BAN TUYÊN GIÁO TỈNH ỦY - HUYỆN ỦY THĂNG BÌNH

CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH

Thăng Bình, tháng 8 năm 2013

1

Chịu trách nhiệm nội dung:Tiến sĩ Ngô Văn Hùng

UVBTV, Trưởng ban Tuyên giáo Tỉnh ủy

Phan Nghĩa TUV, Bí thư Huyện ủy Thăng Bình

Ban biên tập:Phan Hòa

Võ Thị Ngọc ÁnhLê Năng Đông

Nguyễn Hữu Thiên Lê Minh Chiến

Ảnh bìa: Sơ dồ căn cứ lõm Bàu Bính

2

LỜI NÓI ĐẦU

Cách đây hơn 40 năm, vào đầu năm 1971, trước sự dồn dân, đánh phá ác liệt của địch, lực lượng du kích xã, thôn, cán bộ và nhân dân xã Bình Dương cùng với lực lượng vũ trang tỉnh, huyện và các đội công tác các xã vùng Đông đã xây dựng nên Căn cứ lõm Bàu Bính, thuộc thôn 4, xã Bình Dương làm nơi đứng chân để chỉ đạo phong trào cách mạng ở vùng Đông Thăng Bình.

Căn cứ lõm Bàu Bính sau khi hình thành đã phát huy tác dụng cả về dân sự, quân sự và chính trị. Nơi đây là chỗ dựa để đứng chân, là bàn đạp để triển khai lực lượng đánh vào các chốt điểm của địch ở vùng Đông Thăng Bình, góp phần cùng quân và dân Quảng Nam tiếp tục chiến đấu giành thắng lợi cuối cùng giải phóng quê hương năm 1975. Căn cứ lõm tồn tại được hai năm, đó là công sức của lực lượng vũ trang, của cán bộ tỉnh và huyện, cùng với một số cán bộ, đội công tác các xã vùng Đông, có phần đóng góp đáng kể của cơ sở, nhân dân trụ bám và du kích xã Bình Dương. Căn cứ lõm Bàu Bính trở thành điểm sáng trụ bám đánh địch anh hùng lúc bấy giờ. Với vai trò, vị trí và ý nghĩa lịch sử, ngày 21/11/2005, Căn cứ lõm Bàu Bính được UBND tỉnh Quảng Nam xếp hạng di tích lịch sử cấp tỉnh.

Nhằm làm sáng tỏ hơn những giá trị lịch sử của Căn cứ lõm Bàu Bính, vào ngày 16/4/2013, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam phối hợp với Ban Thường vụ Huyện

3

ủy Thăng Bình tổ chức Hội thảo khoa học “Căn cứ lõm Bàu Bính – Ý nghĩa và bài học kinh nghiệm”. Đây là hoạt động khoa học thể hiện trách nhiệm và tình cảm của cán bộ và nhân dân đối với thế hệ cán bộ, đảng viên lớp trước; tri ân những đồng chí, đồng đội đã ngã xuống, những đồng chí đã chịu đựng nhiều hy sinh gian khổ trên đất mẹ thân yêu này.

Để giới thiệu một cách rộng rãi nội dung các tham luận, ý kiến tại Hội thảo, chúng tôi tập hợp các tham luận, biên tập và xuất bản thành Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Căn cứ lõm Bàu Bính”. Nội dung tập Kỷ yếu đã làm sáng tỏ vai trò, ý nghĩa và giá trị lịch sử của Căn cứ lõm Bàu Bính trong những năm 1971 - 1972. Hy vọng tập sách này sẽ góp phần quan trọng làm cơ sở tư liệu phục vụ cho công tác bảo tồn di tích lịch sử cách mạng, giáo dục truyền thống yêu nước và cách mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, nhất là thế hệ trẻ.

Quá trình biên soạn, xuất bản Kỷ yếu, dù đã có nhiều nỗ lực, cố gắng nhưng chắc chắn không tránh khỏi những thiếu sót. Trong tập sách, có một số mốc thời gian, sự kiện, nhân vật chưa thống nhất giữa các bài, Ban biên tập sẽ tiếp tục xác minh làm rõ, đồng thời luôn tôn trọng mọi ý kiến đánh giá, góp ý để có cơ sở tư liệu bổ sung, hoàn chỉnh chính cho lần tái bản.

Xin trân trọng giới thiệu.

BAN TUYÊN GIÁO TỈNH ỦY QUẢNG NAMBAN THƯỜNG VỤ HUYỆN ỦY THĂNG BÌNH

4

PHÁT BIỂU KHAI MẠC HỘI THẢO KHOA HỌC “CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH – Ý NGHĨA LỊCH SỬ VÀ BÀI HỌC KINH

NGHIỆM”

Phan Nghĩa*

Thực hiện Chỉ thị số 54 - CT/TU, ngày 20/5/2009 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Nam, Ban Thường vụ Huyện ủy Thăng Bình và Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề “Căn cứ lõm Bàu Bính – Ý nghĩa và bài học kinh nghiệm”. Thay mặt Ban Thường vụ Huyện ủy Thăng Bình, Ban Tổ chức Hội thảo, tôi xin nhiệt liệt chào mừng và kính chúc sức khỏe các đồng chí lãnh đạo các cơ quan Trung ương, các đồng chí lãnh đạo qua các thời kỳ, các nhà nghiên cứu, nhà chuyên môn, các nhân chứng lịch sử, lãnh đạo Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy, các cơ quan, sở, ban, ngành tỉnh Quảng Nam, Thường trực Huyện ủy Duy Xuyên, Thành ủy Hội An, Đảng ủy xã Duy Nghĩa, Duy Hải huyện Duy Xuyên, Đảng ủy xã Cẩm Thanh, thành phố Hội An; lãnh đạo Huyện ủy, HĐND, UBND, UBMTTQ huyện Thăng Bình, lãnh đạo các cơ quan, ban ngành của huyện; đại biểu lãnh đạo Đảng ủy các xã: Bình Dương, Bình Đào, Bình Giang, Bình Minh, Bình Triều và Bình Hải; đặc biệt là những đồng chí đã từng một thời chỉ huy, chiến đấu, công tác tại Căn cứ lõm Bàu

* Tỉnh ủy viên, Bí thư Huyện ủy Thăng Bình

5

Bính đã về dự hội thảo khoa học ngày hôm nay.

Kính thưa các đồng chí và các vị đại biểu!

Đầu năm 1971, sau khi địch lập được khu dồn tại thôn 1, thôn 2, thôn 3 và một số chốt điểm trên địa bàn xã Bình Dương thì du kích xã, thôn và cán bộ bật ra đứng ở Bàu Bính. Lúc này, tất cả các lực lượng tỉnh, huyện, xã dựa vào địa bàn thôn 4 để hoạt động và lãnh đạo phong trào cách mạng. Địch tiếp tục giành dân, chiếm đất, các Đội công tác các xã vùng Đông cũng về đứng chân và hoạt động tại đây. Trước bối cảnh tình hình đó, Đảng bộ và nhân dân huyện Thăng Bình và xã Bình Dương đã có ý nghĩ và cách làm sáng tạo là xây dựng căn cứ để bảo toàn và chuẩn bị lực lượng, tiếp tục tấn công địch. Đó là xây dựng Căn cứ lõm Bàu Bính tại xã Bình Dương - một khu vực có diện tích khoảng hơn 2 km2; giáp với 2 xã Duy Hải, Duy Nghĩa của huyện Duy Xuyên. Căn cứ lõm Bàu Bính hình thành có vai trò và ý nghĩa quan trọng, nơi đây không những là chỗ dựa, là bàn đạp để cán bộ, du kích, bộ đội tiếp tục trụ bám, nắm tình hình và triển khai lực lượng đánh vào vùng địch mà còn là địa bàn đứng chân để các lực lượng tỉnh nắm tình hình, xây dựng và triển khai lực lượng đánh vào các chốt điểm của địch ở vùng Đông Thăng Bình, góp phần cùng quân và dân Quảng Nam tiếp tục chiến đấu giành thắng lợi cuối cùng để giải phóng hoàn toàn quê hương. Căn cứ lõm Bàu Bính tồn tại được hai năm đó là trí tuệ và công sức của lực lượng vũ trang, của cán bộ tỉnh và huyện cùng với một số cán bộ, đội công tác các xã vùng Đông, có phần đóng góp đáng kể của cơ sở, nhân dân trụ bám và du kích xã

6

Bình Dương. Có thể nói, Căn cứ lõm Bàu Bính mà lúc bấy giờ gọi là Căn cứ lõm Bàu Bính thượng là một điển hình trụ bám chiến đấu của tỉnh Quảng Nam những năm 1971 - 1972.

Hơn 40 năm trôi qua nhưng Căn cứ lõm Bàu Bính vẫn luôn là niềm vinh dự, tự hào của Đảng bộ, quân và dân Thăng Bình. Hôm nay, mỗi khi nhắc lại một thời ở căn cứ lõm, mỗi người dân Bình Dương nói riêng và Thăng Bình nói chung không khỏi xúc động và tự hào.

Trong những năm qua, chúng tôi luôn ý thức được việc cần phải làm rõ ý nghĩa và bài học kinh nghiệm của Căn cứ lõm Bàu Bính nhưng vì nhiều lý do khác nhau, cho đến nay vẫn chưa có một cuộc hội thảo hay một công trình nghiên cứu toàn diện về Căn cứ lõm này. Chính điều đó khiến chúng tôi luôn trăn trở, đau đáu suy nghĩ về những đồng chí, đồng đội của quê hương mình đã từng sống, chiến đấu một thời tại Căn cứ lõm Bàu Bính, nhất là các đồng chí đã mãi mãi nằm lại trên mảnh đất sâu nặng nghĩa tình này. Thể theo nguyện vọng tha thiết của cán bộ, đảng viên và nhân dân là mong muốn cần có những cuộc hội thảo quy mô, nội dung thể hiện một cách sâu sắc, đầy đủ về vị trí, ý nghĩa của Căn cứ lõm Bàu Bính. Lần này, được sự quan tâm của Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy, Ban Thường vụ Huyện ủy phối hợp với Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy tổ chức Hội thảo khoa học “Căn cứ lõm Bàu Bính – Ý nghĩa và bài học kinh nghiệm”.

Đây là hoạt động khoa học thể hiện trách nhiệm và tình cảm của cán bộ và nhân dân đối với thế hệ cán bộ,

7

đảng viên lớp trước; tri ân những đồng chí, đồng đội đã ngã xuống, những đồng chí đã chịu đựng nhiều hy sinh gian khổ tại Căn cứ cách mạng này. Đồng thời, có ý nghĩa sâu sắc về lịch sử đấu tranh cách mạng của quân và dân ta; sẽ giúp chúng ta có được cơ sở khoa học và thực tiễn; xác định rõ vị trí, vai trò của Căn cứ lõm Bàu Bính đối với phong trào cách mạng các xã vùng Đông huyện Thăng Bình cũng như các xã lân cận thuộc huyện Duy Xuyên và thành phố Hội An trong những năm 1971 – 1972, rút ra ý nghĩa, bài học kinh nghiệm trong việc xây dựng căn cứ cách mạng; bài học về sức mạnh lòng dân trên tinh thần “lấy dân làm gốc”, sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, dựa vào nhân dân; bài học về xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân, thế trận lòng dân, xây dựng làng xã chiến đấu; bài học về nêu cao tinh thần cách mạng tiến công, nắm bắt thời cơ, dám nghĩ, dám làm; tư duy đổi mới, sáng tạo; lãnh đạo nhạy bén, quyết đoán trong mọi tình huống. Trên cơ sở đó, đề xuất những giải pháp phù hợp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị truyền thống lịch sử của Căn cứ lõm Bàu Bính, góp phần vào công tác giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ.

Kính thưa các đồng chí và các vị đại biểu!

Mặc dù thời gian triển khai công tác chuẩn bị Hội thảo hạn hẹp nhưng với sự tham gia đầy trách nhiệm, sự cộng tác nhiệt tình, tâm huyết của các đồng chí lãnh đạo trung ương, tỉnh, các đồng chí và các vị là nhân chứng, các nhà nghiên cứu, nhà chuyên môn, nhà báo, cho đến giờ phút này, Ban Tổ chức Hội thảo đã nhận được 38 bài tham luận của các cơ quan nghiên cứu, các đồng chí lãnh đạo qua các

8

thời kỳ, các nhân chứng lịch sử, các nhà chuyên môn, các cơ quan liên quan. Nội dung các tham luận đã khái quát khá toàn diện quá trình hình thành, tổ chức hoạt động cho đến khi Căn cứ lõm Bàu Bính tạm thời kết thúc nhiệm vụ chính trị. Thay mặt Ban Tổ chức Hội thảo tôi xin chân thành cảm ơn sự hỗ trợ, cộng tác của các đồng chí. 

Hy vọng qua Hội thảo này sẽ giúp cho cơ quan chủ trì có đầy đủ cơ sở khoa học và thực tiễn để tiếp tục khẳng định vai trò, ý nghĩa của Căn cứ lõm Bàu Bính trong giai đoạn kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của quân và dân Thăng Bình, Quảng Nam. Từ những mô hình, phương thức và sự kiện lịch sử quan trọng này sẽ góp phần làm phong phú, đa dạng hình thức chiến tranh nhân dân của nhân dân ta; đồng thời, còn góp phần tổng kết kinh nghiệm lịch sử đấu tranh cách mạng của nhân dân ta thời kỳ đấu tranh giải phóng dân tộc. Chúng ta nghiên cứu và vận dụng trong xây dựng khu vực phòng thủ, xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân, gắn với thế trận an ninh nhân dân và biên phòng toàn dân trong thời kỳ mới; đồng thời qua đó, khơi dậy và phát huy tinh thần cách mạng trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước.

Với quan điểm khoa học, khách quan, trung thực với lịch sử, thay mặt Chủ trì, tôi mong rằng quý vị đại biểu, các nhà khoa học, nhà chuyên môn, các nhân chứng lịch sử trong quá trình thảo luận, trao đổi sẽ đóng góp nhiều ý kiến quý báu nhằm làm sáng tỏ những vấn đề mà Hội thảo quan tâm, góp phần làm cho Hội thảo thành công. Những bài

9

tham luận của các đồng chí gửi trước cùng với những ý kiến góp ý tại Hội thảo hôm nay, Ban Tổ chức Hội thảo sẽ có trách nhiệm tổng hợp và biên tập hoàn chỉnh để xuất bản thành Kỷ yếu Hội thảo. Đây là một tài liệu quý để giáo dục truyền thống cách mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân, nhất là thế hệ trẻ của huyện Thăng Bình, Quảng Nam.

Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong việc chuẩn bị các điều kiện cần thiết phục vụ Hội thảo nhưng không tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận được sự cảm thông, chia sẻ của các đồng chí và quý vị đại biểu.

Thay mặt Ban Thường vụ Huyện ủy Thăng Bình, Ban Tổ chức Hội thảo, tôi xin khai mạc Hội thảo khoa học “Căn cứ lõm Bàu Bính – Ý nghĩa và bài học kinh nghiệm”. Kính chúc các đồng chí và quý vị đại biểu mạnh khoẻ, hạnh phúc. Chúc Hội thảo của chúng ta thành công tốt đẹp. Xin trân trọng cảm ơn.  

10

BÁO CÁO ĐỀ DẪN HỘI THẢO KHOA HỌC

“CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH - Ý NGHĨA VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM”

Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam*

Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968 đã đánh dấu sự thất bại của chiến lược “Chiến tranh cục bộ”, buộc đế quốc Mỹ chuyển sang chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh”, rút dần quân Mỹ về nước và tăng cường quân ngụy để thay thế quân Mỹ trên chiến trường miền Nam. Chúng liên tiếp mở những cuộc càn quét quy mô lớn nhằm thực hiện âm mưu bình định cấp tốc, lấn chiếm vùng giải phóng.

Trên chiến trường Khu 5, từ sau chiến dịch Xuân 1969, địch vừa tăng cường phòng thủ ở căn cứ đô thị, vừa tung quân phản kích ác liệt ra vùng kiểm soát của ta bằng các cuộc hành quân “bình định” hết đợt này đến đợt khác, cục diện chiến trường trở nên khốc liệt và phức tạp. Quảng Nam được địch chọn là địa phương thí điểm thực hiện “Kế hoạch bình định nông thôn”.

Tại huyện Thăng Bình, Mỹ - ngụy xác định các xã vùng Đông là trọng điểm đánh phá, mà trước hết là bình định cấp tốc 2 xã Bình Dương và Bình Giang. Để thực hiện

* Do đồng chí Lê Năng Đông, Phó trưởng Phòng Lịch sử Đảng, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam báo cáo tại hội thảo.

11

ý đồ đó, chúng mở các hướng tiến công: quân Mỹ từ hạm đội vào, quân Nam Triều Tiên từ Hội An đến, quân nguỵ từ Hà Lam, Tuần Dưỡng kéo xuống. Tại xã Bình Dương, quân Mỹ - ngụy dùng các loại phương tiện chiến tranh hiện đại, vũ khí tối tân với máy bay, xe lội nước, pháo ở hạm đội và các trận địa pháo cỡ lớn ở núi Hương Quế, Tuần Dưỡng… ngày đêm đánh phá ác liệt, cày ủi trắng một vùng, gây cho ta nhiều tổn thất, đời sống nhân dân gặp muôn vàn khó khăn. Các xã vùng Đông Thăng Bình tại thời điểm đó, gần như mất đất, mất dân, một bộ phận nhân dân không chịu nổi ác liệt phải bỏ đi nơi khác làm ăn.

Từ cuối năm 1970, trên địa bàn vùng Đông Thăng Bình và Duy Xuyên, địch tập trung lực lượng xúc tát dân, lập các khu dồn ở ngoài xã, tăng cường xây dựng 22 đồn bốt từ Bình Dương đến Bình Nam, dồn dân ở 7 xã cánh Đông vào 16 khu dồn. Đồng thời dùng xe cày ủi cây cối, hoa màu của nhân dân. Vùng giải phóng của 7 xã cánh đông chỉ còn lại hai thôn 4 và thôn 5 của xã Bình Dương (khu vực Bàu Bính). Trong các khu dồn, ấp chiến lược và vùng tranh chấp, địch tăng cường quản lý chặt chẽ, không cho dân đi lại, làm ăn nhằm tách dân ra khỏi cách mạng.

Trước tình hình đánh phá ác liệt của địch, ngay từ đầu, Huyện ủy Thăng Bình xác định chủ trương lãnh đạo đối với vùng Đông: Dựa thế trụ bám đánh địch, không cho địch nới rộng địa bàn, chú ý che dấu bớt lực lượng. Tăng cường hoạt động sâu ở vùng địch để kiềm chân địch lại, phải lo canh giữ vùng chúng đã chiếm. Khẩn trương tổ chức lực lượng hợp pháp khi dân chưa bị dồn vào khu dồn. Tổ chức đường

12

dây liên lạc ở các nơi và khu dồn ra. Tổ chức lực lượng du kích mật trong các khu dồn.

Trên cơ sở phân tích tình hình, đánh giá âm mưu của địch, nhất là đánh giá vị trí chiến lược của xã Bình Dương, Huyện ủy Thăng Bình quyết định xây dựng khu vực Bàu Bính, thuộc thôn 4 xã Bình Dương thành căn cứ lõm, làm nơi đứng chân của các cơ quan, đội công tác các xã vùng Đông, lực lượng vũ trang huyện, tỉnh để chỉ đạo phong trào chống bình định ở vùng Đông. Để làm tốt nhiệm vụ xây dựng căn cứ lõm, Huyện ủy quyết định thành lập Đảng ủy cánh Đông do đồng chí Nguyễn Đức Bốn (Bốn Tuấn), Bí thư Huyện ủy kiêm Bí thư Đảng ủy cánh Đông, các đồng chí Ngô Thanh Dũng, Phó Trưởng ban Dân vận Tỉnh ủy, đồng chí Phan Thanh Toán, Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy làm ủy viên. Cơ quan Đảng ủy đặt tại khu vực Bàu Bính.

Để đảm bảo việc liên lạc cho căn cứ lõm Bàu Bính, Huyện ủy đã chỉ đạo xây dựng trục hành lang, điểm dừng chân ở Xuyên Tân, giáp với Bình Hòa (Bình Giang chia đôi). Đây là một trục hành lang rất quan trọng, từ căn cứ phía Tây xuống căn cứ lõm Bàu Bính, từ các xã cánh đông đến các vùng như Đà Nẵng, Hà Lam, Tam Kỳ, Hương An…

Căn cứ lõm Bàu Bính nằm trên địa bàn thôn 4 và một phần thôn 5 xã Bình Dương; địa hình khu vực này chủ yếu là các gò, thổ cao từ 1m đến 1,5m, cây cối thưa thớt; xen lẫn là các bàu nước với tổng diện tích chỉ trên 2 km2, nằm về phía Đông Bắc của các xã vùng Đông Thăng Bình; phía

13

Bắc giáp các xã Duy Hải, Duy Nghĩa của huyện Duy Xuyên, có 30 gia đình bám trụ ở xã Duy Nghĩa, phía tây có phòng tuyến bố trí nhiều bãi mìn, nhiều ổ tác chiến, có giao thông hào liên hoàn xung quanh khu vực, bên trong có công sự mật, công sự ẩn nấp tránh phi pháo địch.

Khu vực căn cứ lõm Bàu Bính nằm trong trọng điểm đánh phá của địch, để bảo vệ phía Nam thị xã Hội An và Đà Nẵng. Nhưng đối với ta, nơi đây có những lợi thế là vùng giáp ranh giữa hai tỉnh, địch có sơ hở trong việc phòng thủ. Có chốt điểm của lính Nam Triều Tiên ở Cửa Đại (Hội An) làm nhiệm vụ bảo vệ Nam Hội An và Đà Nẵng, nhưng chúng hoạt động độc lập không quan hệ với lính ngụy.

Căn cứ lõm Bàu Bính nằm giữa bốn bề đồn bốt, khu dồn, địch liên tục đánh phá ác liệt, kiềm kẹp gắt gao. Tuy nhiên, nắm vững bản chất của cuộc chiến là không có lực lượng sẽ không có phong trào đấu tranh, đặc biệt, nắm chắc quan điểm “lấy dân làm gốc”, tại căn cứ ta xây dựng kỷ luật đi lại, ăn ở rất chặt chẽ. Vào ban đêm, cán bộ, du kích phân công vào khu dồn liên lạc với nhân dân, củng cố và phát triển lực lượng; ta bám sát khu dồn qua chi bộ hợp pháp và cơ sở trung kiên lãnh đạo nhân dân trong khu dồn. Tại căn cứ, ta kết hợp thực hiện phương châm “ba bám” (Đảng bám dân, dân bám đất, du kích bám đánh địch) và phát huy tác dụng của phương châm “hai chân ba mũi giáp công” để trụ bám và đánh thắng các cuộc càn quét, đánh phá của địch, bảo vệ căn cứ.

Tại căn cứ lõm Bàu Bính, ta đã xây dựng được lực

14

lượng cách mạng gồm đội công tác của các xã vùng Đông; cán bộ du kích xã Bình Dương; đại đội V15, bộ phận quân giới của lực lượng vũ trang huyện; một bộ phận của Ban Chỉ huy Quân sự huyện; cán bộ các ban, ngành của huyện gồm có: An ninh, đấu tranh chính trị, binh vận. Lực lượng của tỉnh có: cán bộ tỉnh đội, chính trị, binh vận, dân vận và nhân dân các xã Bình Dương, Bình Giang, Bình Đào, Bình Triều. Với phương châm “mỗi người dân là một chiến sỹ”, tất cả nhân dân trong căn cứ luôn khắc phục khó khăn, gian khổ, chấp hành kỷ luật ăn ở đi lại, xây dựng công sự, thực hiện nhiệm vụ của một chiến sĩ, luôn nắm vững sự lãnh đạo của chi bộ đảng, tự giác, tích cực xây dựng căn cứ, kiên trì trụ bám, phối hợp với lực lượng vũ trang đánh địch.

Để xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính thành một pháo đài kiên cố bảo vệ cánh Đông, căn cứ vào thế bố phòng của địch để bố trí lực lượng, lợi dụng địa thế địa vật để triển khai lực lượng nhằm phát huy cao độ thế trận chiến tranh nhân dân và sức mạnh chiến đấu của các lực lượng trong căn cứ. Ngoài ra, Huyện đội còn điều một bộ phận công binh, cơ giới cùng với du kích xã Bình Dương trực tiếp sản xuất, đào hầm công sự, bố trí chông mìn, cải tiến mìn lựu đạn, sản xuất đến đâu cài đặt đến đó, nhằm mở rộng vành đai an toàn của căn cứ lõm, hình thành thế trận phòng ngự vững chắc.

Một trong những vấn đề cốt tử ở căn cứ lõm là việc cung cấp lương thực, thực phẩm để đảm bảo “ăn no đánh thắng”. Trong tình thế bị bao vây bốn phía, ta đã linh hoạt và kiên trì vận động nhân dân, các cơ sở hợp pháp trong các

15

khu dồn móc nối với bà con Bình Dương ở các nơi Hà Lam, Hương An, Đà Nẵng, Tam Kỳ… gửi tiền về, móc nối thu mua lương thực từ trong vùng địch, rồi qua đường dây từ Xuyên Tân, Phú Phong chuyển về căn cứ an toàn.

Bên cạnh công tác xây dựng, bố trí lực lượng, để giữ vững căn cứ, ta chú trọng xây dựng, bồi dưỡng nền tảng tư tưởng chính trị cho quần chúng, qua đó giúp nhân dân tin tưởng hơn vào sự lãnh đạo của Đảng, quyết tâm trụ bám, đánh địch.

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Huyện ủy mà trực tiếp là Đảng ủy cánh Đông, từ đầu năm 1971 đến cuối năm 1972, căn cứ lõm Bàu Bính phát huy mạnh mẽ vai trò và tác dụng cả về quân sự và chính trị, là nơi đứng chân của các đơn vị: Tiểu đoàn 70, 72, 74 của tỉnh và đại đội V15 của huyện, Tiểu đoàn R20 Quảng Đà, Đại đội 32 Hội An; là nơi tiếp nhận, cứu chữa, nuôi dưỡng thương bệnh binh. Nhân dân Bình Dương nói chung, dân trụ bám tại căn cứ nói riêng đều là chiến sĩ, sẵn sàng chiến đấu, tham gia vận chuyển, tiếp tế lương thực, đạn dược, tải thương, cất giấu thương binh, địa bàn cho các đội công tác và du kích các xã vùng Đông bám trụ. Cán bộ, du kích và nhân dân dựa vào nhau lo ăn ở, xây dựng củng cố công sự, cảnh giới sẵn sàng chiến đấu.

Từ đây lực lượng du kích, đội công tác các xã đã phối hợp với lực lượng vũ trang huyện, các Tiểu đoàn 70, 72 của tỉnh tiến hành chống địch bao vây, càn quét nhiều lần vào căn cứ, bắn rơi máy bay trực thăng, đánh cháy xe tăng,

16

phục kích diệt nhiều tên địch, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh, từng bước đánh bại kế hoạch bình định nông thôn của chúng. Qua từng trận đánh, căn cứ không ngừng được củng cố, niềm tin của cơ sở trong các khu dồn ngày càng tăng lên, cơ sở tiếp tục liên lạc với lực lượng cách mạng ở căn cứ, hàng trăm thanh niên ở vùng địch tìm cách thoát ly lên căn cứ tham gia lực lượng cách mạng. Căn cứ lõm Bàu Bính trở thành một trạm liên lạc cơ sở, bàn đạp quan trọng để tấn công vào vùng địch.

Trong quá trình xây dựng, chiến đấu bảo vệ căn cứ đã nổi lên nhiều tấm gương cán bộ, chiến sĩ chiến đấu và hy sinh anh dũng, nhiều mẹ, nhiều chị đã kiên quyết hy sinh hạnh phúc riêng tư để trụ bám đánh địch cùng du kích...

Căn cứ lõm Bàu Bính tồn tại giống như một cây gai đâm vào mắt địch, chúng huy động mọi lực lượng, sử dụng mọi thủ đoạn để đánh phá, xóa sổ căn cứ này. Tháng 12/1972, địch huy động một lực lượng lớn bộ binh với sự chi viện tối đa của phi pháo để tấn công nhằm triệt hạ căn cứ. Về phía ta, sau gần hai năm liên tục đối đầu với quân địch, tình hình ở căn cứ lõm gặp nhiều khó khăn: lương thực, thực phẩm, thuốc men, đạn dược và vũ khí chiến đấu thiếu thốn, các trận đánh phá bằng phi pháo gây cho ta nhiều thiệt hại, nhất là dân trụ bám. Trước sự đánh phá quyết liệt, liên tục kéo dài nhiều ngày của địch, Ban Thường vụ Đảng ủy cánh Đông đóng tại căn cứ lõm Bàu Bính đề nghị cấp trên chi viện. Vào ngày 15/12/1972, ta nhận được lệnh rút lực lượng ra khỏi căn cứ đồng thời tổ chức sơ tán nhân dân các xã vùng Đông trụ bám tại căn cứ

17

lên vùng giải phóng an toàn. Bám trụ tại địa bàn Bình Dương chỉ còn lại 6 du kích và 6 cán bộ chính trị do đồng chí Trịnh Thị Huyền, Huyện ủy viên, Bí thư chi bộ và đồng chí Ngô Thanh Dũng, Đảng ủy cánh Đông chỉ đạo.

Như vậy, căn cứ lõm Bàu Bính chỉ tồn tại trong 2 năm 1971 - 1972 nhưng đó là chặng đường lịch sử đầy hy sinh, gian khổ nhưng rất đỗi hào hùng của nhân dân Bình Dương. Căn cứ lõm Bàu Bính trở thành điểm sáng bám trụ anh hùng, niềm tự hào của Đảng bộ và nhân dân Bình Dương.

Nhằm làm sáng tỏ hơn nữa những giá trị lịch sử và bài học kinh nghiệm trong việc xây dựng và chiến đấu bảo vệ căn cứ lõm, nhân kỷ niệm 38 năm ngày giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam phối hợp với Huyện ủy Thăng Bình tổ chức Hội thảo khoa học “Căn cứ lõm Bàu Bính - Ý nghĩa và bài học lịch sử”.

Trong quá trình chuẩn bị, Ban Tổ chức Hội thảo đã nhận được gần 40 tham luận của các nhà nghiên cứu, nhân chứng và các cơ quan liên quan. Hầu hết các tham luận đều bám sát chủ đề hội thảo, đáp ứng được yêu cầu đề ra. Trên cơ sở chủ đề của Hội thảo, Ban Tổ chức kính đề nghị các đồng chí nhân chứng lịch sử, các nhà khoa học, các đồng chí đại biểu tập trung làm sáng tỏ những vấn đề chủ yếu sau đây:

1. Chủ trương, thời gian hình thành và rút khỏi căn cứ lõm Bàu Bính;

2. Số lượng cán bộ, du kích và nhân dân trụ bám đánh

18

địch lúc khó khăn nhất cũng như lúc cao điểm tại căn cứ lõm Bàu Bính;

3. Sự lãnh đạo, chỉ đạo của Huyện ủy Thăng Bình đối với căn cứ lõm Bàu Bính;

4. Đánh giá vai trò của Chi bộ Đảng, cá nhân một số đồng chí lãnh đạo địa phương; sự cống hiến, hy sinh của quần chúng nhân dân Bình Dương qua một số tấm gương điển hình;

5. Vai trò, ý nghĩa lịch sử của căn cứ lõm Bàu Bính đối với phong trào cách mạng vùng đông Thăng Bình nói riêng và chiến trường Quảng Nam nói chung.

6. Rút ra các bài học kinh nghiệm từ việc xây dựng và bảo vệ căn cứ lõm Bàu Bính phục vụ cho việc xây dựng thế trận quốc phòng toàn dân trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam trong tình hình mới.

19

SỰ HÌNH THÀNH CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH THƯỢNG XÃ BÌNH

DƯƠNG

Phan Thanh Toán*

Sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968, Mỹ- ngụy thực hiện âm mưu bình định cấp tốc, lấn chiếm vùng giải phóng. Chúng sử dụng lực lượng liên quân và các phương tiện dùng trong chiến tranh cày ủi trắng, xúc dân vào các khu tập trung, đánh phá ác liệt vùng giải phóng. Bình Dương là một xã bị địch đánh phá nặng nề nhất, không những bị tàn phá mà còn tàn sát, gây ra cảnh chết chóc khủng khiếp trong nhân dân. Sự tàn bạo của chúng càng nung nấu thêm lòng căm thù của nhân dân ta. Chính từ đó đã xuất hiện nhiều tấm gương dũng cảm, kiên cường, quyết tâm tiêu diệt kẻ thù giữ lấy mảnh đất quê hương.

Trước sự đánh phá của địch, tình hình Thăng Bình vào những năm 1969 - 1970 gặp nhiều khó khăn, mất đất, mất dân gần hết. Lúc bấy giờ, Đảng chỉ đạo trụ bám theo phương châm ba bám: “Đảng bám dân, dân bám đất, du kích bám đánh địch”, đồng thời dựa thế lập chỗ trụ bám đứng chân theo hình thái da beo. Quán triệt tinh thần đó, ta đã chuẩn bị và dự kiến nhiều phương án trụ bám, chiến đấu và tổ chức lực lượng ở vùng địch, nhất là cơ sở hợp pháp.

* Nguyên Tỉnh ủy viên, nguyên Bí thư Huyện ủy Thăng Bình, trực tiếp chỉ đạo, chỉ huy “căn cứ lõm Bàu Bính thượng”.

20

Cuối năm 1970, vùng Đông Thăng Bình và Duy Xuyên, dân bị đánh bật đi các nơi, địch lập khu dồn ở ngoài xã như Thanh Ly, Bình Nguyên, (Thăng Bình); Xuyên Long (Duy Xuyên), khu vực Bình Dương và Duy Hải không có chốt địch đóng, chỉ có Duy Nghĩa có một chốt của quân Nam Triều Tiên. Tuy bị địch xúc tát ra các khu dồn ngoài địa phương nhưng nhân dân vẫn tìm cách quay về làng cũ làm ăn. Số này hầu hết có quan hệ với cách mạng và họ về rải rác ở các thôn. Chính những người dân trung kiên này là chỗ dựa vững chắc để lực lượng cách mạng trụ bám qua các trận càn lớn.

Khi địch tiến hành bình định vùng Đông, Bình Dương là địa phương cuối cùng không có chốt điểm của địch. Tất cả lực lượng trụ bám của các xã vùng Đông và của huyện đều tập trung về đây để hoạt động. Bọn địch cũng quyết đánh bật lực lượng cách mạng ra khỏi vùng này để chiếm lại toàn bộ vùng Đông Thăng Bình.

Trước tình hình đó, đồng chí Nguyễn Đức Bốn, Bí thư Huyện ủy xuống trực tiếp tại Bình Dương chủ trì cuộc họp bàn chủ trương và biện pháp đối phó, giao nhiệm vụ cho lực lượng đứng chân tại đây triển khai thực hiện.

1- Dựa vào địa thế và lòng dân để trụ bám đánh địch, không cho chúng nới rộng địa bàn, chú ý che giấu lực lượng.

2- Tăng cường hoạt động sâu ở vùng địch để kiềm chân địch tại chỗ, nắm tình hình địch ở vùng tạm chiếm.

3- Khẩn trương tổ chức lực lượng hợp pháp khi dân

21

chưa bị dồn vào khu dồn. Tổ chức đường dây liên lạc ở các nơi về và từ khu dồn ra.

4- Tổ chức lực lượng du kích mật trong số dân đi các nơi về tại khu dồn.

Vào đầu năm 1971, địch phối hợp lực lượng giữa hai tỉnh Quảng Tín (ta gọi là Quảng Nam) và Quảng Nam (ta gọi là Quảng Đà), có xe tăng đi cùng về Bình Dương, Duy Hải vây ráp, lùa hết dân hai xã vào khu trung tâm thôn 2, xã Bình Dương và tổ chức gom dân. Duy nhất chỉ có một người dân bất hợp pháp trốn dưới công sự còn lại. Ở các thôn ven sông, số anh em du kích và cán bộ trụ bám dưới công sự mật, tối lại lần lượt lên hầm ra thôn Bàu Bính. Nơi đây là điểm hẹn nhau liên lạc và để xử lý mọi tình huống.

Vì nơi đây có những lợi thế:

1- Vùng giáp ranh giữa hai tỉnh nên địch có nhiều sơ hở.

2- Có chốt điểm của lính Nam Triều Tiên đứng làm nhiệm vụ án ngữ, giữ cho Nam Hội An và Đà Nẵng. Chúng hoạt động độc lập, không phối hợp với quân ngụy đánh phá vùng này, quân ngụy cũng né tránh giáp mặt với chúng.

3- Toàn bộ khu vực này có một diện tích hơn 6 km2

của hai xã Duy Hải, Duy Nghĩa đất trống, không dân, không địch, chỉ còn lại một ít du kích xã trụ bám, trong đó, Bàu Bính có diện tích khoảng 2 km2.

Khi địch bình định xã Bình Dương, tất cả lực lượng huyện, xã đều tập trung lại ở khu vực này. Ban ngày, địch

22

dùng xe tăng đánh phá cùng bộ binh lùng sục. Ban đêm, lực lượng cách mạng lên khỏi hầm bí mật, công sự, tổ chức đi vùng địch để lấy lương thực, tiến hành cài mìn, lựu đạn, hình thành tuyến bố phòng để ngăn địch xâm nhập. Tình trạng “ngày địch, đêm ta” được duy trì trong hơn một tháng. Ở khu trung tâm, ta tiếp tục làm hầm chống phi pháo, công sự mật và công sự chiến đấu dọc tuyến bố phòng. Cán bộ, bộ đội, du kích đi nhặt đạn pháo, đạn cối lép về sản xuất mìn, từng bước hình thành khu vực trụ bám. Trong những năm tháng ấy, lực lượng cách mạng phải đối mặt với muôn vàn khó khăn, thử thách, đời sống thiếu thốn đủ thứ, phải kiên trì và có quyết tâm cao mới trụ bám được. Hầu như khu vực ta đứng chân không nhà cửa, không cây cối, không có dân cư, không có một con vật nuôi, cũng không có cây lương thực, chỉ có một ít ốc, cá dưới ao, bàu và rau muống. Hơn nữa, do bị bao vây tứ phía nên thương binh không đường đưa ra, lương thực không đưa vào được và ngày càng cạn kiệt.

Những người sống, chiến đấu ở đây trong một điều kiện như thế, còn phải chịu đựng những khoảnh khắc tàn khốc của chiến tranh khi chứng kiến những vụ giết người hàng loạt do bom, pháo của giặc, chứng kiến những cái chết tức tưởi của người thân, hàng xóm, kể cả người già, phụ nữ và trẻ em. Bất chấp mọi âm mưu, thủ đoạn đánh phá của Mỹ- ngụy, nhân dân vẫn không hề nao núng, không một ai đầu hàng theo giặc. Mọi người đều giữ được quyết tâm sắt đá “Một tấc không đi, một ly không rời”, kiên cường, dũng cảm, còn sống còn chiến đấu, còn sống còn đi theo cách mạng.

23

Tuy thời gian trụ bám ở khu căn cứ không nhiều nhưng ta đã giành được một thắng lợi đáng tự hào, đó là tinh thần chiến đấu và trụ bám kiên cường của quân dân ta, hạ được uy thế của kẻ địch và làm tăng thêm niềm tin của quần chúng ở vùng địch. Trong những năm tháng khó khăn ấy, du kích Bình Dương phối hợp với lực lượng vũ trang huyện và tỉnh đã liên tiếp lập được những chiến công vang dội, khiến kẻ thù phải khiếp sợ, giữ vững vùng căn cứ.

Chiến công đầu tiên được ghi vào tháng 02/1971, khi du kích xã tấn công chốt điểm thôn 3, diệt một số tên địch và bắt sống tên Vân, ác ôn khét tiếng, mở phiên tòa xét xử tại căn cứ lõm.

Tiếp đó, tháng 8/1971, du kích Bình Dương bắn cháy 01 máy bay trực thăng của địch. Sau đó, gài mìn gần xác trực thăng và diệt được gần 1 trung đội địch khi chúng quay lại lấy xác trực thăng vào ngày hôm sau.

Một trận diệt ác khác thể hiện sự mưu trí, dũng cảm của du kích Bình Dương. Đội du kích chỉ đạo cơ sở mật lừa một tên ấp phó ác ôn ra ngoài khu dồn và đưa tên này vào trận địa mai phục của ta. Sau khi tên ấp phó bị tiêu diệt, hai ngày sau địch mới phát hiện.

Những chiến thắng liên tục của ta đã khiến quân thù phải chùn bước. Chúng không dám xua quân đi càn, tạo điều kiện để ta nối lại liên lạc từ vùng địch ra trạm Xuyên Tân. Cơ sở bắt đầu đưa thanh niên ở Đà Nẵng và các nơi về tham gia lực lượng, lần lượt đưa dân ở Đà Nẵng, Hương An về đây; móc nối được cơ sở ở Quế Sơn mua lương thực để

24

cung cấp cho quân và dân trụ bám. Đến tháng 4 năm 1972, sau khi lực lượng tỉnh về đánh các chốt điểm ở Bình Giang, Bình Dương đưa dân ra khu căn cứ, địch phản kích lùa dân về lại khu dồn, số dân có quan hệ cách mạng lẫn tránh còn lại kể cả dân khu dồn đưa ra và các nơi về trên 300 dân.

Đối với bọn Mỹ- ngụy, sự tồn tại của căn cứ lõm Bàu Bính Thượng, Bình Dương chẳng khác nào một cây gai đâm vào con ngươi của chúng. Chúng quyết nhổ cho bằng được cây gai ấy bằng nhiều thủ đoạn đánh phá ngày càng dã man, tàn bạo, gây cho ta nhiều khó khăn, tổn thất.

Chúng dùng 6 cụm pháo của Quảng Nam (ta gọi Quảng Đà), Quảng Tín (ta gọi Quảng Nam) và tàu chiến của Mỹ ở biển Đông cùng một lúc tập kích vào trung tâm, đạn pháo nổ chồng lên nhau. Sau đó, chúng gọi máy bay phản lực thả bom, máy bay B57 rải thảm bom tọa độ làm chết 83 người dân và bộ đội.

Vào tháng 2 năm 1972, địch dùng xe tăng và bộ binh đánh thẳng vào khu trung tâm, khui một số công sự mật, ta tổn thất một đồng chí Phó Bí thư Huyện ủy; một đồng chí Ủy viên Thường vụ và một cán bộ của Huyện đội, cán bộ dân chính của tỉnh bị thương.

Hai năm trụ bám ở căn cứ, ta đã mất đi hơn 150 cán bộ, bộ đội, du kích và cơ sở, trong số đó có một Phó Bí thư, ba Ủy viên Thường vụ Huyện ủy và một Huyện ủy viên.

Sự tồn tại của căn cứ lõm gắn liền với vai trò chỉ đạo của Huyện ủy Thăng Bình, trong đó tập trung vào những chủ trương lớn sau:

25

- Một là: Tại căn cứ, tất cả lực lượng đều làm nhiệm vụ chiến đấu và phục vụ chiến đấu. Dân tự nguyện tham gia chiến đấu và canh giữ được trang bị vũ khí, mọi hoạt động đều lấy lực lượng vũ trang làm nòng cốt.

- Hai là: Phải mở cho được trục hành lang từ căn cứ lõm về phía Tây, từ vùng địch ra căn cứ lõm, phân công một đồng chí Ủy viên Thường vụ Huyện ủy trực tiếp phụ trách xây dựng và bảo vệ căn cứ. Trong đó, tập trung vào việc xây dựng trạm trung chuyển tại xã Xuyên Tân, huyện Duy Xuyên. Gần 5 tháng ta mới hình thành được trạm trung chuyển. Từ đó mở được đường dây đi các nơi. Trạm trung chuyển đã góp một phần đáng kể cho việc giải quyết những khó khăn của căn cứ. Lực lượng đứng tại trạm có một nhiệm vụ đưa người qua lại trên sông Trường Giang với phương thức: ban ngày giấu phương tiện, tối lại lấy lên phục vụ; chuyển thương binh đi, nhận vũ khí về, chuyển lương thực, cơ sở, thanh niên và nhân dân, cán bộ, bộ đội về căn cứ. Lúc cao điểm, trạm trung chuyển đã đưa cả một tiểu đoàn của tỉnh về chiến đấu ở vùng Đông Thăng Bình. Trạm trung chuyển Xuyên Tân đã tồn tại đến năm 1975, là cơ sở để các đội công tác của vùng Đông trụ lại, hoạt động.

Sau những trận đánh phá ác liệt của địch, để củng cố niềm tin của nhân dân ở vùng địch và ổn định tư tưởng cho cơ sở. Ta tổ chức ngay lực lượng hoạt động vào sâu trong vùng địch để nhân dân luôn thấy sự hiện diện của lực lượng cách mạng tại căn cứ, tinh thần chiến đấu không bị sa sút. Ngược lại, qua việc phô trương lực lượng đã khiến kẻ thù lại càng lo sợ.

26

Căn cứ lõm tồn tại được hai năm đó là công sức của các lực lượng vũ trang xã, các đội công tác các xã vùng Đông; của cán bộ tỉnh và huyện, có phần đóng góp đáng kể của cơ sở, nhân dân trụ bám xã Bình Dương.

Từ thực tiễn lãnh đạo việc xây dựng và bảo vệ căn cứ lõm, có thể rút ra một số vấn đề sau:

Một là: Vấn đề quan trọng để duy trì sự tồn tại của căn cứ chính là việc kết hợp song song, xác định được mối quan hệ biện chứng giữa việc xây dựng lực lượng hợp pháp và bán hợp pháp.

Nếu không có lực lượng hợp pháp thì lực lượng trụ bám tại căn cứ sẽ không có lương thực, thực phẩm để đảm bảo cuộc sống chứ chưa nói đến vũ khí để chiến đấu.

Ngược lại, lực lượng bán hợp pháp giữ vai trò quan trọng trong việc cung cấp thông tin, tình hình địch để ta chủ động chống càn, trừng trị ác ôn, phá lỏng kìm kẹp.

Ngoài ra, phải thường xuyên tổng kết và rút kinh nghiệm quá trình chống lấn chiếm, chống càn để có ưu tiên trong việc xây dựng từng lực lượng.

Hai là: Trước kẻ thù có tiềm lực mạnh hơn ta gấp nhiều lần, nguyên tắc hoạt động bí mật được đưa lên hàng đầu. Nếu phô trương lực lượng, địch sẽ tập trung đánh bật lực lượng ta ngay.

Ba là: Chủ động tiến công địch để bảo vệ căn cứ. Không chỉ tiến công địch tại chỗ mà còn phải có phương pháp tiến công từ xa, ngay trong vùng địch để buộc chúng

27

phải căng sức ra đối phó.

Ngoài ra, phải biết kết hợp linh hoạt giữa đánh và giữ; đánh để giữ hay giữ để đánh. Qua đó, ta mới phát huy hết hiệu quả của lực lượng vũ trang tại căn cứ.

Căn cứ lõm Bàu Bính thượng Bình Dương tồn tại không lâu nhưng đó là biểu tượng sinh động cho lòng yêu nước, tinh thần cách mạng của nhân dân vùng Đông Thăng Bình nói riêng, huyện Thăng Bình nói chung, góp phần đáng kể để quân dân Thăng Bình tiếp tục chiến đấu và chiến thắng, đưa cuộc kháng chiến của nhân dân ta đến thắng lợi hoàn toàn.

28

NGÔI SAO SÁNG BÊN BỜ BIỂN ĐÔNG

Lê Hải Lý

Làng Bàu Bính, nay thuộc là thôn 4, xã Bình Dương, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam là một dải cát trắng, chỉ cách biển khoảng 500 - 700m. Ở đây, nhân dân sống chủ yếu bằng nghề nông nhưng mỗi năm chỉ có được 1 vụ lúa nên đời sống rất bấp bênh, chủ yếu sống dựa vào khoai lang và các hoa màu phụ. Ở đây, nhân dân chỉ trồng loại cây duy nhất là dương liễu (cây phi lao) để chắn gió và lấy củi. Cuộc sống tuy muôn vàn khó khăn nhưng nhân dân nơi đây luôn giữ vững truyền thống cách mạng được hun đúc từ trong khói lửa chiến tranh.

Đầu năm 1964, ngọn lửa đồng khởi bùng lên trên khắp quê hương, xã Bình Dương cùng các xã vùng Đông Thăng Bình được giải phóng. Từ đây, vùng Đông Thăng Bình trở thành nơi cung cấp lương thực, thực phẩm cho lực lượng vũ trang tỉnh Quảng Nam, Quân khu V và cả cơ quan Khu ủy 5. Vì vậy mới có câu: “Đông Thăng Bình là vú sữa của lực lượng vũ trang Quân khu V và Quảng Nam”. Từ vùng Đông, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, hàng trăm thanh niên hăng hái lên đường gia nhập Quân giải phóng.

Từ sau Tết Mậu Thân năm 1968, trước nguy cơ thất Đại tá, Anh hùng LLVTND, nguyên Quyền Tỉnh đội trưởng Quảng

Nam.

29

bại của chiến lược “Chiến tranh cục bộ”, đế quốc Mỹ chuyển sang chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh”, lúc bấy giờ gọi nôm na là “thay màu da xác chết”. Để thực hiện chiến lược mới, đế quốc Mỹ tăng cường viện trợ vũ khí và tiền bạc để xây dựng quân ngụy thành một lực lượng chiến đấu hùng hậu, từng bước thay thế vai trò chiến đấu của quân Mỹ, tăng cường các chiến dịch đánh phá lớn hòng thay đổi tình thế, lật lại thế cờ trên chiến trường để chúng bước vào Hội nghị Pa-ri trên thế thượng phong.

Từ sau chiến dịch Mậu Thân, cả vùng Đông trở thành trọng điểm đánh phá ác liệt của địch. Phần lớn nhân dân vùng Đông bị địch tập trung vào các ấp chiến lược, đồn bốt của địch mọc lên dày đặc. Chỉ tính riêng xã Bình Dương, lính Mỹ- ngụy càn quét khắp mọi nơi, xúc dân lập ấp chiến lược mới, xe tăng, xe ủi Mỹ cày nát ruộng vườn, không còn một bóng cây. Để khống chế vùng Đông, địch đã cắm 8 chốt điểm trên đất Bình Dương.

Dưới sự lãnh đạo của Huyện ủy Thăng Bình, với khẩu hiệu “Một tấc không đi, một li không rời”, dân bám đất giữ làng, Đảng bám dân, có dân có Đảng, có dân có lực lượng (du kích), nhân dân Bàu Bính cùng du kích kiên cường trụ bám đánh địch giữ làng, giữ dân. Trong bất cứ trường hợp nguy nan nào, dù phải đương đầu chống chọi với hàng ngàn lính Mỹ ngụy, hàng trăm xe tăng, xe ủi của giặc Mỹ xâm lược, kể cả pháo hạm của Mỹ ở biển Đông, pháo ở núi Quế, Tuần Dưỡng ngày đêm gầm thét, tàn phá mảnh đất nhỏ bé ấy, đảng viên, du kích và nhân dân thôn Bàu Bính vẫn kiên cường trụ bám đánh địch, giữ vững lòng tin với cách mạng.

30

Sự kiên cường, tinh thần chiến đấu anh dũng ấy đã biến Bàu Bính trở thành “ngôi sao sáng” của vùng Đông Thăng Bình cũng như của tỉnh Quảng Nam lúc bấy giờ. Một số dân bị địch xúc tác vào ấp chiến lược, nhưng rồi bằng mọi cách trở về nơi chôn nhau cắt rốn của mình, để được sống trên quê cha đất tổ, được sống cùng cách mạng, chết cùng cách mạng.

Đặc biệt, từ năm 1971-1972, trong số hàng chục căn cứ lõm trên địa bàn tỉnh Quảng Nam chỉ còn lại duy nhất căn cứ lõm Bàu Bính hoạt động liên tục, tỏa sáng khắp vùng… là một điển hình của tỉnh Quảng Nam lúc bấy giờ.

Tháng 10/1972, tôi được Ban chỉ huy Tỉnh đội giao nhiệm vụ làm Chỉ huy trưởng Tiền phương của Tỉnh đội, đưa các tiểu đoàn 70, 72 và 74 đánh xuống vùng Đông Thăng Bình, tiêu diệt sinh lực địch, giành lại vùng giải phóng, đưa dân trở về làng cũ. Về đến Bình Dương, chúng tôi quyết định về đứng chân ở căn cứ lõm Bàu Bính. Trước mắt chúng tôi là một dải cát trắng xác xơ, cây cối làng mạc bị cày ủi. Nhà cửa thì bị chúng san phẳng. Tuy được trở về làng cũ nhưng cuộc sống nhân dân nơi đây vô cùng khốn đốn, đồng bào phải gác tạm bợ từng tấm tôn để che mưa, che nắng. Chỗ ở đã khó khăn, cái ăn cái mặt càng khốn đốn hơn. Nhân dân phải đào mót từng củ khoai còn sót lại sau những trận cày xới của địch, bắt cá, bắt ốc ở Bàu Bính để ăn qua ngày.

Những ngày đứng chân ở Bình Dương, căn cứ lõm Bàu Bính đã giúp cán bộ, chiến sỹ chúng tôi hiểu sâu hơn

31

về tinh thần chiến đấu, lòng yêu nước của nhân dân, để vững tin vào ngày thắng lợi.... Những người dân trụ bám ở Bàu Bính không những là kênh thông tin hiệu quả, giúp chúng tôi nắm được tình hình địch ở vùng Đông nói chung và địch ở xã Bình Dương nói riêng mà nhân dân còn sẵn sàng ăn khoai, ăn sắn, dành những nắm gạo được đổi bằng mồ hôi và máu mua từ vùng địch cho chúng tôi, lựa chọn những căn hầm an toàn nhất, kiên cố nhất để bộ đội làm nơi trú quân.

Tấm lòng ấy của nhân dân Bàu Bính là hiện thực sinh động của tinh thần “quân với dân như cá với nước”. Cho đến bây giờ, mỗi khi nhắc lại, anh em chúng tôi ngày ấy vẫn không khỏi bồi hồi, thầm cảm ơn tấm lòng sắt son, hết lòng vì cách mạng của nhân dân nơi đây.

Từ căn cứ lõm Bàu Bính, Tỉnh đội đã chỉ đạo các đội du kích đánh địch làm rối loạn hậu phương của chúng ở vùng Đông; là địa bàn hoạt động hiệu quả của lực lượng quân báo, giúp nắm chắc địch và có biện pháp đối phó kịp thời.

Cũng từ căn cứ lõm Bàu Bính, chúng tôi tìm cách bắt liên lạc được các xã khác của vùng Đông Thăng Bình, rồi Đông Quế Sơn, Đông Tam Kỳ, từng bước xây dựng lực lượng để đánh vào hậu phương địch, làm phá sản âm mưu phòng thủ của chúng. Căn cứ lõm Bàu Bính còn được Tỉnh đội Quảng Đà cũng như các đội công tác của Hội An, Đông Duy Xuyên chọn làm nơi đứng chân để hoạt động ở Hội An, Đông Duy Xuyên, tỉnh Quảng Đà....

Căn cứ lõm Bàu Bính còn tồn tại trước mặt quân thù

32

như chiếc gai nhọn chọc vào mắt bọn chúng. Chúng quyết nhổ cho bằng được. Đầu tháng 12/1972, dưới sự chỉ huy trực tiếp của tướng Hoàng Xuân Lãm, Tư lệnh vùng I chiến thuật, địch huy động nhiều binh chủng với sự yểm trợ tối đa của phi pháo, mở nhiều cuộc tấn công quyết liệt nhằm tiêu diệt căn cứ lõm của ta. Trước sức mạnh vượt trội của địch, Huyện ủy Thăng Bình nhận định, nếu tiếp tục trụ lại ở Bàu Bính sẽ không có lợi cho nhân dân và lực lượng vũ trang. Được lệnh của trên, ngày 25/12/19721, lực lượng vũ trang của huyện, tỉnh và nhân dân Bàu Bính tiến hành sơ tán lên xã vùng Tây của huyện Thăng Bình.

40 năm đã trôi qua, mỗi khi nhắc đến những năm tháng công tác và chiến đấu trong lòng dân Bàu Bính nói riêng và Bình Dương nói chung, tôi vẫn luôn biết ơn tấm lòng hết lòng vì Đảng, sự chở che, đùm bọc của nhân dân nơi đây. Từ đó, tôi càng thấm thía lời dạy của Bác Hồ: “Dễ trăm lần không dân cũng chịu. Khó vạn lần dân liệu cũng xong”.

1 Tuy nhiên, còn có một số ý kiến cho rằng, ta nhận lệnh và rút khỏi căn cứ vào đêm ngày 15/12/1975. Vấn đề này Ban biên tập sẽ tiếp tục nghiên cứu, xác minh để làm rõ.

33

TIỂU ĐOÀN 72 VỚI NHỮNG CHIẾN CÔNG Ở VÙNG ĐÔNG

Huỳnh Văn Hạnh

Về căn cứ lõm lấn thứ nhất

Trong chiến dịch Hè năm 1972, quân ta đang thắng lớn trên khắp chiến trường, đẩy chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của đế quốc Mỹ đến bờ vực phá sản. Nhận thấy thời cơ đã đến, Tỉnh đội Quảng Nam quyết định sử dụng đại bộ phận lực lượng của Tiểu đoàn 72 thọc sâu xuống vùng đông Thăng Bình để tiêu diệt sinh lực địch, mở rộng vùng giải phóng. Đêm ngày 26/5/1972, các đơn vị vượt Quốc lộ 1 xuống Bình Hòa (tách ra từ xã Bình Giang) qua sông Trường Giang đến vùng lõm Bình Dương trước giờ sáng.

Khi phát hiện ta đưa quân xuống vùng Đông, địch tăng cường phòng thủ, canh gác nghiêm ngặt hơn, pháo hạm đội bắn cầm canh suốt đêm nên công tác chuẩn bị chiến trường của ta gặp nhiều khó khăn. Đêm ngày 29 tháng 5 năm 1972, các đơn vị mới đồng loạt nổ súng tấn công vào các chốt điểm của địch trên địa bàn vùng Đông Thăng Bình. Tiểu đoàn 70 diệt đồn Gò Cà (Bình Dương), Tiểu đoàn 72 diệt cứ điểm Đồi Tương (Bình Đào), V15 và đội 1 đặc công Thăng Bình đánh khu đồn Hà Bình - Tân An

Nguyên Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 72, Tỉnh đội Quảng Nam.

34

(Bình Đào). Khi Tiểu đoàn 72 tiếp cận vào Đồi Tương thì bất ngờ gặp trung đội biệt kích của quận Hà Lam mới tăng cường xuống đây khi chiều. Chúng ra mai phục ngoài rừng, làm ta hy sinh 2 đồng chí, trong đó có đồng chí Mây trinh sát dẫn đường, còn thu của ta 2 khẩu súng AK. Chúng rút về đồn huênh hoang mừng chiến thắng, còn gọi pháo Tuần Dưỡng, Núi Quế bắn vào đội hình của ta. Để kịp hợp đồng giờ G chiến dịch, Ban chỉ huy Tiểu đoàn quyết định thay đổi phương án, chuyển hướng tấn công. Trận địa hỏa lực của ta có 2 khẩu cối 82mm và 1 khẩu trọng liên 12,7mm của Tiểu đoàn 74 tăng cường do đồng chí Lưu Văn Kiểu, cán bộ tham mưu trưởng tiểu đoàn trực tiếp chỉ huy. Chuyển từ hướng đông qua hướng bắc. Còn bộ binh lợi dụng địa hình, bất ngờ theo ven sông Trường Giang đột kích lên cổng chính, cho một bộ phận chốt chặn đường lui tháo chạy của địch về Trà Đóa. Đúng 01 giờ ngày 30/5, điểm chính Đồi Cà phát hỏa thì Đồi Tương đồng loạt nổ súng tấn công. Sau 30 phút quân ta diệt gọn bọn địch ở Đồi Tương, có cả trung đội biệt kích vừa mới đến cũng phải đền tội. Những tên sống sót chạy xuống sông Trường Giang núp trốn trong các nò tôm để bơi qua Bình Triều cũng bị quân ta tiêu diệt. Có một tên bị thương nhẹ vào đầu được quân ta băng bó và chỉ đường vào Trà Đóa qua Chợ Được. Khi tên này qua cầu thì bị địch bên Chợ Được tưởng là Việt cộng nên bắn chết trên cầu.

Nhận được tin ta đã làm chủ Gò Cà, bọn địch ở đồi Mong, đồi Họp (Bình Dương) đã rút chạy trong đêm. Thừa thắng xông lên, Tiểu đoàn 72 phát triển vào chiếm đồi cao

35

miếu Ông Mèo (Bình Đào), bao vây ấp Trà Đóa (Bình Đào), đánh tan trung đội nghĩa quân, bắt sống 6 tên. Đến 9 giờ cùng ngày, địch tập trung phản kích về Bình Đào hòng chiếm lại các chốt đã mất. Chúng cho một cánh xe tăng gồm 12 chiếc, từ Bình Sa qua Bình Hải theo nổng cát kéo ra đánh vào miếu Ông Mèo, nhiều đợt phản kích đều bị ta đánh bật ra. Ở hướng chợ Được, chúng cho 1 liên đoàn lính bảo an do tên thiếu tá Cự chỉ huy, đột kích qua cầu đánh chiếm chợ Trà Đóa. Thế địch đang hung hăng và địa hình ở khu chợ không có lợi cho ta, nên tiểu đoàn bí mật lui ra chiếm giữ bờ đê và bố trí một bộ phận của đại đội 2 còn lại được tăng cường hỏa lực đại liên, B41 bố trí ở xóm nhà hướng Đông trên trục đường 16 giáp với miếu Ông Mèo, có nhiệm vụ chặn địch không cho chúng lên chiếm đồi cao. Bộ binh địch vào chợ lùng sục nhưng không phát hiện được lực lượng của ta nên có phần chủ quan rồi phát triển thành 2 cánh theo 2 đường lên chiếm nổng cát. Cánh quân bên trái có hơn một trăm tên phát triển ra đến trường THPT Nguyễn Thái Bình bây giờ. Chúng không ngờ quân ta chờ sẵn, bộ đội ta đồng loạt nổ súng đẩy chúng xuống các đám ruộng rau muống, bị sụp lầy làm mục tiêu cho quân ta tiêu diệt. Bị đánh bất ngờ, không kịp trở tay nên có khoảng 40 tên bị quân ta tiêu diệt, trong đó có tên thiếu tá Cự, chỉ huy cuộc hành quân của địch. Ta thu 20 khẩu súng các loại, có 1 máy PRC25. Sau trận đánh, ta thả 3 tên nghĩa quân bắt được khi sáng, bảo nó bơi qua sông vào đồn chợ Được nói với bọn chỉ huy: “Bên này lính Việt cộng đông lắm”. Bị thua đau nên chúng gọi máy bay đến ném bom vu vơ rồi cả bộ binh, xe tăng rút lui.

36

Đến ngày 03-6-1972, nhận được tin Tiểu đoàn 70 tiến công đồn chợ Được giải phóng khu vực này. Tiểu đoàn 72 tập trung đánh địch ở thôn Phước Long, Vân Đông. Ở đây, bộ binh địch có 1 đại đội bảo an đang co cụm trên đồi thôn Vân Tiên (Bình Đào), nếu bị ta đánh mạnh chúng sẽ chạy theo đường qua cầu chợ Hương Mỹ (Bình Triều). Nắm chắc quy luật bọn địch ở đây nên tối ngày 04-6-1972, Tiểu đoàn 72 tổ chức một trận đánh theo chiến thuật tập kích, hỏa lực kết hợp bộ binh, dùng hỏa lực đẩy địch ra ngoài công sự cho bộ binh tiêu diệt. Bố trí 2 trận địa hỏa lực, trận địa thứ nhất ở hướng bắc mục tiêu trên đồi Vân Đông, cách đồi Vân Tiên 200m, gồm có 1 khẩu cối 82mm, 2 khẩu cối 60mm, 1 khẩu trọng liên 12,7mm do đồng chí Lưu Văn Kiểu - Tham mưu trưởng tiểu đoàn chỉ huy. Trận địa thứ 2 ở hướng đông, cách mục tiêu khoảng 150m, gồm 1 khẩu đại liên, 1 khẩu cối 60mm, 2 khẩu B41, do đồng chí Nguyễn Bắc, Đại đội trưởng đại đội 4 chỉ huy.

Hướng chủ yếu do đại đội 1 làm chủ công, tăng cường hỏa lực B40 do tôi - Huỳnh Văn Hạnh - Tiểu đoàn trưởng chỉ huy. Trong đêm bí mật hành quân, chiếm lĩnh trận địa trước giờ sáng. Lợi dụng mã vôi ở 2 bên đường và xóm nhà mồ côi ở sát đường, cách cầu Hương Mỹ khoảng 200m. Đội công tác Bình Đào phối hợp đi cùng với 3 mũi, có nhiệm vụ dẫn đường, khảo sát mục tiêu của địch để hướng dẫn bộ đội triển khai. Riêng đồng chí Trần Hoạt - Bí thư Đảng ủy kiêm đội trưởng đội công tác đi cùng mũi bộ binh, đề phòng gặp dân, động viên nhân dân yên tâm không để lộ. Đúng 5 giờ 30 phút, thấy rõ bọn địch trên đồi Vân Tiên, tiểu đoàn ra

37

lệnh cho hỏa lực nổ súng. Bị tấn công bất ngờ với hỏa lực mạnh, địch rút chạy theo đường ra cầu Hương Mỹ. Chờ chúng ra đến mã vôi, cách 5 mét, bộ đội ta chặn đầu thi nhau nhả đạn. Bị cú đánh bọc hậu bất ngờ, hàng chục tên địch phải phơi xác trên cánh đồng ruộng. Số còn lại chạy về cầu Hương Mỹ thì bộ đội ta bắn tỉa từng tên rơi xuống sông Trường Giang. Sau đó, pháo của địch ở Tuần Dưỡng, núi Quế bắn chi viện cho bọn địch ở đây. Bộ đội ta tiêu diệt gần hết đại đội bảo an. Quân ta thu dọn chiến trường và lui về đứng chân ở thôn Phước Long. Chiều hôm đó, địch đưa 2 xe GMC xuống đậu gần cầu Hương Mỹ để chở hết xác chết của chúng.

Về phía ta, qua 9 ngày đêm chiến đấu ở vùng đông, lực lượng hao mòn, đạn dược đã cạn, chủ yếu thu của địch để đánh địch. Phía sau không tiếp tế kịp, đạn chống tăng chỉ còn 1 đến 2 quả. Tỉnh đội quyết định không cho bộ đội trở lại vùng lõm Bình Dương vì ở đây địch sẽ tập trung buộc ta phải đánh phản kích, gây ác liệt trong dân. Các đơn vị chuyển hướng qua sông Trường Giang đánh chiếm Bình Sa, kéo địch về đây đối phó, tạo điều kiện cho lực lượng vũ trang huyện giữ vững căn cứ lõm Bình Dương. Đêm ngày 7 tháng 6, các tiểu đoàn của tỉnh mở đường trở về vùng giải phóng, dứt chiến ở vùng đông.

Kết thúc chiến dịch hè, các đơn vị của tỉnh về hậu cứ củng cố huấn luyện, bổ sung quân số, vũ khí. Trung tuần tháng 7 năm 1972, Quân khu giao nhiệm vụ cho Quảng Nam tập trung các tiểu đoàn vào khu Tiên Phước. Cán bộ các đơn vị khẩn trương chuẩn bị chiến trường. Nhưng đến

38

cuối tháng 7, Quân khu thay đổi ý định tác chiến nên các tiểu đoàn của tỉnh gấp rút quay ra khu vực ngã ba Vinh Huy, xã Bình Trị, huyện Thăng Bình, phối hợp chiến đấu với chủ lực trong chiến dịch Thu mà trọng điểm là căn cứ Cấm Dơi và quận lỵ Quế Sơn.

Về căn cứ lõm lần thứ hai

Hoàn thành thắng lợi nhiệm vụ tác chiến hợp đồng với Sư đoàn 711, ngày 21 tháng 8 năm 1972, Quân khu ra lệnh cho Tỉnh đội Quảng Nam tập trung lực lượng mở lại cánh đông Thăng Bình. Đêm 22 tháng 8 năm 1972, các Tiểu đoàn 70, 72, 74 và sở chỉ huy tiền phương của tỉnh vượt quốc lộ 1 xuống Bình Sa, đánh chiếm các thôn Châu Khê đến Bình Trúc. Trong ngày, địch đưa xe tăng và bộ binh đánh xuống Bình Sa nhưng đều bị quân ta đánh bật ra. Tối ngày 23 tháng 8, quân ta vượt sông Trường Giang (gần chợ Bến Đá) qua Bình Hải ra Bình Đào, bọn địch ở đồn Hiệp Hương phát hiện, đưa quân ra mai phục. Thấy lực lượng ta quá đông, chúng không dám nổ súng, chạy về đồn gọi pháo bắn vào đội hình của ta làm cho Tiểu đoàn 72 hy sinh 1 đồng chí trợ lý chính trị tại đồng ruộng thôn Phước An, được đơn vị chôn cất tại chỗ để kịp thời gian hành quân đến vùng lõm Bình Dương trước giờ sáng.

