Balarilang Tagalog

Paliwanag ng Tagapagsalin

Ang tekstong ito ay nasa lumang Tagalog, na gumagamit ng titik g ), na

makikita halimbawa sa mga salitang , , at . Kung hindi maayos na nakikita ang titik

, tiyaking UTF-8 ang nakasaad na file encoding sa iyong browser. Maaari ring kailangang

palitan ang font na iyong gamit. Kung hindi sapat ang mga paglutas na ito, gamitin na lamang

ang Latin-1 na bersyon ng e-text na ito.

Maraming pagkakaiba ang mga katawagang ginamit ng may-akda doon sa mga ginagamit sa

kasalukuyan sa makabagong balarilang Filipino. Halimbawa ay ang pangdiwà ng may-akda ay

tumutukoy sa noun sa Ingles, u ’ k o r p verb sa Ingles.

[1]

BALARILANG TAGALOG

[3]

Balarilang Tagalog

SINULAT NI

MAMERTO PAGLINAWAN

K u o “T ” á páh á á M à.

UNANG PAGKÁLIMBÁG

MAYNILÀ.—S. P.

Limbagang Magiting ni Honorio López. Daáng Anloague, blg. 319.—Binundok

1910

[4]

r u Ku h .— - u p á á p h u o ,

p á á k k á h p á .

k á ó’ p í k M à. í r

p k h Ku h , Santamesa, blg. 467, (looban 3) Sampalok, Maynilà, K. P.

[5]

SA KATAGALUGAN

ká , á TAGA-ILOG, á h BAYANI, h

k à k - u á , í o o,

h á kà r k u u , í , kà p k á há

á p p o ó á h r pur , á k h á ,

kà p áp r p ko’ á h , siyáng magigíng W SANGKAPILIPINUHAN

sa ká , T - o h ,

á p háh u á ó u bâng aklát na itó, nang paghahandóg na

magiliw sa dibdíb, malugód sa pusò at taós sa kálulwá.

Mamerto Paglinawan

Sampalok, Maynilà, Disiembre, 1910.

[7]

PAUNAWÀ

Sapúl nang lumunsád siná Magallanes k upàí , ó

k ’ u ó k á p á K pu á p k á k r k á

nagkápalad tulóy tawaging , sapúl nang kanyáng mátuklás ang lupàíng itó, na

may sariling kabihasnán, may sariling pamámah à, r p á p , kà, u ,

u u , p í , p., h á ó , r k ,

á u í á p á háh k uh k p r ,

ká u á p -í p, h k à , o k à ó

u u k p o u ká ku k o u á k p á ó

k p á í BANÁL NA LAYON, h á ó , áuu ko, - k à ó

há u r (ipa p k p á pá á á r à T o

upáng mapagbatayán sa tumpák na pagsasalitâ at matuwíd na pagsulat sa mayamang wikà ni

Balagtás.

u p , u r á r , r h á ík

, o á - k kà á í í à.

Hindî ko itinátakuwíl [8] k uku p u o kà r , h ko p á

k u uhá á p u u k p á u u á á ó

p páp á p p pá p ká u á, k p k p pur ko p k p pur h

k á p páp á p p p kápu . u ’ u í í u , á

p u ó ku p o ó’ r kà. ár ó

o k p áhu Siglo XX h á ó p o

r k á uk p kák á u í p u . ¡K h ’

manawarìng sa hináharáp ay ma - o o á hu á u u o k h á

hindî mápatampók sa dakilàng luklukan ang wikà ni Lakang-Dula!

á háh á r í ó’ k r p p p - ku p kukur

áuuko r í kà. Itóng súl r í kà k u uhá k à, p k ’ á

à ó ká u á . ká , h k ó á h àá

Pilipinas ay ang bayan ni Washington, h r á , k á á ’

wikà ni Shakspeare. kà á ó p -á r p r á á

h h à kà u á kóp h á kóp, ó u í

á p u í p -ár kà á kóp h u á kóp.

h á o, ku k kà á ó’ u ur pá r á

, [9] à á k á uk ’ kí, h ó p u ur

p p pá p p á á u ó á áp k kí u o . í

á h àá r ká k á k à, h á o ku k

p p pá p p o á ur h p r .

ó p r , p r p rá ’ h á, á

pu puk h k p p páh á k u , á u ’ u kh

k u í u í p uk à p r á k uh , k á k á p ó

k í kà á . ó k ’ -u ók, ó

p u ák í u k pu á pu uk p pà

p k ká u á k p -í p, h á o’ á k k

pakikipágtunggalî, siyá ang aking baluti sa pa á há ko p r ó ALARILANG

TAGALOG p p u á p u p r kà.

u p p kà u ó k p r

aklát na itó. Mayroón pa: ang pagkakáibáibáng a o p u u ó’

á u u á á ó , p k ká á á á’ á’ k ká á á

à’ á’ k ík á u u u ó r á h

k á , u ’ k á h á p á ó h k á pá k rá

dapat taluntunín. Sa pagnanasà ko [10] p r ó u p k á

í p u u , p u ko u k á ó

á í u kó p h k í u á p u .

á p kukur ko, á kí kí k píp à p ká u o

p p kà k á á r à ó r á ká uk u u í

í u .

p k ká u p u á p k ká ukó ukó á u u á

á ó . k uku , ó’ á h á kí p ká : á’

ang tinátawag na makalumà at pinamámagatáng makabago k á. k u à’

u u ó u u u à ó p u á á p kukur á

u pák k o’ u u ó á pá k rá o kh p -íisip

ó bagong par á p u kà. p u u á ó u h h pí : á’

á’ r o ó p r á p á á p r ó hu ó

p u ó ó’ ó p u . kó, p h à’ á u hu í k p áhu

ó, í o kh í p -í p p k ’ á k à ko u pák

u u u ó k o, k ’ áp ko u í k p r á

á uk á u ó ó r á u u á á ó kó á

mataós at [11]mahabàng pagsusurì na aking ginawâ ukol sa bagay na itó.

á p r kák u uhá k ’ u k u k á ó

p páh á , p o p í u p

k á áuuko k ru u , p r p r u u kà T o . há

ó á r í u upá u á á

u hóp, u h ká í í k ru u

h kák pu á p uk ká ó o uk uk p -á r . u ’

k k á , páh á á , o k á k ru u

magkaisá sa í p u , upá áp ó’ k á

tuntuning náilagdâ sa Balarilà ó Gramátiká upáng ang pagbábalità, pagsásalaysáy ó

pagpapaliwanag ay mápawastô ó mápatumpák.

u p ká u ó u u uko h á á k à

r í á kà. Sa El Filibusterismo , ó ó k á urop ’

r k á á h á k à r , na: -

. o’ áp p á à k u uhá k á ,

á ráp á p u í , p p ó . T u uko ko

kà T o , kà há pu , h á h ,

[12]u r k h á , , - o p á r

Kalayàan k k h í , p p ó -á k à

u í k á h á, á à u u p k á k há

á pu á k á k à à k á í na urì.

h í , p p ó k u u kà á k -

u , p , á , , M , r , p. kà ó’ á u

K u í p - , p á p , p - , p k kíp á ,

p p pu o , p k kíp r , p u o , p í í , há k o

k á , á , h pu , p r p à, h k , u ók

k oo , ók í , kh p -í p á’ á p , uk á

p á há á p ó ó p k r r p h h r p,

p k u u p káh u á uh , hu á

k p í -á k à u í ó pu á ká u u á uh á kà

á o á h r á r

kabihasnán.

Bayàá á kà áp á k pu à kà, àá kà

ó’ á k uro uro , k í u ’ , k u á p p p à

yurakan ang kanyáng watawat, na sakmalín ang kanyáng buhay, na durugin ang kanyáng

káluluwá, na lansagín [13] k á h . k o oh ó, p h à

kà o u á , r k á k o h ,

k á ká , á k á k h á ká á ó p -

p á há k á á . o á há á kà á há

k á k á h . o u á ku í kà r u á ku í

k á á h á k á á k uh .

á p kukur háh á k á u uku ó uko kà

p káh há á kà T o . Tatlóng wikà lamang ang

p ká p k uku : á’ bisayà, na sinásali ko T o K pu á ,

tagalog k á á u ó ilokano k ó á

á ko à p . Ku á áo u á ,

kà à’ á p u o há , - o á ko. u , ku ur

k h á’ á, k á , k , k r h páh á ,

k à k á u , kà T o á p u o á

mataás na ur há , ku á u á k o hu í

k p áhu ó p páp á k á , p páp á

páh á p páp há u . u o p r ó, ay labis ang

aking pag-asa na, [14] r ár á u upá k p r p , kà

h h r pí K p p uh kà T - o , kà í

k - u , á , á , M , atbp.

