Başkent Üniversitesi Tkent Üniversitesi T p Fakültesip ...±n-genital-hormonlar... · Başkent...
-
Upload
nguyenkhanh -
Category
Documents
-
view
225 -
download
0
Transcript of Başkent Üniversitesi Tkent Üniversitesi T p Fakültesip ...±n-genital-hormonlar... · Başkent...
Başkent Üniversitesi Tıp FakültesiBaşkent Üniversitesi Tıp FakültesiBaşkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı
Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Fizyoloji Anabilim Dalı
Kadın GenitalKadın GenitalKadın Genital Hormonları Fizyolojisi
Kadın Genital Hormonları Fizyolojisi y jy j
Dr Sinan CananDr. Sinan [email protected]
Kadın Cinsel Organlarının Fizyolojik AnatomisiKadın Cinsel Organlarının Fizyolojik Anatomisi
Kadında Hormon SistemiKadında Hormon Sistemi
• Hipotalamus-GnRH
• Ön hipofiz FSH ve LH• Ön hipofiz-FSH ve LH
• Overler-östrojen ve progesteron
Aylık Ovaryum DöngüsüAylık Ovaryum Döngüsüy y gy y g
Üreme sistemi olgunlaşması: Ergenleşme (Püberte)Üreme sistemi olgunlaşması: Ergenleşme (Püberte)g ş g ş ( )g ş g ş ( )
Ci i t h l t• Cinsiyet hormonlarının yapımı artar
• Cinsiyet organları olgunlaşır & gamet yapılıry g g ş g y p
• İkincil cinsiyet karakterleri
M bik k ll l & “ • Menarş, pubik kıllanma, memeler & “armut biçimli" vücut şekli
Oogenezin özetiOogonia (46 kromozom)
F t l
g
Primer oosit (46 kromozom)
mitozmitoz
Doğum
Fetal yaşam
Primer oosit (46 kromozom)
1.1. MayozMayoz(ovulasyondan hemen önce tamamlanır)(ovulasyondan hemen önce tamamlanır)
ğ
Çocukluk
Sekonder oosit (23 kromozom)
( y )( y )
Püberte
Sekonder oosit (23 kromozom)
2. Mayoz2. Mayoz(fertilizasyondan sonra tamamlanır)(fertilizasyondan sonra tamamlanır)Erişkinlik
Ovum (23 kromozom)
Oogenez Oogenez gg
• Doğumda overlerde yaklaşık 2-4 milyon ovum
• Pubertede yaklaşık 400.000 ovum
• Tüm üretkenlik döneminde atılan ovum 400• Tüm üretkenlik döneminde atılan ovum 400
Ovaryan siklusun başlamasıOvaryan siklusun başlaması
• Çocuklukta, overler büyür ve hipotalamikÇ y pGnRH salınımını inhibe eden östrojenleri az miktarda salgılar
• Püberte yaklaştığında (9-12 yaş), GnRH salgılanmaya başlar; FSH ve LH hipofizden g y ş ; psalınır, overler etkilenir
• Overlerden östrojen ve progesteron salgısı • Overlerden östrojen ve progesteron salgısı başlar
B l l i ki dö d d d k • Bu olaylar erişkin dönemde devam edecek olan siklusların ilki olan “menarş”ı başlatır (11 15 yaş)(11-15 yaş)
Gonadotropinler, hormonlar ve ovaryum döngüsüGonadotropinler, hormonlar ve ovaryum döngüsüp , y gp , y g
Ovaryum DöngüsüOvaryum Döngüsüy gy g
• Ovumun olgulaşması ile ilgili aylık değişimler
likül f f likül bü ü i• Foliküler faz – folikül büyümesi(1–14. günler)
• Lüteal faz – korpus luteum aktivitesi
(14–28 günler)(14–28. günler)
• Siklusun ortasında ovulasyon gerçekleşir
Ovaryum Döngüsü - Folliküler evreOvaryum Döngüsü - Folliküler evrey gy g
• Doğumda tek katlı granüloza hc. leri ile çevrili primer oosit (primordiyal folikül)
• Granüloza hücre tabakası kalınlaşır, hücreler;östrojen, progesteron, inhibin, oosit-maturasyonu inhibe edici faktör, besin, kimyasal haberciler salgılar.