Để đối phó với ta, vùng giáp ranh giữa Bình Dương và Bình Đào, địch đã đề phòng xây dựng một hàng rào kẽm gai có 5 lớp từ ngoài biển vào sông Trường Giang. Bên phía Bình Dương, chúng còn bố trí chông, mìn dày đặc, nếu đi sai đường dễ bỏ xác lại đây. Trong khi đó, bộ đội ta, nhất

39

là Tiểu đoàn 72 phải hành quân nhiều ngày liền, chưa được nghỉ ngơi nên nhiều đồng chí đi phía sau vừa đi vừa ngủ. Để đảm bảo yếu tố bí mật của cuộc hành quân, Ban chỉ huy tiểu đoàn liên tục kiểm tra, nhắc nhở trên đường ra Bình Dương, vậy mà còn để lại trên đất Bình Đào 2 đồng chí. Trong đó có đồng chí Kiểm mới 16 tuổi, quê ở Bình Dương, làm liên lạc cho đơn vị. Khi tỉnh giấc biết mình còn ở trong vùng địch liền gấp khẩu súng AK khoác áo bên ngoài để che khẩu súng rồi đi ra biển lẫn lộn trong dân kéo lưới ven bờ. Lên đến thôn 6, Bình Dương thì đồng chí gặp lại đơn vị. Còn một đồng chí quê miền Bắc, vai mang vỏ đạn B41 và khẩu súng AK tựa vào gốc cây ngủ ngon lành, bọn lính nghĩa quân Bình Đào đến bắt, đồng chí không chịu đầu hàng, bị chúng bắn chết tại chỗ. Về đến Bình Dương, cán bộ khẩn trương đi chuẩn bị chiến trường, theo dõi nắm địch, đơn vị tranh thủ củng cố ổn định tổ chức.

Đêm ngày 27 tháng 8 năm 1972, Tiểu đoàn 70 và 72 được Tiểu đoàn 74 chi viện hỏa lực, đồng loạt nổ súng tấn công. Tiểu đoàn 70 tiêu diệt cứ điểm gò Cà (Bình Dương), Tiểu đoàn 72 đánh chốt Mù U (Bình Giang) và chốt giữ Núi Rướng (Bình Phục). Quá trình hành quân chiến đấu diễn ra phức tạp, đường hành quân xa, lại còn tổ chức vượt sông Trường Giang nên tiểu đoàn giao nhiệm vụ cho đại đội 2 do đồng chí Mai Đình Vân, chính trị viên phó tiểu đoàn trực tiếp chỉ huy được vượt sông trước để có thời gian chuẩn bị công sự. Còn tiểu đoàn nắm đại đội 1 chủ công dứt điểm Mù U để tạo bàn đạp mở ra. Khi quân ta vào tiếp cận chốt điểm thì gặp địch mai phục nhưng do ta sớm phát hiện nên

40

không có đồng chí nào thương vong. Tuy để lộ nhưng đồng chí Huỳnh Văn Hạnh, tiểu đoàn trưởng trực tiếp chỉ huy động viên anh em bình tĩnh, lợi dụng thổ cao để tránh đạn trong đồn bắn ra. Thời gian địch phản công cũng là lúc trinh sát của ta tranh thủ vào được bên trong để gài xong 2 quả mìn ĐH10 phá rào, mở cửa cho kịp giờ G của chiến dịch nổ ra.

Đúng 1 giờ sáng, điểm Gò Cà phát hỏa và điểm Mù U đồng thời nổ súng tấn công. Trận địa hỏa lực của ta như cối 82mm, trọng liên 12,7mm bắn cấp tập vào đồn Mù U với độ chính xác cao. Sau 30 phút, trận địa hỏa lực chuyển hướng cho bộ binh xuất kích đánh chiếm vào bên trong, chia cắt địch ra để tiêu diệt. Chỉ trong một thời gian ngắn, ta đã làm chủ trận địa và tổ chức lực lượng chốt giữ. Sáng ra, địch từ Hà Lam kéo xuống, chợ Bà kéo vào, kết hợp cả phi pháo và xe tăng để hòng chiếm lại Mù U. Ở hướng núi Rướng, do công tác chuẩn bị chưa chu đáo nên đại đội 2 bị địch đánh bật ra, hy sinh một số đồng chí. Cả ngày hôm đó, ta quần lộn chiến đấu với địch rất ác liệt. Bộ đội ta kiên cường, dũng cảm trụ bám, lợi dụng hố sâu và từng rãnh khoai che khuất, đợi địch vào rất gần bất ngờ nổ súng tấn công, đánh giáp lá cà với địch, tiêu diệt nhiều tên, thu được nhiều súng, trong đó có 1 khẩu đại liên. Đến 3 giờ chiều, địch tiếp tục phản công bằng phi pháo để bộ binh và xe tăng rút lui thì đồng chí Phạm Thị Vân, chiến sĩ thông tin bị thương vào mắt. Tối ngày 28 tháng 8, có lệnh của Tiểu đoàn 72 thu quân lui về căn cứ lõm Bình Dương để nhận nhiệm vụ tiếp theo.

41

Bốn tháng trụ bám căn cứ lõm Bình Dương

Nhớ lại những tháng chiến đấu ở vùng lõm Bình Dương đơn vị ta không quên trận đánh xe tăng trên Nổng Dân ở thôn 5, giáp với xã Duy Nghĩa (Duy Xuyên). Trước đó cấp trên cho biết, địch thay đổi chiến thuật lợi dụng giờ trưa quân ta mất cảnh giác, chúng đổ quân ở trong đánh ra, ở ngoài có xe tăng đánh vào. Biết được âm mưu của địch, tiểu đoàn ra lệnh cho bộ đội và dân quân du kích đang tham gia chiến đấu, giữ vững công sự, đợi máy bay trực thăng xuống thấp mới đồng loạt nổ súng bắn lên, làm cho chúng không thể đổ quân. Ta bố trí lực lượng cơ động chống tăng do đồng chí Phạm Văn Hiếu phụ trách sẵn sàng chờ đợi.

Trước đây, nhiều lần xe tăng địch đột kích đánh ta chủ yếu từ hướng nam và hướng tây do ở đây có địa hình thuận lợi cho chúng. Lần này, chúng dùng 15 chiếc xe tăng đột kích hướng đông bắc, từ xã Duy Nghĩa đánh chiếm Nổng Dân hòng tiêu diệt tiểu đoàn bộ binh của ta đang đứng chân ở đó.

Đến 10 giờ trưa, bộ binh địch không thực hiện được ý định nên chúng cho xe tăng giăng hàng ngang tấn công lên chiếm Nổng Dân. Trên Nổng Dân, về hướng Bắc đã bố trí một bộ phận của đại đội 4 do đồng chí Lê Công Lớp, chính trị viên trưởng đại đội trực tiếp chỉ huy, hỏa lực gồm có 1 khẩu B41 của đồng chí Đặng Văn Duyên và 1 khẩu trọng liên 12,7mm. Còn ở hướng nam, ta bố trí lực lượng của đại đội 4 còn lại do đồng chí Bắc, đại đội trưởng chỉ huy. Lúc này tiểu đoàn tăng cường đội cơ động chống tăng lên Nổng Dân, do đồng chí Trịnh Ngọc Ái - Tiểu đoàn phó phụ trách. Khi xe tăng vào gần, bộ phận đồng chí Ái bắn 3 quả B41

42

không trúng mục tiêu nên xe tăng địch đã nhanh chóng chiếm được Nổng Dân. Đồng chí Ái cho giao liên nhanh chóng chạy xuống báo cáo với Ban chỉ huy Tiểu đoàn. Nhận thấy, nếu để địch chiếm được Nổng Dân thì rất nguy hiểm, nên lúc đó đồng chí Huỳnh Văn Hạnh, Tiểu đoàn trưởng quyết định rời hầm chỉ huy dẫn đồng chí Tiến mang theo cây B40 nhanh chóng lên chiếm nổng. Gần đến đỉnh đồi, phát hiện ngay chiếc xe M141, đối diện với ta cách 50m lệnh cho đồng chí Tiến nổ súng. Chiếc xe bốc cháy, đạn trong xe nổ tung, số xe còn lại buộc phải lùi ra. Giờ phút đó còn nhiều người bên dưới còn lo âu thì đồng chí Hạnh đứng trước đầu xe đang cháy, phả hơi nóng hừng hực chào mừng chiến thắng để cho mọi người yên tâm rồi cùng anh em đại đội 4 đang bám giữ trận địa đến kiểm tra chiếc xe bị cháy. Thì ra chiếc xe này trước đó đã bị đồng chí Duyên ở bên trái bắn trúng gần đuôi bị thương nằm đó.

Khi trận đánh đang diễn ra quyết liệt thì đồng chí Hoàng Hồng Khanh, Trung đội trưởng thông tin chạy lên báo cáo, địch chuẩn bị cho máy bay vào ném bom, nên tiểu đoàn lệnh cho các đại đội giữ vững trận địa, sẵn sàng đánh trả nếu địch tiếp tục phản kích, còn tiểu đoàn bộ nhanh chóng phân tán về các đại đội. Máy bay địch vào thả bom hơn 1 tiếng đồng hồ, dằm nát khu vực tiểu đoàn bộ. Thành tích bắn cháy chiếc xe tăng trên Nổng Dân thuộc về đồng chí Duyên và đồng chí Tiến, được nhận “dũng sĩ đánh xe cơ giới”.

Hoàn thành nhiệm vụ ở cánh đông, lực lượng của tỉnh gồm Tiểu đoàn 70, 74 và bộ phận tiền phương của tỉnh lui

43

về căn cứ. Nhiệm vụ của Tiểu đoàn 72 được tăng cường hỏa lực của Tiểu đoàn 74 cùng với đại đội V15 của huyện Thăng Bình, có nhiệm vụ trụ bám vùng lõm Bình Dương trong thời gian 4 tháng để đánh địch chiếm đất, giữ dân. Tỉnh đội phân công đồng chí Kim Sơn - Tham mưu trưởng Tỉnh đội Quảng Nam và đồng chí Chủ nhiệm Chính trị của tỉnh trực tiếp chỉ huy. Giờ đây, vùng lõm Bình Dương trở thành chiến trường vô cùng ác liệt của những tháng cuối năm 1972. Ban đêm, pháo hạm đội bắn vào cầm canh, ban ngày xe tăng và bộ binh địch chạy quanh rìa làng, nếu thấy ta sơ hở là chúng đột kích vào chiếm đất, giành dân. Không tái chiếm được, địch dùng đến máy bay B57 rải thảm xuống vùng lõm Bình Dương. Trong trận ném bom vào lúc 7 giờ sáng, một ngày cuối năm 1972 đã chết 93 người, trong đó có 5 đồng chí bộ đội của Tiểu đoàn 74 tăng cường đương ngồi trên ụ pháo phòng không.

Rút khỏi căn cứ

Lúc 15 giờ, ngày 25/12/1972, Đảng ủy cánh Đông Thăng Bình nhận được bức điện khẩn của Tỉnh ủy Quảng Nam, nội dung bức điện “Đêm nay Tiểu đoàn 72, lực lượng cánh đông, nhân dân Bình Dương rút khỏi căn cứ lõm Bàu Bính, về đứng chân ở xã Phú Diên, Phú Hương, Quế Sơn”. Bức điện đó do đồng chí Hoàng Minh Thắng, Bí thư Tỉnh ủy và đồng chí Nguyễn Hoán, Tỉnh đội trưởng ký.

Lúc đó, nhiều đồng chí lãnh đạo địa phương lo không biết đưa dân ra có được không, vì địch đã bao quanh trên đất liền, trong sông và ngoài biển. Cuối cùng thống nhất mở đường vượt sông Trường Giang ở đoạn thôn 1 giáp với thôn

44

2 Bình Dương, nơi đó tuy có đồi Hợp, đồi Bang địch đã tái chiếm nhưng chúng sơ hở, ta có thể đi vào kẻ giữa hai đồi.

Đến 4 giờ chiều hôm đó, Tiểu đoàn 72 cử 1 tổ trinh sát gồm 3 đồng chí trang bị súng AK và B40, ngụy trang thật tốt, luồn qua kẻ hở của 2 đồn địch vào sông bắn cho được 1 đến 2 chiếc hải thuyền để mở đường. Sau 1 giờ đồng hồ, nghe nổ 2 quả B40 của tổ trinh sát và sau đó có 1 đồng chí chạy về báo. Kết quả bắn được một chiếc và địch đã kéo hết về Hội An. Thắng lợi bước đầu làm cho mọi người đều phấn khởi. Nhưng trước khi rút khỏi căn cứ có bàn đến chuyện tuyệt đối phải giữ bí mật nên có để lại 6 đồng chí bộ đội của tiểu đoàn 72 và 6 đồng chí du kích xã Bình Dương tiếp tục trụ bám bắn tỉa để kìm chân địch lại. Việc tổ chức cho gần 2 ngàn người vượt sông được chuẩn bị chu đáo. Phương tiện qua sông bằng thuyền nan vát vai của dân vớt rong, sức chở chỉ được 5 người nên ưu tiên cho ông già, phụ nữ và trẻ em, còn bộ đội qua một lần được 30 người, nằm dưới nước một tay vịn thuyền một tay bơi nên qua sông rất nhanh. Tiểu đoàn 72 qua trước, đi trước mở đường, tiếp đến đơn vị V15, hai đội phẫu cứu thương của huyện, của tỉnh, một số đồng chí ở các cơ quan dân chính Đảng, rồi mới đến nhân dân ở các xã, đội công tác đi kiểm tra qua sông sau cùng.

Đến 12 giờ đêm, ta lên đến đường quốc lộ 1A, đoạn ngoài chợ Mộc Bài - trong Bà Rén. Từ đó, các đơn vị và nhân dân nhanh chóng vượt qua đường đến Phú Diên trước giờ sáng. Đến 5 giờ sáng ngày 26 tháng 12 năm 1972, thấy không thể lên kịp, địch sẽ phát hiện nên cho số người đi sau

45

kể cả bộ đội, lui lại tạm trú ở xóm nhà hoang xã Xuyên Tân, phía Bắc chợ Bà. Ở đó một ngày, đến tối hôm sau, Tiểu đoàn 72 cho người xuống đưa lên được an toàn. Còn 12 đồng chí được phân công ở lại, sau 2 ngày mới rời khỏi vùng lõm Bàu Bính - Bình Dương về vùng giải phóng.

Việc đưa dân lên vùng giải phóng đã đáp ứng nguyện vọng của nhân dân nhưng đối với bọn địch, nhất là tên Đăng, Quận trưởng Thăng Bình là một thất bại nặng nề. Tên Đăng tức điên người, la ó trong máy và thi hành kỷ luật một số sĩ quan của chúng, vì để cho cộng sản dẫn đi cả ngàn người dân mà không biết.

Những bài học kinh nghiệm

Căn cứ lõm Bàu Bính - Bình Dương là cây gai trong con mắt của bọn địch ở quận lỵ Hà Lam và ở tỉnh đường Quảng Tín nên chúng tập trung binh lực về đây để nhổ cho bằng được. Nhổ không được mà còn liên tục bị tổn thất, nên bọn lính trước đây có câu “Đi Bình Dương có đi không về”. Binh sĩ của địch không muốn đến Bình Dương, có đến cũng không muốn vào vì quá sợ hãi.

Ta muốn xây dựng được căn cứ lõm Bàu Bính, thì ngay ban đầu phải xác định cuộc chiến tranh nhân dân lâu dài, gian khổ và khó khăn ác liệt, phải biết kết hợp trên nhiều mặt: quân sự, chính trị và binh vận.

Quân sự, ta chọn được địa hình như căn cứ lõm Bàu Bính là ít có, nơi đó có nhiều thổ cao che khuất, có mối liên quan ra bên ngoài, với các thôn, các xã lân cận, cơ động chiến đấu, giấu quân được thuận lợi. Ngược lại gây không ít

46

khó khăn cho địch, tính sát thương của bom đạn vào đây rất hạn chế, việc cơ động của xe tăng rất khó khăn.

Về chính trị tư tưởng, hầu hết cán bộ, chiến sĩ, dân quân du kích trụ bám ở vùng lõm Báu Bính rất kiên cường, chịu đựng gian khổ khó khăn, sống chết kề bên nhưng họ vẫn tin ở thắng lợi ngày mai.

Việc hoạt động của cán bộ và đội công tác ở vùng lõm Bàu Bính trong những năm tháng nói trên rất căng thẳng. Ban ngày họ trụ bám ở căn cứ lõm để chiến đấu với địch. Ban đêm, họ đột nhập vào các khu dồn dân để hoạt động, chủ yếu tuyên truyền chủ trương chính sách của Đảng và Mặt trận cho dân biết. Khi có thời cơ, người dân trong các khu dồn tự đứng lên phá ấp, diệt tề để trở về làng cũ làm ăn. Tháng 5 năm 1972, nghe tin bộ đội của ta đã về ở vùng lõm Bàu Bính, thì không những người dân ở khu dồn mà kể cả bà con ở Đà Nẵng - Tam Kỳ kéo về đây ngày càng đông. Vì họ tin tưởng ở cách mạng, tin ở Bác Hồ.

Số người ta đưa lên vùng giải phóng trong năm 1972, bước đầu có khó khăn gian khổ, nhưng dần dần đã ổn định, đến năm 1975, sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, số gia đình đó lại về quê cũ. Kết quả đó, thể hiện niềm tin “Có dân là có tất cả, mất dân là mất tất cả” của Đảng ta.

47

CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH, MỘT THỜI CHIẾN ĐẤU

Nguyễn Thế Nhí

Cuối năm 1971, đầu năm 1972, Tiểu đoàn 70 đang thực hiện nhiệm vụ đánh địch lấn chiếm phía Tây huyện Quế Sơn và Thăng Bình, Tiên Phước thì nhận được lệnh của Bộ Chỉ huy Quân sự tỉnh ngừng hoạt động, khẩn trương cho đơn vị rút về căn cứ ổn định tổ chức, chuẩn bị cho cán bộ, chiến sỹ đầy đủ mọi mặt để hành quân xuống vùng Đông Thăng Bình đánh địch, hỗ trợ phong trào quần chúng nổi dậy phá ấp, diệt ác ôn, mở rộng vùng giải phóng, đưa dân về làng cũ.

Sau khi nhận nhiệm vụ, Tiểu đoàn tiến hành họp Đảng ủy mở rộng, quán triệt nhiệm vụ, phân tích tình hình khó khăn và thuận lợi, đề ra phương hướng, nhiệm vụ cụ thể cho từng đơn vị và hạ quyết tâm lãnh đạo đơn vị hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao.

Sau cuộc họp Đảng ủy, Tiểu đoàn tiến hành họp cán bộ, chiến sỹ toàn tiểu đoàn để quán triệt nhiệm vụ và triển khai các mặt công tác. Trước trận đánh mới, cán bộ, chiến sỹ rất phấn khởi, hào hứng, nhất là các cán bộ, chiến sỹ người vùng Đông Thăng Bình. Đây là dịp để trở về giải phóng quê hương, giải phóng đồng bào. Nhiều đồng chí bị

Nguyên Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 70 Tỉnh đội Quảng Nam.

48

ốm, bị thương được bố trí ở lại hậu cứ nhưng vẫn hăng hái nhiều lần lên Ban chỉ huy Tiểu đoàn đề nghị được đi chiến đấu lần này.

Chiều ngày 14/5/1972, đơn vị hành quân xuống căn cứ Bàu Bính, thôn 4 Bình Dương.

Qua hai ngày quan sát địa hình, quy luật hoạt động của địch tại xã Bình Dương, đơn vị trinh sát nhận thấy: Địch thường xuyên xuất hiện tại khu vực này gồm có Tiểu đoàn 113 Bảo an, 2 tiểu đoàn biệt động quân D21 và D37, ngoài ra còn có lực lượng thuộc Sư đoàn 3 ngụy với xe tăng, máy bay vũ trang, máy bay B57 sẵn sàng hỗ trợ khi bị ta tấn công. Ngoài ra còn có các trận địa pháo yểm trợ như trận địa Hà Lam, Tuần Dưỡng, Núi Quế, Cẩm Hà và pháo từ Hạm đội 7 của Mỹ ở biển Đông cũng sẵn sàng chi viện. Lực lượng trụ bám tại căn cứ lõm Bàu Bính gồm cán bộ huyện, tỉnh, đội công tác các xã Bình Dương, Bình Giang, Bình Đào, Bình Sa, Bình Hải và du kích xã Bình Dương với khoảng 70 đồng chí, dân trụ bám tại căn cứ khoảng 20 hộ.

Lực lượng Tiểu đoàn 70 xuống vùng Đông lần này với tổng quân số là 167 đồng chí, gồm 3 đại đội bộ binh, 1 đại đội trợ chiến, 1 trung đội trinh sát. Ngoài ra, tiểu đoàn còn được Tỉnh đội tăng cường 1 trung đội thông tin, 1 trung đội vận tải, quân số cầm súng trực tiếp là 107 đồng chí.

Qua nghiên cứu địa hình và quy luật hoạt động của địch, Ban chỉ huy Tiểu đoàn hạ quyết tâm nổ súng vào tối 16/5/1972, để tiêu diệt điểm Đồi Cà, giải phóng dân trong khu dồn. Tiểu đoàn sử dụng Đại đội 1 đánh vào hướng chủ

49

yếu, Đại đội 2 phụ trách hướng thứ yếu, Đại đội 3 dùng 2 tiểu đội có trang bị B40, tăng cường cho du kích địa phương đánh đồi Họp thôn 1 và đồi Ông Ước thôn 3, số còn lại làm lực lượng dự bị cho trận đánh.

Thời gian nổ súng là 0 giờ, ngày 17/5/19721, do điểm Đồi Cà phát lệnh. 21 giờ ngày 16/5, hướng chủ yếu và hỏa lực bắt đầu xuất phát. Riêng hai điểm đồi Họp và đồi Ông Ước do địa phương tổ chức chỉ huy. Đến 23 giờ, hướng chủ yếu của Đại đội 1 và thứ yếu của Đại đội 2 và hỏa lực đã áp sát mục tiêu, triển khai đội hình, mở hàng rào. Đúng 0 giờ ngày 17/5 đã triển khai xong chờ giờ nổ súng. Gần đến giờ G, từng phút trôi qua chầm chậm trong sự hồi hộp của cả trận địa, bất ngờ có cơ sở báo ra địch tăng cường cho điểm thêm một đại đội bảo an. Tôi, Tiểu đoàn trưởng trực tiếp bò đến từng vị trí để nhắc nhở anh em, mãi đến 0 giờ 10 phút, lệnh nổ súng mới được phát ra. Tiếng mìn phá hàng rào ở điểm Đồi Cà trở thành hiệu lệnh chung cho cả mặt trận. Cùng lúc, hỏa lực của ta bắn cấp tập, áp đảo hoàn toàn. Sau phút đầu bị đánh bất ngờ, địch tập trung quân, lợi dụng giao thông hào và công sự chống trả quyết liệt, mặt khác, chúng gọi pháo từ Hà Lam, Tuần Dưỡng bắn chi viện. Tên thiếu tá, Quận trưởng Thăng Bình qua điện thoại đã an ủi, động viên lực lượng địch trong điểm cố gắng kháng cự, chúng sẽ sớm chi viện. Trận chiến đấu giữa ta và địch kéo dài hơn 3

1 Về thời gian diễn ra trận đánh này còn có ý kiến khác nhau. Theo đồng chí Huỳnh Văn Hạnh, nguyên Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 72 thì thời gian nổ súng là ngày 29-5-1972, căn cứ theo trí nhớ và tài liệu lưu trữ của Tỉnh đội Quảng Nam. Trong đó, Tiểu đoàn 70 tấn công đồi Gò Cà (Bình Dương), Tiểu đoàn 72 tiêu diệt cứ điểm Đồi Tương (Bình Đào). Về vấn đề này, Ban biên tập sẽ tiếp tục nghiên cứu, xác minh.

50

tiếng đồng hồ mới kết thúc. Ta tiêu diệt hoàn toàn chốt điểm, giải phóng hơn 800 dân trong khu dồn thôn 2 Bình Dương trở về làng cũ.

Đến 4 giờ sáng ngày 17/5/1972, ta đã làm chủ hoàn toàn đồi Cà và phá tan ấp chiến lược của địch tại thôn 2. Trong trận này, ta đã tiêu diệt tại chỗ 21 tên, bắt sống 1 tên, thu toàn bộ quân trang, vũ khí, trong đó có 01 cối 81, 2 cối 60, 01 đại liên, 2 máy bộ đàm, ta bị thương nhẹ 3 đồng chí.

Ở hướng đồi Họp thôn 1 và đồi Ông Ước thôn 3, chỉ huy trận đánh báo về sở chỉ huy Tiểu đoàn lúc 4 giờ 30 phút đã tiêu diệt và giải phóng hoàn toàn. Hai điểm trên do mất liên lạc với các đồn xung quanh nên các trận địa pháo của địch chỉ bắn vu vơ cầm canh. 5 giờ sáng ngày 17/5/1972, tiểu đoàn để lại một bộ phận của Đại đội 3 ở lại cùng địa phương hướng dẫn nhân dân về lại làng cũ, làm hầm bí mật để tránh phi pháo. Còn đại bộ phận tiểu đoàn tiếp tục truy kích địch chạy về hướng Bình Đào. Khi vừa đến cầu Đen thôn 6, một tình huống bất ngờ xuất hiện khi ta phát hiện đồi Đối vẫn đang có địch. Tôi quyết định cho hỏa lực bắn cấp tập và lệnh cho bộ binh ta xuất kích bao vây. Vừa thấy quân ta xuất hiện, địch đã bỏ chạy khỏi đồn. Đến 8 giờ sáng ngày 17/5, ta đã làm chủ hoàn toàn đồi Đối.

Sau khi mất Bình Dương, địch tổ chức lực lượng phản kích rất mạnh nên Tiểu đoàn nhanh chóng chuyển sang nhiệm vụ chống phản kích. Từ ngày 17 đến 20/5/1972, Tiểu đoàn 70 đã ngăn chặn hàng chục đợt tấn công của địch, góp phần giữ vững vùng vừa giải phóng.

51

Để tăng cường lực lượng giữ vững căn cứ lõm Bàu Bính, Ban chỉ huy Tiểu đoàn 70 đề nghị Tỉnh đội điều Tiểu đoàn 72 xuống hỗ trợ phong trào quần chúng của Bình Dương và các xã vùng Đông. Đề nghị trên đã được Ban Chỉ huy Tỉnh đội đồng ý. Từ ngày 10/6/1972, Tiểu đoàn 70 tiếp tục đánh địch phản kích ở các xã Bình Hải. Đầu tháng 7 năm 1972, Tiểu đoàn 70 được lệnh rút về khu vực giáp ranh giữa Thăng Bình - Quế Sơn để củng cố lực lượng và tham gia chiến dịch giải phóng Cấm Dơi - Quế Sơn.

Sau khi hoàn thành nhiệm vụ tác chiến trên địa bàn phía Tây huyện Thăng Bình, Quế Sơn trong các tháng 7 và 8/1972, để phục vụ cho việc đẩy nhanh ký kết Hiệp định Pa-ri vào đầu năm 1973, từ tháng 9/1972, Tỉnh ủy Quảng Nam, Tỉnh đội Quảng Nam chủ trương chỉ đạo các đơn vị vũ trang tăng cường đánh địch mở rộng vùng giải phóng. Tiểu đoàn 70 tiếp tục được giao nhiệm vụ tiến xuống vùng Đông Thăng Bình, đánh địch mở rộng địa bàn xã Bình Dương, Bình Đào, Bình Sa, Bình Hải để tạo thế liên hoàn ở vùng Đông Thăng Bình. Trung tuần tháng 9/1972, Tiểu đoàn 70 tổ chức hành quân xuống vùng Đông, đến 23 giờ, đơn vị đã đến căn cứ lõm Bàu Bính và triển khai đội hình đóng quân, sẵn sàng đánh địch từ nổng Ra lùng sục. Do trời mưa nước lớn nên công tác trinh sát trận địa và kiểm tra mục tiêu rất khó khăn, phải đi lại nhiều lần, nhiều đêm mới xong. Tối ngày 19/9/1972, Tiểu đoàn mới đưa được quân áp sát mục tiêu đồi Cà thôn 2. Đến 02 giờ sáng ngày 20/9/1972, đơn vị được lệnh nổ súng. Sau tiếng nổ xé trời của quả bộc phá điểm hỏa, hàng chục mét rào căn cứ địch

52

bị xé toang, bộ binh xung phong vào chốt điểm chiếm lĩnh trận địa. Địch từ trong điểm bắn trả quyết liệt và gọi pháo từ Hà Lam chi viện bắn cấp tập vào trận địa. Với quyết tâm “đánh nhanh rút gọn”, bộ đội ta sử dụng B40, B41, thủ pháo đánh áp đảo từ đầu, làm 5 tên địch chết tại chỗ, bọn sống sót phải bỏ chạy. Đến 4 giờ sáng ngày 20/9, ta đã làm chủ chốt đồi Cà và tiếp tục tảo trừ, thu được 4 súng, trong đó có 1 cối 60.

Ở hướng nổng Ông Họp thôn 1 và nổng Ông Ước thôn 3, nghe tiếng súng quân ta đánh đồn gò Cà, địch hoảng sợ chạy tán loạn. Sáng ra, Tiểu đoàn đã làm chủ và triển khai đội hình đánh địch phản kích. Hai ngày căng thẳng trôi qua nhưng địch chủ yếu sử dụng phi pháo từ Hà Lam, Núi Quế, Cẩm Hà bắn cầm canh vào những điểm mà chúng nghi ngờ ta ém quân, tuyệt nhiên không thấy lực lượng bộ binh phản kích.

Những ngày cuối tháng 9/1972, trời mưa không ngớt, kéo dài nhiều ngày liền, nước lớn làm cho hầm hố bị sạt lở nặng, ta phải đào đi đào lại nhiều lần. Nhất là việc vận chuyển lương thực, đạn dược từ căn cứ chi viện cho lực lượng vũ trang và gần 400 dân trụ bám tại căn cứ lõm Bàu Bính gặp muôn vàn khó khăn. Sau hơn 1 tháng trụ lại ở căn cứ lõm, hậu cần đơn vị gần như bị cạn kiệt, lương thực gần hết, nơi ở của dân trụ bám bị nước lụt ngập nặng. Trước tình hình đó, để bảo toàn lực lượng phục vụ cho cuộc chiến đấu còn lâu dài, Quân khu và Tỉnh đội chỉ thị cho Tiểu đoàn 70 rút về hậu cứ huấn luyện, chuẩn bị nhận nhiệm vụ mới, đồng thời phối hợp với lực lượng địa phương đưa dân

53

lên căn cứ cách mạng xã Bình Phú, phía Tây huyện Thăng Bình.

Những chiến công của Tiểu đoàn 70 trong những năm tháng chiến đấu ở vùng Đông Thăng Bình luôn gắn liền với căn cứ lõm Bàu Bính. Trong những năm tháng gian khổ, ác liệt ấy, cán bộ, chiến sỹ Tiểu đoàn đã nhận được sự giúp đỡ quên mình của cán bộ và nhân dân vùng căn cứ lõm. Chính sự chấp nhận hy sinh, kiên cường trụ bám của nhân dân nơi đây đã tiếp thêm sức mạnh để Tiểu đoàn 70 hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ được giao, góp phần vào thắng lợi chung của lực lượng vũ trang tỉnh trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, đi đến giải phóng quê hương, thống nhất nước nhà.

54

CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH- CĂN CỨ GIỮA LÒNG DÂN

Trần Anh Vũ

Trong suốt cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Thăng Bình là một trong những trọng điểm đánh phá ác liệt của địch, nhất là thời kỳ từ sau Tết Mậu Thân 1968 đến cuối năm 1972. Trong thời gian này, mặc dù Mỹ- ngụy đã đẩy cường độ chiến tranh lên đến đỉnh điểm, với nhiều thủ đoạn đánh phá mới như ném bom rải thảm, dùng xe cày ủi nhà cửa, vườn tược, tăng cường phi pháo từ hạm đội và các trận địa pháo xung quanh nhưng vẫn không thể khuất phục được nhân dân các xã vùng Đông.

Từ thực tiễn của cuộc chiến tranh, việc xây dựng căn cứ địa trở thành một nhu cầu bức thiết, quyết định đến sự tồn tại và phát triển của phong trào cách mạng. Ở Quảng Nam nói chung và Thăng Bình nói riêng, việc hình thành các căn cứ bắt đầu từ ngay sau khi địch đưa quân vào tiếp quản địa bàn, thành lập chính quyền cấp xã sau Hiệp định Giơ-ne-vơ và kéo dài cho đến khi cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước thắng lợi. Trong đó, các căn cứ phát huy giá trị lên mức cao nhất trong hai thời kỳ chính, thời kỳ hoạt động bí mật (1955-1959) và thời kỳ địch tiến hành chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” (1969-1973).

Nguyên Tỉnh ủy viên, Chính trị viên phó Tỉnh đội Quảng Nam, nguyên Bí thư Huyện ủy Thăng Bình.

55

Trong đó, căn cứ tồn tại lâu nhất và có vai trò quan trọng nhất đối với phong trào cách mạng vùng Đông Thăng Bình là căn cứ Bàu Bính, thuộc thôn 4, thôn 5 xã Bình Dương. Sở dĩ căn cứ Bàu Bính tồn tại lâu dài và phát huy giá trị bắt nguồn từ hai nhân tố chính:

1- Lòng dân Bình Dương:

Vấn đề xây dựng thế trận lòng dân là vấn đề cốt tử, quyết định đến sự tồn tại của căn cứ. Nằm trên địa bàn các xã vùng Đông Thăng Bình, tương tự như các địa phương khác, nhân dân Bình Dương vốn có truyền thống yêu nước và cách mạng. Sống trên một khu vực có điều kiện tự nhiên khắc nghiệt, nhân dân luôn đoàn kết, giúp đỡ nhau trong cuộc sống cũng như trong đấu tranh chống áp bức, bóc lột. Điểm nổi bật và khác biệt so với các địa phương khác là ở Bình Dương, trong suốt hai cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đều không có một tôn giáo hay đảng phái phản động nào hoạt động ở đây nên nội bộ nhân dân rất thanh khiết. Hơn nữa, ở Bình Dương, số người “lầm đường lạc lối” nhận làm tay sai cho địch cũng có nhưng rất ít và đều bị nhân dân tìm cách phân hóa nên mức độ đánh phá của địch bị hạn chế, cơ sở cách mạng ít tổn thất, ngược lại, một số người hoạt động cho địch được ta tìm cách cảm hóa, giáo dục, lôi kéo để trở thành những bình phong, tích cực giúp đỡ cho phong trào cách mạng địa phương.

Trong những năm tháng khó khăn, ác liệt nhất của cuộc chiến tranh, phần lớn nhân dân bị địch xúc tát vào các khu dồn để kèm kẹp, đàn áp, dụ dỗ, mua chuộc, cài cắm

56

gián điệp. Một bộ phận nhân dân không chịu nổi sự đàn áp của địch đã phải chạy đi nơi khác. Thế nhưng nhân dân vẫn một lòng, một dạ hướng về cách mạng, giữ bí mật tuyệt đối. Từ trong khu dồn, những cơ sở hợp pháp, những người dân có cảm tình với cách mạng không sợ hy sinh, đòn roi của kẻ thù tìm cách thu thập tin tức, nhất là thông tin về các cuộc càn quét, đánh phá của địch để chuyển ra cho cách mạng. Bà con còn móc nối để mua lương thực, thực phẩm rồi chuyển qua Xuyên Tân (Duy Xuyên), Phú Phong (Quế Sơn) để đưa về căn cứ. Bà con Bình Dương ở Đà Nẵng, Tam Kỳ, Hà Lam đã quyên góp tiền gửi về ủng hộ cho căn cứ.

Với quyết tâm “Một tấc không đi, một ly không rời”, số bà con còn ở lại, mặc dù phải sống dưới mưa bom bão đạn của quân thù nhưng nhân dân không hề nao núng, kiên trì trụ bám cùng du kích, phối hợp cùng với du kích để đánh địch, bảo vệ căn cứ, bảo vệ quê hương.

2- Về địa thế:

Yếu tố “địa lợi” ở khu vực Bàu Bính được hình thành từ lịch sử xa xưa của vùng đất này. Ngay buổi đầu đặt chân lên vùng đất Bình Dương, các thế hệ tiền nhân đã phải đổ mồ hôi, công sức để cải tạo vùng đất hoang sơ này thành những thổ đất phì nhiêu để trồng trọt, chăn nuôi. Không chỉ nhân dân khu vực Bàu Bính mà nhân dân các thôn 1, 2, 3 đều ra đây khai hoang, canh tác. Những bờ thổ được đắp lên như những bờ đê, tạo nên thế liên hoàn sâu rộng, từ thôn 4, thôn 5 Bình Dương đến giáp với các xã Xuyên Thọ, Xuyên Phước (Duy Xuyên).

57

Ngoài ra, lợi thế của khu vực Bàu Bính còn đến từ những điều kiện cụ thể của lịch sử. Trong thời kỳ này, Bàu Bính là vùng giáp ranh giữa hai huyện Duy Xuyên (tỉnh Quảng Nam) và Thăng Bình (tỉnh Quảng Tín), nên địch rất mất cảnh giác, đùn đẩy trách nhiệm cho nhau.

Bàu Bính còn gần với hai xã trắng dân của huyện Duy Xuyên là Duy Nghĩa và Duy Hải, lại không có đồn bốt địch nên du kích có thể trụ bám; khi địch càn quét, ta có thể tạm thời rút lui về đây để bảo toàn lực lượng.

Cùng với lòng dân luôn hướng về cách mạng, địa thế liên hoàn, gắn kết ở Bàu Bính, Bình Dương cũng là một trong những nhân tố hàng đầu quyết định đến sự tồn tại lâu dài và phát huy giá trị to lớn của căn cứ Bàu Bính.

Bên cạnh những yếu tố về “địa lợi”, “nhân hòa”, sự hình thành và phát triển của căn cứ Bàu Bính còn gắn liền với vai trò của các đồng chí lãnh đạo Huyện ủy Thăng Bình trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng ở đây. Thực hiện phương châm 4 bám “Đảng bám dân, dân bám đất, du kích bám đánh địch, trên bám dưới”, các đồng chí lãnh đạo, các lực lượng vũ trang của tỉnh, huyện về đây hoạt động đều có trách nhiệm theo dõi tình hình, cùng địa phương xây dựng kế hoạch, phương án phòng chống địch từ xa, tuyệt đối giữ bí mật, kể cả việc ăn ở, đi lại, sinh hoạt không để sơ hở để địch phát hiện. Ngoài ra, lực lượng vũ trang tỉnh, huyện sát cánh cùng du kích xã, nhân dân trụ bám xây dựng thế trận bố phòng vững chắc. Ngoài ra, lực lượng đứng chân tại căn cứ cũng nghiêm túc thực hiện chủ trương “tránh biến khu

58

vực căn cứ thành chiến trường”. Vì đây là chỗ dựa, là nơi đứng chân để xâm nhập vào các khu dồn, nắm dân, lãnh đạo nhân dân diệt ác phá kèm, nổi dậy đấu tranh về lại làng cũ.

Qua thực tiễn cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, căn cứ Bàu Bính là một minh chứng hùng hồn cho lòng yêu nước, tinh thần đấu tranh bất khuất, kiên cường của nhân dân Bình Dương, bởi đây là sản phẩm của cuộc chiến tranh nhân dân chính nghĩa, được sinh ra từ nhân dân và tồn tại trong nhân dân.

Hôm nay, trên con đường đổi mới, vấn đề giữ vững lòng dân, xây dựng mối quan hệ gắn bó giữa Đảng với nhân dân vẫn còn nguyên tính thời sự. Với truyền thống đấu tranh bất khuất, một lòng một dạ theo Đảng làm cách mạng, nhân dân Bình Dương đã và đang vươn lên mạnh mẽ, quyết tâm xây dựng quê hương giàu đẹp, xứng đáng với mảnh đất đã 3 lần được tuyên dương anh hùng.

Lê Minh Chiếnghi theo lời kể của đồng chí Trần Anh Vũ

59

CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH – VỮNG VÀNG NƠI ĐẦU SÓNG NGỌN

GIÓ

Trần Hồng Anh*

Chiến tranh đã đi qua hơn 37 năm, nhưng trong lòng tôi không thể quên những ngày mưa bom bão đạn, không thể quên cái tàn khốc, ác liệt, sự hủy diệt của cuộc chiến tranh. Nhưng với ý chí và nghị lực phi thường, lòng dũng cảm, sự hi sinh cao cả của đồng bào, đồng chí, chúng ta đã đánh thắng đế quốc Mĩ và bè lũ tay sai, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Trên chiến trường Thăng Bình, tôi và những đồng đội đã tham gia chiến đấu trên khắp chiến trường vùng Tây, vùng Đông, vùng Trung trong sự đùm bọc, che chở của nhân dân. Câu hỏi luôn đau đáu trong lòng tôi suốt nhiều năm qua là “Vì sao căn cứ lõm Bàu Bính chỉ hơn 2km2, nằm trọn giữa lòng kẻ thù, bom đạn ngày đêm cày xới vẫn trụ vững suốt hai năm. Phải chăng đó là phép màu. Hay đó là biểu tượng cho lòng yêu nước, lòng căm thù giặc sâu sắc với một ý chí và nghị lực vững vàng, là một niềm tin tất thắng vào sự nghiệp cách mạng của nhân dân nơi đây ?”.

Căn cứ lõm Bàu Bính thôn 4 Bình Dương là biểu hiện * Nguyên Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy, Chỉ huy trưởng Huyện

đội Thăng Bình.

60

của nghệ thuật chiến tranh nhân dân, của thế trận lòng dân, hình thái “da báo” giữa ta và địch, sự kết hợp nhuần nhuyễn “hai chân ba mũi giáp công” trong thời kỳ kháng chiến chống Mĩ, cứu nước, dưới sự lãnh đạo của Đảng bộ huyện Thăng Bình.

Trên mảnh đất Thăng Bình vào những năm 1969/ 1972, Mỹ- ngụy tiến hành ráo riết, liên tục kế hoạch “Bình định nông thôn”. Kế hoạch của Mỹ- ngụy được tiến hành từng đợt theo các bước: Bình định cấp tốc, bình định đặc biệt, bình định nước rút, bình định bổ túc. Chúng cho đây là chiếc chìa khóa của chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh”. Chúng tập trung lực lượng một trung đoàn lính cộng hòa thuộc Sư đoàn 2 ngụy, các tiểu đoàn biệt động 37, 39, 21, các tiểu đoàn địa phương quân 113, 115 và 2 đại đội địa phương quân ở quận lỵ Thăng Bình, các trung đội nghĩa quân, biệt chính, quân biệt lập mụ Đợi, cộng với quân Mĩ ở núi Hương Quế, quân Nam Triều Tiên. Chúng huy động cả hải lục không quân, bọn tề ngụy ác ôn gián điệp, bọn Phượng Hoàng cùng với pháo binh, xe tăng, xe ủi, máy bay, ngày đêm liên tục đánh phá ác liệt vào các xã vùng Đông. Nhân dân bị xúc tác vào các khu dồn, đồn bốt, hủy diệt triệt phá môi trường sống, tiến hành thanh lọc, khủng bố trắng, tách dân ra khỏi Đảng, nhằm tiêu diệt lực lượng vũ trang và cơ sở cách mạng, gây ra biết bao nhiêu nợ máu trên đất Thăng Bình và cả vùng Đông nói riêng. Điển hình như vụ ngày 13/11/1969, bọn lính Nam Triều Tiên càn quét vào xóm Phan Lam thôn 1 Bình Dương, bắt người già, phụ nữ, trẻ em lùa 74 người ra trảng Trầm rồi dùng mìn claymo và

61

súng bắn chết 73 người, chỉ còn một em bé con bà Phan Thị Bồn, nằm bú dưới bụng mẹ thoát chết. Ở thôn 4 Bình Dương, chúng giết hại 54 người tại vườn nhà ông Đặng Tri. Trong một trận càn, chúng đã giết hại 127 người. Đó là một tội ác mà trời không dung, đất không tha.

Trong những ngày tháng ấy, lực lượng vũ trang của huyện, tỉnh gồm Tiểu đoàn 70, 72, 74, các đơn vị R20, V25 Quảng Đà, Đại đội 15, C9, đội 1, đội 2, công pháo, cùng với du kích các xã đã hình thành những thế trận bám đánh quyết liệt với địch, phát động phong trào “Thề quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Ban ngày chống càn, ban đêm đánh tập kích, phục kích ở các xã Bình Giang, Bình Dương, Bình Đào, tiêu diệt hàng trăm tên địch, phá hủy, bắn cháy hàng chục xe tăng, xe bọc thép và nhiều phương tiện chiến tranh.

Đến tháng 5/1970, vùng Đông Thăng Bình chỉ còn lại xã Bình Dương, một phần xã Bình Giang, Bình Hòa; các thôn Phường Củi, Tân An, Hà Bình xã Bình Đào. Đến tháng 6/1970, địch tập trung lực lượng tiến hành kế hoạch bình định các địa phương trên.

Riêng nhân dân Bình Dương, ngày hôm trước địch xúc đi Hương An, Chợ Được, miếu Ông Mèo, quận lỵ Thăng Bình thì ngày hôm sau họ lại trở về với mảnh đất riêng của mình, với mớ khoai, ít lon gạo, ít muối, vài viên thuốc để giúp cho cách mạng, cho những người bám trụ. Nhân dân nhắc nhở nhau:

Đói lòng ăn nửa củ lang (khoai)Còn hơn ở trại tập trung khu dồn

62

Ta về ta ở vườn taÔm cây cột cháy cũng là thơm danh

Thời kì này, Thăng Bình được gắn cái tên là một huyện 4Đ (Đói, đau, đường, địch), gây biết bao nhiêu khó khăn tổn thất cho cán bộ, lực lượng vũ trang và nhân dân Thăng Bình. Đây là thử thách to lớn đối với vai trò lãnh đạo Huyện ủy, của Đảng bộ, thử thách lòng trung thành của cán bộ lực lượng vũ trang và mỗi con người với Đảng, với cách mạng.

Trong thời gian này, địch đã sử dụng 9 tiểu đoàn Mĩ, 2 tiểu đoàn Nam Triều Tiên, 3 tiểu đoàn Biệt động quân 37, 39, 21, trung đoàn 5 Sư đoàn 2 ngụy, 2 tiểu đoàn địa phương quân 113, 115 và các lực lượng nghĩa quân, địa phương quân, biệt chính ở quận lị Thăng Bình và 130 xe tăng, xe bọc thép, 40 xe ủi, hàng trăm máy bay các loại, chúng đổ các thiết bị quân sự, trận địa pháo 105 ly tại Bàu Gộc thôn 5 Bình Dương, lập sở chỉ huy chung cả quân Mĩ, quân ngụy của vùng 1 chiến thuật, Chuẩn tướng Ngô Quang Trưởng cùng chỉ huy Lữ đoàn 196 của Mĩ chỉ huy chung. Chúng tập trung đánh pháo cày ủi liên tục nhiều tháng liền. Đến đầu tháng 12 năm 1970, chúng đã bình định xã Bình Đào, cán bộ, đảng viên du kích dạt ra thôn 4, thôn 5 Bình Dương, thành lập đội công tác vùng giải phóng. Lúc này chỉ còn lại một phần của Bình Giang, Bình Hòa, Bình Dương không còn dân do địch xúc tác dân tập trung ở khu dồn và một số chạy ra Đà Nẵng, dân còn trụ bám lại rất ít, tạo ra một vùng trắng từ Bình Dương đến Bình Nam và cả vùng

63

Đông.

Trước tình hình đó, Ban Thường vụ Huyện ủy Thăng Bình triệu tập cuộc họp ở thôn 4 Bình Dương gồm có các đồng chí : Nguyễn Đức Bốn- Bí thư Huyện ủy ở cánh tây xuống chủ trì, đồng chí Phan Thanh Toán- Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy, Chính trị viên Huyện đội, đồng chí Nguyễn Sinh- Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy, Huyện đội trưởng, đồng chí Trần Ngộ - Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy, Bí thư xã Bình Dương, đồng chí Nguyễn Đình Tờn – Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy- Bí thư Đảng ủy xã Bình Hòa, phụ trách xã Bình Giang, đồng chí Trịnh Minh Đức- Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy, Trưởng ban Đấu tranh chính trị.

Trong cuộc họp, các đồng chí Thường vụ Huyện ủy nhận định đánh giá tình hình, trong thời gian đến địch sẽ tập trung đánh phá ác liệt hơn, cày ủi trắng, xúc tác dân đi nơi khác, để đánh bật và tiêu diệt lực lượng ta.

Địch sẽ tiến hành lập đồn bốt trước ở Bình Giang, Bình Hòa, Bình Dương, sau đó sẽ lần lượt đưa dân các nơi về lại thành lập khu dồn. Các đảng bộ, chi bộ chuẩn bị tư tưởng cho cán bộ, đảng viên, có những phương án, kế hoạch chiến đấu cụ thể; củng cố lực lượng chính trị, xây dựng cơ sở từ bên ngoài, đưa về hoạt động từng khu dồn; củng cố, bổ sung con người vào các đơn vị bộ đội của huyện để đủ sức tác chiến đánh địch, thành lập đội công tác các xã để đối phó với kế hoạch bình định của địch.

Nếu địch bình định lập đồn bốt ở Bình Giang, Bình

64

Hòa, Bình Dương, chúng ta tập trung lực lượng giữ thôn 5, thôn 4 Bình Dương nhằm tạo thế liên hoàn một vùng đệm giữa Duy Hải, Xuyên Thọ, Duy Nghĩa, bên tây sông Trường Giang là vùng lõm thôn 3 Duy Thành (Xuyên Tân), giao cho xã Bình Dương chuẩn bị các điều kiện để thành lập căn cứ lõm.

Giao cho Ban Chỉ huy Huyện đội điều đơn vị đội 1, đội 2 từ cánh Tây xuống cùng với V15 trợ chiến, cùng du kích các xã chiến đấu đánh địch bảo vệ vùng giải phóng ; điều chỉnh lực lượng hỗ trợ cho các đội công tác các xã vào các khu dồn xây dựng cơ sở, diệt ác phá thế kìm kẹp của địch.

Trong cuộc họp, Huyện ủy đã quyết định thành lập Đảng ủy cánh Đông gồm các đồng chí :

- Đồng chí Nguyễn Đức Bốn, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Bí thư Huyện ủy làm Bí thư. Đến tháng 6 năm 1971, đồng chí Nguyễn Đức Tân- Phó Bí thư Huyện ủy thay đồng chí Bốn.

- Đồng chí Phan Thanh Toán, Ủy viên Thường vụ Huyện ủy, Chính trị viên Huyện đội làm Ủy viên.

- Đồng chí Trần Ngộ, Ủy viên Thường vụ Huyện ủy, Bí thư xã Bình Dương làm Ủy viên.

- Đồng chí Trịnh Minh Đức, Ủy viên Thường vụ Huyện ủy, Trưởng ban Đấu tranh chính trị làm Ủy viên.

- Đồng chí Ngô Thanh Dũng, Phó Ban Dân vận Tỉnh

65

ủy làm Ủy viên.

Đến cuối tháng 12 năm 1970, sau cuộc họp Hội nghị Tỉnh ủy mở rộng, Huyện ủy Thăng Bình có chủ trương: “Ra sức củng cố phát triển lực lượng, động viên nhân dân trụ bám giữ làng đẩy mạnh phong trào du kích chiến tranh, chống bình định giữ dân diệt kẹp, giành dân xây dựng vùng giải phóng, xây dựng căn cứ hậu phương vững mạnh song song với việc xây dựng căn cứ phía trước “căn cứ lõm” tạo thành một thế liên hoàn, quyết không để mất thêm đất, thêm dân, đồng thời phát triển cơ sở cách mạng trong vùng địch tạm kiểm soát”.

Vào đầu tháng 01 năm 1971, địch tập trung lực lượng càn quét, bình định được các xã còn lại như xã Bình Dương, địch lập 6 chốt điểm, đồi Ông Tài, đồi Ông Cà, đồi Ông Mong, đồi Ông Ban, đồi Ông Họp, đồi Ông Đối và ba khu dồn dân, đồi Cà, đồi Họp, đồi Mong Bình Dương còn lại thôn 4 và một phần thôn 5, cán bộ bộ đội du kích các xã và các đội công tác tập trung vào thôn 4 Bình Dương xây dựng hình thành tuyến phòng thủ, đánh địch bảo tồn lực lượng.

Ở Bình Giang, Bình Hòa, địch lập đồn bốt và khu dồn ở gò Voi, dốc Gọn, chợ Bà, trường Đôi, quán Cấp, Mù U, cán bộ đảng viên du kích Bình Giang qua ở thôn 4 Bình Dương, xã Bình Hòa ra ở lõm Xuyên Tân thuộc thôn 3 xã Duy Thành, từ đó hình thành hai đội công tác của hai xã Bình Giang và Bình Hòa.

Căn cứ lõm thôn 4 Bình Dương hình thành.

66

Đến cuối tháng 01 năm 1971, địch tập trung thực hiện kế hoạch bình định cấp tốc, bình định đặc biệt, lập được 22 chốt điểm, 16 khu dồn, ở các xã vùng Đông Thăng Bình, gây ra tổn thất to lớn cho lực lượng của ta về người và của. Từ một Đảng bộ cơ sở có hàng trăm đảng viên chỉ còn lại một chi bộ, cán bộ thôn, xã từ 50 - 70 người chỉ còn lại một đội công tác, du kích xã từ 1- 3 trung đội chỉ còn lại tiểu đội, có xã không còn du kích, nhiều xã không xây dựng và liên lạc được với cơ sở cách mạng, tạo ra thôn trắng, xã trắng cơ sở.

Lực lượng vũ trang của huyện qua chiến đấu tổn thất, không có thanh niên bổ sung, quân số đại đội chỉ còn 35- 40 đồng chí, nhưng đau ốm, thương tật, mất sức chiến đấu hết một nửa, có đơn vị chỉ còn phiên hiệu và bộ khung chỉ huy như đội 2 công binh trợ chiến, cùng với đó là tình trạng thiếu lương thực, thực phẩm, quân tư trang, đạn dược, thuốc men y tế.

Đầu tháng 02 năm 1971, Huyện ủy quyết định thành lập căn cứ lõm thôn 4 Bình Dương, xây dựng nơi đây thành chỗ dựa để củng cố và phát triển lực lượng cách mạng, xây dựng cơ sở, xây dựng lòng tin nhân dân vùng địch tạm chiếm, tạo thế và lực tiếp tục chiến đấu bảo vệ thành quả cách mạng. Cũng từ đây, các lực lượng tỉnh, huyện hành quân tác chiến đánh sâu trong lòng địch, các đội công tác diệt ác phá lỏng thế kèm kẹp của địch.

Các yếu tố hình thành căn cứ lõm thôn 4 Bình

67

Dương.

Một là: Căn cứ lõm thôn 4 Bình Dương có diện tích hơn 2km2 nhưng có sự liên hoàn. Phía đông có vùng giải phóng xã Duy Hải, phía bắc có xã Duy Nghĩa, Xuyên Thọ có 30 hộ dân trụ bám tạo ra một vùng rộng từ 5 - 7km2, qua sông có lõm Xuyên Tân (thôn 3 Duy Thành), là nơi có truyền thống cách mạng.

Hai là: Do địa hình là các đồi cát có độ cao tự nhiên, bờ thổ bao bọc chung quanh căn cứ lõm còn nguyên trạng, từ đồi Ông Dân giáp Duy Nghĩa, đến đồi Bà Hơn vào chợ Bàu Bính, từ con đê xây dựng thời chống Pháp giữa thôn 5 xã Xuyên Thọ và thôn 4 xã Bình Dương vào đến nỗng bà Sanh và đường đất đỏ từ thôn 2 Bình Dương ra thôn 4, tạo thế liên hoàn trong bố trí lực lượng phòng thủ và tấn công, địa hình bên ngoài căn cứ có những trảng cát trắng dễ bố phòng và đánh địch.

Bên trong căn cứ có bờ thổ cao liên hoàn, cây cối còn rậm rạp, đó là điều kiện thuận lợi để ta xây dựng giao thông hào, công sự chiến đấu, hầm tránh phi pháo, công sự mật, dễ bố trí nơi ăn ở, sẵn sàng chiến đấu của các lực lượng, bên trong còn có các bàu nước, hố bom là môi trường sống cho cá, rau muống, các loài chim sinh sống, là nguồn thực phẩm tại chỗ của căn cứ.

Ba là: Vùng giáp ranh giữa hai tỉnh Quảng Nam và Quảng Tín của địch, phía Cẩm Hà có đồn lính Nam Triều Tiên và hải quân thuộc ngụy quyền Quảng Nam quản lí.

68

Ở Bình Dương, tuy quân địch đóng chỉ cách căn cứ 1km nhưng chúng không dám càn quét, đánh phá đến khu vực Duy Hải, Duy Nghĩa, Xuyên Thọ, do đây không phải là vùng chúng quản lý và sợ giáp mặt quân Nam Triều Tiên và quân ở Cửa Đại. Địch chỉ có thể càn quét đánh phá khi có sự cho phép của chỉ huy vùng 1 chiến thuật. Vì vậy, đây là địa bàn địch có nhiều sơ hở, tạo điều kiện thuận lợi để ta xây dựng căn cứ lõm thôn 4 Bình Dương.

Bố trí lực lượng bên trong căn cứ.

Về lãnh đạo: Huyện ủy thành lập Đảng ủy cánh Đông do đồng chí Phó Bí thư Huyện ủy Nguyễn Đức Tân phụ trách; các đồng chí trong Ban Thường vụ Huyện ủy, Huyện ủy viên cùng đội ngũ cán bộ tỉnh, huyện gồm binh vận, giao vận, đấu tranh chính trị, lương thực, tài mậu, nông hội, phụ nữ, thanh niên và bệnh xá quân dân y.

Lực lượng của tỉnh: Các tiểu đoàn 70, 72, 74 và cán bộ Ban Chỉ huy Tỉnh đội, luân phiên thay nhau xuống tác chiến ở căn cứ lõm.

Huyện đội Thăng Bình: Có Ban chỉ huy phía trước do đồng chí Phan Thanh Toán, Ủy viên Thường vụ, Chính trị viên Huyện đội phụ trách, có các đồng chí chỉ huy Huyện đội; cán bộ, chiến sĩ phục vụ có các bộ phận: chính trị, tác huấn, hậu cần, thông tin, trinh sát, công binh, quân giới, đại đội V15, đơn vị đội 1, đội 2, trợ chiến.

Cán bộ, du kích, đội công tác các xã: Bình Giang, Bình Triều, Bình Sa, Bình Dương, Bình Đào, Bình Hải,

69

Bình Nam.

Về nhân dân: Trong thời gian đầu, chỉ có vài ba hộ, sau khi căn cứ được xây dựng ổn định và liên lạc được cơ sở các nơi: Đà Nẵng, Hà Lam, Hương An và từ đường dây Mộc Bài xuống Xuyên Tân về thôn 4 Bình Dương, nhất là ở các khu dồn ngoài địa bàn xã, thì nhân dân lần lượt kéo về căn cứ. Đến tháng 12 năm 1972, có khoảng 300 hộ với hơn 1.400 nhân khẩu, khi đưa lên Bình Phú, Bình Tân, còn gần 200 hộ, số còn lại bị địch đưa vào khu dồn và chạy đi nơi khác.

Việc bố phòng phòng thủ ở căn cứ lõm: Hệ thống phòng thủ ở căn cứ được xây dựng kiên cố. Bên ngoài, ta cài chông, mìn hình thành những bãi cố định. Ngoài ra còn có các phòng tuyến giao thông hào, công sự chiến đấu. Duy trì một lực lượng sẵn sàng chiến đấu đánh địch theo từng vị trí, đồng thời quy định việc ăn, ở, đi lại, sinh hoạt thường ngày của nhân dân, cán bộ, du kích, bộ đội rất nghiêm ngặt, tự giác với phương châm “đi không dấu vết, nấu không khói, nói không tiếng”.

Sự đoàn kết quân dân: Tình thương bao la của những người mẹ, người chị, người em ở căn cứ lõm được thể hiện qua từng hạt muối, con cá, cộng rau, củ khoai, hạt gạo. Lúc ốm đau, cán bộ, du kích đều chăm sóc, nuôi nấng chu đáo, tiêu biểu như mẹ Thọ, mẹ Nghiệp, mẹ Sanh, mẹ Hơn, mẹ Cẩm, chị Ba Nhân và nhiều người mẹ, người chị khác.

Căn cứ Lõm ngày ấy không bị cô lập dù kẻ thù bao vây, phong tỏa. Chúng ta vẫn còn có sự tiếp sức của nhân

70

dân và cơ sở cách mạng ở vùng địch tạm chiếm, dù ở các khu dồn trại tập trung, làm ăn ở nơi khác, cũng một lòng ủng hộ, tiếp sức cả vật chất lẫn tinh thần và luôn hướng về căn cứ lõm, gửi gắm niềm tin vào ngày toàn thắng. Chính nhân dân đã góp phần tạo nên sức mạnh tổng hợp cho ý chí, nghị lực và quyết tâm chiến đấu, bảo vệ căn cứ lõm của cán bộ, bộ đội, du kích, một biểu tượng sáng ngời cho tình cảm “quân dân như cá với nước”.

Cuộc sống ngày ấy muôn vàn khó khăn thiếu thốn, thử thách, đói cơm, lạt muối thường xuyên, nguồn tiếp tế lương thực chủ yếu là mua và huy động trong dân vùng địch tạm chiếm, qua đường dây từ Mộc Bài về lõm Xuyên Tân và các đơn vị bộ đội, đội công tác, du kích các xã lấy từ các cơ sở, các khu dồn cung cấp. Những lon gạo, hạt muối ấy có lúc phải đổi bằng xương, bằng máu và sự hy sinh của quân dân mới có được. Ngoài ra, nơi đây còn được thiên nhiên ban tặng nguồn nước tự nhiên từ các hố bom, bàu, hồ, làm nên những bữa cơm với rau muống, cá rô, cá diếc, cá tràu, làm ấm lòng quân dân căn cứ.

Nhớ đến những ngày ấy là nhớ đến những viên ký ninh làm đắng miệng, khô môi người chiến sĩ, từng miếng cơm cháy của chị nuôi quân. Những điều tưởng chừng đơn giản ấy đã tạo nên sức mạnh to lớn để quân và dân căn cứ lõm trụ bám, kiên quyết đánh thắng kẻ thù. Căn cứ lõm Bàu Bính trở thành một điểm sáng của lòng tin, lòng tự hào của nhân dân xã Bình Dương và nhân dân huyện Thăng Bình với Đảng, với cách mạng.

71

Khi căn cứ lõm Bàu Bính hình thành, thì kẻ địch hoảng sợ, muốn ngăn chặn, phá tan cái mầm móng hiểm họa ấy. Từ Bình Đào đến Bình Nam, chúng dựng lên một hàng rào từ Đồi Tương ra đến Đồi Tư Mai (Tân An). Hàng rào hỗn hợp ấy gồm gai xương rồng, tre cây, kẽm gai, chông, các loại mìn, lựu đạn, pháo sáng nhưng không ngăn được sự hoạt động của lực lượng vũ trang huyện, tỉnh và các đội công tác vào các xã phía Nam.

Đối với kẻ thù, căn cứ lõm Bàu Bính, như cây gai đâm vào con mắt của chúng. Chúng đã tập trung mọi lực lượng cả quân chủ lực, quân địa phương, xe tăng, máy bay, pháo binh với hàng trăm cuộc càn quét đánh phá lớn nhỏ, đánh phá cả ngày và đêm nhằm triệt phá, giải tỏa căn cứ. Chúng thả hàng ngàn tấn bom đạn đủ loại để hủy diệt căn cứ, bom chồng lên bom, pháo chồng lên pháo, mỗi mét vuông đất phải gánh chịu hàng trăm ký bom đạn nhưng vẫn không đánh bại được ý chí của quân và dân ta. “Lửa thử vàng, gian nan thử sức”, kẻ thù đánh phá ác liệt và xảo huyệt bao nhiêu thì lòng quyết tâm và ý chí đánh giặc, bảo vệ căn cứ càng vững bấy nhiêu.

Vào những ngày cuối tháng 3/1971, Tiểu đoàn địa phương quân 113 cùng quân hải thuyền, có sự chi viện của hàng chục chiếc xe tăng đổ bộ vào căn cứ từ hai hướng: gần nỗng bà Sanh và trảng cát thôn 5 Xuyên Thọ và Duy Nghĩa. Vừa mờ sáng, chúng đã tập kích vào căn cứ, trúng vào các bãi mìn, chông cài sẵn, đơn vị đội I phối hợp cùng du kích Bình Giang, Bình Triều, đơn vị V15 cùng du kích Bình

72

Dương, chặn đánh quyết liệt diệt 30 tên và bắn cháy 2 xe tăng, buộc địch phải phản kích để dùng máy bay HU1A chở xác chết.

Vào đầu tháng 5/1971, dưới cái nắng chói chang của mùa hè, trung đội du kích xã Bình Dương phục kích ở thôn 5, gần Bàu Gộc, nổ súng diệt gọn 1 tiểu đội nghĩa quân từ Đồi Mong ra, thu hai súng AR15. Vào một buổi chiều cuối tháng 5, có 1 chiếc máy bay trực thăng (ta hay gọi là tàu rọ) quần sát căn cứ, đồng chí Bùi Quang Dũng, xã đội Bình Dương nổ súng bắn rơi tại chỗ. Chiến công nối tiếp chiến công, cũng từ căn cứ Lõm du kích và đội công tác các xã Bình Dương, Bình Đào, Bình Giang, Bình Triều, Bình Hải, Bình Nam với sự hỗ trợ của bộ đội huyện tấn công vào các khu dồn, xây dựng cơ sở cách mạng, diệt nhiều tên ác ôn, phá lỏng thế kèm kẹp của địch. Bọn hội đồng các xã cánh đông hoang mang, lo sợ, ban ngày làm việc tại trụ sở xã, ban đêm vào các đồn bốt để ngủ, không dám về nhà và không ngủ tại các khu dồn.

Cơ sở cách mạng các xã được xây dựng phát triển, có nơi phát triển được đảng viên đơn tuyến và cấp ủy chi bộ như Bình Dương, Bình Hải. Một số xã lấy được thanh niên từ các khu dồn ra bổ sung cho các đơn vị tỉnh, huyện.

Cũng từ căn cứ lõm, các tiểu đoàn 70, 72, 74 về đứng chân để đánh địch trong chiến dịch Xuân Hè năm 1972. Ngày 29/5, các đơn vị đồng loạt nổ súng tiến công địch, tiểu đoàn 70 diệt đồn Gò Cà (Bình Dương), tiểu đoàn 72 diệt đồn Đồi Tương (Bình Đào), đại đội V15 và đội 1 đặc

73

công, công pháo đánh khu dồn Hà Bình, Tân An, đưa dân về làng cũ. Đêm ngày 03/6, tiểu đoàn 70 đánh chiếm Chợ Được (Bình Triều). Ngày hôm sau, tiểu đoàn địa phương quân 115 phản kích, có một chi đoàn xe tăng, pháo binh từ Tuần Dưỡng, núi Hương Quế, Hà Lam chi viện, tiểu đoàn 70 đánh phản kích diệt gọn 1 đại đội tại Trà Đóa (Bình Đào). Tên thiếu tá, tiểu đoàn trưởng đền tội, ta thu 34 súng, du kích Bình Dương bao vây bứt rút đồi Họp, đồi Mong.

Căn cứ lõm là nơi tập kết các đơn vị từ vùng Tây xuống vùng Đông của tỉnh, huyện để hành quân mở chiến dịch Hè Thu năm 1972. Ngày 20/8/1972, các đơn vị 70, 72, 74 đánh các chốt điểm Bình Đào, Cây Mâm (Bình Sa), V15 đánh đồi 30, đội 1 đánh đồi Ông Hóa và Đồng Trì (Bình Hải). Sáng ngày 23 tháng 8, tiểu đoàn 70, 72, 74, V15, đội 1 phục kích từ Đồng Trì đến Hiệp Hưng (Bình Hải), đánh tiêu diệt gọn đại đội địa phương quân của tiểu đoàn 113, bắn cháy 1 xe tăng. Lần lượt những ngày sau, các đơn vị tiếp tục tác chiến theo hiệp đồng như tiểu đoàn 70 đánh chốt điểm Đồi Cà, tiểu đoàn 72 diệt chốt điểm Mù U, đại đội V15 bao vây và đánh dứt điểm Đồi Tương, địch hoảng sợ bỏ chạy, ta diệt 15 tên, thu 28 súng và 1 cối 60mm. Kết thúc chiến dịch, ta tiêu diệt hành trăm tên địch, bắn cháy 1 xe tăng, thu 53 súng các loại.

Sau chiến dịch Hè Thu, địch bắt đầu tập trung đánh phá quyết liệt vào căn cứ lõm Bàu Bính. Chúng sử dụng 2 tiểu đoàn cộng hòa của Trung đoàn 5 Sư đoàn 2 ngụy, 2 tiểu đoàn địa phương quân 113, 115, 2 đại đội địa phương

74

quân quận lị Thăng Bình, phối hợp với quân địa phương từ Hội An và quân hải thuyền từ Cửa Đại, có một chi đoàn xe tăng, pháo binh, máy bay chi viện, dưới sự chỉ huy trực tiếp của tướng Hoàng Xuân Lãm, Tư lệnh vùng I chiến thuật, tập trung càn quét, đánh phá liên tục vào căn cứ lõm.