á í ko r o k á k p á p à ko k r á

Gramátikáng buô at wagás na wagás na tagalog. Sinanggunìán ko ang Diccionario ni San Lucar,

p - r ko Gramática Hispano-Tagala niná Fr. Minguella po , ur

ko háh á h à uko o p u o áp h à La

Solidaridad, ko kák u uhá h à . u o u , á á ko

háh á r h à k o o o ro o G. ró , ó ko ur p - r

á’ á p kukur r r p á á á u u á á ó ,

ó k á r kà k í k . à’ ,

à’ p á à’ u u p ko ó h á k á ur k á h à

ko p á à’ á há .

ó’ á á kó á h á p kukur uko k á ó. Itóng

BALARILANG TAGALOG p p ulong bahagi: Pagbigkás (ó Prosodia);

Pagkilala (ó Analogía); Paglalakip (ó Sintaxis) at Pagsulat (ó Ortografía . ko í á hí

à’ h upá p káh há á’ á, p k ’ ó’ h

á u u kó k ku a babasa at mag-áaral. [15]T á í ko r o

áuuko p k ká á . pu ko, h á’ á r , à’ u u

á h á , ’ í á o á á á

at maháhala á h à kóp kóp p u o (ó regla upá

á u uh .

ká po á há ko p kukur , p ká po á u ók k

sariling damdamin ay walâ akóng másasabi at máipagtatapát kundî ’ o. ko

ó, upá p k o’ kák , p k ’ kó’ ó h

ká r k . á h ko, ó p , kó’ k roó

p r k á ó, r á p - á u u í huk á áo

u á k poók ó í k á . h p í à ó u ó

ko á á u u á á ó h í r kà

r p í k k á k á ápupu á k á ó. o

pu í k , o p á ó u k h k

ó’ ó u u h u pák, o á ó p á ó ó

p h h kà, k ’ ó’ áuuko k á u u

k u o kà ko p á , á p á ó pu .

ó k p r á’ [16]naníniwalà akóng lílinis ó h hu pá k rá u ó

p p u , h h r pí’ k károó o á á , u

u pák r à T o á h p u kà.

ká pí ó, k híh í kà T o , á

u k á ó kh p há ko p u ko ká kó á

p u u k p, à p á r p r k á , udyók lamang

na magkaroón tayo n á k á p á á p p u .

pu ko’ u o k u ku p k ká á k á ó ká u o

p páp á p p pá p kà. ko’ u ó ák ku

k á ó’ p -ár , upá á p k p á p -

p á há r r , r à r ká u u á í

. káhu íhu h ’ á ó , uh pu , , o

à h áh ráp í kà k p p uh kà í T -

o , kà k - u , á , á ,

Mabini, at ibá pa!

Mamerto Paglinawan.

TUNTUNIN

Kabanata Tudlíng

Paunawà 7

Simulâ 17

UNANG BAHAGI

Pagbigkás ó Prosodia

I.—Ang Pagbigkás at ang kaniyáng sakláw 19

II.—Abakadáng tagalog 20

III.— ká (ó vocal) 21

IV.— ká p (ó consonante) 23

V.—Tungkól sa p í (ó sílaba) 26

VI.— í p o o 27

VII.— p u u p ó 29

VIII.—Ukol sa diín (ó acento prosódico) 30

IX.—Tungkól sa paglilihim (ó sinalefa) 35

X.— í p -anib (ó ligazón) 36

IKALAWÁNG BAHAGI

Pagkilala ó Analogía

I.—Ang Pagkilala at ang kaniyáng sakláw 39

II.—Salitâng Pang-akbáy (ó Artículo) 43

o - k á o 44

http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Paunawa

http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Simula

http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Bahagi-1_Kabanata-1












http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Bahagi-2_Kabanata-2_Seksyon-1

o - k á 47

III.—Salitâng Pangdiwà (ó Sustantivo) 50

o ko á h p à 53

o Pangdiwàng pangwatas (ó verbal) 56

o Pangdiwàng malimit (ó frecuentativo) 57

o Pangdiwàng karamihan (ó colectivo) 58

IV.—Salitâng Pangturing (ó Adjetivo) 59

o Ukol sa bilang na dalawá ó marami 63

o p u (ó comparativo) 65

o p á (ó superlativo) 68

o p kí (ó aumentativo) 69

o p í (ó diminutivo) 70

o á p h p ur 71

V.—Salitâng Pangtayô (ó Pronombre) 72

o o (ó personal) 73

o Pangtayô sa pagtuturò (ó demostrativo) 79

o Pangtayô sa pag-áarì (ó posesivo) 81

o Pangtayô sa pagtatanóng (ó interrogativo) 83

o Pangtayô sa pagbabalak (ó indeterminado) 85

o á p 85

VI.—Salitâng Pangwatas (ó Verbo) 86

o p u o h 89

VII.—Ukol sa pagbabaybáy (ó conjugación) 93

o o p 93

o p hó p 94

o k á 97

VIII.— p k “u ” 98

o M u u p á 99

o Ká á “u ” 103

IX.—Ang pangbalak “ ” 106

o M p u o p á 106

o Ká á “ ” 108

X.— p ák “ ” 113

o u “ ” k á u u p á 115

o Ká á “ ” 119

XI.— p ák “ ” 124

o M pá k rá p á 124

o Ká á “ ” 127

XII.— p ák “ ” 129

o M p u o p á 131

o Ká á “ ” 133

XIII.— ák “u ” 135

XIV.— ák “ ” 137

XV.— p k “ ” 143

o M u u p á 144

o ák “ ” 145















































o Ká á ó “ ” 148

XVI.— p k “ ” 151

o M pá k rá sa pagbabaybáy 151

o ák “ ” 152

o Ká á ó “ ” 154

XVII.— á p k 156

o u r u p á 157

o u r k á p á 162

o u r k ó p á 164

o u r k p p áy 166

XVIII.— á p ák 168

o u r u p ák “u ” 169

o u r k á p ák “u ” 171

o u r k ó p ák “u ” 173

o u r u p ák “ ” 175

o u r k á p ák “ ” 177

o u r k ó p ák “ ” 179

o u r u p ák “ ” 181

o u r k á p ák “ ” 183

o u r k ó p ák “ ” 185

o u r u p ák “ ” 187

o u r k á p ák “ ” 189

XIX.— p u o p 191

XX.— ko “ ká” 193

o Ang kanyáng pangtiyák 195

o Ká á á ur 197

XXI.— í “ p ” 200


o Ká á á 203

XXII.—Tungkól sa “p ” 206


o Ká á á í 209

XXIII.— ko “ p k ” 211


o Ká á á ur 215

XXIV.— í “ kí” 217


o Ká á á 219

XXV.—Tu kó “ ká” 221


o Ká á á í 223

XXVI.— ko “ í ” 224

XXVII.—Hinggíl sa anyông “ í” 227

XXVIII.—Tu kó “ p í” 229

XXIX.— ko “ hí” 231

XXX.— í “ ká ” 234















































XXXI.—Tu kó “ ” 236

XXXII.—Salitâng Pangbago (ó Adverbio) 238

o á’ á h p o 240

XXXIII.—Salitâng Pang-ukol (ó Preposición) 242

XXXIV.—Salitâng Pangbigkís (ó Conjunción) 245

o Pangbigkís sa pag-íisá 245

o Pangbigkís sa paghihiwaláy 248

o Pangbigkís sa pagsubalì 249

o Ukol sa ibáng pangbigkís 250

XXXV.—Salitâng Pangdamdám (ó Interjección) 252

XXXVI.—Ukol sa Pagbabawas (ó Síncopa) 254

XXXVII.—Hinggíl sa Pangdulo (ó Desinencia) 256

IKATLÓNG BAHAGI

Paglalakip ó Sintaxis

I.—Ang Paglalakip at ang kaniyáng sakláw 258

II.—Ukol sa pagkakaayon (ó concordancia) 259

III.—Hinggíl sa paghaharì (ó régimen) 261

IV.—Tungkól sa pagbubuô (ó construcción) 266

V.— ko k pá (ó oración) 269

VI.— k pá (ó simple) 272

VII.— k pá h (ó compuesta) 274

VIII.—Paglalakip na likhâ (ó Sintaxis figurada) 275

IX.—M k á (ó vicios de dicción) 278

IKAAPAT NA BAHAGI

Pagsulat ó Ortografía

I.—Ang Pagsulat at ang kanyáng sakláw 282

II.—Hinggíl sa malalakíng titik 283

III.— á k o k á u ó 285

o Hinggíl sa E at I 285

o Hinggíl sa O at U 286

o Hinggíl sa B at P 288

o Hinggíl sa K at G 289

o Hinggíl sa D at T 291

o Hinggíl sa I at Y 292

o Hinggíl sa U at W 293

IV.—Tungkól sa kudlít (ó acento ortográfico) 294

V.—M u u p kuku í 295

VI.— p u o p u 301

o Ang pangtigil (ó coma) 302

o Ang tuldók at pangtigil (ó punto y coma) 303

o Ang dalawáng tuldók (ó dos puntos) 305

o Ang tuldók (ó punto final) 306







































o Ang pangsugpông tuldók (ó puntos suspensivos) 306

o Ang pangtanóng (ó interrogación) 307

o Ang pangtaká (ó admiración) 308

VII.— p u o p u 309

VIII.— p h p r á p k k há h p í 311

IX.— ko p u á 313

X.—Tu kó h rá 317

XI.—Kung paano ang p p p í kà T o k k á 319

o Ukol sa c 320

o Hinggíl sa ch 320

o Tungkól sa f 320

o Ukol sa j 321

o Hinggíl sa ll 321

o Tungkól sa ñ 321

o Ukol sa q 321

o Hinggíl sa rr 321

o Tungkól sa v 322

o Ukol sa x 322

o Hinggíl sa z 322

XII.—M kà T o 322

[17]

Balarilang Tagalog.