• “antrum” sıvısı yüksek östrojen içerir
• Antrum oluştuktan sonra granülosa ve teka hücre proliferasyon ve salgı hızı artar
• Büyümüş olan folikül (veziküler folikül) overin dış yüzeyine doğru çıkıntı oluşturur
Ovaryum Döngüsü - Folliküler evreOvaryum Döngüsü - Folliküler evre
• Östrojen lokal olarak hem kendi hem de FSH jreseptörlerini ve etkilerini artırır
• FSH dominant folikülün granülosa hücre • FSH dominant folikülün granülosa hücre büyümesini ve östrojen sentezlemesini artırır
FSH ö t j LH tö l i i t • FSH ve östrojen; LH reseptörlerini artırır, granüloza hücrelerini LH ya duyarlılığını artırırartırır
• LH, teka hücrelerini büyümesini ve androjen oluşumunu artırır (androjenler granülosa hücrelerinde östrojene dönüşür)
Ovaryum Döngüsü - Folliküler evreOvaryum Döngüsü - Folliküler evrey gy g
Ovaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal EvreOvaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal Evre
• Folikül çatlar yumurta (ovum) atılır
y gy g
• Folikül çatlar, yumurta (ovum) atılır
• Birkaç saat içinde granüloza ve teka hücreleri çoğalıp boşluğu doldurur korpus luteumçoğalıp boşluğu doldurur korpus luteum
• Korpus luteum progesteron, östrojen, inhibin ve androjenleri salgılarandrojenleri salgılar
• Gebelik oluşmazsa korpus luteum 10 gün sonra dejenere olur, skar bırakır (korpus albikans)dejenere olur, skar bırakır (korpus albikans)
• Gebelik oluşursa, korpus luteum plasenta görevi devralana kadar hormon salgılardevralana kadar hormon salgılar(yaklaşık 3 ay)
Yumurtlama (Ovulasyon)Yumurtlama (Ovulasyon)( y )( y )
• Ovulasyon over duvarı yırtılıp sekonder it d t ld ğ d kl ioosit dışarı atıldığında gerçekleşir
• Mittelschmerz – ovulasyon esnasında hissedilebilen sancı
• Ovulasyonların % 1-2 sinde birden fazla Ovulasyonların % 1 2 sinde birden fazla sekonder oosit atılır, döllenirse ikiz oluşur
Yumurtlama (Ovulasyon)Yumurtlama (Ovulasyon)( y )( y )
Ovaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal EvreOvaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal Evre
LH ül hü l i d t l
y gy g
• LH granüloza hücrelerinde progesteron oluşumunu uyarır ayrıca cAMP↑ FSH etkisini güçlendirir
• Folikül sıvısından kaynaklanan östrojen önce negatif • Folikül sıvısından kaynaklanan östrojen önce negatif geri bildirim ile GnRH,FSH ve LH yı baskılar
• Dominant folikülden siklusun 12 13 günüde aşırı • Dominant folikülden siklusun 12-13. günüde aşırı artan östrojen salgısı ve progesteronun etkisi ile hipotalamus ve hipofiz üzerine pozitif geri bildirimip p p gsonucu LH ve FSH ovulasyon öncesi pik yapar
• Ovulasyon sonrası korpus luteumdan salgılanan y p gprogesteron ve östrojen GnRH,FSH ve LH yı inhibe eder (+ inhibin FSH yı baskılar)
Ovaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal EvreOvaryum Döngüsü – Yumurtlama ve Luteal Evrey gy g
Ovaryum Döngüsü –Luteal Evre ve Geç Luteal EvreOvaryum Döngüsü –Luteal Evre ve Geç Luteal Evrey g çy g ç
Yumurtalık Hormonlarının İşevleriYumurtalık Hormonlarının İşevlerişş