Ta bố trí lực lượng hiện có ở căn cứ, chủ công là đại đội V15, đội 1 và tiểu đoàn 72 cùng du kích các xã liên tục bám đánh địch, diệt hàng trăm tên và bắn cháy hàng chục xe tăng, giữ vững căn cứ. Tuy nhiên, bên cạnh những chiến thắng vang dội, ta cũng gặp những tổn thất, hy sinh to lớn như: Vào đầu tháng 9/1972, khoảng 13 giờ, hàng chục xe tăng và tiểu đoàn lính cộng hòa, từ phía Duy Hải đánh thẳng vào Đồi Dân, nơi ta không bố trí lực lượng. Từ tình hình chiến trường, tiểu đoàn 72 phải sử dụng lực lượng vận động vào công sự chiến đấu. Chờ khi xe tăng vào gần 50m, ta nổ súng bắn cháy 1 xe M18 đi đầu và bắn bị thương 1 chiếc khác, diệt hàng chục tên địch, buộc chúng phảo dừng trận càn.

Vào một buổi chiều tháng 9/1972, do chủ quan mất cảnh giác, ta không phát hiện địch đang càn quét ở Duy Hải vào ngoài Đồi Dân nay là Duy Nghĩa. Khi phát hiện được thì đã muộn. Địch đã khui 2 hầm công sự có nhiều đồng chí lãnh đạo của Huyện ủy, Huyện đội đang trú ẩn. Ta đã hy sinh 9 đồng chí, trong đó có đồng chí Nguyễn Đức Tân, Phó Bí thư Huyện ủy, đồng chí Trịnh Minh Đức, Ủy viên Thường vụ Huyện ủy, Trưởng ban đấu tranh chính trị, Huyện đội hy sinh 5 đồng chí gồm đồng chí Hòa - Y sĩ,

75

đồng chí Hồ Thị Hường và đồng chí Xuân – Thông tin 2 W, đồng chí Lương Thị Thu và đồng chí Quý – nuôi quân, bị thương đồng chí Hoàng Công Thành - Huyện đội trưởng, 1 cán bộ đấu tranh chính trị. Tiếp đó, lực lượng V15 chi viện đánh giải vây cho số còn lại ta mới thoát khỏi trận càn.

Từ đây các lực lượng ở căn cứ rút ra những bài học kinh nghiệm xương máu, xây dựng củng cố quyết tâm đánh địch. Vào đầu tháng 10/1972, Đại đội V15, Đội 1, du kích các xã Bình Dương, Xuyên Thọ phục kích tại thôn 5 Xuyên Thọ, giáp thôn 4 Bình Dương, đánh thiệt hại nặng một đại đội địa phương quân của tiểu khu Quảng Nam, diệt nhiều tên địch, thu 15 súng, 2 máy PRC25.

Vào buổi sáng của tháng 10/1972, cơn mưa đầu đông bay lất phất. Kẻ thù điên cuồng sử dụng máy bay B57 rải thảm hàng trăm quả bom đủ loại, xuống căn cứ Bàu Bính làm 72 người chết. Nạn nhân có cả, bộ đội, du kích, đội công tác các xã. Có những cái chết bi thương mà đến nay kể lại, nhân dân vẫn còn phải rùng mình như chi bộ đội công tác Bình Đào gần như xóa sổ, như gia đình anh Hộ, xã đội Bình Dương. Anh mới hy sinh, vợ anh mang 3 con ra căn cứ nuôi dưỡng. Khi máy bay địch ném bom, chị đang đi hái rau muống, khi về chị phải lấy rổ tre nhặt từng miếng thịt của con mình. Bom đạn của kẻ thù đã giết sạch không kể người già hay trẻ em khiến nỗi đau thương chồng chất, hành động đó như đổ thêm dầu vào lửa, càng nung nấu lòng căm thù, quyết tâm chiến đấu và chiến thắng để trả thù cho nhân dân, bảo vệ căn cứ.

76

Từ đó, sự cảnh giác trong căn cứ được nâng lên cao độ. Lực lượng du cách đã sáng tạo ra nhiều cách đánh mới, góp phần nâng cao hiệu quả tác chiến. Vào một buổi tối cuối tháng 11, tôi cùng đồng chí Trịnh Minh Phú, đội phó đội 1 và 2 trinh sát đi kiểm tra trận địa. Đồng chí Phú đi trước phát hiện địch gài mìn Claymo. Chúng tôi bàn nhau gỡ pin, chuyển tầm sát thương của mìn về hướng địch và cách nơi địch cài là 100m. Sáng hôm sau địch càn vào làm mìn nổ, diệt gọn cả một tiểu đội.

Vào những ngày đầu của tháng 12/1972, địch quyết tâm tiêu diệt bằng được căn cứ lõm Bàu Bính. Chúng tập trung nhiều lực lượng, bao gồm cả quân chủ lực và quân địa phương của Quảng Nam và Quảng Tín, cùng với xe tăng, máy bay, pháo binh chi viện, liên tục mở nhiều đợt tiến công vào căn cứ. Lúc này, đại đội V15 đảm nhận hướng từ nỗng Sanh vào đến đường đất đỏ. Phía Bắc nỗng Sanh là du kích Bình Dương, Bình Triều, Bình Giang, đội 1 đảm nhận từ hướng chợ Bàu Bính đến đồi Dâng. Tiểu đoàn 72 (thiếu) làm nhiệm vụ cơ động, chi viện cho các hướng. Từ ngày 01 đến ngày 11/12/1972, địch tập trung tấn công đánh phá vào căn cứ lõm từ nhiều hướng, bằng cả bộ binh, xe tăng, pháo binh, không quân. Chúng thả bom xăng, bom bi, bom quét, pháo giấy tấn công liên tục. Trước sức mạnh vượt trội của đối phương nhưng các đơn vị của ta vẫn phòng thủ kiến cường, đánh trả quyết liệt, diệt nhiều tên địch, đánh lui nhiều đợt tấn công, giữ vững trận địa. Đến ngày 12/12, địch tập trung tấn công vào hướng của đại đội V15, cả xe tăng, bộ binh. Chúng dùng pháo giấy bắn áp chế tinh thần để bộ

77

binh tràn vào trận địa. Do thiếu cảnh giác, đến chiều, ta đã để cho địch chiếm được trận địa. Đơn vị V15 hy sinh, tổn thất lớn, trong đó có đồng chí Vương Ngọc Huệ - Huyện đội phó, đồng chí Phùng Ngọc Quyên, Đại đội trưởng hy sinh. Những ngày sau, 1 đại đội của Tiểu đoàn 72 thay thế phối hợp với các chiến sĩ V15 cùng du kích các xã tiến hành tổ chức đảm nhận phòng ngự, đánh địch ở phía bắc nỗng Bà Sanh. Từ ngày 13 – 15/12/1972, địch chuyển hướng đánh vào đội I. Do rút kinh nghiệm kịp thời từ trận đánh vào trận địa V15, ta chủ động đối phó với pháo giấy, nên nhiều đợt tấn công của địch trong ngày bị đơn vị phòng thủ của ta đánh lui, trận địa được giữ vững. Đến ngày 15 tháng 12/1972, địch sử dụng 1 tiểu đoàn có xe tăng, chúng tấn công liên tục đến 15 giờ, những đoạn giao thông hào, công sự bị pháo bom vùi lấp làm một số anh chị em bị thương. Cơ số đạn của ta chỉ còn lại 1 băng nên ta lần lượt lui về hầm chỉ huy, địch đưa quân vào sát hầm chỉ huy với âm mưu bắt sống toàn bộ đơn vị. Trước tình thế nguy cấp, tôi chỉ huy trực tại giữ bình tĩnh, sử dụng máy PRC25 gọi sở chỉ huy chi viện bằng cối 81, 82 bắn tấp nập và trực tiếp vào sát miệng hầm, diệt nhiều tên địch. Lợi dụng quân địch đang hoang mang, đơn vị vọt khỏi công sự, tiến hành phản công đánh địch, giữ vững trận địa đến 24 giờ cùng ngày.

Căn cứ lõm Bàu Bính, đến ngày 15/12/1972, do địch tập trung đánh phá quyết liệt, dai dẵng dài ngày nên các điều kiện để bảo đảm cho chiến đấu của các lực lượng ở căn cứ đang ngày một khó khăn. Lương thực, đạn dược, thuốc men đã hết, kể cả điều kiện chăm sóc thương binh, bệnh

78

binh cũng trở nên nan giải. Để bảo toàn lực lượng, tránh thiệt hại lớn cho quân và dân ở căn cứ, được lệnh của Ban Chỉ huy Tỉnh đội Quảng Nam, ngay trong đêm ngày 15 tháng 12/1972, các đơn vị V15, tiểu đoàn 72, cán bộ quân dân chính, các đội công tác và du kích các xã đưa 200 hộ dân vượt sông Trường Giang qua lõm Xuyên Tân (Duy Xuyên) về cánh Tây, ổn định nơi ăn ở của dân tại xã Bình Tân và xã Bình Phú.

Riêng đơn vị đội 1 giữ vững vị trí chiến đấu của mình, đến 24 giờ ngày 15/12, được lệnh của Sở chỉ huy, đơn vị rời trận địa, cán bộ chiến sĩ về nơi trú quân tại căn cứ thì các đơn vị và nhân dân đã vượt sông Trường Giang lên cánh Tây. Trong đêm thanh vắng, không có một tiếng động, chúng tôi phải đi kiểm tra lại lần cuối, có còn ai bỏ sót lại không. Khi đến gần hầm trú ẩn của nơi nuôi dưỡng thương binh thì nghe tiếng kêu cứu của một cán bộ lương thực đã bị thương nặng còn nằm lại, đó là đồng chí Võ Văn Thanh. Tôi chỉ đạo anh em đội 1, dù khó khăn vất vả, trời có sáng cũng phải bằng mọi cách đưa đồng chí mình về cứ. Tôi quay sang động viên đồng chí Thanh: “Anh em tôi không bao giờ bỏ đồng chí lại đâu”, thế rồi lần lượt anh em thay phiên nhau khiêng thương vượt sông Trường Giang an toàn, về dừng chân ở lõm Xuyên Tân. Những ngày sau, chúng tôi hành quân về cánh Tây củng cố xây dựng đơn vị.

Những ngày cuối tháng 12/1972, lực lượng vũ trang huyện Thăng Bình cùng quân dân cả nước vui mừng đón nhận tin chiến thắng từ miền Bắc . Trong 12 ngày đêm, ta đã chiến thắng pháo đài bay B52 của giặc Mỹ, tạo nên một

79

“Trận Điện Biên Phủ trên không” trên bầu trời miền Bắc, để rồi ngày 27/01/1973, Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam được ký kết tại Pa-ri. Ngày 28 tháng 01/1973, Hiệp định có hiệu lực. Ngay trước khi Hiệp định được ký kết, chúng tôi được cấp trên giao nhiệm vụ “cắm cờ, giữ đất, giành dân”, đơn vị V15 được phân công chốt giữ rừng Bồng, đơn vị đội 1 do đồng chí Hoàng Bạch Mai, Quyền Huyện đội trưởng và đồng chí Trần Hồng Anh chỉ huy trực tiếp. Ngày 25/01/1973, đơn vị hành quân xuống lõm Xuyên Tân (Duy Xuyên) tổ chức ăn Tết Quý Sửu 1973 để rồi tối 27/01/1973 về lại thôn 4 Bàu Bính cùng du kích và đội công tác Bình Dương cắm cờ giành đất. Ta giữ được 3 ngày thì địch phản công làm đơn vị tổn thất, bị thương 3 đồng chí, hy sinh 2 đồng chí (đồng chí Phạm Biện và đồng chí Dân, Xã đội Bình Dương), đơn vị lui về ở lõm Xuyên Tân.

Dù chỉ tồn tồn tại trong hai năm nhưng Bàu Bính trở thành một điểm sáng của nghệ thuật chiến tranh nhân dân, của thế trận lòng dân vững chắc, thể hiện ý chí quyết tâm cũng như sự sáng tạo trong lãnh đạo, chỉ đạo chiến tranh của các cấp chỉ huy, tinh thần chiến đấu anh dũng của mỗi cán bộ, chiến sĩ. Từ đó, ta đã tìm ra được phương thức tác chiến, cách đánh thích hợp, phối hợp nhịp nhàng giữa phòng thủ và tấn công để vừa bảo vệ căn cứ, vừa tiêu diệt địch.

Đến bây giờ, tôi chỉ có một nguyện vọng thiết tha, đó là các cấp ủy Đảng và Nhà nước sớm quan tâm xây dựng

80

một tượng đài hoặc công trình lưu niệm tại Bàu Bính Thượng để lại cho hôm nay và đời sau, coi đó là cách tri ân đầy ý nghĩa đối với đồng đội đã hy sinh, xây dựng nơi đây thành một “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cho các thế hệ cán bộ, đảng viên và nhân dân huyện nhà.

81

NHIỆM VỤ, VAI TRÒ CỦA ĐỘI PHẪU TẠI CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH

Ngô Văn Trá*

Từ năm 1968 đến năm 1973, tôi là Đội trưởng Đội phẫu cánh đông huyện Thăng Bình có nhiệm vụ tiếp nhận, cấp cứu, điều trị thương bệnh binh tại căn cứ. Thời điểm này, địa bàn hoạt động của Đội phẫu là các xã cánh Đông Thăng Bình, mà chủ yếu và thường xuyên tại Bình Dương

Đến năm 1970, Đội phẫu của tôi là đội dân chính, do đồng chí Nguyễn Đức Tân, Phó Bí thư Huyện ủy Thăng Bình, Bí thư Đảng ủy vùng Đông trực tiếp chỉ đạo, đóng tại thôn 4, Bình Dương.

Theo tôi biết, căn cứ lõm Bàu Bính được hình thành vào những ngày đầu năm 1971, lúc đầu do yếu tố khách quan hình thành, bởi do hình thái chiến trường và chủ định, kinh nghiệm chiến đấu trên địa bàn của nhân dân xã Bình Dương. Tiếp đó, sau khi nắm bắt tình hình địch ta và tình hình chiến trường tại vùng Đông, Huyện ủy mới có chủ trương tiếp tục đẩy mạnh công tác xây dựng bố phòng tại căn cứ cũng như rút các lực lượng về để bảo vệ và chiến đấu tại đây. Trên cơ sở đó, Đảng ủy vùng đông được thành lập và trực tiếp chỉ đạo, báo cáo về Huyện ủy.

* Nguyên Đội trưởng Đội phẫu huyện Thăng Bình

82

Đối với tình hình Đội phẫu giai đoạn này: Về lực lượng có 8 người, ngoài ra Đội trưởng căn cứ tình hình, điều thêm y tá các xã để thực hiện nhiệm vụ nói trên.

Nói về tình hình địch, theo tôi ngay từ năm 1970 tại khu vực căn cứ đã diễn ra hết sức ác liệt do địch liên tiếp càn quét, bắn đạn pháo từ Hạm đội lên, từ Tuần Dưỡng, Núi Cấm, Sơn Trà với B52, B57 liên tục cấp tập vào. Chính vì thế, số lượng thương bệnh binh đông đúc, liên tục. Cho nên, thời điểm này, Đội phẫu liên tiếp điều thêm y tá các xã để bổ sung lực lượng

Đội phẫu dù với tính chất là di động nhưng chủ yếu nằm tại thôn 4 Bình Dương. Về vật dụng, dụng cụ y tế cũng liên tục được bổ sung. Tôi nhớ, vật dụng băng bó vết thương là vải, đơn vị tính là cây (mỗi cây rộng 6 tấc, dài 30 m). Chỉ trong năm 1970, đội đã sử dụng hết 70 cây, do ta bị thương nhiều. Có lúc Đội viên Đội phẫu đang làm nhiệm vụ cũng hy sinh chung với thương bệnh binh do địch tấn công bất ngờ.

Bước sang năm 1971, tình hình có khả quan hơn, do lúc này, căn cứ được xây dựng theo chủ trương của Huyện ủy nên việc huy động các lực lượng cũng như bố phòng thế trận quy cũ và đảm bảo nên việc thương vong, hi sinh ít hơn. Đặc biệt, với thế trận bom, mìn do du kích và các Đội công tác bố trí hết sức tinh vi làm cho các cuộc càn quét của Mỹ, ngụy không đạt được mục tiêu và ngược lại thương vong, tổn thất lực lượng to lớn, tạo nên sự khiếp sợ cho địch.

83

Mặc dù vậy, trong quá trình thực thi nhiệm vụ của mình Đội phẫu cũng đã gặp nhiều tổn thất lớn, như: Đồng chí Dũng, Phương (hy sinh), Long (bị thương).

Về thương bệnh binh: ta tiếp nhận không chỉ tại căn cứ mà còn từ nhiều nơi đưa về. Điều đáng nói, bên cạnh công tác cứu chữa, điều trị, Đội phẫu còn đóng vai trò bố trí nơi trú ẩn an toàn cho họ và tiến hành nhiều công tác đảm bảo lương thực cho bệnh nhân tại căn cứ - nghĩa là chăm lo cả công tác hậu cần. Đội phẫu đã cử người cùng các Đội công tác, du kích đi lấy lương thực tại Hội An, Đà Nẵng đưa vào. Tôi nhớ, trong Đội phẫu có mấy đồng chí là người địa phương, giỏi trong công tác bẫy cá, bắt cá tại Bàu nước lớn, nên đã đảm trách việc bắt cá làm thức ăn (cá lúc này nhiều vô kể chủ yếu bắt được cá tràu, cá rô)

Năm 1971, địch cày ủi trắng không có gì để ăn, tôi cùng nhiều người đi kiếm bí rợ nhưng không có dụng cụ xẻ bí, nên đã dùng đầu gối và cùi chỏ (khủy tay xẻ bí) đạp bể, bỏ vào thùng đạn đại liên lấy được của địch để nấu canh cho anh em dùng.

Nhìn chung, vai trò của Đội phẫu lúc này với tính chất là hậu phương cho tiền tuyến. Đội phẫu lúc cao điểm lên đến 12 người, cứu chữa thương binh có lúc lên đến từ 150 - 170 người

Công tác cứu chữa, điều trị thường diễn ra vào ban đêm, ban ngày chỉ diễn ra tại các hầm trú ẩn dân sự và Quân sự.

Nguồn cung cấp thuốc men, vật dụng y tế là do Bệnh

84

xá đóng tại Bình Phú, Thăng Bình, chủ yếu là hàng hóa do Trung Quốc và Liên Xô cung cấp, tài trợ. Đội phẫu thường cử cán bộ của mình cùng với lực lượng du kích, dưới sự dẫn đường của các Đội công tác vào ban đêm tổ chức nhận và chuyển vật dụng y tế, lương thực về căn cứ.

Với tôi, sự kiện nhớ mãi trong đời là việc địch khui hầm bí mật, nơi trú ẩn của các đồng chí lãnh đạo Huyện ủy trong đó có tôi ( Ngô Văn Trá).

Vào 6 giờ sáng ngày 6/3/1972, trên bầu trời khu căn cứ của ta, địch cho một chiếc máy bay do thám, quần đi quần lại trên bầu trời trong phạm vi thuộc thôn 4, xã Bình Dương, khoảng 30 phút chiếc máy bay do thám biến mất, các anh lãnh đạo nhận định địch sẽ càn quét. Thường vụ Huyện ủy lại nhận định tiếp, như vậy là sáng mai địch sẽ càn quét lớn. Từ nhận định trên Huyện ủy ra lệnh triển khai công tác bố phòng, cho du kích Bình Dương và các đội công tác gài mìn chống tăng, bộ binh, riêng đội phẫu ra lệnh sáng sớm ngày 7/3/1972 phải hoàn tất việc cất giấu thương bệnh binh. Sau khi cất giấu thương bệnh binh xong tôi gấp rút chạy về phía khu vực địa đầu xã Bình Dương lại gặp đồng chí Tân - Phó Bí thư Huyện ủy Thăng Bình bảo: “Chạy đi đâu đó lại, đây cùng rúc hầm với anh”.

Trên đường đi tìm nơi lẫn tránh an toàn, tôi có gỡ một quả mìn cải tiến của du kích để phòng thân, tôi liền đem quả mìn ấy gài cách hầm bí mật khoảng 15m, rồi cùng các anh xuống hầm và nguỵ trang lại.

Đúng như sự nhận định của các anh, sáng ngày

85

7/3/1972, địch dùng pháo tầm xa từ Tuần Dưỡng, Núi Quế, Cẩm Hà bắn tới tấp vào căn cứ đóng quân của ta, nhưng ác liệt nhất là pháo từ hạm đội. 7 giờ sáng ngày 7/3/1972, cánh quân của địch từ Tuần Dưỡng hành quân ra khu căn cứ ta gồm 2 tiểu đoàn nguỵ và 15 xe tăng M13 và M18 tiếp cận vào căn cứ. Nhờ sự bố phòng nghiêm ngặt cộng với sự chiến đấu ngoan cường của bộ đội huyện, du kích xã Bình Dương và các anh trong đội công tác các xã chiến đấu quyết liệt địch không thể vào được căn cứ của ta. Chúng cho lính lui về phía xã Xuyên Phước, huyện Duy Xuyên (nay là xã Duy Hải, huyện Duy Xuyên), một xã kề cận thôn 4 Bình Dương. Đến khoảng 10 giờ trưa cùng ngày, địch cho quân tiếp vào Đồi Ông Dân thuộc thôn 4 xã Bình Dương, đến 13giờ địch cho bộ binh lùng sục tìm hầm bí mật của ta. Đến khoảng 15 giờ, chúng phát hiện được hầm bí mật của bộ đội huyện Thăng Bình, chúng dùng lựu đạn ném xuống hầm trong đó có 7 đồng chí bộ đội huyện ẩn nấu và cả 7 đồng chí đều hy sinh.

Sau đó, chúng tìm kiếm các bờ cao của những đám thổ, chúng xăm nát mọi nơi. Chẳng may chúng lại xăm trúng hầm bí mật nơi ẩn nấu của các đồng chí: Tân - Phó Bí thư Huyện ủy; đồng chí Đức - Thường vụ Huyện ủy; đồng chí Thành- Huyện đội trưởng; đồng chí Đoàn Thị Tám- Ủy viên Ban binh vận tỉnh Quảng Nam; đồng chí Phan Thị Thanh - Ủy viên Ban binh vận tỉnh Quảng Nam; đồng chí Long - cán bộ của Đội phẫu; đồng chí Hồng – Công vụ của anh Tân và tôi - Ngô Văn Trá.

Khi địch xăm trúng hầm bí mật chúng tôi ẩn nấp, cát

86

đổ xuống hầm, đồng chí Tân vỗ vào vai tôi và nói: “Chết em ơi”; tôi trả lời: “Chết cũng đánh trả”. Trong lúc hoảng loạn đồng chí Tân lệnh cho đồng chí Thanh - Huyện đội trưởng đánh trước, đồng chí Thành rút chốt quả lựu đạn M26 chờ sẵn nơi miệng hầm, tên nguỵ vừa kéo nắp hầm đồng chí Thành liền tung quả lựu đạn làm chết ngay tên lính nguỵ, lại tiếp tục trườn lên đánh mấy quả nữa thì địch bắn đồng chí gãy xương bã vai; đồng chí Tân lại lệnh cho đồng chí Đức- Thường vụ Huyện ủy ra đánh, đồng chí Đức vừa bò ra miệng hầm thì báo cáo lại với đồng chí Tân là hết lựu đạn; đồng chí lệnh tất cả nhảy lên luôn về nơi an toàn; đồng chí Đoàn Thị Tám nhảy trước địch bắn chị bị thương ở gót chân, chị cố bò qua một cái mương rồi chui vào ao bèo ẩn nấp, đồng chí Long nhảy lên một đoạn thì địch bắn đồng chí bị thương xuyên qua phổi, đồng chí cố bò lên một đoạn rồi chui vào cỏ núp. Nhờ có chuyên môn nên đồng chí dùng bông gòn nhét vào vết thương nên không bị tràn dịch phổi. Sau đó đồng chí Đức nhảy lên thì địch truy theo và bắn đồng chí chết cách hầm khoảng 100m. Lúc này trong hầm đã trống, đồng chí Tân nhảy lên tôi định trườn ra kéo lại nhưng không kịp, đồng chí bị địch bắn chết cách hầm khoảng 10m. Trong hầm còn lại 4 người trong đó có tôi, đồng chí Thành động viên còn một người cũng đánh. Tôi liền bò ra tới miệng hầm kiểm tra lại lựu đạn không hết mà còn rất nhiều, vì tối hôm trước bộ đội đánh vào miếu ông Mèo tại xã Bình Đào, bị lộ các anh lui về xã Bình Dương. Khi đi ngang qua chỗ chúng tôi, đồng chí Thành - Huyện đội trưởng bảo: “ Bỏ xuống đây cho anh mấy giỏ lựu đạn, có chuyện chi anh chiến đấu”. Trong lúc tôi loay hoay kiểm

87

tra lựu đạn thì bộ binh địch tiến sát vào hầm nơi ẩn nấu của chúng tôi. Chúng dùng lựu đạn đánh tới tấp, tôi nhanh tay bốc những quả lựu đạn ném vào đánh trả lại địch. Trong lúc chiến đấu quyết liệt giữa ta và địch, đồng chí Long - Xã đội trưởng xã Bình Dương bắn chi viện một quả B41, bộ đội huyện Thăng Bình bắn chi viện một quả B41, địch tưởng ta có lực lượng đông và có vũ khí chống tăng nên địch lui ra và tổ chức tấn công lại. Chúng dùng súng DK và đại liên trên xe bắn vào như mưa, đại liên chưa dứt thì bộ binh nguỵ đã tiếp cận đến nơi. Cũng như mọi lần, chúng dùng súng R15 bắn xối xả rồi tiếp cận đánh lựu đạn. Tôi liều chết đánh trả 8 lần phản kích của địch. Trong trận đánh này quân nguỵ chết và bị thương 7 tên (theo báo cáo của dân Xuyên Phước huyện Duy Xuyên).

Lúc này trời đã về chiều tối, chúng tập trung tổ chức phục kích quanh hầm bí mật của ta. Tình hình có êm dịu hơn, tôi bàn với đồng chí Thành: “ bảo anh Hồng đào một ngách khác để chui lên, nhưng trước khi các anh chị lên để tôi lên trước, nếu địch phát hiện tôi thì các anh chị mới rút an toàn”. Nói xong tôi liền nhảy trên trước, địch phát hiện tôi và bắn theo tôi, nhưng nhờ có bờ thổ cao nên tôi lẫn tránh được, đồng chí Thanh và đồng chí Hồng đưa đồng chí Thành về nơi an toàn.

Khi tôi chạy về Đội phẫu được ít phút thì du kích của xã Bình Dương đưa đồng chí Đoàn Thị Tám vào, địch bắn chị bị thương ở gót chân, vì quá nặng không thể bảo vệ chân chị được nên tôi cắt bỏ, tiếp đến là đồng chí Long cán bộ của đội phẫu cũng được du kích xã Bình Dương đưa

88

vào. Anh bị địch bắn, đạn xuyên qua phổi tôi phải sơ cứu, hồi sức chờ anh khoẻ mới mổ khâu phổi lại cho anh. Sau khi làm xong vết thương cho anh Long thì chị Thanh- Ủy viên Ban đấu tranh chính trị tỉnh Quảng Nam đến nhờ tôi trở lại hầm bí mật để lấy tài liệu (Nghị quyết 9) của đồng chí Tân. Lúc này, trời đã trở về khuya khoảng 22-23 giờ gì đó, tôi cùng đồng chí Thanh và 1 đồng chí du kích xã Bình Dương, trong lúc này địch còn bủa vây nên tôi và các đồng phải ra vào mấy lần mới lấy được tài liệu và súng đạn đem về. Làm xong nhiệm vụ này tôi lại quay sang đội phẫu để tiếp tục băng bó các vết thương cho bộ đội, du kích và nhân dân đã bị thương trong trận đánh địch hôm sáng ngày 7/3/1972. Trời sắp sáng tôi còn làm nhiệm vụ là đưa thương bệnh binh đi cất giấu an toàn.

Sau trận đánh này tôi thấy mình lớn lên và cũng rất tự hào không những cứu chữa thương bệnh binh mà còn chiến đấu với quân thù để bảo vệ đồng đội, nhưng trong giấc mộng vẫn còn kinh hoàng vì địch quá đông và phương tiện hiện đại, còn ta chỉ có mấy cây súng ngắn, vài ba giỏ lựu đạn tự chế, tuy vậy nhưng vẫn chiến thắng địch.

Đến cuối tháng 12/1972, khi nhận được chủ trương của cấp trên về việc rút khỏi căn cứ nhằm đảm bảo an toàn tính mạng cho nhân dân và cán bộ. Với Đội phẫu chúng tôi, nhiệm vụ chính trong đợt này là gấp rút hoàn tất các công tác băng bó vết thương và vận động, phối hợp với các Đội công tác, du kích đưa anh em thương bệnh binh rút một cách an toàn vào ban đêm. Sau đó lên Bình Phú tại bệnh xá

89

để tiếp tục nhiệm vụ cứu chữa thương binh, làm công tác hậu cần.

Đời tôi chắc không còn lâu nữa thì cũng phải đi theo các đồng chí đã ngã xuống chiến trường hôm qua, nhưng dẫu sao tôi vẫn tự hào những kỷ niệm êm đẹp bằng xương máu như trận đánh tại quê nhà hồi tôi còn là một chiến sĩ du kích mật của xã Bình Dương, rồi trận đánh để bảo vệ đồng đội, nó vẫn còn đọng lại trong tôi đến hơi thở cuối cùng.

Chúng tôi, những người may mắn, bây giờ còn sống như tôi (Ngô Trá), anh Long, anh Mùi...cứ đọng mãi về một thời gian khó nhưng rất đỗi hào hùng.

Nguyễn Hữu Thiên(Ghi theo lời kể của đồng chí Ngô Văn Trá)

90

CÔNG TÁC Y TẾ TẠI CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH

Lê Thị Bảy*

Sau cuộc Tổng tiến công nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968, chiến lược “Chiến tranh cục bộ” bị thất bại, đế quốc Mỹ chuyển sang chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” rút dần quân Mỹ về nước và tăng cường quân ngụy thay thế quân Mỹ trên chiến trường. Chúng mở những cuộc càn quét quy mô lớn vào vùng giải phóng nhằm bình định lấn chiếm đất đai, giành dân, tiêu diệt cơ sở cách mạng.

Đẩy mạnh thực hiện "Việt Nam hóa chiến tranh”, địch tập trung lực lượng đánh phá ở vùng đông Thăng Bình. Bình Dương là một trọng điểm đánh phá ác liệt nhất. Để bảo tồn tính mạng, sức khỏe của cán bộ, du kích và nhân dân nên chủ trương của Đảng bộ xã Bình Dương rất coi trọng công tác y tế. Do đó, có sự hỗ trợ của ngành cấp trên mở lớp đào tạo y tế cấp tốc 6 tháng tại xã Bình Dương nhằm để đủ người cứu chữa thương, bệnh binh và từ đó mỗi thôn đều có y tá theo dõi sức khỏe nhân dân, cứu chữa thương binh khi địch càn quét, đánh phá hoặc phục vụ các cuộc đấu tranh chính trị lên quận lên tỉnh cũng như chăm sóc thương bệnh binh các nơi đưa đến. Kể cả thương binh các địa phương bạn như Cẩm Thanh (Hội An), Duy Nghĩa (Duy Xuyên),...

* Nguyên Trưởng ban Y tế, Du kích xã Bình Dương trong kháng chiến chống Mỹ.

91

Những tháng đầu của năm 1969, quân Mỹ, ngụy đưa cả bộ binh lẫn máy bay trực thăng đổ quân càn quét liên tục. Có lần chúng dùng máy bay thả bom bắn pháo tấp nập rồi đổ quân ào ạt xuống trong khi đó thương binh của xã ta và một bộ phận thương binh nặng của thị xã Hội An đang nằm trong vòng vây của chúng. Số phận của các đồng chí thương binh lúc bấy giờ như "ngàn cân treo sợi tóc". Nhưng nhờ sự mưu trí, dũng cảm của du kích đã đánh giải vây để đội phẫu cũng như các đồng chí y tá bê cõng thương binh ẩn nấu an toàn. Mặc dù, bọn địch càn quét đánh phá rất ác liệt nhưng Bình Dương vẫn là hậu phương của các lực lượng chiến đấu ở vùng Đông, thương binh ở các nơi về an dưỡng. Trạm phẫu của thị xã Hội An, của huyện Thăng Bình đều đặt ở nơi đây nên du kích ngoài việc lo chiến đấu còn lo củng cố công sự để thương, bệnh binh trú ẩn và đặc biệt là các đồng chí y tá ngày đêm chăm lo cơm cháo và phục vụ thuốc men để các anh mau hồi phục tiếp tục chiến đấu.

Bọn địch lấy Bình Dương làm trọng điểm đánh phá vùng Đông Thăng Bình, chúng dùng mọi thủ đoạn tàn bạo về quân sự, nham hiểm về chính trị. Và đặc biệt là trong bốn năm 1969 - 1972, chúng tiến hành liên tiếp các chiến dịch “bình định cấp tốc”, “bình định bổ sung” và cuối cùng là “bình định đặc biệt”. Đầu năm 1969, bọn địch liên tiếp mở nhiều trận càn quét. Trận càn trước chưa tan mùi khói đạn thì chúng lại tiếp trận càn quét sau tàn khốc và dữ dội hơn. Chúng dùng bom đạn xối xả xuống xóm làng rồi dùng trực thăng đổ quân Mỹ, ngụy trên sông. Chúng dùng

92

quân thủy thuyền và đặc biệt là bọn Nam Triều Tiên tại thôn 1 Bình Dương, chưa đầy 1 giờ chúng đã giết 74 người dân vô tội chỉ còn sót 1 em bé chưa đầy 3 tháng tuổi. Trút hờn căm lên đầu bọn giặc, đồng chí Phạm Đức Diêm đã anh dũng bắn rơi 1 máy bay trực thăng đang đổ quân tại đồi ông Tấm. Và trong trận này, du kích đã tiêu diệt hàng trăm lính Mỹ, ngụy, Nam Triều Tiên và đặc biệt là làm cho bọn chúng không thực hiện được âm mưu “bình định cấp tốc” tại Bình Dương. Nhưng nhân dân ta bị chúng giết hại và bắn bị thương hàng ngàn người vô tội. Cán bộ, du kích hy sinh không nhỏ. Đảng bộ Bình Dương gặp nhiều khó khăn, nhân dân có phần hoang mang, lo sợ. Trước tình hình đó, Đảng ủy xã triển khai họp dân từng thôn ổn định tư tưởng, đồng thời có chủ trương đưa số thương binh nặng vượt đường dây lên núi (Bình Phú) cũng như một số dân bất hợp pháp tạm thời lánh lên núi. Lúc này, nhân dân số chạy lánh các nơi, số dân còn lại trụ bám đa phần là gia đình có con, em du kích, cán bộ.

Ngày 28/6/1970, cái ngày mà tôi không sao quên được, ba tôi bị bọn địch bắn giết một cách dã man, còn mẹ, chị tôi thì chúng đánh đập tàn nhẫn rồi bắt nhốt tù. Lòng căm thù giặc lại sục sôi trong tôi và chúng tôi thề với nhau rằng: “quyết bám đất, bám làng, chiến đấu tiêu diệt kẻ thù”. Mặc dù trận càn này quân địch lên tới 9000, trong khi đó lực lượng ta thì quá nhỏ bé, nhưng chúng tôi ngày đêm lăn lộn tìm mọi cách đánh phục kích, tập kích, bắn tỉa, đánh lựu đạn, gài mìn đã làm hỏng xe tăng và tiêu diệt quân bộ binh địch. Y tá lúc này, số hy sinh, số bị bắt tù hoặc về công tác

93

ở tỉnh, huyện nên toàn xã chỉ còn vài ba đồng chí, trong khi đó thương binh ngày càng tăng. Nhiều ca thương có thể hợp pháp được, chúng tôi vận động số người hợp pháp khiêng lên Hương An đưa ra Đà Nẵng để cứu chữa, nhiều ca thương quá nặng phải nhờ đội phẫu huyện hoặc các huyện bạn như thị xã Hội An, Duy Xuyên giúp đỡ. Thuốc men không đủ, phải nhờ cơ sở mua từ vùng địch chuyển về. Băng gạc thì chúng tôi thay ra giặt lại, khó khăn nhất là nơi ẩn nấu của thương binh. Hầm công sự thường kèm theo hầm núp phi pháo để dễ di chuyển thương binh nhưng đều bị bọn địch cày ủi hoặc đánh mìn sụp cả. Do đó, lúc này chúng tôi chỉ còn cách đưa một số thương binh tạm lánh lên dừa nước Duy Nghĩa, Duy Xuyên - Nơi đây rất nguy hiểm. Bởi vì nơi đó là mũi nhọn của quân thủy thuyền, nên chúng tôi bố trí vận chuyển thương binh lúc trời chưa sáng. Lúc nước thủy triều xuống thì lấy đất dưới gốc dừa đắp hầm vừa có chỗ để tránh đạn cối của quân thủy thuyền và khi nước thủy triều lên có chỗ cho thương binh nằm.

Cứ ngày này sang ngày nọ, đêm này sang đêm kia chúng tôi lặn mình trong bom đạn, không nghĩ đến sự sống chết hoặc đói, no. Có lúc hai, ba ngày liền chưa có miếng ăn trong bụng. Tuy bọn địch dùng mọi thủ đoạn: bom pháo dập nát đất Bình Dương, xe tăng, xe ủi cày ủi trắng, quân lính lùng sục không chừa nơi nào. Nhưng chúng chưa xúc tát được hết nhân dân Bình Dương, chưa đánh lật được lực lượng du kích và chúng cũng chưa thực hiện được âm mưu bình định nên chúng tiếp tục dùng đòn “tâm lý chiến”, cho máy bay rà thấp loa gọi từng tên các đồng chí du kích kể cả

94

chị Thúy Mùi, bác sĩ đội phẫu huyện chúng cũng gọi: “Quận trưởng Nguyễn Minh Đăng đang đón chờ các bạn…”. Nhưng tất cả đều không làm lay chuyển ý chí quật cường của du kích, cán bộ, nhân dân Bình Dương.

Mặc dù các bạn của tôi có nói với tôi rằng: “Mẹ mình nói: có cách nào để sống, chứ thế này thì con chết mất”. Tôi động viên và khẳng định với các bạn của tôi là: “Không có cách nào cả, mà chỉ trụ bám và chiến đấu với bọn địch đến hơi thở cuối cùng”. Thế rồi các bạn của tôi chiến đấu và lần lượt ra đi vĩnh viễn. Chúng tôi tiếp tục chiến đấu để trả thù cho đồng chí, đồng bào của mình.

Tối ngày 15/01/1971, chúng tôi đang họp thì nhận được lệnh của cấp trên: “Ngày mai bọn địch mở trận càn quét lớn, chúng sẽ đóng nhiều chốt tại Bình Dương và lùa vào lập khu dồn tại chỗ”. Trong đêm đó, chúng tôi khẩn trương đưa số bà con còn lại vượt sông qua Bình Giang lên xóm cát Phú Phong để lánh. Khi quẩy gánh lên vai, mẹ tôi và bà con chia tay chúng tôi bằng câu nói: “Chắc lần này mẹ xa con thật rồi, không còn che chở cho các con được nữa, các con tự lo cho mình”. Đúng vậy, sáng ngày 16/01/1971, bom, pháo địch dập nát đất Bình Dương rồi đổ quân ào ạt cùng các loại xe tăng, xe ủi, kể cả quân thủy thuyền, bảo an, dân vệ vây khắp xóm làng lùng sục để lùa dân vào lập khu dồn. Mặc dù, du kích chúng tôi chia ra từng thôn để đánh tiêu hao địch. Nhưng đến ngày thứ 31 chúng đã lập lên 3 khu dồn: đồi ông Họp, ông Cà, ông Mong và chúng đóng một số chốt khác. 31 ngày đêm, chúng tôi không có phút giây nào ngủ được, ban đêm một

95

số đồng chí vào khu dồn gặp dân, vào các chốt đánh tiêu hao địch, số phải lo cho thương binh.

Trong những ngày này, lực lượng du kích ngày nào cũng bị thương, hy sinh quá nhiều. Có đêm, chúng tôi phải an táng 5 - 7 đồng đội của mình ra đi. Khó khăn nhất là các đồng chí thương binh nặng, y tá chúng tôi ngoài việc chăm sóc vết thương còn vận chuyển, khiêng cõng lên xuống công sự hằng ngày cực kỳ khó, kể cả những công sự ngày hôm nay địch cày trốc, tối lại phải đào công sự khác, để ngày mai có cho thương binh trú ẩn, không những vậy mà còn lo cái ăn cái ngủ cho các đồng chí đúng nghĩa với lời dạy của Bác: “Y tá như mẹ hiền”. Chính điều đó đã tạo được niềm tin và sức mạnh cho đồng đội của mình yên tâm chiến đấu. Từ khi địch lập khu dồn tại chỗ thì tất cả lực lượng du kích và một số dân bất hợp pháp tập trung trú tại căn cứ. Nói căn cứ nhưng thật ra là một vùng đất nhỏ hẹp, địa hình hiểm trở, bốn bề đều địch nhưng du kích biến nơi đây thành phòng lũy, cố thủ để tấn công tiêu diệt kẻ thù. Đảng ủy cùng lực lượng du kích phối hợp với bộ đội công tác tại vùng Đông xây dựng căn cứ có phòng tuyến, bố trí nhiều bãi mìn, có công sự tác chiến, có hầm chống bom pháo, hầm bí mật cho thương binh và cán bộ tỉnh, huyện về đứng cánh có chỗ trú ẩn.

Chính vì vậy mà bọn địch nhiều lần bao vây đánh phá, tấn công ta, chúng đều không vào được căn cứ mà bị lực lượng du kích ta phối hợp với bộ đội đánh tiêu diệt quân bộ binh, xe tăng và kể cả bắn rơi máy bay địch. Ngoài ra chủ trương của Đảng ủy, đội công tác cùng tổ du kích, phục

96

kích bọn ác ôn về làm vườn, đồng thời vào ngay khu dồn ẩn nấu để diệt số tên ác ôn có nợ máu với nhân dân. Và một đêm mà tôi không bao giờ quên được là tối 14 của mùa mưa năm 1971, tôi được giao nhiệm vụ cùng 2 du kích đó là đồng chí Trần Văn Hộ và đồng chí Nguyễn Hai vào thôn 1 khu vực vườn bác Tấn để sáng ngày 15 diệt tên ác ôn về làm vườn theo báo cáo của cơ sở. Nhưng trong đêm đó, 1 dinh trại du kích bị cháy làm 2 đồng chí bị thương, bỏng rất nặng đó là đồng chí Trần Thị Hà và đồng chí Phan Chí Hướng. Bản thân tôi phải lo cứu chữa vết thương cho 2 đồng chí dưới những tràng pháo địch dập tới tấp. Thế rồi 4giờ 30 sáng ngày 15, chúng tôi mới bám vào được. Vừa đến nơi thì hòm thư liên lạc với cơ sở không có thông tin gì để lại cả, chúng tôi nghi bị lộ. Đúng vậy, một số đồng chí cơ sở bị địch bắt trước ngày đó, nên 3 chúng tôi bàn nhau lui ra, khi ra vừa tới trảng Mó thì bọn địch các phía từ đồi Cà, đồi Ban, đồi Họp kéo đến. Chúng bắn xối xả. Nhận được tin địch bao vây chúng tôi, đồng chí Trần Ngộ lệnh cho trung đội du kích vào đánh giải vây và chúng tôi vừa đánh vừa rút lui an toàn. Mặc dù lần này chúng tôi chưa tiêu diệt được tên ác ôn nhưng đó cũng là bài học để cảnh báo chúng.

Nói đến Bình Dương, là nói đến vùng Đông Thăng Bình. Bởi vì nơi đây không những là căn cứ của du kích, cán bộ, nhân dân Bình Dương mà còn là chỗ dựa của bộ đội tỉnh, huyện và các đội công tác, du kích các xã vùng Đông nên lúc nào huyện ủy cũng phân công một số đồng chí Huyện ủy viên, Ban chỉ huy quân sự tỉnh, huyện chỉ huy,

97

chỉ đạo trực tiếp tại căn cứ lõm. Cho nên, có lúc địch tấn công ta phải hy sinh 1 lần 2 đồng chí Thường vụ đó là đồng chí Nguyễn ĐứcTân, đồng chí Trịnh Minh Đức và những đồng chí bị thương nặng như đồng chí Thành - Huyện đội trưởng, anh Long - Đội phẫu huyện, chị Tám - Đấu tranh chính trị tỉnh. Đêm đó, anh Ngô Trá đội phẫu huyện cùng tôi xử lý một số ca thương, kể cả cưa chân cho chị Tám dưới ngọn đèn hiu hút tại miệng hầm trú ẩn chú Can. Thương binh mỗi ngày một nhiều và có nhiều đồng chí bị thương không những một lần mà nhiều lần như đồng chí Phan Thanh Bốn. Nhưng lần này đồng chí bị thương thì không tiếp tục chiến đấu được nữa. Bởi vì vết thương phổi của đồng chí mỗi ngày không hút 30 - 40 cc mủ từ phổi thì đồng chí không thở được nên kể cả lúc địch tấn công đưa đồng chí trú công sự, y tá chúng tôi cũng phải lăn lộn với địch tìm cách xử lý vết thương các ca thương khác như đồng chí Phan Công Phụng, đồng chí Bùi Quang Dũng, v.v…

Ngoài lo điều trị vết thương, chúng tôi còn cõng xuống công sự lúc địch tấn công và chiến đấu bảo vệ đồng chí. Vì vậy mà nhiều lúc địch tấn công, tôi cõng đồng chí Dũng xuống công sự thì đồng chí bảo “đưa cho Dũng vài quả lựu đạn để Dũng núp ở đây, chứ đồng chí chết đi thì ai lo cho thương binh”. Thế nhưng, vết thương đồng chí chưa lành hẳn, địch tấn công, đồng chí tiếp tục chiến đấu và phải hy sinh. Cũng như đồng chí Bùi Thị Liễu bị thương nặng nằm một chỗ, ngoài lo điều trị vết thương tôi còn giặt giũ những ngày việc riêng của đồng chí. Một việc làm không hề

98

dễ dàng gì cả. Và những đồng chí bị thương nặng cần phải phẫu thuật ngay như: đồng chí Phan Thị Hứa, chúng tôi phải nhờ đến đội phẫu Quảng Đà giúp đỡ, bởi vì ngoài khả năng của mình. Điều kiện cũng như con người để phục vụ tại chỗ cho những ca thương nặng có khó, nhưng để chuyển 1 ca thương lên được vùng tây lúc này còn cực kỳ khó khăn hơn. Bởi vì bọn địch không những đánh ta tại “căn cứ lõm” mà chúng còn chặn đánh các đường dây liên lạc lên xuống giữa vùng đông, tây. Nhưng để bảo tồn tính mạng cho số thương binh không thể điều trị lâu dài tại căn cứ được nên chúng tôi quyết định dù có hy sinh gian khổ cũng phải chuyển các đồng chí lên tuyến trên như đồng chí Bốn, Phụng,… hoặc về lại vùng đông cũng vậy. Có một lần, tôi đi cùng với đồng chí Phan Thanh Toán - Chính trị viên Huyện đội để vào lại “căn cứ”, khi lội qua sông Bình Đào lên dốc ông Mèo về tới thôn 5 Bình Dương thì bị địch phục kích. Đồng chí Toán bị thương nặng.

Nếu ai đã từng sống chiến đấu tại nơi này mới nhận thấy hết sự khó khăn, gian khổ mà ngoài sức chịu đựng của con người. Tiếp tháng 6/1972, du kích phối hợp với bộ đội đánh tiêu diệt một số điểm Gò Cà, Đồi Tương… Nhân dân nổi dậy phá khu dồn, ta đưa một số dân ra căn cứ, bọn địch tiếp tục tấn công dữ dội, pháo bầy, bom tọa độ vào căn cứ làm chết một lúc 83 người, chưa kể bị thương. Đời sống nơi đây vô cùng khó khăn, nhiều lúc địch bao vây, ta không đủ gạo. Chúng tôi phải ăn rau muống, củ chuối, dành gạo nấu cháo cho thương binh, người già yếu, trẻ em. Mặc dù vậy nhưng tất cả lực lượng ở căn cứ vẫn vững tâm chiến đấu,

99

nhân dân luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và nguyện theo Đảng đến cùng nên phong trào luôn được giữ vững.

Đầu tháng 12/1972 bọn địch tập trung quân, máy bay, xe tăng và bom đạn tối đa tấn công nhằm triệt tiêu căn cứ lõm, du kích, bộ đội bố trí nhiều mặt sẵn sàng chiến đấu bảo vệ căn cứ. Chúng không vào được, cuối cùng chúng dùng chiến thuật tấn công bằng pháo giấy, chúng vừa bắn pháo vừa tấn công nên khi địch tiến sát công sự, ta bị động, lực lượng ta nhảy lên đánh giáp lá cà với chúng. Mặc dù địch bị ta tiêu diệt kể cả xe tăng, nhưng lực lượng ta một số phải hy sinh, bị bắt, bị thương. Sau 15 ngày đêm chiến đấu bền bỉ, đến tối ngày thứ 15, chúng tôi được lệnh cấp trên rút quân về vùng Tây Thăng Bình.

Lúc này, đảng bộ, du kích Bình Dương kết hợp với bộ đội đưa dân và thương binh vượt sông qua thôn 4 Xuyên Tân lên vùng Tây (Bình Phú - Thăng Bình). 1 đêm mà đến nay đã 40 năm nhưng những tiếng khóc của trẻ em, tiếng kêu của các đồng chí thương binh như đang còn vang vọng bên tai. Đó là anh Thanh (Bình Giang), anh kêu “Đảng ơi Đảng ! cứu con với”. Các đồng chí du kích vào tìm thì anh bị thương nặng nằm một chỗ tại hầm trú đạn. Đêm đó, tôi qua sông cuối cùng nên vừa sáng mới vào được thôn 4 Xuyên Tân. Đêm sau, đơn vị bố trí một số đồng chí ở lại còn tiếp tục đưa số dân, thương binh còn lại đi tiếp. Vừa sáng lên đến Phú Diên, địch lại đổ quân bao vây ta. Một chuyến đi đầy gian nan, khổ cực gần 15 ngày đêm từ vùng Đông (Bình Dương) lên vùng Tây (Bình Phú). Lúc đầu điều

100

kiện kinh tế khó khăn, bệnh sốt rét lại hoành hành nhưng tất cả đều vượt qua và dần dần ổn định.

Tháng 6/1973 tôi được đi dự Hội nghị ngành Y tế tỉnh Quảng Nam tổ chức tại Kỳ Sơn, Tam Kỳ và Hội nghị ngành y tế của Khu tại Trà My, tôi được vinh dự báo cáo điển hình về công tác lãnh đạo, thực hiện nhiệm vụ y tế (1971 - 1972) tại căn cứ lõm và đi dự Hội nghị Phụ nữ tỉnh Quảng Nam tại Phước Sơn báo cáo công tác lãnh đạo phong trào phụ nữ trụ bám tại Bình Dương. Sau đó, tôi được điều về Ban Dân y Thăng Bình và tiếp tục được phân công đi đội phẫu giải phóng vùng Đông Thăng Bình ngày 7 tháng 3 năm 1975.

Từ thực tế cho ta thấy, mặc dù bọn địch có trăm mưu ngàn kế, không từ một thủ đoạn nào đối với Bình Dương, nhưng Đảng bộ, du kích và nhân dân Bình Dương vẫn đoàn kết một lòng kiên cường, dũng cảm đối đầu với bọn giặc, chấp nhận sự hy sinh mất mác, bám đất, bám làng “một tấc không đi một ly không rời”. Dù còn một mảnh đất nhỏ với địa danh “căn cứ lõm” như lòng chảo mong manh nhưng vẫn hiên ngang đứng vững, cứ lớp này ngả xuống, lớp khác lại tiếp bước đứng lên. Nhiều đồng chí đêm nay chôn cất đồng đội mình, ngày mai cuộc chiến đấu không cân sức có thể hy sinh thân mình nhưng không hề nhụt chí, cũng như sự hy sinh thầm lặng của những đồng chí y tá ngày đêm mân mê từng vết thương, giặt giũ những mảnh băng đầy máu, mủ, bón từng thìa cháo, hun khói đốt muỗi để những đồng chí thương binh có giấc ngủ yên lành. Chính điều đó đã tạo thêm động lực để đồng đội của mình yên tâm chiến đấu và tất cả sự hy sinh ấy chỉ vì mục đích bảo vệ quê

101

hương đất nước, không hề có một chút riêng tư nào cả. Chính sự hy sinh đó đã góp phần làm nên một Bình Dương 2 lần anh hùng trong lịch sử (1969 - 1972).

Chúng ta là những người còn sống hôm nay và lớp người mai sau luôn biết ơn và tri ân những đồng chí, đồng bào của mình đã ngã xuống để có một Bình Dương như hôm nay. Riêng tôi còn lưu lại kỷ niệm của những năm chiến tranh đó là 1 giấy chứng nhận của Quân giải phóng miền Nam Việt Nam tặng danh hiệu “Dũng sĩ quyết thắng cấp 3” năm 1970 và 1 bằng khen của Hội Liên hiệp Phụ nữ giải phóng Quảng Nam tặng năm 1972.

102

SỰ LÃNH ĐẠO, CHỈ ĐẠO CỦA HUYỆN ỦY THĂNG BÌNH ĐỐI VỚI CĂN CỨ

LÕM BÀU BÍNH

Phan Nghĩa*

Sau cuộc tổng tiến công và nổi dậy tết Mậu Thân 1968, huyện Thăng Bình nói riêng và tỉnh Quảng Nam nói chung là địa bàn trọng điểm Mỹ - ngụy thực thi kế hoạch lấn chiếm và bình định nên đã mở nhiều cuộc càn quét với quy mô lớn nhằm “bình định” và "lấn chiếm", giành dân và lấn đất, tiêu diệt cơ sở cách mạng. Để đạt mục đích, chúng phối hợp nhiều lực lượng với đủ loại phương tiện và vũ khí tiến hành càn quét và tàn sát dân lành, đánh bật lực lượng cách mạng ra khỏi các thôn, xã, cô lập và tiêu diệt hoàn toàn cơ sở cách mạng ở Bình Dương và vùng Đông Thăng Bình.

Khi địch tiến hành bình định vùng Đông, Bình Dương là chốt điểm cuối cùng không có chốt điểm của địch, tất cả lực lượng trụ bám của các xã vùng Đông và của huyện đều tập trung về đây để đi hoạt động. Mặt khác, bọn địch cũng quyết đánh bật lực lượng cách mạng ra khỏi vùng này để chiếm lại toàn bộ vùng Đông Thăng Bình. Trước bối cảnh tình hình đó, Ban Thường vụ Huyện ủy triệu tập cuộc họp các cán bộ theo dõi cánh Đông Thăng Bình, cán bộ các xã

* Tỉnh ủy viên, Bí thư Huyện ủy Thăng Bình

103

đang đứng tại Bình Dương và cán bộ xã Bình Dương do đồng chí Nguyễn Đức Bốn – Bí thư Huyện ủy chủ trì. Nội dung cuộc họp xác định: phải kiên trì trụ bám đến cùng, không cho địch mở rộng địa bàn, không phô trương lực lượng của ta, tăng cường hoạt động sâu ở vùng địch để kiềm chân địch lại. Khẩn trương tổ chức lực lượng hợp pháp khi dân chưa bị dồn vào khu dồn. Tổ chức đường dây liên lạc ở các nơi và khu dồn ra và tổ chức lực lượng du kích mật ở các nơi đưa về lại khu dồn.

Đầu năm 1971, sau khi địch lập được khu dồn tại thôn 1, thôn 2, thôn 3 và một số chốt điểm trên địa bàn xã Bình Dương, huyện Thăng Bình thì du kích xã, thôn và cán bộ bật ra đứng ở Bàu Bính. Lúc này, tất cả các lực lượng tỉnh, huyện, xã dựa vào địa bàn thôn 4 để hoạt động và lãnh đạo phong trào cách mạng. Khi địch mở rộng hướng giành dân, lấn đất, các Đội công tác các xã vùng Đông cũng về đứng chân và hoạt động tại đây. Trước tình hình đó, Đảng bộ và nhân dân huyện Thăng Bình và xã Bình Dương đã xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính tại xã Bình Dương để bảo toàn và chuẩn bị lực lượng tiếp tục tấn công địch.

Căn cứ lõm Bàu Bính với diện tích khoảng 2 km2 nằm trên địa bàn thôn 4 và một phần thôn 5 xã Bình Dương, không nhà cửa, không cây cối, không có dân cư, không có một con vật nuôi, cũng không có cây lương thực, địa hình khu vực này chủ yếu là các gò, thổ cao từ 1m đến 1,5m, xen lẫn là các bàu nước; phía Bắc là sông, giáp các xã Duy Hải, Duy Nghĩa của huyện Duy Xuyên, phía Đông là biển, phía Nam là một dãy chốt điểm của địch, phía Tây là sông, có

104

phòng tuyến bố trí nhiều bãi mìn, nhiều ổ tác chiến; ở khu trung tâm Căn cứ lõm ta đào nhiều hầm chống phi pháo, công sự mật và công sự chiến đấu dọc tuyến bố phòng.

Để làm tốt nhiệm vụ của Căn cứ lõm – chỗ đứng chân của các xã vùng Đông, Huyện ủy Thăng Bình phân công 5 đồng chí Thường vụ Huyện ủy - Bộ phận chỉ đạo phía trước theo dõi và lãnh đạo ở vùng Đông Thăng Bình do đồng chí Nguyễn Đức Tân – Phó Bí thư Huyện ủy phụ trách chung. Đầu năm 1972, đồng chí Nguyễn Đức Tân, Trịnh Minh Đức, Trần Ngộ, Nguyễn Đình Tờn đã anh dũng hy sinh; lúc bấy giờ ở vùng Đông chỉ còn lại đồng chí Phan Thanh Toán - Thường vụ Huyện ủy trực tiếp chỉ đạo. Để có tập thể lãnh đạo, tháng 3/1972, Huyện ủy quyết định thành lập Đảng ủy vùng Đông gồm 3 đồng chí do đồng chí Nguyễn Đức Bốn – Bí thư Huyện ủy kiêm Bí thư Đảng ủy vùng Đông, mời đồng chí Ngô Thanh Dũng – Phó Ban Dân vận tỉnh tham gia và đồng chí Phan Thanh Toán – Thường vụ Huyện ủy làm Ủy viên.

Căn cứ lõm Bàu Bính sau khi hình thành đã phát huy tác dụng cả về dân sự, quân sự và chính trị. Tất cả lực lượng tại khu Căn cứ đều làm một nhiệm vụ chiến đấu và phục vụ chiến đấu, dân tự nguyện tham gia trực tiếp chiến đấu và canh giữ được trang bị vũ khí, mọi hoạt động được lấy lực lượng vũ trang làm nòng cốt. Dân Căn cứ cũng là chiến sỹ, sẵn sàng chiến đấu để tiếp tế đạn dược, khiêng thương, cất giấu thương binh, các đội công tác và du kích các xã vùng Đông bám ở đây từ đó triển khai về các xã hoạt động. Cán bộ, du kích và nhân dân dựa vào nhau lo ăn ở,

105

xây dựng củng cố công sự, cảnh giới sẵn sàng chiến đấu. Không còn phân biệt quân và dân, tất cả đều là chiến sĩ. Căn cứ lõm Bàu Bính trở thành điểm sáng bám trụ kiên cường, anh dũng của quân và dân ta.

Nhận thấy vai trò, tầm quan trọng của Căn cứ lõm Bàu Bính, Huyện ủy Thăng Bình thường xuyên phân công một đồng chí Thường vụ Huyện ủy trụ bám tại chỗ để chỉ đạo. Đồng thời, Huyện ủy đã chỉ đạo xây dựng được trạm trung chuyển tại Xuyên Tân, Duy Xuyên, giáp với Bình Hòa (xã Bình Giang hiện nay), khu này trắng dân, không địch. Đây là một trục hành lang rất quan trọng, từ Căn cứ phía Tây xuống Căn cứ lõm Bàu Bính, từ vùng địch các xã trong huyện đến các vùng như: Đà Nẵng, Hà Lam, Hương An, Tam Kỳ, … là trạm liên lạc ở cơ sở. Nơi đây cũng là bàn đạp để tiến công vào vùng địch, một điểm dừng chân để vào vùng địch mua lương thực, thực phẩm và cũng là một nơi cơ sở và những người ở vùng địch về Căn cứ lõm đứng chân; là nơi chuyển thương binh về căn cứ phía Tây cứu chữa và là nơi nhận vũ khí về để tiếp tục chiến đấu. Lực lượng đứng tại trạm này còn làm một nhiệm vụ đưa người qua lại trên sông Trường Giang chuyển thương binh đi, nhận vũ khí về, vận chuyển lương thực, đưa thanh niên, dân, cán bộ, bộ đội về Căn cứ.

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Huyện ủy, từ đầu năm đến giữa năm 1971, du kích đã phối hợp với bộ đội huyện, tỉnh chống địch vây đánh nhiều lần vào Căn cứ, bắt sống tù binh, bắn rơi máy bay trực thăng, đánh cháy xe tăng, phục

106

kích diệt tên cảnh sát ác ôn, thu vũ khí, phương tiện chiến tranh. Móc nối được liên lạc vùng địch ra trạm Xuyên Tân, cơ sở bắt đầu đưa thanh niên ở Đà Nẵng và các nơi về tham gia lực lượng, lần lượt đưa dân ở Đà Nẵng, Hương An về đây; móc nối được cơ sở ở Quế Sơn mua lương thực về để cung cấp cho lực lượng. Những thắng lợi đó đã củng cố được niềm tin của cơ sở bên trong, tiếp tục liên lạc với lực lượng cách mạng ở Căn cứ và thanh niên ở vùng địch tìm về Căn cứ tham gia lực lượng.

Căn cứ lõm Bàu Bính tồn tại ngay trước mắt kẻ thù nên địch dùng mọi thủ đoạn đánh phá ác liệt để chiếm trọn vùng Đông Thăng Bình và các xã của Duy Xuyên. Đầu năm 1972, địch tăng cường quân số cho các chốt điểm, khu dồn, đưa thêm bọn ác ôn để tiếp tục bình định, kiềm kẹp nhân dân. Lúc này, địa bàn xã Bình Dương bị chia cắt, Căn cứ lõm Bàu Bính bị cô lập. Để giải toả, phá thế cô lập Căn cứ lõm Bàu Bính vùng Đông, tháng 6/1972, bộ đội địa phương tỉnh D70, D72 xuống Bình Dương phối hợp với du kích tiến công diệt cứ điểm Gò Cà, Đồi Tương rồi đánh tiếp các chốt điểm khác ở Bình Dương diệt nhiều tên địch, thu nhiều vũ khí và phương tiện chiến tranh. Nhân dân nổi dậy phá khu dồn, đưa 300 gia đình với 1.400 nhân khẩu về vườn cũ. Sau đó phát triển thế tiến công tiêu diệt địch ở cứ điểm Trà Đoá (Bình Đào), Bình Hải, Chợ Được (Bình Triều), giải tán các khu dồn Tân An, Hà Bình (Bình Minh).

Trước tình hình địch bị đánh thiệt hại nặng trên các chiến trường, ta tập trung củng cố lực lượng xây dựng Căn

107

cứ lõm Bàu Bính vững mạnh để làm chỗ dựa cho phong trào cách mạng ở vùng Đông. Từ Căn cứ lõm, đội công tác các xã thâm nhập vào các khu dồn, phát động quần chúng, xây dựng cơ sở nội tuyến, củng cố lực lượng bên trong ngày càng vững chắc. Các đơn vị bộ đội tỉnh, huyện và du kích liên tục bám đánh địch, tiêu diệt hàng trăm tên địch. Cũng trong thời gian này, Ban Thường vụ Huyện ủy chỉ đạo tập trung xây dựng cơ sở cách mạng trong vùng địch tạm chiếm, diệt ác, phá lỏng thế kiềm kẹp của địch, tạo thế và lực có lợi cho phong trào cách mạng ở các xã vùng Đông. Đồng thời, xây dựng ở Căn cứ lõm nhiều cơ sở mật, du kích mật, chi bộ mật để nắm tình hình hoạt động của địch và kịp thời báo cho lãnh đạo ở Căn cứ lõm.

Đến cuối năm 1972, tình hình ở Căn cứ lõm gặp nhiều khó khăn: lực lượng ta bị tổn thất, đạn dược và vũ khí chiến đấu thiếu thốn. Trong khi đó, địch mở nhiều đợt tấn công nhằm triệt hạ Căn cứ lõm Bàu Bính của ta. Trước sự đánh phá quyết liệt, liên tục kéo dài nhiều ngày của địch, Đảng ủy cánh Đông đóng tại Căn cứ lõm Bàu Bính đề nghị cấp trên chi viện. Để tránh tổn thất lớn về lực lượng, sau khi nhận được lệnh của trên, ngày 15/12/1972 ta tổ chức sơ tán nhân dân trụ bám tại Căn cứ lên vùng giải phóng an toàn. Bám trụ địa bàn Bình Dương còn lại đồng chí Ngô Dân – Cán bộ an ninh huyện, đồng chí Nguyễn Lạc – Trợ lý Huyện đội, đồng chí Lê Thanh Nghị - Xã đội Bình Dương và một số đồng chí khác.

Căn cứ lõm Bàu Bính được hình thành, tổ chức hoạt

108

động, tồn tại trong 2 năm 1971 - 1972 với đầy gian khổ, hy sinh nhưng vô cùng oanh liệt và vẻ vang. Đây là chỗ dựa, là bàn đạp để ta tiếp tục trụ bám, triển khai lực lượng đánh vào vùng địch, góp phần cùng quân và dân Thăng Bình nói riêng và Quảng Nam nói chung tiếp tục chiến đấu, góp phần giành thắng lợi cuối cùng để giải phóng hoàn toàn quê hương. Căn cứ lõm tồn tại được hai năm, đó là trí tuệ và công sức của lực lượng vũ trang, của cán bộ tỉnh và huyện, cùng với một số cán bộ, đội công tác các xã vùng Đông, có phần đóng góp đáng kể của cơ sở, nhân dân trụ bám và du kích xã Bình Dương. Căn cứ lõm Bàu Bính xứng đáng với danh hiệu là “căn cứ lõm lũy thép anh hùng”, là một điển hình trụ bám chiến đấu của tỉnh Quảng Nam trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Sự lãnh đạo, chỉ đạo của Huyện ủy Thăng Bình đối với sự hình thành và tồn tại của Căn cứ lõm Bàu Bính, có những điểm quan trọng và chủ yếu cần được tiếp tục nghiên cứu và tổng kết như sau:

Một là, việc xây dựng Căn cứ lõm Bàu Bính những năm 1971 – 1972 để trụ bám và chiến đấu thể hiện sự lãnh đạo, chỉ đạo đúng đắn của Huyện ủy Thăng Bình. Trong điều kiện một xã đồng bằng ven biển, địch bao vây tứ phía nhưng quyết tâm xây dựng Căn cứ lõm Bàu Bính để tổ chức chiến đấu với quân thù; làm bàn đạp xây dựng phong trào cách mạng ở các xã vùng Đông Thăng Bình cũng như các xã lân cận thuộc Duy Xuyên và Hội An. Căn cứ này không chỉ là chỗ dựa cho huyện Thăng Bình mà còn là chỗ dựa cho tỉnh Quảng Nam và Quảng Đà. Thực tiễn cho thấy Căn

109

cứ lõm Bàu Bính được xây dựng trong thế cài răng lược, mặc dù kẻ thù tìm mọi cách bao vây, phong tỏa nhưng Căn cứ lõm vẫn vững vàng thế trận, vẫn đảm bảo sự lãnh đạo thông suốt, là chỗ dựa cho các cán bộ, đội công tác, du kích vào hoạt động ở các khu dồn xây dựng cơ sở cách mạng và diệt bọn ác ôn, đánh phá khu dồn và các đồn địch. Căn cứ lõm Bàu Bính - địa bàn đứng chân hoạt động của lực lượng cách mạng ngay ở giữa vùng địch kiểm soát. Điều đó chứng tỏ chỗ dựa vững chắc nhất của cách mạng vẫn là ở “trận địa lòng dân”.

Hai là, Huyện ủy Thăng Bình luôn tranh thủ sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy Quảng Nam và sự phối hợp của các đơn vị Tiểu đoàn 70, 72, 74, Tỉnh đội Quảng Nam. Tổ chức lãnh đạo, chỉ đạo đơn vị Huyện đội Thăng Bình, V15, Đảng ủy cánh Đông trong việc xây dựng phong trào cách mạng tại Căn cứ lõm; xây dựng và phát huy các đội công tác, lực lượng du kích, dân trụ bám các xã vùng Đông Thăng Bình, tinh thần cách mạng, kiên trì, bền bỉ chiến đấu, đồng cam cộng khổ, quyết không để mất Căn cứ lõm Bàu Bính.

Ba là, Huyện ủy Thăng Bình luôn quán triệt quan điểm dựa chắc vào dân, phát huy sức mạnh của nhân dân để xây dựng Căn cứ lõm và hậu phương cách mạng. Phương châm “Đảng bám dân, dân bám đất, du kích bám đánh địch, cấp trên bám cấp dưới” hết sức nhuần nhuyễn, chặt chẽ. “Đảng bám dân” là phương châm cơ bản, xuyên suốt và nhất quán. Thực tiễn cho thấy, nơi nào, lúc nào, Đảng không bám được trong dân, thì sức mạnh tổng hợp của toàn

110

dân sẽ không được phát huy, phong trào cách mạng sẽ gặp khó khăn lớn.“Dân bám đất” cũng là nét độc đáo, thể hiện tính đa dạng, phong phú của chiến tranh nhân dân trên địa bàn huyện. Dân bám trụ, làng xã chiến đấu hình thành, chông mìn, lựu đạn được bố trí cài đặt ở khắp nơi trong Căn cứ, phụ nữ tiếp tế hậu cần, thiếu niên làm liên lạc, mỗi người dân là một chiến sĩ, khẩu hiệu nổi tiếng dân bám đất: “Một tấc không đi một ly không rời”. Sức mạnh tổng hợp của nhân dân trong Căn cứ lõm Bàu Bính được phát huy cao độ.