Simulâ.

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na wikà ó salitâ?

Nag-aaral. Tinátawag na wikà ó salitâ, k u p u u p p r á

p à’ ó á.

G. Kung gayón, ¿anó ang tinátawag na Wikàng Tagalog?

N. Tinátawag na Wikàng Tagalog[1] kà á K u ó k ’

áo u Lusóng[2].

[18]

G. ¿Anó ang Balarilà (ó Gramática á kà?

N. Balarilà (ó Gramática á kà k ípu p u o (ó arte h í

hu á p u pák p u .

G. Kung gayón, ¿anó ang Balarilàng Tagalog?





















http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Talababa-1


N. Balarilàng Tagalog ay ang tumpák na pagsasalitâ at tugmâng pagsulat sa wikàng tagalog.

G. ¿Sa ilán nabábahagi ang Balarilà?

N. Sa apat: Pagkilala (ó Analogía), Paglalakip (ó Sintaxis), Pagbigkás (ó Prosodia) at Pagsulat

(ó Ortografía).

G. ¿Anó ang tinátawag na Pagkilala (ó Analogía)?

N. p r à u ur p p k káh há u ku

p u u p.

G. ¿Anó ang Paglalakip (ó Sintaxis)?

N. h r à u ur k p r á uko p u u ó p k p k p

.

G. ¿Anó namán ang Pagbigkás (ó Prosodia)?

N. p r à u ur p r á h í u í p ká .

G. ¿At ang Pagsulat (ó Ortografía)?

N. h r à u ur kóp p k á p

tandâ na gamit sa pagsulat.

TALABABÂAN

[1] Hindî ko pa máitawag sa matamís at mayamang wikà natin ang pamagát na WIKÀNG

PILIPINO á ko , p k ’ ku u kà ó á

á k r p p o, p á ur k á, u

r á h á ó u h r p r u á k á,

á à, oko, M á , K p p , á , á p . k

kóp á ur p á , k p p uk p k p k p á’ á kà

ó’ á Pilipinas ay maganáp sa ibáng araw.

[2] á kà T o o h , u ká , á ,

, M à, K , u , T , M oro. M á á

u u p , Tarlák, at ibá pang kanugnóg nitóng Lusóng.

[19]

UNANG BAHAGI

Pagbigkás ó Prosodia[3]

http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Angkla-1



I KABANATA

Ang Pagbigkás at ang kaniyáng sakláw

Gurò. ó ká u urá Pagbigkás (ó Prosodia)?

Nag-aaral. ká á h r à á p u o

k u u í p ká (ó pronunciación) at pagdidiín (ó acentuación k (ó letra),

pantíg (ó sílaba , p u u p k pá .

G. ¿Anó ang tinátawag na tinig (ó voz)?

N. Tinátawag na tinig ang tunóg na í kh h po à p ká á

u u u u á .

G. ¿Anó ang pinamámagatáng titik?

N. u h p ká á u ó k .

TALABABÂAN

[3] M ár p ko u á h ó ALARILA, p k ’ u h k

í u áuuko k á, o o u u o p k h á

u ku p u usap, sa paglalakiplakip nitó, at pagkátapos ang nahihinggíl namán sa

tumpák na pagsulat.

[20]

II KABANATA

Abakadáng tagalog[4]

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na abakadáng tagalog?

Nag-aaral. T á k á o k u k á r

wikà.

G. ¿Iláng titik mayroón ang ating abakadá?

N. M p há , ó u u ó :

, , k, , , , , h, i, l,

m, n, o, p, r, s, t, u, w, y.

G. o ku k í à’ á?

N. p ká à’ á ó:



, , k , , , , , ha, i, la,

ma, na, o, pa, ra, sa, ta, u, wa, ya.

G. k, ¿sa anó nabábahagi?

N. á h k á (ó vocal) at pangtinig (ó consonante).

G. ¿Anó ang tinátawag na (ó vocal)?

N. T á (ó vocal k á r k í k á r

u u u á p í (ó sílaba).

G. M á o ?

N. Limá: a, e, i, o, u.

[21]

G. ¿Anó namán ang tinátawag na pangtinig?

N. T á á p k á ká k á r , ó’

á u o á (ó vocal).

G. ¿May ilán namán ang pangtinig sa ating wikà?

N. Labinglimá: b, k, d, g, , h, l, m, n, p, r, s, t, w, y.

TALABABÂAN

[4] Pinamagatáng abakadá sa tagalog ang tinátawag na alfabeto ó abecedario k à, -

o k p há “ há Má ó ,” p k ’ p

p á ur p p u k o a, b, k, d, na kung

bibigkasín ay a, ba, ka, dá.

III KABANATA

(ó vocal)

Gurò. o p ká a sa wikàng tagalog?

Nag-aaral. p ká a kà k k k k p ká kà

kastilà, liban lamang ku á ku í r í (ó agudo) at banayad (ó grave ,

p h à u ó ku í ó’ u h k á u ó ku í k à.

G. ¿Paano namán ang pagbigkás sa e?


N. Ang pagbigkás sa e k u kastilà, liban kung may tagláy na kudlít paris nang

sinabi sa a.

G. Ang i, ¿paano namán ang pagbigkás?

N. Ang i, u k p u u p k à. Kung nasa sa hulíng

pantíg (ó sílaba u ó u u uká k u , at h p k k h

salitâng inglés na sorry, carry, p., ur u ó á p u uó e at i.[5]

[22]

Halimbawà ang salitâng lalaki: ang i dito ay dî ganitó binibigkás, kundî ie ó p u uó

u ó i at e.

G. ¿Paano ang pagbigkás sa o?

N. p u u p p r k à u ’ katapusán ang kanyáng tunóg ay

nagigíng katumbás ou.

G. At ang u, ¿paano kung bigkasín?

N. Ang pagbigkás sa u k u k à k ’ p u u p.

G. ¿Ang o at u k í á?

N. p , p k ’ á’ á r u ó r ká á .

G. Ku r u ó à’ á, k o í k u á ou

k pu á p u u p?

N. á’ á p u uó o at u, pagbigká ó u ó k u u à

o á h p h h r p p ká urop o.

Halimbawà ang salitâng utos: ang o o á p k í p r á p k ká u

ku p k p u ó o at u ay siyáng nárarapat gawín.

G. ó p -á p ká r í e at i at magíng sa o at u

k pu á , ¿ay paano ang tumpák na pagsulat na dapat sundín?

N. p -á p u u u á p u uó , lalaki ó lalake,

utos ó utus, atbp., ay maliliwanagan sa h u (ó Ortografía).

TALABABÂAN

[5] k u ó (ó vocal k k : á’ a,

k á’ e-i k ó’ ang o-u.




[23]

IV KABANATA

(ó consonante)

Gurò. ó u ó roó p b, l, m, n, p, s, t at y?

Nag-aaral. u ó k ó k p r k à, k ’

k k (ó vocal).

G. ó u ó k?

N. u ó k k u á ca, co, cu, at qua, que, qui, quo, quu sa kastilà, hal.: cuadro,

caballo, querubín, atbp., ay nagigíng kuadro, kabayo, kerubín.

G. ó k u h u u o k sa tagalog?

N. Marami pò: unang una ay nagigíng madalî ang pag-áaral at p u ur , k á’ á

kóp kóp p u u p .

G. ¿Anóng tunóg mayroón ang d?

N. u ó d k í k à k ’ u hu há u ’

nagigíng r k ’ p (ó vocal u u á á

k pu á p u u p. Halimbawà: mARAmi, mARIlág, kARAmdaman, mabutI RIto,

masamÂ RIyan, p. á p ’ ku u u á p (ó consonante , ó k ’

p k u salitâ ay dî na dapat baguhin ó paltán. Halimbawà: buhaT Dito; sulonG Diyán;

dumito ka katotO, Diyán ay mápapahamak ka. p í u u ’ p

baguhin, hal.: madalî at dî maralî; madilím at dî marilím; madilat at dî marilat, atbp. p

, k pá p (ó consonante) na w at y ang siyáng sinusundán

[24]ay nárarapat ding baguhin; hal.: buháY Rin siyá, sumigaW Rito, atbp.

