad
oluturan maddelerin, alg ve planktonlar&n giderilmesinde kullan&l&r (*engl ve ark.,
1995).
Ozonlama ve klorlama yntemleriyle de rengin tamamen giderilmesi
mmkndr. Ancak ozon retiminin ekonomik olmamas&, &k& suyunda ozon
miktar&n& artt&rmas&, klorlama sonucunda da karsinojen klorlu organik bileiklerin
meydana gelmesi bu metotlar&n kullan&m&n&k&s&tlamaktad&r. Ancak, normal dzeyde
ve yksek dzeydeki kuvvetli at&k sular iin ozonasyon rengi gidermek iin yeterli
grlmesine kar&n bulan&kl&l& gidermek iin yeterli de#ildir (Dani, ., ve ark.,
1998).
1.4.2. Fiziksel Yntemler
At&k sulardan renk giderimi iin kullan&lan fiziksel yntemler; adsorpsiyon,
memran filtrasyonu, elektrokinetik koaglasyon ve iyon de#iimini kapsamaktad&r
(Liu, R., ve ark., 2000).
Adsorspsiyon prosesi tamam& ile adsorban yani tutucu-toplay&c& maddenin
mikrokristal yap&s&na ba#l&d&r. Mikrokristallerin birbirine ba#lanmas&n& yzeysel
fonksiyonel gruplar sayesinde olur (Yonge ve Keinath, 1986). Adsorpsiyon ilemial&c&-verici mekanizmas& eklinde, yzeysel fonksiyonel gruplar&n adsorbat
moleklne elektron vermesiyle geliir. Adsorban yzeyindeki bu fonksiyonel
gruplar&n konumu, adsorban/adsorbat ba#lar&n&n ekline ve dolay&s& ile ilemin
kimyasal m&fiziksel mi olaca#&n&belirler.
Fiziksel adsorpsiyonda Van Der Waals ve fiziksel ba#lar oluur ve ilem
tersinirdir. Polarizasyon gibi elektron transferi gereklemez, (batakl&k kmr, tala,
uucu kl, kil, m&s&r pskl, pirin kabu#u vs.). Di#er yandan, kimyasal
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
36/100
1. GR# #eyda BARI#IK
24
adsorpsiyon iyonik ve kovalent ba# formlar&n& ierir, yksek enerji gereksinimi
vard&r ve tersinmez bir prosestir (iyon de#itirme, elektrokinetik koaglasyon gibi
ilemler) (McKay, 1996). ok spesifik bir prosestir, genibir &s&aral&nda olumas&
mmkndr, bunun yan&nda fiziksel proses daha dk &s&larda gerekleir.
Adsorpsiyon sistemleri ierisinde, her iki yntemde analizler ve materyal
zelliklerin &&nda uygulanabilir yntemlerdir.
Adsorpsiyon at&k sulardan boyarmadde, pestisit, fenol vb. gibi eitli
znebilir organik maddelerin gideriminde kullan&ld& gibi ime suyundan do#al
renk, koku, tat unsurlar&n& gidermek amac&yla da uygulanabilir. At&k su ar&t&m&nda
adsorban olarak genellikle granle aktif karbon (GAC) kullan&lmaktad&r. Ancak
eldesinin ve rejenerasyonunun olduka pahal& olmas&, GACnin kullan&m&n&
k&s&tlamaktad&r. Adsorpsiyonla renk gideriminde yayg&nlat&r&lmas& ve gelitirilmesi
iin adsorpsiyon kapasitesi yksek, elde edilmesi kolay, rejenerasyon gerektirmeyen,
ucuz adsorban maddelerin bulunmas&gerekmektedir (Yeh, R., ve ark., 1995).
S&v&faz adsorpsiyonu, ask&da kat&lar&n, koku, organik madde ve ya#lar&n sulu
ak&mlardan giderilmesi iin etkili bir teknik oldu#unu gstermitir. Aktif karbon, bu
prosesler iin olduka yayg&n kullan&lan bir adsorband&r fakat organik maddelerin
adsorpsiyonu iin yksek bir kapasiteye sahip olmas&na kar&n maliyeti olduka
yksektir. Kmr, uucu kl, odun, silikajel, bentonit kili, m&s&r sap&, Hindistan
cevizi kabu#u, pirin kabu#u ve pamuk at&klar& renk giderimi iin eitli
verimliliklerde uygulanm&t&r (Juang, R.S., 1997).