Trong 2 năm xây dựng, tổ chức chiến đấu ở Căn cứ lõm Bàu Bính, tổ chức đảng luôn gắn bó với dân, giáo dục giác ngộ, vận động nhân dân làm cách mạng. Nhân dân đã hết lòng cưu mang, che chở, giúp đỡ, bảo vệ các lực lượng du kích, các đội công tác các xã, bộ đội địa phương Quảng Nam, Quảng Đà, đội phẫu của huyện, trạm y tế xã đứng chân; từ xây dựng trận địa chiến đấu, đào hầm bí mật, giao thông liên lạc đến cơm, áo, gạo, tiền, thuốc men, vũ khí trang bị… Nhân dân sẵn sàng và đã làm tất cả những gì có thể để du kích, bộ đội có thêm sức mạnh để chiến đấu và chiến thắng bọn Mỹ - ngụy – kẻ thù đông và mạnh hơn ta gấp nhiều lần.

Từ việc thực tiễn xây dựng, lãnh đạo, chỉ đạo Căn cứ lõm Bàu Bính, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm lịch sử sau:

Thứ nhất, sự nghiệp cách mạng là của dân, phải dựa vào dân, lấy dân làm nòng cốt, trong lãnh đạo công cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, tổ chức đảng phải bám

111

dân, dựa vào nhân dân; đặc biệt cần xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân, thế trận lòng dân, xây dựng làng xã chiến đấu.

Thứ hai, phải bám sát bối cảnh tình hình và những diễn biến trong cuộc đấu tranh với kẻ thù, lãnh đạo sát dân, sát cơ sở, trong mọi tình huống đòi hỏi sáng tạo, nhạy bén để quyết định hình thành chủ trương, chiến lược, sách lược phù hợp với thực tiễn cách mạng.

Thứ ba, luôn nêu cao tinh thần cách mạng tiến công, nắm bắt thời cơ, dám nghĩ, dám làm; tư duy đổi mới, sáng tạo; trong lãnh đạo phải sâu sát thực tế, nhạy bén, quyết đoán. Trong mọi tình huống, cần phải xây dựng và giữ vững ý chí, quyết tâm, biến quyết tâm thành hành động cách mạng của quần chúng.

Thứ tư, đối với một vùng, một căn cứ, để thực hiện thắng lợi các mục tiêu và nhiệm vụ, cần tổ chức, xây dựng những cơ sở nền tảng quan trọng như: lực lượng quân sự, chính trị, binh vận, dân vận; tạo nên sức mạnh tổng hợp tinh thần và vật chất, bảo đảm điều kiện phục vụ cho kháng chiến thắng lợi.

Thứ năm, cần phải chú trọng công tác đền ơn đáp nghĩa, hậu phương quân đội, chăm lo người có công với nước, nhất là người dân vùng căn cứ cách mạng, vùng miền núi xa xôi.

Căn cứ lõm Bàu Bính – Căn cứ của lòng dân, đó là một thành công và thắng lợi lớn của đường lối chiến tranh nhân dân mà quân dân Thăng Bình đã vận dụng và thực

112

hiện trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Thời gian sẽ qua đi nhưng Căn cứ lõm Bàu Bính vẫn khẳng định vai trò, ý nghĩa, tầm quan trọng và giá trị lịch sử; đúc kết những bài học kinh nghiệm quý báu trong công cuộc kháng chiến giải phóng dân tộc; tiếp tục được nghiên cứu, vận dụng, phát huy trong công cuộc xây dựng, bảo vệ Tổ quốc hiện nay./. 

113

DU KÍCH XÃ BÌNH DƯƠNG VỚI CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH

Phan Thanh Bốn*

Hồi tưởng lại một thời quá khứÔi! cái tên căn cứ lõm kiên cườngĐó là nơi ấy Bình DươngBa lần chính phủ tuyên dương anh hùng

Chiến tranh đã đi qua gần 40 năm, nhưng tên đất, tên làng, những hình ảnh của đồng bào, đồng đội, những chiến công, những con người bình dị, sống lao động và chiến đấu trong chảo lửa chiến tranh và tử thần của một thời gian khổ ác liệt nhất vẫn rỉ máu theo tôi suốt cả cuộc đời.

Quê tôi nằm phía Đông huyện Thăng Bình, trong cuộc Đồng khởi năm 1964, với chiến công nở hoa trong lòng địch, đúng 10 giờ ngày 5/9/1964 được sự hỗ trợ của tổ chủ lực, lực lượng quần chúng kết hợp với trung đội nghĩa quân là lực lượng cơ sở bên trong nổi dậy cướp chính quyền, bắt toàn bộ những tên hội đồng ác ôn của địch mở phiên tòa tử hình ba tên đầu sỏ.

Từ đây, lòng dân mở cờ, chính quyền cách mạng đã về tay nhân dân, từ năm 1964 - 1968 dưới sự lãnh đạo của Đảng, hệ thống tổ chức của Đảng bộ xã, của chính quyền cách mạng, mặt trận và các đoàn thể phát triển vững mạnh

* Nguyên Xã đội trưởng xã Bình Dương

114

toàn dân chăm lo lao động sản xuất, đóng góp nhân tài vật lực cho kháng chiến. Những phong trào chiếc áo mùa đông, mua công phiếu kháng chiến, nhận nuôi thương bệnh binh, dân công hỏa tuyến tòng quân nhập ngũ, đi thanh niên xung phong, xây dựng thôn làng chiến đấu, phát triển lực lượng dân quân du kích, cả xã là chiến trường, toàn dân là lính. Thời kì sục sôi cách mạng là điểm sáng trong phong trào kháng chiến của vùng đông Thăng Bình.

Tuy nhiên, có những trận ném bom, đạn pháo của địch nhưng đó là chuyện bình thường của cuộc chiến tranh ở vùng chiến sự. Trong những năm 1968 - 1969, là những năm lửa thử vàng, gian nan thử sức, cuộc chiến tranh đã dồn nén lên tột đỉnh của sự tàn khốc trên mảnh đất chưa đầy 4,9km2

, nhưng địch đã trút xuống đây hàng vạn tấn bom đạn đánh phá với tính chất dai dẵng ác liệt, các chiến dịch Vũ Minh 1, Vũ Minh 2, cả sắc lính rồng vàng bay, anh cả đỏ, lính dù, biệt động, cọp biển, Amêricơn, có những trận càn hàng chục ngàn quân với hàng ngàn xe tăng, xe bọc thép cày ủi hủy diệt màu xanh, sự sống.

Từ vùng đất có hàng ngàn ngôi nhà xưa đồ sộ cổ kính, với hàng triệu cây dương, những lũy tre vươn mình xanh biếc nay chỉ còn bãi cát trắng xơ, cuộc sống của người dân hằng ngày phải chen mình trong đụn cát bằng những căn hầm trú ẩn, đồng ruộng hoang hóa, chăn nuôi bị tàn sát, bọn địch không còn thủ đoạn nào mà không dùng đến trên cuộc sống của người dân quê tôi, chiến tranh là một cuộc thử thách lớn nhất đối với một dân tộc, ngày thì bom đạn của máy bay gầm rú rãi thảm, ban đêm thì canh nông từ hạm

115

đội, Tuần Dưỡng, Quảng Tín, Hội An bắn cầm canh.

Nhưng kì lạ thay con người ở đây vẫn đứng vững, vẫn tồn tại, vẫn sản xuất, vẫn chiến đấu quyết liệt, một tấc không đi một ly không rời, giặc đến nhà đàn bà cũng đánh. Từ quả bầu bí, quả trứng gà, nhánh tre, bãi cỏ vẫn đánh được giặc, từ quả mìn, quả lựu đạn núp sau những vật vô tri, vô giác ấy mai phục chờ sẵn khi lũ giặc kéo đến là bậc chốt nổ tung làm cho quân thù bao phen khiếp vía kinh hồn. Những trận đánh phối hợp giữa du kích với bộ đội chủ lực diệt hàng trăm tên địch, hay những trận đánh độc lập của anh em du kích.

Chúng tôi giữa đội hình địch càn quét, từ dưới công sự khi đội hình càn qua chúng tôi đội hầm lên đánh tới tấp rồi lại ẩn mình vào công sự dưới lòng đất, gây chết chóc thương vong cho nó, làm cho quân địch không sao hiểu nổi. Những trận bắn tỉa, trận đánh chính diện hay đánh bọc hậu, đánh thọc sườn chớp nhoáng, đánh tập kích ban đêm đó là cả kho tàng chiến thuật của thế trận chiến tranh nhân dân, du kích chiến tranh mà không bút tích nào ghi hết. Trong thời gian này, có hàng trăm trận đánh quyết liệt xảy ra của Công trường 31- Tiểu đoàn 270-72, của đơn vị ER20- ER25 thị đội Quảng Đà, của đội 1, V15, C-9 cơ quan huyện đội Thăng Bình, lửa tiếp lửa ba thứ quân- bộ đội chủ lực, bộ đội địa phương, dân quân du kích ngày đêm đạn vẫn lên nòng sẵn sàng nã vào đầu kẻ thù, kết hợp ba mũi tiến công, vũ trang, chính trị, binh địch vận. Sức mạnh hùng hậu máy bay, xe tăng và hàng chục ngàn quân Mỹ ngụy nhưng không sao đánh bật được mấy trăm tay súng thô sơ của dân

116

quân du kích Bình Dương. Bọn đầu não ở quận lỵ Thăng Bình, Quảng Tín điên cuồng gầm thét, còn Bình Dương, còn du kích là còn mũi đao chờ sẵn bọn chúng.

Bắt đầu từ giữa năm 1969 bọn chúng dùng chính sách “đốt sạch, giết sạch” bọn Nam Triều Tiên càn đến đâu, bắn giết đến đó, người lớn chúng lùa lại dùng lựu đạn sát hại, trẻ em xé xác ném vào lửa, có những hố bom bọn chúng đã lùa dân xuống hàng trăm người dùng xe ủi sang lấp chôn sống, trong trận đánh trả thù cho đồng bào Thôn 5 bị chúng sát hại, du kích Bình Dương dùng tiểu liên bắn tỉa nhử quân Nam Triều Tiên từ đồn ở Duy Hải vào giáp ranh với thôn 4 Bình Dương, chúng tôi cho tổ công binh gài mìn ở hai bên các bờ thổ, du kích bố trí từng tổ ở các góc ruộng, bọn địch vừa lọt vào ổ phục kích, du kích nổ súng chặn đầu khóa đuôi, bọn chúng hoảng loạn nhảy xuống hai bên bờ thổ dính phải hàng trăm quả mìn diệt gọn 1 tiểu đội, trong trận này du kích bắt sống được một tên Pak Chung Hy (Nam Triều Tiên), tiêu diệt gọn 1 tiểu đội thủy quân lục chiến Mỹ.

Trận đánh trả thù cho đồng bào bị thủy quân lục chiến tàn sát cả gia đình đồng chí Xã đội trưởng Trần Thị Cúc ở bờ làng thôn 1, xã Bình Dương. Trận đánh chúng tôi gọi là “trút hờn căm lên đầu quân tàn sát”. Sáng ngày 3/10/1969 bọn Đại Hàn dùng trực thăng đổ hàng ngàn quân ở khu vực Trảng dài, cách thôn 1 khoảng 800m bọn chúng vào làng, lùa hết 75 người dân của xóm rừng thôn 1 lên nghĩa địa tộc Phan sau đồi Bà Yên. Chúng dùng súng M79 và lựu đạn cho nổ toán loạn vào đám bà con toàn là người già, trẻ em giết hại 74 người chỉ còn một cháu bé chưa tròn một tuổi

117

còn ngậm vú mẹ, mẹ ngã xuống ôm em vào lòng, xác bà con ngã chồng lên nhau, máu đỏ thẫm một vùng cát trắng. Từ 9h30 đến 17h00 bọn chúng lui ra ngoài mé Trảng Trầm, du kích chúng tôi bám theo thì nghe tiếng khóc nức nở của trẻ thơ, chúng tôi vội vàng bám sát lại thấy xác bà con ngỗn ngang, chồng chất, ngay trong cái chết thảm khốc đó vẫn còn một sự sống, chúng tôi vội vã lật từng người một tìm đến em bé, xốc em chạy về trong xóm, cho người đưa em qua sông tìm người cha của em để có người chăm sóc. Ngay trong đêm đó chúng tôi tổ chức lực lượng một tiểu đội du kích bám sát nách địch, kiềm chế bảo vệ cho lực lượng du kích bên trong chuyển xác bà con vào rừng trong chôn cất người lớn thì 2 đồng chí dùng võng khiêng, trẻ em thì dùng quan gánh, gánh mỗi đầu một cháu, đến 10h đêm thì tổ chức mai táng bà con xong, đơn vị về trung tâm xã thôn 2 để họp và tổ chức lễ tưởng niệm số bà con bị tàn sát và phát động tuyên thệ đòi nợ máu “Trút căm hờn lên đầu quân tàn sát” cả đơn vị đồng tuyên thệ.

Sáng hôm sau đơn vị tổ chức mai phục ở ba mũi đồi ông Tấm, chúng tôi cho một vài đồng chí nữ du kích mang súng bắn khiêu khích, quân Nam Triều Tiên tổ chức một lực lượng có cả trực thăng tiến vào làng. Khi bọn chúng vừa lọt vào ổ phục kích, 3 mũi nổ súng hô xung phong, mũi chặn đầu, mũi thọc sườn, mũi khóa hậu nào là tiểu liên, trung liên, B40-B41, lựu đạn, thủ pháo nổ tung một khoảng đồi, bọn chúng dùng khói mù thả ngút một khoảng trời thoát chạy. Trong trận này du kích chúng tôi tiêu diệt gọn một trung đội quân Nam Triều Tiên, bắn rơi một máy bay

118

trực thăng, đây là trận đánh táo bạo nhất làm quân địch kinh hoàng, bà con Bình Dương đứng bên kia sông cũng như xã Bình Giang nhìn về vừa mừng vừa lo biết rằng lúc này không có bộ đội chủ lực nhưng du kích đánh lớn như vậy sự hy sinh tổn thất của anh em ra sao, vừa chạn dạn tối bà con vượt sông quay về tìm gặp chúng tôi, người đùm gạo, người đùm muối, cân thịt trao chúng tôi mà khóc nức nở thương anh em du kích đồng thời vui sướng vì trả được mối thù với lũ quân khát máu suốt thời gian dài bọn chúng dùng đủ âm mưu thủ đoạn đánh phá ác liệt nhưng kì lạ thay dân bám đất, du kích bám dân, bám làng cuộc sống luôn luôn tồn tại phát triển.

Trong những năm 1969 - 1970 bọn địch dùng chính sách “tát nước bắt cá”, bọn chúng liên tục tổ chức nhiều cuộc càn quét, dùng xe tăng, xe ủi, san bằng nhà cửa ruộng vườn, lùa xúc nhân dân vào Thăng Bình - Quảng Tín – Hội An - Hương An thành lập các khu dồn lưu vong, có số gia đình bà con chạy dạt khắp nơi, người ra Đà Nẵng, người vào Đồng Tháp, một số gia đình chạy lên xã Bình Phú, cuối năm 70 Bình Dương chỉ còn lại du kích, cán bộ và một số dân bất hợp pháp. Lúc này bao khó khăn gian khổ du kích phải lo liệu hoàn toàn, Đảng bộ tổ chức lực lượng toàn là nữ, thành lập nhiều tổ đảng hợp pháp gọi là “Du kích mật” bám theo nhân dân đây là lực lượng cơ bản, là cơ sở quan trọng chuẩn bị cho phong trào diệt ác trong khu dồn của địch. Sau xúc dân đổ nhiều nơi trong vùng địch, tháng 12/1970 bọn chúng đưa nhân dân về khu Hương An thành lập khu dồn, ý đồ bọn chúng là chuẩn bị lực lượng quần

119

chúng sau khi bọn địch đánh phá chiếm đóng các chốt điểm ở Bình Dương thì bọn chúng thành lập ngay khu dồn dân tại trung tâm xã.

Ban chỉ huy xã đội Bình Dương xin ý kiến ban chỉ huy Huyện đội Thăng Bình cho du kích được lên sơ bàn đánh phá khu dồn Hương An nhằm giải tỏa cho bà con bung ra phá ý đồ dồn dân, lập ấp, bình định, được sự cho phép của Huyện đội mà trực tiếp chỉ đạo là đồng chí Phan Thanh Toán, chính trị viên Huyện đội.

Với phương pháp linh hoạt, táo bạo, bất ngờ, tối rằm tháng Giêng 1971 du kích xã Bình Dương tổ chức lực lượng cải trang một tiểu đội địa phương quân đột nhập vào bên trong, bên ngoài du kích bố trí các hướng có khả năng bọn Hội Đồng tháo chạy. Đúng vào lúc 22giờ, bên trong nổ súng truy quét bọn ngụy và thông báo cho bà con tìm cách chạy đi ra Đà Nẵng sinh sống, không cho bọn địch lùa về khu dồn Bình Dương.

Tối hôm đó, du kích đã bắt tên Võ Thị Trí, bộ đội ta đào ngũ về chiêu hồi địch. Ta tuyên bố cáo trạng và xử tử tại chỗ, bắn bị thương một tên ác ôn khác của Hội đồng xã Bình Dương, tiêu diệt nhiều tên địa phương và đốt toàn bộ khu dồn Hương An.

Sáng ngày 16 tháng Giêng, năm 1971, bọn địch tổ chức trận càn quy mô bao gồm nhiều thứ quân kể cả thủy quân lục chiến, xe tăng bọc thép, Lữ đoàn 196 đổ quân khắp cả xã Bình Dương. Bọn chúng đưa lực lượng địa phương quân và hội đồng về đóng các chốt điểm từ đồi ông

120

Tài, đồi ông Mong, đồi ông Cà, đồi ông Ban, đồi ông Họp, đồi ông Đối, đồi ông Diệp, đồi ông Tôn, thành lập ba khu dồn dân khu trung tâm ở đồi ông Cà thôn 2, đồi ông Họp thôn 1, đồi ông Mong thôn 3, trong các thôn đều có chốt điểm của địch. Lúc này, Bình Dương coi như mất dân, mất đất, một số cán bộ hợp pháp thì dạt ra vùng Xuyên Tân, người thì dẫn cả gia đình lên Bình Phú. Đảng ủy tổ chức nhiều cuộc họp cùng với Ban chỉ huy Xã đội tìm nhiều phương án đối phó, cũng có nhiều ý kiến đặt ra chờ sự chỉ đạo của huyện nhưng cuối cùng đi đến kết luận thống nhất 2 phương án.

Một là: phải bảo tồn lực lượng.

Hai là: kiên quyết phải bám quê hương, giữ từng tấc đất quyết tâm đánh bại chiến thuật bình định cấp tốc của địch.

Phương án một: trước tiên tổ chức biên chế lực lượng du kích, điều toàn bộ du kích thôn về biên chế du kích xã, một số đề nghị Huyện đội Thăng Bình đôn quân về bộ đội huyện. Việc khó khăn thứ nhất là làm sao nuôi nổi ba trăm cán bộ, nhân dân và du kích. Đây là điều nan giải nhất. Lúc này, Đảng ủy quyết định thành lập một đơn vị hậu cần sử dụng lực lượng cơ sở mật ở bên trong vùng địch và lực lượng bất hợp pháp ở bên ngoài móc nối với bà con Bình Dương ở Hương An, Đà Nẵng, Tam Kỳ, Đồng Tháp, bà con trong các khu dồn quyên góp tiền, vàng, cán bộ du kích ai có bao nhiêu đều bỏ vào công quỹ, đồng thời viết thư cho gia đình xin chi viện. Mặt khác, tổ chức cho du kích đi thu

121

lượm lúa chắc ở các cánh đồng hoang hóa, đào từng củ chuối sáo với gạo, vạch cỏ bắt từng con cá để giải quyết khó khăn trước mắt. Phương án một được đặt ra, cán bộ du kích đều quyết tâm thực hiện. Trong lúc còn dân thì du kích sống bằng hũ gạo tiết kiệm của nhân dân, bây giờ mất dân phải tự lo, tự xoay sở.

Phương án hai: Lực lượng cán bộ du kích xã Bình Dương được chia làm nhiều cánh quân. Mỗi cánh quân bám sát một chốt điểm của địch, ban ngày thì bắn bia, bắn tỉa, ban đêm tập kích bắn phá liên tục làm cho bọn địch hoang mang, dao động, tiến đến gom bọn địch vào vài chốt, để tạo chỗ đứng cho lực lượng của ta. Chúng tôi chọn khu vực Bàu Bính Thượng, nơi tiếp giáp với xã Duy Nghĩa và xã Duy Hải làm điểm căn cứ. Nơi đây là vùng có địa thế thuận lợi, có khe nước có nhiều bờ thổ cao và là ranh giới tiếp giáp với đồn quân Đại Hàn đóng giữ, nơi còn sót lại hai cây dương mà địch không sao phá nổi, nơi đây bọn địch vấp phải nhiều trận đánh quyết liệt của bộ đội du kích và dày đặc tuyến mìn của du kích bố trí để bảo vệ từ khi địch mới bắt đầu cày ủi. Sau một tuần, bọn chúng bình định, lực lượng của ta đã diệt 2 tên ác ôn khét tiếng trong mâm hội đồng ngụy đó là tên Thiều và tên Tiệm. Tên Thiều bị lực lượng du kích đánh tiêu diệt tại thôn 5 khi bọn chúng chỉ huy đánh vào ranh giới khu căn cứ lõm thôn 4, tên Tiệm thì ta bố trí cơ sở lừa nó ra khỏi khu dồn về lấy tài sản của một gia đình đồng chí xã đội phó cách khu dồn 200m. Ta bố trí một tổ vũ trang bắt chúng ra vùng căn cứ. Tên này và hai

122

tên bảo vệ nó chống trả, ta tiêu diệt tại chỗ.

Ta và địch đánh quyết liệt, giằng co. Sau một tháng địch rút dân ở khu dồn đồi ông Họp về khu dồn thôn 2, khu dồn thôn 3, có 2 tên (một bộ đội của ta, một du kích xã) mang súng đầu hàng địch tham gia trong bộ máy ngụy quyền của xã, lực lượng du kích quyết tâm tiêu diệt hai tên này. Chúng tôi tổ chức một trung đội đánh vào bên trong, bên ngoài mai phục các mũi rút chạy của địch. Trong trận này chúng ta cải trang lính địch vào bắt sống tên Khúc, tên Ngành đọc cáo trạng tuyên án và tử hình tại chỗ. Ngoài ra ta còn tiêu diệt nhiều tên địa phương quân khác.

Tiếp đó, ta tổ chức trận diệt ác ngay trong sào nguyệt của địch. Sau khi được tin cơ sở báo cáo ra, đúng vào lúc 2 giờ chiều ngày 30/02/1971, tên ác ôn Quận trưởng, thiếu tá Nguyễn Minh Đăng đến Bình Dương dự lễ kết nạp Quốc dân Đảng cho bọn tề ngụy Bình Dương. Nhận được nguồn tin đồng chí Nguyễn Đức Tân, Phó Bí thư Huyện ủy trực tiếp đứng cánh đông cùng với du kích Bình Dương, gọi tôi với đồng chí Trần Ngộ, Bí thư Đảng ủy, đồng chí Dương Thành Phương, Chính trị viên Xã đội lên gặp đồng chí ở khu căn cứ lõm để giao nhiệm vụ. Đây là thời cơ để Bình Dương tổ chức lực lượng tiêu diệt tên ác ôn quan trọng này. Đồng chí Tân nói: Huyện ủy giao trách nhiệm cho 3 đồng chí tổ chức hai đồng chí cảm tử cải trang vào khu dồn tiếp cận khu chốt điểm đồi ông Cà, đúng vào lúc bọn chúng tổ chức lễ kết nạp là dùng lựu đạn và súng tiểu liên tiêu diệt gọn mâm hội đồng địch và tên quận trưởng Đăng. Đây là mệnh lệnh của Đảng các đồng chí phải chọn hai đồng chí có

123

tinh thần chiến đấu kiên cường chấp nhận hy sinh vì vinh dự của Đảng và của cách mạng.

Suy nghĩ một lúc, tôi xung phong nhận nhiệm vụ này trước Đảng. Sau khi tôi xung phong, các đồng chí ôm tôi vào lòng nghẹn ngào và nói: Chúng tôi tin tưởng đồng chí nhưng đồng chí hy sinh là tổn thất lớn của phong trào, có cách nào chọn người khác được không? Vì trước đó, Huyện đội Thăng Bình có ý kiến với Đảng ủy xã điều tôi về Huyện đội nhưng Đảng ủy không đồng ý, bản thân tôi có trình độ văn hóa, rất linh hoạt trong tổ chức chiến đấu và phương pháp tập hợp, tổ chức đơn vị nên Đảng ủy xã nhất trí rút đồng chí Tín và đồng chí Một và một tiểu đội du kích Bình Dương bổ sung cho bộ đội huyện.

Sau khi trao đổi và trước thái độ cương quyết nhận nhiệm vụ của tôi, các đồng chí thống nhất và dặn tôi phải hết sức linh hoạt, sáng tạo trong cách đánh cố bảo tồn lực lượng của ta nhưng phải tiêu diệt cho được bọn đầu não. Tôi và đồng chí Đệ cải trang thành 2 lính ngụy. Được cơ sở hướng dẫn, hai chúng tôi vào khu dồn lúc 8 giờ 30 lợi dụng lúc mở cửa khu dồn cho bà con ra ngoài kiếm củi, đi chợ. Vào bên trong, chúng tôi tập trung nắm tình hình địch và được một gia đình cơ sở bảo vệ. Đến đầu giờ chiều, cơ sở trong hội đồng ngụy báo cáo tên Đăng không xuống Bình Dương mà đã đi chợ Bà. Chiều chúng tôi quan sát quanh khu dồn và chọn phương án để tối sẽ tiêu diệt một số tên ác ôn. Đúng chạng vạng tối, tên Ry mở máy phát thanh tuyên truyền chống cộng và phát hiện thêm ba tên ác ôn đang ăn nhậu tại một nhà dân, hai chúng tôi chia thành hai nhóm,

124

một nhóm tiêu diệt tên Ry tâm lý chiến, một nhóm dùng tiểu liên bắn ba tên ác ôn đang nhậu tại nhà anh Sáu. Khi tôi vào nhà anh Sáu xáp mặt với tên Phan Kế Nhu, Phan Hội và một tên của ban 2 tôi hô to: Tụi bây đứng yên, tau thay mặt cho chính quyền cách mạng tuyên án tử hình bọn bây vì đã gây nhiều nợ máu với nhân dân, bọn chúng bất ngờ tái mặt tung chạy tôi ôm ngang cây tiểu liên M16 siết cò, súng nổ được một viên làm bị thương một tên, viên đạn thứ 2 mắc kẹt trong nòng súng, tôi đánh tiếp 3 quả lựu đạn đều không nổ, ba tên thoát chết. Tôi tiếp lên mũi đồng chí Đệ bắn chết tên Ry và một tên địa phương quân. Sau đó, chúng tôi vượt rào chiến lược thoát ra ngoài.

Trận đánh bất ngờ ngay trong sào huyệt địch làm cho bọn chúng hoang mang dao động. Sáng mai bọn chúng lùng sục từng nhà một và tuyên bố ai tố giác gia đình nào nuôi giấu cộng sản sẽ được nhận thưởng thích đáng. Thế nhưng nhân dân không ai tố giác mà càng tin tưởng cách mạng. Phong trào diệt ác lúc này là nhiệm vụ trọng tâm của du kích Bình Dương làm cho bọn địch cực kỳ hoang mang. Ban đêm, chúng không dám xuống các khu dồn, đồng thời bọn chúng gom các khu dồn các thôn thành một khu trung tâm, thu hẹp sự chiếm đóng các chốt ở các thôn, tạo ra vùng rộng lớn để du kích có chỗ đứng vững chắc. Ở căn cứ lõm, những trận đánh ngày càng quyết liệt, ta càng đánh lực lượng ta càng có nhiều kinh nghiệm, các đơn vị chủ lực như tiểu đoàn 70, tiểu đoàn 72, C-9, V15, đội 1 cùng với du kích đánh quyết liệt, bắn cháy nhiều xe tăng, xe bọc thép, gây thương vong lớn cho địch, giữ vững vùng căn cứ lõm

125

Bầu Bính thượng.

Tôi còn nhớ rất rõ trận đánh quyết liệt với các sắc lính địch vào sáng ngày 20/6/1971. Từ mờ mờ sáng, bọn địch tổ chức nhiều cánh quân: từ đồi ông Đối, đồi ông Mong, đồi ông Cà, đồi ông Ban, đồi ông Họp kết hợp với Lữ đoàn dù 196 tiến đánh vào khu vực thôn 4. Tôi chỉ huy 3 tổ du kích đánh giằng co chặn từng bước tiến của địch từ 6 giờ sáng đến 10 giờ trưa. Tôi đã bắn hết 3 băng đạn AK, bắn hết 6 viên M79, hết 5 băng tiểu liên R15, tổ hỏa lực dùng một trung liên RBD, một đại liên 30 bắn hết một cơ số đạn. Trong lúc địch rút lui chúng tôi truy đuổi địch, bất ngờ một viên đạn địch bắn thẳng vào ngực tôi xuyên vào phổi phải nổ lại phá nát hai thì phổi. Tôi ngã xuống nhưng cố gượng dậy sờ vào ngực thấy vết thương quá nguy hiểm tôi rút lựu đạn định tự tử để đỡ bớt gánh nặng cho đơn vị. Trái lựu đạn chày vừa đưa lên tới miệng cắn nắp thì đồng chí Ỏi trinh sát của tôi chạy lại chụp tay tôi, quàng tôi lên vai vác chạy về phía sau căn cứ. Trận bị thương này là lần thứ 9 tôi hoàn toàn mất sức chiến đấu. Trong trận này, ta đã bẽ gãy ý đồ đánh phá lấn chiếm căn cứ địa cách mạng của địch.

Căn cứ lõm Bình Dương được hình thành là thất bại nhục nhã của địch trong kế hoạch bình định, gom dân, chiếm đất, đánh bật lực lượng cộng sản của địch. Căn cứ lõm chưa đầy 2km2 với rìa đất hẹp, bốn bề là địch. Trên vùng đất này còn hai cây dương sừng sững ương ngạnh, hiên ngang trước bão táp phong ba của lửa đạn quân thù. Đó là điểm tiền tiêu, điểm hẹn, điểm hội tụ của tinh thần yêu nước nồng nàn, khí thế quật cường của người dân vùng

126

cát. Tên gọi "cây dương thần'' xuất hiện từ những ngày chiến đấu, ác liệt. Trên ngọn cây chót vót của thần dương có cặp chim sáo tồn tại quấn quýt, ríu rít bên nhau như mối tình đẹp huyền thoại giữa cuộc chiến đấu thần kỳ gian khổ.

“ Chim làm tổ trên ngọn thần dương chót vótĐiểm tiền tiêu cho cả cánh tâyNgười quây quần dưới gốc thần câyBàn chuyện nước giành dân diệt ácCánh tay rộng của thần dương che mátTruyền cho nhau sức mạnh của thiên thầnMột đánh mười thậm chí đánh hai mươiTa vẫn thắng địch cứ thua liễng xiễngTa giữ vững vùng trời, góc biểnĐiểm tiền tiêu cho cả cánh đôngNơi nhóm quân nơi họp hội bao lầnNơi truyền đi mệnh lệnh tiến côngThật xứng đáng 3 lần tuyên dương công trạngBình Dương ơi! Lớp lớp thế hệ anh hùng.

Từ năm 1969 đến thời kỳ gay go ác liệt nhất, bọn Mỹ ngụy đã trút xuống đây hàng ngàn tấn bom đạn. Chúng sử dụng nhiều sắc lính mở các chiến dịch “Bình định cấp tốc”, “Bình định bổ sung”, “Bình định đặc biệt” với những cuộc càn lớn quy mô rộng khắp, tàn sát thảm khốc dân lành đi đến đâu bọn chúng không từ thủ đoạn nào, đốt sạch bắn sạch, gây nên bao cảnh đau thương tang tóc. Sự khốc liệt diễn ra muôn hình. Bọn chúng tự xưng là quân đội nhà nghề, giàu có nhất, văn minh nhất nhưng lại giết người một cách độc ác nhất. Chúng hủy diệt màu xanh sự sống, để

127

không còn chỗ dựa cho cán bộ du kích, một vùng đất nhỏ nhoi, từ một vùng tử địa, du kích Bình Dương biến nó thành phòng lũy cố thủ coi cặp cây dương thần là đồng đội, là người bạn chân tình bằng tình cảm thân thương trìu mến.

“ Mỗi chiến công về em lại quấn quýt bên anhGiang rộng vòng tay bị băm nhiều vết đạnThần dương ơi! Khi đôi bàn tay anh sờ soạngLên thân em tìm bệ ngắm bắn quân thùEm không còn tiếng vi vu như hồi thơ ấuNhưng quanh em có vạn tình thươngVạn nhịp đập trái tim anh che chởEm đứng đó làm quân thù run sợThần Dương ơi! Vì nặng nợ với đời”

Từ trong khu dồn nhìn về, khắp nơi còn thấy hai cây dương, còn thấy hai chấm đen tồn tại là còn cán bộ du kích, còn cách mạng, cuộc chiến đấu vẫn còn tiếp diễn, niềm tin của ngày toàn thắng là khát vọng mong ước của mọi người.

Với địa danh căn cứ lõm, một "tròng đỏ trứng gà" mong manh "ngàn cân treo sợi tóc", vỏn vẹn chưa đầy trăm tay súng của du kích nhưng sức mạnh của Hoa Kỳ, sức mạnh của chủ nghĩa đế quốc không sao thắng nổi.

Chúng tôi là những người còn sống lại, là nhân chứng sống của lịch sử, cứ thổn thức bồn chồn không hiểu vì sao trong cuộc chiến đấu dai dẳng gian khổ đầy ác liệt, biết bao nhiêu sự tích xảy ra, càn quét, lấn chiếm, chết chóc thương vong nhưng vẫn hiên ngang vẫn giữ được đất, vẫn chiến

128

thắng quân thù.

Có lẽ cuộc chiến đấu chính nghĩa của dân tộc yêu chuộng hòa bình, của tinh thần yêu nước được hun đúc hội tụ ở bốn ngàn năm lịch sử đã rèn đúc nên lớp lớp thế hệ anh hùng quyết tử cho tổ quốc quyết sinh.

129

VAI TRÒ, SỰ PHỐI HỢP TÁC CHIẾN GIỮA CÁC LỰC LƯỢNG TẠI CĂN CỨ

BÀU BÍNH.

Phan Thanh Toán*

Bàu Bính - một địa danh xuất hiện khá sớm, ngay từ khi dân cư về sinh sống đặt tên làng, tên xóm. Thời Pháp thuộc, nơi đây thuộc làng Lạc Câu, có nhiều thôn, Bàu Bính là một thôn trong số đó. Nơi đây có nhiều bàu nước (hồ nước dài). Phía Bắc bàu nước hay phía bắc thôn Bàu Bính gọi là Bàu Bính thượng. Phía đuôi hồ nước gọi là Bàu Bính hạ.

Về cánh đông Thăng Bình nói chung, địa bàn xã Bình Dương nói riêng, tôi là người từng trải. Đối với phong trào cách mạng xã Bình Dương, bản thân tôi là người trực tiếp tham gia và chứng kiến quá trình phát triển, những thành tích cũng như những mất mác, hy sinh của quân và dân Bình Dương. Tại xã Bình Dương, từ năm 1954 đến năm 1963, là đảng viên hoạt động hợp pháp nên tôi làm cơ sở bí mật, trực tiếp tham gia và lãnh đạo phong trào Đồng khởi năm 1964. Cũng nhờ quá trình này mà tôi đã trưởng thành trong quá trình công tác, từ xã lên huyện, là cán bộ xã lên Chính trị viên V15 và Chính trị viên Huyện đội rồi Bí thư Huyện ủy. Có thể nói, nơi đây giai đoạn từ 1969 đến 1972 là thời kỳ ác liệt nhất.

* Nguyên Tỉnh ủy viên, nguyên Bí thư Huyện ủy Thăng Bình, trực tiếp chỉ đạo, chỉ huy “căn cứ lõm Bàu Bính thượng”.

130

Về địch: tại Bàu Bính hạ có chốt địch nên mọi hoạt động, lực lượng của ta chủ yếu tập trung tại Bàu Bính thượng

Đối với khu vực xã Bình Dương nói chung, căn cứ lõm Bàu Bính thượng (tại thôn 4, Bình Dương) nói riêng, sau đòn Tổng tấn công Mậu Thân năm 1968, để trả đũa, địch thực hiện âm mưu bình định cấp tốc, lấn chiếm vùng giải phóng, điên cuồng phản kích vào các khu vực dân cư tại nông thôn. Chúng liên tiếp tổ chức các cuộc càn quét, cày ủi, xúc tát, cướp dân, tạo nên tình trạng trắng dân, trắng phong trào. Có thể nói, đến cuối năm 1970, ta đã mất toàn bộ vùng Đông. Dân thì bị dồn vào các khu dồn. Các lực lượng của ta từ cán bộ, du kích thôn xã hầu hết bị bắt, hy sinh, số còn lại phải lẫn tránh lên các vùng phía trên.

Tuy nhiên, theo tôi vấn đề mà đối với những người không trực tiếp chứng kiến hay thế hệ sau thường đặt nghi vấn là tại sao một khu vực như vậy, ta lại chủ động xây dựng một căn cứ chiến đấu? Tại sao lực lượng địch (quân Nam Triều Tiên và ngụy) không tấn công quét sạch? Là khu vực tử địa nằm trong tầm ngắm, bao vây và hoạt động của địch, ta làm sao tiến hành các hoạt động tấn công, phòng thủ và tiếp tế lương thực?

Ngẫm lại, tôi thấy căn cứ Lõm Bàu Bính quả thật là “đóm lửa” cuối cùng giữa bốn bề đêm tối. Vào thời điểm lịch sử ấy, đây là niềm tin, là hy vọng, là cái lõi cuối cùng còn sót lại. Lúc này, hầu hết các Đội công tác các xã vùng Đông và lực lượng vũ trang huyện Thăng Bình, một số xã

131

của Duy Xuyên, Hội An đã chạy về đây trụ bám, hoạt động, chờ ngày đánh ra, về lại quê hương cũng như việc xây dựng lực lượng chờ thời cơ.

Không những thế, biết được vai trò của “Đốm lửa” này, các lực lượng vũ trang của tỉnh, huyện về đứng chân tại đây. Rồi một số cơ quan và lực lượng của Duy Xuyên, khi mất thế tấn công và phòng thủ cũng đã về đứng chân tại đây.

Để “đốm lửa” ấy tồn tại và bừng sáng thắp lại niềm hi vọng – tạo chỗ đứng chân cho các lực lượng của ta, lợi dụng địa hình và sơ hở của địch, Huyện ủy Thăng Bình đã phân công 5 đồng chí Thường vụ Huyện ủy xuống trực tiếp chỉ đạo: đồng chí Nguyễn Đức Bốn – Bí thư Huyện ủy phụ trách chung, chỉ đạo cả bên trong vùng địch và lực lượng vũ trang, bán vũ trang của huyện chiến đấu ở vùng Đông và khu căn cứ lõm. Đến tháng 2/1972, cả 4 đồng chí Thường vụ đều hy sinh chỉ còn lại mình tôi. Để có thể tiếp tục chỉ đạo ở khu căn cứ, tháng 3/1972, Huyện ủy quyết định thành lập Đảng ủy vùng Đông do đồng chí Nguyễn Đức Bốn - Bí thư Huyện ủy kiêm Bí thư Đảng ủy, mời đồng chí Ngô Thanh Dũng – Phó Ban Dân vận Tỉnh ủy và đồng chí Phan Thanh Toán – Ủy viên Thường vụ Huyện ủy làm ủy viên.

Về lực lượng trụ bám và chiến đấu tại khu căn cứ gồm có:

- Lực lượng vũ trang của tỉnh, có Tiểu đoàn 70, 72, 74

- Toàn bộ lực lượng vũ trang Thăng Bình, gồm có V15 (bộ binh), Đội 1 (Đặc công), công binh, quân giới (sản xuất mìn, lựu đạn, cải tiến các loại thuốc nổ của địch),

132

Thông tin, trinh sát, hậu cần, y tế và cả dân y, quân y.

- Các đội công tác các xã: Bình Triều (Tám Thôi), Bình Đào (Trần Hoạt), Bình Hải, Bình Giang, Bình Hòa.

- Cán bộ của Huyện: Cán bộ lương thực, an ninh, y tế, binh vận, dân vận.

- Cán bộ của tỉnh: Binh vận (Trần Đô), Nông hội, đấu tranh chính trị.

Ngoài ra, vào giữa năm 1971, còn có dân ở Đà Nẵng, Hội An, vùng địch, khu dồn bị phá trở về, do cơ sở vận động đưa về trụ bám – là dân bất hợp pháp. Trong nửa đầu năm 1971, theo sự chỉ đạo của lãnh đạo, các lực lượng ta đã phối hợp chống địch vây đánh nhiều lần vào căn cứ hay tấn công vào các khu dồn, bắn rơi máy bay trực thăng, đánh cháy xe tăng, phục kích diệt tên cảnh sát ác ôn, tiêu hao được sinh lực địch, bắt sống tù binh, thu vũ khí, phương tiện chiến tranh, đưa nhiều dân về lại căn cứ. Nhất là từ năm 1972, lực lượng vũ trang của tỉnh về đánh các khu dồn Bình Dương, Bình Giang đưa dân ra khu căn cứ tạo nên sự đông đúc về thành phần và số lượng người tại đây.

Lúc này tổng cộng các lực lượng vũ trang, dân cư tổng cộng khoảng 600 người, trong đó dân tại căn cứ khoảng 300 người (theo như báo cáo về huyện).

Trong đó, lực lượng nổi trội với vai trò quan trọng tại căn cứ là: Lực lượng du kích, bộ đội huyện, các đội công tác. Các lực lượng vũ trang của tỉnh chỉ đánh theo từng chiến dịch và rút khỏi địa bàn.

133

Về cách thức, phương pháp hoạt động của các lực lượng tại căn cứ theo sự chỉ đạo chung của Ban lãnh đạo khu căn cứ, lợi dụng địa hình, công sự bí mật trụ bám đánh địch kết hợp mìn, lựu đạn cải tiến để bố phòng vừa đánh địch vừa bảo vệ ta, hình thành tuyến bố phòng bằng chất nổ cải tiến. Lập vành đai vùng giáp ranh. Bộ đội và du kích vừa đánh cảnh giới vừa đánh địch, túc trực cả ngày lẫn đêm, tổ chức hoạt động sâu vào vùng địch.

Khi địch đưa quân về bình định Bình Dương chi đội xe tăng do Mỹ sử dụng và quân ngụy túc trực ngày đêm giữ cho quân ngụy xây lô cốt các chốt điểm, ban ngày dùng xe tăng vào khu căn cứ phá hủy hết các hầm chống phi pháo của dân, các chướng ngại vật cản tầm nhìn, bộ binh lùng sục, khi lui quân gài mìn lại đánh phá, ban đêm cối 81 tại chỗ và pháo Hà lam, Tuần Dưỡng bắn cầm canh gây cho ta nhiều khó khăn.

Có thể nói năm 1972, tình thế chiến trường ngày càng gay cấn, ác liệt; chúng hiệp đồng các trận địa pháo Quảng Đà, Quảng Tín, tàu chiến của Mỹ ngoài biển cùng một lúc tập kích pháo vào căn cứ lõm làm cho ta thiệt hại nặng bao gồm cả cán bộ lãnh đạo huyện, Huyện đội, lực lượng hậu cần, cán bộ tỉnh, huyện, xã và dân.

Vào tháng 4 năm 1972, sau khi ta phá khu dồn, dân từ các khu dồn Bình Dương, Bình Đào, Bình Triều đổ về đây. Tổng cộng khoảng 1000 người nhưng ngay sau đó, một số tản cư đi Đà Nẵng, Hội An, Tam Kỳ. Còn lại khoảng 300 người, họ quyết tâm bám trụ, chiến đấu cùng với cách mạng.

134

Về phía địch, nhận thấy được tình hình tại căn cứ của ta, sau khi xác định tọa độ địch, dùng B57 đánh bom hàng loạt, tập trung vào khu vực dân cư. Ta hy sinh một lúc hết 72 người, gồm bộ đội, dân cư, cán bộ, du kích Bình Giang, Bình Dương, Bình Sa, Bình Đào, Bình Triều. Trong đó, riêng Bình Dương có đến 20 người. Ngoài ra, chúng còn dùng bộ binh đi càn phía trước, xe tăng xăm hầm, lực lượng bộ binh với Sư đoàn 2 ngụy, Tiểu đoàn biệt động 37, Tiểu đoàn 39 thay phiên, nhưng tổng cộng quân địch là gần 1000 quân. Máy bay suốt ngày đêm, rồi pháo hạm, pháo từ các căn cứ bắn theo từng đợt.

Về phía ta, có Tiểu đoàn 72 lực lượng vũ trang của tỉnh, gọi là tiểu đoàn nhưng thực chất không đảm bảo về quân số, mỗi đại đội có khi không đến vài chục tay súng; V15 của huyện và du kích các xã…

Khi địch bắt đầu trận đánh 15 ngày đêm, lực lượng du kích của ta khoảng 40 người nhưng toàn là nữ, có người mới cầm súng được vài ba ngày. Vũ khí thì chỉ có một khẩu trung liên, khẩu B40, một cối 60 không có đế. Còn lại phần lớn là tiểu liên AK, AR15, súng trường, lựu đạn tự chế.

Khó khăn nhất của Bình Dương ngay từ đầu khi địch bình định, là trước đó huyện điều 1 đồng chí Xã đội trường về làm Huyện đội phó. Ngay từ những trận đánh đầu tiên, Bình Dương tổn thất nặng: 3 Xã đội trưởng và Chính trị viên hy sinh; đồng chí Trần Ngộ bị cơ sở phản nên đã bị địch phục kích, đồng chí hy sinh. Huyện tăng cường đồng chí Lê Sĩ Nhớ về làm Bí thư. Với sự tổn thất như vậy đã

135

ảnh hưởng đến tư tưởng và sức chiến đấu.

Với trận này, theo tôi nhớ, vì ta thua về mặt vũ khí trang thiết bị cũng như lực lượng nên cuộc chiến của ta lúc đầu mang tính bị động. Lực lượng vũ trang dựa vào các công sự để chiến đấu và bố trí thế trận mìn dày đặc ở các rìa làng. Tổ chức phân công làm 3 mũi; bên trái là Tiểu đoàn 72, bên phải là Đại đội V15, khu trung tâm do du kích Bình Dương đảm nhận.

Ba ngày đầu, địch đánh thăm dò rất cẩn thận, tiến rất chậm, mỗi lần gặp mìn của ta lại lui ra, rồi cho xe tăng bò vào, thăm dò rồi cho bộ binh tiến lên. Biết được cách thức tấn công và tâm lý địch, ta tiến hành các chiến dịch phục kích, đánh tỉa – một sở trường của du kích ta. Trong ngày thứ 2, du kích Bình Dương và Tiểu đoàn 72 đồng loạt tiêu diệt được 2 chiếc xe tăng, tiếp đó ta liên tiếp tiêu diệt được nhiều chiếc. Nhưng điều làm tôi khâm phục nhất là nhân dân Bình Dương khi đó, bất kể người già, trẻ con, trai hay gái đều cầm súng cùng chúng tôi thiết lập thế trận chiến tranh toàn dân. Cho nên trải qua 13 ngày đêm, mặc dù địch tấn công dữ dội nhưng các lực lượng ta ở cả ba hướng đều giữ vững, ban ngày đánh, ban đêm củng cố lại tuyến phòng thủ, thế trận mìn và giải quyết thương vong.

Về phía địch, chúng liên tiếp tăng viện quân, nhất là xe tăng, cao điểm ngày thứ 13 với 21 chiếc đồng loạt tấn công, chiếm 3 bờ thổ nhưng đến tối chúng ta lại tấn công giành lại được. Bước sang ngày thứ 14, tình hình im ắng hẳn đi. Tôi đoán biết chúng đang tập trung củng cố lực

136

lượng chuẩn bị cho một trận đánh lớn. Cho nên lệnh cho anh em chuẩn bị tư thế, thế trận, củng cố công sự, nắm chắc tình hình địch. Đến ngày cuối cùng, địch dùng pháo giấy bắn vào căn cứ, hiệp đồng cùng bộ binh vừa bắn pháo vừa tiến vào, ta bị bất ngờ nên tổn thất lớn về lực lượng. Đúng lúc này, căn cứ Bàu Bính nhận được điện của đồng chí Hoàng Minh Thắng, Bí thư Tỉnh ủy thông qua Đài PRC25 của Tiểu đoàn 72 với các câu hỏi liệu Bàu Bính có trụ được không? Kế hoạch bảo vệ dân như thế nào? Bản thân tôi cũng tự đặt nhiều câu hỏi liệu ta có giữ được không? Bà con sẽ ra sao nếu ta thất bại? Nhưng khi tôi hỏi ý kiến anh em các lực lượng không ai chịu rút cả, dân thì kiên quyết bám trụ không chịu đi. Nhờ thế càng củng cố quyết tâm của tôi.

Quả nhiên như dự đoán, bước sang ngày thứ 15, chúng đã huy động tất cả lực lượng mà chúng có, toàn bộ sư đoàn 2, bọn biệt động, tất cả các trận địa pháo, máy bay, xe tăng... do tướng Hoàng Xuân Lãm, Tư lệnh quân đoàn trực tiếp chỉ huy. Cách đánh của chúng là đồng loạt tấn công, lấn chiếm từng bờ thổ, đám ruộng. Nhưng ta vẫn giữ vững. Đến chiều, chúng tổ chức một trận tấn công quy mô lớn, dữ dội nhất, cả 3 hướng của ta đều thiệt hại nặng. Chính vì thế, tôi chỉ đạo anh em đưa thương bệnh binh, cán bộ xuống hầm bí mật trú ẩn.

Trước tình hình đó, Huyện ủy, Đảng ủy cánh Đông thấy cần phải đảm bảo an toàn tính mạng cho nhân dân cũng như cán bộ tại căn cứ nên đã điện báo xin ý kiến về việc rút khỏi căn cứ để tránh thiệt hại. Về thời điểm rút là

137

vào nửa cuối tháng 12 năm 1972 căn cứ theo hình thái chiến trường khi đó, các lực lượng của ta rút vào ban đêm, men theo đường sông, cắt ngang đường Quốc lộ ngày nay, lên phía Tây Quế Sơn rồi về Thăng Bình.

Để đảm bảo kế hoạch rút lui được an toàn, tôi tiến hành kiểm tra từng bộ phận, lực lượng trước khi rút kèm theo sự hỗ trợ, dẫn đường của các Đội công tác, đội du kích về đường đi, vai trò bảo vệ của lực lượng vũ trang tỉnh và huyện. Theo đó, tôi và một số đồng chí: Thanh, (đang bị thương), đồng chí Dũng sẽ là những người rút cuối cùng.

Tóm lại, căn cứ Bàu Bính là địa điểm đứng chân ban ngày cho các lượng lượng trú ẩn, ban đêm xuất phát tấn công. Không chỉ của Bình Dương mà còn là của cả huyện, toàn vùng Đông và của tỉnh. Vào ban đêm, các lực lượng ta từ đây tung vào các khu dồn, các vùng bị địch đánh chiếm, bình định, sang tận Bình Đào, Bình Sa, Bình Triều, Bình Hải, Bình Giang...và cả các xã Đông Bắc Tam Kỳ. Trên cơ sở đó, các lực lượng trinh sát nắm tình hình móc nối các cơ sở, đào hầm bí mật, vận động bà con về lại căn cứ, tổ chức diệt ác. Kiên trì như vậy, ngày này qua ngày nọ, đêm này qua đêm khác, du kích Bình Dương đánh liên tục trong các khu dồn. Bên cạnh đó, tấn công tiêu diệt bọn ác ôn và các nhóm địch lùng sục vào các thôn. Đặc biệt, phối hợp với các đội du kích mật, du kích cải trang lực lượng chủ lực của Tiểu đoàn 70, có lúc cả Tiểu đoàn 72 và 74 của tỉnh và Đại dội V15 của huyện đánh loạt trận tạo sự bất ngờ cho địch, tiếp đó ta tấn công Đồi Gò Cà, Đồi Tương… hay tấn công một loạt địa điểm như Trà Đóa, Chợ Được, Bình Hải. Bên

138

cạnh tấn công, ta cũng chủ động chuẩn bị thế trận chống các đợt phản công của địch với hơn 11 trận phục kích, diệt được hơn 130 tên địch.

Đối với các lực lượng tham gia chiến đấu tại Bàu Bính gồm có cả lực lượng bất hợp pháp và hợp pháp; vai trò, trách nhiệm của từng bộ phận được phân công cụ thể. Điều quan trọng nhất đảm bảo thắng lợi là sự kết hợp một cách nhuần nhuyễn giữa các lực lượng trong một thế trận chiến tranh nhân dân được xây dựng linh hoạt, sáng tạo. Chính nhờ các lực lượng này, ta đã giành lại được dân, đảm bảo lương thực, thực phẩm, thuốc men, vận động và bổ sung lực lượng, đặc biệt là đảm bảo địa bàn hoạt động, triển khai lực lượng.

Nguyễn Hữu Thiên(ghi theo lời kể của đồng chí Phan Thanh Toán)

139

PHAN THANH TOÁNNGƯỜI LÃNH ĐẠO VÀ CHỈ HUY TRỰC

TIẾP CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH

Phan Duy Quý

Ngày 9/8/1963, có một thanh niên thôn 1 (Lạc Câu) xã Bình Dương, huyện Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam tình nguyện tham gia cách mạng, người thanh niên ấy về sau đã lập được nhiều chiến công xuất sắc, trở thành người chỉ huy Lực lượng vũ trang huyện Thăng Bình. Cuộc kháng chiến tranh chống Mỹ kết thúc không lâu, anh được cấp trên điều động qua chiến trường Cam-pu-chia làm chuyên gia xây dựng phong trào cách mạng ở tỉnh Pret-vi-hia được bạn khen ngợi và tặng thưởng huân chương lao động, đó chính là anh Phan Thanh Toán.

Phan Thanh Toán (bí danh là Dương), sinh ngày 02/10/1937 tại Lạc Câu xã Bình Dương, anh được ông Nguyễn Đức Bốn (Bốn Tuấn) hồi đó là Phó Bí thư Huyện ủy Thăng Bình trực tiếp giáo dục và vận động giác ngộ thành cơ sở cách mạng. Ngày 9/8/1963, nhiệm vụ mà ông Bốn Tuấn giao cho anh lúc này là xây dựng cơ sở và hầm bí mật để cán bộ về bám trụ. Đây là nhiệm vụ hết sức khó khăn nên anh suy nghĩ mãi trong đầu bằng cách thuyết phục đối tượng và chọn những ai.

Cuối cùng anh chọn những gia đình có người thân đi tập kết ra miền Bắc và những gia đình trước năm 1954 là

140

đảng viên Đảng Cộng sản nhượng bộ đứt liên lạc với Đảng, những người làm ăn lương thiện, không tham gia bất cứ một việc gì của địch. Chỉ trong vòng 9 tháng, anh xây dựng được 45 cơ sở làm được 6 công sự mật và vận động được 5 thanh niên lên căn cứ để tham gia lực lượng.

Chính quyền nguỵ ở địa phương, ngoài bộ máy hành chính còn tổ chức thêm lực lượng vũ trang có trang bị vũ khí, trong số nghĩa quân này có bà con, bạn bè thân thiết. Nhiệm vụ của anh là dùng tình cảm tuyên truyền một số có thái độ tốt. Anh xin ý kiến của anh Bốn Tuấn, anh Tuấn đồng ý và bảo anh triển khai ngay, vì lực lượng này ta cần nắm. Được sự đồng ý của cấp trên anh về thực hiện ngay, đi vận động được mấy người trong số cơ sở này, móc nối thêm một số khác. Ngày 5/5/1964, lãnh đạo của huyện về chỉ đạo diệt ác ôn, giành chính quyền. Có một số cơ sở và anh em nghĩa quân đứng ra hành động được rút lên căn cứ tham gia lực lượng của ta, số không hành động nằm lại tiếp tục hoạt động.

Sau sự kiện trên, anh Phan Thanh Toán được anh Nguyễn Đức Bốn tuyên bố kết nạp Đảng cùng với một số anh em khác. Từ đó, anh là một đảng viên hoạt động hợp pháp trong vùng địch.

Ngày 5/9/1964, tỉnh về chỉ đạo trực tiếp cho xã Bình Dương nổi dậy cướp chính quyền có sự hỗ trợ của lực lượng vũ trang tỉnh. Đúng 11 giờ trưa cùng ngày, ta hành động, anh Phan Thanh Toán chỉ huy một tiểu đội du kích mật đã vây bắt 2 tên ác ôn trừng trị. Anh là một thành viên trong Ban Lãnh đạo khởi nghĩa của xã.

141

Ngày 5/9/1964, Bình Dương được giải phóng hoàn toàn, anh được tổ chức Đảng phân công làm Bí thư Đoàn Thanh niên cách mạng xã, hoạt động tích cực và tạo nên phong trào sôi nổi, thiết thực và hiệu quả. Chưa đầy 4 tháng sau thì Huyện ủy điều anh về làm Bí thư Huyện đoàn; một thời gian, được cơ cấu vào Ban Chấp hành Đảng bộ huyện. Đầu năm 1966, đưa qua làm Chính trị viên Đại đội V15 của huyện, vừa chỉ huy và trực tiếp chiến đấu, đã lập nhiều chiến công xuất sắc. Tháng 02/1969, anh được bầu vào Ban Thường vụ huyện ủy làm Chính trị viên Huyện đội Thăng Bình, phụ trách các xã phía Tây của huyện.

Những năm 1969- 1970, ở vùng Đông của huyện, địch đánh phá liên tục, ác liệt. Thường vụ Huyện ủy lại phân công anh xuống vùng Đông. Đầu năm 1971, địch bình định xã Bình Dương, anh được giao nhiệm vụ tiếp tục ở lại bám trụ chỉ huy chiến đấu ở khu căn cứ Bàu Bính và lãnh đạo các hoạt động khác ở các xã cánh Đông.

Với năng lực và tài chỉ huy của mình, tại Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Nam lần thứ X tháng 3/1973, anh được bầu vào Tỉnh ủy sau đó được bổ nhiệm làm Bí thư Huyện ủy Thăng Bình đến ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng.

Tháng 10/1975, anh được cấp trên bố trí học văn hoá chính trị tại trường Đảng cao cấp Nguyễn Ái Quốc - Hà Nội. Sau khi ra trường, anh được Trung ương điều đi Campuchia giúp bạn, làm Phó trưởng đoàn chuyên gia tỉnh Pret-vi-hia. Năm 1983, về nước và lại được bầu vào Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh khoá XIII và XIV, làm Bí thư Huyện ủy Thăng Bình, sau đó điều về Phó Ban trực Ban Dân vận Tỉnh ủy Quảng Nam -Đà Nẵng.

142

Tôi đặt câu hỏi: Anh là người chỉ huy Đại đội V15 Chính trị Huyện đội, Thường vụ Huyện ủy rồi Bí thư Huyện ủy cho đến ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, anh xây dựng được bao nhiêu cơ sở mật, đánh bao nhiêu trận, diệt bao nhiêu tên địch? Anh không trả lời. Anh suy nghĩ một hồi rồi mới nói: Trong cuộc đấu tranh, vấn đề cốt lõi là phải dựng cho được thế trận trong lòng dân, xây dựng cơ sở cách mạng đáng tin cậy, xây dựng công sự để cán bộ trụ bám chỉ đạo. Từ năm 1963- 1975, Bình Dương có 65 cơ sở cách mạng ở trong những năm về trước địch kiểm soát và sau này ở khu dồn. Đối với các xã Bình Giang, Bình Hải, Bình Triều, Bình Tú có 25 cơ sở cách mạng, nhờ có cơ sở đó ta mới lãnh đạo được phong trào ở vùng địch. Ngay thời kỳ làm chuyên gia ở Campuchia cùng với bạn khai thác tình hình nắm bắt từng người, xây dựng được bộ máy để bạn hoạt động. Dân của họ mình không làm thay được, đã chọn lọc sắp xếp bố trí các ban ngành không chỉ ở cấp tỉnh xuống tận cấp huyện hơn 90 người, trong số đó không có ai làm 2 mặt, có số sau này lên đến Trung ương.

Còn trong chiến đấu, đã trực tiếp chiến đấu và chỉ huy 47 trận đánh lớn, nhỏ diệt 125 tên địch có 5 tên Mỹ và hàng chục tên khác bị thương. Con số này đã được thể hiện trong nhiều báo cáo. Nhất là thời kỳ ở đơn vị V15, đơn vị đã lập được nhiều chiến công đã được tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang.

Một số trận đánh tiêu biểu của anh Phan Thanh Toán, cuộc tấn công mùa xuân năm 1968, đơn vị V15, Đội đặc công, C- 9 có nhiệm vụ tấn công vào khu vực quận lỵ. Liên

143

tục trong 4 ngày đêm trụ bám đánh địch hỗ trợ cho quần chúng. Nhân dân vùng Đông và vùng Tây kéo vào quận đấu tranh chính trị, tiêu diệt 127 tên địch trong đó có 5 tên cảnh sát, đánh sập các lô cốt phòng thủ khu trung tâm hành chính, chi cảnh sát. Sau chiến dịch này, anh được tặng thưởng Huân chương chiến công.

Đêm ngày 27/8/1968, V15 nhận nhiệm vụ đánh ấp chiến lược Kế Xuyên, khu hành chính xã Bình Trung, đánh sập cầu Kế Xuyên, tiêu diệt một trung đội nghĩa quân , địch bị động không kịp đối phó sau trận đánh, ta lui quân về an toàn.

Cuối năm 1968, đánh vào khu dồn dân Tư Thiết và trung tâm y tế của quận. Tiêu diệt được một trung đội nghĩa quân, ta thu toàn bộ dụng cụ y tế và thuốc men. Trận chống càn ở Bình Giang dài ngày nhất (13 ngày), địch đánh phá ác liệt bằng phi pháo, sử dụng một tiểu đoàn biệt động 21 và 15 xe tăng, bọc thép và 1 tiểu đoàn Bảo an. Ta có Tiểu đoàn 72 của tỉnh, V15, du kích xã Bình Giang rải quân thành 1 tuyến, đào công sự bám đánh không cho chúng vào thôn xóm. Đánh hơn 30 trận diệt được 110 tên, bắn cháy và hỏng 7 chiếc xe tăng. Trận này anh bị thương.

Sau trận đánh càn ở Bình Giang, anh Phan Thanh Toán được đi dự hội nghị ở Quân khu, anh được báo cáo điển hình chiến tranh du kích xã Bình Giang và công binh của huyện về đánh xe tăng của địch.

Sau cuộc tấn công nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, địch thực hiện bình định cấp tốc, Thăng Bình gặp nhiều khó khăn: mất đất, mất dân gần hết.

144

Vào đầu năm 1971, địch dùng xe tăng bộ binh của 2 tỉnh Quảng Tín, Quảng Đà phối hợp về vây ráp, xúc dân về khu trung tâm xã Bình Dương, chỉ còn lại thôn Bàu Bính trong hình thái “ngày địch đêm ta”. Tháng 2/1971 anh đi kiểm tra địa hình để bố trí lực lượng bị vướng mìn, bị thương.

Một số vấn đề đặt ra làm thế nào để trụ bám lại được, anh chủ trì một cuộc họp bàn bạc sôi nổi và quyết tâm rất cao, đều thống nhất kế hoạch để trụ bám trước hết xây dựng công sự mật. Kết hợp gài mìn, lựu đạn vừa đánh địch vừa bảo vệ ta, địch vào vướng mìn chết, hạn chế lùng sục và hình thành tuyến bố phòng bằng mìn. Huyện đội sẽ cung cấp kíp nổ, huyện và xã phối hợp sản xuất mìn, ta đã có một số lượng lớn mìn, lựu đạn, bố trí chất nổ thành nhiều lớp, nhiều lần địch đánh vào khu căn cứ bị thất bại.

Ngoài việc đánh địch còn phải chăm lo ăn cho lực lượng bám trụ tại đây, việc này cũng rất khó, phải tính đến xương máu và phối hợp cho được lực lượng bên trong (cơ sở). Anh Phan Thanh Toán chủ trì một cuộc họp, bàn với các đội công tác và lực lượng của huyện, bàn phương án đi lấy lương thực. Đội công tác chỉ đường, trinh sát bám địch, bộ đội đi cùng, vào cơ sở để lấy. Có lần đi lấy lương thực bộ đội ta vướng mìn hy sinh. Ở Bình Dương cơ sở đưa lương thực ra giấu ngoài đồng, tối vào lấy về. Sau liên lạc với cơ sở ở Phú Phong, Xuyên Tân đưa ra bán, lo được cho cả mấy trăm dân và lực lượng ta tại đây.

Còn một việc nữa, thuốc men cứu chữa cho thương

145

binh. Anh chỉ thị cho xã Bình Dương rút cơ sở ra, giao nhiệm vụ đi Đà Nẵng và liên lạc các nơi vận động bà con gom góp tiền mua thuốc mang về, kết quả này cũng rất lớn.

Việc đánh địch: chỉ đạo cho các xã phối hợp bộ đội hoạt động vũ trang sâu vào vùng địch, xa nhất là xã Bình Hải.

Về diệt ác: Mỗi lần xã tiến hành anh đều duyệt phương án, được thì tiến hành, không thì dừng lại, để bảo tồn lực lượng, nhất là cơ sở.

Một quyết định táo bạo đánh bất ngờ.

Năm 1972, tỉnh đưa lực lượng về đánh các chốt ven sông Trường Giang, Bình Dương- Bình Giang. Huyện đánh các khu dồn, chốt điểm ven biển xã Bình Đào, xuất quân từ căn cứ Lõm Bàu Bính đánh vào 2 khu dồn Tân An, Hà Bình, ta làm chủ. Đúng 17 giờ chiều, anh trực tiếp chỉ huy V15 vận động xuống bao vây chốt Bình Tịnh và khu dồn dân. Địch bất ngờ bị động, dân và nghĩa quân xô nhau chạy, ta làm chủ khu dồn và chiếm chốt trụ lại 2 ngày.

Vào giữa năm 1972, địch tăng cường đánh phá vào khu căn cứ, tập kích pháo, phản lực thả bom, B57 rải thảm bom tọa độ làm chết nhiều người, đánh nhiều trận vào khu căn cứ chúng dùng cả xe tăng và bộ binh.

Những tháng cuối năm 1972, tại khu căn cứ lõm Bàu Bính, xã Bình Dương gặp không ít khó khăn; cán bộ, bộ đội, du kích và nhân dân hy sinh trên 100 người, trên 10 đồng chí bị thương. Trong lúc đó, ta thiếu súng đạn, thuốc men và lương thực, thực phẩm. Trước tình hình đó, cán bộ

146

lãnh đạo của huyện và các ngành của tỉnh ở căn cứ lõm Bàu Bính đã điện cho cấp trên xin ý kiến chỉ đạo và tăng chi viện con người, súng đạn, thuốc men, lương thực, thực phẩm. Qua nghiên cứu tình hình cả trên chiến trường Quảng Nam, Quảng Đà nói chung, vùng đông Thăng Bình nói riêng, cấp trên đã ra lệnh rút khỏi căn cứ lõm Bàu Bính để bảo vệ nhân dân và giảm tổn thất cho các lực lượng vũ trang. Nhận được lệnh của cấp trên, đồng chí Phan Thanh Toán tổ chức ngay cuộc họp với các đồng chí lãnh đạo các ngành của tỉnh, huyện và địa phương nhằm phổ biến chủ trương của trên và bàn cách rút sao cho bí mật và an toàn nhất.

Một cuộc hành quân với gần 600 người và 21 ca thương binh qua sông, qua vùng địch. Không thể chần chờ, đường đi đến vùng ta rất xa chỉ trong một đêm thôi. Có người hỏi ta rút đi hết không ai ở lại. Nắm tình hình để tiếp tục chỉ đạo, không ai trả lời, một lúc anh Phan Thanh Toán quyết định cho đồng chí Lê Thanh Nghị, Chính trị viên Xã đội Bình Dương cùng với anh Ngô Văn Dân, Công an huyện, Nguyễn Lạc - Trợ lý Huyện đội ở lại, anh Toán cùng anh Ngô Thanh Dũng ở lại kiểm tra cuối cùng còn lại một ca thương cán bộ của huyện. 2 anh chuyển đi, anh là người rời căn cứ cuối cùng.

Cuộc hành quân bắt đầu vào lúc 19 giờ gặp rất nhiều khó khăn trở ngại, cả đoàn người về đến căn cứ an toàn. Trong chuyến đi này ai cũng đinh ninh cũng có ngày trở về để giải phóng quê hương, để nhân dân ta thoát khỏi vĩnh

147

viễn sự đàn áp của đế quốc Mỹ và bọn tay sai của chúng.

Đúng vậy, ngày 26/3/1975, quê hương Thăng Bình được giải phóng. 30/4/1975 cả miền Nam hoàn toàn giải phóng, non sông thu về một mối dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam.