G. Ang g ¿paano namán ang tunóg?

N. Ang g sa wikàng tagalog ay malumanay kung bigkasín, dî gaya sa kastilàng malakás.

Nakákatumbás niyá ang gua, gue, gui k à, á’ u sa gitnâ; hal.: gintô, gising,

pigíng, lagì, atbp.

G. ó á u ó ?

N. Ang tunóg nitó ay nagbubuhat sa ilóng at tumutulóy sa lálamunan. Ang lalòng magaling at

angkóp na pagbigkás ay anyông pahumál.

G. ó káh há p u o sa ating wikà?

N. Ang k u á áp k h á, p k ’ ukó á k

makasusunód sa ating mahirap at magandáng p ká , u ó ’ ó

lálamunan (nasal-gutural) at siyáng ikaiibá sa ibáng wikà, ay siyá pang madalî, malinaw at

tugmâng tugmâ sa pahumál na pagbigkás, na lubhâng marami sa wikà natin[6].

G. ¿Paano kung bigkasín ang h?

N. Ang h o h ku k í , [25] ó’ h á í h k à:

p ’ á p h j á’ r h o h .: halík, hawíg, luhà, buhò, at ibá

pa.

G. Ang r, ¿paano kung bigkasín?

N. Ang pagbigkás sa r u . p k ó’ h r p k

u , á’ á á , p r rahuyo, rahá, p. hu í ó

k pu á , á’ oó ko u p ák p ák p ,

u á á’ d ang náhalili.[7] p u u p k ’

p p á (ó vocal).

G. ó á u ó w?

N. Ang w ay isáng bago at mahalagáng titik na náparagdág sa tagalog. Lubhâng nápabuti at

nápatumpák ang maraming salitâ dahilán sa kanyá. Sa dating bigkás [26]na kalabao, arao,

o, ilao, atbp., ay nagíng kalabáw, araw, , ilaw, á u pák u pák. á r

í k h u, hal.: wikà, walâ, káluluwá, tuwâ, atbp., sa dating uica, uala,

kaloloua, toua.[8]

TALABABÂAN

[6] Ang palagáy ni G. Mariano Ponce sa aklát na Guillermo Tell h í p -á í

kudlít sa u ng ku í á , p -á í k k hu u á p p

titik na ay dinaramdám kong dî sang-ayunan g r á p - o r

á u u á á ó . á oó í r r háh á

k r p á á á, á’ á á’ á kà k á’

kapansanang mangyayari sa k p á á upà k o .

kó á - o r o, ’ r k oo

p po k u ó k u u á p k à kà á

k á á. Bukód sa rito, ang á kóp kóp p ká u ó

p u u p. ku k á’ p p p p á á, r h

í rí ku k í . p r o, yam á

á : “ u o p í u o ,” ku ó , upá upá

k à ó p á k u u

á à kà á .

[7] oó r r k pu á p u u p, á

u ó’ p r k á p r k á k u á ,






p r h à capatír, bacor, lubir, atb., sa lugál na sabihing kapatíd, bakod, lubid.

á ó p ká , ku kó h o

h á ó .

[8] oó p hó u p , palibhasà ang w p á u uk á kà,

ku k á u á á p r ko u

uica, uala, atbp. At sanhî sa kadahilanang itó kung kayâ sa Ensayo de Gramática Hispano-

Tagala ni Fr. Minguella ay ipinalagay tulóy na ang ua at ui ay diptongo, pagpapalagáy na

k o oh p k ’ ó á o .

V KABANATA

(ó sílaba)

Gurò. ó ká u urá pantíg (ó sílaba)?

Nag-aaral. Pantíg Pagbigkás, u ó á ó á k ká

, (ó voz p k á’ r áp .

G. M á r á k roó p í ku isá man?

N. p : k károó p í k ’ á (ó vocal) na kasama.

G. ¿Iláng titik á r á ó u u á p í ?

N. á p í á r á á, dalawá, tatló ó apat na titik, hal.: ó, sa, din,

kung.

G. ¿Anó ang tuntuning pangkahalatán (ó regla general uko p ká p í

salitâng wagás na tagalog?

[27]

N. u u p k h á u ó ó: “ á p ó consonante

h p á kí k p à p : k á’ á k í

k h á ”. à: h p k í tu-dlíng, ku-dlít, ta-gláy, a-klát, ba-klád atbp.,

na ang dalawáng pangtinig (ó consonante) ay magkasiping ó magkadikít sa isáng pantíg, kundî

ang nárarapat ay tud-líng, kud-lít, tag-láy, ak-lát, bak-lád.

VI KABANATA

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na diptongo?

Nag-aaral. Tinátawag na diptongo, ang isáng pantíg (ó sílaba k roroo á á

(ó vocal k p ká í á.


G. ¿May diptongo bagá sa ating wikà?

N. á o á p o o, k h ’ k p

á (ó vocal); hal.: nais, pain, kain, tao, atbp.

G. p - p o o, ó u ó ák u á í á

kasiping?

N. ák u á u ó y ó w r p o o; hal.: buwán

(buan), tuwâ (tuâ), biyák (biák), tiyáp (tiáp), atbp. na paraparang binibilang sa tigalawáng pantíg.

G. M r p o u áp p o o?

N. Oo p , ár r p p áp ó’ h rá

may diptongo.

[28]

G. ¿Anó ang mápapalâng kabutihan sa ganitóng pagtanggáp?

N. ó’ p k ká u ó confusión) sa p k ká p

(ó vocal , p r nais, pain, p., p u uó (ó vocal

(ó partícula , Iulat, MAinggitin, MAGSIambâ.

G. ¿Iláng diptongo lamang ang dapat tanggapín?

N. Pitó: ia, ie, io, iu, ua, ue at ui.

G. Tungkól sa ganitóng pagtanggáp, ¿may panuto rin bang dapat itatág?

N. M roó p : u ’ p í p u o ó’ á pá u (ó excepción) at

hindî pangkalahatán (ó en general).

G. ¿Paano ang panutong dapat sundín?

N. ó: “ p o o o h rá á kà

á r p pá u h h à (ó vocales débiles ,

diptongong itó ay pitó: ia, ie, io, iu, ua, ue at ui.” à: Prosodia, Nobiembre, silabario,

siudád, kuaderno, kueba, huebes, hesuita, at ibá pa[9].

[29]

G. ¿Paano ang gagawín h rá u u o ía á p k k í

á h á p o o?


N. Ku u u ó ár r p uh , at dapat matantô na

’ h r p o o, h .: María, Heograpía, Ortograpía, atbp.

G. o p k k u ó u ó p ká á (ó vocal), sang-ayon sa

kanyáng baitang na sinúsunód?

N. Ganitó: a, e, i, o, u.

G. o á p k k u ó h í u ó ká (ó

vocal)?

N. Ganitó: a, o, e, i, u.

G. ¿Alín sa kanilá ang tinátawag na (ó vocales fuertes)?

N. ó áuu á ó k ’ a, o at e.

G. ¿Alín namán ang (ó vocales débiles)?

N. á áhuhu í ó k ’ i at u.

TALABABÂAN

[9] p u o ó’ p ko o k p “ há Má ó ”

. u o u , á k - o ko p á uko p áp p o o

kà T o u uh h rá .

ó p r áp p á á p y

p u u p h rá , p r h à Diyós, Munisipiyo, Huliyo, atbp. ay dapat gawíng

ganitó: Dios, Munisipio, Hulio. ó p á h í

w, h à huwebes, hesuwita, kuwento, kuwaderno, ay dapat gawíng huebes,

hesuita, kuento, kuaderno.

VII KABANATA

Gurò. ó p u u p ó ?

Nag-aaral. Alín mang tunóg, magíng isá itó at magíng marami man na ibinibigkás ang isáng

pagkukurò (ó idea á p u usap ó salitâ.

G. ¿Iláng pantíg (ó sílaba k upá u u á p u u p?

[30]

N. Mangyayaring magíng isá, dalawá ó ilán mang pantíg; hal.: ó, alíw, salapî, pagsisisi.


G. ó ó p á k k p -ayon sa ginagawâng pagdidiín?

N. á pabiglâ (ó aguda), pábanayad (ó grave), pabagsák (ó esdrújula) at

pásagitsít (ó sobresdrújula).

G. ó k hu u á á p (ó aguda)?

N. Tinátawag na salitâng pabiglâ, yaóng idinidiín ang pagsasalitâ sa hulíng pantíg; hal.: badyá,

bagsák, bulíd, tamís, alíw, taksíl, atbp.

G. Ang salitâng pábanayad (ó grave), ¿anó ang kátuturán?

N. Tinátawag na salitâng pábanayad yaóng idinidiín ang pagbigká k á hu í p í ;

hal.: nayon, sabi, bayan, tao, sulat, basa, atbp.

G. Ang salitâng pabagsák (ó esdrújula), ¿anó namán?

N. ó p u u p í p k ó hu í p í ; hal.: úlirán,

, típanan, atbp.

