B.A.Salimov, A.B. Shakarov, Sh.Mustofaqulovsub‱ektlarning bozordagi xatti-harakati va ishlab...

O‗ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA

O‗RTA MAXSUS TA‘LIM VAZIRLIGI

TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI

SAMARQAND IQTISODIYOT VA SERVIS INSTITUTI

B.A.Salimov, A.B. Shakarov,

Sh.Mustofaqulov

―MIKROIQTISODIYOT‖ fanidan

O‗QUV-USLUBIY MAJMUA (bakalavriyat bosqichi talabalari uchun)

Samarqand -2013

2

B.A.Salimov, A.B. Shakarov, Sh.Mustofaqulov «Mikroiqtisodiyot» fani bo‗yicha

ta‘lim texnologiyasi / «Iqtisodiy ta‘limda o‗qitish texnologiyasi» seriyasidan. -S.:

SamISI, 2013. 840 b.

«Mikroiqtisodiyot» fanidan tajriba-sinov o‗quv-uslubiy majmuasi Toshkent

Davlat iqtisodiyot universiteti «Tarmoqlar iqtisodiyoti» va Samarkand iktisodiyot va

servis instituti «Kasb-xunar ta‘limi» kafedrasi bilan hamkorlikda tayyorlangan.

Ushbu majmua o‗quv-uslubiy va ma‘lumotli hujjatlardan iborat bo‗lib, talabalarni

ma‘ruza va amaliy mashg‗ulotlarni mustaqil o‗rganish, mushohoda yuritish hamda

o‗zlashtirish sifatini oshirishga xizmat qiladi. Mazkur o‗quv-uslubiy majmua

«Mikroiqtisodiyot» fani bo‗yicha bakalavriat bosqichi talabalari uchun mo‗ljallangan.

Taqrizchilar:

Iktisod fanlari doctori, professor N.Maxmudov (TDIU)

Iktisod fanlari nomzodlari, dotsentlar: J.O.Oripov, R.K.Karshiyev (SamISI)

Samarqand iqtisodiyot va servis instituti ilmiy-uslubiy kengashi tomonidan

tasdiqlangan va chop etishga tavsiya etilgan. (1-son bayonnoma ___.08.2013 yil)

Mualliflar mazkur o‗quv-uslubiy majmuani yaratishda o‗zining maslahatlarini

darig‗ tutmaganligi, kitobning yanada mazmunli va sifatli bo‗lishida fikrlari bilan

o‗rtoqlashganligi hamda tashkiliy ishlarga yordam berganliklari uchun TDIU rektori,

professor B.Yu.Xodiyevga, professor A.Sh.Bekmurodovga, «Tarmoqlar iqtisodiyoti»

kafedrasining professor-o‗qituvchilari hamda SamISI o'quv ishlari prorektori dotsent

A.Bektemirovga, «Kasb-xunar ta‘limi» kafedrasi dotsenti R.K.Karshiyevga,

J.O.Oripovga o‗z minnatdorchiligini bildiradi.

© B.A.Salimov, A.B. Shakarov, Sh.Mustofaqulov -S.:SamISI, 2013.

3

MUALLIFDAN

Hurmatli tolibi ilm!

Qo‗lingizda ushlab turgan mazkur o‗quv-uslubiy majmua «Mikroiqtisodiyot»

fanini mustaqil o‗rganish jarayonida faoliyatingizga yordam beradi.

Ushbu qo‗llanma kirish, o‗quv fani bo‗yicha o‗quv-uslubiy majmuaning

konseptual asoslari hamda ma‘ruza va amaliy mashg‗ulotlar bo‗yicha reja-

topshiriqlar va o‗quv-uslubiy hujjatlar bo‗limlaridan tarkib topgan.

O‗quv-uslubiy majmua konseptual asoslari bo‗limida «Mikroiqtisodiyot»

o‗quv fanini o‗qitishning dolzarbligi va nechog‗lik ahamiyati asoslangan, mazkur

fanning tuzilmasi keltirilgan hamda fan bo‗yicha o‗qitishning mazmuni ochib

berilgan. Sizga oson bo‗lishligi va tezda o‗zlashtirib olishingiz uchun fanning o‗quv

dasturi ma‘ruza va amaliy mashg‗ulotlarning mazmunlari va rejasi hamda

foydalaniladigan adabiyotlarning ro‗yxati keltirilgan. Bo‗limda shuning bilan birga

nazariy va amaliy mashg‗ulotlar, mustaqil ishlarni bajarish bo‗yicha o‗zlashtirishni

nazorat qilish hamda baholashning ko‗rsatkich va mezonlari taqdim etilgan.

Ikkinchi asosiy bo‗limda har bir mavzu bo‗yicha reja topshiriqlar va o‗quv-

uslubiy hujjatlar keltirilgan. Siz talabalarni mustaqil fikrlashga, o‗z fikrlaringizni

asosli ravishda himoya qilishlaringizga, bahslashish ko‗nikmalarini hosil qilishga

qaratilgan bahs-munozara darslari ham e‘tibordan chetda qolidirilmagan.

Shu maqsadda o‗quv qo‗llanmaning ikkinchi qismi jamiyat hayotidagi ba‘zi

masalalarni amaliy o‗quv mashg‗ulotlarida muhokama qilishga mo‗ljallangan.

Bunday o‗quv mashg‗ulotlarini olib borishda hozirgi paytda katta ahamiyat kasb etib

borayotgan ilg‗or pedagogik texnologiyalardan foydalanish, jumladan kichik

guruhlarda ishlash, guruhlarning ma‘lum pozitsiyani egallashi, barchaning bir - birini

o‗qitishi, «aqliy hujum», pinbord kabi usullarni keng qo‗llash o‗quv mashg‗ulotini

samarali bo‗lishi, ularning qiziqarli kechishini ta‘minlagan.

O‗quv-uslubiy majmua so‗nggida talabaning fan bo‗yicha reyting ballarini

yig‗ma baholash varag‗i keltirilgan.

B.A.Salimov, A.B. Shakarov, Sh.Mustofaqulov

4

ЎҚ УВ-УСЛУБИЙ МАЖМУА МУНДАРИЖАСИ

1 Ўқув дастури.....................................................................

2 Ишчи ўқув дастури...........................................................

3 Таълим технологияси.......................................................

4 Масалалар ва машклар туплами ................................

5 Тестлар …………………………………………………

6 Назорат учун топшириқ вариантлари /ЖН,ОН,ЯН/....

7 Умумий назорат саволлар................................................

8 Тарқатма ва тақдимот материаллари.............

9 Глоссарий………………………………………

10 Реферат мавзулари ..........................................

11 Адабиѐтлар рўйхати…………………………

12 Таянч конспект..................................................

13 Ўқув материаллари…………………………

14 Хорижий манбалар.........................................

15 Курс ишлари мавзулари.................................

16 Аннотациялар ..................................................

17 Муаллифлар ҳақида маълумотлар ..............

18 Фойдали маслаҳатлар ....................................

19 Норматив ҳужжатлар ....................................

20 Баҳолаш мезонлари .......................................

21 Макроиқтисодиѐт фанини ўқитишда Календар режа намуналари

5

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

«МИКРОИҚТИСОДИЁТ»

фанининг

ЎҚУВ ДАСТУРИ

Билим соҳаси: 300000 - Ижтимоий фанлар, иқтисод ва ҳуқуқ

Таълим соҳаси: 340000 – Иқтисод ва бизнес

Таълим йўналиши: 5340100 – Иқтисодиѐт (макроиқтисодиѐт)

6

1.

«MIKROIQTISODIYOT» FANINING DOLZARBLIGI VA

O‗QITISH STRUKTURASI

Iqtisodiyotning bozor munosabatlariga o‗tishi bilan jamiyatda bozor

iqtisodiyotining amal qilish mexanizmini, turli mulkchilikka asoslangan

korxonalarning xo‗jalik yuritish faoliyatini, ularning bozor sharoitdagi harakatini,

cheklangan ishlab chiqarish resurslaridan oqilona foydalanish yo‗llarini va shu asosda

samarali faoliyat yuritishlarini tadqiqi qilish fanninig dolzarbligini belgilaydi.

