LEKSION 2

Pavaresia e te dhenave.Perdoruesit e bazave te te

dhenave

Paraqitja e të dhënave

Arkitekturë e një sistemi të bazës së të dhënave

Niveli i paraqitjes

Niveli logjik

Niveli fizik

Nivelet e abstragimit

Niveli fizik përshkruan se si ruhet një rekord (p.sh. klient).

Niveli logjik: përshkruan të dhënat e ruajtura në bazën e të dhënave si dhe relacionet ndërmjet tyre.

type klient = recordemer : string;adrese : string;qytet : integer;

end; Niveli i paraqitjes: programet aplikative fshehin

detajet e tipeve të të dhënave. Paraqitjet e të dhënave mund të fshenin informacione (p.sh. paga) për arsye sigurie.

Instanca dhe Skema

Të ngjashme me variablat dhe tipet në gjuhët e programimit

Skema – struktura logjike e bazës së të dhënave (p.sh., bashkësi klientësh dhe llogarish dhe relacioni ndërmjet tyre)

Instanca – përmbajtja aktuale e bazës së të dhënave në një çast të caktuar të kohës

Pavarësia e të dhënave

Mundësinë për të modifikuar përcaktimin e skemës në një nivel pa ndikuar në nivelet më të lartë.

Ndërfaqja ndërmjet niveleve dhekomponenteve të ndryshëm duhet të jetë e përcaktuar mirë në mënyrë që ndryshimet në një nga pjesët të mos ndikojnë shumë tek të tjerat.

Dy nivelet e pavarësisë së të dhënave: Pavarësia fizike e të dhënave Pavarësia logjike e të dhënave

Modelet e të dhënave

Një koleksion mjetesh për të përshkruar Të dhënat Relacionet ndërmjet të dhënave Domethënien e të dhënave (semantikën) Kufizimet mbi të dhënat (constraints)

Modele logjike të bazuar në Objektet Modeli entity-relationship Modeli object-oriented Modeli semantik Modeli funksional

Modele logjike të bazuar në Rekordet Modeli relacional (p.sh., SQL/DS, DB2) Modeli rrjet (network) Modeli hierarkik (p.sh., IMS)

nrId

Modeli Entity-Relationship

Shembull i një modeli entity-relationship

klient

klientID

adrese

qytet

emer

depozitues llogari

llogariNr balance

Modeli Relacional

Shembull të dhënash në tabela në një model relacional

klientklient

depozituesdepozitues

llogarillogari

Gjuha e Përcaktimit të të DhënaveData Definition Language (DDL)

Gjuhë për përcaktimin e skemës së bazës së të dhënave

Kompilatori DDL krijon një bashkësi tabelash e cila ruhet në një fjalor të dhënash

Fjalori i të dhënave përmban meta të dhëna (pra, të dhëna rreth të dhënave)

Gjuha e përpunimit të të dhënave Data Manipulation Language (DML)

Gjuhë për kapjen dhe përpunimin e të dhënave të organizuara sipas një modeli të përshtatshëm

Dy klasa gjuhësh Procedurale – përdoruesi specifikon cilat të dhëna kërkohen si dhe

mënyrën për ti marrë ato Joprocedurale – përdoruesi specifikon cilat të dhëna kërkohen pa

specifikuar mënyrën për ti marrë ato

Administrimi i Transaksioneve

Një transaksion është një koleksion veprimesh të cilët kryejnë një funksion logjik të vetëm në një bazë të dhënash

Komponenti i administrimit të transaksioneve siguron që baza e të dhënave të qëndrojë në një gjendje të qëndrueshme(korrekte) pavarësisht nga avaritë e sistemit (p.sh., ndërprerja e energjisë elektrike dhe bllokimet e sistemit të shfrytëzimit) dhe dështimet e transaksioneve.

Kontrollori i njëkohshmërisë kontrollon ndërveprimin ndërmjet transaksioneve të njëkohshme për të siguruar qëndrueshmërinë e bazës së të dhënave.

Administrimi i Ruatjes

Administratori i ruatjes është një program që ofron një ndërfaqe ndërmjet nivelit të ulët të të dhënave të ruajtura dhe programeve që kërkojnë të dhëna nga sistemi (baza e të dhënave).