G. ¿At ang salitâng pásagitsít (ó sobresdrújula)?

N. ó p u u p í p ká k p , k á, ó k á hu í

pantíg; hal.: pátakarán, páhayagán, mánanagalóg, mánanalaysáy.

VIII KABANATA

Ukol sa diín (ó acento prosódico)

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na diín (ó acento prosódico)?

[31]

Nag-aaral. p ká ó k ’ p í ó’ ó

p í ku ká á ó p u u p.

G. ¿Anó namán ang tinátawag na kudlít (ó acento ortográfico)?

N. T á ku í p u á p k ó

r ó p í .

G. ó k há diín sa kudlít?

N. Na, ang diín ay siyáng ginágamit sa pagbigkás, at ang kudlít p u . há h o

á ku í á r á í , hal.: sibád, tugtóg, tamís.

u ’ á í , k á’ ku í h .: bahay, nayon, tao.

G. p í , ¿sa anó nabábahagi?

N. , á h á pabiglâ ó pagbigkás na

mariín sa hulíng pantíg, pábanayad ó p ká r í k á hu í p í , pabagsák

ó p í k ó hu í p í , at pásagitsít ó p í k p ó k á hu í

pantíg.

G. M roó á u u u ó uko pabiglâ (ó aguda)?

N. M r p , ó u u ó :

Una.— bulíd, sigíd, bayáw, sabík, baníg, apí, bibíg, sapúl, tamís,

mahál, tunóg, amá, isá, gabí, iná, kapatíd, dalawá, halagá, á’ á p ó

binibigkás na mariín sa hulíng pantíg.

Ikalawá.— há h o á o k pu á (ó vocal

p u u h [32] á p (ó consonante), ay binibigkás na mariín sa hulíng

pantíg; hal.: biNLíd, biGKís, suBSób, buGTóng, yuPYóp, haGDán, siKSík, aKYát, paTLáng,

tuKLóng, tuDYó, tuKSó, linGGó, baGSák, tuKTók, atbp.

Ikatló.— salitâng nátatapos sa iya, iyo, uwa, uwi, may kasunód ó walâng pangtinig (ó

consonante) ay dapat bigkasíng mariín sa hulíng pantíg, hal.: tiyáp, liyó, buwán, buwíg, atbp.

Ikaapat.— há pó á (ó vocal) may kasunód ó walâng

pangtinig (ó consonante ká r í ; hal.: paá, tiím, diín, doón, loób, noó, totoó,

alapaáp, atbp.

Ikalimá.— há ag-ág, ig-íg, iw-íw, is-ís, al-ál, ang-áng, at ibá pang

gangganitó, ay binibigkás ding mariín ang hulíng pantíg; hal.: anag-ág, paig-íg, aliw-íw, alis-ís,

buhalhál, paang-áng.

Ikaanim.— pó ab ay binibigkás na mariín sa hulíng pantíg, hal.:

sukáb, salakáb, sabsáb, lagabláb.[10]

G. í á p u o u ó uko pábanayad (ó grave)?

N. u u ó :

Una.— simoy, sabi, basa, sulat, tao, sisi, nayon, bayan, sulit, bahay,

kasama, karayom, á p ó ká r í k á hu í p í .

Ikalawá.— há h o u á [33]dalawá ó ó p í ,

ó’ á k pu á ku í (ó acento grave ká

r í k á hu í p í ; hal.: wikà, nasà, batì, lahì, pusò, pakò, sariwà, timawà,

lagarì, bighanì, pintuhò, , atbp.


G. í u u uko pabagsák (ó esdrújula)?

N. u u u u ó :

Una.— p r bíhirà, dálitâ, káhimán, kápitan, á p p r ó

ká r í k ó hu í p í .

Ikalawá.— há h o u á á p í anás, bulóng,

libíng, p. p ó r í ku k í hu í p í hu í’

á an ó han ká r í k ó hu í p í , hal.: ánasan,

, , áliwan, , sígiran, lúksuhan, atbp.

Ikatló.— á u á á p í ibig, nais, sabi, bulíd,

hiláw, mahál, p. p u u h (ó partícula) ma ó na ká r í

k ó hu í p í , hal.: máibig, mánais, másabi, máhiláw, mámahál, mábulíd, másabi,

máibig, náturan, nábulong, nábasa, nákain, atbp.

Ikaapat.— k r h p pá u ka at nagtatapós sa an ó han

katíbayan, , katípunan, kabánalan, kagándahan, kamáhalan, á p

ó ká r í k ó hu í p í .

G. í p u o p u í uko pásagitsít (ó sobresdrújula)?

[34]

N. p u o u u ó :

Una.— súliranín, pátakarán, mánunulát, paláisipán, palátuntunán,

mánanagalóg, mámamahayág, mánanalaysáy, p., ká r í k p

k á hu í p í .

Ikalawá.— há h o u á ó p í himagsík, sigalót,

himutók, halakhák, p. r í p ká k pu á p í r á hu í

an p k í r í k p hu í p í ; hal.: hímagsikan, sígalutan,

hímutukan, hálakhakan, atbp.

Ikatló.— há h o u á á p í , lagpás, alíw, bigkís,

bulóng, utos, payo, p. p u u h pa u u uh an ó han ká

r í k p hu í p í ; hal.: pálagpasán, páaliwán, pábigkisán, ,

páutusan, pápayuhan, atbp.

Ikaapat.— u á ó p í , lagarì, dalirì, sariwà, p.,

p u u h ma ká r í k p hu í p í , hal.: malagarì,

madalirì, masariwà, atbp.

Ikalimá.— á p í , hulí, samâ, buti, wakás, linaw, at ibá

pang pawàng gangganitó, na may ka sa una at an ó han sa hulí k u u p í

u á , ká r í k hu í p í , hal.: káhulíhulihan,

kásamâsamâán, kábutibutihan, káwakáswakasan, kálinawlinawan, atbp.

TALABABÂAN

[10] á u u áuu á p p ko k . Eusebio Daluz.

[35]

IX KABANATA

Tungkól sa paglilihim (ó sinalefa)

Gurò. ¿Anó ang paglilihim (ó sinalefa)?

Nag-aaral. p -á í á ó á k p u u p k ’ k p

itó.

G. ¿Kailán nangyayari ang paglilihim?

N. p h r pó (ó vocal

pangtinig (ó consonante) n at w, k ’ u u ó o’ p kí ó

conjunción) at at ang pang-anib (ó ligazón) ay.

G. ¿Sa iláng tuntunin (ó regla) nábubuô ang paglilihim?

N. á, ó u u ó :

Una.— k á p u u p pó (ó vocal ó k ’ p

w u u ó o’ p kí at ó p -anib ay, ay maáarìng alisín ang a sa at ó

ay, p -á í k p á p (ó apóstrofo) upáng mákilala ang

paglilihim.

M M

á’t iná Amá at iná.

k ’t babae Lalaki at babae.

p ’t kampupot Sampagita at kampupot.

kó’y tao Akó ay tao.

á’y r á Siyá ay r á .

ó’y magandá Itó ay magandá.

ká ’t akó Ikáw at akó.

[36] r ’t gabí Araw at gabí.

ká ’y marunong Ikáw ay marunong.


’y Ang ilaw ay .

Ikalawá.— há p u u p pó n, ó’ u u ó at ó ay ay maáarìng

alisín ang násabing n, sakâ ang a sa ay ó at, , k p á p

(ó apóstrofo).

M M

’t Pámahalàán Bayan at Pámahalàán.

’t Kanluran at Kanluran.

oó’t Alipin oó at Alipin.

’y harì Ang bayan ay harì.

ó h ’y malusóg Itóng halaman ay malusóg.

k r ’y likô Ang katwiran ay likô.

G. ¿Sinúsunód bagá ang paglilihim sa tuwîtuwî na?

N. p : p h u h à: á r u í á u u u á r

namáng huwág sang-ayon sa kanyáng káibigán.

X KABANATA

-anib (ó ligazón)

Gurò. ¿Anó ang pang-anib (ó ligazón)?

Nag-aaral. Tinátawag na pang-anib, ang iláng titik ó anyô (partícula á k p

p u u p k h á .

G. ¿Bakit ginagawâ ang ganitóng paglalakip?

N. k roó á u ó , í í .

[37]

G. ¿Ilán p -anib sa tagalog?

N. Apat, at ganitó ang pagkakasunódsunód: g, ng, na, ay.

G. ¿Kailán dapat gamitin ang g?

N. Dapat gamitin ang g k ’ p k p pó n p u u p

na sumúsunód.

M M

Bayan dakilà Bayang dakilà

Kundiman marikít Kundimang marikít

Samahán Taga-ilog Samaháng Taga-ilog

G. ¿Saán ginágamit ang ng?

N. pó (ó vocal k p p u u p u u ó .

M M

Magandá babae Magandáng babae.

Dakilà Mithî Dakilàng Mithî.

Noó maaliwalas Noóng maaliwalas.

Paá malakí Paáng malakí.