Demak, yuqorida ta‘kidlangan masalalarni hal etishda hamda iqtisodiyotda tarkibiy

islohotlar va iqtisodiyotni modernizatsiyalashni yanada chuqurlashtirish, uning

ko‗lamini kengaytirish bilan bog‗liq masalalarning nazariy va amaliy tomonlarini

o‗rganishda ―Mikroiqtisodiyot‖ fanining ahamiyati beqiyosdir. Bu fan iqtisodiyot

fanining tarkibiy qismi bo‗lib, u firmalar, uy xo‗jaliklari va bozor iqtisodiyotining

quyi qismida harakat qilayotgan barcha iqtisodiy sub‘ektlarning faoliyatini keng

miqyosda tahlil etish asosida tegishli xulosalar chiqarib, asosli qarorlar qabul qilish

imkonini yaratadi.

―Mikroiqtisodiyot‖ ayrim firmalar va iste‘molchilar faoliyatini o‗rgangan

holda, sanoat tarmoqlari va bozorlar qanday faoliyat ko‗rsatishini, bularning

faoliyatiga boshqa mamlakatlardagi iqtisodiy sharoit va xukumat siyosati qay

yo‗sinda ta‘sir etishini ochib beradi. Bozor iqtisodiyoti sub‘ektlari faoliyatini tahlil

etishda ularning faoliyatiga bevosita ta‘sir etuvchi talab va taklif, foydalilik va

iste‘molchilarning bozordagi narxlarga munosabati, ishlab chiqarish omillari va

ulardan oqilona foydalanish yo‗llari, umumiy muvozanat masalalarini o‗rganishni

istayotgan talabalar uchun ushbu fan juda ko‗l keladi. Biz bu qo‗llanmani

mikroiqtisodiyotning tobora yetakchi o‗rin egallab borayotgan sohalariga talabalarda

qiziqish uyg‗otishga ishongan holda yozdik.

Mikroiqtisodiyot rivojlanib boruvchi va o‗rganishga arzigulik fan ekanligini

talabalarga ko‗rsata bilish zarur, zero talabalar mikroiqtisodiyot xulosalarini

o‗zlashtirib, ularni hayotga tadbiq etishni bilishlari lozim.

Toshkent davlat iqtisodiyot universitetining ―Tarmoqlar iqtisodi‖ kafedrasi

professor-o‗qituvchilari bu o‗quv kursining nazariy va amaliy ahamiyatidan kelib

chiqqan holda uning dasturini ishlab chiqdilar, ilmiy maqolalar va ilmiy ommabop

asarlarni e‘lon qildilar. Shuning bilan bir qatorda, to‗plangan tajribalarni

umumlashtirib borish asosida dasturni mamlakatimiz taraqqiyoti va o‗quv ishlarni

rivojlantirib borish zaruriyatidan kelib chiqqan holda kuchaytirib borish, uni

takomillashtirishga ehtiyoj ham ortib bormoqda.

―Ta‘lim to‗g‗risida‖ va ―Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi‖ qonunlarini ta‘lim

tizimlariga to‗la joriy etishni ta‘minlash, zamon talablariga javob beradigan yuqori

malakali mutaxassis kadrlarni tayyorlashda ―Mikroiqtisodiyot‖ fanining ham

fundamental fan sifatida o‗rni benazirdir. Prezidentimiz I.A.Karimov ta‘kidlaganidek,

―Barchamiz yaxshi anglab olishimiz kerakki, hayotimizning boshqa sohalaridagi

ahvol amalga oshirilayotgan islohorlarimizning samaradorligi avvalo xalq

7

ma‘naviyatining tiklanishi, boy tarixiy merosimizning keng o‗rganilishi,

an‘analarimizning saqlanishi, madaniyat va san‘at, fan va ta‘lim rivoji bilan uzviy

bog‗liqdir‖.

O‗qitishning maqsad va vazifalari.

«Mikroiqtisodiyot» fanini o‗qitishdan asosiy maqsad – talabalarda iqtisodiy

sub‘ektlarning bozordagi xatti-harakati va ishlab chiqarish resurslaridan oqilona

foydalanish hamda firma foydasini maksimallashtiruvchi ishlab chiqarish xajmini

tanlash bo‗yicha nazariy va amaliy tushunchalarni hosil qilishdan iboratdir.

«Mikroiqtisodiyot» kursini o‗rganishning quyidagi asosiy vazifalari mavjud:

bozor iqtisodiyoti qonunlari va bozor sub‘ektlarining har- xil bozor tuzilmalaridagi harakat faoliyati hamda ularning faoliyatiga ta‘sir qiluvchi omillarni

o‗rganish;

bozordagi talab va taklif to‗g‗risidagi statistik ma‘lumotlar asosida bozorni taxlil kilish va xulosalar chikarish;

davlatning bozor iqtisodiyotiga aralashuvi oqibatlarini tahlil qilish asosida xulosalar chiqarish;

iste‘molchining bozordagi xatti-harakati va ishlab chiqaruvchi firmalarning iqtisodiy resurslardan oqilona foydalanish yo‗llarini;

Bozor muvozanatining o‗zgarishi va unga ta‘sir qiluvchi omillarni tadqiq qilish;

Elastiklik nazariyasining amalda qo‗llanilishini va soliq yukining taqsimlanishini tahlil qilish;

Bozor sharoiti o‗zgarishi oqibatlarini prognoz qilish va baholash.

O‗quv rejasidagi boshqa fanlar bilan aloqasi

«Mikroiqtisodiyot» o‗quv fani bir qator ijtimoiy va iqtisodiy fanlar bilan o‗zaro

bog‗liqdir. Ular jumlasiga: «Iqtisodiy nazariya», «Makroiqtisodiyot», «Mehnat

iqtisodiyoti», «Korxona iqtisodiyoti», «Statistika», «Menejment» kabilar kiradi.

2 ―MIKROIQTISODIYOT‖ O‗QUV FANI

MAVZULARINING QISQACHA MAZMUNI

1-mavzu. Fanning mazmuni, maqsadi va vazifalari

Resurslarning cheklanganligi. Cheklangan resurslarni taqsimlash. Resurslarni

taqsimlashda narxning ahamiyati. Muvozanat narxning shakllanishi. Bozor va uning

vazifasi. Bozor bilan bog‗liq bo‗lmagan faoliyat. Mulkka egalik qilish. Bozor

almashuvining asosiy sharti. Operatsiya harajatlari. Fanning mazmuni, vazifalari,

predmeti.

2-mavzu. Iqtisodiy bazis tushunchalari

Iqtisodiy ehtiyoj tushunchasi. Iqtisodiy ne‘matlar va ularning xususiyatlari.

O‗rnini bosuvchi ne‘matlar. To‗ldiruvchi ne‘matlar. Iqtisodiy resurslar va ularning

turlari. Tadbirkorlik qobiliyati tushunchasi. Alternativ harajatlar va ularni aniqlash.

8

Qaytarilmaydigan harajatlarning vujudga kelishi. Ishlab chiqarish imkoniyatlari va

uning ahamiyati. Ishlab chiqarish imkoniyatlari chizig‗i. Ne‘matlarni bir-biri bilan

almashtirish (transformatsiya) koeffitsiyenti. Pozitiv va normativ tahlil. Tovarlar

oqimi modeli. Buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyot. Bozor iqtisodiyoti.

3-mavzu. Talab va taklif tahlili asoslari

Talab tushunchasi. Talab chizig‗i. Talab funksiyasi. Bir omilli va ko‗p omilli

talab funksiyalari. Talabga ta‘sir qiluvchi omillar. Talab miqdorining o‗zgarishi.

Talabning o‗zgarishi. Taklif va taklif miqdori. Taklif chizig‗i. Taklif funksiyasi. Bir

omilli va ko‗p omilli taklif funksiyalari. Taklifga ta‘sir qiluvchi omillar. Taklif

miqdorining o‗zgarishi. Taklifning o‗zgarishi. Talab va taklif qonunlari.