• Östrojenler östradiol• Östrojenler- östradiol
• Pregestinler- progesteron
Yumurtalık Hormonları - Östrojen ve progesteronYumurtalık Hormonları - Östrojen ve progesteronj p gj p g
• β-östradiyol, östron, östriyol
P t dihid k i t• Progesteron, 17-α-dihidroksiprogesteron
• Sentezleri kolesterolden
• Kanda albümin, östrojen ve progesteron bağlayıcı globülinler bağlı taşınım
• Östrojen karaciğerde konjuge edilir, atılır
• Progesteron salgılandıktan kısa süre sonra diğer g g ğsteroidlere yıkılır
Östrojenlerin etkileriÖstrojenlerin etkileri• Östrojen düzeyleri pübertede artar
Kadın üreme organlarında anabolik etki ile
jj
• Kadın üreme organlarında anabolik etki ile
• Uterus, tüpler, vajina büyür ve fonksiyonel olur
• Dış genitalleri büyütür
• Vajina epitelini değiştirir, dayanıklılığını artırır
• Uterus ve tüp endometriyumunda stromal proliferasyon ve bezlerinde artış yapar
• Tüplerdeki siliyer aktiviteyi artırır
• Dış genitallerde büyüme, mons pubisde ve labia d lmajorde yağlanma
• Overlerde oogenezi uyarır ve folikül büyümesini b l tbaşlatır
Östrojenlerin etkileriÖstrojenlerin etkileri
• Memelerde
jj
• Stromal dokuyu geliştirir
• Kanal sistemlerini artırır• Kanal sistemlerini artırır
• Yağ birikimini artırır
• Kemiklerde
Osteoblastik aktiviteyi artırır• Osteoblastik aktiviteyi artırır
• Kemik cismi ve epifizin birleşmesine neden olur
• Eksikliğinde matriks de zayıflarEksikliğinde matriks de zayıflar
Östrojenlerin etkileriÖstrojenlerin etkileri
• Metabolizmada
jj
• Protein sentezini artırır
Metabolik hızı hafif artırır• Metabolik hızı hafif artırır
• Deri altı yağ dokusunu artırır
• Derinin
Y m şak e dü gün olmas n sağlar• Yumuşak ve düzgün olmasını sağlar
• Damarlanmasını artırır
• Böbreklerde
S t t t l t• Su ve tuz tutulumunu artırır
Progesteronun etkileriProgesteronun etkilerigg
Ut t tü l d• Uterusta ve tüplerde
• Siklusun 2. yarısında endometriyumda ve mukozada sekresyonla ilgili değişiklikleri başlatır
• Uterus kasılmalarının şiddetini ve sıklığını azaltır
• Memede
Al l hü l i i lif • Alveol hücrelerinin proliferasyonunu artırır
Menstrüel döngüMenstrüel döngügg• Ort. 28 gün
• Kanamanın başladığı gün 1 gün• Kanamanın başladığı gün 1. gün
• Folliküler faz
O l l• Ovum olgunlaşması
• Ovulasyon
• Ovum serbestlenmesi
• Lüteal faz
• Korpus luteum oluşumu
• Endometrium gelişimig ş
• Blastokist hazırlığı
• Gebelik oluşmaz ise• Gebelik oluşmaz ise
• Mens
Menstruel döngüde uterus değişiklikleriMenstruel döngüde uterus değişikliklerig ğ şg ğ ş
• Periyodik olarak kanda ovaryan hormonların gösterdiği değişikliğe endometriyumun cevabı
• 1-5. günler: Menstruel faz – uterusun iç yüzeyi endometriyumun en derin parçası hariç dökülür
l lif if f d• 6-14. günler: Proliferatif faz – endometriyum kendini yeniler
8 ü l S k f d i • 15-28. günler: Sekretuar faz – endometriyum embriyonun implantasyonuna hazırdır
O d f likül f lif if f lü l • Overde foliküler faz uterusta proliferatif faza, lüteal faz sekretuar faza karşılık gelir.