G. ¿Saáng gamit ang na?

N. Ang na ay siyáng gamit kung ibig paglakipin ang salitâng nagtatapós sa pangtinig (ó

consonante) na hindî n sa kapwà salitâng sumúsunód.

M M

á na mataás.

Ilog mababaw Ilog na mababaw.

Bundók matarík Bundók na matarík.

[38]

G. ¿Saáng gamit namán ang ay?

N. Ang ay á k p p uko (ó nominativo de persona

k á’ u u ó á k .

M M

Si Bathalà marunong Si Bathalà ay marunong.

Ang tao tao Ang tao ay tao.

Si Kikò dukhâ Si Kikò ay dukhâ.

[39]

IKALAWÁNG BAHAGI

Pagkilala ó Analogía

I KABANATA

Ang Pagkilala at ang kaniyáng sakláw

Gurò. ó k hu u á Pagkilala (ó Analogía)?

Nag-aaral. h r à u ur ’ p p k káh há u ku

p u u p, tagláy ang kaniyáng pagkakabagobago at ang sariling kátuturán.

G. ó p u u p ó ?

N. á u ó , ó k ’ k u u ó ká á p kukur .

G. ¿Anó ang tinátawag na kaisipán (ó oración) ur r à?

N. á ó p k p k p á á áp p kukur

ó á á hu ó k hu u á . Halimbawà: ’ ; ’ ;

’ - .

G. á h k á k pá ?

N. Sa Wikàng Tagalog ay siyám lamang: pang-akbáy (ó artículo), pangdiwà (ó sustantivo),

pangturing (ó adjetivo), pangtayô (ó pronombre), pangwatas [40](ó verbo), pangbago (ó

adverbio), pang-ukol (ó preposición), pangbigkís (ó conjunción) at pangdamdám (ó interjección).

G. o p k k o r h ó k pá ?

N. ó’ k ká o o p á p u o ká á :

magbaling (ó declinar) at magbaybáy (ó conjugar).

G. ó k hu u á magbaling?

N. hí á’ á á ó caso p á .

G. í p á ?

N. Ang pang-akbáy, ang pangdiwà, ang pangturing at ang pangtayô.

G. ¿Anó namán ang kátuturán magbaybáy?

N. á á’ á o ó modo), panahón (ó tiempo), bilang (ó número) at katawán (ó

persona , ó k ’ p k k o o r á .

G. í á ?

N. á p u ’ p í kà

T o í p ká ó h k pá , p à, p ur ,

p o p á r í p í p u o

á’ á anyô (ó partícula). Lalòng maliliwanagan ang bagay na itó pagsapit sa kanyáng

kinaúukulan.

G. í h á (ó invariables)?

N. h r p ó á h [41]maáarìng baguhin ay ang pang-ukol (ó

preposición), pangbigkís (ó conjunción) at pangdamdám (ó interjección).

G. ó p ák uko p á ?

N. p á p ák kiyás (ó género), ang bilang (ó número)

at ang lagáy (ó caso).

G. ¿Anó ang tinátawag na kiyás (ó género)?

N. T á k á p o r r à upá á ku á

p o, hayop ó bagay ay tumutukoy sa lalaki ó sa babae ó sa bagay.

G. ¿Mayroóng ilán ang kiyás sa ating wikà?

N. Tatló: Kiyás lalaki (ó género masculino), kiyás babae (ó género femenino) at kiyás sa bagay

(ó género neutro).

G. ¿Anó ang kiyás lalaki?

N. áuuko p o ó h op k hu u á’ h h í ó áuu

kalálakihan, hal.: Huan, amá, binatà.

G. ¿Anó namán ang kiyás babae?

N. u u uko p o ó h op ká u urá’ áuuko k á h ,

hal.: Huana, iná, dalaga, binibini.

G. ¿Anó ang kiyás sa bagay?

N. áuuko h k á k k á , k á ,

panulat, bulaklák, kahoy, bahay, tubig, atbp.

G. ¿Anó ang tinátawag na bilang (ó número)?

N. Tinátawag na bilang ang pagbabagong nangyayari [42]sa Balarilà upáng mákilala kung ang

isáng salitâ ay náuukol sa íisá ó maraming tao, hayop ó bagay.

G. ¿Mayroóng ilán ang bilang?

N. Dalawá: bilang na íisá (ó número singular) at bilang na dalawá ó marami (ó número plural).

Bilang na íisá, u u uko p á o, hayop ó bagay, hal.: bahay, aklát,

panulat. Bilang na dalawá ó marami, u u uko p á ó r o,

hayop ó bagay, hal.: , , .

G. ¿Anó ang tinátawag na lagáy (ó caso)?

N. k p r , matatagpùán sa kaisipán ang isáng salitâng

pinagbábaling hinggíl sa kapwà salitâ.

G. o p p pák á k p r ?

N. kà’ p p -akbáy (ó artículo p -ukol (ó

preposición).

G. á á kà T alog?

N. T ó k uku ’ á : pangtukoy (ó nominativo), pang-arì (ó genitivo)

at panglayon (ó acusativo).

G. ó u ku p uko (ó nominativo)?

N. Tuku p u o (ó sujeto á á k hu u á p ngwatas (ó verbo),

hal.: Si Pedro, siná María.

G. ó k hu u á p -arì (ó genitivo)?

N. Ang náuukol sa pag-áarì, ó ang tumutukoy sa bagay na itó, hal.: Ang aklát ni Lucio; ang kay

Kikòng panulat.

[43]

G. ó ká u urá p o (ó acusativo)?

N. u u uko o ó á u u o ó á o p , hal.:

Paroón ka kay Ricardo; maglakbáy tayo sa Bulakán.

II KABANATA

Salitâng Pang-akbáy (ó Artículo)

Gurò. ó k hu u á salitâng pang-akbáy?

Nag-aaral. p - k á á p ká ó h k pá (ó oración á

p u u ó p -áakbáy sa salitâng pangdiwà (ó sustantivo) at pangturing (ó adjetivo)

upáng mákilala ang kanyáng lagáy (ó caso) at bilang (ó número). Kung minsa’ p -á k á

r á p p ká k pá .

G. á o p -akbáy?

N. Dalawá lamang: si at ang.

G. ¿Anó ang kátawagáng dapat ikapit sa dalawáng itó upáng sa paggamit ay magkabukód?

N. Ang si p p á pang- o at ang ang ay -

.

G. ¿Bakit ang si á p - k á o?

N. á ó p k ’ á u ó á k á p o, ó k ’

h op ó k hu u á’ áuuko sa tao.

G. k á p - k á ang ang?

N. á ó p k ’ á k á [44] k r p ó

bagay ó hayop.

-

G. ¿Saánsaán dapat iakbáy ang pang-akbáy na si?

N. u u u u ó :

Una.— p o, k ’ ó’ á p uko ó caso nominativo), hal.:

Si Huan, si Yayang, si Mameng, si Neneng.

Ikalawá.— ó p h op ó k , k ’ ó’ o ó

k hu u á’ o áuu , h .: Si Lumpó, si Bulág, si Bubuyog, si Galit, si Sampalok, si

Katuray.

Ikatló.— í p á k h ó u k ’ u ukoy ang kumathâ, hal.: Si

Banaag at Sikat, si Pinaglahuan, si Walâng Sugat.

Ikapat.— ó k u ku k ’ í k u ó p

áo u ku , hal.: Si Speaker Osmeña, si Kinatawáng Quezón, si Profesor

Blumentritt, si Gobernador Santos.

Ikalimá.— p á u k p í , kalahì at katoto, hal.: Si

tatay, si nanay, si kaka, si kuya, si kababayan, si kaibigan. ó á

k - k, u ’ r ó k ’ h rá ,

hal.: Si tio, si primo, si kumare, si kumpare.

G. ¿Kung ibig tumukoy sa dalawá ó marami, ¿anó ang dapat gamitin?

N. Dapat gamitin ang siná, na nanggaling sa pang-akbáy [45]na si at dinagda á na, kailan

’ u uko á ó r o, h .: Siná Milíng, siná Teroy.

ó’ p M í ó T ro k há k k í

pamamahay, sa paglalarô, sa paglíliwalíw ó sa paghahanap-buhay.

G. o p uko á ó r p o?

N. p kí á o h á r á á ó r (ó

número plural k ’ u u uko r á p k o. u ’ ku

p á ur ’ u u uko k h á ó k r h á r á á

ó r , ó’ p siná kundî á á

bagay; hal.: o, o , h k í á

ro ó á K r o .

G. ¿Paano ang pagbábaling (ó declinación p -akbáy na si?

N. u u ó :

-AKBÁY NA SI

Bilang na íisá Bilang na dalawá ó marami

Pangtukoy Si Pangtukoy Siná

Pang-arì { Ni

Pang-arì { Niná

{ Kay { Kiná ó kaná

Panglayon { Kay

Panglayon { Kiná ó kaná

{ Ni { Niná

[46]

G. ¿Kailán dapat gamitin ang na sa lagáy na pangtukoy?

N. Ginágamit ang si sa bilang na íisá at siná á ó r k ’ u uko

p o, hal.: Si Kulás, kung siyá lamang, at siná Kulás kung may ibá pang kasama ó

akibat.