Koaglasyon (p&ht&lat&rma) prosesi, znmeyen boyalar& etkin olarak
giderir rne#in dispers boyalar gibi, ancak znebilir boyalar iin etkin de#ildir.
Koaglasyon prosesi boyunca olduka fazla miktarda amur oluur, oluan bu amur
da tek ba&na bak&ld&nda bir kirleticidir ve ar&t&m maliyetini artt&r&r (Dani, ., ve
ark., 1998).
'yon de#iimi yntemiyle de renk giderimi sa#lanabilmesine ra#men,
ekonomik nedenlerden dolay& bu yntemler yayg&n olarak uygulanamamaktad&r
(Kuo, W.G., 1992).
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
37/100
1. GR# #eyda BARI#IK
25
1.4.3. Biyolojik Yntemler
rkl mantarlar, enzimlerle (lignin peroksidaz ve mangan peroksidaz
gibi) boyar maddeleri indirgeyebilmektedirler. Bu ama iin kullan&lan di#er
enzimler glikoz-1-oksidaz ve glikoz-2-oksidaz gibi lakkaz ve bir fenoloksidaz enzimi
ile birlikte, H2O2reten enzimlerdir. Bu enzimler ayn&zamanda lignin degradasyonu
iin kullan&lan enzimlerdir (Robinson ve ark. 2001).
(Banat ve ark.1996) bildirdiklerine gre, azo boyar maddeler ticari olarak en
fazla retilen boyalard&r ve mikroorganizmalar taraf&ndan paralanamamaktad&r.
Fakat bu boyar maddeler Phanerochaete chrysosporium taraf&ndan degrade
edilebilmektedir. Phanerochaete chrysosporium gibi di#er mantarlar&n da boyar
madde ieren at&k sular& renksizletirdikleri de arat&rmac&lar taraf&ndan
gsterilmitir.
De#iik ortamlardan al&nan mikrobiyal kltrlerin kar&&m&n&n boyar madde
molekllerinin ift azo ba#l&kromofor gruplar&n¶layarak 15 gnde at&k suyun
renksizletirildi#i gsterilmitir. Bir boyar madde kar&&m&n&n biyofilm ve serbest
byme ortamlar&nda anaerobik bakteriler taraf&ndan 24-30 saat iinde renksizleti#i
ispatlanm&t&r. Bakterilerin azo boyar maddeleri metabolize etme yetenekleri birok
arat&rmac&taraf&ndan halen arat&r&lmaktad&r (Banat ve ark. 1996).
Anaerobik sistemler, azo ve di#er suda znebilen boyar maddelerin
giderimini sa#layabilmektedirler. Bu ilem, aerobik sistemlerdeki serbest molekler
oksijen yerine, hidrojeni kullanan oksidasyon-redksiyon reaksiyonlar& ile
gereklemektedir. Anaerobik y&k&m metan (CH4), karbondioksit (CO2) ve hidrojen
slfr (H2S) oluumu ile sonulanmaktad&r (Metcalf ve ark. 2003).Azo boyar maddeler mikrobiyal elektron zincirinin indirgenmi flavin
nkleotidleri iin oksitleyici ajan olarak rol oynamakta ve flavin nkleotidlerinin
oksitlenmesi ile ayn& zamanda indirgenir ve renksizletirilirler. Bu ilem meydana
gelirken, etkin bir renksizletirme iin ilave bir karbon kayna#&na ihtiya duyulur.
Laboratuar lekli al&malarda ek karbon kayna#& olarak o#unlukla glikoz
kullan&l&r. Bu ek karbon kayna#&metana ve karbondioksite dnrken elektronlar
ortaya &kar. Bu noktada devreye son elektron tutucusu olarak azo boyar maddeler
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
38/100
1. GR# #eyda BARI#IK
26
devreye girer. Elektronlar boyar maddelerle azo ba#lar¶lamak zere reaksiyona
girerler ve renksizleme sa#lan&r.
Aerobik sistemlerin boyar maddeleri paralama yetene#i yoktur (Basibuyuk
ve ark. 1997a).
Anoksik ar&t&m ile nitrit (NO2-) ve nitrat (NO3
-)&n oksijensiz ortamda azot
gaz&na (Na) dnmlerim sa#lamak (denitrifikasyon) ve bu sayede at&k sudaki
azotun uzaklat&r&lmas& sa#lanmakt&r. Denitrifikasyon iin gerekli evre artlar&,
Nitrifikasyon iin gerekli artlarla hemen hemen ayn&d&r (Metcalf ve ark. 2003).