MenstruasyonMenstruasyonyy
• Fertilizasyon oluşmaz ise:progesteron düzeyi azalırprogesteron düzeyi azalır
• Spiral arterler kıvrılır ve kasılır (prostoglandinlerin de etkisiyle), endometriyal hücreler ölmeye başlar
• Fonksiyonel tabaka kendini sindirmeye başlar Spiral arterler son bir kez kasılır sonra aniden pgevşer ve açılır
• Kapiller yataktan sızan kan lökositler ve Kapiller yataktan sızan kan, lökositler ve soyulan fonksiyonel tabaka dökülür (40 ml kan+35ml seröz sıvı-pıhtılaşmaz)35 p ş )
Rahim DuvarıRahim Duvarı
Menstruel siklus: Yumurta Olgunlaşması ve Endometrium BüyümesiMenstruel siklus: Yumurta Olgunlaşması ve Endometrium Büyümesig yg y
Menstrüel döngünün endokrin kontrolü: Lüteal evreMenstrüel döngünün endokrin kontrolü: Lüteal evregg
• Granuloza hücreleri → korpus luteum →progesteron
• ↑ progesteron & östrojen:p g jEndometriyumu devam ettirir
• İnhibin → yeni folikül gelişimini baskılarİnhibin → yeni folikül gelişimini baskılar
• Vücut sıcaklığı artar (progesteron etkisi)
Menstrüel döngünün endokrin kontrolü: Geç Lüteal evreMenstrüel döngünün endokrin kontrolü: Geç Lüteal evreçç
G b lik l ↑ t ö t j & i hibi• Gebelik olursa: ↑ progesteron, östrojen & inhibindevam eder
↓• Gebelik yok: ↓ progesteron, östrojen & inhibin
• Mens, ↑ FSH & LH → yeni folikül gelişirMens, ↑ FSH & LH → yeni folikül gelişir
Hormonlar ve Ovaryum-Uterus DöngüleriHormonlar ve Ovaryum-Uterus Döngüleriy gy g
Ovulasyon ve menstruasyon döngüsüOvulasyon ve menstruasyon döngüsü
Insert fig. 20.35Insert fig. 20.35
Mestrüel DöngüMestrüel Döngügg
Ovulasyon ve menstruasyon siklusuOvulasyon ve menstruasyon siklusuy yy y
Kadınlarda Aylık Ritmin DüzenlenmesiKadınlarda Aylık Ritmin Düzenlenmesiyy
• Hipotalamustan (arkuat nükleus) GnRH salgısı her 1-2 saatte bir 5-25 dakika süreyle gerçekleşir
• GnRH salgısı sürekli olursa FSH ve LH salgısı kaybolur
• Atımlı GnRH salgısı sonucu LH atımlı salınırg
• Östrojen ve progesteronon negatif geri bildirim etkisi “eklemeli”dir (additive).eklemeli dir (additive).
• Korpus lüteumdan salgılanan İnhibin FSH ve LH yı baskılarbaskılar
• Ovulasyondan önce östrojen LH üzerine pozitif geri bildirim oluştururbildirim oluşturur
Kadında Cinsel AktiviteKadında Cinsel Aktivite
P i ik l k l l b l• Psişik ve lokal uyarımla başlar
• Klitoris, vajinal mukoza ve memeler kanla dolar-, jereksiyon
• Vestibüler bezler salgıları ile vestibül Vestibüler bezler salgıları ile vestibül kayganlaştırır-lubrikasyon
Orgazm kas kasılmaları gerilmeleri kan basıncı • Orgazm – kas kasılmaları-gerilmeleri, kan basıncı ve nabız artışı ve uterusun ritmik kasılmaları
• Kadınların orgazm sonrası refrakter dönemi yoktur
Kadında ÜretkenlikKadında Üretkenlik
• Ovulasyondan sonra 24 saat içinde ovum canlıy 4 ç
• Ovulasyondan 4-5 gün öncesi ve bir gün sonrası içerisinde fertilizasyoniçerisinde fertilizasyon
Yumurtanın Olgunlaşması ve DöllenmeYumurtanın Olgunlaşması ve Döllenmeg şg ş
Plasentanın İşleviPlasentanın İşlevişş
• Amniyon• Amniyon
• Koryon
• Plasenta
• Alış veriş• Alış-veriş
• Hormonlar
• İnsan koryonik Gonadotropini-hCG
• Progesteron• Progesteron
PlasentaPlasenta
Plasentanın işlevleriPlasentanın işlevlerişş
• Anne ve fetüs kanı arasında gaz ve diğer g ğmoleküllerin alış veriş bölgesi
• Gebeliğin devamlılığının sağlanması• Gebeliğin devamlılığının sağlanması
• Gaz değişimi:
• 02 ve C02.