Administratori i ruatjes është përgjegjës për detyrat e mëposhtme: Ndërveprimi me administratorin e skedarëve Efiçenca në ruajtjen, leximin dhe modifikimin e të dhënave

Administratori i Bazës së të Dhënave

Koordinon të gjithë veprimtarinë e një sistemi të bazave të të dhënave;

Administratori i bazës së të dhënave duhet të kuptojë mirë burimet dhe nevojat për informacion të ndërrmarrjes.

Administratori i Bazës së të DhënaveNë detyrat e administratorit të bazës

së të dhënave hyjnë:Përcaktimi skemësPërcaktimi i strukturës së ruatjes dhe metodave të marrjes

së informacionitModifikimi i skemës dhe i organizimit fizikGarantimi i të drejtës së përdoruesve për të shfrytëzuar

bazën e të dhënaveSpecifikimi i kufizimeve për paprekshmërinë (integrity

constraints)Të shërbejë si lidhje mes përdoruesveMonitorimi i performancës dh përgjigja ndaj ndryshimit të

kërkesave

Përdoruesit e Bazës së të Dhënave

Përdoruesit dallohen nga mënyra se si ato do të ndërveprojnë me sistemin (bazën e të dhënave) ProgramuesitProgramuesit – ndërveprojnë me sistemin me ane te DML Përdoruesit e sofistikuarPërdoruesit e sofistikuar – ndërtojnë kërkesa në një gjuhë

kërkesash për bazën e të dhënave (query, query language) Përdoruesit e specializuarPërdoruesit e specializuar – shkruajnë programe të

specializuara për bazën e të dhënave Përdoruesit e zakonshëmPërdoruesit e zakonshëm (naïvë) – përdorin një nga

programet e gatshme për të shfrytëzuar të dhënat e bazës së të dhënave

Struktura e përgjithshme e Sistemit

Struktura e përgjithshme e Sistemit

Users-PerdoruesitNaive users-perdoruesit naïve(zakonshem)Aplication programmers-programuesitSophisticated users-perdoruesit e sofistikuarDatabase administrator-administratori i bazes se te

dhenaveAplication interfaces-nderfaqet aplikativeApplication programs-programet aplikativeQuery-kerkesaDatabase scheme-skema e db

Query processor-procesori queryApplication programs object code-kodi objekt i

programeve aplikativ

Struktura e përgjithshme e SistemitEmbedded DML precompiler-prekompiluesi i fiksuar i

DML-seDML compiler-kompiluesi i DML-seDDL interpreter-perkthyesi i DDL-seQuery evaluation engine-makina e vleresimit te query-

ve

Story manager-administruesi i ruajtjesTransaction manager-administruesi i transaksioneveBuffer manager-administruesi i buffer-it(nje zone e

memories qe mban perkohesisht te dhenat te cilat jane priten te transferohen ndermjet dy destinacioneve(vendeve). )

File manager-administruesi i skedareve

Struktura e përgjithshme e SistemitDisc storage-disku ruajtes

Indicies-treguesitStatistical data-te dhenat statistikoreData dictionary-fjalori i te dhenaveData files-skedaret e te dhenave

Komponentet e nje procesori query

Kompiluesi DMLPerkthen pohimet(formulimet) e DML-se ne

nje gjuhe kerkesash permes instruksioneve te nivelit te ulet qe makina(motori) e vleresimit te query-ve nenkupton.

Per me teper,kompiluesi DML perpiqet qe te transformoje kerkesat e perdoruesit ne nje forme ekuivalente me te mire(efektive),keshtu qe te gjeje nje strategji te mire per ekzekutimin(permbushjen) e kerkeses.

Komponentet e nje procesori query

Prekompiluesi i fiksuar i DML-seKonverton pohimet e DML-se te pozicionuara

ne nje program aplikativ ne kerkesa normale te nje gjuhe mikpritese.

Prekompiluesi duhet te nderveproje me kompilatorin e DML-se per te gjeneruar kodin e duhur.

Perkthyesi i DDL-sePerkthen pohimet e DDL-se dhe i regjistron

ato ne nje bashkesi tabelash qe permbajne meta te dhena.