Anaerobik renksizletirme s&ras&nda oluan aromat&k aminlerin nitrat indirgeyici
bakteriler taraf&ndan degradasyona u#rad&klar&da gsterilmitir (Evans, 1988).
1.5. Adsorpsiyon ile Boyar Madde Giderimi
'nsanlar taraf&ndan gerekletirilen en kk bir aktivite do#al evre ile direkt
olarak ba#lant&l&d&r. Teknolojik geliim ile insan evresi temel bileenleri aras&ndaki
dengeyi korumak iin, itici g olacak uygun teknoljiler kullan&lmal& ki yer alt& ve
yer st su kaynaklar&, toprak ve hava yap&s&n&n sreklili#i ve geliimi sa#lans&n.
izelge 1.7.Adsorpsiyon Ba#lant&l&Tipik evresel Konular (Dabrowski, 2001).
Blgesel evre Sorunlar
Baca Gaz#Ar#t#m# SOx, NOxve civa emisyonlar#n#n uzakla$t#r#lmas#
znm$Madde GiderimiUucu Organik Bile$iklerin evre ortam#ndanuzakla$t#r#lmas#
At#ksu Ar#t#m#Organikler, Azot ve Fosfat giderimi, at#ksulardan besimaddesi uzakla$t#r#lmas#veya giderimi
'me Suyu Ar#t#m# 'me Suyu Ar#t#m#, 'leri At#ksu Ar#t#m#
Kurutucu Nemsizle$tirmeTeknolojileri
' Hava Kalitesi geli$tirilmesi, hava kirleticilerininuzakla$t#r#lmas#ve kurutucular taraf#ndan direktolarak mikroorganizmalar#n adsorpsiyon yntemiyleuzakla$t#r#lmas#yada ldrlmesi.
Global evre Sorunlar
Global Tehlike Kontrol Sera Etkisi yaratan gazlar#n (CO2, CH4, N2O)emisyon kontrol
Ozon Tabakas#n#n Bo$almas#Ozon Tabakas#n#zay#flatan emisyonlar#n kontrolerevesinde kloroflorokarbon gazlar#n#niyile$tirilmesi.
Adsorpsiyon at&k su ar&t&m&nda s&kl&kla kullan&lan bir ilem olmamas&na
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
39/100
1. GR# #eyda BARI#IK
27
ra#men, ar&t&lm& at&k sular&n daha iyi bir kaliteye sahip olmas& iin ileri ar&t&m
yntemi olarak kullan&lmaktad&r. Ama gelecek vadeden bir yntem olarak, zellikle
s&v& faz adsorpsiyonu, yani bir zeltide bulanan bir maddenin adsorban taraf&ndan
seici olarak adsorpsiyonu, ask&da kat&madde, koku, organik maddeler, a#&r metal ve
boyar madde gibi kirletici maddelerin gideriminde etkin bir yntem olarak kabul
edilmektedir (Wong ve ark. 2004). Bu ilem toksik ve biyolojik paralanmaya
dayan&kl& maddelerin gideriminde nemli bir yere sahiptir (Metcalf ve ark. 2003).
Yksek hacimlerdeki at&k sularda bulunan dk konsantrasyonlu kirleticilerin
gideriminde etkin ve dk maliyetli bir yntem olmas&da tercih sebebi olmaktad&r
(Aksu ve ark. 2001). Adsorpsiyonun nemli avantajlar&ndan biri de, geleneksel at&k
su ar&tma tesislerinden &kan fazla amur oluumunun bu ilemde grlmemesidir
(Ho ve ark. 1999; Dakiky ve ark. 2002). Geleneksel biyolojik at&k su ar&t&m tesisleri
de birer adsorpsiyon sistemi olarak kabul edilebilir. Ama bu tr sistemlerin verimini
s&n&rlayan baz&sorunlar vard&r (Liu ve ark., 2003):
1. Ask&da bulunan adsorban&n ilemden sonra sudan ayr&lmas&,
2. Adsorban sreklili#inin sa#lanmas&,
3. Kullan&lan adsorban&n geri kullan&m&.
Endstrilerde u anda kullan&lan ticari adsorban eitlerinin biro#u izelge
1.8de belirtilmitir.