4-mavzu. Bozor muvozanati, maksimal va minimal narxlar

Muvozanatlik tushunchasi. Bozor muvozanati. Muvozanat narx. Muvozanat

mahsulot miqdori. Muvozanat nuqta. Bozorning muvozanat holatini tiklash

xususiyati. Bozor muvozanatining o‗zgarishi va unga ta‘sir qiluvchi omillar.

Maksimal narx. Davlat tomonidan maksimal narxning o‗rnatilishi. Bozorda tovar

tanqisligi. Tanqislik sohasi. Norasmiy bozor va uning vujudga kelishi. Tovarning

norasmiy bozordagi narxi. Minimal narx. Bozorda tovar ortiqchaligi va norasmiy

bozor. Iste‘molchi yutug‗i va ishlab chiqaruvchi yutug‗i. Tovar tanqisligi sohasi.

Ortiqcha mahsulotni ifodalovchi soha.

5-mavzu. Talab va taklif elastikligi

Elastiklik tushunchasi. Elastiklik koeffitsiyenti. Talabni narxga ko‗ra elastikligi.

Talab funksiyasi uchun elastiklik koeffitsiyentini hisoblash. Yeysimon elastiklik.

Elastik va elastik bo‗lmagan talab. Absolyut elastik va Absolyut elastik bo‗lmagan

talab. Talab elastikligiga ta‘sir qiluvchi omillar. Talabning iste‘molchi daromadiga

ko‗ra elastikligi. Kesishgan talab elastikligi koeffitsiyentini hisoblash. Normal

tovarlar. Past kategoriyali, oliy kategoriyali va birlamchi ehtiyoj tovarlar. Engel

chiziqlari. Kesishgan talab elastikligi. Elastiklik nazariyasining amalda qo‗llanilishi.

Sotuvchi daromadini talab elastichligiga ko‗ra tahlil qilish. Soliq yukining

taqsimlanishini tahlil qilish. Bozor sharoiti o‗zgarishi oqibatlarini prognoz qilish va

baholash.

6-mavzu. Iste‘molchi tanlovi nazariyasi

Iste‘mol nazariyasida ne‘mat tushunchasi. Iste‘molchi tanloviga ta‘sir qiluvchi

omillar. Naflik tushunchasi. Iste‘molchi ehtiyojini qondirish darajasi. Naflik

funksiyasi. Umumiy naflik, chekli naflik, chekli naflikning kamayishi qonuni.

Befarqlik egri chizig‗i. Befarqlik chiziqlari kartasi va uning xususiyatlari. Chekli

almashtirish normasi. Byudjet chegarasi va uning o‗zgarishi. Byudjet tenglamasi.

Byudjet chizig‗i. Byudjet chizig‗i yotiqlik burchagi. Iste‘molchi tanlovi masalasi.

Naflikni maksimallashtirish. Iste‘molchi tanlovi masalasi yechilishini grafik usulda

tahlil qilish. Iste‘molchi muvozanati. Iste‘molchilarning muvozanat shartlari.

7-mavzu. Daromad samarasi va almashtirish samarasi

9

«Daromad-iste‘mol» chizig‗i. Normativ va past kategoriyali tovarlar uchun

Engel chiziklari. «Narx-iste‘mol» chizig‗i va normal va Gifen tovarlari uchun talab

chizig‗i. Normal tovar uchun daromad samarasi va almashtirish samarasi, umumiy

samara. Past kategoriyali tovarlar uchun daromad samarasi va almashtirish samarasi.

Almashtirish samarasini va daromad samarasini amalda qo‗llash. Past kategoriyali

tovarlar. O‗rnini bosuvchi va to‗ldiruvchi tovarlar.

8-mavzu. Bozor va tavakkalchilik

Noaniqlik va tavakkalchilik. Ehtimol tushunchasi. Ehtimolning turlari.

Noaniqlik sharoitida tanlash. Tavakkalchilikni vujudga kelishi sabablari.

Tavakkalchilik o‗lchovi. Kutiladigan miqdor. Chetlanish. Tavakkalchilikka bo‗lgan

munosabat. Tavakkalchilikka moyillik. Tavakkalchilikka moyil bo‗lmagan holat.

Tavakkalchilikka befarqlik. Tavakkalchilikni pasaytirish yo‗llari. Korxonalarning

faoliyat sohalarini va ishlab chiqaradigan mahsulotlar turini kengaytirish

(diversifikatsiyasi). Sug‗urta qilish. Tavakkalchilikni qo‗shish. Tavakkalchilikni

taqsimlash. Asimmetrik axborotlashgan bozor. Mahsulot sifati noaniqligi. Ma‘naviy

tavakkalchilik. Bozordagi asimmetrik axborotlarni yo‗qotish yo‗llari. Bozor

signallari. Auksionlar. Olib sotarlik va uni iqtisodiyotdagi o‗rni. Fyucherslar. Opsion

va xedjirlashtirish. Investitsiya va tavakkalchilik. Tavakkalchilik aktivlariga bo‗lgan

talab. Aktivlar tushunchasi va ulardan olinadigan foyda. Tavakkalchilik va foydaning

o‗zaro aloqasi. Mablag‗ egasining o‗z mablag‗ini sarflash yo‗nalishini tanlash

muammosi.

9-mavzu. Firma va ularning tashkiliy-iqtisodiy asoslari

Firma tushunchasi. Tadbirkorlik firmalarining asosiy shakllari. Xususiy firmalar.

Xususiy firmaning ustun va zaif tomonlari. Mas‘uliyati cheklangan va cheklanmagan

jamiyatlar. Aksionerlik jamiyatlari (korporatsiyalar ochiq va yopiq turdagi

aksionerlik jamiyatlari). Jamiyatning javobgarligi. Aksionerlik jamiyatining ustun

tomonlari va zaif tolmonlari. Aksiyadorlarning huquqlari. Davlat korxonalari. Foyda

olmaydigan tashkilotlar. Kooperativlar. O‗zbekiston Respublikasida «Mulk

to‗g‗risidagi» Qonunga ko‗ra faoliyat ko‗rsatayotgan korxonalar turi.

10-mavzu. Ishlab chiqarish nazariyasi

Ishlab chiqarish jarayoni. Ishlab chiqarish texnologiyasi. Ishlab chiqarish

omillari va ularning turlari. Ishlab chiqarish funksiyasi tushunchasi. Izokvanta

tushunchasi. Izokvantalar kartasi va uning xususiyatlari. Izokvantaning yotpiqligi

burchagi. Qisqa va uzoq muddatlardagi ishlab chiqarish. Bir o‗zgaruvchan omil

(mehnat) asosida ishlab chiqarishni tashkil etish. O‗zgaruvchi omilning yalpi

o‗rtacha, chekli mahsulotlari va ular o‗rtasidagi bog‗liqlik. Kapitalning chekli

mahsuloti. Mehnatning chekli mahsuloti. Ishlab chiqarish omillari chekli

mahsuldorligining kamayish qonuni. Ishlab chiqarish omillarining o‗zaro almashuvi.

Chekli texnologik almashtirish normasi. Izokosta tushunchasi. Izokosta tenglamasi.

Ishlab chiqarish omillari sarfini minimallashtirish. Minimallashtirish masalasini

grafik usuldagi yechimi va optimallik sharti.

11-mavzu. Ishlab chiqarish harajatlari

10

Korxonaning qisqa muddatli va uzoq muddatli oraliqdagi faoliyati. Harajatlar

to‗g‗risida tushuncha. Boy berilgan imkoniyatlar va alternativ harajatlar.

Qaytarilmaydigan harajatlar. Iqtisodiy harajatlar, buxgalteriya harajatlari. Ichki va

tashqi harajatlar. Iqtisodiy foyda va normal foyda. Yalpi harajatlar. O‗zgaruvchan va

o‗zgarmas harajatlar. O‗rtacha harajatlar. Chekli harajatlar. Ishlab chiqarish

harajatlari chiziqlari. Uzoq va qisqa muddatlardagi harajatlar grafiklari. Qisqa va

uzoq muddatdagi harajatlarning o„zaro bog„liqligi. Ishlab chiqarish harajatlarini

hisoblash, O„rtacha ishlab chiqarish harajatlari grafiklarining o‗zaro joylashuvi.