Ngồi suy nghĩ mãi mới nhận thức sâu sắc. Căn cứ Lõm trong thời kỳ chống Mỹ cứu nước lại hình thành trên mảnh đất Bình Dương, một vùng cát trắng; chỉ có cây phi lao. Nhưng theo lệnh của cấp trên phải tổ chức trụ bám, tạo chỗ dựa cho vùng Đông, tổ chức chiến đấu ở đây để có thế đứng cho Quảng Nam, Quảng Đà. Vì dân Bình Dương có truyền thống cách mạng lâu đời, một lòng trung thành và tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng và đã từng trải qua những thử thách tàn bạo khủng khiếp đánh phá ác liệt của kẻ thù, dù một thế trận như thế nào thì đồng bào vẫn không chùn bước trước quân thù, hơn nữa đồng bào ở đây còn che chở, bảo vệ, giúp đỡ, nuôi nấng cán bộ, bộ đội trong những năm ác liệt gian khổ nhất. Chính lực lượng này gắn bó máu thịt với đồng bào để cùng nhau chiến thắng kẻ thù. Sức mạnh trên mảnh đất Bình Dương là sức mạnh tổng hợp. Tất cả đều quyết tâm một lòng đánh Mỹ và thắng Mỹ.

(Phan Duy Quý ghi theo lời kể của đồng chí Phan Thanh Toán, nguyên Tỉnh ủy viên,

nguyên Bí thư Huyện ủy Thăng Bình)

148

CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH - MỘT THỜI ĐÁNH MỸ

Phan Thanh Long

Mảnh đất Bình Dương anh hùng là nơi tôi sinh ra và lớn lên. Những ký ức một thời lửa đạn ở mảnh đất vùng Đông này luôn đọng lại trong tôi những dấu ấn khó quên. Trong những năm 1971-1972, tôi vinh dự được Đảng giao nhiệm vụ lãnh đạo nhân dân Bình Dương chiến đấu chống cuộc chiến tranh xâm lược của đế quốc Mỹ. Đó cũng là giai đoạn mà nhân dân Bình Dương phải đương đầu với cuộc chiến tranh khốc liệt nhất của kẻ thù.

Sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, Mỹ- ngụy tăng cường đánh phá các xã vùng Đông Thăng Bình. Đến cuối năm 1969, địch bình định vùng Đông gần hết, chỉ còn lại xã Bình Dương. Vì vậy, các lực lượng trụ bám của các xã vùng Đông và các huyện lân cận đều tập trung về đây để đứng chân hoạt động.

Trước tình hình trên, đồng chí Nguyễn Đức Tân- Phó Bí thư Huyện ủy, đồng chí Trịnh Minh Đức- Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy đứng chỉ đạo ở vùng Đông trực tiếp họp Đảng bộ và Xã đoàn Bình Dương để bàn biện pháp đối

Nguyên Phó Bí thư Đảng ủy, Xã đội trưởng Bình Dương 1971-1972.

149

phó, giữ vững phong trào. Cuộc họp đưa ra nhiều phương án trụ bám, đảng viên và đoàn viên toàn xã hạ quyết tâm bám trụ với khẩu hiệu “Một tấc không đi, một li không rời”, Đảng ủy xã Bình Dương chọn một số đảng viên và đoàn viên nữ hợp pháp tại chỗ để khi địch dồn dân và đưa đi Tam Kỳ, Hà Lam, Hương An, Đà Nẵng, Hội An thì hoạt động hợp pháp để nắm dân, nắm tình hình thông báo cho Đảng ủy, Huyện ủy.

Từ cuối năm 1970 và đầu năm 1971, Huyện ủy chủ trương tấn công các khu dồn các xã vùng Đông, buộc địch phải căng sức đối phó, không thể tổ chức kế hoạch bình định nông thôn ở Bình Dương. Tuy nhiên, theo nguồn tin từ cơ sở, sau Tết Âm lịch 1971, địch sẽ bình định Bình Dương.

Để đánh bại âm mưu của địch, theo sự chỉ đạo của đồng chí Nguyễn Đức Tân và Ban Chỉ huy Xã đội, sáng mồng một Tết, cơ sở Bình Dương tại khu dồn Thanh Ly (Bình Nguyên) diệt mâm hội đồng xã Bình Dương tại Thanh Ly, làm bị thương tên Nhu- Xã trưởng. Tối rằm tháng Giêng Âm lịch (1971), du kích xã Bình Dương đánh vào khu dồn Bình Dương tại Thanh Ly đốt cháy toàn bộ khu dồn, tạo điều kiện để nhân dân di tản đi nơi khác.

Sáng 16 tháng Giêng Âm lịch năm 1971, địch dùng một tiểu đoàn bảo an, 11 xe tăng có pháo binh yểm trợ cùng với lính nghĩa quân các xã Bình Triều, Bình Sa, Bình Giang và Bình Dương kéo về xã Bình Dương với quyết tâm bình định cho bằng được vùng đất “cứng đầu” này. Từ đây, tình

150

hình các xã vùng Đông trở nên ác liệt hơn bao giờ hết.

Chúng tiến hành lùa toàn bộ dân trụ bám tại xã Bình Dương vào chốt điểm Đồi ông Cà (thôn 2) và rào gom dân tại đây. Ban ngày, chúng lùa dân đi phát quang, ban đêm về lại khu tập trung. Sau đó, chúng lấn dần ra đóng chốt, lập khu dồn đồi ông Hạp và đóng chốt đồi ông Ban (thôn 1), lập khu dồn, đóng chốt đồn ông Mong và đồi ông Tài (thôn 3). Hơn một tháng sau, chúng đóng tiếp đồi ông Đối, giáp ranh thôn 5 và thôn 6. Như vậy, chỉ trong vòng hai tháng, địch đã đóng 6 chốt điểm, ba khu dồn tại xã Bình Dương. Lúc bấy giờ, toàn bộ cán bộ, du kích xã, thôn đều dạt ra thôn 4 (Bàu Bính). Nơi đây trở thành nơi đứng chân, điểm liên lạc để bàn bạc, giải quyết mọi tình huống. Lúc này, du kích, cán bộ thôn đều được biên chế thành 2 trung đội du kích, gồm 60 đồng chí và 40 cán bộ. Số cán bộ này được phân công bám vào 3 khu dồn để nắm tình hình, xây dựng cơ sở, du kích mật, phát động quần chúng, quyên góp lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh…nhằm nuôi dưỡng lực lượng bám trụ tại căn cứ lõm Bàu Bính.

Lực lượng vũ trang xã có nhiệm vụ bám sát các chốt của địch để đánh phục kích, tập kích, cải trang thành lính ngụy để đánh địch, diệt ác ôn…, tạo thế để quần chúng đấu tranh chống đi phát quang, đòi trở về vườn cũ làm ăn.

Công binh xã tăng cường nhặt bom pháo lép của địch, sản xuất mìn, lựu đạn, pháo phóng đánh bộ binh và mìn đánh xe tăng, cài thành tuyến phòng thủ để không cho địch càn quét vào thôn 4. Tuyến mìn này đã gây cho địch nhiều

151

tổn thất cả về bộ binh và xe tăng. Kể từ đây, căn cứ lõm Bàu Bính được hình thành.

Sở dĩ ta chọn khu vực Bàu Bính để xây dựng căn cứ lõm bởi nơi đây hội tụ đầy đủ các yếu tố “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”. Nói đến Bình Dương là nói đến vùng đất giàu truyền thống đấu tranh yêu nước và cách mạng. Con người nơi đây hiền hòa, chất phát trong lao động, sản xuất nhưng vô cùng kiên cường, anh dũng trong đấu tranh. Khu vực Bàu Bính còn là vùng đệm, tiếp giáp giữa địa bàn huyện Duy Xuyên và Thăng Bình, gần đồn quân Đại Hàn đóng tại Duy Nghĩa nên các xã Duy Nghĩa, Duy Phước (Duy Xuyên) và Bình Dương (Thăng Bình) dù trắng dân nhưng quân ngụy thường tránh né do nằm dưới sự kiểm soát của quân Đại Hàn. Bàu Bính còn là điểm cuối trong đường dây từ căn cứ Hòn Tàu, thọc xuống thôn 4 Xuyên Tân cũ, vượt cửa sông Thu Bồn qua xã Xuyên Thọ, Xuyên Nghĩa về căn cứ Bàu Bính. Địa hình nơi đây chủ yếu là các bờ thổ đất cao, rất thuận lợi cho việc triển khai lối đánh du kích; lại thiếu các điểm cao để địch có thể quan sát được các di biến động của ta trong căn cứ. Những yếu tố đó đảm bảo cho các lực lượng của ta trụ lại đây lâu dài và dễ dàng rút lên căn cứ trong tình huống cần thiết.

Căn cứ lõm Bàu Bính rộng chỉ khoảng 2 km2. Phía Đông giáp xã Xuyên Phước và biển Đông. Phía Tây giáp 5 chốt điểm và 3 khu dồn của địch. Phía Nam giáp chốt đồi ông Đối. Phía Bắc giáp đồn Đại Hàn xã Xuyên Nghĩa, Xuyên Thọ và cửa sông Thu Bồn. Căn cứ lõm được hình thành vào khoảng tháng Giêng Âm lịch năm 1971.

152

Trong hai năm trụ bám tại căn cứ lõm (1971-1972), du kích xã Bình Dương đã tổ chức nhiều trận đánh lớn nhỏ, với nhiều cách đánh khác nhau như tập kích, phục kích, cải trang thành lính ngụy để đánh địch, diệt ác ôn, luồn sâu lót sát vào vùng địch kiểm soát để đánh tiêu diệt địch. Tôi vinh dự được tham gia vào những trận đánh, những chiến công vang dội của quân và dân Bình Dương trong những năm 1970-1972. Hơn 40 năm nhìn lại, tôi mới cảm nhận được hết tinh thần chiến đấu quả cảm, sự hy sinh quên mình của nhân dân Bình Dương, xứng đáng được Đảng và Nhà nước 2 lần tuyên dương Anh hùng. Có thể nói, những chiến công của nhân dân Bình Dương là một trong những minh chứng hùng hồn cho sự thắng lợi của đường lối chiến tranh du kích, chiến tranh nhân dân.

Tháng 02 năm 1971, nhận nhiệm vụ của cấp trên, du kích xã Bình Dương kết hợp cùng với cơ sở bên trong đánh vào chốt, khu dồn thôn 3, diệt một số tên, bắt sống tên Vân, Khu trưởng khu dồn thôn 3, là một tên ác ôn khét tiếng và một tên nghĩa quân. Ta đưa chúng về căn cứ lõm Bàu Bính tổ chức phiên tòa vạch mặt tội ác mà chúng gây ra và tuyên bố xử tử hình. Tiếp đó, tháng 3 năm 1971, nhận được tin do cơ sở mật báo, tên Phan Tiệm, Xã phó an ninh cùng một tên nghĩa quân đang trên đường xuống đồi Tam Vị (thôn 2). Khoảng 12 giờ trưa cùng ngày, du kích ta từ dưới hầm bí mật bất ngờ tung lên, nổ súng tiêu diệt gọn hai tên, thu 2 súng rồi kéo xác chúng giấu dưới ao bèo. Đến 3 ngày sau, địch mới phát hiện. Cùng thời gian này, đồng chí Bốn và đồng chí Đệ được cơ sở dẫn đường đến trú ẩn tại hầm bí

153

mật nhà chị Lưu, khu dồn thôn 2 để thực hiện kế hoạch tiêu diệt tên Đăng, Quận trưởng Thăng Bình. Tuy nhiên, đến phút cuối, tên Đăng thay đổi hướng đi nên kế hoạch ta bất thành. Tối đó, hai đồng chí tiếp tục dùng lựu đạn đánh vào bọn tâm lý chiến tên Tham bị thương nhẹ.

Tháng 4 năm 1971, du kích xã Bình Dương tiếp tục chặn đánh một tiểu đoàn bảo an đang lùa dân đi phát hoang ở thôn 4 và thôn 5, tiêu diệt một số tên, trong đó có tên Nguyễn Thiều, Xã phó an ninh, thu 1 súng ngắn, 1AR15. Trong trận đánh này, đồng chí Phan Thanh Bốn, Xã đội trưởng bị thương nặng, phải đưa ra Bắc điều trị. Tiếp đó, tháng 7 năm 1971, một tiểu đội du kích luồn sâu xuống vùng giáp ranh giữa chốt đồi Đối về Bình Đào, phục kích đánh đại đội bảo an đổi quân từ chốt đồi Đối về Bình Đào, diệt 31 tên, trong đó có 1 tên trung úy, thu 1 súng ngắn, 1 máy PRC25, 15 súng AR15. Cũng trong tháng 4 năm 1971, cơ sở mật của ta ở khu dồn thôn 2 gài lựu đạn M26 diệt tên Phan Đức Đèo, Khu trưởng Khu dồn thôn 2 chết tại chỗ.

Trong điều kiện khó khăn về trang bị vũ khí, ta đã biết cải tiến chính những quả bom pháo mà địch bắn phá, giết hại đồng bào để đánh lại chúng, gây cho chúng nhiều hoang mang, lo sợ.

Tháng 8 năm 1971, trung đội du kích xã Bình Dương bị một tàu gáo và hai HU1A của địch phát hiện. Chúng dự định sẽ chụp quân, bắt sống toàn bộ lực lượng của ta. Không hề nao núng, tôi chỉ huy anh em du kích đợi cho máy bay chúng hạ thấp mới đồng loạt nổ súng. Ngay trong

154

loạt đạn đầu tiên, chiếc tàu gáo bị bắn rơi xuống Bàu Dung, hai chiếc còn lại hoảng sợ vọt lẹ lên cao rồi chuồn thẳng. Ta thu toàn bộ vũ khí tại chiếc máy bay bị rơi, trong đó có một súng cối M79 và 1 thượng liên cực nhanh rồi dùng thủ pháo phá hủy chiếc máy bay. Tôi chỉ huy tổ công binh tiến hành gài một dãy mìn đánh tăng quanh xác máy bay bị rơi, để đón địch khi chúng trở lại tìm xác máy bay.

Đúng như dự đoán, sáng hôm sau, địch huy động 10 chiếc xe tăng càn quét vào khu vực bàu Đung. Ta chủ động phân tán phần lớn lực lượng, chỉ để lại một bộ phận nhỏ dùng mìn, lựu đạn bám đánh địch. Khi chiếc xe tăng đi đầu lọt vào bãi mìn của ta, vướng mìn nổ tung. Bọn lính trên những chiếc xe còn lại hoảng sợ nhảy ra khỏi xe nhưng rơi trúng vào bãi mìn mà ta đã giăng sẵn chờ chúng. Hơn 30 tên địch đã phải đền mạng.

Không dừng lại ở đó, chỉ trong một thời gian ngắn sau đó, địch dùng 2 tiểu đoàn bảo an, 15 xe tăng chia làm hai mũi tiến dọc hai bên sườn căn cứ lõm, càn lên xã Xuyên Nghĩa, dồn du kích, cán bộ xã Bình Dương và các xã vùng Đông vào thế bí. Không còn lối thoát, ta buộc phải bò sát vào chân đồn Đại Hàn để ém quân.

Trước tình hình trên, tôi lệnh cho đồng chí Năm sử dụng khẩu thượng liên vừa thu được của địch bắn thẳng vào đồn Đại Hàn. Quân Đại Hàn phát hiện bị tấn công bằng súng đại liên của Mỹ nên tưởng rằng quân ngụy gây hấn liền bắn pháo hiệu xanh, đỏ sáng rực trời rồi gọi pháo Cẩm Hà, Hội An, cối 60mm, 81mm từ trong đồn bắn tới tấp vào

155

đội hình quân ngụy khiến nhiều quân ngụy bị tan xác, buộc chúng phải rút chạy. Đây là một trong những trận đánh thể hiện sự mưu trí, gan dạ của lực lượng du kích Bình Dương, biết lợi dụng sự thiếu phối hợp của địch để đánh lại địch, gây cho chúng nhiều tổn thất.

Để gỡ gạc những thất bại thảm hại nói trên, ngày 22 tháng 02 năm 1972, địch dùng một tiểu đoàn bảo an, 15 xe tăng càn về Bình Dương, đánh thẳng vào căn cứ lõm. Lúc đầu, đoàn xe tăng và bộ bình từ thôn 5 tiến về vùng giáp ranh giữa căn cứ lõm với xã Xuyên Phước, Xuyên Nghĩa (Duy Xuyên). Khoảng 14 giờ cùng ngày, trong khi cảnh giới địch, bộ phận thông tin của Huyện đội sơ hở để địch phát hiện, chúng điều toàn bộ 15 xe tăng và bộ binh quay lại, tiến thẳng vào khu vực dấu quân của Huyện đội. Chúng dùng lựu đạn ném thẳng xuống hầm làm toàn bộ bộ phận thông tin của Huyện đội hy sinh, trong đó có đồng chí Thưởng, cán bộ của tỉnh về làm công tác thi đua. Sau đó, chúng lùng sục và khui tiếp hầm bí mật của các đồng chí lãnh đạo của tỉnh và huyện về chỉ đạo vùng Đông.

Nhận được tin báo, tôi cấp tốc chỉ huy một tổ du kích xã đến đánh giải vây. Khẩu B40 của đồng chí Hộ bắn hỏng nặng một chiếc xe tăng M113, tôi tiếp tục dùng cối M79, đồng chí Đệ dùng AK đánh trả quyết liệt buộc địch phải rút lui, ta giải vây cho 8 cán bộ của tỉnh và huyện. Trong trận khui hầm này, đồng chí Nguyễn Đức Tân- Phó Bí thư Huyện ủy, đồng chí Trịnh Minh Đức- Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy bị hy sinh, các đồng chí Hoàng Công Thành- Huyện đội trưởng, đồng chí Tám- Cán bộ Ban đấu tranh

156

chính trị tỉnh bị thương. Tối cùng ngày, ta tận dụng thời gian để đưa thương binh, tử sĩ về tuyến sau. Đây là một trong những trận càn gây cho ta tổn thất nặng nề nhất mà khi nhắc lại, mỗi người dân, mỗi du kích Bình Dương thời ấy không khỏi bùi ngùi, tiếc thương. “Biến đau thương thành hành động”, quân và dân Bình Dương tiếp tục chiến đấu, lập nên nhiều chiến công vang dội để trả thù cho đồng chí, đồng đội đã anh dũng hy sinh.

Tháng 3/1972, một tiểu đoàn bảo an càn vào Bình Dương. Chúng dùng một đại đội bảo an tinh nhuệ cảm tử mật tập vào trung tâm căn cứ lõm Bàu Bính vào lúc 3 giờ sáng. Bị vấp phải bãi mìn của ta, địch tháo chạy tán loạn. Du kích Bình Dương truy kích, đánh giáp lá cà diệt gọn một trung đội, bắn bị thương 6 tên, bắt sống một tên, trong đó có 1 tên trung úy, 1 súng ngắn, 1 súng cối M79, 15 súng AR15.

Tháng 5/1972, một tiểu đoàn hải thuyền từ Xuyên Thọ tiến thẳng vào vùng căn cứ lõm. Đội du kích Bình Dương rải quân phục kích dưới các bờ mương cao. Ta đợi cho địch lọt vào ổ phục kích mới nổ súng tiêu diệt. Kết quả, hơn 35 tên phải đền mạng, trong đó có 1 trung úy, 1 thiếu úy, ta thu 1 máy PRC 25, 2 súng ngắn, 14 AR15, địch bỏ lại nhiều xác chết tại trận. Sau khi địch rút đi, ta chỉ đạo cơ sở cách mạng ra đào mồ chôn xác chúng ngay tại nơi xảy ra trận đánh. Ngoài ra, du kích xã Bình Dương còn tham gia các trận đánh khu dồn Phước Châu (Bình Triều), chốt đồi Tương (Bình Đào), Tân An - Hà Bình (Bình Minh)…

157

Đến cuối năm 1972, địch liên tục tổ chức các trận càn với quy mô hàng chục tiểu đoàn với sự yểm trợ tối đa của phi pháo, xe tăng với quyết tâm triệt hạ bằng được căn cứ lõm của ta. Trong một trận mưa bom vào một ngày cuối năm 1972 đã khiến 93 người chết và hàng chục người khác bị thương. Lực lượng trong căn cứ bị tổn thất ngày càng nặng, vũ khí, lương thực ngày càng cạn kiệt. Trước tình hình đó, Tỉnh ủy và Ban Chỉ huy Tỉnh đội Quảng Nam ra lệnh rút khỏi căn cứ ngay trong đêm ngày 25/12/1975. Thực hiện mệnh lệnh trên, gần 2.000 người gồng gánh xuyên màn đêm tối đen như mực từ căn cứ lõm qua Xuyên Nghĩa, Xuyên Thọ, vượt sông Thu Bồn qua Xuyên Tân, một số qua bãi dừa Cẩm Thanh, đến Phú Diên, Xuyên Trà, Sơn Trung, Sơn Long, lên ngã ba An Tráng rồi xuôi về Bình Phú, lập thành xã Bình Dương 2 tại đây. Sau ngày giải phóng, nhân dân lại trở về làng cũ làm ăn nhưng cái tên Bình Dương 2 vẫn đọng lại trong mỗi người những ký ức không thể phai nhòa về một thời gian lao nhưng vô cùng anh dũng.

Căn cứ lõm trụ lại được hai năm giữa mưa bom bão đạn của quân thù là biểu hiện sinh động cho tinh thần chiến đấu ngoan cường, quyết tâm trụ bám đánh địch đến cùng của đảng bộ và nhân dân xã Bình Dương, dưới sự chỉ đạo trực tiếp của đồng chí Nguyễn Đức Tân, Phó Bí thư Huyện ủy; đồng chí Trịnh Minh Đức, Phan Thanh Toán, Ủy viên Thường vụ Huyện ủy, đồng chí Ngô Thanh Dũng, cán bộ tỉnh Quảng Nam, trong đó phải kể đến những đóng góp quan trọng của Huyện đội Thăng Bình, V15, đại đội đặc

158

công 1 của huyện và đội công tác các xã vùng Đông.

Việc chỉ đạo xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính trong những năm 1971-1972 là một quyết định sáng suốt và có ý nghĩa quan trọng đối với phong trào cách mạng ở vùng Đông của Huyện ủy Thăng Bình. Đây là nơi đứng chân của lực lượng vũ trang của huyện, của tỉnh, của Đặc khu Quảng Đà trước khi tiến công vào tận sào huyệt của kẻ thù như Hội An, Tam Kỳ, thành phố Đà Nẵng, quận lỵ Thăng Bình. Căn cứ lõm còn là điều kiện quan trọng để đội công tác các xã vùng Đông bám dân, xây dựng cơ sở, du kích mật phát động, tổ chức lực lượng quần chúng đấu tranh, diệt ác ôn, nổi dậy phá khu dồn khi có điều kiện.

Từ thực tiễn lãnh đạo phong trào cách mạng ở Bàu Bính, có thể rút ra một số bài học kinh nghiệm. Đó là việc khẩn trương xây dựng, bồi dưỡng, tổ chức lực lượng cơ sở, du kích mật trước khi địch dồn dân về khu dồn. Đây là lực lượng quan trọng, nắm chắc tình hình, âm mưu của địch và phát động, tổ chức quần chúng đấu tranh chính trị với địch… Cần đánh giá đúng tình hình địch, sử dụng, kết hợp tốt lực lượng bất hợp pháp, lực lượng hợp pháp nhằm hỗ trợ trong tác chiến đánh địch, diệt ác ôn gây hoang mang trong lòng địch, hỗ trợ cho quần chúng đấu tranh. Thực hiện tốt phương châm lấy ít đánh nhiều, dùng yếu đánh mạnh, dùng vũ khí thô sơ đánh vũ khí hiện đại. Kết hợp tốt hai chân, ba mũi giáp công trong tiến công địch.

(Lê Minh Chiến ghi theo lời kể của đồng chí Phan Thanh Long)

159

CÔNG TÁC DÂN VẬN TẠI CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH

Trần Văn Đô*

Năm 1969, lúc này tôi với tư cách là Phó ban Binh vận tỉnh được phân công phụ trách nằm vùng tại Tuần Dưỡng, Thăng Bình. Địa điểm cụ thể để hoạt động công tác, nắm bắt tình hình cũng như vận động quần chúng tổ chức cho thế trận chiến tranh nhân dân theo nhiệm vụ của tôi là từ Bình Tú sau đó xuống Bình Sa, Thăng Bình.

Như chúng ta đã biết, tình hình chiến trường Quảng Nam nói chung, Thăng Bình nói riêng sau cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968 hết sức ác liệt, với ta gặp nhiều khó khăn tổn thất về lực lượng và địa bàn đứng chân. Ngay sau khi chiến lược “Chiến tranh cục bộ” của Mỹ bị phá sản, chúng liền chuyển sang chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” với mục tiêu là lấn chiếm và bình định. Chúng mở nhiều cuộc càn quét với quy mô lớn vào vùng giải phóng nhằm “bình định” và giành dân, lấn đất, tiêu diệt cơ sở cách mạng, xây dựng chính quyền và các tổ chức phản động.

Tại Thăng Bình, Mỹ ngụy xem là địa bàn trọng điểm của chiến dịch nên đã càn quét đánh phá ác liệt vào các xã cánh Đông, nhất là Bình Dương và hai xã ven biển Duy Hải

* Nguyên Phó ban Dân vận Tỉnh ủy Quảng Nam.

160

và Duy Nghĩa của huyện Duy Xuyên.

Bước sang năm 1970, tình hình chiến trường càng ác liệt. Địch tổ chức nhiều đợt càn quét, cày ủi xúc tát, thành lập các khu dồn tại Bình Triều, Bình Đào, Bình Giang và Bình Dương...,. dồn dân vào các khu dồn để quản lý, chia cắt dân với cách mạng bằng hình thức "tát nước bắt cá". Chính vì thế, dẫn đến tình trạng mang tính phổ biến trên chiến trường lúc bấy giờ đối với ta là "mất đất, mất dân".

Căn cứ theo thực tiễn chiến trường và lực lượng của ta, phương châm chung lúc này trong công tác binh vận, dân vận là 2 chân, 3 mũi giáp công.

Khi xuống Bình Dương, lúc đầu trong tôi chỉ nghĩ đến công tác vận động binh lính thông qua gia đình của họ để tuyên truyền, giác ngộ theo chủ trương sách lược và hình thức tổ chức phong trào, chứ chưa có khái niệm về việc hoạt động, bảo vệ căn cứ lõm gì cả. Bởi, theo tình hình nghiên cứu tại đây, tôi biết, khu vực thôn 4 Bình Dương là địa bàn cuối cùng của xã, cũng là của huyện còn lại. Và đây là khu vực nằm trong điểm yếu địa bàn hoạt động của địch, xung quanh địch kiểm soát hoàn toàn thông qua các chốt điểm mà chúng xây dựng. Về mặt quản lý địa bàn, giữa quân Nam Triều Tiên và ngụy không rạch ròi, đổ qua đổ lại cho nhau. Vì thế, bà con, nhân dân tại khu vực này, dày dạn kinh nghiệm trong chiến đấu, nắm địa bàn đã dần dần hình thành ra cái gọi là căn cứ hoạt động cách mạng, nơi đứng chân hoạt động của cán bộ, du kích các xã vùng Đông.

Căn cứ lõm Bàu Bính (Bàu Bính thượng) nằm trọn trong khu vực thôn 4, xã Bình Dương, là vùng đầy cát

161

trắng, chỉ nổi lên một số bờ thổ. Xen lẫn vào địa hình ấy là những rặng tre, ao làng và một cái Bàu nước dài. Lợi dụng địa hình địa vật đó, nhân dân, du kích và các Đội công tác của ta tiến hành đào các công sự dân sự, quân sự, y tế và giao thông hào, hầm để trú ẩn, chiến đấu, chống lại các loại pháo, bom đạn của địch. Đặc biệt, du kích ta còn bố trí nhiều lớp chông mìn; hình thành nhiều vọng gác, ngày đêm có cử lực lượng cảnh giới để phát hiện địch xâm nhập.

Ngoài ra, để đảm bảo hoạt động tại căn cứ lõm Bàu Bính, ta đã xây dựng được trạm dừng nghỉ ở Xuyên Tân, giáp với Bình Hòa, là trạm liên lạc cơ sở, tạo bàn đạp từ căn cứ phía Tây xuống căn cứ lõm Bình Dương, từ vùng địch các xã trong huyện đến các vùng như Đà Nẵng, Hà Lam, Tam Kỳ, Hương An.

Về công tác hoạt động tại căn cứ, ban ngày các lực lượng ta nắm thông tin, ẩn nấp trong các hầm trú ẩn, chỉ có một số người dân hợp pháp hoạt động sản xuất theo dõi tình hình và cung cấp lương thực, thực phẩm. Ngoài ra, thời kỳ này ta chủ yếu tiến hành hoạt động trài dân hợp pháp ra các vùng xung quanh để mở rộng địa bàn. Mọi hoạt động của ta chủ yếu là về đêm. Ban đêm, ta cử người vào khu dồn để liên lạc với cơ sở và vận động nhân dân đấu tranh đòi về làng, tìm cách tiêu diệt những tên ác ôn phản động.

Nhằm duy trì phong trào, lực lượng cũng như nắm lại dân. Cấp trên đã chủ trương và cử cán bộ, lực lượng vũ trang xuống hoạt động tại đây, gồm các lực lượng như Quân sự (Tiểu đoàn 70, 72, 74, V15), Dân vận, binh vận,

162

đấu tranh chính trị...

Để xuống được căn cứ rất khó khăn, theo nhiều đường từ Bình Tú xuống Bình Giang băng qua vùng địch. Nói đến nhiệm vụ này, chúng ta không thể không nhắc đến vai trò của các Đội công tác, với kinh nghiệm, thông thuộc địa hình, địa bàn, tình hình địch ta nên đã đảm đương việc liên lạc và dẫn đường. Đội công tác các xã luôn túc trực tại căn cứ cũng như các vị trí hiểm yếu. Cũng nhờ đội công tác mà tôi đã nắm được tình hình địch ta, trên cơ sở đó tôi tuyên truyền chủ trương, thông báo nhiệm vụ và tiến hành công tác vận động nhân dân, binh lính và gia đình binh lính ngụy rã ngũ về lại căn cứ.

Cùng thời gian này, bộ đội của ta từ huyện cho đến tỉnh theo các chiến dịch cũng chủ trương tiến xuống căn cứ. Tại thôn 1, Bình Dương, các lực lượng ta tổ chức các trận đánh tập kích nhằm đánh lạc hướng địch để lực lượng chủ lực của ta xuống vùng Đông an toàn.

Chúng ta đều biết, tại căn cứ, lực lượng binh vận nói riêng, các lực lượng khác của tỉnh nói chung đều rất ít. Cho nên vai trò chủ yếu cho việc nắm tình hình, chiến đấu bảo vệ căn cứ chủ yếu là của huyện và các xã hay còn gọi là cơ sở, mà đặc biệt là vai trò chủ yếu của các hộ dân tại căn cứ. Năm 1971, cách thức binh vận được sử dụng và phối hợp hình thức 3 mũi giáp công nhưng do "quả đấm" quân sự quyết định. Để tuyên truyền, vận động tôi cùng với anh em cơ sở tiến hành đến từng đơn vị, từng gia đình, hầm, hào, nơi trú ẩn của các lực lượng.

163

Về phía địch, chúng tiến hành bắn pháo liên tục từ các hướng vào căn cứ mà không dám tấn công. Bởi do thế trận bố phòng bằng mìn và hệ thống hầm công sự tạo nên sự kinh hoàng cho chúng sau nhiều lần tổ chức tấn công và thiệt hại. Chúng xem nơi đây như là cái gai nhưng khó nhổ bỏ.

Nắm được tâm lý địch, các lực lượng của ta nhiều lần tấn công, đột kích địch từ xa và giành nhiều thắng lợi. Nhưng tôi nghĩ, thắng lợi lớn nhất vào thời điểm này tại căn cứ là tạo được uy tín đối với một chốt điểm trong vòng vây của địch, nên nhiều binh lính, người dân từ các khu dồn Hương An, Đà Nẵng, Hội An đã về đây sinh sống ngày càng nhiều, bao gồm cả cán bộ và nhân dân. Đây chính là cơ sở vững chắc cho lực lượng du kích, bộ đội và các Đội công tác hoạt động, hỗ trợ cho các lực lượng chủ lực của tỉnh và huyện tiến hành các đợt hoạt động, tấn công địch. Khi nằm vùng, hoạt động tại căn cứ Lõm Bàu Bính mọi thông tin liên lạc, cấp báo về lãnh đạo tỉnh là rất khó khăn chứ chưa nói đến việc cắt đứt liên lạc. Cho nên, trong khoảng thời gian từ cuối năm 1970 đến cuối năm 1972, khi nằm vùng tại Bàu Bính mọi vấn đề phát sinh cũng như ý kiến đề xuất của huyện, xã tôi cùng với anh em cơ sở tự thân nghiên cứu tình hình và đưa ra cách giải quyết cho kịp với tình hình, nhiệm vụ tại chỗ. Trong thời gian này, theo các chiến dịch của các lực lượng vũ trang, tôi cũng thường xuyên tiến hành các chuyến công tác sang các vùng lân cận, vào trong các khu dồn để tuyên truyền vận động.

Vào cuối tháng 12 năm 1972, do địch tổ chức càn quét vào căn cứ với quy mô lớn, ta thiệt hại nặng nề cả cán bộ và

164

nhân dân cho nên cấp trên đã chủ trương cho các lực lượng rút khỏi căn cứ. Ngay sau khi nhận được lệnh rút khỏi căn cứ, tôi được các lực lượng dẫn đường và rút trước. Sau khi rời căn cứ tôi lên Tuần Dưỡng để tiếp tục công tác, nhiệm vụ của mình

Nói về nhiệm vụ, vai trò của công tác vận động quần chúng thì vận động binh lính ngụy là vận động quần chúng đặc biệt, bởi đây là lực lượng có vũ trang, có tổ chức quy cũ, có chỉ đạo nên vô cùng khó khăn phức tạp, sử dụng nhiều hình thức khác nhau nhưng chủ yếu thông qua gia đình họ. Phải nói rằng binh vận, dân vận đôi lúc gặp nguy hiểm đến tính mạng cũng như sự tồn tại của cơ sở cách mạng nhất là tại các khu dồn nếu không chọn kỹ đối tượng cũng như quán triệt tinh thần, chủ trương.

Qua công tác dân vận, binh vận tại căn cứ Bàu Bính, chúng ta có thể rút ra một số vấn đề sau:

Một là, phải chọn đúng đối tượng, đúng thời điểm, nắm bắt tình hình cũng như tâm lý người được vận động.

Hai là, nội dung, phương pháp vận động phải linh hoạt, phù hợp với tình hình thực tế

Ba là, mọi chủ trương, đường lối phải dựa trên quan điểm sự nghiệp cách mạng là của nhân dân, dựa vào phương châm dân biết, dân làm, dân bàn, dân kiểm tra.

Bốn là, binh vận, dân vận phải bám sát thực tiễn, bám sát cơ sở.

Tóm lại, công tác vận động quần chúng nói chung, vận động binh lính nói riêng thời điểm này cần và phải dựa

165

vào cơ sở cách mạng tại chỗ với vai trò nòng cốt là dân. Chính quần chúng nhân dân là điều kiện để phong trào cách mạng vùng Đông tồn tại và phát triển. Họ che chở, bảo vệ cho cán bộ, cung cấp lương thực và thông tin. Ban ngày là dân hợp pháp công khai hoạt động sản xuất trong vùng địch để nắm tình hình, ban đêm trở thánh chiến sĩ cách mạng thực thụ. Chính họ là những anh hùng trên mảnh đất Bình Dương anh hùng.

Nguyễn Hữu Thiên ghi theo lời kể của đồng chí Trần Văn Đô.

166

VÙNG ĐÔNG THĂNG BÌNH - NHỮNG NGÀY ÁC LIỆT

Võ Văn Thanh*

Sau Hiệp đình Giơnevơ, đất nước bị chia cắt làm hai miền, miền Bắc đi lên xây dựng xã hội chủ nghĩa, miền Nam nằm dưới ách thống trị của đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai Ngô Đình Diệm. Với các chiến dịch “Tố cộng”, “Diệt cộng” liên tiếp của Mỹ - Diệm, phong trào cách mạng miền Nam bị dìm trong biển máu. Trước tình hình đó tháng 01 năm 1959, Nghị quyết 15 của Trung ương Đảng ra đời và đề ra nhiệm vụ trước mắt của cách mạng miền Nam là “đoàn kết toàn dân kiên quyết đấu tranh chống đế quốc Mỹ xâm lược và gây chiến, đánh đổ tập đoàn thống trị độc tài Ngô Đình Diệm, tay sai đế quốc, thành lập một chính quyền liên hiệp dân tộc dân chủ ở miền Nam, thực hiện độc lập dân tộc và các quyền tự do dân chủ, cải thiện đời sống của nhân dân, giữ vững hòa bình, thực hiện thống nhất nước nhà”.

Nghị quyết 15 ra đời đã làm phong trào cách mạng của quần chúng ở miền Nam nói chung và Quảng Nam chuyển biến rất sôi nổi và mạnh mẽ. Phong trào nổi dậy của quần chúng diệt ác, phá kèm, tiến xóa bỏ ngụy quyền địch, lập chính quyền tự quản của nhân dân diễn ra khắp nông thôn, đồng bằng Quảng Nam.

* Nguyên cán bộ bám trụ tại căn cứ lõm Bàu Bính.

167

Thực hiện chủ trương của Khu ủy, Tỉnh ủy Quảng Nam về việc mở chiến dịch Thu – Đông và phong trào đồng khởi giành chính quyền tại nông thôn, đồng bằng. Ở Quảng Nam, trọng điểm là vùng Đông Thăng Bình, Đông Tam Kỳ, ... Đối với Huyện ủy Thăng Bình hạ quyết tâm giành lại toàn bộ vùng Đông, lấy xã Bình Dương làm trọng điểm và nhanh chóng mở ra trên diện bảy xã vùng Đông. Dưới sự chỉ đạo của đồng chí Hoàng Minh Thắng, Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Chính trị viên Tỉnh đội cùng với đồng chí Nguyễn Đức Bốn, Phó Bí thư Huyện ủy, các đồng chí Hồ Trượng, Trần Anh Vũ, Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy. Vào lúc 12 giờ trưa ngày 5/9/1964, lực lượng ta đánh vào Hội đồng xã Bình Dương bắt sống toàn bộ, bộ máy chính quyền tay sai của địch. Tạo thế và lực giải phóng hoàn toàn sáu xã vùng Đông Thăng Bình. Bọn nghĩa quân giao súng đầu hàng, ta thiết lập chính quyền cách mạng và lực lượng vũ trang, các đoàn thể, nông dân, phụ nữ đấu tranh chính trị, binh vận, tiếp tục kêu gọi thanh niên tòng quân nhập ngũ.

Trấn áp bọn phản cách mạng, mở đầu cho phong trào Đồng Khởi vùng sâu ven biển của tỉnh ta nối liền từ Hòa Hải đến Đông Tam Kỳ. Thắng lợi của quân dân vùng Đông Thăng Bình hòa chung với dòng thác cách mạng Đồng Khởi giải phóng hoàn toàn nông thôn, đồng bằng của tỉnh ta, tạo thế và lực bao vây thành thị góp phần cùng với nhân dân toàn miền đánh bại cuộc chiến tranh đặc biệt thực dân kiểu mới của đế quốc Mỹ và tay sai.

Sau Mậu Thân 1968 chúng tiến hành đánh phá vô

168

cùng ác liệt. Thực hiện chiến thuật hủy diệt vùng giải phóng, xóa thế ở hậu phương, dồn dân, bắt lính, tiếp tục đánh phá, bình định. Nhằm cô lập nhân dân với lực lượng vũ trang ở địa phương, đánh thắng chiến thuật cài răng lược của ta, xây dựng đồn bót nhằm để tiêu diệt lực lượng cách mạng. Vùng Đông Thăng Bình là trọng điểm đánh phá bình định của địch, chúng dùng nhiều thủ đoạn tàn bạo quyết đè bẹp, khuất phục nhân dân và lực lượng vũ trang vùng Đông Thăng Bình.

Lực lượng vũ trang nhân dân Thăng Bình, phát huy chủ nghĩa anh hùng cách mạng, kiên cường trụ bám đánh địch bằng mọi chiến thuật của mình, dưới sự chỉ đạo của Đảng, bằng mọi giá cũng giữ cho được thôn 4 Bàu Bính làm căn cứ tạo thế và lực chiến đấu lâu dài.

Từ năm 1969 đến 1970 cục diện chiến tranh thay đổi, Mỹ tập trung đánh phá vô cùng ác liệt “cày ủi, càn trắng”, âm mưu tìm diệt quân chủ lực của ta và chiến thuật 2 gọng kiềm nhằm tiêu diệt những người tham gia kháng chiến ở địa phương.

Ở miền Nam chúng dùng thủ đoạn đánh bom pháo binh, xe tăng bộ binh, chà qua xát lại nhiều lần cày trắng, đốt phá, hủy diệt vùng giải phóng. Ở vùng Đông Thăng Bình chúng tiến hành cày ủi, sang bằng mồ mả, chùa chiền, nhà cửa, chợ búa, cây cối, làng mạc, sông suối, không người qua lại “điền vô nhơn canh, lộ vô nhơn hành”, thủ đoạn dã tâm chém giết của bọn ác ôn trên đất Thăng Bình không một ngày dừng lại. Nhưng đất anh hùng cũng đã sản

169

sinh ra nhiều anh hùng lãnh đạo, nhiều chị mẹ đấu tranh chính trị tài ba.

Tháng 5/1971, đồng chí Phan Thanh Toán, Chính trị viên Huyện đội, Ủy viên Ban Thường vụ Huyện ủy, tập hợp lực lượng vũ trang 6 xã vùng Đông Thăng Bình: đội I, đội II, V15 Huyện đội, đánh địch quyết liệt, chiếm giữ thôn 4 Bàu Bính để làm căn cứ hoạt động, tạo thế sẵn sàng chiến đấu bất kỳ tình huống nào, khó khăn nào cũng vượt qua và tạo điều kiện cho các đơn vị đánh mìn chung quanh căn cứ, tạo thế chiến lược làm cho kẻ thù không vào được căn cứ. Ban đêm du kích Bình Dương đánh quân phục kích, đồi Đối, đồi Cà, đồi Họp, đồn thôn 7, pháo kích đồi Mong gom địch vào các đồn bót, pháo kích đồn Nam Triều Tiên, gây cho địch dao động hoang mang.

Cùng năm 1971 đế quốc Mỹ mở chiến dịch Lam Sơn 719 đổ xuống đường 9 Nam Lào 20.000 quân, bị bộ đội ta tiêu diệt 15.000 tên bắn cháy 400 xe tăng, bắn rơi 450 máy bay lên thẳng. Lúc này quân ngụy hoang mang dao động, đào ngũ, rã ngũ, đồn thôn 7 xã Bình Dương giao súng đầu hàng 1 đại đội Bảo An. Bọn tề ngụy ở địa phương ra sức kèm kẹp không cho dân ra khỏi khu dồn, đội công tác các xã thọc sâu vào các khu dồn dân xây dựng cơ sở. Riêng du kích Bình Dương thừa thắng xông lên đánh mạnh vào đồn đồi Đối, đánh quân giả ngoại đồi Họp dồn dập tấn công đánh mạnh đồi Cà, pháo kích đồi Mong, gây cho địch lúng túng bị động, căn cứ lõm được bảo vệ an toàn.

Để chỉ đạo Căn cứ lõm, cũng như phong trào cách

170

mạng ở vùng đông, Huyện ủy Thăng Bình thành lập Đảng ủy cánh Đông do đồng chí Nguyễn Đức Bốn, Bí thư Đảng ủy kiêm Bí thư Đảng ủy cánh Đông; thành lập Ban chỉ đạo căn cứ lõm gồm đồng chí Phan Thanh Toán, Ngô Thanh Dũng, Trần Anh Vũ, đồng chí Thành - Huyện đội trưởng chỉ đạo cho các xã vùng Đông tăng cường công tác sẵn sàng chiến đấu. Bảo vệ 300 hộ dân thôn 2, thôn 3 bật ra Bàu Bính cùng với các lực lượng cách mạng trụ bám ở căn cứ lõm. Lúc này tình hình êm dịu, đồng chí Phan Thanh Long - Xã đội trưởng dựa vào thôn 4 Bàu Bính lãnh đạo phong trào trong xã phối hợp với bộ đội huyện, tỉnh, công tác vùng Đông Thăng Bình xây dựng căn cứ lõm Bình Dương.

Sau chiến thắng Nam Lào năm 1971 của ta, địch liều lĩnh đổ xuống căn cứ lõm một tiểu đoàn chủ lực có pháo binh yểm trợ bị du kích 6 xã vùng Đông đội I, đội II V15 của huyện và Tiểu đoàn 72 của tỉnh bao vây địch từ nhiều hướng đánh quyết liệt, tiêu diệt 1 tiểu đoàn thu toàn bộ vũ khí, đạn dược, điện đài, địch đứt liên lạc bỏ xác chết ngổn ngang. 3 ngày sau địch đánh phản kích bằng không quân, pháo binh oanh tạc dữ dội, rồi lấy xác về Hội An.

Tháng 2/1972 địch dùng không quân B57 ném bom Naban vào căn cứ lõm, ta bị động nên thương vong cao. Đến ngày 25/2/1972 sau trận bom B57 địch đổ xuống ngoài căn cứ lõm 2 tiểu đoàn lăm le ngoài vành đai chiến đấu của ta, 100 xe tăng từ biển chạy vào, cuối thôn 4 giáp Xuyên Thọ bị Tiểu đoàn 72 bắn cháy 6 chiếc xe bọc thép, lính trên xe bị tiêu diệt, một số xe còn lại bỏ xe chạy bộ ra biển bị du

171

kích Quảng Đà bắn chết 10 tên, đốt cháy 4 xe địch hoảng hốt chạy ra biển, nằm chờ hết thời gian 3 ngày rút về Quảng Tín. Còn bộ binh rút về thôn 6 Bình Dương chờ hết 3 ngày rút về Hà Lam.

Sau trận càn ngày 25/2/1972, được lệnh của Thường vụ Huyện ủy, du kích Bình Dương thọc sâu vào các khu dồn xây dựng cơ sở, khu đồi Cà, đồi Họp, đồi Mong chuẩn bị cho Đồng khởi mùa hè năm 1792 giành nhiều thắng lợi tiêu diệt nhiều sinh lực địch, thu nhiều vũ khí, đạn dược, ta làm chủ 6 ngày địch đổ quân phản kích, ta chiến đấu chống trả quyết liệt, địch không dám vào căn cứ lõm thôn 4, Bàu Bính.

Từ 1972 địch dùng thủ đoạn đánh phá ác liệt với quy mô lớn, càn quét dài ngày có 100 xe tăng, 30 khẩu đại bác từ Hương An bắn xuống yểm trợ cho 3 tiểu đoàn bộ binh, do không cân sức ta được lệnh của trên lui về Bình Phú an toàn, thương vong ít.

Đến tháng 11 năm 1973 đồng chí Phan Thanh Long cho lực lượng du kích xã về chốt lại thôn 4 hoạt động ban đêm, ban ngày có địch thì xuống hầm bí mật, để cắm cờ giành đất và nắm lại cơ sở ở các khu dồn, chuẩn bị cho cuộc Tổng tấn công giải phóng hoàn toàn quê hương.

172

VAI TRÒ CỦA ĐỘI CÔNG TÁC VỚI CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH

Trần Hoạt*

Từ sau Mậu thân năm 1968, để đáp ứng với một giai đoạn cách mạng mới Đảng ta đã đề ra phương châm "Đảng lãnh đạo toàn diện, tuyệt đối và trực tiếp" đối với lực lượng vũ trang, nên tại xã lúc này, Bí thư cần phải kiêm Chính trị viên xã đội.

Vào tháng 12 năm 1968, với mục tiêu lấn chiếm, bình định, đơn vị 607 địa phương quân của địch đã đóng chốt tại Chợ Được (Bình Triều). Đến ngày 25 tháng 4 năm 1969, chúng chiếm và đóng chốt tại Miếu Ông Mèo (Bình Đào) gọi là chốt khu I và khu II. Đến giữa năm 1969, chốt thôn Vân Tây, Hưng Mỹ (Bình Triều), Cây Mâm (Bình Sa).

Thời điểm tháng 7 năm 1969, dân tại các xã được điều đi đến các chốt này nhưng chưa có tình trạng mất đất, mất dân. Tiếp đó, cuối năm 1969, chúng chiếm Đồi Lưỡng, thôn Phước Long; Đồi Nhơn, thôn Vân Tiên; Đồi Chấp, thôn Bình Tịnh; rồi đầu năm 1970, liên tiếp chốt Đồi Ban, thôn Tân An; Miếu Đỏ, thôn Hà Bình và lập 3 khu dồn Tân An, Hà Bình, Bình Tịnh, giải tán dân khu I, khu II về, chỉ còn lại Trà Đóa. Tháng 6 năm 1970, chúng chiếm và chốt Đồi Tương.

* Nguyên Đội trưởng Đội công tác xã Bình Đào.

173

Như vậy, từ ngày 25 tháng 4 năm 1969 đến tháng 6 năm 1970, trên đất Bình Đào có 7 chốt điểm, 5 khu dồn. Để mở rộng địa bàn đóng chốt các xã cánh Đông, chúng tiếp tục mở rộng chiếm đóng sang các xã Bình Giang, Bình Hải, Bình Dương. Cho nên, cộng với chính sách "tát nước bắt cá”, địch liên tục tổ chức nhiều cuộc càn quét, dùng xe tăng cày ủi, san bằng nhà cửa ruộng vườn, lùa xúc tát dân vào các khu dồn tại Thăng Bình với trọng điểm là các xã cánh Đông, Hội An, Hương An, xảy ra tình trạng dân chạy dạt ra Đà Nẵng, vào Đồng Tháp, một số gia đình chạy lên xã Bình Phú. Đến tháng 6 năm 1970, trên địa bàn xã Bình Dương chỉ còn lại du kích và các đội công tác, cán bộ và một số dân bất hợp pháp. Chính vì vậy thời điểm này, tại các xã vùng Đông phổ biến tình trạng mất đất mất dân.

Khi mất đất, cán bộ, nhân dân Bình Đào phải chuyển sang thôn 6 Bình Dương. Tuy nhiên, trong tư tưởng cán bộ, quân và dân tại các xã vùng Đông luôn thì việc mất đất, mất dân chỉ là tạm thời, bởi dân một lòng tin tưởng vào cách mạng, còn cán bộ luôn bám cơ sở, bám dân, dân thì bám đất. Lúc này, đồng chí Hoàng Cung Cấp, cán bộ huyện là đội trưởng đội công tác đầu tiên tại xã Bình Đào.

Tuy nhiên, tại thôn 6, Bình Dương tình trạng khó khăn, mất mát hy sinh vẫn xảy ra nên toàn bộ lực lượng Đội công tác và nhân dân phải chuyển từ thôn 6 vào thôn 5, 4 Bình Dương.

Theo tôi được biết, thôn 4, Bình Dương chính là địa bàn ta xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính. Nơi này với diện tích trên 2km2, nằm về phía Đông Bắc của các xã vùng

174

Đông Thăng Bình, phía Bắc giáp các xã Duy Hải, Duy Nghĩa của huyện Duy Xuyên, là địa bàn còn lại cuối cùng của huyện địch chưa chiếm đóng. Bên cạnh đó, Bàu Bính là nơi giáp ranh giữa 2 tỉnh Quảng Nam và Quảng Đà, địch có nhiều sơ hở, quản lý lỏng lẻo. Việc xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính như một trạm liên lạc cơ sở, tạo sự bất ngờ cho địch và là bàn đạp để ta tấn công vùng địch.

Tại căn cứ Bàu Bính, qua từng thời kỳ, tôi biết có các lực lượng bám trụ và chiến đấu, như: Tiểu đoàn 70, 72, 74 của tỉnh và đại đội V15 của huyện, của tiểu đoàn R20 Quảng Đà, đại đội 32 Hội An. Tại căn cứ, Đội phẫu với nhiệm vụ tiếp nhận cứu chữa, nuôi dưỡng thương bệnh binh. Dù cuộc sống, chiến đấu tại đây vô cùng khó khăn, khốc liệt nhưng trên hết vẫn là tinh thần lạc quan với việc ta vẫn thường xuyên tổ chức một số hoạt động văn nghệ, giải trí tại căn cứ, tổ chức thăm thương binh, tặng sữa...

Đến tháng 2/1971, đồng chí Cấp hy sinh thì huyện điều tôi về làm Đội trưởng Đội công tác xã Bình Đào. Khi tôi về, toàn bộ cán bộ và nhân dân chuyển vào thôn 4, Bình Dương. Trong toàn bộ lực lượng lúc này, chỉ có 5 đồng chí là cán bộ xã, 1 đồng chí cán bộ huyện là Đỗ Văn Lang là Đội phó

Đầu năm 1971, đồng chí Nguyễn Đức Bốn, Bí thư Huyện ủy Thăng Bình kiêm làm Bí thư Đảng ủy vùng Đông; đồng chí Ngô Thanh Dũng, Phó ban dân vận phụ trách các đoàn thể cùng với đồng chí Phan Thanh Toán, Thường vụ Huyện ủy làm Ủy viên.

175

Cho nên, lúc này các đội công tác do Đảng ủy vùng Đông trực tiếp chỉ đạo, giao nhiệm vụ.

Đến giữa năm 1971, Huyện ủy tăng cường đồng chí Nguyễn Đức Tân, Phó Bí thư Huyện ủy trực nằm vùng tại căn cứ Lõm Bàu Bính để chỉ đạo các đội công tác, đảm bảo cho các lực lượng khác hoạt động, trên cơ sở đó, nắm tình hình báo cáo về Huyện ủy.

Đối với Đội công tác xã Bình Đào, Đảng ủy chủ trương và giao nhiệm vụ cụ thể về việc xây dựng cơ sở tại Bàu Bính để hướng dẫn, bảo vệ các lực lượng cũng như nắm tình hình địch, bởi vì lúc này dân cư tại đây do địch kiểm soát.

Trong công tác xây dựng cơ sở, đầu tiên tại Tân An, Hà Bình, Trà Đoả- mỗi nơi có từ 1 đến 3 cơ sở. Đến năm 1971-1972, thì từ Bàu Bính về Bình Đào ta đã xây dựng được nhiều cơ sở. Cho đến lúc này, Bàu Bính là tâm điểm để toả ra, triển khai xây dựng cơ sở các vùng xung yếu lân cận.

Với 5 đồng chí nòng cốt trong đội công tác xã Bình Đào, ban ngày đóng, trú ẩn tại Bàu Bính, đến đêm thì tổ chức hoạt động, xuất phát về các khu dồn để vận động nhân dân, binh lính trở về căn cứ.

Trong khoảng thời gian từ năm 1971- 1972, đội công tác xã Bình Đào đã phát triển số lượng lên đến 21 đồng chí nhưng hi sinh nhiều nên phải liên tục bổ sung.

Nói về vai trò của đội công tác, chúng ta đã biết, khi

176

mất đất mất dân thì du kích, cán bộ đều mất. Hình thức để đảm bảo hoạt động và hoạt động phù hợp, hiệu quả với tình hình là các Đội công tác. Với hình thức này, mỗi xã cần phải xây dựng 1 đội công tác làm nòng cốt. Thời điểm này, công tác bảo vệ căn cứ do các đội du kích các xã lân cận, bởi hình thức này mới có khả năng nắm tình hình, hoạt động hiệu quả. Du kích có nhiệm vụ gài mìn, bố phòng cho căn cứ lõm. Nói đến khu vực này (căn cứ Lõm Bàu Bính) vào những năm 1970- 1972 Mỹ rất ngại và kinh hoàng về các chốt chặn, bãi mìn được bố trí tại đây, vì vậy, các xã muốn xây dựng các đội du kích thì tiến hành vận động, rút thanh niên từ vùng địch, mà công tác này, tại thời điểm này, địa điểm này không ai khác chỉ có các đội công tác mới có khả năng đảm trách.

Riêng đối với đội công tác xã Bình Đào đã vận động và rút được 14 thanh niên cùng 7 đội viên tình nguyện từ vùng địch tại xã Bình Đào về căn cứ Lõm. Ngoài ra, còn tổ chức được 7 cán bộ hợp pháp để tiến hành công tác đi vào, ra các căn cứ, khu dồn, đi Đà Nẵng, Hội An. Trên cơ sở đó, rút thanh niên, nắm tình hình, đưa thông tin.

Ngoài ra, Đội công tác còn đưa thanh niên từ khu dồn ra tham gia bộ đội huyện với 4 người. Đặc biệt, cuối năm 1971, theo chủ trương chung, Lực lượng vũ trang của ta gồm tiểu đoàn 72, 70, 74 và V15 tổ chức các chiến dịch tấn công đánh địch tại căn cứ lõm Bàu Bính cũng như các khu dồn lân cận (Gò Cà, Đồi Tương ), để thực hiện nhiệm vụ này, Đội công tác là lực lượng chỉ đường dẫn lối cho bộ đội ta tấn công địch và lui về căn cứ để phòng thủ.

177

Có thể nói, vai trò của đội công tác xã Bình Đào nói riêng cũng như các đội công tác các xã nói chung là: vận động và nắm dân, nắm tình hình triển khai các chủ trương tại căn cứ; vận động thanh niên trong dân, trong khu dồn thành lập các Đội du kích; là lực lượng đảm bảo công tác hậu cần, dẫn đường tại căn cứ, tham gia bố trí thế trận phòng thủ, nắm tình hình địch; kết hợp giữa các lực lượng cho thế trận chiến tranh nhân dân.

Với sự đóng góp của Đội công tác thì căn cứ lõm Bàu Bính trở thành cái gai trong mắt của Ngô Quang Trưởng. Chính vì thế, Ngô Quang Trưởng đã huy động các lực lượng chủ trương đánh vào căn cứ tại thôn 4 Bình Dương, đây cũng chính là địa bàn Đội công tác cũng như nơi cán bộ, nhân dân xã Bình Đào đang đóng, trú ẩn, hoạt động. Để đánh vào khu vực này, dù có lực lượng mạnh, vũ khí hiện đại tối tân nhưng với thế trận chiến tranh nhân dân và thế trận bom mìn của du kích, Đội công tác cùng hệ thống hầm quân sự chúng không thể đồng loạt tấn công, đánh nhanh thắng nhanh trong ngày một, ngày hai mà chỉ với quyết tâm “mỗi ngày lấn một bờ thổ”, mặc dù vậy chúng vẫn xem là vô cùng khó khăn với sự tổn thất lớn về lực lượng. Chúng cho xe tăng, bộ binh thường trực nằm tại Xuyên Phước ngoài thôn 4 Bình Dương. Vào ban đêm chúng không dám hoạt động, co cụm tại đây, sợ lọt vào trận mìn mai phục của ta, chúng chỉ tiến hành hoạt động vào ban ngày, kết hợp với bom, đạn, pháo bắn cấp tập vào căn cứ.

Tuy nhiên dù có gan dạ, dũng cảm và mưu trí nhưng ta biết căn cứ lõm Bàu Bính là khu vực có địa hình địa vật

178

bất lợi cho việc trú ẩn và phòng thủ, chỉ có vài bờ thổ, và một số hồ nước nhỏ bên cạnh một cái bàu nước nên việc ta tổn thất hy sinh là điều khó có thể tránh khỏi trong một cuộc chiến mang tính một mất, một còn tại căn cứ Bàu Bính. Với đội công tác xã Bình Đào, năm 1971 ta hy sinh đồng chí Cao Hoang, năm 1972 có đồng chí Đỗ Văn Long, Đỗ Văn Thời, Nguyễn Thúy. Nhưng vì nhiệm vụ cần kíp ta tiến hành bổ sung lực lượng liên tục cho Đội công tác.

Tháng 12/1972, địch tập trung quân, máy bay, xe tăng và bom đạn tối đa tấn công nhằm triệt tiêu căn cứ, chúng tiến hành chiến dịch tấn công quy mô với tần suất đánh bom, bắn pháo liên tục và tổ chức lấn chiếm bằng xe tăng và bộ binh nên ta bị tổn thất, hi sinh nhiều bao gồm cả dân, cán bộ, du kích và đội viên đội công tác. Trong trận này riêng đội công tác Bình Đào hy sinh hết 12 đồng chí.

Qua 15 ngày đêm liên tục chống các đợt tấn công của địch, mặc dù địch bị ta tiêu diệt kể cả xe tăng, nhưng lực lượng ta một số phải hy sinh, bị thương. Trước tình hình khó khăn nhiều như vậy, Tỉnh ủy và Huyện ủy Thăng Bình thống nhất chủ trương di tản nhân dân, rút cán bộ, lực lượng vũ trang khỏi căn cứ lõm Bàu Bính nhằm đảm bảo an toàn về tính mạng. Ngày 15 tháng 12 năm 1972 ta nhận lệnh rút khỏi căn cứ, dựa theo hình thái chiến trường vùng Đông ta chủ trương rút theo sự dẫn đường của các đội công tác các xã. Vào ban đêm, đồng thời với các đợt hoạt động, tấn công dã chiến vào các lực lượng địch của du kích để đánh lạc hướng, các lực lượng còn lại dưới sự dẫn đường của các đội công tác các xã tiến hành vượt sông Trường

179

Giang, men theo các bờ thổ rút lên Phú Diên, Phú Hương, thôn 1 Xuyên Trà và về Bình Phú. Đến ngày 25 tháng 12 năm 1972, ta hoàn thành việc rút khỏi căn cứ hoàn thành theo kế hoạch.

Với bản thân tôi, lúc này là Đội trưởng Đội công tác xã Bình Đào, trong trận chống đợt tấn công của địch cuối năm 1972, bị thương được Đội phẫu chữa trị ngay tại căn cứ, nằm tại thôn 4 Bình Dương cho đến khi rút được anh em trong Đội công tác cán đi cuối cùng.

Căn cứ lõm Bàu Bính tồn tại từ tháng 6 năm 1970 đến tháng 12 năm 1972 trải qua nhiều gian khổ, hy sinh nhưng trên hết là tinh thần bám đất, bám dân để đánh địch và nó đã trở thành chỗ dựa, làm bàn đạp để ta tiếp tục trụ bám, triển khai lực lượng đánh vào vùng địch. Là cơ sở giúp Tỉnh ủy Quảng Nam, Huyện ủy Thăng Bình và Ban chỉ huy Tỉnh đội Quảng Nam nắm tình hình địch, xây dựng lực lượng đánh vào hậu phương địch, tạo cơ sở cho các lực lượng tỉnh Quảng Đà và Hội An, Duy Xuyên đứng chân.

Nguyễn Hữu Thiên ghi theo lời kể của đồng chí Trần Hoạt.

180

NHỮNG TRẬN CHIẾN ĐẤU TẠI CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH TRONG NHỮNG

NĂM 1971-1972

Bộ CHQS tỉnh Quảng Nam

Trong những năm 1964 đến 1968, xã Bình Dương là chỗ dựa vững chắc cho cách mạng hoạt động ở vùng Đông của huyện Thăng Bình. Địa hình khu vực này toàn là thổ cao từ 1m đến 1,5m, cây cối thưa thớt, là nơi ta đặt sơ phẫu và nhiều cơ quan của tỉnh, huyện về đứng chân tại đây nên đã xây dựng nhiều công sự mật, hầm hào tác chiến và phòng tránh phi pháo. Nhân dân xã Bình Dương có truyền thống cách mạng, đấu tranh kiên cường bám giữ quê hương, một tấc không đi, một ly không rời. Đặc biệt nơi đây là địa bàn tiếp giáp giữa 2 huyện Duy Xuyên và Thăng Bình, có hành lang tiếp giáp với căn cứ lõm Xuyên Tân huyện Duy Xuyên, đồng thời cũng là nơi tiếp giáp giữa 2 tỉnh (Quảng Nam và Quảng Tín).

Đầu năm 1970, thực hiện kế hoạch bình định nông thôn, địch tiến hành nhiều đợt đánh phá quyết liệt xuống vùng Đông huyện Thăng Bình, tổ chức xây dựng 22 đồn bốt từ Bình Dương đến Bình Nam, chúng dồn dân ở 7 xã cánh đông vào 16 khu dồn. Đồng thời dùng xe cày ủi cây cối, hoa màu của nhân dân. Vùng giải phóng của 7 xã cánh đông chỉ còn lại hai thôn 4 và thôn 5 của xã Bình Dương (khu vực Bàu Bính). Trong các khu dồn, ấp chiến lược và

181

vùng tranh chấp, địch tăng cường quản lý chặt chẽ, không cho dân đi lại vùng chúng không kiểm soát.

Đầu năm 1971, địch tiếp tục tăng cường đánh phá quyết liệt, củng cố lại 6 chốt điểm đóng trên địa bàn xã. Đồng thời đưa nhân dân vào khu dồn ở thôn 2 và thôn 3 của xã để chúng dễ quản lý, kèm kẹp. Tổ chức cày ủi trống trải địa hình, hành quân bắn phá, các hoạt động của ta gặp nhiều khó khăn, cán bộ, du kích và một số gia đình trụ bám phải bật ra đứng chân ở khu vực Bàu Bính. Trước tình hình trên để lãnh đạo, chỉ đạo phong trào cách mạng tại cánh đông. Huyện ủy quyết định xây dựng khu vực Bàu Bính thuộc thôn 4, Bình Dương thành “căn cứ lõm” của huyện. Thực hiện chủ trương của trên đồng chí Trần Ngộ - Thường vụ Huyện ủy, Bí thư Đảng ủy xã, đồng chí Phan Thanh Bốn - Xã đội trưởng đã dựa vào địa hình của thôn 4, để lãnh đạo hoạt động phong trào cách mạng của xã. Từ đây căn cứ lõm Bàu Bính mới bắt đầu hình thành.

Khu căn cứ lõm Bàu Bính có diện tích khoảng 2 km2, phía Bắc có 30 hộ gia đình của xã Duy Nghĩa bám trụ, phía tây có phòng tuyến bố trí nhiều bãi mìn, nhiều ổ tác chiến, có giao thông hầm hào liên hoàn xung quanh khu vực, bên trong có các công sự mật, công sự ẩn nấp tránh phi pháo địch. Để giữ yếu tố bí mật, việc đi lại trong căn cứ cũng rất nghiêm ngặt, nếu sơ suất dễ bị địch phát hiện. Ban đêm, cán bộ, du kích, đội công tác phân công vào khu dồn nắm tình hình, phát triển cơ sở, tổ chức diệt những tên ác ôn đầu sỏ để nới lỏng thế kèm cho nhân dân. Các cơ sở hợp pháp của các xã từ Hà Lam ra Đà Nẵng cũng đi qua tuyến này, kể cả

182

việc tiếp tế thuốc men, đưa thanh niên về căn cứ tham gia bộ đội. Về kinh tế đời sống, ban đầu gặp nhiều khó khăn do địch đánh phá quyết liệt và kèm kẹp gắt gao, về sau ta móc nối cơ sở trong các khu dồn Bình Dương, Bình Đào cung cấp lương thực thực phẩm từng bước giải quyết khó khăn ổn định đời sống cho nhân dân, cán bộ và lực lượng vũ trang tại căn cứ lõm.

Tại khu vực Bàu Bính, Huyện ủy Thăng Bình thành lập Đảng ủy cánh đông và đặt sở chỉ huy ngay tại căn cứ, gồm các đồng chí Nguyễn Đức Bốn - Bí thư Huyện ủy kiêm Bí thư Đảng ủy cánh đông, các đồng chí Ngô Thanh Dũng - Phó ban dân vận tỉnh, đồng chí Phan Thanh Toán - Ủy viên Thường vụ Huyện ủy làm ủy viên.

Để tiếp tục ổn định và xây dựng căn cứ lõm vững mạnh, thành một “pháo đài” kiên cố để bảo vệ cánh đông, Huyện đội điều lực lượng công binh, quân giới cùng với du kích xã Bình Dương trực tiếp sản xuất, cải tiến mìn, lựu đạn tại chỗ, sản xuất đến đâu cài đặt đến đó, mở rộng vành đai an toàn của căn cứ lõm. Đại đội V15, đội 1 của huyện được điều từ cánh tây xuống cùng với du kích, đội công tác Bình Dương, hình thành thế trận phòng ngự, nhằm đánh địch càn quét, bảo vệ an toàn khu căn cứ.

Lúc này, địch dùng nhiều thủ đoạn thâm độc để thanh lọc quần chúng, ban đêm chúng bắt các gia đình có chồng, con, em đi tham gia kháng chiến ra nằm gác trên đồi, mang theo gậy, mỏ để khi phát hiện lực lượng ta thì đánh mỏ, la làng, không phát hiện gì thì khóc kêu người thân về chiêu

183

hồi, ai không kêu khóc thì chúng bắt lên đồn đánh đập, hăm dọa.

Được sự hỗ trợ và chi viện của bọn địa phương quân, bọn nghĩa quân thường xuyên bung ra ngoài đồn để lót phục hành lang, ngăn chặn lực lượng ta đột nhập vào các khu dồn hoạt động, đồng thời là biện pháp tránh tổn thất khi ta tiến công vào chốt. Chúng còn bố trí bờ rào, gài hàng nghìn quả mìn các loại, chủ yếu mìn ba càng, mìn ríp để ngăn chặn bộ đội, du kích, đội công tác đi lại hoạt động.

Giữa năm 1971, liên đoàn địa phương quân 113 và bọn nghĩa quân tại Bình Dương, được pháo binh, máy bay, xe tăng chi viện bao vây tiến công đánh phá căn cứ lõm Bàu Bính. Sau nhiều lần xung phong vào khu vực phòng ngự của ta, bọn địch đã bị các lực lượng ở căn cứ tổ chức đánh trả quyết liệt, đẩy bật chúng ra ngoài khu vực, kết quả ta loại ra khỏi vòng chiến đấu 30 tên địch, đánh cháy 2 xe tăng, bắn rơi 1 máy bay lên thẳng.