G. ¿Kailán ginágamit ang na sa lagáy na pang-arì?

N. Ginágamit ang ni sa íisá at niná á ó r k ’ á r ó

sangkáp ay unang nábabanggít kay sa may arì ó kinasasangkapán, hal.: ang aklát ni Lucio, ang

bahay niná Enchang. Kung ang may arì ó kinasasangkapán ay siyáng unang nátutukoy kay sa

ináarì ó sangkáp ay dapat gamitin ang kay sa íisá at kiná sa dalawá ó marami, hal.: Ang kay

Luciong aklát, ang kiná ó kaná Enchang na bahay.

G. ¿Kailán ginágamit ang na sa panglayon?

N. Ginágamit ang kay sa íisá at ang kiná á ó r , k ’ p p k o

ó anó mang bagay na ninanasà, hal.: Dumalaw siyá kay Lukas; paroón tayo kiná ó kaná Yoyong.

Ku p p k ku o á , ó k k á ó

kh ó p ni sa íisá at niná sa dalawá ó marami, hal.: Sinulat ni

Diego itóng aklát, ’ o .

G. K á h p p - k á p o?

N. p k ’ í p , pag-úutos ó pakikisuyo, hal.:

[47]Emong, halika; Lakad na, Tinoy; o o .

G. p á p - k á à’ á ku k k u ó u ó á ó

r p o?

N. Ku k ká u ó u ó á ó r p k á si à’

isá lalòng lalò na kung binibilang ó tinutukoy na isáisá, hal.: Si Pedro, si Karlos at si Fidel ay

paraparang mabuti.

-

G. ¿Saánsaán dapat iakbáy ang pang-akbáy na ang?

N. p k á panutong sumúsunód:

Una.— k r p ó , hal.: ang bayan, ang tao, ang araw, ang

hayop, ang tubig, ang talulót.

Ikalawá.— p á á, , á , o , , poók

k r k á ang; hal.: Ang Pilipinas, ang Amérika, ang Bulakán, ang Sampalok,

ang Eskolta, atbp.

Ikatló.— p á k p , há ó h k ’ í , h .:

Ang Taga-Ilog, ang Katubusan, ang Katimawan, ang Paraluman, ang Katedral.

Ikaapat.— p á k á k ru u ó k h k k ’

binabanggít, hal.: ang Gramátiká, ang Pilosopía, ang Noli me tángere.

[48]

Ikalimá.— p r u á ó u á , k ’ ibig

banggitín, hal.: ang martés, ang huebes, ang Agosto, ang Disiembre.

Ikaanim.— p k u ku k ’ ó’ í , hal.: Ang

Komisionado, ang Kinatawán. Ku k u ó p o k á ang,

á’ á r r si, hal.: Ang Komisionado Palma, ó si Komisionado Palma; ang Hukóm

Araullo, ó si Hukóm Araullo.

Ikapitó.— p o, k ’ u u á itó, iyán, yaón, ó k ’ ku

tinutuntóng mabuti, hal.: Ang Yoyong na itó, ang Huséng yaón.

Ikawaló.— á k á r p (ó verbo), hal.: Ang binabasa ni Pedro, ang kinakain

ni Mente, ang sinusulat ni Huan.

G. ¿Anó ang dapat gamitin kung ibig tumukoy sa bilang na dalawá ó marami?

N. Ang pang-akbáy na ang ay dapat sun á k ’ u u uko á ó

marami (número plural á ó’ á kà, hal.: ang

tao, kung íisá ang binabanggít; at o kung bumabanggít sa dalawá ó marami.

G. Ang dalawá ó mar p k k u ó u ó , p k á

ang ang à’ á?

N. Ku á á p í h á ó u k , p p u h

ang à’ á p , hal.: Ang matá, ang ilón

maháhalagáng sangkáp [49] o; ang ilog at ang dagat ay kapuwà tubig. u ’

kung sa isáng kaisipán ay nagkakasunódsunód ang dalawá ó maraming pangdiwà (ó sustantivo)

at dî lubhâng nililinaw ang pagbanggít ay dî dapat ak á á á ang kundî ang una lamang,

hal.: o o .

G. ¿Paano namán ang pagbábaling (ó declinación p -akbáy na ang?

N. Gaya nitóng sumúsunód:

G-AKBÁY NA ANG


Pangtukoy Ang Pangtukoy

Pang-arì

Pang-arì

{ Sa

Panglayon { Sa

Panglayon

G. ¿Kailán dapat gamitin ang na sa lagáy na pangtukoy?

N. Dapat gamitin ang ang sa íisá at á ó r k ’ u uko

p , hal.: ang bayan kung bumabanggít sa íisá at kung dalawá ó

marami ang ibig tukuyin.

G. ¿Kailán ginágamit ang na sa lagáy na pang-arì?

N. í á’ á at á ó r , k ’ á r ó

sangkáp ay unang nábabanggít kay sa may arì ó kinasasangkapán, hal.: ,

ang ulo , . Kung ang may arì ó kinasasangkapán ay

siyáng unang [50]nátutukoy kay sa bagay na ináarì ó sangkáp ay dapat gamitin ang sa sa íisá at

sa dalawá ó marami, hal.: ang sa mánunulát na panitik, ang sa sanggól na ulo,

.

G. ¿Kailán namán ginágamit ang na sa panglayon?

N. Ginágamit ang sa sa íisá at ku á ó r k ’ p p h

lugál, nasà ó anó mang bagay na náuukol dito, hal.: Maglalakbáy siyá sa Mindanáw,

o . Ku p p h á ku o u , ku h ó

u kh ó á sa íisá at sa dalawá ó marami, hal.:

, ’ tao.

III KABANATA

Salitâng Pangdiwà (ó Sustantivo)

Gurò. ó k hu u á salitâng pangdiwà?

Nag-aaral. p à, h ó p ká k pá u u uko ó p p k

p o, hayop ó bagay sang-ayon sa kanyáng kalikasán, diwà ó halagá; hal.:

Bahay, tubig, dagat, Pedro, Bulakán. Dapat mabatíd na ang pangdiwà ay maáarìng lumagáy ó

lumagì sa kaisipán sa kanyáng sarili lamang, at dahil dito kung kayâ ikinapit ang ganyáng

pamagát.

G. í p u o h p à?

N. Ang dalawáng itó: pangdiwà sa bagay at pangdiwà sa tao.

G. ¿Anó ang pangdiwà sa bagay?

[51]

N. áuuko p o, hayop ó bagay na karaniwan na tumutukoy sa

íisáng panig ó hugis, hal.: tao, pusà, o , p u í há o, há

pu à há o .

G. ¿Anó namán ang pangdiwà sa tao?

N. áuuko ák p o, h op ó upá áp á ó hu á áp hók

á p u u uko r kanyáng panig ó hugis, hal.: Maynilà, Ricardo,

Bagumbayan, p á u í á , á o á á ó

.

G. ¿Anó ang dapat matantô ukol sa salitâng pangdiwà?

N. , kà T o , p à’ h p o o sa kiyás (ó género , h .: á o,

pu à, k o, h ák ku á o k ó pu à , ó anó man.

G. o p í upá ák k á p á o ó h op?

N. p u u uko o ó h op p á lalaki kung sa kiyás na

itó bumabanggít at babae ku o á áuuko , upá ák á k á á’

isá; hal.: sa batà, batàng lalaki, kung itó ang nais tukuyin, sa pusà, pusàng babae, kung itó namán

ang ibig banggitín.

G. M roó k kà ó p k á r ’ u u uko

k ó , k h ’ ó’ h á ?

N. M roó p , á’ ó’ [52]kákauntî, hal.: amá, na sa lalaki tumutukoy,

at iná sa babae namán, amaín at ali, binatà at dalaga, bagongtao at binibini, at ibá pa.

G. ó p í uko o?

N. o ó’ k uku á , p h à’ h rá

kà k à r k á á , k u í á’ á

nauúnawàan agád kung nahihinggíl sa lalaki ó sa babae; hal.: Claro ó Clara, Domingo ó

Dominga, Pascual ó Pascuala.

G. ¿Paano ang paglalagáy sa bilang na dalawá ó marami (ó número plural

pangdiwà?

N. Sa dalawáng kaparaanán:

Una.—Kung pangdiwàng dalisay (ó simple p , h .: o,

h , h op, u k ák.

Ikalawá.—Ang isáng pangdiwàng mayhalò na nagbuhat sa mag u u p í

ugát, hal.: mag-iná, mag-amá, magbayáw, ay ginagawâng mag-íiná, mag-áamá, magbábayáw,

kung tumutukoy sa dalawá ó marami.

G. ¿Paano ang pagbábaling sa salitâng pangdiwà?

N. p p -akbáy na si at ang at ang kaníkanyáng sinásakláw. á ó

h à:

T


Pangtukoy Si Lucio. Pangtukoy Siná Lucio.