12-mavzu. Raqobatlashgan bozorda, qisqa muddatli oraliqda firma

foydasini maksimallashtirish va uning taklifi

Raqobatlashgan bozor va uning shartlari. Firmaning, yalpi, o‗rtacha va chekli

daromadlari. Korxona foydasi. Korxona foydasini maksimallashtirishni nazariy

jihatdan asoslash va uni grafik usulda tahlil qilish. Firma foydasini

maksimallashtirishning umumiy sharti va mukammal raqobatlashgan bozor uchun

sharti. Firmaning bezarar ishlash nuqtasi. Firma harajatlarini minimallashtiradigan

holat. Firmaning yopilish nuqtasi. Firmaning chekli mahsulot ishlab chiqarish

qoidasiga amal qilishi. Firma taklifi.

13-mavzu. Raqobatlashuvchi firma va tarmoqning uzoq muddatli

oraliqdagi muvozanati va tarmoqning taklifi

O‗rtacha uzoq muddatli harajat va uning xususiyatlari. Uzoq muddatli oraliqda

ishlab chiqarish hajmini tanlash. Tarmoqqa qarashli tipik firma muvozanati.

Tarmoqning muvozanat holati. Tarmoqning taklifi. Harajatlari o‗sayotgan

tarmoqning taklif chizig‗i, harajatlari o‗zgarmas bo‗lganda tarmoqning taklif

chizig‗i. Harajatlari kamayayotgan tarmoqning taklif chizig‗i. Tarmoqning kengayish

mexanizmi. Firmaning samarali razmeri. Ishlab chiqarish masshtabi. Musbat samarali

ishlab chiqarish masshtabi. Manfiy samarali ishlab chiqarish masshtabi.O‗zgarmas

samarali ishlab chiqarish masshtabi. Firmaning uzoq muddatli o‗rtacha harajatining

kamayishiga va o‗sishiga ta‘sir qiluvchi omillar.

14-mavzu. Raqobat va yakkahokimlik

Raqobat tushunchasi. Raqobatlashuvchi firmalar. Raqobatlashmagan bozor

turlari. Sof monopoliya. Sof monopoliyaga misollar. Monopolistik bozorga kirishdagi

to‗siqlar. Tabiiy monopoliyalar. Sof monopoliyada monopol narx va monopol

mahsulotni aniqlash. Monopolistik talab va taklif. Monopol hokimiyat va monopol

hokimiyat ko‗rsatkichlari. Monopol narx belgilash talab elastikligining ta‘siri.

Monopol narx va jamiyat farovonligi. Monopol narxga soliqlarning ta‘siri.

Raqobatlashgan monopol bozor. Raqobatlashgan monopol bozorda tovar narxi va

ishlab chiqarish hajmini aniqlash. Raqobatlashgan monopol bozor samaradorligi.

Oligopoliya. Kurno modeli. Monopsoniya. Monopoliyaga qarshi qonun.

15-mavzu. Bozor hokimiyati sharoitida narx belgilash tamoyillari

Narx tushunchasi, tamoyillari va funksiyalari. Bozor sharoitida amal qiluvchi

narx turlari. Narx belgilashda iste‘molchi ortiqchaligini egallash. Monopol narx

11

belgilashda «Bosh barmoq» qoidasi. Monopol hokimiyat va jamiyat farovonligi.

Iste‘molchilar daromadiga ko‗ra narxlarni belgilash. Mahsulotlarni harid qilish uchun

qo‗shimcha iste‘molchilarni jalb qilish. Turli haridorlar uchun turli narxlar belgilash

(narx diversifikatsiyasi). Iste‘mol hajmiga ko‗ra narxlar diversifikatsiyasi. Tovarlar

kategoriyasiga ko‗ra narx differensiatsiyasi. Mahsulotlarga bo‗lgan yuqori talab

davrida narx berish tartibi.

16-mavzu. Mehnat bozori va korxonalarda mehnat resurslaridan

foydalanish

Bozor munosabatlari va mehnat resurslaridan foydalanish ko‗rsatkichlari.

Yollanma ishchilarning optimal sonini aniqlash. Mehnatning chekli mahsuloti.

Mehnatning chekli daromadliligi. Mehnat qaytimi. Mehnat sig‗imi. Mehnat

samaradorligi. Mehnat unumdorligining kamayish qonuni. Mehnat resurslariga

bo‗lgan talab. Mehnat resurslari taklifi. Raqobatlashgan mehnat bozori. Mehnat qilish

va dam olish o‗rtasidagi bog‗liqlik. Ish haqi o‗sishining dam olish vaqti bilan ishlash

vaqti o‗rtasidagi nisbatga ta‘siri. Mehnat bozorida monopsoniya bo‗lgan hol. Ish haqi

minimumi. Minimal ish haqi va muvozanat ish haqi o‗rtasidagi farqlar va ularning

oqibatlari. Mehnat bozoriga kasaba uyushmalarining ta‘siri. Monopoliya shaklidagi

mehnat bozori. Mehnat bozorida ikki tomonlama monopoliya. Ish haqi stavkalarining

tabaqalashuvi. Iqtisodiy renta. Korxonada mehnatni tashkil etishning ilg‗or shakllari.

Ish haqi va mehnat unumdorligi.

17-mavzu. Kapital qo‗yilmalar va kapital bozori Asosiy va aylanma kapital mablag‗lar. Ssuda foizi. Loyiha tushunchasi.

Investitsiya va investitsiyalash. Yalpi investitsiyalash. Investitsiyani qoplash. Sof

investitsiya tushunchasi. Chekli sof qoplash. Chekli ichki qoplash. Chekli qoplash

normasi koeffitsiyenti. Uzoq muddatli oraliqdagi investitsiya. Jamg‗arma va vaqt

bo‗yicha chekli tanlash normasi. Qiymatni diskontirlash. Investitsiyani hisoblashdagi

diskontirlangan qiymat. Investitsiyaga talab. Investitsiyaga inflyatsiyaning ta‘siri.

Asosiy fondlarning joriy harajatlarini va istiqboldagi daromadni baholash. Ziyon

miqdorini aniqlash. Ichki va tashqi investitsiya. Korxonaning investitsiya sohasidagi

qaror qabul qilish mezoni. Investitsiya samaradorligi. Obligatsiya qiymati va undan

keladigan daromad. Muddatsiz obligatsiya. Yer bozori, yer taklifi, yer rentasi.

Absolyut renta. Differensial renta. Yer narxi.

18-mavzu. Korxonalar faoliyatini davlat tomonidan tartibga solish

Bozor munosabatining kamchiliklari. Bozor muvozanatining buzilish oqibatlari.

Tashqi samara. Manfiy tashqi samara va musbat tashqi samara. Davlatni atrof-

muhitni muhofaza qilish siyosati. Ichki bozorni himoya qilish siyosati. Ijtimoiy

ne‘mat. Asimmetrik axborotlarni tartibga solish. Bozorning davlat tomonidan

boshqarilishi va uning zaruriyati. Bozor munosabatlarining davlat tomonidan

boshqarilish qurollari. Soliqlar, subsidiyalar, subvensiyalar, imtiyozli kreditlar.

Imtiyozli soliqlar. Bozor mexanizmiga davlatning aralashuvi me‘yori

12

ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС

ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ

ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ИҚТИСОДИЁТ УНИВЕРСИТЕТИ

«Микроиқтисодиѐт» кафедраси

САМАРКАНД ИКТИСОДИЁТ ВА СЕРВИС ИНСТИТУТИ

«Касб-хунар таълими» кафедраси»

ОЛИЙ ТАЪЛИМНИНГ

Билим соҳаси:

300000 - Ижтимоий фанлар, иқтисод ва ҳуқуқ

Таълим соҳаси: 340000 - Иқтисод ва бизнес

Таълим

йўналиши:

5340100 - Иқтисодиѐт (тармоқлар иқтисодиѐти,

макроиқтисодиѐт, экология, саноат, қишлоқ

хѝжалиги)

5340500,534200,534700 -банк иши, -бухгалтерия ҳисоби ва аудит,

молия

Билим соҳаси:

300000 - Ижтимоий фанлар, иқтисод ва ҳуқуқ

Таълим соҳаси: 140 000 - Ўқитувчилар тайѐрлаш ва педагогика фани

Таълим йўналиши 5140900 - Касбий таълим (иқтисодиѐт,))

«МИКРОИҚТИСОДИЁТ» фанидан

Ф А Н И Ш Ч И Ў Қ У В Д А С Т У Р И

13

II-BO‗LIM

«MIKROIQTISODIYOT» FANI

ISHCI DASTURI

14

Ишчи ѝқув дастури СамИСИ Илмий-услубий кенгашида муҳокама

қилиниб, 2013 йил «____» __________даги 1-сонли мажлис баѐнномаси

билан маъқулланган.