izelge 1.8.Endstrilerde Kullan&lan Temel Adsorban Tipleri (Dabrowski, 2001)
Karbon Adsorbanlar Mineral Adsorbanlar Di!er Adsorbanlar
Aktif KarbonAktif Karbon Fiber
Mezokarbon Mikro tanelerKarbonlu nanometaryeller
Silika JelAktif Aluminyumoksit
Metal OksitlerMetal HidroksitlerZeolitKil Mineralleri'norganikNanomateryaller
Sentetik PolimerKompozit Adsorbanlar:
(kompleks mineral-karbon,Zn, Ca ierikli)Kar#$#k Sorbentler
Adsorpsiyon ilemini daha etkin ve az maliyetli bir hale getirmek iin bir ok
arat&rmac& ucuz ve yenilenebilir adsorbanlar bulmaya al&maktad&rlar. Maliyet
azal&m& ve etkinlik iin ngrlen yollardan biri adsorpsiyonun do#as&n&n
anla&lmas&d&r (Ho ve ark. 1999).
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
40/100
1. GR# #eyda BARI#IK
28
Ka#&t, plastik, yiyecek, kozmetik ve tekstil gibi sanayiler boyar maddeleri
kullanarak rnlerini renklendirmektedirler. Tekstil endstrisinde; a&k elyaf, iplik
retimi ve terbiyesi, dokunmu kuma terbiyesi, pamuklu tekstil ve benzerleri, yn
y&kama, terbiye dokuma, rg kuma terbiyesi, hal& terbiyesi, sentetik tekstil
terbiyesi gibi kurulular yer almaktad&r. Dolay&s&yla bu tr sanayilerden kaynaklanan
at&k sularda bulunan en nemli kirletici ierik boyar maddelerdir. Bir ok boyar
madde kompleks yap&s&ndan ve ksinebiyotik zelli#inden (biyokimyasal
paralanmaya dayan&kl&) dolay& geleneksel at&k su ar&t&m sistemleri ile
uzaklat&r&lamamaktad&r. Boyar maddelerin sularda neden olduklar& problemlerin
baz&lar&unlard&r (Slokar ve ark. 1998; Van Der Zee ve ark., 2001; Robinson ve ark.
2002):
Su yzeyini gne &&n&n ve di#er gerekli maddelerin geiini nleyecek
ekilde kaplamalar&ve bu nedenle fotosenteze aksi etkileri,
Sedimentlerde anaerobik olarak paralanmalar& sonucu ortaya &kan toksik
zellikteki aminlerin oluumu,
Ulat&klar&ortamlardaki flora ve faunaya do#rudan ya da dolayl&etkileri.
Sulardan boyar maddelerin uzaklat&r&lmas& iin kimyasal, fiziksel,
biyokimyasal metotlar uygulanmaktad&r. Biyokimyasal olarak, boyar madde ieren
sular&n renksizletirilmesi renge neden olan - C = C ve - N = N ba#lar&n&n
paralanmas&ile oluur ki bu ba#lar&n paralanmas&aromat&k halkalar&n olumas& ile
sonulan&r (Slokar ve ark. 1998). Boyar madde kullanan endstrilerde en geni ve
verimli fiziksel metot aktif karbon adsorpsiyonudur. Ama maliyeti ok yksektir. Bu
durum boyar madde gideriminden sonra aktif karbonun rejenerasyonunda gerekli
olan kimyasal maddelerden kaynaklanmaktad&r (Robinson ve ark. 2002). Bu sorun
birok arat&rmac&y& alternatif adsorban eitleri bulmak iin al&malar yapmaya
itmitir.
Adsorpsiyon ile renk giderimini etkileyen faktrlerden boyar madde ile ilgili
olanlar; Molekl yap&s&, molekle ba#l& gruplar&n yerleri, boyar maddenin sudaki
znrl#, boyar madde konsantrasyonudur. Bu faktrlere ek olarak, adsorban
yzey alan&, partikl bykl#, s&cakl&k, pH ve temas sresi de etkilemektedir
(Robinson ve ark. 2001). Ntr pH artlar&nda anyonik boyar madde molekl ile
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
41/100
1. GR# #eyda BARI#IK
29
negatif ykl aktif amur yzeyi aras&ndaki elektriksel itim gc adsorpsiyonu aksi
ynde etkilemektedir (Al Duri, 1996). Suda iyi znen boyar maddeler daha az
adsorbe olurlar. Buna en iyi rnek asidik boyar maddelerdir. znrlkleri
slfonlanma derecesi ile do#ru orant&l&d&r. Azo boyar maddeler iin de ayn& durum
sz konusudur. Monoazo boyar maddeler az, diazo boyar maddeler ise monoazo,
antrakinon, trioetoksazin ve phthalocyanineslere oranla daha fazla
adsorplanabilmektedirler. (Dohanyos ve ark. 1978; Al Duri, 1996; Churchley ve ark.