Căn cứ lõm được từng bước củng cố, không những trụ vững giữa bốn bề đồn bót, khu dồn địch, mà còn là nơi chỉ đạo mọi hoạt động đánh địch, diệt kẹp, giành dân ở vùng đông. Cán bộ, đảng viên, nhân dân và lực lượng vũ trang dựa vào nhau, đoàn kết cùng nhau vượt mọi khó khăn, gian khổ, ác liệt. Khi quân địch đến, tất cả quân, dân đều là chiến sĩ. Trong năm 1971, nhiều lần địch tổ chức vây đánh căn cứ, nhưng điều chuốc lấy thất bại. Từ căn cứ lõm, bộ đội, du kích và đội công tác liên tục thực hiện các trận đánh táo bạo diệt các tên ác ôn, chỉ điểm gây hoang mang cho

184

bọn còn lại, một số tên trong hội đồng xã bị vô hiệu hoá, ban đêm bỏ trống cơ quan lên đồn giữ thân. Căn cứ lõm Bàu Bính đã một thời làm đau đầu đối với bọn đầu não của địch ở Thăng Bình - Quảng Tín, gây tiếng vang lớn về chính trị, buộc địch phải tăng cường lực lượng ứng phó. Song căn cứ lõm vẫn đứng vững trước bao mưu toan đánh phá của kẻ thù.

Đầu năm 1972, trên địa bàn xã Bình Dương lực lượng địch gồm có 9 trung đội nghĩa quân, 1 trung đội biệt lập, 4 trung đội phòng vệ dân sự (tổng cộng là 270 tên) đóng ở 5 chốt điểm và 3 khu dồn để đánh phá cơ sở cách mạng và kèm kẹp nhân dân.

Để mở rộng vùng giải phóng, bảo vệ vành đai của căn cứ lõm, Tỉnh đội Quảng Nam quyết định sử dụng đại bộ phận lực lượng đánh sâu trở lại vùng đông Thăng Bình. Theo kế hoạch, đêm 26/5/1972, các đơn vị vượt sông Trường Giang đến vùng căn cứ lõm Bình Dương trước khi trời sáng. Bất ngờ phát hiện các lực lượng của ta áp sát vùng đông, địch tăng cường phòng thủ và dùng pháo hạm bắn cầm canh nên việc triển khai công sự của ta bước đầu gặp nhiều khó khăn. Tuy vậy, đến đêm 29 tháng 5, kế hoạch hành động của ta được triển khai. Tiểu đoàn 70 diệt đồn Gò Cà (Bình Dương), Tiểu đoàn 72 diệt đồn đồi Tương (Bình Đào), Đại đội V15 và Đội 1 đặc công Thăng Bình đánh khu dồn Hà Bình - Tân An (Bình Đào). Đúng 2 giờ sáng 30/5, khi điểm chính Gò Cà phát hỏa, quân ta tại đồi Tương cũng đồng loạt nổ súng tấn công. Chỉ sau 20 phút chiến đấu, ta tiêu diệt 1 trung đội biệt lập ở Gò Cà và toàn

185

bộ quân địch tại Đồi Tương. Đại đội V15 và Đội 1 đặc công Thăng Bình đánh khu dồn Hà Bình - Tân An (Bình Đào) tổ chức đưa dân trở về làng cũ. Ta còn bao vây kết hợp binh vận bứt rút các đồn Đồi Mong, Đồi Họp (Bình Dương). Đến 9 giờ cùng ngày, địch tập trung phản kích về Bình Đào hòng chiếm lại các chốt đã mất. Ở hướng Chợ Được, chúng cho một liên đoàn lính Bảo an đột kích qua cầu đánh chiếm chợ Trà Đỏa. Mặc dù địch hung hăng và thế trận không có lợi cho ta, nhưng nhờ phục kích bí mật, ta đồng loạt tấn công khiến địch bất ngờ, không kịp đối phó và nhanh chóng bị tiêu diệt.

Ngày 5/6, địch tăng thêm 1 tiểu đoàn cộng hòa, có 9 xe bọc thép hỗ trợ, đánh vào thôn 4, 5 Bình Dương, hòng chiếm lại các chốt Đồi Hộp, Đồi Cà, Đồi Mong, Đồi Tương1. Các trận địa pháo ở Hà Lam, Tuần Dưỡng, Núi Hương Quế và pháo hạm bắn phá dữ dội. Trong ngày đầu, Tiểu đoàn 72, Tiểu đoàn 74 đã đánh tiêu diệt 1 đại đội Địa phương quân tại khu vực Trà Đỏa. Các mũi tiến công khác của địch đều bị ta bẻ gãy, tối đến bọn chúng phải co cụm lại ở các nổng cát để tổ chức phòng ngự, đề phòng ta tập kích.

Qua 9 ngày trụ bám chiến đấu liên tục, lực lượng của ta bị tổn thất, thiếu đạn dược, địch lại phong tỏa đường tiếp tế, nên tỉnh quyết định chuyển hướng hoạt động, vượt lên tây sông Trường Giang, đánh chiếm Bình Sa, kéo địch quay về đối phó, tạo điều kiện cho lực lượng huyện Thăng Bình giữ vững căn cứ lõm Bàu Bính. Đêm ngày 7 tháng 6, các tiểu đoàn của tỉnh mở đường trở về vùng giải phóng. Địch

1 Báo cáo tổng kết chiến dịch xuân hè 1972, lưu tại Ban KHCN&MT/ BCHQS tỉnh Quảng Nam.

186

chiếm lại vùng đông. Lực lượng vũ trang huyện dựa vào căn cứ lõm Bàu Bính, trụ bám hoạt động.

Tối ngày 23/8, được lệnh của Ban chỉ huy Tỉnh đội các Tiểu đoàn 70, 72, 74 vượt sông Trường Giang qua Bình Hải ra Bình Đào về tập kết tại Bình Dương. Dựa vào căn cứ lõm Bàu Bính, các đơn vị nhanh chóng ổn định lại tổ chức, theo dõi nắm tình hình của địch, chuẩn bị chiến trường, phối hợp với bộ đội huyện và du kích các xã để đánh địch, giữ vững căn cứ và tích cực xây dựng phát triển cơ sở chính trị, diệt ác, trừ gian, giành và mở rộng thế làm chủ ở cánh đông.

Đêm ngày 27/8, theo kế hoạch hiệp đồng Tiểu đoàn 74 chi viện hỏa lực cho Tiểu đoàn 70 tiêu diệt địch ở Gò Cà (Bình Dương), Tiểu đoàn 72 đánh chốt Mù U (Bình Giang), đại đội V15 bao vây chốt điểm Gò Tương nhằm căn kéo địch, tạo điều kiện cho Tiểu đoàn 70, Tiểu đoàn 72 tiêu diệt địch ở Gò Cà, chốt Mù U mở rộng vùng giải phóng ở khu vực cánh đông. Đúng 1 giờ sáng ngày 28 tháng 8, khi điểm Gò Cà phát hỏa, tại điểm Mù U, Tiểu đoàn 72 cũng khẩn trương tấn công địch bằng súng cối 82mm, trọng liên 12,7mm. Chỉ trong một thời gian ngắn, sau khi uy hiếp địch bằng hỏa lực mạnh, bộ binh của ta đánh địch vào bên trong, chia cắt rồi tiêu diệt chúng và làm chủ trận địa. Rạng sáng ngày 28 tháng 8, địch tăng cường lực lượng kéo quân từ Hà Lam xuống, kết hợp cả phi pháo và xe tăng để hòng chiếm lại cứ điểm đã mất. Lực lượng của ta đã lợi dụng vào địa hình của căn cứ lõm, trụ bám đánh địch quyết liệt đến 4 giờ chiều, kết quả ta thu được nhiều chiến lợi phẩm.

Một trong những âm mưu thâm độc là chúng đã sử dụng

187

bom hạng nặng dội xuống hòng hủy diệt tất cả con người và môi trường ở căn cứ lõm. Tháng 10 năm 1972, địch dùng máy bay B57, ném xuống đây gần 50 quả bom tọa độ vào ban đêm. Do bom hạng nặng, sức công phá lớn, lại bị bất ngờ vào ban đêm nên lực lượng ta bị tổn thất lớn, gần 100 người cả bộ đội, du kích, đội công tác và nhân dân bị thương vong. Ngoài ra chúng còn dùng pháo từ hạm đội bắn vào mỗi đêm hàng trăm quả, liên tục hàng tháng trời. Mặt đất nơi đây bị cày xới, cây cối ngổn ngang, phần lớn các công sự chiến đấu, hầm trú ẩn, hầm bí mật bị phá sập, điều kiện để đảm bảo cho lực lượng ta chiến đấu bảo vệ căn cứ gặp khó khăn. Chúng còn cho quân từ các đồn bốt xung quanh bao vây, phong tỏa để chặn đường tiếp tế, chi viện của ta.

Đầu tháng 12/1972, dưới sự chỉ huy trực tiếp của Tư lệnh Quân đoàn 1, Quân khu 1 của địch, một lực lượng hỗn hợp cả bộ binh, xe tăng, có pháo binh, máy bay chi viện, mở nhiều đợt tiến công nhằm triệt hạ căn cứ lõm của ta. Bộ đội ta đã đánh trả quyết liệt, diệt nhiều tên, một số xe tăng bốc cháy do vướng phải mìn. Nhiều lần địch tổ chức thọc sâu vào trận địa phòng ngự của ta đều bị đánh bật ra ngoài. Chúng còn dùng pháo hơi uy hiếp buộc ta xuống công sự ẩn nấp để chúng xung phong tiêu diệt, nhưng do ta cảnh giác và tinh thần chiến đấu dũng cảm nên đã chặn đứng được ý đồ của địch, hàng chục tên phải đền tội.

Do sự đánh phá quyết liệt, dai dẳng dài ngày của địch, các điều kiện để bảo đảm cho chiến đấu của ta đang ngày một khó khăn, lương thực, đạn dược, thuốc men đã cạn, kể cả việc chăm sóc thương binh, người bệnh cũng nan giải.

188

Để bảo toàn lực lượng, tránh thiệt hại lớn cho quân và dân ở căn cứ, được lệnh của tỉnh, huyện, ta tổ chức đưa lực lượng tại căn cứ chuyển về cánh tây. Ngày 15 tháng 12 năm 1972, lực lượng bộ đội tỉnh, huyện, các đội công tác và trên 200 nhân dân từ căn cứ lõm vượt sông Trường Giang lên “vùng lõm” Xuyên Tân (Duy Xuyên), vượt đường số 1 lên Phú Phong, Phú Hương (Quế Sơn).

Sau khi sơ tán, căn cứ lõm Bàu Bính chỉ còn lại chi ủy và một số du kích xã Bình Dương, do đồng chí Trịnh Thị Huyền - Huyện ủy viên, Bí thư chi bộ và đồng chí Ngô Thanh Dũng - Đảng ủy cánh đông bám địa bàn chỉ đạo các hoạt động tại vùng đông.

Trong hai năm (1971-1972) căn cứ lõm Bàu Bính luôn là chỗ dựa vững chắc cho Đảng bộ và quân dân cánh đông Thăng Bình bám trụ hoạt động, xây dựng phong trào. Được nhân dân bảo vệ chở che, đồng tâm nhất trí trong khắc phục khó khăn, các đơn vị bộ đội tỉnh, huyện, du kích, đội công tác dựa vào thế trận liên hoàn, tích cực bám trụ chiến đấu đẩy lùi nhiều đợt tiến công đánh phá của địch, đồng thời thọc sâu, bao vây tiến công địch, gây cho chúng nhiều tổn thất. Chính trong những năm tháng gian nan và ác liệt nhất, sức mạnh của chiến tranh nhân dân ở căn cứ lõm Bàu Bính - vùng đông Thăng Bình được phát huy mạnh mẽ, trở thành biểu tượng của niềm tin chiến thắng, góp phần to lớn vào sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc của cả nước nói chung, của quân và dân đất Quảng anh hùng trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước./.

189

VỊ TRÍ ĐỊA CHÍNH TRỊ CỦA CĂN CỨ “LÕM” BÀU BÍNH ĐỐI VỚI CHIẾN

TRƯỜNG QUẢNG NAM, QUẢNG ĐÀ TRONG NHỮNG NĂM 1971

- 1972

Thượng tá Nguyễn Đức Thái*

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, với thế trận chiến tranh nhân dân rộng khắp, ta đã thiết lập hệ thống căn cứ trên cả ba vùng chiến lược: Rừng núi, nông thôn đồng bằng và đô thị; tạo nên sức mạnh tổng hợp to lớn, đánh thắng kẻ thù đông và mạnh hơn ta gấp nhiều lần. Trên chiến trường Quảng Nam, Quảng Đà, trong cao trào đồng khởi cuối năm 1964 đầu năm 1965, ta giải phóng hầu hết nông thôn đồng bằng. Đặc biệt vùng ven biển của tỉnh (vùng đông) từ Hội An, Duy Xuyên, Thăng Bình vào đến Bắc Tam Kỳ trở thành một mảng liên hoàn và nơi đây đã hình thành căn cứ có đầy đủ nhân, vật lực phục vụ cho cuộc kháng chiến lâu dài của ta. Trong tham luận này chỉ đề cập đến vị trí địa chính trị của một vùng “lõm” qua đó làm rõ sự sáng tạo, lòng dũng cảm của một thế hệ đã chiến đấu kiên cường trước những âm mưu, thủ đoạn thâm độc, xảo quyệt của kẻ thù trong suốt những năm ác liệt nhất.

Vùng đông hai tỉnh Quảng Nam, Quảng Đà nói chung,

* Nguyên Trưởng ban KHCN-MT, BCHQS tỉnh.

190

Thăng Bình nói riêng, trong đó có Bình Dương, cán bộ, đảng viên và nhân dân đã phải chịu nhiều tổn thất hy sinh trong những năm Mỹ - Diệm thực thi chiến lược “thực dân mới điển hình”(1) ở miền Nam. Hàng ngàn người bị địch bắt tra tấn, bỏ tù, giết chết; chúng trắng trợn tước bỏ mọi quyền tự do sơ đẳng nhất của người dân. Và đến tháng 7 năm 1957, chúng dấn sâu vào tội ác bằng việc thông qua đạo luật phát xít “Đặt Cộng sản ra ngoài vòng pháp luật”, công khai đàn áp nhân dân ta. Hầu hết các chi bộ Đảng hoạt động bí mật bị vỡ, các tổ chức quần chúng không còn tồn tại. Đây là thời kỳ đen tối nhất của phong trào cách mạng ở Bình Dương, song nhiều gia đình không quản hiểm nguy, che giấu, nuôi dưỡng cán bộ; chính lòng dân là chỗ dựa, là nguồn động viên hằng ngày, hằng giờ giúp cán bộ, đảng viên vượt qua các thủ đoạn thâm độc của địch để tồn tại phục vụ Tổ quốc. Tuy nhiên, trước âm mưu, hành động xảo quyệt, tàn ác, man rợ mất hết tính người của guồng máy bạo lực phản động từ trung ương đến tận thôn ấp, thì phong trào cách mạng ở Bình Dương khó tránh khỏi những tổn thất trong quá trình đấu tranh chính trị không có vũ trang hỗ trợ. Đó là một thực tế.

Và khi kẻ thù đan tâm chia cắt lâu dài đất nước ta, Đảng ta nhận thấy phương châm đấu tranh chính trị đơn thuần không còn phù hợp, lực lượng cách mạng của quần

1 Các tài liệu nghiên cứu lịch sử của ta lâu nay viết giai đoạn từ 1954 đến năm 1959 ở miền Nam, Mỹ - ngụy tiến hành cuộc “chiến tranh một phía”. Năm 2011, Viện Lịch sử Đảng, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh và Viện Lịch sử quân sự Việt Nam đã tổ chức hội thảo về lịch sử giai đoạn này, thống nhất kết luận là: Mỹ - ngụy thực hiện chiến lược chiến tranh “thực dân mới điển hình”.

191

chúng bị thất thế. Và Đảng ta ra Nghị quyết 15 chuyển cuộc đấu tranh của cách mạng miền Nam từ đấu tranh chính trị đơn thuần sang đấu tranh chính trị kết hợp vũ trang. Nghị quyết soi đường dẫn lối, đáp ứng nguyện vọng thiết tha của toàn Đảng, toàn quân, toàn dân ta; tạo sự chuyển biến nhảy vọt trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc trên chiến trường tỉnh Quảng Nam. Tổ chức Đảng được khôi phục, các lực lượng vũ trang lần lượt được thành lập, vũ trang diệt ác phá kèm, phá ấp chiến lược, tiến tới đánh bại chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của Mỹ - ngụy.

Như ta đã biết, nhân dân xã Bình Dương có truyền thống yêu nước nồng nàn, đoàn kết, anh dũng, bất khuất trước đầu lê, mũi súng của kẻ thù trong những năm đen tối nhất của cách mạng miền Nam. Thể hiện ở sự mạnh mẽ, sáng tạo, thông minh, cần cù, chịu thương chịu khó, sắc son, trọng điều nhân nghĩa. Sẵn sàng đùm bọc chia sẻ cho nhau lúc gian nan, đại nghĩa đối với quốc gia dân tộc, kiên cường, khí khái trước quân thù. Đây chính là nhân tố cơ bản nhất để Huyện ủy, Huyện đội Thăng Bình lấy làm điểm mở ra 7 xã vùng đông trong cao trào đồng khởi năm 1964. Chỉ có một đơn vị của Tiểu đoàn 70 và một trung đội bộ đội huyện nổ súng tấn công hội đồng xã, thì lập tức 5.000 quần chúng nổi dậy truy bắt ngụy quân, ngụy quyền, phá tan các ấp chiến lược, giải phóng hoàn toàn xã Bình Dương. Và trong vòng 20 ngày, từ bàn đạp Bình Dương các lực lượng ta tấn công giải phóng hoàn toàn các xã Bình Đào, Bình Giang, Bình Hải, Bình Triều, Bình Sa, Bình Nam, nối thông với vùng giải phóng phía đông của hai huyện Bắc Tam Kỳ và Duy Xuyên.

192

Các xã Bình Đào, Bình Minh, Bình Hải, Bình Nam nói chung, xã Bình Dương nói riêng có địa hình khá hiểm yếu, bởi con sông Trường Giang ngăn cách. Nơi đây như một ốc đảo, lực lượng ta muốn thâm nhập vào bên trong tiến công tiêu diệt địch phải dựa vào dân, nhờ nhân dân đưa đường dẫn lối; còn địch chỉ có thể dùng phương tiện hiện có của chúng để vượt qua con sông này, hoặc đổ bộ đường không chiến thuật đánh chiếm lại những vùng ta kiểm soát. Chính điều kiện thuận lợi cơ bản đó, nên sau ngày giải phóng xã Bình Dương, Huyện ủy, Huyện đội Thăng Bình khẩn trương tạo lập khu căn cứ chủ yếu ở Bàu Bính làm nơi đứng chân lãnh đạo, chỉ đạo cuộc chiến đấu của quân và dân vùng đông và sau này ta phát triển thành “lõm” Bàu Bính.

Trong khu căn cứ, nhất là những nơi hiểm yếu có làng xã chiến đấu với hệ thống địa đạo, giao thông hào, công sự được xây dựng liên hoàn, kín đáo. Ta bố trí hàng triệu cây chông các loại, hàng trăm quả mìn chống tăng, hàng nghìn mìn đánh bộ binh để ngăn chặn địch mọi lúc mọi nơi. Thế trận chiến tranh nhân dân được thiết lập vững chắc, trên cơ sở phong trào du kích chiến tranh phát triển đều khắp. Kiên quyết giữ thế hợp pháp cho dân, nhằm tạo nên lực lượng đấu tranh chính trị, binh địch vận rộng rãi, sẵn sàng đấu tranh trực diện với Mỹ - ngụy, ngăn chặn những hành động tàn phá của chúng.

Trong những năm 1965 đến 1968 phong trào cách mạng của nhân dân vùng đông nói chung, Bình Dương nói riêng phát triển mạnh mẽ, chính quyền tự quản, du kích xã,

193

thôn được củng cố, kiện toàn. Cán bộ luôn bám dân, du kích bám đánh địch, dân bám đất, tổ chức và phát triển chiến tranh du kích sâu rộng ở từng thôn xóm. Mỗi người dân trụ bám ở Bình Dương thực sự là một chiến sĩ kiên cường, chia sẻ những khó khăn, gian khổ và hy sinh với cách mạng. Đấu tranh chống địch xúc tát dân vào khu dồn, kiên quyết “Một tấc không đi, một ly không rời”. Dân đào hầm bí mật, đào giao thông hào, rào làng chiến đấu; nuôi giấu, che chở cán bộ, du kích, bộ đội, thương binh v.v... Nhiều đơn vị bộ đội chủ lực của quân khu, tỉnh sau các chiến dịch đã về đây an dưỡng và tranh thủ huấn luyện chuẩn bị cho những hoạt động tiếp theo. Trạm phẫu tiền phương của tỉnh và của huyện cũng được thiết lập tại đây, nhờ nhân dân cất giấu, nuôi dưỡng bộ đội, du kích bị thương, sau đó chuyển lên hậu cứ. Có thể khẳng định rằng nơi đây đã trở thành căn cứ bàn đạp trực tiếp của các đơn vị lực lượng vũ trang tỉnh, huyện hoạt động chiến đấu ở vùng đông.

Để đối phó với phong trào cách mạng của nhân dân ta, Mỹ - ngụy liên tục mở các cuộc càn quét lớn xuống Bình Dương. Các trận địa pháo ở Tuần Dưỡng, Núi Quế và pháo ở hạm tàu bắn phá suốt ngày đêm vào các khu dân cư. Một biện pháp chúng thực hiện quyết liệt đó là tiến hành ngăn chặn hành lang, bao vây phong tỏa kinh tế, nhất là lương thực; làm cho dân thiếu đói, không thể trụ bám nỗi phải chạy đi nơi khác tìm kế sinh nhai. Những năm 1969 - 1970, chúng tăng cường lực lượng, phương tiện chiến tranh mở các chiến dịch “bình định cấp tốc”, “bình định đặc biệt”,

194

“bình định bổ túc” với quy mô lớn để líp lại địa bàn quan trọng này. Thực hiện chính sách “đốt sạch, phá sạch, giết sạch”, chúng dùng xe cơ giới cày ủi san bằng làng mạc, vườn tược, triệt hạ các bờ tre, rào dậu; đi đến đâu chúng cũng phóng hỏa đốt nhà, đánh sập hầm trú ẩn, ráo riết xúc tát dân chở về tập trung ở các khu dồn, nhằm làm cho ta không còn có chỗ dựa để bám trụ phải bật lên hậu cứ ở phía Tây. Không khuất phục được nhân dân, chúng quay sang tàn sát tập thể giết chết hàng trăm người già và trẻ em, hòng làm cho dân phải khiếp sợ.

Đạn bom của kẻ thù vô cùng tàn khốc vẫn không thể lay chuyển được ý chí độc lập, tự do của nhân dân Bình Dương; lòng trung thành vô hạn với Đảng và tình yêu đất nước đã giúp họ có quyết tâm sắt đá, vượt qua tất cả để trường tồn cùng sự nghiệp chính nghĩa và vĩ đại của dân tộc. Họ vẫn ra đồng, xuống biển, xuống sông sản xuất; “làm ngày không được, tranh thủ làm đêm”, “giặc đốt nhà to, ta dựng nhà nhỏ”, “giặc phá một ta làm bằng hai bằng ba”... Đã có hàng trăm người dân năm lần bảy lượt bị địch xúc tát vào khu dồn thì cũng năm lần bảy lượt họ gồng gánh trở về quê cũ, dựng lại lều, làm lại hầm, bám ruộng vườn lao động sản xuất và phục vụ cách mạng, góp phần đánh thắng giặc Mỹ xâm lược ngay trên mảnh đất này. Đây là cơ sở quan trọng nhất để Huyện ủy, Huyện đội Thăng Bình xây dựng căn cứ “lõm” ở Bàu Bính cho cán bộ, bộ đội, du kích trụ bám chiến đấu trong những năm tháng khó khăn, gian khổ nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Đến cuối năm 1970, địch hầu như lùa xúc hết dân

195

vùng đông của huyện lên các khu dồn ở Bình Nguyên và quận lỵ Thăng Bình; địch đưa quân bảo an, dân vệ xuống thiết lập hệ thống chốt điểm dày đặc từ Bình Đào vào đến Bình Nam. Duy nhất xã Bình Dương không có đồn bốt của địch, tất cả các lực lượng trụ bám ở vùng Đông đều tập trung về Bình Dương đứng chân làm bàn đạp hoạt động ở các nơi khác. Huyện ủy, Ban cán sự Huyện đội đã kịp thời đề ra những chủ trương biện pháp chỉ đạo các lực lượng tiến hành các hoạt động vũ trang sâu vào vùng địch kiểm soát, buộc chúng phải dàn mỏng lực lượng ra để đối phó. Khẩn trương triển khai kế hoạch đánh địch ở vòng ngoài, không cho chúng lấn chiếm mở rộng ra Bình Dương. Tổ chức lực lượng cơ sở, du kích mật trong các khu dồn; thiết lập đường dây hợp pháp từ Bình Dương lên các trạm Xuyên Tân, Xuyên Long, Bình Hòa và đi các nơi khác. Nhanh chóng ổn định tình hình tư tưởng cho các lực lượng và nhân dân sẵn sàng đối phó với các âm mưu thủ đoạn mới của địch.

Quyết đánh bật lực lượng ta ra khỏi vùng đông, đầu năm 1971 chúng tập trung một lực lượng lớn, có máy bay, xe tăng, xe bọc thép và lực lượng hải thuyền, từ nhiều hướng càn quét xã Bình Dương. Chúng vây ráp, bắt hết nhân dân trụ bám dồn về thôn 2, thiết lập tại đây một khu dồn. Do được chuẩn bị hệ thống công sự mật từ trước, nên cán bộ, bộ đội, du kích trụ bám ở Bình Dương xuống hầm bí mật che giấu, bảo tồn lực lượng. Trong thời gian gần một tháng, ban ngày địch dùng xe tăng, bộ binh lùng sục, truy tìm dấu vết của ta; ban đêm chúng tập trung về quanh các

196

chốt Gò Cà, Đồi Mong, Đồi Hợp và khu dồn thôn 2. Các lực lượng trụ bám lên khỏi hầm bí mật tập trung về khu vực Bàu Bính để bàn kế hoạch tác chiến, bố phòng chống địch và bám vào các khu dồn xây dựng cơ sở, lấy lương thực, thực phẩm phục vụ cho lực lượng bám trụ ở Bàu Bính.

Mảnh đất Bàu Bính thật sự nhỏ bé so với yêu cầu của việc xây dựng một căn cứ kháng chiến cho hàng trăm cán bộ, bộ đội, du kích trụ bám chiến đấu ở vùng đông. Tuy nhiên, phía tây là con sông Trường Giang; phía đông là biển; phía bắc cũng là sông; đây là chướng ngại quan trọng nhất trong việc ngăn chặn các cuộc tấn công của các loại xe tăng, xe bọc thép của địch từ các hướng vào Bàu Bính. Ngoài ra ở phía bắc thuộc hai xã Xuyên Thọ, Xuyên Phước (nay là hai xã Duy Hải, Duy Nghĩa) có một vùng “lõm” diện tích khoảng 6 km2, không có dân, nhưng cũng không có địch, chỉ có cán bộ đội công tác, du kích các xã vùng đông huyện Duy Xuyên bám trụ chiến đấu. Sự liên kết này tạo điều kiện thuận lợi cho ta xây dựng căn cứ “lõm” ở Bàu Bính.

Bất chấp sự tàn phá của kẻ thù, Huyện ủy, Huyện đội chỉ đạo các đơn vị bộ đội, đội công tác, du kích tổ chức thu nhặt các loại bom, đầu đạn pháo, cối lép của địch sản xuất mìn, mang đi cài đặt ở vòng ngoài, chủ yếu ở hướng Tây Nam, giáp với các chốt điểm Gò Cà, Đồi Mong, Đồi Hợp và khu dồn thôn 2; kết hợp đào công sự chiến đấu dọc theo tuyến bố phòng. Phân công các đơn vị bộ đội, du kích đứng chân ở những khu vực xung yếu vùng giáp ranh, cảnh giới, thông báo địch, đánh địch bảo vệ khu trung tâm. Địch đưa

197

quân càn quét, lấn chiếm đến bất cứ nơi nào trên vùng giáp ranh với căn cứ cũng bị bộ đội, du kích theo dõi bắn tỉa, bị vướng, đạp mìn, sập hầm chông, chịu tổn thất nhưng vô phương chống trả, buộc phải co lại. Mìn ở căn cứ “lõm” Bàu Bính như một thế trận “thiên la địa võng” khiến cho quân địch vô cùng khiếp sợ và đã hỗ trợ đắc lực cho ta kiểm soát, bảo vệ căn cứ.

Trụ bám ở căn cứ “lõm” Bàu Bính, Huyện ủy, Huyện đội xây dựng ý chí quyết tâm cao cho cán bộ, đảng viên, bộ đội, du kích, kiên trì chịu đựng gian khổ hy sinh. Bởi nơi đây chỉ có vài người dân, không một túp lều che mưa nắng, không còn một con vật nuôi, không một vồng khoai lang hoặc một khoảnh lúa, chỉ có cá sông, ốc và rau muống là nguồn thức ăn hằng ngày của ta. Cán bộ, bộ đội, du kích đều đói cơm, nhưng phải luôn sẵn sàng đối phó với các hành động đánh phá của Mỹ - ngụy để tồn tại và tiếp tục chiến đấu, góp phần bảo vệ căn cứ.

Theo kế hoạch tác chiến chiến dịch Hè, cuối tháng 5 năm 1972, Tỉnh ủy - Ban chỉ huy Tỉnh đội Quảng Nam quyết định mở lại vùng đông Thăng Bình. Căn cứ “lõm’ Bàu Bính đón hàng trăm cán bộ, chiến sĩ các tiểu đoàn 70, 72, 74 và các phân đội trợ chiến của tỉnh. Đêm ngày 29 tháng 5 năm 1972, được sự chi viện hỏa lực của Tiểu đoàn 74, Tiểu đoàn 70 tiêu diệt chốt điểm Gò Cà; Tiểu đoàn 72 diệt điểm Đồi Tương; bao vây kết hợp binh vận các chốt điểm Đồi Mong, Đồi Họp buộc chúng phải tháo chạy. Ta phát động quần chúng phá khu dồn trở về quê cũ làm ăn

198

sinh sống. Căn cứ “lõm” Bàu Bính đến thời điểm này có trên 300 người dân.

Sau 9 ngày chiến đấu ở vùng đông, lực lượng ta bị hao mòn, đạn dược cạn kiệt, phía sau không tiếp tế kịp; Ban chỉ huy tỉnh đội quyết định không cho các đơn vị trở lại Bình Dương, vì về đây địch tập trung phản kích gây tổn thất cho dân. Các đơn vị của tỉnh chuyển quân sang phía tây sông Trường Giang, đánh chiếm xã Bình Sa, kéo địch quay về đối phó, tạo điều kiện cho lực lượng huyện Thăng Bình giữ căn cứ “lõm” Bàu Bính và xã Bình Dương.

Trong chiến dịch Thu năm 1972, theo mệnh lệnh của Quân khu, Ban chỉ huy Tỉnh đội tập trung lực lượng mở lại vùng đông Thăng Bình. Đêm 22 tháng 8 năm 1972, các tiểu đoàn 70, 72, 74 và Sở chỉ huy tiền phương của tỉnh lại vượt sông Trường Giang qua Bình Hải, ra Bình Đào và tập kết tại căn cứ “lõm” Bàu Bính. Đêm 27 tháng 8 năm 1972, các đơn vị tiêu diệt các chốt điểm Mù U, Đồi Cù, giải phóng lại xã Bình Dương.

Kết thúc chiến dịch Thu, Ban chỉ huy Tỉnh đội cho các đơn vị rút về hậu cứ củng cố; riêng Tiểu đoàn 72 nhận lệnh trụ bám vùng đông, mà chủ yếu là chiến đấu bảo vệ vùng giải phóng xã Bình Dương và “lõm” Bàu Bính. Nơi đây trở thành chiến trường vô cùng ác liệt trong những tháng cuối năm 1972, Tiểu đoàn 72 cùng các đơn vị bộ đội, du kích huyện Thăng Bình đánh bại hàng chục đợt càn quét của địch ra Bình Dương. Không tái chiếm được “lõm” Bàu Bính địch dùng máy bay ném bom rải thảm, cán bộ, bộ đội,

199

nhân dân tổn thất hơn 100 người. Theo một số liệu thống kê đáng tin cậy, trong gần 2 năm trụ bám ở đây ta tổn thất gần 150 cán bộ, bộ đội, du kích và nhân dân; trong đó có 1 Phó Bí thư Huyện ủy, 3 Ủy viên Ban Thường vụ và 1 Huyện ủy viên.

Căn cứ “lõm” Bàu Bính là một phát kiến mới của chiến tranh nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước; nghiên cứu, tổng kết vị trí địa chính trị của sự kiện lịch sử này chúng ta có điều kiện chiêm nghiệm và rút ra nhiều bài học quý về nghệ thuật tổ chức thế trận phòng thủ ở địa hình ven biển. Nghệ thuật sử dụng lực lượng vũ trang đứng chân ở một vùng “lõm” vô cùng khắt nghiệt cả về địa hình, thời tiết, điều kiện sinh hoạt và sự bao vây phong tỏa của địch. Xây dựng trụ bám chiến đấu bảo vệ căn cứ “lõm” Bàu Bính đã đem lại nhiều ý nghĩa mang tính lịch sử lâu dài đối với phong trào cách mạng ở vùng đông Thăng Bình.

Thứ nhất, ta đã tạo ra ở đây một căn cứ cách mạng, một chỗ đứng rất quan trọng và là nơi làm bàn đạp cho bộ đội, du kích ta tiến công địch; là cơ sở để ta tạo thế và lực đưa lực lượng phát triển mở rộng vùng giải phóng ở vùng đông khi có đủ điều kiện.

Thứ hai, xây dựng, chiến đấu bảo vệ căn cứ “lõm” Bàu Bính, đã tạo bàn đạp giữ tuyến hành lang nối vùng sâu với căn cứ miền núi, tạo thuận lợi cho hoạt động và chuyển quân của ta; huy động sức người, sức của phục vụ cho cuộc kháng chiến trên chiến trường Quảng Nam.

200

Thứ ba, Bàu Bính như một tiền đồn lôi kéo, kìm chân, thu hút địch ở vùng đông, tạo điều kiện cho các nơi khác hoạt động. Giữ được “lõm” Bàu Bính có ý nghĩa rất quan trọng cho phong trào cách mạng của nhân dân vùng đông trong giai đoạn ác liệt nhất của cuộc chiến tranh.

Thứ tư, ta đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm trong tổ chức bố phòng, phòng thủ bảo vệ vùng “lõm”, đó là: không dùng sức mạnh be bờ đắp lũy để giữ, mà phải dựa vào thế trận chiến tranh nhân dân một cách linh hoạt, sáng tạo; chủ động luồn sâu vào bên trong vùng địch kiểm soát tiến công tiêu diệt địch, buộc chúng phải bị động đối phó từ xa, thực hiện phương châm đánh để giữ, giữ để đánh; và phải sử dụng một cách có hiệu quả lực lượng hoạt động hợp pháp trong vùng địch kiểm soát để hỗ trợ cho căn cứ “lõm”.

Căn cứ “lõm” Bàu Bính có vị trí địa chính trị rất quan trọng đối với chiến trường Quảng Nam, Quảng Đà; tuy chỉ tồn tại gần 2 năm, nhưng nó đã tạo nên hình thái chiến trường đan cài, xen kẻ với địch, góp phần giữ vững phong trào cách mạng, tạo điều kiện thuận lợi cho các lực lượng vũ trang của ta đứng chân làm bàn đạp tiến hành các trận đánh lớn vào vùng địch kiểm soát, tiến tới giải phóng hoàn toàn quê hương trong mùa xuân đại thắng năm 1975./.

201

CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH VỚI PHƯƠNG CHÂM “HAI CHÂN, BA MŨI GIÁP

CÔNG”

Thượng tá Nguyễn Thị Thu Hiền*

Kết hợp đấu tranh “hai chân, ba mũi giáp công” là một trong những nét độc đáo, sáng tạo của chiến tranh nhân dân Việt Nam, với phương châm đấu tranh này đã phát huy được sức mạnh của toàn dân, thực hiện được toàn dân đánh giặc. Với căn cứ lõm Bàu Bính - Bình Dương (Thăng Bình, Quảng Nam), mảnh đất kiên cường và dũng cảm đã phát huy được tác dụng to lớn của phương châm hai chân ba mũi giáp công để trụ bám và đánh thắng các cuộc đánh phá vào căn cứ của địch, bảo vệ căn cứ.

Từ sau chiến dịch Xuân 1969, trên chiến trường Quân khu 5 địch vừa phòng thủ các căn cứ đô thị, vừa tung quân phản kích ác liệt ra vùng nông thôn, bằng các cuộc hành quân “bình định” liên tiếp hết đợt này đến đợt khác, cục diện chiến trường trở nên quyết liệt và phức tạp. Ở Thăng Bình (Quảng Nam) với âm mưu đánh phá cánh đông, mà trước hết bình định “cấp tốc” 2 xã Bình Dương và Bình Giang, bằng lực lượng quân Mỹ. Quân Mỹ từ hạm đội vào, quân Nam Triều Tiên từ Hội An đến, quân nguỵ từ Hà Lam, Tuần Dưỡng kéo xuống. Tại xã Bình Dương địch

* Phòng Khoa học, Công nghệ và Môi trường, Quân khu 5.

202

dùng các loại phương tiện, vũ khí, máy bay, xe lội nước, pháo ở hạm đội và các trận địa núi Hương Quế, Tuần Dưỡng, địch đánh phá ác liệt đã làm cho ta gặp nhiều khó khăn. Song cuộc chiến đấu chống càn ở cánh đông diễn ra quyết liệt, giành thắng lợi. Từ thực tiễn chống địch “bình định cấp tốc” tại Bình Dương đã rút ra được bài học kinh nghiệm quý giá chống địch càn quét với những cách đánh phù hợp với quy mô tác chiến và địa hình ở cánh đông Thăng Bình.

Đầu năm 1971, sau khi địch tiến hành đánh phá quyết liệt, lập được khu dồn tại chỗ thôn 3, thôn 2 và đóng 6 chốt điểm trên địa bàn xã Bình Dương. Du kích xã, thôn và gần 300 nhân dân bật ra đóng ở Bàu Bính (thôn 4, thôn 5). Đồng chí Trần Ngộ - Thường vụ Huyện ủy, Bí thư Đảng ủy xã, đồng chí Phan Thanh Bốn - Xã đội trưởng dựa vào thôn 4 để lãnh đạo phong trào trong xã. Các đội công tác các xã vùng đông huyện Thăng Bình bị đánh bật ra cũng dựa vào địa bàn này để trụ bám đánh địch. Đảng ủy xã phối hợp với bộ đội huyện, tỉnh hoạt động ở vùng đông Thăng Bình xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính xã Bình Dương.

Căn cứ có diện tích hơn 2km2, nằm về phía Đông Bắc các xã vùng Đông Thăng Bình, phía bắc có 30 gia đình bám trụ giữ xã Duy Nghĩa, phía tây có phòng tuyến bố trí nhiều bãi mìn với nhiều loại mìn, nhiều ổ tác chiến, có giao thông hào liên hoàn xung quanh khu vực, bên trong có công sự mật, công sự ẩn nấp tránh bị pháo địch. Khu vực căn cứ lõm Bàu Bính nằm trong trọng điểm đánh phá của địch, để bảo vệ phía Nam thị xã Hội An và Đà Nẵng. Nhưng nơi đây

203

có những lợi thế là vùng giáp ranh giữa hai tỉnh, địch có sơ hở. Có chốt điểm của lính Nam Triều Tiên làm nhiệm vụ án ngữ giữ cho Nam Hội An và Đà Nẵng, chúng hoạt động độc lập không quan hệ với lính ngụy. Nơi đây cũng là bàn đạp để bước vào vùng địch, mua lương thực về cung cấp cho lực lượng cách mạng.

Để làm tốt nhiệm vụ của một căn cứ lõm, nơi đứng chân của các xã vùng đông huyện, Huyện ủy Thăng Bình quyết định thành lập Đảng ủy cánh Đông do đồng chí Nguyễn Đức Bốn - Bí thư Huyện ủy kiêm Bí thư Đảng ủy cánh Đông, các đồng chí Ngô Thanh Dũng - Phó Ban Dân vận Tỉnh, đồng chí Phan Thanh Toán - Ủy viên Thường vụ Huyện ủy làm ủy viên. Chỉ huy sở đặt tại căn cứ nhỏ bé này.

Từ cuối tháng 12 năm 1970, Tỉnh ủy Quảng Nam đã nhận định tình hình và đề ra nhiệm vụ trong năm 1971: “động viên nỗ lực cao nhất của toàn đảng, toàn quân, toàn dân trong tỉnh... đẩy mạnh 3 mũi giáp công, kiên quyết tấn công liên tục mạnh mẽ, đều khắp đánh bại một bước nặng nề “Việt Nam hoá chiến tranh”, nhất là chương trình “bình định đặc biệt”, diệt kẹp, giành dân, mở rộng quyền làm chủ...”1

Căn cứ lõm Bàu Bính giữa bốn bề đồn bốt, khu đồn, địch liên tục đánh phá ác liệt, kiềm kẹp gắt gao, nhưng căn cứ từng bước củng cố và trụ vững. Ban đêm, cán bộ, du kích phân công nhau vào khu đồn công tác với nhân dân,

1 Lịch sử LLVT Quảng Nam, tập 2, kháng chiến cống Mỹ cứu nước (1954-1975). 2003, tr.286-287.

204

củng cố và phát triển lực lượng. Không có lực lượng không có đấu tranh, để đấu tranh kết hợp hai chân ba mũi giáp công giành được kết quả bảo đảm hai vấn đề lớn đó là lực lượng và thế trận. Lực lượng mạnh sẽ tạo ra thế trận mạnh và thế trận càng mạnh tạo điều kiện thuận lợi để phát huy sức mạnh của lực lượng tiến công địch. Tại căn cứ lõm Bàu Bính ta đã xây dựng được lực lượng kiên trung, bất khuất, dũng cảm, đó là đội công tác của các xã phía Đông; cán bộ du kích xã Bình Dương; lực lượng vũ trang Huyện V15 -đội 1, quân giới; một bộ phận của Ban chỉ huy Quân sự huyện, cán bộ huyện gồm có: An ninh, đấu tranh chính trị, binh vận. Ở Tỉnh đội có: cán bộ tỉnh đội, chính trị, binh vận, dân vận và nhân dân các xã Bình Dương, Bình Giang, Bình Đào, Bình Triều. Quân địch đến, tất cả quân và dân trong căn cứ đều là chiến sĩ, bình tĩnh, tự tin, trụ bám chiến đấu kiên cường. Tại căn cứ cán bộ, bộ đội, du kích, nhân dân khắc phục mọi khó khăn, gian khổ, ác liệt, chấp hành kỷ luật ăn ở đi lại trong căn cứ, xây dựng củng cố công sự. Ở đây hệ thống công sự, hào giao thông, hầm bí mật được xây dựng vững chắc đó là sự đóng góp tự giác, tích cực và hiệu quả của quân và dân trong căn cứ Bàu Bính. Đặc biệt quan trọng hơn cả ở căn cứ là nền tảng chính trị của quần chúng vững chắc. Trong quá trình chiến đấu chống trả các cuộc đánh phá, càn quét của địch vào căn cứ, ta đã tổ chức, bố trí, triển khai lực lượng, căn cứ thế bố trí của địch, lợi dụng yếu tố địa lý của địa phương nhằm phát huy cao nhất sức mạnh chiến đấu của các lực lượng trong căn cứ. Tại căn cứ lõm, bộ đội, du kích và đội công tác liên tục thực hiện các trận đánh

205

diệt ác ôn, chỉ điểm, địch càn quét đánh phá căn cứ.

Để xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính vững mạnh, thành một “pháo đài” kiên cố bảo vệ cánh Đông. Huyện đội đã điều lực lượng công binh, cơ giới cùng với du kích xã Bình Dương trực tiếp sản xuất, cải tiến mìn lựu đạn, sản xuất đến đâu cài đặt đến đó, nhằm mở rộng vành đai an toàn của căn cứ lõm. Lực lượng của Đại đội V15 -đội 1 điều từ cánh tây xuống cùng với du kích đội công tác Bình Dương, hình thành thế trận phòng ngự vững chắc, đánh địch càn quét bảo vệ căn cứ.

Từ đầu năm đến giữa năm 1971, nhiều lần địch tổ chức vây đánh căn cứ, du kích đã phối hợp với bộ đội huyện, tỉnh, chống địch vây đánh thắng lợi. Giữa năm 1971, tiểu đoàn bảo an 113 và dân vệ được pháo binh, máy bay, xe tăng chi viện bao vây tiến công căn cứ lõm Bàu Bính, nhưng chúng đã bị lực lượng ở căn cứ tổ chức đánh trả quyết liệt, đánh bật chúng ra khỏi khu vực, ta đã loại khỏi vòng chiến đấu 30 tên, bắn cháy 2 xe tăng, bắn rơi 1 máy bay lên thẳng. Từ căn cứ lõm bộ đội, du kích và đội công tác liên tục thực hiện các trận đánh táo bạo diệt các tên ác ôn, chỉ điểm. Căn cứ lõm Bàu Bính đã một thời làm đau đầu cơ quan đầu não của địch ở Thăng Bình-Quảng Tín, buộc địch phải tăng cường ứng phó. Đầu năm 1972, trên địa bàn xã Bình Dương, lực lượng địch gồm có 9 trung đội nghĩa quân, 1 trung đội biệt lập, 4 trung đội phòng vệ dân sự (270 tên) đóng ở 5 chốt điểm và 3 khu dồn để kèm kẹp nhân dân. Để bảo vệ vành đai của căn cứ lõm, Tỉnh đội Quảng Nam quyết định sử dụng lực lượng đánh sâu trở lại

206

vùng đông Thăng Bình. Đêm 26 tháng 5 năm 1972 các đơn vị vượt sông Trường Giang đến căn cứ lõm trước khi trời sáng. Mặc dù địch tăng cường phòng thủ và dùng pháo hạm bắn cầm canh, chúng ta gặp nhiều khó khăn nhưng kế hoạch hành động được triển khai vào đêm 29 tháng 5. Tiểu đoàn 70 diệt đồn Gò Cà (Bình Dương), tiểu đoàn 72 diệt dồn Đồi Tương (Bình Đào), Đại đội V15 và đội 1 đặc công Thăng Bình đánh khu dồn Hà Bình –Tân An (Bình Đào). Ta đồng loạt tiến công, địch trở tay không kịp và nhanh chóng bị tiêu diệt

Đến tháng 6, 8/1972, địch lại 2 lần đánh phá căn cứ, các tiểu đoàn 70, 72, 74 lợi dụng địa hình căn cứ lõm đánh địch tiến công, các trận đánh diễn ra quyết liệt địch vẫn không vào được căn cứ nhỏ bé nhưng ngoan cường mà đối với địch như một chiếc gai nhọn trước mắt.

Đầu tháng 12/1972, dưới sự chỉ huy trực tiếp của tướng Hoàng Xuân Lãm - Tư lệnh quân đoàn 1 nguỵ, địch tập trung lực lượng lớn có cả bộ binh, xe tăng có pháo binh, máy bay chi viện mở nhiều đợt tiến công nhằm triệt hạ căn cứ lõm Bàu Bính. Quân và dân ta đã đánh trả quyết liệt diệt nhiều tên địch, một số xe tăng bốc cháy do vướng phải mìn. Nhiều lần địch tổ chức thọc sâu vào trận địa phòng ngự của ta đều bị đánh bật ra ngoài, hàng chục tên địch phải đền tội. Trước tình hình khó khăn địch đánh phá quyết liệt, dai dẳng, các điều kiện bảo đảm cho chiến đấu của ta gặp nhiều khó khăn, để bảo toàn lực lượng tránh thiệt hại lớn cho quân và dân ở căn cứ, được lệnh của trên ta tổ chức cho nhân dân sơ tán, bộ đội địa phương rút về vùng Tây Thăng Bình.

207

Đánh địch ở căn cứ lõm Bàu Bính là sự kết hợp chặt chẽ phương châm hai chân ba mũi giáp công với những đòn tiến công công sự độc đáo và hiệu quả, sự phối hợp chặt chẽ và hỗ trợ đắc lực của phong trào đấu tranh chính trị, binh vận, thường xuyên làm cho địch mất ổn định. Trên mặt trận đấu tranh chính trị, những gia đình nòng cốt trong căn cứ phối hợp chặt chẽ với lực lượng vũ trang để tiến công địch. Đấu tranh chính trị không chỉ lên án chế độ đàn áp thống trị của chủ nghĩa đế quốc mà còn đấu tranh bảo vệ làng xã, tài sản, tính mạng của mọi người trong căn cứ, góp phần làm suy yếu địch về tinh thần chiến đấu, ý chí xâm lược, tạo điều kiện cho lực lượng vũ trang chiến đấu và chiến thắng

Binh vận là một mũi tiến công chiến lược gắn liền với đấu tranh chính trị và đấu tranh vũ trang, hòng làm suy yếu, làm tan rã tinh thần quân đội địch. Binh vận trước hết là công tác vận động, thuyết phục là đánh vào lòng người, là phát huy thế mạnh về chính trị, về tính chất chính nghĩa của ta, khoét sâu chỗ yếu về chính trị của địch, về tính chất phi nghĩa của cuộc chiến tranh xâm lược. Xã Bình Dương là quê hương có truyền thống đấu tranh chính trị, binh vận có hiệu quả cao. Tháng 7 năm 1970 tại Hội nghị đảng bộ toàn khu lần thứ 6, Bình Dương là một trong những điển hình toàn khu về vận dụng 3 mũi giáp công chống “bình định”. Trên cơ sở đánh giá từng đối tượng: quân Mỹ, quân chư hầu, quân nguỵ, binh vận ở căn cứ lõm Bàu Bính - Bình Dương diễn ra phong phú: Vừa tiến công vào tư tưởng của địch, vừa phá rã về tổ chức. Kết hợp vận động binh lính

208

nguỵ với vận động giáo dục gia đình binh lính nguỵ, vận động và xây dựng phong trào thôn, xã không có người ở trong hàng ngũ địch, đẩy mạnh phong trào chống tìm quân bắt lính.

Mặc dù so sánh tương quan lực lượng, phương tiện địch gấp hơn ta nhiều lần, địch tiến hành đánh phá căn cứ ác liệt, nhưng quân dân trong căn cứ Bàu Bính thực hiện phương châm, kết hợp đấu tranh “hai chân ba mũi giáp công” chiến đấu anh dũng bảo vệ căn cứ dưới mưa bom bão đạn của quân thù. Căn cứ Bàu Bính là điểm tựa vững chắc cho quân và dân ta trong những năm tháng ác liệt.

Từ căn cứ lõm Bàu Bính trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước đã để lại những kinh nghiệm quý báu cho hiện tại và tương lai. Đặc biệt là xây dựng làng xã chiến đấu, xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân địa phương, đánh địch bằng ý chí quyết tâm, lòng dũng cảm và trí tuệ của con người Việt Nam./.

209

ĐẢNG BỘ VÀ NHÂN DÂN XÃ BÌNH DƯƠNG VẬN DỤNG SÁNG TẠO

ĐƯỜNG LỐI CỦA ĐẢNG ĐỂ XÂY DỰNG THẾ TRẬN LÒNG DÂN ĐỂ CHIẾN ĐẤU

VÀ CHIẾN THẮNG QUÂN THÙ

Phan Thanh Châu*

Bình Dương là một xã nằm về phía Đông Bắc huyện Thăng Bình cách đường số 1A khoảng 7km, xã có 7 thôn, 4 thôn nằm dọc theo phía Đông sông Trường Giang gồm thôn 1,2,3 và thôn 7, ở giữa rừng cát có 2 thôn, thôn 4 và thôn 5; thôn 6 nằm sát biển. Căn cứ Lõm nằm ở thôn 4 (Thôn Bàu Bính Thượng) còn thôn 5 là thôn Bàu Bính Hạ (hay thôn Bầu Cầu). Nơi đây có địa hình hoàn toàn đất thổ cư có bờ từng đám đất cao từ 1m đến 1,5m hai bên bờ đều trồng dương liễu cao từ 1m đến 1,5m. Diện tích của căn cứ Lõm có trên 2km2, phía Bắc giáp với xã Duy Nghĩa, phía Tây giáp với thôn 1 và thôn 2, phía Nam giáp với thôn 5 (thôn Bầu Cầu) phía Đông giáp với xã Duy Hải và thôn 6 (thôn Duy An Hà Tây).

Nơi đây có truyền thống cách mạng lâu đời, từ ngày có Đảng ra đời đồng bào Bình Dương nói chung, thôn Bàu Bính nói riêng luôn tin tưởng sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng. Là một xã có tổ chức Đảng tương đối sớm, chi bộ được thành lập năm 1943 với 3 đảng viên, nhưng đến năm

* Nguyên Phó trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam.

210

1954 Đảng bộ xã Bình Dương có 540 đảng viên, riêng thôn Bàu Bính có trên 70 đảng viên. Số cán bộ đảng viên tập kết ra Bắc chưa quá 100 người còn ở lại quê hương, đầu những năm 1960 số đảng viên này đã có nhiều người bắt được liên lạc với cách mạng và hoạt động trở lại, đã tạo ra mạng lưới cơ sở cách mạng (có trên 200 cơ sở). Đến ngày 05 tháng 5 năm 1964 bộ đội huyện Thăng Bình đã tiến hành diệt ác, phá kèm và đưa trung đội nghĩa quân do địch thành lập đều là cơ sở của ta đi thoát ly tham gia vào lực lượng vũ trang. Sau trận này bọn địch tăng cường lập ấp chiến lược dồn dân bắt bớ tra tấn, đàn áp các gia đình có người tham gia cách mạng hết sức dã man.

Ngày 05/9/1964, nhân dân Bình Dương với sự hỗ trợ của bộ đội tỉnh đã đứng lên khởi nghĩa giải phóng quê hương, lập chính quyền cách mạng, tổ chức đánh bật các cuộc càn quét đánh phá của địch giữ vùng giải phóng, xây dựng lực lượng vũ trang vững mạnh, xã có đại đội du kích được trang bị tốt, học cách đánh chủ lực, đặc công, mỗi thôn có trung đội du kích, kết hợp đấu tranh vũ trang với đấu tranh chính trị, mỗi năm tổ chức hàng chục cuộc đấu tranh trực diện với địch.

Đặc biệt cuộc tổng tấn công và nổi dậy xuân Mậu Thân 1968, Bình Dương đã vận động gần 5.000 người kéo ra thị xã Hội An hỗ trợ với dân nội thị nổi dậy tấn công địch. Có thể nói thời kỳ từ năm 1964 - 1968 Bình Dương trở thành hậu cứ an toàn, cung cấp lương thực thực phẩm, dược phẩm và con người cho cách mạng, là nơi đóng quân của nhiều đại đội, tiểu đoàn bộ đội địa phương huyện, tỉnh,

211

chủ lực Quân khu 5, mà còn nơi đứng chân thời gian dài của lãnh đạo và lực lượng vũ trang của thị xã Hội An, kể cả các đại đội, tiểu đoàn của lực lượng vũ trang đặc khu Quảng Đà. Là nơi có nhiều trạm phẫu đứng chân ở đây, có lúc lên đến 5 trạm phẫu, do đó ở Bình Dương gia đình nào cũng nhận nuôi thương binh, gia đình nào cũng có hầm bí mật, để cho cán bộ, bộ đội, du kích trú quân. Điều đó thể hiện tình nghĩa quân dân sâu đậm gắn kết với nhau để chiến đấu, người dân trở thành chiến sĩ.

Đầu năm 1969 địch mở chiến dịch càn quét tìm diệt và bình định “cấp tốc” nhằm tiêu diệt lực lượng của ta và tách đảng viên, tổ chức Đảng ra khỏi nhân dân. Đây là một âm mưu thủ đoạn hết sức nham hiểm của địch. Lúc đầu địch càn quét, lùa xúc dân lên trực thăng chở đến các khu dồn ở chợ Được và Thanh Ly, nhưng khi đổ xuống nhân dân đã tìm mọi cách để trở về quê cũ, bọn địch thất bại, nên chúng càn quét, đánh phá, đốt sạch, giết sạch, chỉ trong một thời gian ngắn chúng đã giết trên 1.000 dân thường, trong đó riêng bọn lính Nam Triều Tiên đã giết 274 người dân Bình Dương, nhưng nhân dân và lực lượng vũ trang quyết không sợ chiến đấu đến cùng với địch.

Từ đầu năm 1969 đến cuối năm 1970 địch đã tổ chức 17 cuộc càn quét đánh phá, lùa xúc dân, có những trận càn lớn gồm: 02 tiểu đoàn Mỹ, 2 tiểu đoàn Nam Triều Tiên, 8 tiểu đoàn lính ngụy, 130 xe tăng, xe bọc thép, 40 xe ủi, hàng chục lượt máy bay trực thăng đổ quân, máy bay phản lực trước hàng trăm tấn bom đạn, các trận địa pháo hạm đội

212

Tuần Dưỡng, Hà Lam, Núi Quế, Mộc Bài, Nam Phước, Cẩm Hà ngày đêm nhả đạn cày xới trên từng mét đất Bình Dương, có trận càn kéo dài 3 tháng liên tục vẫn không khuất phục được ý chí quyết chiến, quyết thắng của nhân dân, cán bộ, bộ đội, du kích Bình Dương. Dù trong điều kiện khó khăn, ác liệt nhưng nhân dân Bình Dương vẫn bám trụ kiên cường.

“Đói lòng ăn nửa khoai langNửa củ để dành đóng góp nuôi quânDù cho địch xúc địch cànQuyết tâm bám trụ cát vàng Bình Dương”

Sau trận càn lớn với gần 10.000 quân của địch, 3 tháng liên tục đến cuối năm 1970 địch đã đóng sáu chốt điểm: nổng cát ông Họp, nổng cát ông Mong, nổng cát ông Tương, nổng cát ông Đối và nổng cát ông Thơ và sau thất bại việc lùa dân đưa vào các khu dồn ở chợ Được và khu dồn Thanh Ly ở đường số 1 “Đoạn gần Hương An”, lần này địch lập hai khu dồn tại chỗ ở nổng ông Cà thôn 2 và nổng ông Mong thôn 3 để dồn dân cả xã vào hai khu dồn này. Trước tình hình đó, Đảng ủy xã Bình Dương có cuộc họp bàn và quyết định cử một số cán bộ đảng viên cùng vào với dân sống hợp pháp để lãnh đạo nhân dân và tiến đến thành lập chi bộ bí mật trong khu dồn. Đồng thời Đảng ủy đề xuất với cấp trên cho thành lập căn cứ lõm Bàu Bính. Nhận được thông tin này Thường vụ Khu ủy và Bộ Tư lệnh Quân khu 5 đồng ý với sáng kiến của xã và cho rằng: “vùng đông Thăng Bình có vị trí quan trọng là nơi có truyền thống yêu

213

nước và cách mạng, là nơi cung cấp người, lương thực, thực phẩm cho các lực lượng vũ trang ta. Trong này địch đánh phá ác liệt đã chiếm lại hầu hết các xã vùng Đông Thăng Bình, Bình Dương là nơi có phong trào cách mạng, đang tranh chấp quyết liệt với địch. Trước tình hình đó, Khu ủy và Quân khu 5 chỉ đạo phải trụ vững ở Bình Dương để tạo điều kiện cho cán bộ, bộ đội, du kích và các đội công tác các xã đứng chân để chỉ đạo phong trào cách mạng Vùng Đông Thăng Bình”.

Sau khi hình thành căn cứ lõm Bàu Bính, cán bộ lãnh đạo của tỉnh, huyện, xã cùng với bộ đội du kích, các đội công tác đứng chân tại đây chỉ đạo phong trào cách mạng. Để căn cứ lõm Bàu Bính trụ vững, lãnh đạo xã đã đề nghị Huyện ủy Thăng Bình cho thành lập hàng rào bằng bom mìn đặt quanh căn cứ lõm để chống địch tấn công vào căn cứ Lõm, được cấp trên chấp thuận, xã huy động nhân dân đào, thu gom bom, pháo, mìn, lép của địch, công binh của xã và huyện đã tập trung sản xuất, cải tiến hàng ngàn quả mìn cài đặt quanh căn cứ. Chính vì vậy, nhiều lần địch tấn công vào đều bị tiêu diệt, kể cả xe tăng, xe bọc thép. Trong vòng 2 năm (1971- 1972) địch đã tiến hành hàng chục cuộc tấn công để xóa bỏ căn cứ nhưng không thành. Bởi vì dân với quân chung một ý chí, người dân nơi đây thành chiến sỹ, dù hoàn cảnh sống ở căn cứ Lõm rất ác liệt, khó khăn, thậm chí có lúc dân bị đói nhưng vẫn trụ bám kiên cường.

“ Mười ngày không có hạt cơmChỉ ăn rau muống qua cơn đói lòng

214

Quyết tâm đánh Mỹ tới cùngĐể cho đất nước ấm no hòa bình”

Sau nhiều lần tổ chức đánh chiếm căn cứ lõm nhưng đều thất bại, tháng 10 năm 1972, mới tờ mờ sáng địch dùng một tốp máy bay B57 rải thảm 50 quả bom xuống căn cứ Lõm làm chết và bị thương 101 người gồm cán bộ, bộ đội, du kích, đội công tác và dân bám trụ ở căn cứ lõm Bàu Bính, lại thêm một tội ác khủng khiếp của quân thù đối với nhân dân ta. Để trả thù cho những người đã hy sinh, bộ đội địa phương và du kích của ta đã đồng loạt tấn công vào các chốt điểm của địch ở nổng ông Họp, nổng ông Cà, nổng ông Mong và nổng ông Tường tiêu diệt 135 tên địch và bắt sống 6 tên khác. Đồng thời chúng đã tổ chức bố phòng lại căn cứ Lõm để tiếp tục chiến đấu với quân thù.

Đầu tháng 12/1972 địch huy động một lực lượng lớn hàng ngàn tên địch có xe tăng, máy bay và pháo hạm đội, Tuần Dưỡng, Hà Lam, Núi Quế, Cẩm Hà yểm trợ bắn cấp tập vào căn cứ lõm, địch liên tục mở nhiều đợt tấn công nhằm triệt hạ căn cứ Lõm của ta. Gần 10 ngày chiến đấu liên tục với địch, bộ đội và du kích ta gặp khó khăn thiếu đạn dược và lực lượng.

Để bảo vệ an toàn cho cán bộ, chiến sĩ và nhân dân tại căn cứ lõm, ngay trong đêm 15/12/1972, gần 600 người (cả bộ đội, cán bộ, du kích và người dân) rút khỏi căn cứ, đây là cuộc hành quân kỳ lạ đông người nhưng không lộ bí mật, 10 ngày hành quân an toàn về căn cứ phía tây huyện Thăng Bình. Một bộ phận nhỏ bố trí lại tiếp tục theo dõi chỉ đạo,

215

chi bộ trong khu dồn tiếp tục lãnh đạo nhân dân, du kích mật tiếp tục tiêu diệt những tên ác ôn đàn áp nhân dân.

Từ thực tiễn phong trào cách mạng ở xã Bình Dương nói chung, về cuộc chiến đấu ở căn cứ lõm Bàu Bính trong thời kỳ chống Mỹ có thể rút ra một số vấn đề cơ bản sau đây:

- Đảng bộ và nhân dân có truyền thống yêu nước lâu đời, nồng nàng yêu quê hương thiết tha và căm thù giặc bán nước và cướp nước sâu sắc, luôn thấm nhuần chân lý “không có gì quý hơn độc lập tự do”, thà hy sinh tất cả chứ không chịu mất nước, không chịu làm nô lệ. Vì vậy nhân dân luôn sẵn sàng hy sinh sức người, sức của để giành lấy độc lập tự do, thống nhất tổ quốc. Dù cái nghèo, cái đói, cái chết kề bên nhưng không áp đảo được tinh thần cách mạng; ý chí chiến đấu của nhân dân Bình Dương, mỗi người dân là một chiến sỹ. Đảng bộ, lực lượng vũ trang và nhân dân một ý chí kiên cường. Bình Dương có hàng chục triệu cây dương, kết thúc chiến tranh chỉ còn một cây “dương thần” sống hiên ngang sừng sững, một căn cứ Lõm anh dũng đầy niềm tự hào. Nếu ngày 5/9/1964 giải phóng dân số Bình Dương có 7.853 người, mười một năm chiến đấu (từ 1964 - 1975) có 4700 người dân chết trong chiến tranh, hy sinh 1.298 người, 100 thương bệnh binh, toàn xã có 136 Bà mẹ Việt Nam anh hùng, có 4 Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân. Ở Bình Dương không gia đình nào không có bàn thờ năm, ba người chồng, vợ con cháu hy sinh cho cách mạng, thế nhưng người Bình Dương vẫn lặng lẽ, lạc quan cách mạng. Bốn mươi năm sau số dân Bình Dương mới đạt

216

8.327 người. Một sự hy sinh quá lớn, nhưng đó là cội nguồn truyền thống yêu nước và lòng tin tuyệt đối vào sự lãnh đạo của Đảng ta. Một xã được tuyên dương anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân 2 lần trong kháng chiến chống Mỹ.

- Bình Dương là một Đảng bộ tuyệt đối tin tưởng vào sự lãnh đạo đúng đắn của Trung ương Đảng và sự chỉ đạo của cấp trên, vận dụng đường lối chủ trương của cấp trên, một cách sáng tạo và phù hợp với tình hình thực tiễn địch ta ở địa phương, thể hiện việc xây dựng lực lượng vũ trang của xã, xã có đại đội du kích, thôn có trung đội du kích, du kích mật ở trong khu dồn, du kích không chỉ đánh theo lối du kích mà còn đánh theo lối đặc công, chủ lực, trang bị hiện đại. Đảng luôn bám trong dân, đảng với dân một ý chí, dân trở thành chiến sĩ, biết kết hợp chiến đấu giữa 3 thứ quân (du kích, bộ đội địa phương, bộ đội chủ lực trong chiến hào) khi dân bị lùa vào các khu dồn, Đảng bộ quyết định đưa cán bộ đảng viên vào sống hợp pháp trong khu dồn để lãnh đạo và thành lập chi bộ trong khu dồn, vận động nhân dân trong khu dồn mua lương thực, thực phẩm, thuốc men cung cấp cho căn cứ Lõm. Vận dụng sáng tạo phương châm: Đảng bám dân, dân bám đất, du kích bám địch, trên bám dưới; kết hợp nhuần nhuyễn, chặt chẽ phương châm đấu tranh cách mạng hai chân, ba mũi giáp công là nhân tố quan trọng để tạo nên sức mạnh tổng hợp để chiến thắng quân thù. Đảng lắng nghe tâm tư nguyện vọng của nhân dân, đấu tranh đều có phương án cụ thể, nhân dân góp ý, đảng bộ suy nghĩ, hành động đúng chủ trương, chính vì lẽ đó mà đảng bộ biết khai thác, tập hợp trí

217

tuệ của nhân dân, làm giàu trí tuệ cho Đảng, đảng bộ thống nhất ý chí và hành động đoàn kết thương yêu nhau, nhân dân đồng thuận và phấn đấu thực hiện chủ trương của Đảng.

- Việc xây dưng, củng cố phát triển lực lượng vũ trang luôn là vấn đề cốt tử của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, xây dựng lực lượng du kích “thiếu sinh quân” hợp pháp, du kích xã, du kích thôn, du kích mật, coi trọng xây dựng cơ sở nội tuyến trong hàng ngũ địch. Tất cả các lực lượng có nhiệm vụ và mục tiêu tác chiến cụ thể, nhưng hợp đồng tác chiến khi có yêu cầu và các lực lượng vũ trang càng đánh càng trưởng thành về nhiều mặt, luôn có tư tưởng tiến công địch thường trực. Biết dựa vào thế trận chiến tranh nhân dân, kịp thời tranh thủ sự chi viện của trên, các đơn vị bạn là vấn đề hết sức quan trọng góp phần làm nên thắng lợi.

- Căn cứ địa cách mạng là chỗ dựa để tiến hành chiến tranh là vô cùng quan trọng đối với bất cứ loại hình chiến tranh nào. Đối với cuộc kháng chiến chính nghĩa của ta. Việc xây dựng căn cứ địa cách mạng có ý nghĩa quyết định đưa kháng chiến đến thắng lợi. Thấm nhuần quan điểm đó, trong thời kỳ phong trào cách mạng vùng Đông Thăng Bình gặp khó khăn, thì việc xây dựng căn cứ Lõm là một chủ trương đúng đắn. Căn cứ Lõm Bàu Bính đã đóng vai trò quan trọng không chỉ là nơi lôi kéo địch mà có vai trò là nơi đứng chân không chỉ cho Bình Dương, vùng Đông Thăng Bình, tỉnh Quảng Nam mà còn tạo nơi đứng chân cho Hội An và lực lượng vũ trang Quảng Đà.