«ТАВСИЯ ЭТИЛГАН»

«Касб-хунар таълими» кафедраси

мажлиси раиси __________ доцент О.Ж.Суюнов

(кафедра мажлисининг № 1 - сонли баѐнномаси

«___» _______________ 2013 й. )

Тақризчилар:

Каршиев Р.К.– СамИСИ, «Касб-хунар таълими» кафедраси доценти,

иқтисод фанлари номзоди.

Н. Арабов– СамДУ, Мехнат иктисодиѐти ва социологияси кафедраси

мудири, иқтисод фанлари доцент.

Тузувчилар:

А.Б.Шакаров - СамИСИ, ―Касб-хунар таълими‖ кафедраси доценти.

© «Микроиқтисодиѐт» фани (ишчи ўқув дастур). - Сам.: СамИСИ,

2013. - 40 бет.

Кириш

15

Иқтисодиѐтда таркибий ислоҳотлар ва иқтисодиѐтни модернизациялашни янада

чуқурлаштириш, унинг кѝламини кенгайтириш билан боғлиқ масалаларнинг назарий ва

амалий томонларини ѝрганишда ―Микроиқтисодиѐт‖ фани муҳим аҳамият касб этади.

Айниқса, бугунги кунда ҳукм сураѐтган жаҳон молиявий-иқтисодий инқироз шароитида

истеъмолчилар талабининг ѝзгариши, реал секторда яратилаѐтган товар ва хизматлар

нархининг шаклланиши, фойдани максималлаштириш, ноаниқлик шароитида қарор қабул

қилиш шунингдек, нархга ва бошқа омилларга боғлиқ талаб ва таклиф эластиклигининг

мазмун моҳияти, давлатнинг бозорга аралашуви, яъни товарларга минимал ва максимал

нархларни ѝрнатиш ва унинг оқибатлари билан боғлиқ тушунчалар ва қарашлар ҳамда

тизимий таҳлил қилишда ―Микроиқтисодиѐт‖ фани алоҳида ѝрин тутади.

Президентимиз таъкидлаганларидек, ―... бизнинг яқин истиқболдаги энг

муҳим вазифамиз бошлаган ишларимизни изчил давом эттириш – истеъмол

талабини кенгайтириш мақсадида социал соҳани ривожлантириш, меҳнатга ҳақ

тѝлашни янада ошириш, хизмат кѝрсатиш секторини, инфратузилма

объектларини ривожлантришга, транспорт ва коммуникация лойиҳалари амалга

оширилишига алоҳида эътибор беришдир‖1.

Талабаларга мазкур фан хусусиятлари доирасида Ўзбекистон

Республикаси Президенти И.А. Каримовнинг ―Жаҳон молиявий-иқтисодий

инқирози, Ўзбекистон шароитида уни бартараф этишнинг йѝллари ва

чоралари‖2 ҳамда ―Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиѐтини

юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилади‖3 номли асар

ва маърузаларида келтирилган маълумотлар, асосий тушунча ва қарашлар,

устувор йѝналишлар ва хулосаларни пухта ѝзлаштиришлари, келгуси

фаолиятларида самарали фойдаланишлари ҳамда ижодий ѐндашишларини

таъминлаш фаннинг олдида турган асосий вазифалардан биридир.

Мамлакатимиз иқтисодиѐти ривожига кишан бѝлиб турган жаҳон

молиявий-иқтисодий инқирози шароитида иқтисодий қонуниятларнинг амал

қилиши билан боғлиқ кѝзда тутилмаган омилларнинг бирламчи аҳамиятга эга

бѝлиши, талаб ва таклиф ѝртасидаги номутаносибликнинг юзага чиққанлиги,

истеъмол товарларига бѝлган талабнинг пасайиши оқибатида ҳосилавий

бозорлар (мeҳнат бoзoри, қимматли қoғoзлар бoзoри)га ҳам жиддий таъсир

кѝрсатаѐтганлиги, айнан микроиқтисодий тушунчаларни назарий-амалий

ѝрганиш ва тадқиқ этиш лозимлигини кѝрсатмоқда.

Ушбу фан бозор иқтисодиѐтининг амал қилиш механизмини, турли

мулкчиликка асосланган корхоналарнинг хѝжалик юритиш фаолиятини,

1 И.А.Каримов. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва

фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси: Ўзбекистон Республикаси Олий

Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг қѝшма мажлисидаги маърузаси. Т.:

Ўзбекистон, 2010. – 53 б. 2 И.А.Каримов. Жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози, Ўзбекистон шаротида уни бартараф этишнинг

йѝллари ва чоралари. – Т.: Ўзбекистон, 2009. – 56 б. 3 И.А.Каримов. Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиѐтини юксалтириш,

халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилади: 2010 йилда мамалакатимизни

ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мѝлжалланган энг муҳим

устувор йѝналишларга бағишланган ЎзР Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси.

– Т.: Ўзбекистон, 2011. – 48 б.

16

уларнинг бозор шароитидаги ҳаракатини, чекланган ишлаб чиқариш

ресурсларидан самарали фойдаланиш йѝлларини талабаларга ѝргатишда қѝл

келади. Шунингдек, ―Микроиқтисодиѐт‖ фани фундаментал фанлардан бири

бѝлиб, бошқа иқтисодий фанларни чуқур ѝрганишда асос бѝлиб хизмат қилади.

Фанга ажратилган ўқув соатларининг ўқув турлари бўйича тақсимоти

(Иқтисодиѐт ва касбий таълим(иқтисодиѐт) йўналишлари учун)

№

Мавзу

Аудитория соатлари Муста

қил

иш

Жами

Жами Шу жумладан:

Маъруз

а

Амалий

(семенар)

Таж-

риба

3-семестр

1. Курснинг мазмуни, мақсади

ва вазифалари 4 2 2 4 8

2. Иқтисодий базис тушунчалар 4 2 2 4 8

3. Талаб ва таклиф таҳлили

асослари 4 2 2 6 10

4. Бозор мувозанати, максимал ва

минимал нархлар 4 2 2 4 8

5. Талаб ва таклиф эластиклиги 4 2 2 4 8

6. Истеъмолчи танлови назарияси 4 2 2 6 10

7. Даромад самараси ва

алмаштириш самараси 4 2 2 4 8

8. Бозор ва таваккалчилик 4 2 2 4 8

9. Фирма ва уларнинг ташкилий-

иқтисодий асослари 4 2 2 4 8

10. Ишлаб чиқариш назарияси 4 2 2 4 8

11. Ишлаб чиқариш харажатлари 4 2 2 4 8

12. Рақобатлашган бозорда, қисқа

муддатли оралиқда фирма

фойдасини максималлаштириш

ва унинг таклифи 8 4 4 6 14

13. Рақобатлашувчи фирма ва

тармоқнинг узоқ муддатли

оралиқдаги мувозанати ва

тармоқнинг таклифи 4 2 2 4 8

14. Рақобат ва якка ҳокимлик 4 2 2 6 10

15. Бозор ҳокимияти шароитида

нарх белгилаш тамойиллари 4 2 2 4 8

16. Меҳнат бозори ва корхоналарда

меҳнат ресурсларидан

фойдаланиш 4 2 2 4 8

17. Капитал қѝйилмалар ва капитал

бозори 4 2 2 4 8

18. Корхоналар фаолиятини давлат

томонидан тартибга солиш 4 2 2 2 6

Жами 76 38 38 78 154

17

Фанга ажратилган ўқув соатларининг ўқув турлари бўйича тақсимоти

(Банк иши, -бухгалтерия ҳисоби ва аудит, молия йўналишлари учун)