2000; Chu ve ark. 2002a; Yu ve ark. 2004).
Avrupa Birli#i evre ynetmeliklerine (Direktif 91/271, Birleik Krall&k,
U.K., 1997 tarihli evre politikas&) gre renk parametresi ncelikli kirletici olarak
kabul edilmektedir ve at&k sulardan renk uzaklat&r&lmas& zorunlu bir ilemdir
(Robinson ve ark., 2002). Ama lkemizdeki ynetmeliklerde u an iin at&ksulardan
rengin (boyar maddelerden kaynaklanan) uzaklat&r&lmas&yla ilgili bir art yoktur.
Ynetmeliklerimizde sadece k&ta ii su kaynaklar&n&n s&n&flar&na gre kalite kriterleri,
rekreasyon amac&yla kullan&lan k&y& ve deniz sular&n&n sa#lamas& gereken standart
de#erler ve deniz suyunun genel kalite kriterleri ile ilgili olarak renk parametresi
nemlidir. Ama boyar maddelerin giderimi ile ilgili bir art yoktur (Trk evre
Mevzuat&Ciltli, 1999).
Bu al&mada, birok endstrinin at&ksu bertaraf&nda, ileri ve yksek maliyetli
bir ar&t&m gerektirdi#inden, boyar madde giderimi iin uygun prosesler ile maliyeti
en alt seviyede tutacak sarf maddeleri denenecektir. Kullan&lacak adsorban demir
klorr amuru ime suyu ar&tma tesisi at& durumunda oldu#undan, verim elde
edilmesi durumunda iki ynl fayda sa#lanm&olunacakt&r.
1.6. Adsorpsiyon Teorisi
Bir fazda bulunan iyon ya da molekllerin, bir di#er faz&n yzeyinde
yo#unlamas&ve konsantre olmas&ilemi olarak tan&mlanmaktad&r (havada veya suda
bulunan kirleticilerin aktif karbon zerine adsorpsiyonu, kirlenmiolan havan&n veya
suyun iyiletirilmesinde s&kl&kla kullan&lan bir ilemdir). Birikim gsteren maddeye
adsorbat (adsorbate), adsorplayan kat&ya adsorban (adsorbent) denilmektedir. tip
-
8/12/2019 Baz Endstrilerden kan Atk amurlarn Boyar Madde Gideriminde Adsorban Olarak Kullanlmas
42/100
1. GR# #eyda BARI#IK
30
adsorpsiyon eidi vard&r:
Fiziksel
Kimyasal
De#iim ('yon de#iimi gibi)
Fiziksel adsorpsiyon, molekller aras&dk ekim gcnden veya Van der
Walls kuvvetlerinden dolay& meydana gelmektedir. Adsorbe olan molekl kat&
yzeyinde belirli bir yere ba#lanmam&t&r, yzey zerinde hareketli bir durumdad&r.
Bununla birlikte, adsorbat adsorban&n yzeyinde birikir ve gevek bir tabaka
oluturur. Fiziksel adsorpsiyon genellikle geri dnmldr (tersinir).
Kimyasal adsorpsiyon ise daha kuvvetli glerin etkisi sonucu oluur
(kimyasal bileiklerin oluumu). Genellikle adsorbat yzey zerinde bir molekl
kal&nl&nda bir tabaka oluturur, molekller yzey zerinde hareket etmezler.
Adsorban yzeyinin tamam& bu mono molekler tabaka ile kapland&nda,
adsorban&n adsorplama kapasitesi bitmiolur. Bu tr adsorpsiyon ok nadir olarak
geri dnmldr (tersinmez). Adsorbe olan maddenin uzaklat&r&lmas& iin
(rejenerasyon) adsorban&n yksek s&cakl&klara kadar &