218

Dù căn cứ Lõm Bình Dương đứng độc lập bị bao vây tứ phía, nhưng đã tạo ra một hành lang đảm bảo sự lãnh đạo, chỉ đạo thông suốt từ Ban Thường vụ Khu ủy, Bộ Tư lệnh Quân khu 5, Tỉnh ủy Quảng Nam, Tỉnh đội Quảng Nam, Huyện ủy Thăng Bình đến cơ sở. Nhờ đó mặc dù kẻ thù tìm mọi cách bao vây, phong tỏa nhưng căn cứ lõm Bàu Bính vẫn trụ vững trong một thời gian dài. Điều đó chứng tỏ chỗ dựa vững chắc nhất của cách mạng vẫn là ở “lòng dân”.

- Căn cứ lõm Bàu Bính có vị trí, vai trò quan trọng nên sự quan tâm chỉ đạo các cấp, Huyện ủy cử đồng chí Bí thư Huyện ủy trực tiếp làm Bí thư Đảng ủy cánh đông và đồng chí lãnh đạo Ban Dân vận Tỉnh ủy, Tỉnh đội tham gia chỉ đạo ở căn cứ Lõm. Nên việc chọn xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính là một quyết định đúng đắn, có cơ sở thực tiễn và khoa học, sự dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm của đội ngũ lãnh đạo của Đảng bộ Bình Dương một khi đã nắm chắc quan điểm của Đảng và vận dụng sáng tạo vào hoàn cảnh thực tiễn ở địa phương để đánh và chiến thắng kẻ thù./.

219

ĐẠI ĐỘI V15 VỚI CÔNG TÁC XÂY DỰNG, BÁM TRỤ CHIẾN ĐẤU BẢO VỆ

CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH

Ban Chỉ huy Quân sự huyện Thăng Bình

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, trên chiến trường miền Nam nói chung, huyện Thăng Bình nói riêng, vấn đề đóng vai trò rất quan trọng để làm nên chiến thắng đó chính là thiết lập hệ thống căn cứ. Ở miền núi, ta xây dựng căn cứ địa làm hậu phương cho các cơ quan đứng chân lãnh đạo, chỉ đạo đối phó thắng lợi trước các âm mưu thủ đoạn của kẻ thù. Ở vùng giáp ranh giải phóng ta xây dựng căn cứ bàn đạp để các lực lượng vũ trang tập kết quân số, vũ khí trang bị, tiến hành các chiến dịch tiến công tiêu diệt địch, mở rộng quyền làm chủ. Còn ở vùng sâu và trong vùng địch kiểm soát, ta tiến hành xây dựng hệ thống căn cứ lõm, tạo thế đan cài xen kẽ, không phân vùng phân tuyến giữa ta và địch để cán bộ, bộ đội, du kích trụ bám, quần lộn chiến đấu tiêu hao sinh lực địch, thúc đẩy phong trào đấu tranh chính trị, binh địch vận của nhân dân. Đây là nghệ thuật tiến hành chiến tranh độc đáo, mỗi loại căn cứ ta có phương pháp, biện pháp riêng để bảo vệ nó. Ở tham luận này, Ban chỉ huy quân sự huyện Thăng Bình chỉ đi sâu vào các hoạt động chiến đấu của đại đội V15 trong quá trình trụ bám, chiến đấu bảo vệ căn cứ lõm Bàu Bính, Bình Dương.

Trong cao trào đồng khởi cuối năm 1964, thực hiện kế

220

hoạch của tỉnh, huyện Thăng Bình chủ trương mở ra 7 xã vùng đông, lấy Bình Dương làm điểm. Ngày 5/9, một đại đội của Tiểu đoàn 70 và trung đội F111 của huyện bất ngờ nổ súng tấn công cơ quan hội đồng xã Bình Dương, phát động 5.000 quần chúng nổi dậy truy bắt ngụy quân, ngụy quyền, phá tan các ấp chiến lược, giải phóng hoàn toàn địa bàn xã. Đến ngày 27/9/1964, ta đã giải phóng hoàn toàn các xã Bình Đào, Bình Giang, Bình Hải, Bình Triều, Bình Sa và Bình Nam, nối thông với vùng giải phóng phía đông của hai huyện Bắc Tam Kỳ và Duy Xuyên. Phong trào cách mạng của nhân dân phát triển mạnh mẽ, chính quyền tự quản, du kích xã, thôn được củng cố, kiện toàn và chỉ trong một thời gian ngắn đã có trên 800 thanh niên nam nữ thoát ly vào bộ đội tỉnh, huyện.

Đối với địch, mất vùng đông là mất thế, quận lỵ Thăng Bình bị uy hiếp từ phía đông; do đó, địch đã tổ chức nhiều cuộc hành quân càn quét đánh phá, gây cho ta một số khó khăn. Tuy nhiên, chúng bị bộ đội, du kích đánh trả quyết liệt, diệt nhiều tên, bảo vệ vững chắc vùng giải phóng, thiết lập căn cứ đứng chân làm bàn đạp để phát triển thế tiến công địch, tạo thế và lực cho phong trào cách mạng, huy động sức người, sức của phục vụ cho cuộc chiến đấu lâu dài của ta; góp phần quan trọng đánh bại các âm mưu thủ đoạn thâm độc của chiến lược “chiến tranh đặc biệt” của địch trên địa bàn huyện.

Cuộc chiến đấu bảo vệ thành quả cách mạng lúc này đang đòi hỏi sự nỗ lực lớn của toàn quân và dân huyện nhà, trong đó lực lượng vũ trang giữ vai trò nòng cốt. Tuy nhiên,

221

bộ đội tập trung của huyện chỉ có 3 trung đội bộ binh là F111, F112, F113, các phân đội công binh, trinh sát, thông tin và cơ quan huyện đội bộ. Để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ đánh tập trung tiêu diệt lớn sinh lực địch, được sự đồng ý của tỉnh, ngày 10/01/1965, Huyện đội điều các trung đội độc lập về thành lập đại đội bộ binh V151. Đại đội nhanh chóng ổn định tổ chức biên chế, học tập chính trị, huấn luyện quân sự chuẩn bị kế hoạch tham gia chiến dịch Xuân 1965. Ngày 07/02/1965, phối hợp với khu chiến của bộ đội chủ lực tại Việt An, đại đội V15 phối hợp cùng du kích 2 xã Bình Lâm và Thăng Phước tiến công tiêu diệt một bộ phận ngụy quân, ngụy quyền, phá tan các ấp chiến lược, phát động nhân dân nổi dậy bung về làng cũ làm ăn. Sau ngày thành lập, trận đầu ra quân chiến đấu đơn vị đã hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ hỗ trợ đắc lực cho các địa phương diệt ác, phá kèm.

Khi đế quốc Mỹ đưa quân vào trực tiếp tham chiến trên chiến trường Quảng Nam thì phong trào cách mạng ở vùng đông Thăng Bình đã phát triển mạnh mẽ rộng khắp. Làng xã chiến đấu với hệ thống địa đạo, giao thông hào, công sự được xây dựng liên hoàn, kín đáo; hàng trăm quả mìn chống tăng, hàng nghìn mìn đánh bộ binh, hàng triệu cây chông các loại được bố trí thành từng bãi ở những nơi xung yếu. Thế trận chiến tranh nhân dân được thiết lập vững chắc, sẵn sàng đánh Mỹ, diệt ngụy khi chúng càn quét tái chiếm lại vùng ta mới mở ra. Tiêu biểu như ngày 26/6/1965, địch sử dụng tiểu đoàn bảo an từ Bình Trung

1 Đại đội V15 thành lập tại Vinh Huy xã Bình Trị.

222

đánh xuống Bình Sa, bị đại đội V15 và du kích xã chặn đánh quyết liệt, chúng dạt ra hai bên chống trả, sa vào bãi mìn của du kích nổ nhiều quả làm chết và bị thương hàng chục tên. Một cánh quân khác từ Tứ Chánh xuống Bình Triều, trung đội 2 của đại đội V15 và du kích các xã dựa vào làng chiến đấu trụ bám, quần lộn chiến đấu quyết liệt, diệt 42 tên, làm bị thương nhiều tên khác, buộc chúng tháo chạy về Hà Lam, ta thu một số vũ khí trang bị, giữ vững vùng giải phóng.

Trận chống càn đầu tiên ở vùng đông thắng lợi đã cổ vũ mạnh mẽ tinh thần cán bộ, nhân dân và nơi đây trở thành căn cứ bàn đạp trực tiếp của các đơn vị lực lượng vũ trang tỉnh, huyện. Phong trào du kích chiến tranh phát triển đều khắp, lực lượng đấu tranh chính trị, binh địch vận đông đảo; trạm phẫu tiền phương của huyện đặt tại phường Cũi, xã Bình Đào, nhân dân xây dựng hàng chục hầm cứu thương để cất giấu, nuôi dưỡng bộ đội, du kích bị thương. Riêng Đại đội V15 bám trụ ở vùng đông, cơ động chiến đấu tiêu hao, tiêu diệt sinh lực địch hỗ trợ cho các xã. Ngày 15/7/1965, đơn vị cùng du kích Bình Giang, Bình Triều phối hợp với Tiểu đoàn 70 phục kích diệt gọn tiểu đoàn chủ lực ngụy tại Mộc Bài. Lần đầu tiên đại đội tham gia một trận đánh lớn, hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, qua đó rút ra được nhiều kinh nghiệm trong quá trình chiến đấu tập trung, làm cơ sở cho những năm sau này.

Đầu năm 1966, Mỹ - ngụy tập trung quân đánh chiếm lại vùng đông Thăng Bình; một tiểu đoàn chủ lực ngụy từ Hội An, Duy Xuyên đánh vào Bình Dương; một đại đội bảo

223

an, một chi đoàn thiết giáp 12 chiếc từ Hà Lam, Tuần Dưỡng tiến xuống Bình Triều, Bình Sa; máy bay đổ quân Mỹ xuống Bình Đào. Quân địch tràn vào các thôn xóm đốt nhà, cướp phá, đánh sập hầm trú ẩn, giết hại nhân dân; tuy nhiên, sau 5 ngày càn quét chúng bị các lực lượng vũ trang ta đứng chân ở vùng đông đánh trả quyết liệt, bị vướng phải các loại mìn, hàng chục tên chết và bị thương. Các mẹ, các chị xã Bình Dương tổ chức đấu tranh chính trị chặn đầu xe tăng, xe bọc thép của Mỹ, không cho chúng cày ủi phá hoại hoa màu, ruộng vườn, bảo vệ địa đạo, hầm bí mật, giao thông hào, công sự chiến đấu của ta. Đêm 23/02/1966, đại đội V15 bí mật tập kích quân Mỹ co cụm ở Bình Giang, loại khỏi vòng chiến đấu 24 tên, góp phần quan trọng giữ vững vùng giải phóng, căn cứ bàn đạp ở phía đông của huyện.

Cuộc chiến đấu của các lực lượng vũ trang huyện Thăng Bình nói chung, đại đội V15 nói riêng ở vùng đông trong hai năm 1966 - 1967 diễn ra quyết liệt. Địch thường xuyên sử dụng lực lượng từ Núi Quế, Hà Lam, Tuần Dưỡng có máy bay, pháo cối các loại yểm trợ càn quét đánh phá vùng ta kiểm soát. Được nhân dân che chỡ, giúp đỡ, đại đội V15 cùng du kích các xã quần lộn dùng các hình thức chiến thuật của chiến tranh du kích bám đánh liên tục quân Mỹ - ngụy không kể ngày đêm, gây cho chúng nhiều thiệt hại. Ngày 19/7/1967, sau khi dùng pháo từ hạm đội, núi Quế, Tuần Dưỡng bắn phá dọn đường, 1 tiểu đoàn lính Nam Triều Tiên thuộc Lữ đoàn Rồng Xanh đổ bộ xuống xã Bình Dương. Đại đội V15 phân tán thành từng tổ nhỏ lẻ, phối hợp với du kích dựa vào thế trận làng xã chiến đấu bám

224

đánh liên tục, buộc địch phải bị động đối phó khắp nơi. Tìm diệt không được lực lượng ta, bọn chúng quay sang thực hiện chính sách “đốt sạch, phá sạch, giết sạch”, hàng loạt nhà cửa bị chúng đốt phá, trâu bò, heo gà bị chúng bắn chết nằm la liệt. Tàn ác và man rợ hơn nữa, bọn lính Nam Triều Tiên đã dồn tất cả nhân dân ở thôn 4, 5, 6 xã Bình Dương (phần đông là bà già và trẻ em) lại một chỗ rồi dùng mìn Claymo cho nổ và giết 60 người, nặng nhất là thôn 6, có gia đình chúng giết chết không còn một ai. Đây là tội ác tày trời của quân Nam Triều Tiên đối với nhân dân ta; cán bộ chiến sĩ đại đội V15 sục sôi căm thù quân xâm lược, quyết tâm trụ bám chiến đấu trả thù cho đồng bào bị chúng giết hại dã man.

Trong cuộc Tổng tấn công và nổi dậy Xuân Mậu Thân 1968, với khí thế dời non, lấp biển và với tinh thần “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”, đại đội V15 cùng đội 1 đặc công có nhiệm vụ đánh chiếm chi khu quận lỵ Thăng Bình. Trận đánh ngay từ đầu đã bị lộ, địch chống trả quyết liệt; cán bộ, chiến sĩ chấp hành nghiêm mệnh lệnh chiến đấu, đánh chiếm một phần chi khu quận lỵ. Trận đánh diễn ra giằng co, để bảo toàn lực lượng, đại đội chuyển sang đánh vào khu chợ Hà Lam, truy diệt bọn ác ôn, làm chủ khu vực này; sau đó tiến đánh khu dồn Bình Đào, bắt 8 tên bảo an, thu 3 súng. Đến ngày 02/02/1968, đơn vị nhận lệnh rút về vùng đông để củng cố. Trong 4 ngày đêm chiến đấu, tuy chưa chiếm lĩnh được quận lỵ song đại đội V15 cùng các đơn vị của huyện bám trụ vững chắc các khu vực đã chiếm được, tiêu diệt 227 tên địch, đánh sập các lô cốt phòng thủ

225

khu trung tâm hành chính quận, nhà lính, phá banh 2 khu dồn, hỗ trợ đắc lực cho nhân dân nổi dậy phá khu dồn, đấu tranh chính trị, binh địch vận.

Sau chiến dịch Tổng tấn công và nổi dậy Xuân 1968, ta còn mở tiếp hai chiến dịch Hè (X1) và Thu (X2), các lực lượng vũ trang đã gây cho địch nhiều thiệt hại. Tiêu biểu nhất là trong chiến dịch Thu, các đại đội V15, C9, đội 1 đặc công và đội đánh tăng của huyện từ bàn đạp vùng đông lên tiến công đánh chiếm thị trấn Hà Lam, làm chủ 3 ngày đêm, loại khỏi vòng chiến đấu 252 tên địch, bắt sống 10 tên; đánh sập 2 cầu, 8 lô cốt, bắn cháy và hỏng 3 xe tăng, xe thiết giáp, 2 GMC, phá hủy 4 khẩu pháo, bắn rơi 2 máy bay lên thẳng, thu 140 súng các loại và nhiều quân trang quân dụng khác. Phá tan một số khu dồn dân, làm chủ 7 thôn với 3.000 dân, đưa 9.000 dân trở về làng cũ sinh sống làm ăn.

Đến thời điểm này vùng đông Thăng Bình nói chung, xã Bình Dương nói riêng, nhân dân vẫn giữ được thế hợp pháp, một số đơn vị bộ đội chủ lực của quân khu, tỉnh sau những ngày tháng hoạt động chiến đấu căng thẳng đã về đây an dưỡng và tranh thủ huấn luyện chuẩn bị cho những trận đánh tiếp theo. Địch cũng thường xuyên mở các trận càn quét vào Bình Dương, song chúng đều bị các lực lượng của ta đánh trả quyết liệt, bị vướng phải mìn làm cho hàng trăm tên Mỹ - ngụy thương vong, hàng chục chiếc xe tăng, xe bọc thép bị mìn của du kích cháy hoặc hư hỏng; bộ đội huyện và du kích vùng đông cũng đã bắn rơi tại chỗ máy bay phản lực và máy bay lên thẳng của quân Mỹ.

226

Thắng lợi to lớn của quân và dân ta trên chiến trường đã làm phá sản chiến lược “chiến tranh cục bộ” của đế quốc Mỹ, buộc chúng phải chuyển sang chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” và ngồi vào bàn đàm phán với ta tại Paris, để bàn về một giải pháp chính trị chấm dứt chiến tranh ở Việt Nam. Tuy nhiên để giành lại thế chủ động chiến trường, Mỹ - ngụy phản kích quyết liệt trên diện rộng; riêng ở vùng đông Thăng Bình địch tăng cường lực lượng mở các chiến dịch càn quét “bình định cấp tốc”, “bình định đặc biệt”, “bình định bổ túc” với quy mô lớn để líp lại địa bàn quan trọng này. Chúng tiến hành bao vây kinh tế, ngăn chặn hành lang, dùng xe cơ giới cày ủi san bằng nhà cửa, vườn tược, ráo riết xúc tát dân vào các khu dồn, nhằm làm cho ta không còn có chỗ dựa để bám trụ phải bật lên miền núi.

Tháng 8/1969, địch sử dụng 1 tiểu đoàn thủy quân lục chiến Mỹ, 1 tiểu đoàn lính Nam Triều Tiên, 3 tiểu đoàn biệt động quân, 1 trung đoàn cộng hòa, 8 đại đội bảo an; lực lượng địa phương mỗi xã có một đoàn bình định nông thôn từ 10 đến 12 tên, một cuộc cảnh sát 12 tên, tiến hành “bình định cấp tốc” 2 xã Bình Dương, Bình Giang. Quân Mỹ từ ngoài biển đổ bộ vào, quân Nam Triều Tiên từ Hội An đến, quân ngụy từ Hà Lam - Tuần Dưỡng kéo xuống; ngoài ra còn có hàng chục máy bay phản lực, máy bay lên thẳng từ các sân bay sẵn sàng chi viện. Với lực lượng hùng hậu như vậy địch dự kiến trong vòng 4 đến 5 ngày sẽ “bình định cấp tốc” xong 2 xã này.

Địch cho xe tăng, xe bọc thép, xe ủi đi trước mở đường, bộ binh dàn hàng ngang theo sau tiến vào các thôn

227

xóm. Đi đến đâu chúng cũng phóng hỏa đốt phá nhà, cướp của, đánh sập hầm trú ẩn, triệt hạ các bờ tre, san bằng làng mạc, lùa xúc dân chở về tập trung ở các khu dồn. Nhân dân đấu tranh phản đối kịch liệt, quyết ở lại làng cũ không chịu vào trong các “ấp tân sinh”, “ấp đời mới”. Không lay chuyển được ý chí tự do của nhân dân, địch quay sang dùng vũ lực để cưỡng ép, sẵn sàng bắn giết nếu ai chống đối lại chúng.

Đại đội V15, chủ động dùng lực lượng nhỏ cỡ trung, tiểu đội phối hợp với du kích quần lộn, bám đánh địch bằng các hình thức chiến thuật như tập kích, phục kích, bắn tỉa, đánh mìn để tiêu hao sinh lực địch, tạo điều kiện cho quần chúng đấu tranh chính trị. Trong 20 ngày chống càn ở cánh đông, các lực lượng vũ trang ta bám trụ, giành giật từng góc vườn, từng bờ thổ, từng người dân với địch, đã đánh trên 70 trận lớn nhỏ, diệt 150 tên (có 30 tên Mỹ), thu nhiều vũ khí, đạn dược, bắn cháy và hỏng 7 xe bọc thép. Tiêu biểu có các trận đánh ở xã Bình Dương như trận bờ làng Cây Mộc diệt gọn 1 tiểu đội lính Mỹ, trận đánh đồi Ông Tôn, thôn 4 diệt 24 tên Mỹ, trận đồi Ông Tấm, thôn 1 diệt gần hết trung đội lính Nam Triều Tiên, bắn rơi 1 máy bay lên thẳng.

Sau nhiều đợt càn quét đánh phá triền miên, đến cuối năm 1970, chúng đã dồn dân vùng giải phóng 7 xã cánh đông vào 16 khu dồn và đã đóng 22 đồn bốt lớn nhỏ; riêng xã Bình Dương địch đóng 6 chốt điểm, lập 2 khu dồn ở hai thôn 2 và 3; chỉ còn lại duy nhất hai thôn 4, 5 và khoảng 500 nhân khẩu do ta làm chủ. Xóm làng bị xe địch cày ủi, màu xanh cây cối không còn, đứng ở Bình Dương nhìn ra

228

có thể thấy Hội An, nhìn vào thấy Bình Hải toàn là nỗng cát trắng. Cán bộ, đội công tác, du kích các xã Bình Giang, Bình Triều, Bình Nam, Bình Hải, Bình Đào còn lại trên dưới 50 đồng chí và bật ra đứng chân tại đây. Đây là thời kỳ khó khăn, ác liệt nhất ở vùng đông; ta mất đất, mất dân, đói, đau, bệnh tật phát sinh, đi ngõ nào cũng gặp mìn, gặp địch. Đến đầu năm 1971, địch tổ chức một trận càn quét lớn, đánh vào hai thôn còn lại của xã Bình Dương, lùa xúc hết dân về khu dồn thôn 2.

Trước tình hình đó, Huyện ủy nhận định, nếu không có biện pháp bảo vệ vững chắc địa bàn còn lại để cán bộ, bộ đội, du kích trụ bám hoạt động tác chiến diệt ác, phá kèm thì tình hình sẽ khó khăn, phức tạp hơn và cánh đông có nguy cơ rơi vào tay địch. Theo sự chỉ đạo của Huyện ủy, Huyện đội Thăng Bình phân công đồng chí Phan Thanh Toán - Chính trị viên Huyện đội xuống trực tiếp chỉ đạo hoạt động của các lực lượng vũ trang trụ bám chiến đấu, xây dựng Bàu Bính thành một căn cứ lõm, một pháo đài kiên cố, vững chắc để các cơ quan ban ngành của huyện đứng chân lãnh đạo, chỉ đạo phong trào cách mạng. Ngoài đại đội V15, đội 1 đặc công của huyện đang hoạt động tác chiến ở vùng đông, Huyện đội điều một bộ phận công binh, quân giới xuống Bàu Bính cùng du kích xã sản xuất, cải tiến các loại mìn bố phòng ngăn chặn địch.

Đại đội V15 cùng các lực lượng đứng chân tại đây tập trung xây dựng các tuyến chiến hào, công sự chiến đấu, bố trí nhiều bãi mìn thành từng tuyến quanh khu vực có diện tích trên 2km2. Hình thành thế trận phòng ngự liên hoàn ở

229

vòng ngoài có thể chi viện cho nhau trong mọi tình huống, sẵn sàng đánh địch càn quét, bảo vệ an toàn khu căn cứ. Bên trong xây dựng hệ thống hầm bí mật, công sự ẩn nấp tránh phi pháo kiên cố, mọi sinh hoạt ăn ở, đi lại được đơn vị quy định rất nghiêm ngặt. Cán bộ, chiến sĩ luôn đề cao tinh thần cảnh giác, nếu sơ suất thì hậu quả khó lường.

Đại đội V15 khắc phục mọi khó khăn trong đời sống sinh hoạt, xứng đáng là lực lượng nòng cốt tổ chức đánh địch lấn chiếm, bảo vệ căn cứ; đồng thời thường xuyên cùng các đơn vị bạn luồn sâu vào vùng địch đánh tiêu diệt các chốt điểm như hai lần tấn công chốt Đồi Tương diệt gọn 2 trung đội nghĩa quân. Tấn công khu dồn Miếu Ông Mèo (Bình Đào), khu dồn chợ Được (Bình Triều) diệt gọn 1 trung đội nghĩa quân thu 8 súng. Tiến công các chốt điểm đồi Ông Hoá (đồi 30), Miếu Đỏ, đồi Cao, mỗi chốt diệt 1 trung đội nghĩa quân, thu nhiều súng (có 1 đại liên). Các hoạt động diệt ác, công đồn của ta làm cho địch hoang mang lo sợ, hạn chế các hoạt động đánh phá của chúng.

Để đối phó với ta, địch xây dựng hàng rào tre từ đồi Tương ra đến đồi Tư Mai (Tân An) dài hơn 2km, gài hàng nghìn quả mìn các loại và thường xuyên cho quân ra ngoài phục kích hành lang ngăn chặn cán bộ, đội công tác, bộ đội, du kích đột nhập vào vùng chúng kiểm soát. Giữa năm 1971, liên đội bảo an 113 và lực lượng nghĩa quân, được pháo binh, máy bay, xe tăng chi viện bao vây tiến công đánh phá căn cứ Bàu Bính. Đại đội V15 cùng các đơn vị đánh trả quyết liệt ngay từ vòng ngoài, buộc chúng phải rút lui; kết quả ta loại ra khỏi vòng chiến đấu 30 tên, bắn cháy 2

230

xe tăng, bắn rơi 1 máy bay HU1A. Căn cứ lõm Bàu Bính từng bước được củng cố vững chắc, cuối năm 1971, đại đội V15 mở đường hành quân về cánh tây học tập, huấn luyện chuẩn bị cho nhiệm vụ năm 1972.

Trong chiến dịch Hè năm 1972, phối hợp với chiến trường toàn tỉnh, đại đội V15 chặn đánh quân địch rút chạy trên đường 16, diệt và bắt sống hàng trăm tên, thu nhiều vũ khí trang bị. Thế chiến dịch phát triển mạnh, Ban chỉ huy tỉnh đội Quảng Nam quyết định mở lại vùng đông Thăng Bình. Đêm ngày 26/5, các tiểu đoàn 70, 72, 74 của tỉnh cùng đại đội V15 mở đường hành quân xuống căn cứ Bàu Bính. Đêm ngày 29/5, các đơn vị đồng loạt nổ súng tiến công địch; Tiểu đoàn 70 diệt đồn Gò Cà xã Bình Dương, Tiểu đoàn 72 diệt đồn Đồi Tương; Đại đội V15 đánh khu dồn Hà Bình, Tân An xã Bình Đào đưa dân trở về làng cũ... Sau đó là các trận đánh địch phản kích diễn ra ác liệt suốt 9 ngày đêm; lực lượng ta bị hao mòn, đạn dược thiếu, địch lại phong tỏa đường tiếp tế, tỉnh quyết định chuyển hướng hoạt động. Các đơn vị vượt lên tây sông Trường Giang, đánh chiếm Bình Sa, kéo địch quay về đối phó, tạo điều kiện cho lực lượng của huyện giữ vững căn cứ lõm Bàu Bính. Đêm ngày 7/6, các tiểu đoàn của tỉnh mở đường trở về cánh tây, địch tái chiếm lại vùng đông. Đại đội V15 cùng các lực lượng khác của huyện trụ bám căn cứ lõm Bàu Bính để hoạt động.

Trong chiến dịch Thu năm 1972, các tiểu đoàn 70, 72, 74 quay xuống vùng đông, đêm 23 tháng 8, ta vượt sông Trường Giang qua Bình Hải ra Bình Đào và tập kết tại căn

231

cứ lõm Bàu Bính. Đêm ngày 27/8, các tiểu đoàn của tỉnh nổ súng tấn công tiêu diệt các chốt điểm Đồi Cà, Mù U giải phóng xã Bình Dương và một phần xã Binh Giang; đại đội V15 đánh điểm Đồi Tương, mở rộng bàn đạp ở các xã cánh đông, xây dựng phát triển cơ sở chính trị, diệt ác, trừ gian. Bắt đầu từ đây cho đến ngày 29 tháng 8 năm 1972, các đơn vị hoạt động ở vùng đông Thăng Bình đã chiến đấu quyết liệt với địch, giành giật từng khu vườn, từng nỗng cát; đánh bại hầu hết các cuộc phản kích của chúng, giữ vững vùng ta mới mở ra, loại khỏi vòng chiến đấu 384 tên địch, bắt sống 4 tên, bắn cháy 3 xe bọc thép.

Kết thúc chiến dịch Thu, Tiểu đoàn 72, đại đội V15 ở lại tác chiến giữ vùng giải phóng phía đông, trong đó có căn cứ lõm Bàu Bính. Các đơn vị liên tục chiến đấu đánh bại hàng chục đợt càn quét vùng giải phóng Bình Dương của nhiều tiểu đoàn bảo an có xe tăng yểm trợ. Căn cứ lõm Bàu Bính trở thành chiến trường vô cùng ác liệt ròng rã suốt 4 tháng cuối năm 1972. Không tái chiếm được Bàu Bính, địch dùng máy bay ném bom rải thảm hủy diệt, cán bộ, bộ đội, du kích và nhân dân tổn thất hơn 100 người. Lần thứ hai trong vòng bốn năm, đồng bào Bình Dương bị kẻ thù thảm sát hàng loạt.

Địch đánh phá quyết liệt, dai dẳng dài ngày, các đơn vị chiến đấu bảo vệ căn cứ lõm Bàu Bính ngày càng khó khăn, lực lượng bị tổn thất, lương thực, đạn dược khan hiếm; thuốc men chăm sóc thương bệnh binh cạn kiệt. Để bảo toàn lực lượng, tránh thiệt hại lớn cho ta, ngày 15/12/1972, các đơn vị nhận lệnh mở đường đưa đồng bào

232

trụ bám ở Bàu Bính lên vùng giải phóng phía tây của tỉnh.

Dựa vào thế trận chiến tranh nhân dân toàn dân toàn diện của ta, sau ngày thành lập, đại đội V15 đã có mặt ở vùng đông. Trong gần 10 năm, từng chiến dịch, đợt hoạt động, chiến trường vùng đông là nơi đơn vị thường xuyên trụ bám chiến đấu, góp phần đánh bại các âm mưu thủ đoạn thâm độc của địch. Khi huyện có chủ trương xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính, đại đội V15 là lực lượng nòng cốt tiên phong đứng mũi chịu sào trong mọi hoạt động quân sự; là chỗ dựa đáng tin cậy cho đội công tác, du kích các xã bám trụ hoạt động, xây dựng phong trào. Đại đội V15 luôn biết dựa vào dân, được nhân dân bảo vệ che chỡ; cán bộ, chiến sĩ chiến đấu dũng cảm kiên cường, gây cho địch nhiều thiệt hại. Chính những năm tháng gian khổ, ác liệt bám trụ chiến đấu tiêu diệt địch, bảo vệ căn cứ lõm Bàu Bính, đã góp phần làm cho đơn vị trưởng thành nhiều mặt và nó trở thành biểu tượng của niềm tin chiến thắng trong những năm sau này./.

233

CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH -SỰ HÌNH THÀNH, PHÁT HUY TÁC

DỤNG VÀ BÀI HỌC LỊCH SỬ

Phạm Văn Bính

Cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của dân tộc Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng và Bác Hồ kết thúc bằng thắng lợi vẻ vang bằng cuộc Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975.

Thế nên, những gì đã diễn ra trong giai đoạn lịch sử 1970-1972, thời điểm ác liệt nhất của cuộc kháng chiến “vì độc lập tự do”, quân và dân miền Nam quyết tâm đánh thắng Mỹ-ngụy trên khắp các chiến trường miền Nam Việt Nam nói chung, Quảng Nam nói riêng có vai trò quyết định nhất. Vùng đông và trung du trên địa bàn tỉnh Quảng Nam trở thành vùng trọng điểm của cuộc chiến đấu một mất một còn giữa địch và ta. Đây cũng là thời điểm quyết định làm thất bại của chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của đế quốc Mỹ trên chiến trường miền Nam Việt Nam.

* Căn cứ lõm Bàu Bính hình thành là tất yếu lịch sử cách mạng vùng đông Thăng Bình.

Từ năm 1969-1972, sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, chiến lược “Chiến tranh cục bộ” của đế quốc Mỹ đã bị phá sản, tạo bước ngoặt lịch sử, quyết

Bảo tàng Quảng Nam.

234

định cho thắng lợi cho cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước của nhân dân ta. Thế nhưng, để cứu vãn tình thế, Mỹ-ngụy liền thay đổi bằng chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh”. Với chiến lược này, đế quốc Mỹ từng bước xuống thang chiến tranh, rút dần quân Mỹ về nước và tăng cường quân ngụy. Bên cạnh đó, chúng mở nhiều cuộc càn quét với quy mô lớn vào vùng giải phóng nhằm “bình định”, lấn chiếm, giành dân và lấn đất, tiêu diệt cơ sở cách mạng, đánh bật lực lượng chính quy của ta ra khỏi địa bàn nông thôn, xây dựng chính quyền và các tổ chức phản động. Kế hoạch “bình định” được chúng cho là “quốc sách” đối với chiến trường miền Nam.

Ở Thăng Bình nói chung, vùng đông và nhất là Bình Dương, Thăng Bình nói riêng, địch xác định đây là vùng trọng điểm để thực thi kế hoạch lấn chiếm và bình định. Chính vì vậy, chúng liên tiếp tổ chức nhiều cuộc hành quân, vây ráp, càn quét, đánh phá ác liệt vào Bình Dương; chúng huy động nhiều lực lượng địch, đủ các loại phương tiện và vũ khí cho mục đích càn quét và tàn sát dân lành, đánh bật lực lượng cách mạng ra khỏi làng xã, cô lập và tiêu diệt hoàn toàn cơ sở cách mạng ở Bình Dương, vùng đông Thăng Bình và hai xã ven biển Duy Hải và Duy Nghĩa của huyện Duy Xuyên.

Để tồn tại và phát triển lực lượng địa phương, nắm dân và xây dựng phong trào cách mạng liên tục cho xã nhà và các xã vùng đông Thăng Bình, tạo điều kiện cho lực lượng của huyện và tỉnh có chỗ trú chân để hoạt động đòi hỏi phải xây dựng cho được một căn cứ địa để trụ bám ngay

235

trong lòng địch. Câu hỏi đặt ra lúc này là xây dựng căn cứ ở đâu?. Theo ý kiến chỉ đạo của đồng chí Nguyễn Đức Bốn, Bí thư Huyện ủy Thăng Bình, cùng với một số đồng chí cốt cán đang trực tiếp chỉ đạo phong trào tại đây như đồng chí Phan Thanh Toán - Ủy viên Thường vụ Huyện ủy, Chính trị viên Huyện đội, phụ trách công tác vùng đông Thăng Bình, đồng chí Lê Thanh Nghị - Xã đội trưởng Bình Dương...đã quyết định chọn thôn Bàu Bính (nay là Bàu Bính Thượng) để xây dựng căn cứ lõm bởi nơi đây đảm bảo các yếu tố “thiên thời, địa lợi, nhân hòa”.

- Nơi đây là vùng giáp ranh giữa hai huyện Duy Xuyên (tỉnh Quảng Đà của ta, ngụy gọi là Quảng Nam) và Thăng Bình (Quảng Nam của ta, ngụy gọi là Quảng Tín), nên địch dễ lơ là, mất cảnh giác, đổ trách nhiệm cho nhau, nên không bên nào chịu trách nhiệm quản lý.

- Thêm vào đó, quân chư hầu Nam Triều Tiên đang đóng chốt ở đây để án ngữ cho Nam Hội An và Đà Nẵng nên quân ngụy ngại va cham và qua lại vùng này.

- Duy Nghĩa và Duy Hải (Duy Xuyên) là vùng đất trống, bị cày ủi trắng, không có đồn bốt địch, có du kích xã trụ bám nên khi địch càn xuống Bàu Bính, ta có thể tạm thời rút lui về đây để bảo toàn lực lượng khi gặp phải tình thế khó khăn.

- Điều cốt lõi là nhân dân nơi vốn có truyền thống yêu nước, một lòng một dạ theo Đảng, quyết tâm bám đất giữ làng, với tinh thần “Một tấc không đi, một li không rời”, nhân dân thường nhắc nhở nhau: “Dẫu cho dương liễu hết

236

xanh; khoai lang hết củ, không đành bỏ quê”. Chính đây là những yếu tố quan trọng để những người có trách nhiệm của Đảng lúc bấy giờ quyết định chọn Bình Dương làm căn cứ địa cách mạng của vùng đông. Vì vậy, căn cứ lõm Bàu Bính hình thành là một tất yếu lịch sử của cách mạng Bình Dương và vùng đông Thăng Bình lúc bấy giờ.

Căn cứ lõm Bàu Bính được xây dựng tại Bàu Bính (thôn 4, nay là Bàu Bính Thượng). Dựa vào địa hình là những rặng tre, ao làng, những bờ cát trãi dài, cùng những chướng ngại vật khác, lực lượng của ta còn đào đắp nhiều công sự, giao thông hào, hầm trú ẩn kiên cố và bán kiên cố để chống lại bom pháo cỡ lớn của địch. Tại đây, ta còn bố trí phòng tuyến phía tây với nhiều lớp chông mìn; hình thành nhiều vọng gác, ngày đêm có cử lực lượng cảnh giới để phát hiện địch xâm nhập. Ban đêm, ta cử người vào khu dồn để liên lạc với cơ sở và vận động nhân dân đấu tranh đòi về làng, tổ chức diệt những tên ác ôn, đảng phái phản động, tạo điều kiện để nhân dân phá khu dồn.

* Căn cứ lõm Bàu Bính- chứng nhân lịch sử qua những trận quyết chiến với địch, giữ vững căn cứ, củng cố niềm tin cho nhân dân:

Vùng đông Thăng Bình, điểm nóng là Bình Dương, nơi đây địch thường xuyên mở nhiều đợt hành quân càn quét với ý đồ đánh bật lực lượng cách mạng ra khỏi xóm làng và ngăn chặn mọi liên lạc, tiếp tế của nhân dân đối với lực lượng trụ bám của ta ở đây. Từ năm 1969 đến cuối năm 1972, Mỹ- ngụy đã sử dụng nhiều đơn vị tinh nhuệ, cùng

237

các phương tiện chiến tranh hiện đại, mở nhiều đợt hành quân càn quét, đốt phá, bắn giết nhiều thường dân vô tội, điển hình như: Ở Bàu Bính, quân Nam Triều Tiên giết hại 54 người tại vườn nhà ông Đặng Trí (1969); quân Mỹ và Nam Triều Tiên giết hại khoảng 200 người ở thôn 1, thôn 4, thôn 5 và chợ Lạc Câu (1970)... . Cùng với việc tàn sát dân lành vô tội, địch còn đốt phá hàng trăm ngôi nhà, lập ra các khu dồn và lùa hàng trăm gia đình vào sống tại đó, hòng cô lập và cắt đứt mọi đường liên lạc giữa lực lượng cách mạng với nhân dân địa phương.

Trước sự điên cuồng đánh phá của địch vào vùng đông, trong đó ác liệt nhất là Bình Dương, buộc ta phải chống trả để tồn tại và phát triển. Sau khi căn cứ lõm Bàu Bính hình thành, tình thế cách mạng tại đây có chiều hướng phát triển; ngoài việc giữ vững trận địa, canh phòng cẩn mật, đêm đến du kích, nhất là đội công tác thường xuyên đột nhập vào khu dồn để móc nối với cơ sở, vận động nhân dân, tuyên truyền để đưa thanh niên ra tham gia du kích, nhận tiếp tế lương thực, thuốc men.... Lực lượng ta còn ngày đêm củng cố các phòng tuyến để đánh bại nhiều trận càn, đột kích của địch vào căn cứ. Sự tồn tại và lớn mạnh của căn cứ đã trở thành một trở ngại lớn cho kế hoạch bình định của Mỹ-ngụy ở vùng Đông nên chúng thường xuyên xua quân đánh phá bằng mọi hình thức, sử dụng nhiều phương tiện, vũ khí và quân binh chủng để san bằng khu căn cứ này. Ngoài ra, địch sử dụng quân ở các chốt điểm để kiểm soát mọi liên lạc của ta, không cho nhân dân sản xuất, những hoa màu ở các ruộng vườn đều bị bọn địch cày ủi,

238

san phẳng nhằm cắt đứt mọi sự tiếp tế của nhân dân đối với khu căn cứ.

Không run sợ trước sự tấn công của địch, dựa vào căn cứ lõm, với quyết tâm cao, lực lượng của ta ở đây đã chống trả lại các đợt đánh phá của địch; ta còn xuất kích đánh địch nhiều trận đánh lớn nhỏ, làm cho địch hoang mang, lo sợ.

Từ năm 1971, ngoài những đợt chống địch càn vào căn cứ, đáng kể nhất là trận đánh tiểu đoàn lính Bảo an 113 cùng một số dân vệ địa phương, dưới sự yểm trợ của phi pháo, làm cho địch bị thất bại nặng nề. Kết quả, ta đã tiêu diệt được 30 tên, bắn cháy 2 xe tăng, bắn rơi 1 máy bay.

Bị thất bại, địch càng tăng cường đánh phá và dựng lên nhiều đồn bốt nhằm bao vây, cô lập căn cứ lõm, từng bước đi đến tiêu diệt hoàn toàn căn cứ này. Để phá thế bao vây, cô lập vùng đông nói chung, căn cứ lõm Bàu Bính nói riêng, tháng 6/1972, lực lượng vũ trang gồm các tiểu đoàn: 70, 72 và 74 của Tỉnh đội Quảng Nam đưa quân về vùng đông, đứng chân tại Bình Dương. Tại đây, lực lượng vũ trang phối hợp với dân quân du kích tổ chức nhiều cuộc tiến công tiêu diệt địch ở các chốt điểm: gò Cà, đồi Tương và các chốt điểm khác trên địa bàn xã Bình Dương. Ta đã tiêu diệt khoảng 35 tên địch và thu được nhiều vũ khí, quân trang quân dụng khác. Thừa thắng, quân ta tiến công tiêu diệt các chốt điểm khác như: Trà Đóa, Bình Hải, chợ Được, đặc biệt là xóa được khu dồn Hà Bình và Tân An.

Tháng 7-8/1972, cũng từ căn cứ lõm Bàu Bính, lực lượng vũ trang của ta cùng với dân quân du kích xã Bình

239

Dương đã bẻ gãy hàng chục trận càn của địch, tiêu diệt hàng chục tên và tổ chức được 11 trận phục kích tiêu diệt khoảng 130 tên địch và bắt sống 6 tên khác.

Tháng 10/1972, bị tổn thất nặng nề trên khắp các địa bàn Bình Dương, địch đã gọi phi pháo đến đánh phá ác liệt vùng căn cứ lõm Bàu Bính, gây tổn thất lớn cho nhân dân nhưng căn cứ lõm vẫn đứng vững.

Tháng 12/1972, địch huy động tổng lực, từ bộ binh đến các quân binh chủng, các loại phương tiện phục vụ chiến tranh tối tân nhất cùng với sự yểm trợ của phi pháo, dưới quyền chỉ huy của tên Trung tướng Hoàng Xuân Lãm, Tư lệnh vùng I chiến thuật, tấn công vào căn cứ lõm Bàu Bính. Để bảo tồn lực lượng, đồng thời tránh tổn thất cho nhân dân, sau khi được sự đồng ý của cấp trên, các đồng chí lãnh đạo vùng Đông của huyện Thăng Bình cùng với Đảng bộ và chính quyền địa phương Bình Dương lên phương án sơ tán dân và lực lượng vũ trang về vùng giải phóng phía tây của huyện.

Việc sơ tán hơn 600 người sống và chiến đấu ở trong căn cứ lõm, nhất là thương binh trong điều kiện địch đánh phá quyết liệt là một quyết định khó khăn và nguy hiểm. Các đồng chí lãnh đạo ở vùng đông và Bình Dương của huyện Thăng Bình xác định, ngay trong đêm phải hoàn thành nhiệm vụ. Đây là một nhiệm vụ tưởng chừng vượt quá khả năng nhưng đều được lực lượng vũ trang, nhân dân thống nhất cao và thực hiện một cách triệt để. Các lực lượng vũ trang và nhân dân rút đi, chỉ còn lại một số đồng

240

chí bám trụ, gây dựng cơ sở, nắm tình địch và chờ thời cơ phát triển lực lượng cách mạng ở cơ sở. Căn cứ lõm Bàu Bính đã làm tròn sứ mạng lịch sử của mình trong sự nghiệp cách mạng ở địa phương.

* Căn cứ lõm Bàu Bính- ý nghĩa lịch sử của nó đối với cuộc kháng chiến chống Mỹ-ngụy của nhân dân vùng đông Thăng Bình trong những năm 1970-1972:

Trước hết, phải thấy được sự hình thành và phát huy tác dụng của căn cứ lõm Bàu Bính ở một giai đoạn lịch sử nhất định của cuộc kháng chiến chống Mỹ-ngụy từ 1970-1972 có tầm quan trọng rất lớn đối với cách mạng vùng đông nói chung, Bình Dương của huyện Thăng Bình nói riêng. Với một không gian không rộng, địa hình, địa vật không phải là lý tưởng cho một cuộc chiến tranh cách mạng, với một lực lượng không nhiều, chỉ vỏn vẹn không hơn 300 người gồm cả dân và dân quân du kích trụ bám, vũ khí và các phương tiện chiến tranh quá thiếu thốn về mọi mặt, phải chiến đấu với quân địch gồm nhiều sắc lính của ngụy và quân chư hầu; nhưng những chiến sĩ cách mạng và những người dân yêu nước vẫn một lòng một dạ kiên trung và tin tưởng vào sự lãnh đạo và đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng ta.

Mặc dù căn cứ lõm Bàu Bính hình thành và phát triển không lâu (2 năm), chiến tích của nó không nhiều so với những nơi khác, nhưng nó có ý nghĩa rất tích cực đối với phong trào cách mạng ở vùng đông nói chung, Bình Dương Thăng Bình nói riêng; đó là:

- Việc xác định vai trò, vị trí của căn cứ lõm đã thể

241

hiện sự chỉ đạo đúng đắn, kịp thời của Đảng bộ huyện Thăng Bình. Huyện ủy Thường xuyên cử các đồng chí chủ chốt của Huyện ủy xuống chỉ đạo trực tiếp phong trào cách mạng tại đây, tạo được niềm tin cho Đảng bộ và nhân dân các xã vùng Đông, nhất là Bình Dương. Đây là nhân tố quyết định mọi thắng lợi của phong trào cách mạng vùng đông Thăng Bình trong giai đoạn cách mạng này.

- Căn cứ lõm Bàu Bính hiện hữu trước sự bao vây của kẻ thù đã trở thành điểm tựa vững chắc cho phong trào cách mạng các xã vùng Đông Thăng Bình. Sự tồn tại của căn cứ là biểu hiện cao nhất của sức mạnh quần chúng, của tinh thần yêu nước, yêu cách mạng, tin tưởng vào Đảng, vào Bác Hồ, tin tưởng vào đường lối chiến tranh nhân dân của sự nghiệp giải phóng dân tộc của Đảng ta. Tuy rằng, một số nhân dân bị địch đưa vào khu dồn, hằng ngày phải nghe những luận điệu tuyên truyền phản động và chịu sự quản thúc gắt gao của địch, nhưng lòng họ vẫn hướng về cách mạng. Những tin tức, lương thực, thực phẩm, thuốc men, những thanh niên từ khu dồn về tham gia lực lượng du kích xã, luôn được nhân dân đáp ứng kịp thời.

- Căn cứ lõm Bàu Bính với những chiến công xuất sắc của quân và dân ta là minh chứng cho tính đúng đắn của đường lối chiến tranh nhân dân của Đảng ta. Ngoài những sáng tạo trong cách đánh, các hình thức đánh và sự linh hoạt trong vận dụng yêu tố “thiên thời” vốn có, còn là sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa nhiều lực lượng, từ bộ đội địa phương tỉnh đến du kích, từ cơ sở hợp pháp và bất hợp pháp, từ địch vận đến dân vận.... Chính sự kết hợp này là

242

nhân tố làm nên thắng lợi của Đảng bộ và nhân dân vùng đông Thăng Bình trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Với những vai trò lịch sử như vậy nhưng căn cứ lõm Bàu Bính vẫn còn hoang sơ, chưa được biết đến và chưa được quan tâm đúng mức, xứng tầm của một chứng tích lịch sử của quê hương vùng đông Thăng Bình. Thiết nghĩ, trong thời gian đến, cần đầu tư, tôn tạo nơi đây trở thành một địa chỉ để giáo dục truyền thống cách mạng cho nhân dân, đồng thời là hành động tri ân đầy ý nghĩa đối với những cán bộ, chiến sĩ đã hy sinh ở đây để bảo vệ căn cứ này.

243

KHAI THÁC CÁC GIÁ TRỊ LỊCH SỬ CỦA CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH VÀO VIỆC

GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG CHO THẾ HỆ TRẺ

ThS. Phạm Văn Thắng*

Từ việc nhận diện các giá trị lịch sử của căn cứ Bàu Bính.

Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, Bình Dương được coi như vọng gác tiền tiêu ở phía Đông huyện Thăng Bình, vừa là bàn đạp để cán bộ và lực lượng vũ trang vào công tác ở vùng địch tạm chiếm. Đặc biệt, sau đòn phủ đầu “đau đớn” mà ta dành cho địch trong đợt 1 của Cuộc tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, Mỹ - ngụy đã xem chiến trường vùng Đông Quảng Nam nói chung, xã Bình Dương, Thăng Bình nói riêng là một trong những địa bàn trọng điểm thực thi kế hoạch lấn chiếm và bình định, hòng đánh bật các lực lượng của ta ra khỏi địa bàn này, giành lại quyền chủ động chiến lược trên chiến trường.

Kế hoạch lấn chiếm và bình định của địch đã gây cho ta không ít khó khăn, tổn thất. Tính đến đầu năm 1971, trên địa bàn xã Bình Dương địch đã lập được các khu dồn tại các thôn 2, 3, 6. Tình hình đó, buộc các lực lượng cách mạng và nhân dân phải “bật ra” đứng chân ở Bàu Bính

* Trường Đại học Quảng Nam.

244

(thôn 4, thôn 5), vùng đất giáp ranh giữa hai tỉnh Quảng Nam và Quảng Đà - nơi địch có nhiều sơ hở, quản lý lỏng lẻo, tạo điều kiện thuận lợi cho ta tiếp tục bám trụ và hoạt động. Mặt khác, lúc này một số khu vực xung quanh Bàu Bính như Xuyên Tân, giáp với Bình Hòa (Bình Giang chia đôi) đang là khu vực “trắng dân, không địch”, cũng là một yếu tố bất ngờ để ta có thể xây dựng được các trục hành lang, điểm dừng chân, hay trạm liên lạc của các lực lượng cách mạng từ các nơi về. Nơi đây cũng là bàn đạp tiến công vào vùng địch, mua lương thực, thuốc men, nhận vũ khí cung cấp cho các lực lượng cách mạng; hoặc chuyển thương binh về căn cứ phía Tây cứu chữa, đảm bảo cho việc chiến đấu lâu dài.

Nhận thức đúng tầm quan trọng của Bàu Bính, ngay từ đầu Đảng ủy xã Bình Dương đã tích cực phối hợp với các lực lượng vũ trang tỉnh, huyện đang hoạt động ở vùng Đông Thăng Bình, nhanh chóng xây dựng Bàu Bính thành “căn cứ lõm” - một loại hình căn cứ đặc biệt nằm sâu giữa lòng địch hậu, mang tính “thiên la, địa võng” của thế trận chiến tranh nhân dân mà địch không thể nào ngờ được.

Căn cứ lõm Bàu Bính được hình thành vào đầu năm 1971, có diện tích trên 2 km2, giáp các xã Duy Hải, Duy Nghĩa của huyện Duy Xuyên về phía Bắc. Tại Duy Nghĩa, có một chốt điểm do bọn lính Nam Triều Tiên đóng giữ, ngoài việc phối hợp với lực lượng chủ lực ngụy để tham gia những cuộc càn quét lớn, phần lớn thời gian còn lại chúng ở trong đồn và không có quan hệ gì với bọn ngụy và chính quyền địa phương. Ngược lại, bọn ngụy quân, ngụy quyền

245

ở đây nhìn chung cũng ngại tiếp xúc với lính Nam Triều Tiên, đó là một sơ hở lớn của chúng; về phía Tây của căn cứ ta bố trí nhiều bãi chông mìn, nhiều ổ tác chiến để ngăn chặn sự xâm nhập của địch, bên trong có công sự mật, nội bộ nhân dân được thanh khiết; cán bộ, du kích dày dạn kinh nghiệm, sẵn sàng chiến đấu hy sinh. Để tăng cường lực lượng cách mạng, ban đêm cán bộ, du kích được phân công vào các khu dồn để tuyên truyền, vận động nhân dân, binh lính thông qua các chi bộ hợp pháp và cơ sở trung kiên trong các khu dồn. Cho đến thời điểm đầu năm 1972, tại căn cứ lõm Bàu Bính ta đã xây dựng được 2 chi bộ, nhiều cơ sở mật, du kích mật để nắm tình hình hoạt động của địch và kịp thời báo cho lãnh đạo ở căn cứ lõm.

Tiếp sức cùng với đảng bộ và nhân dân xã Bình Dương quyết tâm giữ vững và phát huy căn cứ lõm Bàu Bính- chỗ đứng chân của các xã vùng Đông và của cả huyện Thăng Bình trong cuộc đối đầu với Mỹ - ngụy. Huyện ủy Thăng Bình đã thành lập Đảng ủy cánh Đông và đặt sở chỉ huy ngay tại căn cứ lõm này, do đồng chí Nguyễn Đức Bốn – Ủy viên Ban Thường vụ Tỉnh ủy, Bí thư Huyện ủy trực tiếp làm Bí thư. Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Huyện ủy Thăng Bình, căn cứ lõm Bàu Bính sau khi hình thành đã phát huy tác dụng cả về dân sự, quân sự và chính trị: Từ đầu năm 1971, du kích đã phối hợp với bộ đội huyện, tỉnh nhiều lần đánh bật các cuộc tiến công của địch vào căn cứ, phá hủy nhiều phương tiện chiến tranh…; mưu trí, dũng cảm đột nhập vào vùng địch diệt cảnh sát ác ôn, thu vũ khí. Móc nối cơ sở bên ngoài mua lương thực, thuốc

246

men cung cấp cho căn cứ; vận động đưa nhân dân về bám trụ trở lại, móc nối thanh niên của địa phương đang ở các nơi như Đà Nẵng, Hương An…, về tham gia du kích. Cũng từ căn cứ lõm Bàu Bính, đội công tác các xã vùng Đông của huyện thâm nhập vào các khu dồn, phát động quần chúng, xây dựng cơ sở nội tuyến, củng cố lực lượng bên trong. Giữa năm 1972, cán bộ, du kích căn cứ lõm Bàu Bính phối hợp với các Tiểu đoàn 70, 72, 74 của Quảng Nam; Tiểu đoàn R20 của Quảng Đà; Đại đội 32 Hội An; Đại đội V15 của huyện liên tục bám đánh địch, tiến công tiêu diệt các chốt điểm Gò Cà, Đồi Tương (Bình Dương)…; Trà Đoá (Bình Đào), Chợ Được (Bình Triều); giải tán các khu dồn Hà Bình, Tân An (Bình Minh) loại khỏi vòng chiến hàng trăm tên địch; phá lỏng thế kiềm kẹp của địch, làm cho kẻ thù hoang mang, khiếp sợ, tạo thế và lực cho nhân dân nổi dậy phá khu dồn, đưa hàng trăm gia đình về vườn cũ.

Sự tồn tại, lớn mạnh hàng ngày của căn cứ lõm Bàu Bính đã làm nhức mắt kẻ thù, gây khó khăn, thiệt hại rất lớn cho kế hoạch “bình định” của chúng ở vùng Đông, nên địch tìm mọi thủ đoạn đánh phá, cuộc chiến đấu giữa ta và địch vì thế ngày càng trở nên ác liệt. Đến cuối năm 1972, tình hình ở căn cứ lõm gặp nhiều khó khăn, lương thực, thực phẩm, thuốc men, đạn dược và vũ khí đều thiếu thốn. Để bảo toàn lực lượng, được sự đồng ý và chi viện của cấp trên, Đảng ủy cánh Đông đã nhanh chóng tổ chức sơ tán nhân dân còn trụ bám ở thôn 4 Bàu Bính về các vùng an toàn.

Căn cứ lõm Bàu Bính mặc dù chỉ tồn tại 2 năm (1971

247

– 1972), nhưng đã làm tròn vai trò lịch sử của một căn cứ địa cách mạng cho cả vùng Đông Thăng Bình, tạo thế đứng chân vững chắc cho cán bộ và các đơn vị bộ đội Quảng Nam, Quảng Đà, cũng như các đội công tác của Hội An, Duy Xuyên. Đồng thời, ghi dấu bao chiến công hiển hách, góp phần làm nên những kỳ tích anh hùng trên mảnh đất Bình Dương trong suốt những năm dài kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Đến việc khai thác các giá trị của quá khứ vào việc giáo dục truyền thống cách mạng

Có lẽ không cần phải bàn cãi nhiều về ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác giáo dục truyền thống. Bởi lẽ, một điều rất đơn giản là con người ta khó có thể nói đến tình yêu Tổ quốc, yêu nhân loại, khi “mù mờ” về quê hương, nơi chôn nhau cắt rốn của bản thân mình. Nhưng, thực tế là học sinh nói riêng, thế hệ trẻ của nước ta hiện nay không mấy mặn mà khi đọc và nghe giảng về lịch sử dân tộc nói chung, lịch sử địa phương nói riêng. Nguyên nhân thì có nhiều, nhưng nguyên nhân cơ bản nhất là cách thức giáo dục truyền thống của chúng ta (cả trong và ngoài nhà trường) còn đơn điệu, nhàm chán. Tôi nói “cách thức” là muốn đề cập đến nhiều phương diện, từ cách viết sử, giảng sử đến cách nói chuyện về lịch sử với thế hệ trẻ nước ta, chứ không riêng gì ở địa phương của chúng ta rõ ràng là đang còn có nhiều vấn đề đáng suy ngẫm.

Trở lại với căn cứ lõm Bàu Bính - một địa chỉ đỏ, rất đỏ của huyện Thăng Bình. Căn cứ lõm này theo tôi được biết đã từng được đề cập đến trong các công trình nghiên

248

cứu về lịch sử Đảng và lực lượng vũ trang các cấp từ huyện Thăng Bình đến Quân khu 5. Ngay cả khi tôi viết lịch sử phong trào nông dân và Hội Nông dân Quảng Nam (1930 - 2005), lịch sử Đảng bộ Tam Kỳ trong kháng chiến chống Mỹ (1954 - 1975), tôi cũng đã dành nhiều dòng chữ để mô tả về “thế trận lòng dân”, hay mối liên hệ giữa căn cứ địa Bàu Bính với các sự kiện đã xảy ra trên vùng đất phía Đông của Tam Kỳ trong những năm 70 của thế kỷ trước. Mặc dù có thể chưa đầy đủ, nhưng nó cũng đã bước đầu hé lộ tầm vóc và ý nghĩa lớn lao của căn cứ lõm Bàu Bính - Một “lõm” rất đặc biệt như tôi đã nói ở phần trên, đủ để những ai quan tâm đến lịch sử quê hương mình đều cảm thấy tự hào, mong muốn làm một cái gì đó xứng đáng với các thế hệ tiền nhân đã ngã xuống vì nền độc lập tự do của đất nước. Nhưng, thử hỏi trong thế hệ trẻ của chúng ta hiện nay có mấy ai biết về địa danh đã đi vào lịch sử này? Câu trả lời chắc chắn sẽ không nhiều, nếu như không muốn nói là rất ít. Đương nhiên, muốn có số lượng nhiều hơn, các ngành chức năng của huyện Thăng Bình và tỉnh Quảng Nam chỉ cần dựng một “tượng đài” thật hoành tráng, mà chắc là phải làm (chí ít là sau cuộc hội thảo này) để tương xứng với vị thế của nó trong toàn bộ tiến trình của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, nhưng cái mà tôi muốn nói là thế hệ trẻ của chúng ta sẽ biết đến đâu, hiểu như thế nào khi chiêm ngưỡng một “tượng đài”? Bởi lẽ, bản chất của công tác giáo dục truyền thống là hướng thế hệ trẻ đến việc cảm nhận đầy đủ các giá trị của quá khứ, xây dựng lòng biết ơn, hình thành một thái độ sống có ích trong hiện tại, có trách nhiệm đối với quê hương và đồng loại của mình.

249

Tuy nhiên, các thế hệ trẻ của chúng ta hôm nay và mai sau chẳng thể nào hiểu hết giá trị của các sự kiện, hiện tượng lịch sử ấy, nếu như các tài liệu của chúng ta chỉ dừng lại ở việc liệt kê, miêu tả (một việc rất cần nhưng chưa đủ). Trong dạy - học lịch sử nói riêng, giáo dục truyền thống nói chung, không phải cứ nói ta thắng, địch thua là niềm tự hào dân tộc, tình yêu quê hương đất nước ngay lập tức được nâng lên ở thế hệ trẻ. Điều quan trọng nhất là phải đi sâu làm rõ được những con đường dẫn ta tới thắng lợi. Hay nói cách khác, là phải nói cho được cách thức ta thắng địch trong mỗi sự kiện lịch sử riêng biệt. Tất nhiên, cái khó nhất khi nhận thức về căn cứ lõm Bàu Bính (cũng như nhiều căn cứ lõm khác trên mảnh đất Quảng Nam này), đặc biệt càng khó hơn khi nói về thế trận lòng dân - nhân tố quyết định sự tồn tại của một căn cứ lõm nằm sâu giữa lòng địch là sự tường minh của nó. Hay nói theo ngôn ngữ của tư duy là từ trực quan sinh động (cái không còn trong hiện tại và không thể phục dựng). Tôi cũng có dịp đến nhiều căn cứ lõm, gặp gỡ nhiều người, nói chung mọi người đều nhất trí rằng: Để có một căn cứ được gọi là “lõm” phải hội đủ ít nhất 4 yếu tố, đó là lòng dân phải thuần khiết, có chi bộ Đảng, có lực lượng du kích mật, có hầm bí mật và đương nhiên phải nằm trong (hoặc sát) lòng địch. Căn cứ lõm Bàu Bính ngoài 4 yếu tố trên, còn có nhiều yếu tố khác nữa, để tạo nên sự khác biệt so với một số căn cứ lõm mà tôi được biết. Căn cứ lõm Bàu Bính nằm trên phần đất của xã Bình Dương - Một sự lựa chọn không thể khác của các cấp lãnh đạo từ xã, huyện đến cả Quân khu 5. Bình Dương - một xã, chỉ riêng

250

trong cuộc kháng chiến chống Mỹ có đến 2 lần được phong tặng danh hiệu Anh hùng lực lượng vũ trang. Lần trước (1970), khi chưa có căn cứ lõm Bàu Bính, lần thứ hai, khi căn cứ lõm hoàn thành sứ mệnh lịch sử tiền đồn của nó ở vùng Đông (1972). Tôi không biết trong số gần 5.000 cán bộ, chiến sĩ và nhân dân Bình Dương đã ngã xuống trong chiến tranh chống Mỹ, trong đó có 1.376 liệt sỹ, 12/16 Bí thư Đảng ủy xã, 5/6 Chủ tịch xã, 13/16 Xã đội trưởng, 6/9 Chính trị viên xã đội đã hy sinh, có bao nhiêu người trong số đó đã ngã xuống trong thời gian tồn tại của căn cứ lõm Bàu Bính? Đủ để thấy thế trận lòng dân Bình Dương còn vững chắc hơn cả đại ngàn Trường Sơn hùng vĩ.

Nhắc lại những điều ấy, chúng tôi muốn khẳng định rằng, muốn giáo dục truyền thống có kết quả, nhất thiết phải cung cấp cho thế hệ trẻ sự hiểu biết toàn diện, trung thực về những gì xảy ra xung quanh một sự kiện, một hiện tượng lịch sử cụ thể. Bởi lẽ, nhận thức lịch sử càng khách quan bao nhiêu càng đạt tới mục tiêu giáo dục bấy nhiêu. Theo đó, để mọi người, nhất là thế hệ trẻ huyện Thăng Bình có cái nhìn đầy đủ về căn cứ lõm Bàu Bính, chúng tôi có mấy đề nghị sau:

Một là, từ kết quả của hội thảo khoa học về căn cứ lõm Bàu Bính; Huyện ủy, UBND huyện Thăng Bình cần chỉ đạo các cơ quan chức năng của huyện sớm nghiên cứu biên soạn một tài liệu giáo khoa, để đưa vào giảng dạy lịch sử địa phương trong nhà trường phổ thông (từ lớp 4 đến lớp 12 mà trong chương trình lịch sử Bộ Giáo dục & Đào tạo đã

251

dành một số tiết tương ứng, cũng như bắt buộc phải thực hiện). Mặt khác, giáo viên lịch sử ở các lớp nêu trên cũng có thể sử dụng tài liệu về căn cứ Bàu Bính để lồng ghép vào trong các bài giảng về lịch sử dân tộc, góp phần làm phong phú hơn, thậm chí nếu giảng dạy tốt sẽ làm rõ hơn các vấn đề của lịch sử dân tộc, giúp học sinh hứng thú hơn khi học tập lịch sử.

Hai là, kỷ yếu hội thảo khoa học về căn cứ lõm Bàu Bính cần được cung cấp đầy đủ đến các tổ chức đoàn thể của huyện, nhất là các tổ chức Đoàn, Hội ở cơ sở, để vừa làm tài liệu tuyên truyền, vừa là tài liệu trong các cuộc thi tìm hiểu về truyền thống, trong các sinh hoạt dã ngoại của thanh niên, học sinh trong huyện.

Ba là, khi xây dựng tượng đài (hoặc một công trình tương tự như vậy), cần chú ý đến việc làm sao vừa có thể đảm bảo được tính lịch sử, vừa đảm bảo được yêu cầu khai thác, sử dụng trong các hoạt động du lịch, vừa là nơi tổ chức tốt các hoạt động vui chơi, giải trí hướng về cội nguồn…Có như vậy, lịch sử tự nó sẽ thực hiện chức năng giáo dục, bồi dưỡng nhân cách, tâm hồn con người

252

BỐI CẢNH CHIẾN TRƯỜNG VÀ SỰ HÌNH THÀNH CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH

Ban Tuyên giáo Huyện ủy Thăng Bình

Sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, đầu năm 1969, Mỹ chuyển sang thực hiện chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” trong thế thất bại, bị động và chứa đầy mâu thuẫn bên trong, dù Mỹ - ngụy dồn sức tạo ra một sự chuyển biến mới có lợi cho chúng, nhưng thực tế trên chiến trường quân ngụy tuy phát triển về số lượng, tiến hành nhiều cuộc càn quét, đánh phá vùng giải phóng của ta nhưng đều vấp phải những cuộc phản công chiến lược của quân và dân ta.

Trước tình hình như vậy, Đảng ta đánh giá bản chất, âm mưu của địch trong chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” là một âm mưu hết sức thâm độc, xảo quyệt của đế quốc Mỹ nhằm kéo dài cuộc chiến tranh, vừa từng bước rút quân Mỹ, vừa ra sức củng cố và tăng cường ngụy quân, ngụy quyền, vừa phản công, tiến công quyết liệt để chống lại phong trào cách mạng. Lúc này, Nghị quyết Khu ủy 5 khẳng định: “Muốn đánh bại Việt Nam hóa chiến tranh trước hết phải đánh bại biện pháp chiến lược chủ yếu của địch là bình định nông thôn, hội nghị đề ra nhiệm vụ: tập trung lực lượng toàn đảng bộ, quân và dân chống bình định, phát động nhân dân giành quyền làm chủ, giải phóng nông thôn là vấn đề

253

gốc, là cái trục của toàn bộ phong trào”.

Tỉnh ủy Quảng Nam chủ trương: “Bộ đội địa phương tỉnh, huyện và du kích các xã cần phối hợp chặt chẽ với bộ đội chủ lực Quân khu 5, đánh chiếm căn cứ, chốt điểm của địch, phát động nhân dân nổi dậy diệt ác, phá kìm kẹp, vận động con em không đi lính ngụy, giữ vững vùng giải phóng, vùng căn cứ, tạo ra một vùng liên hoàn của ta, vận dộng công nhân, dân thành thị, trí thức, sinh viên, học sinh chống bắt lính, đình công bãi khóa”.

Đầu năm 1969, Đại hội Đảng bộ huyện Thăng Bình lần thứ VIII được tổ chức tại Hố Lửa, xã Bình Phú nhằm quán triệt tinh thần Chỉ thị của Bộ Chính trị về tiến công toàn diện và liên tục, đánh bại ý đồ xâm lược của đế quốc Mỹ, đánh bại chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh”. Thực hiện Nghị quyết của Khu ủy Khu 5, trước hết là đánh bại âm mưu bình định nông thôn của địch, ta phát động quần chúng giành và giữ quyền làm chủ, kiên quyết khắc phục tư tưởng lệch lạc, quyết giành lại thế chủ động tiến công trên chiến trường.

Để thực hiện kế hoạch “bình định cấp tốc” từ giữa tháng 8/1969 quân Mỹ và chư hầu đánh phá ác liệt khắp các huyện đồng bằng Quảng Nam – Đà Nẵng, ở Thăng Bình, 4 tiểu đoàn lính Mỹ, 3 tiểu đoàn biệt động quân thuộc Trung đoàn Cộng hòa, 8 đại đội bảo an cùng hàng trăm máy bay lên thẳng, máy bay phản lực, xe bọc thép, càn quét “bình định cấp tốc” lấy hai xã Bình Dương và Bình Giang làm trọng điểm đánh phá, cày ủi, dồn dân.