№

Мавзу

Аудитория соатлари Муста

қил

иш

Жами

Жами Шу жумладан:

Маъруз

а

Амалий

(семенар)

Таж-

риба

3-семестр

1. Курснинг мазмуни, мақсади

ва вазифалари 4 2 2 4 8

2. Иқтисодий базис тушунчалар 4 2 2 4 8

3. Талаб ва таклиф таҳлили

асослари 4 2 2 6 10

4. Бозор мувозанати, максимал ва

минимал нархлар 4 2 2 4 8

5. Талаб ва таклиф эластиклиги 4 2 2 4 8

6. Истеъмолчи танлови назарияси 4 2 2 6 10

7. Даромад самараси ва

алмаштириш самараси 4 2 2 4 8

8. Бозор ва таваккалчилик 4 2 2 4 8

9. Фирма ва уларнинг ташкилий-

иқтисодий асослари 4 2 2 4 8

10. Ишлаб чиқариш назарияси 4 2 2 4 8

11. Ишлаб чиқариш харажатлари 4 2 2 4 8

12. Рақобатлашган бозорда, қисқа

муддатли оралиқда фирма

фойдасини максималлаштириш

ва унинг таклифи 4 2 2 6 110

13. Рақобатлашувчи фирма ва

тармоқнинг узоқ муддатли

оралиқдаги мувозанати ва

тармоқнинг таклифи 4 2 2 4 8

14. Рақобат ва якка ҳокимлик 4 2 2 6 10

15. Бозор ҳокимияти шароитида

нарх белгилаш тамойиллари 4 2 2 4 8

16. Меҳнат бозори ва корхоналарда

меҳнат ресурсларидан

фойдаланиш 4 2 2 4 8

17. Капитал қѝйилмалар ва капитал

бозори 4 2 2 4 8

18. Корхоналар фаолиятини давлат

томонидан тартибга солиш 4 2 2 2 6

Жами 72 36 36 78 150

18

АСОСИЙ ҚИСМ

1. МАЪРУЗА МАШҒУЛОТЛАРИ 1-мавзу. Мамлакатни модернизациялаш ва иқтисодиѐтни диверсификациялаш шароитида фаннинг

мазмуни, мақсади ва вазифалари (2 соат)

1. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг ―Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиѐтини юксалтириш, халқимиз

фаровонлигини оширишга хизмат қилади‖ номли маърузаларидан келиб чиққан

ҳолда фаннинг мақсади ва вазифаси.

2. 2009-2013 йилларга мѝлжалланган Инқирозга қарши дастур ва ―Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик‖ Давлат дастуридан ѝрин олган ижтимоий-

иқтисодий масалалар.

3. Чекланган ресурсларни тақсимлашнинг бозор механизми. 4. Бозор ва унинг вазифаси. 5. Бозор билан боғлиқ бѝлмаган фаолият, мулкка эгалик қилиш – бозор

алмашувининг асосий шарти.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: Интерактив усул.

Тавсия этилган адабиѐтлар

1. И.А.Каримов. Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиѐтини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат қилади: 2010 йилда

мамалакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2011

йилга мѝлжалланган энг муҳим устувор йѝналишларга бағишланган ЎзР

Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги маърузаси. – Т.: Ўзбекистон, 2011. – 48

б.

2. И.А.Каримов. Мамлакатимизда демократик ислоҳотларни янада чуқурлаштириш ва фуқаролик жамиятини ривожлантириш концепцияси:

Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси ва Сенатининг

қѝшма мажлисидаги маърузаси. Т.: Ўзбекистон, 2010. – 56 б.

3. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иқтисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга

мѝлжалланган энг муҳим устувор йѝналишларга бағишланган Ўзбекистон

Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг мажлисидаги ―Барча режа ва

дастурларимиз Ватанимиз тараққиѐтини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини

оширишга хизмат қилади‖ мавзусидаги маърузасини ѝрганиш бѝйича Ўқув-

услубий мажмуа. – Тошкент: Иқтисодиѐт. - 2011. – 377 б.

4. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2011 йил 7 февралдаги ПҚ-1474-сонли «Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик йили» давлат дастури

тѝғрисида Қарори // Халқ сѝзи, 2011 йил 10 февраль, № 29. (5196).

5. Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik-T.: Yozuvchilar uyushmasi Adabiyot jamg‘armasi

nashriyoti, 2005.-5-8 b.

6. Максимова В.Ф. Микроэкономика: учебник. М.: Маркет ДС, 2010. – 23-31 с.

19

7. Микроэкономика: практический подход (Managerial Ekonomics): учебник / кол. авторов; под ред. А.Г.Грязновой и А.Ю.Юданова. – 5-е изд., стер.

– М.: КНОРУС, 2009. – 17-30 с.

8. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов.- М.: НОРМА, 2007 . - 7-22 с.

9. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Ўлмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси. – Т.: Шарқ, 2003 . - 9-22 б.

2-мавзу. Иқтисодий базис тушунчалар (2 соат)

1. Исодий эҳтиѐж ва иқтисодий неъматлар мазмуни ва моҳияти.

2. Ишлаб чиқариш имкониятлари ва улардан фойдаланиш. 3. Позитив ва норматив таҳлил. 4. Товарлар оқими модели. Кичик доиравий айланиш. Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Блиц сѝров‖, ―Ақлий

хужум‖, «Бумеранг» усуллари.





3. Микроэкономика: практический подход (Managerial Ekonomics): учебник / кол. авторов; под ред. А.Г.Грязновой и А.Ю.Юданова. – 5-е изд., стер. – М.:

КНОРУС, 2009. – 37-57 с.

4. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов.- М.: НОРМА, 2007 г.- 44-59 с.

5. Салимов Б.Т., Мустафакулов Ш.И. Микроиқтисодиѐт: масалалар, науналар, топшириқлар, тестлар.- Т.: ―Gi Print‖, 2010.-6-15 б.

6. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Улмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси.- Т.: Шарқ, 2003 .- 10-21 б.

7. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие, СПб.:ПИТЕР, 2003 .- 22-28 с.

3-мавзу. Талаб ва таклиф таҳлили асослари (2 соат)

1. Талаб, талаб чизиғи ва уларга таъсир қилувчи омиллар.

2. Талаб функциялари ва талаб қонуни.

3. Таклиф, таклиф чизиғи ва уларга таъсир қилувчи омиллар.

4. Таклиф функцияси ва таклиф қонуни.

5. Президент И.А.Каримовнинг ―Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз

тараққиѐтини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат

қилади‖ номли асарларида келтирилган истеъмолчилар талабларининг

пасайиши ва унга сабаб бѝлаѐтган омиллар.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Блиц сѝров‖, ―Кластер‖

усуллари.

20






б.




КНОРУС, 2009. – 72-84 с.


6. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Ўлмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси.-Т.: Шарқ, 2003 .- 22-51 б.


nashriyoti, 2005.-14-20b.

4-мавзу. Бозор мувозанати, максимал ва минимал нархлар (2 соат)

1. Бозор мувозанати ва мувозанат нарх.

2. Бозор мувозанатига таъсир қилувчи омиллар.

3. Максимал ва минимал нархлар, «қора бозор»ни вужудга келиши.

4. Истеъмолчи ютуғи ва ишлаб чиқарувчи ютуғи.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Интерактив‖, ―Инсерт‖

усуллари.

Тавсия этилган адабиѐтлар 1. Максимова В.Ф. Микроэкономика: учебник. М.: Маркет ДС, 2010. – 52-

61 с.


– М.: КНОРУС, 2009. – 85-94 с.


4. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Улмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси.-Т.: Шарқ, 2003 . - 22-51 б.

5. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов.- М.:НОРМА, 2007 . - 89-96 с.

6. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие.- СПБ.:ПИТЕР, 2003 . - 39-70 с.

21

7. Тарасевич Л.С., Гребенников П.И., Леусский А.И. Микроэкономика, М.:ЮРАЙТ, 2003 . - 91-117 с.

5-мавзу. Талаб ва таклиф эластиклиги (2 соат)

1. Эластиклик ва унинг турлари.

2. Нуқтасимон ва ѐйсимон эластикликлар, уларни ҳисоблаш.