• Besin değişimi• Besin değişimi.
• Atık değişimi.
• Protein ve enzimlerin sentezi.
GEBELİKTE HORMONAL FAKTÖRLERGEBELİKTE HORMONAL FAKTÖRLER
• İnsan koryonik gonadotropini
• Östrojen• Östrojen
• Progesteron
• İnsan koryonik somatomammotropini
hCG (insan koriyonik gonadotropini)hCG (insan koriyonik gonadotropini)( y g p )( y g p )
• Sinsityotrofoblast hücrelerihCG l lhCG salgılar:
• Korpus luteumun bozunmasını engellerg
• Embriyoya karşı immün yanıtı baskılar.
• Tiroidi uyarabilir.
• Etkileri LH’a benzer.
• Gebelik testinin temelidir
• Kanda ovulasyondan 8-9 gün sonra tespit edilebilirgün sonra tespit edilebilir
• En son mens. Periyoddan 60-80 gün sonra tavan yapar
Plasental hormonlarPlasental hormonlar• hCS ( insan koryonik somatomammotropini):
• Etkileri GH ve prolaktine a benzer• Etkileri GH ve prolaktine a benzer
• 5. haftada salgısı başlar
h di b b i ki l• hCS ve GH diyabet benzeri etki oluşturur
• Östrojen:
• Sinsityotrofoblastlardan salgılanır
• Endometriyal büyümey y
• Embriyonal hücre çoğalmasında hızlanma
• Prolaktin salgısının baskılanmasıProlaktin salgısının baskılanması
• Memelerde duktal yapıların büyümesi
• Anne uterusunda gelişme• Anne uterusunda gelişme
• Annede pelvik ligamanlarda gevşeme
Plasental hormonlarPlasental hormonlar
• Progesteron:
k l l b k l• Uterus kasılmalarını baskılar.
• Uterus büyümesini uyarır.b y y
• LH ve FSH yı baskılar.