254

Hơn một năm địch thực hiện kế hoạch bình định, đánh phá vùng Đông Thăng Bình nhưng không thu lại kết quả. Vào tháng 6/1970, địch quyết tâm “xóa sổ” bằng được phong trào cách mạng ở Bình Dương. Chúng sử dụng nhiều tiểu đoàn Mỹ, hai tiểu đoàn Đại Hàn, ba tiểu đoàn biệt động nghĩa quân, bảo an, có xe tăng, xe ủi, máy bay yểm trợ ồ ạt tấn công Bình Dương. Từ sáng sớm, địch liên tiếp các đợt bom đạn dọn đường, chúng đã ập đến vây kín xã Bình Dương, tràn vào các thôn xóm tiến hành càn quét, bắn giết, cày ủi ruộng vườn, lùa xúc dân vào các khu dồn. Địch đã đưa được một bộ phận nhân dân đến Xuyên Long, Chợ Được, Hương An. Trước tình hình như vậy, quần chúng nhân dân đấu tranh chính trị trực diện với địch, quyết tâm bám đất, giữ làng. Những đảng viên hợp pháp đi theo dân kịp thời phát động đấu tranh kêu đói, kêu đau, đòi làm việc, gây lộn xộn, chống lại bọn quản lý khu dồn, đòi về lại làng cũ. Du kích và bộ đội địa phương tiếp tục trụ bám, phục kích, bắn trả, tạo trận địa mìn khắp nơi, làm cho bọn địch phải thường xuyên đối phó, thường xuyên bị thương vong.

Sau nhiều đợt tấn công, lập đồn, dồn dân, địch đã đóng 22 chốt điểm từ xã Bình Dương đến xã Bình Nam và từ xã Bình Giang đến xã Bình Trung, dồn nhân dân 7 xã vùng Đông Thăng Bình vào 16 khu dồn. Bọn địch đã hủy diệt màu xanh của sự sống, xóm cũ, làng xưa tiêu điều, đâu đâu cũng chỉ thấy toàn nỗng cát trắng xóa một vùng.

Đầu năm 1971, sau khi địch lập được khu dồn tại thôn 1, thôn 2, thôn 3 và một số chốt điểm trên địa bàn xã Bình Dương thì du kích xã, thôn và cán bộ bật ra đứng ở Bàu

255

Bính. Lúc này, tất cả các lực lượng tỉnh, huyện, xã dựa vào địa bàn thôn 4 để hoạt động và lãnh đạo phong trào cách mạng. Ngoài ra, khi địch mở rộng hướng giành dân, lấn đất, các Đội công tác các xã vùng Đông cũng về đứng chân và hoạt động tại đây. Trước tình hình đó, Đảng bộ và nhân dân huyện Thăng Bình và xã Bình Dương đã xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính tại xã Bình Dương để bảo toàn và chuẩn bị lực lượng tiếp tục tấn công địch.

Căn cứ lõm Bàu Bính với diện tích khoảng 2 km2 nằm trên địa bàn thôn 4 xã Bình Dương, phía Bắc là sông, giáp các xã Duy Hải, Duy Nghĩa của huyện Duy Xuyên, phía Đông là biển, phía Nam là một dãy chốt điểm của địch, phía Tây là sông, có phòng tuyến bố trí nhiều bãi mìn, nhiều ổ tác chiến; ở khu trung tâm Căn cứ lõm ta đào nhiều hầm chống phi pháo, công sự mật và công sự chiến đấu dọc tuyến bố phòng. Địa hình Căn cứ hầu hết là đất thổ, có bờ ngăn từng đám đất cao từ 1 - 1,5 m, 2 mép bờ có hai hàng dương liễu. Do địa thế và có nhiều hầm bí mật nên dễ giấu thương, bệnh binh. Những người sống ở căn cứ lõm Bàu Bính đều chấp hành nghiêm kỷ luật, ăn, ở, đi lại; nếu sơ suất sẽ bị thương vong do bị vướng chông, mìn, ... Ban đêm, cán bộ, du kích phân công vào khu dồn nắm tình hình địch, lấy lương thực, thực phẩm, thuốc men do dân trong khu dồn gửi ra nuôi cán bộ, du kích ở Căn cứ lõm; đồng thời, củng cố và phát triển lực lượng của ta, có lúc bố trí diệt những tên ác ôn có nợ máu với nhân dân.

Để làm tốt nhiệm vụ của Căn cứ lõm, tháng 3/1972, Huyện ủy quyết định thành lập Đảng ủy vùng Đông gồm 3

256

đồng chí do đồng chí Nguyễn Đức Bốn – Bí thư Huyện ủy kiêm Bí thư Đảng ủy vùng Đông, mời đồng chí Ngô Thanh Dũng – Phó Ban Dân vận tỉnh tham gia và đồng chí Phan Thanh Toán – Thường vụ Huyện ủy làm ủy viên. Cơ quan Đảng ủy đặt tại khu vực Bàu Bính.

Căn cứ lõm Bàu Bính sau khi hình thành đã phát huy tác dụng cả về dân sự, quân sự và chính trị. Tất cả lực lượng tại khu Căn cứ đều làm một nhiệm vụ chiến đấu và phục vụ chiến đấu, mọi hoạt động được lấy lực lượng vũ trang làm nòng cốt. Dân căn cứ cũng là chiến sỹ, sẵn sàng chiến đấu để tiếp tế đạn dược, khiêng thương, cất giấu thương binh, các đội công tác và du kích các xã vùng Đông bám ở đây từ đó triển khai về các xã hoạt động. Cán bộ, du kích và nhân dân dựa vào nhau lo ăn ở, xây dựng củng cố công sự, cảnh giới sẵn sàng chiến đấu. Không còn phân biệt quân và dân, tất cả đều là chiến sĩ.

Dưới sự lãnh đạo, chỉ đạo của Huyện ủy, từ đầu năm đến giữa năm 1971, du kích đã phối hợp với bộ đội huyện, tỉnh chống địch vây đánh nhiều lần vào Căn cứ, bắt sống tù binh, bắn rơi máy bay trực thăng, đánh cháy xe tăng, phục kích diệt tên cảnh sát ác ôn, thu vũ khí, phương tiện chiến tranh. Móc nối được liên lạc vùng địch ra trạm Xuyên Tân, cơ sở bắt đầu đưa thanh niên ở Đà Nẵng và các nơi về tham gia lực lượng, lần lượt đưa dân ở Đà Nẵng, Hương An về đây; móc nối được cơ sở ở Quế Sơn mua lương thực về để cung cấp cho lực lượng.

Căn cứ lõm Bàu Bính tồn tại ngay trước mắt kẻ thù

257

nên địch dùng mọi thủ đoạn đánh phá ác liệt, quyết đánh lực lượng ta ra để chiếm trọn vùng Đông Thăng Bình và các xã của Duy Xuyên. Đầu năm 1972 địch tăng cường quân số cho các chốt điểm, khu dồn, đưa thêm bọn ác ôn để tiếp tục bình định, kiềm kẹp nhân dân. Lúc này, các chốt điểm của địch kiềm chế giao thông liên lạc của ta, địa bàn xã Bình Dương bị chia cắt, căn cứ lõm Bàu Bính bị cô lập. Để giải toả, phá thế cô lập căn cứ lõm Bình Dương, tháng 6 năm 1972, bộ đội địa phương tỉnh D70, D72 xuống Bình Dương phối hợp với du kích tiến công diệt cứ điểm Gò Cà, Đồi Tương rồi đánh tiếp các chốt điểm khác ở Bình Dương diệt nhiều tên địch, thu nhiều vũ khí và phương tiện chiến tranh. Nhân dân nổi dậy phá khu dồn đưa 300 gia đình với khoảng 1.400 nhân khẩu về vườn cũ. Sau đó phát triển thế tiến công tiêu diệt địch ở cứ điểm Trà Đoá, Bình Hải, Chợ Được, giải tán các khu dồn Hà Bình, Tân An. Trước sức tấn công của ta, vào tháng 7-8/1972 địch tăng thêm quân, xe tăng, xe bọc thép, các trận địa pháo ở Tuần Dưỡng, Hà Lam, Núi Quế, Cẩm Hà liên tục bắn phá nhằm củng cố các đồn bốt, kiểm soát xã Bình Dương. Bộ đội địa phương và du kích chống càn quét đã đánh 11 trận, tiêu diệt 131 tên địch, bắt sống 6 tên, 2 xe tăng trúng mìn bốc cháy dữ dội.

Trước tình hình địch bị đánh thiệt hại nặng trên các chiến trường, ta tập trung củng cố lực lượng, xây dựng Căn cứ lõm Bàu Bính vững mạnh để làm chỗ dựa cho phong trào cách mạng ở vùng Đông. Từ Căn cứ lõm, đội công tác các xã thâm nhập vào các khu dồn, phát động quần chúng, xây dựng cơ sở nội tuyến, củng cố lực lượng bên trong

258

ngày càng vững chắc. Các đơn vị bộ đội tỉnh, huyện và du kích liên tục bám đánh địch, tiêu diệt hàng trăm tên địch.

Đến cuối năm 1972, tình hình ở Căn cứ lõm gặp nhiều khó khăn: lực lượng ta bị tổn thất, đạn dược và vũ khí chiến đấu thiếu thốn. Trong khi đó, địch mở nhiều đợt tấn công nhằm triệt hạ Căn cứ lõm Bàu Bính của ta. Trước sự đánh phá quyết liệt, liên tục kéo dài nhiều ngày của địch, Đảng ủy cánh Đông đóng tại Căn cứ lõm Bàu Bính đề nghị cấp trên chi viện. Để tránh tổn thất lớn về lực lượng, sau khi nhận được lệnh của trên, ngày 15/12/1972 ta tổ chức sơ tán nhân dân trụ bám tại Căn cứ lên vùng giải phóng an toàn.

Căn cứ lõm Bàu Bính được hình thành, tổ chức hoạt động, tồn tại trong những năm ác liệt nhất của cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, đó là trí tuệ và công sức của lực lượng vũ trang, của cán bộ tỉnh và huyện, cùng với một số cán bộ, đội công tác các xã vùng Đông, có phần đóng góp đáng kể của cơ sở, nhân dân trụ bám và du kích xã Bình Dương. Đây là chỗ dựa, là bàn đạp để ta tiếp tục trụ bám, triển khai lực lượng đánh vào vùng địch, góp phần cùng quân và dân Thăng Bình nói riêng và Quảng Nam nói chung tiếp tục chiến đấu, góp phần giành thắng lợi cuối cùng để giải phóng hoàn toàn quê hương. Có thể nói, Căn cứ lõm Bàu Bính là một điển hình trụ bám chiến đấu của tỉnh Quảng Nam lúc bấy giờ./.

259

“NGƯỜI ĐIÊN” Ở CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH,

BÌNH DƯƠNG

Lê Vũ Dũng*

Có rất nhiều câu chuyện li kì, hấp dẫn và xen lẫn nỗi

đau không bao giờ phai nhạt đã diễn ra hằng ngày ở căn cứ lõm Bàu Bính, Bình Dương, Thăng Bình cách đây tròn 40 năm. Đó là một sự thật, một chứng tích hào hùng của một thời khói lửa chiến tranh, nhưng bây giờ nói lại, nhắc lại tưởng như là chuyện huyền thoại, khó tin. Một trong những câu chuyện ấy tôi có dịp ghi chép lại dưới đây, qua lời kể của những người trong cuộc để góp phần hiểu thêm cái giá trị của cuộc sống, cái vĩnh hằng của lịch sử và niềm tự hào của mảnh đất, con người nơi đây.

“Người điên” ở căn cứ lõm

Chị có tên là Phan Thị Hoa, năm nay đã trên 60 tuổi, hiện đang sống đơn côi một mình dưới mái nhà đơn sơ, do quỹ “mái ấm tình thương” tặng gần 10 năm nay, cũng đã đến lúc hư hỏng. Nhà chị ở cuối thôn 2 của xã Bình Dương. Bốn mươi năm trước, chị là nữ thanh niên trong độ tuổi thanh xuân đầy sức sống. Được sinh ra và lớn lên nơi miền quê cát trắng Bình Dương, quê hương vốn có bề dày truyền thống yêu nước và đấu tranh cách mạng kiên cường. Và từ

* Chánh Văn phòng, Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam.

260

đó, đã hun đúc trong chị ý chí kiên trung, giàu tình yêu quê hương, đất nước, chị đã bám trụ, đồng cam, cộng khổ, cùng cán bộ, bộ đội, du kích và bà con nhân dân… ở căn cứ lõm Bàu Bính, sống, sản xuất lo cái ăn, phục vụ chiến đấu, chăm sóc thương binh và chiến đấu với kẻ thù để bảo vệ quê hương, bảo vệ căn cứ lõm Bàu Bính. Chị là một trong hàng chục người được giao nhiệm vụ đi vào vùng địch vận động bà con nhân dân xã Bình Dương bị địch lùa vào khu dồn, ấp chiến lược trở về lại quê hương; quyên góp tiền của đem về cho du kích, cán bộ; mua hàng hóa từ trong vùng địch, vận chuyển về căn cứ lõm Bàu Bính, Bình Dương…Các loại hàng chủ yếu là gạo, muối, mì chay, đường, sữa, giấy vở, pin đèn, vải vóc, thuốc tây, y cụ… những thứ rất cần để đảm bảo cho gần 600 người là cán bộ, bộ đội, du kích và nhân dân bám trụ bám ở căn cứ. Một công việc rất quan trọng được giao cho người phụ nữ “chân yếu, tay mềm” khi tuổi đời còn rất trẻ, được giao vào thời điểm, điều kiện lúc bấy giờ, đòi hỏi phải mưu trí, dũng cảm, đức hy sinh, góp phần công sức của mình cho kháng chiến thắng lợi. Bởi vì, muốn chiến đấu giỏi, bám trụ vững, bảo toàn được lực lượng thì phải có cái ăn, cái mặc, phải có thuốc men, bông băng, sữa đường… để sống, để cấp cứu, điều trị cho những người bám trụ, chiến đấu ở đây.

Bối cảnh tình hình lúc bấy giờ:

Sau cuộc tổng tấn công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, thế và lực của Mỹ - ngụy bị suy yếu nghiêm trọng, chiến lược “Chiến tranh cục bộ” của Mỹ có nguy cơ bị phá sản, chúng bèn tập trung phản công điên cuồng, mở nhiều

261

cuộc càn quét bằng máy bay, xe tăng và bộ binh quy mô lớn hơn, dài ngày hơn; chúng không từ một hành động dã man nào, thực hiện đốt sạch, phá sạch, dồn dân, lập ấp chiến lược, quét trắng đất đai và phong trào cách mạng, hòng giành lại thế mạnh trên chiến trường và bình định cấp tốc nông thôn. Về phía ta thì quyết giữ vững vùng giải phóng, phát động nhân dân các xã vùng Đông Thăng Bình với tinh thần “một tấc không đi, một ly không rời”, quyết bám đất, giữ làng, giữ dân, không thể để các xã vùng Đông Thăng Bình rơi vào tay giặc. Vì vùng Đông vừa là tiền phương, vừa là căn cứ trọng yếu tạo thế chiến lược của cách mạng. Vùng Đông là lũy thép, là thành trì của cách mạng. Từ đó, cuộc chiến đấu diễn ra gay go, quyết liệt, giành giật từng tấc đất, từng người dân, suốt ngày đêm máy bay, xe tăng gầm hú, pháo của địch từ Núi Quế, Tuần Dưỡng và Hạm đội 7 của Mỹ liên tục dội vào, cả vùng Đông là một trận địa, mãi đến đầu năm 1971, mặc dù tinh thần chiến đấu của du kích, bộ đội địa phương rất kiên cường, nhiều cán bộ, bộ đội, du kích và cả nhân dân hy sinh, nhưng tình hình diễn ra quá ác liệt, bọn địch huy động hỏa lực không quân, bộ binh tập trung đánh chiếm các xã vùng Đông Thăng Bình, đến cuối năm 1970, các xã vùng Đông Thăng Bình gần như trắng dân, trắng đất bọn địch giành được quyền kiểm soát hay nói cách khác, chiến dịch bình định cấp tốc của địch ở các xã vùng Đông Thăng Bình cơ bản hoàn thành. Chỉ còn xã Bình Dương trụ được giữa bốn bề kẻ địch vây quanh. Bình Dương là niềm tin, là hy vọng, là chỗ dựa của phong trào cách mạng các xã vùng Đông Thăng Bình, Duy Xuyên, Tam Kỳ và Hội An. Và căn cứ lõm Bàu Bính là biểu tượng

262

của niềm tự hào và kiêu hãnh.

Nói căn cứ lõm là vì, Bàu Bính chỉ rộng chừng 2km2, giữa bốn bề vây hãm của kẻ địch. Bàu Bính là căn cứ cuối cùng của cách mạng ở các xã vùng Đông, nơi trú ngụ của hầu hết các đội công tác các xã vùng Đông Thăng Bình, một số xã của Đông Duy Xuyên, Hội An, Tam Kỳ và một số cơ quan của tỉnh Quảng Đà khi mất dân, mất đất đều tập trung về ở đây. Đến lưu lượng người bị thương, thường ngày có trên 100 người là bộ đội, du kích và nhân dân lưu lại để cấp cứu, giải phẩu, điều trị khi chưa chuyển về được tuyến sau. Một cái lõm khoảng hơn 2km2 mà có đến 5 trạm phẫu lớn nhỏ của quân y, dân y, tỉnh, huyện, xã Quảng Nam, Quảng Đà… đòi hỏi phải có thuốc bổ sung thêm để điều trị, phải bông băng để băng bó vết thương, phải có y cụ để phẫu thuật, phải có đường sữa để ăn… Do đó, phải có những người hội đủ các điều kiện như: trung thành, nhanh nhẹn, mưu trí, dũng cảm, đầy lòng nhiệt huyết với quê hương, với cách mạng, chịu thương và chịu khó…Chị Phan Thị Hoa là một trong những con người được tổ chức chọn, phân công thực hiện công việc ấy.

…và nhiệm vụ được thực thi

Những người được giao công tác hậu cần, yêu cầu của tổ chức là hằng ngày phải đi vào vùng địch kiểm soát, trừ những ngày thấy mệt quá hay là tình hình căng thẳng, bọn địch tăng cường kiểm soát thì nghỉ ngơi đôi bữa, rồi lại đi. Từ Bàu Bính vượt sông qua Xuyên Tân, lên quốc lộ 1A, đón xe đò ở Hương An, Quế Sơn ra Đà Nẵng, đi như thế là

263

tránh được bọn ngụy quân, ngụy quyền tại Hà Lam. Hà Lam là quận lỵ, có nhiều người quen, biết mặt, biết người và bọn địch kiểm soát gắt gao hơn. Đến Đà Nẵng, mua được hàng lại lên xe đò trở vô ngay trong ngày. Xuống xe chỗ Hương An, dò xem mà liệu xuống Xuyên Tân, trở về Bàu Bính. Giai đoạn đầu thì thuận buồm, xuôi gió, đi chuyến nào thì trót lọt chuyến đó, về sau, bọn địch dò la, đánh hơi phát hiện đoạn đường này là đường dây vận chuyển hàng hóa, đạn dược, thương binh… về căn cứ lõm, nên chúng tăng cường lục soát rất dữ, phục kích kiểm tra cả ngày lẫn đêm, đến cái lai quần nó cũng lục soát. Phát hiện thấy thứ gì có thể là tiếp tế cho vùng căn cứ của cách mạng, nhất là thuốc tây, muối, sữa là địch đánh đập tàn nhẫn, đập phá sạch hoặc tịch thu. Bọn địch quyết triệt cho được nguồn hàng hóa để thực hiện bao vây, cấm vận, nhổ cho được căn cứ lõm Bàu Bính. Riêng thuốc tây chúng tập trung ngăn chặn cho được các loại thuốc kháng sinh Peniciline, Strep, nước cất…; thuốc hồi sức, gây mê như: các loại Vitamine B12, B1, B6… đến Novocaine; bông băng… là những thứ cần thiết bậc nhất để cấp cứu, giải phẫu, điều trị cho bộ đội, du kích và nhân dân bị thương.

Ngày nào bọn địch cũng tấn công 2- 3 lần, ngày nào cũng có bộ đội, du kích, cán bộ hy sinh và bị thương. Nhân dân cũng vậy; trong khi đường dây lên xuống căn cứ của ta bọn địch thường xuyên phục kích, chốt chặn nên việc qua được đường dây rất khó khăn nếu quyết tâm đi thì phải chấp nhận hy sinh nhiều. Súng đạn được bổ sung từ nguồn chiến lợi phẩm thu được của địch mà đánh địch, nhưng

264

thuốc men, bông băng, đường sữa… thì phải lấy từ Đà Nẵng đưa về để đáp ứng nhu cầu lương thực tại chỗ, nên việc tăng cường cung ứng thuốc men, y cụ, đường sữa… đòi hỏi phải đảm bảo, nên phải đi thường xuyên, dù bọn địch lục soát, đánh đập dã man cũng phải đi. Với công việc được giao và những chuyến đi sinh tử như vậy, rất nhiều lần chị bị bọn địch bắt được, chúng nó đánh chị sưng mặt, gãy tay, bắt giam mấy tuần rồi thả; có lần ngất xỉu, ngã xuống tại chỗ lịm luôn…chúng nó bỏ đi, khi tỉnh lại thì trời đã khuya, thấy mình nằm bên bụi cây ven đường, sương rơi áo quần ước đẩm, gượng ngồi dậy, rồi ngã xuống, rồi ráng đứng lên, vừa đi, vừa bò…lê mãi cũng về đến Bàu Bính.

Được các anh cán bộ huyện, xã động viên, các anh chị y sĩ, y tá băng bó, chăm sóc vết thương, không bao lâu hồi phục, rồi thấy cảnh anh em thương binh, bà con nhân dân gãy tay, gãy chân…nằm không yên, lại phải đi…vượt qua sông sang Xuyên Tân, lên Hương An, đón xe đò ra Đà Nẵng; rồi trở về xuống Hương An tìm mưu kế đem cho được thuốc men, đường sữa… về căn cứ lõm Bàu Bính. Rồi lại ngược xuôi đêm hôm Xuyên Tân- Hương An – Đà Nẵng. Sáng đi, chiều về. Một lần vào khoảng tháng 5/1971, trên đường từ Đà Nẵng trở về, cố tình xuống xe đò cách ngã ba Hương An, đường xuống Xuyên Tân một đoạn xa để tránh sự lục soát của bọn địch; không ngờ chúng nó đoán được, đón sẵn với khoảng 15 đến 20 tên lính ngụy. Không tránh đi đâu được nữa, bèn đi nhanh vào một bụi cây bên đường, dùng tay đào cát chôn hết các bọc thuốc tây dưới bụi rậm, cởi quần giả vờ tiểu tiện, bọn lính thấy tưởng thật

265

mắc cỡ ngó lơ chờ cho chị đi xong mà gọi đến lục soát. Ngồi hơi lâu, vì còn 1 bọc thuốc tây ẳm trước bụng, không biết đó là thuốc gì, đang tính chuyện xử lý làm sao thì bọn lính kéo đến sát chị, bèn bỏ hết số thuốc trong bọc vào miệng rán nuốt cho hết; nuốt xong, bọn địch ập đến chưởi bới lung tung, lục soát khắp người, đến khi không tìm thấy gì đành bỏ đi. Vậy là người còn, thuốc còn. Mười phút sau thuốc ngấm, nóng bưng cả người như lửa đốt, bụng đau cháy rát, ngực đập thình thình, mặt mày xây xẩm, vừa đi vừa chạy về đến Bàu Bính la hét inh ỏi, vật ngã chỗ này, nhảy nhót chỗ kia như là một người điên. Khi biết được cớ sự trên, mọi người ở căn cứ tìm phương cứu chữa để cấp cứu cho chị và dần dần hồi phục, thoát chết, nhưng kéo dài 3 tháng thần kinh không ổn định, mặt sưng vù và méo xệch đi, tóc rụng sạch, răng rụng gần hết, máu ra ở mũi, ở miệng thường xuyên, lưỡi dộp lên, không ăn gì được chỉ uống sữa bò cầm hơi, suốt ngày lang thang trong xóm, đuổi bắt trẻ con, hò hát lung tung, lúc cười, lúc khóc… khi tỉnh lại, được mọi người kể cho nghe những hành vi như rứa thì chị mới biết mình quả thật là một con điên.

Ngày qua, tháng đến, xuyên suốt thời gian gần 2 năm căn cứ lõm Bàu Bính tồn tại giữa vòng vây của kẻ địch, người con gái tên Hoa còn có biệt danh là “Hoa điên” vẫn kiên cường bám trụ ở cái làng Bàu Bính, xã Bình Dương, vẫn một lòng kiên trung bất khuất, luôn trung thành với cách mạng, như bao người phụ nữ khác của xã Bình Dương.

Hạ tuần tháng 12/1972, theo lệnh trên, phải nhổ căn

266

cứ lõm Bàu Bính để bảo toàn lực lượng, đảm bảo tính mạng của nhân dân, chị cùng bà con nhân dân ở căn cứ lõm vượt đường dây lên vùng căn cứ cách mạng ở Tây Thăng Bình, với cái tên xã mới thành lập, đó là xã Bình Tân. Những ngày chung sống ở đây, chị đã cùng bà con tham gia tiếp lương, tải đạn, vận chuyển thương binh… phục vụ các chiến dịch giải phóng quê hương Quảng Nam mãi đến khi miền Nam hoàn toàn giải phóng, năm 1975.

Câu chuyện về “người điên” ở Bàu Bính, Bình Dương đã 40 năm về trước, bây giờ tái hiện lại hình ảnh một người phụ nữ nông thôn bé nhỏ mà tâm hồn phơi phới, ý chí kiên trung, tình yêu quê hương mãnh liệt, luôn khát vọng hòa bình và tự do, đã tận tâm với công việc, sẵn sàng chấp nhận sự hy sinh để góp công cho đời, cho bao người được sống và sống hạnh phúc đến ngày hôm nay. Hành động dũng cảm của chị hòa cuộn với tâm hồn trong sáng, thanh thản, chỉ biết một điều duy nhất là vì cách mạng, vì đồng đội, vì nhân dân và luôn khát khao để được cống hiến công sức của mình cho công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc, cho đất nước, quê hương nở hoa độc lập, kết trái tự do mà không đòi hỏi ưu ái, hưởng thụ một điều gì, dù đó là một việc nhỏ nhất.

Bốn mươi năm trôi qua, hình ảnh người con gái ấy vẫn còn in đậm trong tâm trí của bao người từng một thời trụ bám ở Bình Dương, ở cái làng Bàu Bính - Căn cứ lõm của cách mạng vùng Đông Thăng Bình, mỗi khi nhắc đến cái tên Phan Thị Hoa - “Hoa điên” thì ai cũng biết và thán phục. Nhưng bây giờ cái biệt danh Hoa điên không còn nữa

267

mà thay vào đó là Hoa 3 không: Không chồng; không trí nhớ; không chế độ.

Trước khi tôi viết về chị “Hoa điên”, tôi cũng đã nhiều lần gặp được anh chị em một thời sống, chiến đấu ở căn cứ lõm Bàu Bính và có đôi lần gặp lại chị “Hoa điên”. Người phụ nữ ấy, bây giờ điên thật rồi, với những biểu hiện trạng thái không bình thường, những việc làm hôm qua thì hôm nay không còn đọng lại trong tâm trí của chị. Tại ngôi nhà chị đang ở không có Huân chương, Huy chương hay bảng vàng danh dự người có công tham gia kháng chiến chống Mỹ cứu nước mà chỉ có duy nhất Bảng công nhận “Chiến sĩ bị tù đày yêu nước”. Được biết, chị Hoa chưa được hưởng chế độ ưu đãi nào của Đảng và Nhà nước đối với người có công với nước. Nguồn an ủi duy nhất còn lại của cuộc đời chị là đứa con gái mà ai đó thương tâm “kỷ niệm” cho chị, thì nay đã theo chồng ở tận miền quê Cam Lộ, tỉnh Quảng Trị. Nguồn nuôi sống qua ngày đối với chị hoàn toàn dựa vào 1 sào đất ruộng, 1 sào đất thổ và 1.800.000 đồng tiền nạn nhân chất độc da cam./.

268

VAI TRÒ PHỤ NỮ XÃ BÌNH DƯƠNG TRONG THỜI KỲ CHIẾN ĐẤU VÀ BẢO

VỆ CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH 1971-1972

Hội LHPN huyện Thăng Bình

Trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, đặc biệt là giai đoạn từ năm 1964 đến năm 1975, theo tiếng gọi thiêng liêng của Tổ quốc, các thế hệ phụ nữ Bình Dương đã lần lượt tiễn đưa chồng, con lên đường chiến đấu vì sự nghiệp giải phóng dân tộc; trong cuộc chiến đó, xã Bình Dương có hơn 1400 người con ra đi vĩnh viễn không về.

Sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, Mỹ đã thực hiện chiến lược mới gọi là “Việt Nam hóa chiến tranh”. Ở Bình Dương chúng tập trung đánh phá, cày ủi, liên tiếp mở hàng chục trận càn, dùng nhiều thủ đoạn man rợ: “Bắn sạch, phá sạch, đốt sạch”. Chỉ tính riêng trận càn tháng 11/1969, bọn lính đánh thuê Nam Triều Tiên đã gây ra 4 vụ thảm sát đẫm máu: Trảng Trầm, vườn hầm ông Phan Trái, Đặng Trà, Nguyễn Thơ. Chúng đã sát hại trên 800 người phần lớn người già, phụ nữ, trẻ em, trong sông, ngoài biển, xóm làng quê hương trắng vành khăn tang, căm hờn chồng chất căm hờn. Lực lượng vũ trang, du

269

kích xã Bình Dương phối hợp với các đơn vị bộ đội địa phương, mưu mẹo, khôn khéo ngoan cường chiến đấu, tiêu diệt hàng trăm tên giặc.

Liên tiếp thất bại trên khắp chiến trường Quảng Nam, Đà Nẵng, Khu 5, riêng ở Bình Dương vùng Đông Thăng Bình, không thực hiện được âm mưu “Bình định cấp tốc” địch càng thêm cay cú hơn. Vào tháng 6/1970, chúng mở tiếp chiến dịch càn quét đánh phá, bình định, chúng sử dụng 11 tiểu đoàn Mỹ và Nam Triều Tiên, 3 liên đoàn biệt động quân, 1 trung đoàn 51 lính ngụy và nhiều đơn vị bảo an, 130 xe tăng thiết giáp, 40 xe ủi, xe cày, không quân, pháo binh, tàu chiến, phối hợp, yểm trợ, quân số của địch lên đến 9.000 tên, đông gấp 2 số dân còn lại tại địa phương lúc bấy giờ.

Đầu tháng 01/1971, chúng lại liên tục mở 2 cuộc càn quét lớn, huy động tổng lực các quân, binh chủng, phương tiện chiến tranh hiện đại nhất, khống chế, bao vây khép kín địa bàn Bình Dương và các địa phương lân cận. Sau gần 50 ngày lực lượng du kích và nhân dân ta đấu tranh giằng co với địch, nhưng do tương quan lực lượng, địch đã lùa phần lớn người dân vào 2 khu dồn, chốt đóng 6 cứ điểm.

Khi bọn địch huênh hoang dồn dân lập ấp ở thôn 2, thôn 3, thì tại thôn 4 căn cứ lõm Bàu Bính khẩn trương hình thành. Ngoài lực lượng bộ đội địa phương, các đội công tác, du kích xã, có gần 300 người dân, trong đó hơn 1/3 là phụ nữ kiên cường trụ bám. Số chị em trẻ, khỏe gia nhập vào các đơn vị V15, 16, đội 1, còn số chị em vào đơn vị du kích

270

xã đêm ngày luyện tập, trực tiếp cầm súng chiến đấu, số còn lại các mẹ, các chị tham gia làm hầm công sự, hầm hào chiến đấu, tranh thủ tăng gia sản xuất, dự trữ lương thực, thực phẩm, chăm sóc thương binh, tiếp lương, tải đạn phục vụ chiến trường. Nhiều mẹ, nhiều chị thà nhịn đói, chịu khát nhường từng cọng rau muống, củ khoai luộc, để bộ đội, du kích ấm lòng đánh giặc.

Hơn 700 ngày đêm chiến đấu bảo vệ căn cứ lõm Bàu Bính, trong chiến công của quân và dân Bình Dương, phải kể đến vai trò to lớn của lực lượng phụ nữ, tiêu biểu những chiến tích hào hùng như:

Các trận phối hợp tấn công tiêu diệt các chốt điểm Đồi Cà, Đồi Họp, Đồi Tương, bao vây cô lập Đồi Đối, tuyên truyền vận động nhân dân phá tan khu dồn, mở đường đưa trên 500 lượt nhân dân về vùng giải phóng. Phụ nữ là người thân ở căn cứ, kết hợp với cơ sở vận động được: 6 binh lính địch mang vũ khí về cùng căn cứ, kêu gọi hàng chục phụ nữ trẻ về vùng giải phóng tham gia chiến đấu, tiễn đưa hàng chục con em gia đình cách mạng vượt qua các đường vây của địch, ra Bắc học tập, tạo nguồn cho cuộc cách mạng, kháng chiến lâu dài.

Trận đánh chi viện, bắn cháy xe tăng ở Nổng Giát, 2 trận phục kích giết ác ôn, trận đánh táo bạo lúc 5h sáng diệt 14 tên địch, trận phối hợp, chiến đấu với tiểu đoàn 72 và hàng chục trận chiến đấu ngoan cường bảo vệ căn cứ lõm, tiêu diệt hàng trăm tên địch, bắn rơi máy bay, tiêu hủy xe tăng và các phương tiện chiến tranh khác đều có sự cống

271

hiến hy sinh của bao thế hệ phụ nữ xã Bình Dương.

Vai trò của phụ nữ ngoài căn cứ:

Lập được khu dồn tại chỗ, địch ra sức đàn áp, săn lùng, khủng bố nhân dân ta nhưng đã có sự chuẩn bị từ trước. Đảng bộ đã kết nối được với cơ sở trong các khu dồn, thành lập 2 chi bộ, 4 chi đoàn, hàng trăm cơ sở trung kiên, trong đó phần lớn là phụ nữ.

Cơ sở đã hình thành các tổ quần chúng trung kiên, tổ vũ trang, liên lạc, hòm thư mật, cung cấp hàng trăm thông tin, sơ đồ quan trọng về căn cứ an toàn, tổ chức nhân dân đấu tranh chống đàn áp, bắt bớ, diệt ác ôn, nổi dậy đưa dân về vùng giải phóng.

Tiêu biểu như tấm gương hy sinh của chị Phan Thị Nga – Bí thư Chi bộ mật, bị địch xử bắn trước nhân dân, chị vẫn ung dung. Chính chị mới là phiên tòa xử án tội ác của quân cướp nước và tay sai đế quốc Mỹ.

Ngoài tổ chức cơ sở trong các khu dồn tập trung, còn có các cơ sở đường dây từ chợ Hàng, chợ Cồn, Thọ Quang Đà Nẵng, Tam Kỳ, Hội An, Hương An, Hà Lam… Hầu hết lực lượng cơ sở đường dây đều là phụ nữ đã vận động, dẫn đường đưa thanh niên về căn cứ tham gia bộ đội, du kích, tiếp tế lương thực, thực phẩm thuốc men và hàng chục nhu yếu phẩm, phục vụ đắc lực cả nhân tài vật lực cho công cuộc chiến đấu bảo vệ căn cứ lõm Bầu Bính – Bình Dương vùng Đông Thăng Bình vang dội chiến công hào hùng, oanh liệt.

272

Với những chiến công oanh liệt của lòng quả cảm của người dân Bình Dương nói chung, phụ nữ nói riêng. Một lần về thăm quê hương Bình Dương, nhà thơ Liên Nam có vần thơ:

“Đó sắt gan, đây cũng thép đồngĐó bom nguyên tử, đây lòng nhân dân”

Cuộc chiến đấu bảo vệ căn cứ lõm Bầu Bính xã Bình Dương vùng đông Thăng Bình là một minh chứng hùng hồn về “Lòng dân ý Đảng”. Là cuộc kháng chiến chính nghĩa: Toàn dân, toàn diện, Đảng bộ xã Bình Dương đã vận dụng sáng tạo, linh hoạt, huy động được nhiều nguồn lực, nhiều lực lượng tham gia hỗ trợ phục vụ chiến đấu bảo vệ căn cứ. Có sự lãnh chỉ đạo tài tình của Đảng, sự phối kết hợp của các lực lượng quân khu tỉnh, huyện, các đội công tác, tạo thêm sức mạnh chiến đấu bảo vệ căn cứ.

Trên một vùng cát diện tích nhỏ bị cày ủi hoang tàn, địa bàn bị cô lập, trong sông Trường, ngoài biển Đông trên 700 ngày đêm bị đánh phá, càn quét, kể cả B57 của Mỹ, ném bom, rải thảm tàn sát, sống chủ yếu dựa vào bàu, ao, rau muống, cá đồng vậy mà vẫn tồn tại chiến đấu, bảo vệ căn cứ. Trong những ngày khó khăn ấy phụ nữ xã Bình Dương luôn nêu cao tinh thần chủ nghĩa anh hùng cách mạng, phát huy truyền thống quê hương, dám xả thân vì nghĩa lớn “Anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang”.

Vì vậy, để góp phần giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ nhân dân xã Bình Dương, trong đó gắn liền với những chiến công mà các thế hệ phụ nữ xã nhà, từng

273

chiến đấu phục vụ chiến đấu bảo vệ căn cứ, thì Đảng bộ và chính quyền xã Bình Dương và huyện Thăng Bình cần quy hoạch, xây dựng và bảo vệ căn cứ di tích lịch sử quý giá ấy.

XÃ ĐỘI TRƯỞNG BÙI QUANG DŨNGTẤM GƯƠNG CHIẾN ĐẤU HY SINH

BẢO VỆ“CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH”

Đảng ủy xã Bình Dương

Bùi Quang Dũng sinh năm 1954 tại thôn 3, lớn lên học tập, công tác, chiến đấu tại xóm Bàu Cầu, thôn 5, xã Bình Dương, cha mẹ tham gia các hoạt động cách mạng, chị là Bùi Thị Cở thoát ly năm 1966 vào đơn vị thanh niên xung phong tại chiến trường khu 5.

Từ năm 1964 – 1969, sinh hoạt trong Đội Thiếu niên tiền phong và là đội viên Thiếu sinh quân mưu trí, dũng cảm. Vào đầu mùa xuân năm 1967 khi mới 13 tuổi Bùi Quang Dũng đã dẫn đầu cả đội hình Thiếu sinh quân thôn 5 bước lên Cầu Danh dự tại trường Hòa Bình. Nhưng tuổi còn quá nhỏ chẳng được tòng quân lên đường đánh Mỹ, cứu nước. Nhưng không hề nản chí, Bùi Quang Dũng hoạt động cách mạng tại địa phương và là một tấm gương tuổi trẻ vô cùng gan dạ và mưu trí, tháng 8 năm 1967, Bùi Quang Dũng khôn khéo ngụy trang một hầm chông tại vườn nhà Kiểm, làm bị thương một tên Mỹ. Giữa năm 1969

274

lại cùng với anh Nguyễn Văn Tín du kích xã, gài lựu đạn trong thùng Đại Liên diệt một tên biệt động quân tiểu đoàn 79 ở góc vườn ông Hai Tờ.

Tối ngày 03/9/1969, Bùi Quang Dũng tổ chức tập họp Đội Thiếu sinh quân tại trường Hòa Bình làm lễ truy điệu để tang Bác Hồ.

Những tháng cuối năm 1969, đế quốc Mỹ và bọn lính Nam Triều Tiên, liên tiếp gây ra nhiều vụ thảm sát đẩm máu ở trảng Trầm, vườn hầm ông Phan Trái, Đặng Trà, Nguyễn Thơ, sát hại gần 800 người dân lành vô tội, Bùi Quang Dũng tận mắt chứng kiến những nổi đau thương, tang tóc trên quê hương Bình Dương, lòng thêm nung nấu, căm thù giặc sâu sắc, quyết biến đau thương thành hành động cách mạng.

Sau nhiều lần trực tiếp tham gia chiến đấu lập công, nhưng đến tháng 3/1970 Bùi Quang Dũng chính thức là đội viên du kích xã.

Từ tháng 01/1970 – 5/1970, địch mở 4 trận càn quét vào địa phương, nhưng không thực hiện được kế hoạch “Bình định cấp tốc”, đến tháng 6/1970 địch mở tiếp chiến dịch đánh phá bình định, sử dụng đến 9 tiểu đoàn Mỹ, 2 tiểu đoàn Nam Triều Tiên, 3 Liên đoàn biệt động quân 39, 37, 21, Trung đoàn 51, Trung đoàn 5 (sư đoàn 2). Nhiều đơn vị bảo an và 130 xe tăng, 40 xe ủi, trực thăng đổ quân, pháo hạm đội 7, Cẩm Hà, Núi Quế, Tuần Dưỡng yểm trợ.

Quán triệt tinh thần chỉ đạo của Huyện ủy Thăng Bình, du kích xã Bình Dương phối hợp với bộ đội địa phương dựa vào dân, luồng lách vào các sơ hở của địch, tổ chức đánh địch, vận động nhân dân đấu tranh chống dồn

275

dân, lập ấp.

Từ tháng 3/1970 đến tháng 12/1970 Bùi Quang Dũng cùng với du kích xã đã trực tiếp chiến đấu 21 trận, diệt 43 tên địch, bắn rơi một máy bay, phá hủy 3 xe tăng, thu nhiều quân trang, quân dụng khác.

Đầu tháng 01/1971 địch mở 2 trận càn quét lớn vào Bình Dương. Sau 40 ngày đánh phá ác liệt, ta và địch giằng co từng bờ ao, mảnh ruộng, nhưng tương quan lực lượng không cân sức, địch đã lùa dân vào 3 khu dồn, đóng quân ở 6 chốt điểm, khống chế các đỉnh đồi cao, dọc ven bờ đông sông Trường Giang.

Căn cứ Lõm Bàu Bính có phòng tuyến phía Tây bố trí nhiều bãi mìn, nhiều loại mìn, trung tâm có công sự mật, có trạm tiền tiêu Đồi Sanh canh phòng, có gần 300 người dân trụ bám, ngoài một số đơn vị bộ đội, các đội công tác cánh Đông, còn lực lượng chiến đấu chủ yếu du kích xã Bình Dương. Trong năm 1971 và qua 2 tháng năm 1972 dưới sự chỉ huy trực tiếp của đồng chí Xã Đội trưởng Phan Thanh Bốn, đồng chí Bùi Quang Dũng cùng đơn vị Du kích xã kiên cường chiến đấu bảo vệ Căn cứ lõm Bàu Bính, Căn cứ duy nhất của vùng Đông Thăng Bình – Quảng Nam.

Ngoài 3 trận phối hợp tấn công diệt Đồi Cà, Đồi Tương, Đồi Họp đưa dân về vùng giải phóng và 5 trận phản công chống càn quyết liệt diệt hàng trăm tên địch bảo vệ căn cứ, đồng chí Bùi Quang Dũng đã góp công lớn trong một số trận đánh tiêu biểu như sau:

- Trận đánh chi viện, giải vây cho 6 đồng chí cán bộ Huyện đội, bắn cháy 1 xe tăng tại Nổng Giác.

276

- Trận mưu trí, phục kích bắn chết tên Thiều cảnh sát trưởng, huênh hoang lùa dân đi phát hoang dưới đường Bà Kiểm.

- Trận đánh táo bạo, phục kích lúc 5giờ sáng chặn đánh giáp lá cà với bọn lính đổi quân dưới chân Đồn Đối, diệt 14 tên địch thu nhiều vũ khí, quân trang, ta có 3 đồng chí hy sinh (2 nữ).

- Trận 3 du kích cải trang sĩ quan ngụy đột nhập vào Đồi Cà, tiêu diệt tên ác ôn chỉ điểm.

- Trận du kích xã phối hợp với tiểu đoàn 72 (của ta) chặn đánh tiểu đoàn 113, xe tăng, máy bay oanh tạc, bao vây, thọc sâu, đánh phá căn cứ, ta tiêu diệt 30 tên địch, thiêu hủy 2 xe tăng, bắn rơi 1 máy bay. Ngay trong trận đánh oanh liệt này, trong 2 ngày đồng chí: Bùi Quang Dũng được phong tặng 3 dũng sỹ: Dũng sỹ diệt Mỹ, Dũng sỹ diệt xe tăng, Dũng sỹ diệt máy bay.

Vào khoảng đầu năm 1972 đồng chí Xã đội trưởng Phan Thanh Bốn, sau 9 lần bị thương, được cấp trên chuyển ra miền Bắc điều trị, đồng chí Bùi Quang Dũng nhận nhiệm vụ Xã đội trưởng, khi tuổi đời còn rất trẻ.

Ngay sau khi đảm nhận trọng trách Xã đội trưởng, đồng chí Bùi Quang Dũng khẩn trương biên chế lại lực lượng, tổ chức cơ sở trong các khu dồn vận động thanh niên về căn cứ bổ sung vào đơn vị du kích. Các đường dây cơ sở ở các nơi như Đà Nẵng, Hội An, Hương An… tích cực vận động các nguồn nhu yếu phẩm, thuốc men gởi về căn cứ.

Cũng vào thời điểm này, nhằm giải tỏa, phá thế cô lập căn cứ lõm Bàu Bính, vùng Đông Thăng Bình, các đơn vị

277

D70, 72, 74 từ cánh Tây mở đường, hành quân về Bình Dương. Đồng chí Bùi Quang Dũng chỉ huy đơn vị Du kích xã hợp đồng tấn công tiêu diệt các chốt điểm Đồi Cà, Đồi Tương, bao vây cô lập Đồi Đối, các tổ chức cơ sở nhân dân nổi dậy phá banh các khu dồn, đưa dân về vùng giải phóng, ngoài hàng chục trận hợp đồng chiến đấu, tiêu diệt hàng trăm tên địch phải kể đến chiến công riêng của đồng chí Xã đội trưởng trẻ tuổi đó là:

- Trận đánh giáp lá cà với một tiểu đội lính Trung đoàn 51 tại Bàu Dừa, xã Duy Nghĩa, tiêu diệt 4 tên, bắt sống 1 tên, thu một máy CR25 và toàn bộ vũ khí, quân trang, quân dụng khác.

- Trận phục kích bắn M72 và B40 bị hư hỏng nặng 1 chiếc thủy thuyền ở bờ sông Cây Mộc.

- Trận chỉ huy đơn vị Du kích, bố trí chặn đánh 3 đại đội ngụy phía trong Đồi Sanh, không để địch càn vào căn cứ, trận phản công từ 9 giờ sáng đến 4 giờ chiều, địch đã dập pháo và rốc kết vào bãi mìn, gây cháy rụi các bãi cỏ tranh, công sự của ta. Đồng chí Bùi Quang Dũng vẫn chỉ huy trận địa, kiên cường đánh trả quyết liệt, buộc địch phải tháo lui. Căn cứ vẫn được bảo vệ an toàn và đây cũng là trận đánh, chiến công cuối cùng của đồng chí Xã đội trưởng gan dạ, dũng cảm, đồng chí Bùi Quang Dũng vĩnh viễn nằm lại ở chiến trường trên mảnh đất quê hương anh hùng vào ngày 02/6/1972.

Mười tám mùa xuân cuộc đời, ngót 5 năm hoạt động trong Đội Thiếu sinh quân, hai năm rưỡi trực tiếp cầm súng chiến đấu lập công, gần 6 tháng trên cương vị Xã đội trưởng, chỉ huy chiến đấu kiên cường bảo vệ căn cứ, vinh

278

dự được kết nạp Đảng ngay trên trận địa, hai ngày đạt 3 danh hiệu Dũng sỹ - Xã đội trưởng liệt sỹ Bùi Quang Dũng. Tấm gương ngời sáng chủ nghĩa anh hùng cách mạng, niềm tự hào của Đảng bộ, nhân dân và các thế hệ trẻ xã Bình Dương trong sự nghiệp chiến đấu giải phóng dân tôc, thống nhất đất nước và xây dựng tổ quốc.

TÔNG KẾT HỘI THẢO CĂN CỨ LÕM BÀU BÍNH - Ý NGHĨA

VÀ BÀI HỌC KINH NGHIỆM

Tiến sĩ Ngô Văn Hùng*

Thực hiện Chỉ thị số 54-CT/TU, ngày 20/5/2009 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy Quảng Nam về “tiếp tục sưu tầm, hệ thống và sử dụng tư liệu quý về đề tài chiến tranh cách mạng”, Ban Thường vụ Huyện ủy Thăng Bình phối hợp với Ban Chỉ đạo thực hiện Chỉ thị 54 (Ban Chỉ đạo 54) - Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam tổ chức Hội thảo khoa học “Căn cứ lõm Bàu Bính - Ý nghĩa và bài học kinh nghiệm”.

Quá trình chuẩn bị nội dung cho Hội thảo, Ban tổ chức Hội thảo đã nhận được gần 40 bài tham luận của các

* Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam.

279

đồng chí là nhân chứng lịch sử, các nhà nghiên cứu khoa học và đại diện các cơ quan liên quan.

Kính thưa đồng chí!

Về giới hạn nội dung của Hội thảo: Có ý kiến cho rằng: căn cứ lõm Bàu Bính có từ tháng 7/1954 đến 1975 (tồn tại suốt trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc ta). Tại Hội thảo hôm nay, chỉ đề cập đến một giai đoạn lịch sử quan trọng của căn cứ lõm Bàu Bính, Bình Dương. Đó là giai đoạn từ sau Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968 đến cuối tháng 12/1972, giai đoạn đánh bại chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của đế quốc Mỹ. Đó cũng là mục tiêu của Hội thảo khoa học nhằm làm sáng tỏ những vấn đề lịch sử mà trước đây chưa rõ, chưa được đánh giá đúng mức.

Về không gian của hội thảo: Có ý kiến cho rằng, trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước trên địa bàn tỉnh Quảng Nam có nhiều căn cứ lõm như: căn cứ Xuyên Tân, căn cứ Xe Cháy. Nhưng không gian hội thảo hôm nay chỉ tập trung làm rõ vai trò, ý nghĩa của căn cứ Bàu Bính (Bình Dương), trong những năm kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

Về khái niệm “Căn cứ lõm”: Căn cứ - vùng đóng các cơ quan đầu não để lãnh đạo, chỉ đạo; phải là vùng an toàn của ta; các hoạt động trong căn cứ phải được tuyệt đối bí mật. Căn cứ lõm - căn cứ của ta nằm sâu trong lòng địch, được nhân dân đùm bọc, che chở. Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, trên địa bàn Quảng Nam, Quảng Đà

280

và ngay ở Thăng Bình có nhiều căn cứ lõm. Việc xây dựng căn cứ lõm vừa là chủ trương của các cấp, vừa do điều kiện thực tế ở cơ sở trong việc thực hiện chủ trương bám dân, bán đất, bám địch mà đánh lúc bấy giờ.

Kính thưa các đồng chí !

Sau một buổi làm việc, Hội thảo đã được nghe 11 bài tham luận và nhiều ý kiến phát biểu tham dự hội thảo, thay mặt chủ trì, tôi xin tổng kết một số nội dung sau:

1. Nhiều tham luận đa làm rõ về bối cảnh tình hình và sự ra đơi của Căn cứ lõm Bàu Bính, Bình Dương, Thăng Bình.

Về bối cảnh tình hình: Cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Xuân Mậu Thân năm 1968 đã làm phá sản hoàn toàn chiến lược “Chiến tranh cục bộ” của đế quốc Mỹ trên khắp các chiến trường ở miền Nam Việt Nam. Buộc đế quốc Mỹ phải xuống thang, chấp nhận ngồi vào bàn đàm phán với ta tại Paris.

Tuy nhiên, với bản chất ngoan cố, hiếu chiến, Mỹ và ngụy đã thay đổi về cách đánh với ta. Chúng từng bước từ bỏ chiến lược “tìm diệt”, chuyển sang “quét giữ”, từng bước thực hiện “Phi Mỹ hóa chiến tranh”. Chúng mở nhiều cuộc càn quét với quy mô lớn vào vùng giải phóng nhằm lấn chiếm, giành dân và lấn đất, tiêu diệt cơ sở cách mạng, đánh bật lực lượng chính quy của ta ra khỏi các địa bàn nông thôn, xây dựng chính quyền và các tổ chức phản động nhằm thực hiện cho được mục tiêu“bình định” trên khắp

281

miền Nam.

Trên địa bàn tỉnh Quảng Nam, sau thất bại trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân năm 1968, Mỹ, ngụy tập trung sức xây dựng căn cứ quân sự Khâm Đức thành căn cứ liên hoàn với hỏa lực mạnh để trở thành tiền đồn bất khả xâm phạm phía Tây - Tây Nam tỉnh Quảng Nam và Quảng Đà. Ngoài ra, tại khu vực phía Tây huyện Thăng Bình, quân Mỹ, ngụy tập trung quân đóng ở Núi Ngang ở vùng Sơn - Cẩm - Hà của huyện Tiên Phước; ở Liệt Kiểm, Cấm Dơi, Tuần Dưỡng, Núi Quế,… nhằm ngăn chặn quân ta xuống đồng bằng Quảng Nam nói chung, Thăng Bình nói riêng. Xa hơn là bảo vệ thành phố Đà Nẵng – đô thị lớn thứ 2 ở miền Nam lúc đó, nơi đặt các cơ quan đầu não của Vùng I chiến thuật và Quân Đoàn I của địch, nơi Mỹ, ngụy xây dựng thành khu Liên hợp quân sự vào loại lớn nhất ở miền Nam lúc bấy giờ.

Ở Thăng Bình nói chung, vùng Đông Thăng Bình nói riêng, trong đó Bình Dương được địch cho là vùng trọng điểm để thực thi kế hoạch lấn chiếm và bình định. Nên từ 1969 đến cuối 1972, Mỹ, ngụy và chư hầu liên tiếp tổ chức nhiều cuộc hành quân, vây ráp, càn quét, đánh phá ác liệt hòng đánh bật lực lượng cách mạng của ta ra khỏi làng xã, cô lập và tiêu diệt hoàn toàn cơ sở cách mạng ở Bình Dương và vùng Đông Thăng Bình. Theo số liệu của nhiều tham luận tại Hội thảo cho biết, từ đầu năm 1969 đến cuối năm 1970 địch đã tổ chức 17 cuộc càn quét đánh phá, lùa xúc dân, có những trận càn lớn gồm: 2 tiểu đoàn quân Mỹ,

282

2 tiểu đoàn quân Nam Triều Tiên, 8 tiểu đoàn lính ngụy, 130 xe tăng, xe bọc thép, 40 xe ủi …đã đánh phá vào vùng Đông Thăng Bình, trọng điểm là Bình Dương. Đến cuối năm 1970, nhân dân 7 xã vùng Đông Thăng Bình bị đánh bật đi các nơi hoặc bị địch tập trung vào 16 khu dồn.

Trước tình hình đó, dưới sự lãnh đạo của Khu ủy, Quân Khu 5 và của Tỉnh ủy Quảng Nam, cũng như tình hình thực tế ở địa phương, Đảng bộ và nhân dân huyện Thăng Bình và xã Bình Dương đã có cách làm sáng tạo trong việc xây dựng căn cứ để bảo toàn và chuẩn bị lực lượng để tiếp tục tấn công địch. Đó là xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính tại xã Bình Dương - một khu vực có diện tích khoảng hơn 2 km2; giáp ranh với 2 xã Duy Hải, Duy Nghĩa của huyện Duy Xuyên.

2. Về thơi gian hình thành và vai trò lanh đạo, chỉ đạo của Huyện ủy Thăng Bình trong việc xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính.

Qua các báo cáo tham luận cho thấy, Bàu Bính, Bình Dương trở thành căn cứ lõm ở vùng Đông Thăng Bình, Quảng Nam là điều tất yếu trong hoàn cảnh lịch sử lúc đó. Khi địch tiến hành bình định vùng Đông, đến đầu năm 1971, sau khi địch lập được khu dồn tại thôn 3, thôn 2 và 6 chốt điểm trên địa bàn xã Bình Dương; vùng giải phóng 7 xã cánh Đông của Thăng Bình chỉ còn lại hai thôn: thôn 4 và thôn 5 của xã Bình Dương (khu vực Bàu Bính thượng) là địch không thể đặt các chốt điểm để kiểm soát ta. Vì vậy, tất cả lực lượng trụ bám của các xã vùng Đông và của

283

huyện đều tập trung về đây để hoạt động.

Trước tình hình đó, Huyện ủy Thăng Bình đã kịp thời chỉ đạo xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính với những chủ trương mang tính sáng tạo, cụ thể, sát với tình hình thực tế lúc đó. Phù hợp với chủ trương của trên. Tháng 3/1972, Huyện ủy thành lập Đảng ủy vùng Đông, đồng chí Nguyễn Đức Bốn- Bí thư Huyện ủy kiêm làm Bí thư Đảng ủy. Đảng ủy đã chủ trương xây dựng căn cứ lõm Bàu Bính như sau:

- Dựa thế trụ bám đánh địch, không cho địch nới rộng địa bàn, chú ý che giấu lực lượng.

- Tăng cường hoạt động sâu ở vùng địch để kiềm chân địch lại, đồng thời phải lo canh giữ vùng chúng đã chiếm để kịp thời đối phó.

- Tổ chức đường dây liên lạc ở các nơi và khu dồn ra để nắm dân. Khẩn trương tổ chức lực lượng hợp pháp khi dân chưa bị dồn vào khu dồn.

- Tổ chức lực lượng du kích mật trong số dân đi các nơi về tại khu dồn.

3. Về ý nghia lịch sử của căn cứ lõm Bàu Bính:

Thứ nhất: Sự hình thành căn cứ lõm Bàu Bính có tác dụng rất to lớn trong cuộc chiến đấu của quân và dân Quảng Nam nói chung, Thăng Bình nói riêng ở một giai đoạn lịch sử nhất định của cuộc kháng chiến chống Mỹ-ngụy trong thời gian từ đầu năm 1971 đến tháng 12/1972 (1 năm 11 tháng) đã góp phần làm thất bại chiến lược “Việt Nam hóa chiến tranh” của địch, góp phần làm nên đại thắng

284

mùa Xuân năm 1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước.

Thứ hai, ta đã tạo ra ở đây một căn cứ cách mạng, một chỗ đứng rất quan trọng và là nơi làm bàn đạp cho bộ đội, du kích ta tiến công địch; là cơ sở để ta tạo thế và lực đưa lực lượng phát triển mở rộng vùng giải phóng ở vùng Đông khi có đủ điều kiện.

Căn cứ lõm Bàu Bính đã từng là nơi trú quân của các đơn vị tiểu đoàn 70, 72, 74 của Tỉnh đội Quảng Nam, đại đội V15 của huyện Thăng Bình, tiểu đoàn R20 Quảng Đà, đại đội 32 Hội An và các cơ quan của huyện Thăng Bình, của các xã và là nơi cứu chữa, nuôi dưỡng thương bệnh binh…

Thứ ba, căn cứ lõm Bàu Bính, Bình Dương không phải hoàn toàn địch không biết, mà ngược lại, đối với địch như một cái gai cần phải nhổ. Địch đã đánh phá ác liệt nhiều lần vào Bàu Bính, có trận do tướng ngụy quân Hoàng Xuân Lãm chỉ huy.

Đối với ta, Bàu Bính không những là căn cứ, mà hơn thế là một tiền đồn có chức năng lôi kéo, kìm chân, thu hút địch ở vùng Đông, tạo điều kiện cho các nơi khác hoạt động.

Vì vậy, có thể khẳng định rằng, giữ vững được căn cứ lõm Bàu Bính, Bình Dương có ý nghĩa rất quan trọng cho phong trào cách mạng của nhân dân vùng Đông Thăng Bình trong giai đoạn ác liệt nhất của cuộc chiến tranh chống Mỹ cứu nước.

285

4. Về những bài học kinh nghiệm:

Thứ nhất, ta đã tích lũy được nhiều kinh nghiệm trong tổ chức mô hình chiến tranh nhân dân trong một thời điểm hết sức khó khăn, ác liệt. Để xây dựng được thế trận chiến tranh nhân dân, trước hết phải nắm được lòng dân và xây dựng các thế trận về chính trị, quân sự, dựa vào địa hình địa thế (đặt các bãi mìn…). Trong đó, dựa vào dân là rất quan trọng. Nên mặc dù dân bị địch bắt vào các khu dồn, nhưng lòng dân vẫn hướng về cách mạng; dân ở khu dồn, nhưng vẫn tiếp tế, đùm bọc, chỡ che cách mạng, giúp lực lượng vũ trang của ta chủ động luồn sâu vào bên trong vùng địch để tiến công tiêu diệt địch, buộc chúng phải bị động đối phó từ xa.

Đó là bài học “ba bám” (Đảng bám dân, dân bám đất, du kích bám đánh địch).

Khi địch dồn dân, ở Bình Dương chỉ còn lại vài ba người nhưng khi có điều kiện thì nhân dân lại trở về lại, có lúc lên rất đông. Theo đồng chí Huỳnh Văn Hạnh- Nguyên Tiểu đoàn trưởng Tiểu đoàn 72 Tỉnh đội Quảng Nam: Tháng 6/1972 phá khu dồn đưa 300 gia đình, 1400 nhân khẩu về. Ngày 25/12/1972, Tiểu đoàn đã đưa 1700 người dân ở xã Bình Dương lên vùng giải phóng Phước Hà (Tiên Phước) và Bình Phú (Thăng Bình). Vấn đề này lý giải tại sao căn cứ lõm Bình Dương tồn tại được trong thời gian dài.

Thứ hai, phải có phương châm đúng đắn, phù hợp để lãnh đạo, chỉ đạo trong việc xây dựng căn cứ lõm. Tại Bàu Bính phương châm rất rõ ràng là đánh để giữ, giữ để đánh.

286

Thực hiện "ba bám" là bám đất, bám dân, bám thắt lưng địch mà đánh; kiên trì phương châm chung là hai chân, 3 mũi giáp công để đánh địch.

Thứ ba, phải phối hợp một cách có hiệu quả giữa các lực lượng: lực lượng chính trị với quân sự và dân sự, bộ đội chủ lực với lực lượng quân sự địa phương, dân quân du kích; giữa tỉnh, huyện, xã; giữa lực lượng bất hợp pháp với lực lượng hoạt động hợp pháp trong vùng địch kiểm soát để hỗ trợ cho "căn cứ lõm”. Lực lượng nòng cốt để xây dựng và củng cố căn cứ lõm Bàu Bính là những người kiên trung, bất khuất của tỉnh Quảng Nam nói chung, huyện Thăng Bình, xã Bình Dương nói riêng.

Thứ tư, nắm những yếu tố bất ngờ, bất lợi của địch để tạo lợi thế cho ta. Nhiều tham luận cho rằng, địa thế của Bình Dương là vùng giáp ranh giữa hai huyện Duy Xuyên (tỉnh Quảng Đà) và Thăng Bình (Quảng Nam), nên địch dễ lơ là, mất cảnh giác, đùn đẩy trách nhiệm cho nhau, nên không bên nào chịu trách nhiệm. Tại vùng này, quân chư hầu Nam Triều Tiên đang đóng chốt án ngữ cho Nam Hội An và Đà Nẵng nên quân ngụy ngại va chạm và qua lại vùng này.

Thứ năm, xây dựng căn cứ “lõm” phải tạo thế liên kết với các địa phương khác để hoạt động. Trong thời điểm 1971-1972, Duy Nghĩa và Duy Hải - hai địa phương của Duy Xuyên là vùng đất trống, bị cày ủi trắng, không có đồn bốt địch, có du kích xã trụ bám nên khi địch càn xuống Bàu Bính, ta có thể tạm thời rút lui về đây để bảo toàn lực lượng

287

khi gặp phải tình thế khó khăn.

Những bài học trên đây vẫn còn nguyên giá trị đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc hiện nay; đối với tỉnh Quảng Nam, huyện Thăng Bình, Bình Dương trong sự nghiệp xây dựng và phát triển quê hương.

5. Về những đề nghị:

- Ngoài căn cứ lõm Bàu Bính, trên địa bàn Quảng Nam và Thăng Bình còn nhiều sự kiện, còn nhiều điểm di tích lịch sử đấu tranh cách mạng cần tiếp tục nghiên cứu để bổ sung cho lịch sử của địa phương (như căn cứ Xe Cháy). Đề nghị Huyện ủy Thăng Bình, các đồng chí nghiên cứu lịch sử, các nhân chứng tiếp tục giúp đỡ, phối hợp để huyện thực hiện đạt được kết quả. Đây cũng là chủ trương quan trọng của Ban Thường vụ Tỉnh ủy trong việc thực hiện “sưu tầm, hệ thống và sử dụng tư liệu quý về đề tài chiến tranh cách mạng”.

- Bình Dương và vùng Đông Thăng Bình trong điều kiện xây dựng kinh tế hiện nay. Chú ý bảo tồn di tích lịch sử và cách mạng. Thực hiện việc Chứng nhận di tích, xây dựng bia tưởng niệm, nhà tưởng niệm...

- Ban tổ chức Hội thảo tiếp thu và tiếp tục nghiên cứu các ý kiến tham luận, thảo luận tại Hội thảo. Sau Hội thảo, đề nghị Ban Thường vụ Huyện ủy Thăng Bình tiếp tục phối hợp với Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy hoàn thiện nội dung và xuất bản Kỷ yếu Hội thảo để làm tư liệu cho việc nghiên cứu lịch sử, giáo dục truyền thống cách mạng ở địa phương.

288

- Đề nghị Ban Thường vụ Huyện ủy Thăng Bình lãnh đạo, chỉ đạo sử dụng tư liệu quý về đề tài chiến tranh cách mạng trong việc giáo dục học sinh các trường trên địa bàn huyện.

Tại hội thảo lần này, chúng ta tưởng nhớ, cảm ơn các đồng chí, đồng bào đã anh dũng chiến đấu, hy sinh tại Bình Dương, Thăng Bình và trên chiến trường Quảng Nam, Quảng Đà… đã góp phần làm nên chiến thắng vĩ đại trong cuộc đấu tranh giành độc lập cho dân tộc.

Với tinh thần đó. Tôi xin tuyên bố bế mạc Hội thảo.

MỤC LỤC

Lời nói đầu.............................................................3 Phát biểu khai mạc hội thảo khoa học “căn cứ lõm Bàu Bính - ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm”................5 Báo cáo đề dẫn hội thảo khoa học “căn cứ lõm Bàu Bính - ý nghĩa và bài học kinh nghiệm”..........................11 Sự hình thành căn cứ lõm Bàu Bính Thượng xã Bình Dương 20 Ngôi sao sáng bên bờ biển Đông.................................29 Tiểu đoàn 72 với những chiến công ở vùng Đông.......34 Căn cứ lõm Bàu Bính, một thời chiến đấu...................48 Căn cứ lõm Bàu Bính- căn cứ giữa lòng dân...............55 Căn cứ lõm Bàu Bính – vững vàng nơi đầu sóng ngọn gió 60 Nhiệm vụ, vai trò của đội phẫu tại căn cứ lõm Bàu Bính82 Công tác y tế tại căn cứ lõm Bàu Bính........................91 Sự lãnh đạo, chỉ đạo của Huyện ủy Thăng Bình đối với căn cứ lõm Bàu Bính.....................................................103 Du kích xã Bình Dương với căn cứ lõm Bàu Bính....114

289

Vai trò, sự phối hợp tác chiến giữa các lực lượng tại căn cứ Bàu Bính...................................................................130 Phan Thanh Toán người lãnh đạo và chỉ huy trực tiếp căn cứ lõm Bàu Bính.....................................................140 Căn cứ lõm Bàu Bính - một thời đánh Mỹ................149 Công tác dân vận tại căn cứ lõm Bàu Bính................160 Vùng đông Thăng Bình - những ngày ác liệt.............167 Vai trò của đội công tác với căn cứ lõm Bàu Bính....173 Những trận chiến đấu tại căn cứ lõm Bàu Bính trong những năm 1971-1972...................................................181 Vị trí địa chính trị của căn cứ “lõm” Bàu Bính đối với chiến trường Quảng Nam, Quảng Đà trong những năm 1971 - 1972....................................................................190 Căn cứ lõm Bàu Bính với phương châm “hai chân, ba mũi giáp công”..............................................................202 Đảng bộ và nhân dân xã Bình Dương vận dụng sáng tạo đường lối của đảng để xây dựng thế trận lòng dân để chiến đấu và chiến thắng quân thù................................210 Đại đội V15 với công tác xây dựng, bám trụ chiến đấu bảo vệ căn cứ lõm Bàu Bính..........................................220 Căn cứ lõm Bàu Bính - sự hình thành, phát huy tác dụng và bài học lịch sử..................................................234 Khai thác các giá trị lịch sử của căn cứ lõm Bàu Bính vào việc giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ...............244 Bối cảnh chiến trường và sự hình thành căn cứ lõm Bàu Bính 253 “Người điên” ở căn cứ lõm Bàu Bính, Bình Dương..260 Vai trò phụ nữ xã Bình Dương trong thời kỳ chiến đấu và bảo vệ căn cứ lõm Bàu Bính 1971-1972..................269 Xã đội trưởng Bùi Quang Dũng tấm gương chiến đấu hy sinh bảo vệ “căn cứ lõm Bàu Bính”..........................274 Tổng kết hội thảo căn cứ lõm Bàu Bính - ý nghĩa và bài học kinh nghiệm............................................................279

290

291

Chịu trách nhiệm xuất bản:Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy Quảng Nam

Huyện ủy Thăng Bình

Sửa bản in:Nguyễn Hữu Thiên

Thiết kế - trình bày:Phòng Chế bản

Công ty CP In - PHS và TBTH Quảng Nam

292

In 800 cuốn, khổ 14,5 x 20,5 cm, tại Công ty Cổ phần In - PHS và TBTH Quảng Nam, số 260, Hùng Vương, Tp. Tam Kỳ, Quảng Nam. Giấy phép Xuất bản số 65/GP - STTTT do Sở Thông tin - Truyền thông Quảng Nam cấp ngày 8/7/2013. In xong và nộp lưu chiểu tháng 8/2013

293