3. Даромадга кѝра талаб эластиклиги ва кесишган талаб элстиклиги.

4. Талаб эластиклигига кѝра сотувчи даромадини максималлаштириш.

5.Солиқ юкини истеъмолчи ва ишлаб чиқарувчи ѝртасида

тақсимланишини эластиклик назариясига кѝра тахлили.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Дельфи‖, ―Пинборд‖

усуллари.




КНОРУС, 2009. – 95-123 с.

3. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов. - М.:НОРМА, 2007 . - 96-105 с.



5. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Ўлмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси. – Т.: Шарқ, 2003. - 32-41 б.

6. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микрокономика: Учебное пособие, -М.:ПИТЕР, 2003 .- 26-39 с.

6-мавзу. Истеъмолчи танлови назарияси (2 соат) 1. Нафлилик назариясининг асосий қоидалари.

2. Нафлилик функцияси, умумий нафлилик ва чекли нафлилик.

3. Бефарқлик чизиғи ва неъматларни чекли алмаштириш нормаси.

мустақил машғулот

1. Бюджет чизиғи ва бюджет чегараси.

2. Истеъмолчи танлови масаласи ва уни график усулидаги ечими таҳлили.

3.Истеъмолчининг мувозанатлик шарти.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Блиц сѝров‖, ―Ақлий

хужум‖, ―Маъруза-суҳбат‖ усуллари.



22


– М.: КНОРУС, 2009. – 133-139 с.




5. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Ўлмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси. – Т.: Шарқ, 2003 . - 55-86 б.

6. Тарасевич Л.С., Гребенников П.И., Леусский А.И. Микроэкономика,-М.: ЮРАЙТ, 2003.- 23-65 с.

7. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие.-СПб.:ПИТЕР, 2003 . - 70-110 с.

7-мавзу. Даромад самараси ва алмаштириш самараси (2 соат)

1. «Даромад-истеъмол» чизиғи ва унинг таҳлили.

2. «Нарх-истеъмол» чизиғи ва унинг таҳлили.

3. Нормал ва паст котегорияли товарлар учун даромад ва алмаштириш

самараси.

4. Ўрнини босувчи ва тѝлдирувчи товарлар.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Интерактив‖, ―Бумеранг‖

усуллари.




– М.: КНОРУС, 2009. – 133-159 с.

3. Маховикова Г.А. Микроэкономика: учеб. пособие. – М.: Эксмо, 2009. – 12-48 с.

4. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов.- М.: НОРМА, 2007. - 132-139 с.



6. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Улмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси. – Т.: Шарқ, 2003 . - 87-108 б.

7. Тарасевич Л.С., Гребенников П.И., Леусский А.И. Микроэкономика.- М.: ЮРАЙТ, 2003 . - 66-86 с.

8-мавзу. Бозор ва таваккалчилик (2 соат)

1. Бозор иқтисодиѐти даврида таваккалчилик ва унинг вужудга келиши. 2. Таваккалчиликни ѝлчаш.

23

3. Таваккалчиликка бѝлган муносабатлар. 4. Тавакалчиликни пасайтириш йѝллари. 5. Президент И.А.Каримовнинг ―Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз

тараққиѐтини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат

қилади‖ номли асарларида келтирилган таваккалчиликни пасайтиришда

диверсификациянинг ѝрни ва аҳамияти.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Инсерт‖ техникаси ва

―Блиц сѝров‖, ―Ақлий хужум‖ усуллари.






б.








– М.: КНОРУС, 2009. – 519-558 с.

2. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов. – М.: НОРМА, М.: 2007. - 300 – 390 с.



4. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Ўлмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси. – Т.: Шарқ, 2003. - 125-147 с.

5. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие.- СПб.:ПИТЕР, 2003. - 294-310 с.

9-мавзу. Фирма ва уларнинг ташкилий-иқтисодий асослари (2 соат)

1. Тадбиркорлик шакллари ва уларнинг хусусиятлари. 2. Фирмаларнинг мулк шакллари бѝйича таснифланиши. 3. Масъулияти чекланган ва чекланмаган жамиятлар. 4. Давлат кохоналари ва акционерлик жамиятлари. Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Кластер‖, ―Инсерт‖

техникалари.

24


1. Максимова В.Ф. Микроэкономика: учебник. М.: Маркет ДС, 2010. – 116-133 с. 2. Салимов Б.Т., Мустафакулов Ш.И. Микроиқтисодиѐт: масалалар, науналар,

топшириқлар, тестлар.- Т.: ―Gi Print‖, 2010.-60-79 б.

3. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов. – М.:НОРМА, 2007. - 187-192 с.



5. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Улмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси. – Т.: Шарқ, 2003. - 192-200 б.

10-мавзу. Ишлаб чиқариш назарияси (2 соат)

1. Ишлаб чиқариш омиллари. 2. Ишлаб чиқариш функциялари ва улардан фойдаланиш. 3. Изокванта ва ишлаб чиқариш омилларини чекли технологик

алмаштириш нормаси.

4. Изокоста ва ишлаб чиқариш харажатларини минималаштирувчи омиллар сарфини аниқлаш.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Блиц сѝров‖, ―Кластер‖

усуллари.




– М.: КНОРУС, 2009. – 171-196 с.

3. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов. – М.: НОРМА, 2007. - 158-182 с.



5. Салимов Б.Т., Салимов Б.Б. Микроиқтисодиѐт фанидан масалалар тѝплами. – Т.: ―Фан ва технологиялар ‖ маркази босмохонаси, 2005. -41-50 б.


7. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие. – СПб.:ПИТЕР 2003. - 135-154 с.

11-мавзу. Ишлаб чиқариш харажатлари (2 соат)

1. Корхонанинг қисқа муддатли ва узоқ муддатли оралиқдаги фаолияти.

2. Умумий, ѝзгармас, ѝзгарувчан ва чекли харажатлар. 3. Ўртача харажатлар ва уларнинг графикларини ѝзаро жойлашуви.

25

4. Президент И.А.Каримовнинг ―Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиѐтини юксалтириш, халқимиз фаровонлигини оширишга хизмат

қилади‖ номли асарларида келтирилган етакчи тармоқ ва соҳаларда маҳсулот

ишлаб чиқариш харажатларини камайтиришнинг асосий йѝллари.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Пинборд‖ техникаси ва

―Интерактив‖, ―Ақлий хужум‖ усуллари.






б.




КНОРУС, 2009. – 196-224 с.




7. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Улмасов А.У. ѝзбек тилига таржимаси. Т.: Шарқ, 2003. - 167-190 б.

8. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие.- СПб.: ―ПИТЕР‖, 2003. - 154-171 с.

12-мавзу. Рақобатлашган бозорда, қисқа муддатли оралиқда фирма

фойдасини максималлаштириш ва унинг таклифи (2 соат).

1. Рақобатлашган бозор ва унинг шартлари. 2. Фирма даромадлари ва уларни ҳисоблаш. 3. Корхона фойдасини максималлаштиришни назарий жиҳатдан

асослаш ва уни график усулда таҳлил қилиш.

(Иқтисодиѐт ва касбий таълим(иқтисодиѐт) йўналишлари учун 4 соат)

Иқтисодиѐт ва касбий таълим(иқтисодиѐт) йўналишлари учун

1- маъруза машғулоти

4. Рақобатлашган бозор ва унинг шартлари. 5. Фирма даромадлари ва уларни ҳисоблаш. 6. Корхона фойдасини максималлаштиришни назарий жиҳатдан

асослаш ва уни график усулда таҳлил қилиш.

26

Иқтисодиѐт ва касбий таълим(иқтисодиѐт) йўналишлари учун 2- маъруза

машғулоти

1. Рақобатлашувчи фирманинг қисқа муддатли оралиқдаги йѝқотишлари. 2. Рақобатлашувчи фирманинг қисқа муддатли оралиқдаги таклифи. 3. Фирма зарарини минималлаштирувчи ҳол. Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Инсерт‖, ―Ақлий хужум‖

усуллари.



2. Салимов Б.Т., Мустафакулов Ш.И. Микроиқтисодиѐт: масалалар, науналар, топшириқлар, тестлар.- Т.: ―Gi Print‖, 2010.- 80-90 б.