• Memede alveoler dokuların gelişimini uyarır.(süt yapımını baskılar)
Gebelikteki diğer hormonal faktörlerGebelikteki diğer hormonal faktörlerğğ
• Hipofiz salgısı- kortikotiropin, tirotiropin, prolaktin artar/ FSH LH baskılanırprolaktin artar/ FSH,LH baskılanır
• Adrenokortikal glukokortikoidler hafif artar
• Aldosteron artar
• Tiroksin salgısı artarTiroksin salgısı artar
• Paratiroid hormon salgısı artar
• Overler ve plasentadan Relaksin salgısı artar
Anne Vücudunun Gebeliğe YanıtıAnne Vücudunun Gebeliğe Yanıtığğ
Döllenme öncesi 4 ay 7 ay 9 ay
Anne Vücudunun Gebeliğe YanıtıAnne Vücudunun Gebeliğe Yanıtı
• GI sistem – sabah kusmaları (yüksek östrojen ve
ğğ
(y jprogesteron)
• Üriner sistem – idrar yapımında artış
• Glomerül filtrasyon hızında %50 artış
• Solunum sistemi –solunum dk hacminde artışş
• ödematöz ve nazal konjesyon
• Dispne (geç dönemde) Dispne (geç dönemde)
• Kardiyovasküler sistem – kan hacminde % 25-40 artış
• Kalp debisinde % 30-40 artış• Kalp debisinde % 30-40 artış
• Alt ekstremite venöz basıncında artış, variköz venler ve ödemve ödem
Anne Vücudunun Gebeliğe YanıtıAnne Vücudunun Gebeliğe Yanıtı
• Ağırlık artışı
ğğ
ğ ş
• Yaklaşık 11 kg
• 3.5 kg fetüs3.5 kg fetüs
• 2 kg amniyos sıvısı, plasenta, fetal membranlar
• Uterus +1 kg• Uterus +1 kg
• Memeler +1 kg
h d k• Kan ve hücre dışı sıvı +3 kg
• 1,5 kg yağ birikimi
• İştah artar!!ş
Anne Vücudunun Gebeliğe YanıtıAnne Vücudunun Gebeliğe Yanıtığğ
• Bazal metabolizma hızı artar• Bazal metabolizma hızı artar
• Isı üretimi artar
• Maternal besinsel ihtiyaçlar artar
• + demir + D vitamini• + demir, + D vitamini
DOĞUMDOĞUM
• Gebelik sonuna doğru (yaklaşık 40 hafta) östrojen:j
• Myometriyumda oksitosin reseptörlerini yapımını uyarıryapımını uyarır.
• Prostoglandin reseptörlerini yapımını uyarır.
• Myometriyum hücreleri arasındaki yarık bağlantıların yapımını uyarır.
• Östrojen/progesteron oranı bozulur.
Doğum Doğum ğğ
Insert fig 20 52Insert fig. 20.52
Doğum Doğum ğğ
Doğum düzenleyicileriDoğum düzenleyicileri
• Eylemin başlamasıy ş
• Gerilme uyarısı
Ok i i • Oksitosin
• Prostaglandinlerg
• Pozitif geri bildirim
↑ i• ↑ gerim →
• ↑ Oksitosin
• Doğum sonlanır
U • Uyaran
Doğum Doğum ğğ
Süt Verme (Laktasyon)Süt Verme (Laktasyon)
• Meme bezleri:
( y )( y )
• Gelişim için GH,Prl, Adr. Glik.,İns. gerekli
• Süt yapımı ve salgısından y p gsorumlu alveoller içeren bezler.
• Gelişmesi için Progesteron gerekir
• Alveolden ikincil tübüle.
• Ampulla:
• Besleme sırasında süt birikirbirikir.
• Nöroendokrin refleks:
• Besleme ile prolaktin salgısı artar.
• Emme PRH salgısını uyarır.
LaktasyonLaktasyonyy
• Hipotalamustan PRF salgılanır.
• Ön hipofizdenprolaktin salgılanır:
• Süt yapımı uyarılır.
• Prolaktin salgısı gprimer olarak PIH ile kontrol edilir.
• “Süt fışkırması” içinoksitosine ihtiyaç vardırvardır.
Prolaktinin etkileriProlaktinin etkileri
i li i• Hiperglisemi
• Glukoz intoleransı
• Hipogonadizm (GnRH ve ovulasyon baskılanır)baskılanır)
• Davranışsal etkiler(depresyon, anksiyete)
• Osmotik etki (su ve tuz tutulumu)
• Meme alveol epitelinde proliferasyon• Meme alveol epitelinde proliferasyon
• Süt proteinleri ve laktaz sentezi
LaktasyonLaktasyonyy
Süt-Fışkırma RefleksiSüt-Fışkırma Refleksi
Insert fig. 20.55
Laktasyon ve oksitosin Laktasyon ve oksitosin
Annenin bebeği görmesi, sesini görmesi, sesini duymasıMeme başının uyarımıEmme hareketi süt Emme hareketi süt fışkırmasını uyarır (bilateral)