Makina e vleresimit te query-veAjo ekzekuton instruksionet e nivelit te ulet

te gjeneruar nga kompiluesi i DML-se

Komponentet e nje procesori query

Komponentet e administratorit te ruajtjes

Administruesi i lejes(per akses) dhe i integritetit(paprekshmerise)Ai teston plotesimin e kufizimeve te

paprekshmerise dhe kontrollon te drejten e perdoruesve per te aksesuar te dhenat e sistemit

Administruesi i transaksioneveSiguron qe sistemi te mbetet ne nje gjendje

korrekte pavaresisht nga avarite e sistemit dhe ekzekutimet e transaksioneve paralele te procedojne pa konflikte

Komponentet e administratorit te ruajtjesAdministruesi i buffer-it

Eshte i pergjegjeshem per marrjen e te dhenave ne diskun e ruajtjes nga nje memorie kryesore dhe te vendose cilat te dhena ruhen ne memorie

Administruesi i skedareveMenaxhon zonen e hapesires ne disk dhe

strukturat e te dhenave paraqesin info e ruajtur ne disk

Disku i ruajtjesSkedaret e te dhenave,ruajne vete bazen e te

dhenaveFjalori i te dhenave,ruan meta te dhena rreth

struktures se DB-se. Fjalori i te dhenave eshte shume i perdorur

Treguesit,sigurojne akses te shpejte ne te dhena qe permbajne vlera te caktuara

Te dhenat statistikore,ruan info statistikor rreth te dhenave ne bazen e te dhenave. Ky info eshte perdorur nga nje procesor query per te zgjedhur menyrat me efikase per ekzekutimin e nje query-i.

Tipet e te dhenaveDBMS apo Sisteme Manaxhimi Baza te

Dhenash (Database Management System) jane Software te afta te manaxhojne shume Baza te Dhenash brenda tyre. Shembuj tipike jane DB2, Oracle, SQL Server, Access.

EMER MBIEMER RRETHI VJEC DATELINDJE EMAIL

Organizimi i te Dhenave ne Tabela, Rrjeshta e Kollona

Ne figure me siper kemi nje organizim te dhenash ne formen e nje Tabele, Tabela ka Rreshta dhe Kolona, Koka e tabeles permban nje Informacion te ndare ne Atribute, cdo Atribut i perket nje Tipi te Dhenash.

Tipet e te dhenave

Tipet e te dhenaveNese mbushim Tabelen me informacion

shohim se nje kolone i perket te njejtit atribut, pra te dhenat jane te ngjashme dhe te te njejtit Data Type, dhe nje Rresht perfshin gjithe Atributet pra nje informacion te plote per nje individ.

Me ne detaje, ne rastin e Email-it nuk kemi vend te mjaftushem te hedhim gjithe informacionin, nese te dhenat jane te pa plota mund ti leme dhe pa plotesuar, Vjec dhe Datelindje kane relacion me njeri tjetrin dhe me daten kur mbushet Informacioni, Vjec eshte Numerik, Datelindja eshte Date, Emer, Mbiemer, Rreth, Email jane Tekste, Rrethi mund te zgjidhet nga nje liste e pre-definuar Rrethesh, Emrat mund te perseriten etj.

Tipet e te dhenave

Tipet e te Dhenave (Data Type) si mjete baze per modelim:

Nje Informacion mund te ndahet ne pjese, nese ne procesin e ndarjes ndalojme deri aty sa te mos humbe kuptimi i pjeses, kemi arritur apo dalluar nje karakteristike apo atribut te ketij Informacioni. Per shembull Adresa mund te ndahet ne pjese si Rruga, Pallati, Apartamenti, Qyteti, Shteti. Nje ndarje me e imte do i humbte kuptimin pjeses.

Emri, Mbiemri, Rrethi apo nje Pershkrim jane Tekst, tekstet mund te jene te gjatesive te ndryshme

Cdo pjese e ndare informacioni ka karakteristika qe e dallojne dhe qe e bashkojne me pjeset e tjera. Cdo atribut shprehet me nje tip te dhenash. Shembull,

Mosha, Pesha, Gjatesia jane Numra, me numrat mund te behen llogaritje, Numrat mund te jene te plote apo me presje dhjetore.

Tipet e te Dhenave (Data Type) si mjete baze per modelim:

Tipet e te Dhenave (Data Type) si mjete baze per modelim:

Datelindja apo Data e nje Feste apo Fillimi i nje Ngjarje jane Data

Faktet qe di ne lidhje me nje Informacion,ploteson apo jo nje kusht jane Logjike (Boolean) dhe shprehen me Po dhe Jo.

Per te manaxhuar sa me mire informacionin keto pjese te tij, duhen percaktuar sakte se me cfare Tipi te Dhenash mund te shprehen. Keto jane dhe si tulla baze per te ndertuar Bazat e te Dhenave.