– М.: КНОРУС, 2009. – 224-261 с.




6. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие.– СПб.:―ПИТЕР‖, 2003. - 171-183 б.

13-мавзу. Рақобатлашувчи фирма ва тармоқнинг узоқ муддатли

оралиқдаги мувозанати ва тармоқнинг таклифи (2 соат)

1. Ўртача узоқ муддатли харажат ва унинг хусусияти. 2. Узоқ муддатли оралиқда роқобатлашувчи фирма ва тармоқнинг

мувозанат ҳолатини аниқлаш.

3. Тармоқнинг узоқ муддатли оралиқдаги таклифи, харажатлари ѝсаѐтган тармоқ, харажатлари ѝзгармас бѝлган тармоқ, харажатлари

камаяѐтган тармоқ.

4. Тармоқнинг кенгайиш механизми. 5. Ишлаб чиқариш масшатаби ва фирманинг самарали размери.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Кластер‖, ―Пинборд‖

усуллари.




КНОРУС, 2009. – 247-270 с.


27




6. Тарасевич Л.С., Гребенников П.И., Леусский А.И. Микроэкономика,- М.: ЮРАЙТ, 2003 . - 215 – 225 с.

7. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие.- СПб.: ―ПИТЕР‖, 2003. - 171-183 с.

14-мавзу. Рақобат ва якка ҳокимлик (2 соат)

1. Рақобат тушунчаси ва рақобатлашмаган бозорлар. 2. Монополия, соф монополия, монопол маҳсулот хажмини ва монопол

нархни аниқлаш ва монопол хокимият.

3. Рақотлашган монополия, ишлаб чиқариш хажмини ва товар нархини рақобатлашган монополия шароитида аниқлаш .

4. Монополистик бозор самародорлиги. Мустақил машғулот

1. Олигополик бозор ва унинг хусусиятлари. 2. Олигополик бозор шароитида нарх белгилаш. 3. Курно модели ва Курно мувозанати.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Кластер‖, ―Ақлий хужум‖

усуллари.




– М.: КНОРУС, 2009. – 270-290 с.

3. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов.- М.:НОРМА, 2007.- 225-247 с.


nashriyoti, 2005.-117-126 b.


6. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Улмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси. Т.: Шарқ, 2003. - 256-319 б.

7. Тарасевич Л.С., Гребенников П.И., Леусский А.И. Микроэкономика, ЮРАЙТ, 2003 г., с. 120-141.

15-мавзу. Бозор ҳокимияти шароитида нарх белгилаш

тамойиллари (2 соат) 1. Истеъмолчи ортиқчалигини эгаллаш. 2. Истеъмолчи даромодига кѝра нарх белгилаш.

28

3. Истеъмол хажмига кѝра нарх белгилаш. 4. Товарлар категориясига кѝра нарх белгилаш. Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Блиц сѝров‖, ―Инсерт‖

усуллари.




– М.: КНОРУС, 2009. – 374-415 с.



nashriyoti, 2005.-127-136 b.


6. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Ўлмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси.- Т.: Шарқ, 2003 .- 280-295 б.

7. Тарасевич Л.С., Гребенников П.И., Леусский А.И. Микроэкономика, -М.: ЮРАЙТ, 2003 .- 120-141 с.

16-мавзу. Меҳнат бозори ва корхоналарда меҳнат ресурсларидан

фойдаланиш (2 соат) 1. Меҳнат муносабатлари ва меҳнат ресурсларидан фойдаланиш

кѝрсаткичлари.

2. Иш хақи. 3. Меҳнат бозори, меҳнат таклифи ва меҳнатга бѝлган талаб. 4. Рақобатлашган, монополистик ва монопсоник меҳнат бозорлари.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Кластер‖, ―Блиц сѝров‖

усуллари.



2. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов.- М.: НОРМА, 2007 .- 279-299 с.


nashriyoti, 2005.-151-160 b.


5. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Улмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси. – Т.: Шарқ, 2003.- 320-351 б.

29

6. Тарасевич Л.С., Гребенников П.И., Леусский А.И. Микроэкономика. -М.: ЮРАЙТ, 2003.- 167-188 б.

7. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие. -СПб.: ПИТЕР, 2003.- 237-251 с.

17-мавзу. Капитал қўйилмалар ва капитал бозори (2 соат) 1. Асосий ва айланма капитал маблағлар.

2 Дисконтирланган қиймат.

3. Фирмаларнинг истиқболдаги даромадларини баҳолаш.

4. Дисконтирланган қиймат асосида лойиҳаларни баҳолаш ва унга

инфляциянинг таъсири .

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Пинборд‖, ―Ақлий хужум‖

усуллари.


1. Нуриев Р.М. Курс микроэкономики: Учебник для вузов.- М.: НОРМА, 2007. - 318-328 б.


nashriyoti, 2005.-161-170 b.


4. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт. Улмасов А.У. Ўзбек

тилига таржимаси. – Т.: Шарқ, 2003 й. - 352-367 б.

5. 6. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие. -

СПб.: ―ПИТЕР,‖ 2003. - 251-270 с.

18-мавзу. Корхоналар фаолиятини давлат томонидан тартибга

солиш (2 соат)

1. Бозор иқтисодиѐтининг камчиликлари.

2. Бозор мувозанатининг бузилиш оқибатлари.

3. Ташқи самара ва харажатлар.

4. Давлатнинг атроф-муҳитни мухофаза қилиш сиѐсати.

5. Иқтисодиѐтни давлат томонидан бошқарилиши ва унинг зарурияти.

6. Давлатнинг иқтисодиѐтни тартибга солиш дастаклари.

7. Аҳоли даромади дифференциацияси.

Қўлланиладиган педогогик технологиялар: ―Блиц сѝров‖, ―Ақлий

хужум‖ усуллари.




nashriyoti, 2005.-106-116 b.

30

3. Пиндайк Р., Рубинфильд Д. Микроиқтисодиѐт// Улмасов А.У. Ўзбек тилига таржимаси.- Т.: Шарқ, 2003. - 429-444 б.

4. Тарасевич Л.С., Гребенников П.И., Леусский А.И. Микроэкономика.-М.: ЮРАЙТ, 2003. - 223-244 с.

5. Вечканов Г.С., Вечканова Г.Р. Микроэкономика: Учебное пособие, -СПб.:ПИТЕР, 2003. - 310-360 с.

2. АМАЛИЙ (СЕМИНАР) МАШҒУЛОТЛАРНИНГ

МАВЗУЛАРИ ВА РЕЖАЛАРИ

1-мавзу. Мамлакатни модернизациялаш ва иқтисодиѐтни диверсификациялаш шароитида фаннинг

мазмуни, мақсади ва вазифалари (2 соат)

1. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг ―Барча режа ва дастурларимиз Ватанимиз тараққиѐтини юксалтириш, халқимиз

фаровонлигини оширишга хизмат қилади‖ номли маърузаларидан келиб чиққан

ҳолда фаннинг мақсади ва вазифаси.

2. 2009-2013 йилларга мѝлжалланган Инқирозга қарши дастур ва ―Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик‖ Давлат дастуридан ѝрин олган ижтимоий-

иқтисодий масалалар.Чекланган ресурсларни тақсимлашнинг бозор механизми.

3. Бозор ва унинг вазифаси. 4. Бозор билан боғлиқ бѝлмаган фаолият, мулкка эгалик қилиш – бозор

алмашувининг асосий шарти.

5. Фаннинг предмети, вазифаси ва ѝрганиш усуллари. Қўлланиладиган педогогик технологиялар: Интерактив, «Зинама-зина»

усуллари.






б.







3. ―Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик‖ Давлат дастури. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Қарори. 07.02.2011 й. № ПҚ-1474.



31

5. Максимова В.Ф. Микроэкономика:

B.A.Salimov, A.B. Shakarov, Sh.Mustofaqulovsub‱ektlarning bozordagi xatti-harakati va ishlab...

Documents

Transcript of B.A.Salimov, A.B. Shakarov, Sh.Mustofaqulovsub‱ektlarning bozordagi xatti-harakati va ishlab...