Pang-arì { Ni Lucio.

Pang-arì { Niná Lucio.

{ Kay Lucio. { Kiná ó kaná Lucio.

Panglayon { Kay Lucio.

Panglayon { Kiná ó kaná Lucio.

{ Ni Lucio. { Niná Lucio.

[53]


Pangtukoy Ang aklát. Pangtukoy k á .

Pang-arì k á .

Pang-arì k á .

{ Sa aklát. k á .

Panglayon { Sa aklát.

Panglayon k á .

k á . k á .

G. ¿Sa anó pa nabábahagi ang salitâng pangdiwà?

N. Sa tinátawag na dalisay (ó simple) at mayhalò (ó compuesto).[11] Tinátawag na dalisay ang

r á ó k á p í ó k ’

tinátawag na ugát, hal.: sanggól, bahay, kahoy, banál. Tinátawag na mayhalò

ó u á á ó (ó partícula) magíng sa una ó hu há k , h .:

k à , k uh , k o, p ó, pag-ibig, pag-asa, atbp.

G. o k p r á í

mayhalò?

N. p r á u u ó :

Una.— há h o ó u á k pá ka u pu á an ó

han - o p r , hal.: buhay, bayan, batà, gandá, buti, linis, atbp. ay nagigíng

kabuhayan, kabayanan, kabatàan, kagandahan, kabutihan, kalinisan.

[54]

Ikalawá.— ó u á k pá ka ay nagigíng mayhalò, na, ang

k hu u á’ áuu k ó k ó k k á , h .: o, u , , á ,

piling, sakáy, larô, tulong, atbp. ay nagigíng kasalo, kasunò, kasama, kasabáy, kapiling, kasakáy,

kalarô, katulon . p í ó’ á á k , k

ó k k á , ku u á k k pá p mag, h .:

k o, k u , k , k á , p. Ku á á k r h

p u u á p í u á , hal.: magkasalosalo, magkasamasama,

magkasabaysabáy, atbp.

Ikatló.— á r í p í h ku

k pá pa, hal.: sa dusa ay parusa, sa ó p ó, sa hiyás ay pahiyás, sa

utang ay pautang, sa mana ay pamana, atbp.

Ikaapat.— u í k - k

k pá mag í h k hu u á’ u u uko á, h .:

á, á, á , , p , ák, p. í - á, - á, á , -


, p , - ák. Ku u uko ó ó r p u u

p í , hal.: mag-áamá, mag-íiná, magbábayáw, magpípinsan, atbp.

Ikalimá.— á ó k pá pinaka ay

í h k hu u á’ hu h , [55]hal.: tao, hayop, walís,

tinapay, tubig, magulang, iná, amá, alilà, atbp. ay nagigíng pinakatao, pinakahayop, pinakawalís,

pinakatubig, pinakaanó, pinakaalilà, atbp.

Ikaanim.— u u uko k - k í

h k ’ k pá ó in at inulit ang kanyáng unang pan í ,

k hu u á’ h u ó h , hal.: amá, iná, anák, ali, kapatíd,

atbp. ay nagigíng ináamá, iníiná, ináanák, ináali, kinákapatíd.

Ikapitó.— u u uko u , u k ák, k k p ,

p. í h k ’ k pá ó in, k hu u á’

pagkakatulad ó pagkakáparis, hal.: balimbing, santól, gulay, sampaga, sampagita, kamatsilé,

karayom, sandók, tabò, ay nagigíng binalimbing, sinantól, ginulay, sinampaga, sinampagita,

kinamatsilé, kinarayom, sinandók, tinabò.

Ikawaló.— á í h ku k pá ó in

u pu á an, , ká u urá’ k pu á ó , hal.: k , , p , p.

í k , , p . Ku á k r h , ang in p

á pag, na sa madalìáng sabi ay nagigíng pinag k u pu á an, hal.:

pinagkayasan, pinagtabasan, pinagpilìan.

Ikasyám.— ó p u u p í uko p á á ó

mang bagay na ginamitan, nilagyán ó ginawâng gayón sang-ayon [56]sa ugát na tagláy, hal.: sa

pulót ay pinulután, sa gulay ay ginulayan, sa burdá ay binurdahán, sa guhit ay ginuhitan, sa pulá

ay pinulahán, atbp.

Ikasampuô.—Kung iangkáp ang anyông pang á’ á u á í p à, ,

k hu u á’ k k p ó . Dapat lamang alamín na itóng pang

á u o á k u á , ápupu á k h h r pí .

à: p h ko , p hu , p p , p - h , p rók, p , p h , p u ó ,

p h , panilò, atbp.

PANGDIWÀNG PANGWATAS (Ó VERBAL)

G. ¿Anó ang tinátawag na pangdiwàng pangwatas?

N. Yaóng p à uh ó p .

G. í í p à p ?

N. u u ó :

.— p à p á um p

anyông pag káp u á , hal.: , u , k , k ó, ó , k , r ,

u á , u ók, up , á , p. í p , p u , p k , p k ó, p ó ,

pagkain, pag-araw, pag-ulán, pagsuntók, pag-upô, pagsigáw.

.— r p à p binaybáy sa mag p

anyông pag káp u á u á ó á k u p í ó,

hal.: aral, salitâ, saing, lutò, sabi, wastô, masíd, habol, hanáy, buô, lakip, atbp. ay nagigíng pag-

áaral, pagsasalitâ, pagsasaing, [57]paglulutò, pagsasabi, pagwawastô, pagmamasid, paghahabol,

paghahanáy, pagbubuô, paglalakip.

.— p á mang r p à

p pang u u á k u á o, á

k á p k k o r , h .: hu , , u , pu ó , pu , ó, k óp, p á ,

p. í p huhu , p , p u u , pamumulot, pamumuti,

pangbabató, paniniklóp, pamimitás.

4.—Nagagawâ p r p à p á ma p

anyông pagká, na iniáangkáp din sa salitâng ugát, hal.: tuto, tulog, higâ, hulog, takot, gulat,

bagód, iníp, atbp. ay nagigíng pagkatuto, pagkahulog, pagkatakot, pagkagulat, pagkabagód,

pagkainíp.

PANGDIWÀNG MALIMIT (Ó FRECUENTATIVO)

G. ¿Anó ang tinátawag na pangdiwàng malimit?

N. ó á k á p ó - o ó k o

ugát.

G. o p r á p u u na itó?

N. á’ á k p r á :

Una.— u pu á an ó han - o u u u ó u á , h .: ó

uhá , h há á , k ó k uh , á , sa niyóg ay

niyugan, sa kawayan ay káwayanán, sa bahay ay bahayán, sa paligò ay paligùan, sa pusalì ay

pusalìán, atbp.

Ikalawá.— u pu á an ó han ang ugát, sakâ [58]ulitin ó dalawahín ang unang pantíg

nitó, hal.: sa kain ay kakanán, sa silíd ay sisidlán, sa upô ay úupán, sa higâ ay hihigán, atbp.

Ikatló.— k pá ka u pu á an ó han ang salitâng ugát, sakâ ulitin ang unang

pantíg nitó, hal.: sa tisod ay katitisuran, sa hulog ay kahuhulugan, sa dapâ ay kadadapâan, sa

untóg ay kauuntugán, atbp.

Ikaapat.— r p à á p k á

panahóng haharapín, hal.: paghuhukumán, pagbibitayán, pagbabarilán, pagpapatayán,

pagbibinyagán, pagbabaunán, atbp.

PANGDIWÀNG KARAMIHAN (Ó COLECTIVO)

G. ¿Anó ang tinátawag na pangdiwàng karamihan?

N. ó í á u u uko r , ó ó - o

á u á .

G. ¿Paano ang kanyáng pagbubuô?

N. k p r á u u ó :

Una.— á u á á p hó k pá mag

á k u , hal.: sa hapon ay maghapon, sa damág ay magdamág.

Ikalawá.—Kung iniangkáp ang sang na nagbuhat sa isá, á há ó k u

ó á u á , hal.: sang-oras, sang-araw, sanglinggó, sangbuwán, sangtaón,

sangpuô, sangdaán, sanglibo, sanglaksâ, sangyutà, atbp.

Ikatló.— u á u u poók ó ó k pá sang u pu á an

ó [59]han á r k r h ó k u , hal.: sangbahayán, sangbayanán,

sangdaigdigan, sangsinukuban, sangtinakpán, atbp.

Ikaapat.—Ku k pá sang p à h p ka at an ó

han á á áp k u , h .: k pu á , k uh ,

k , sangkalupàan, at ibá pa.

TALABABÂAN

[11] Ginawâ kong íisáng salitâ ang mayhalò á’ k o oh ’ á, upá

máitumbás natin sa salitâng compuesto k à.

IV KABANATA

Salitâng Pangturing (ó Adjetivo)

Gurò. ó ká u urá salitâng pangturing?

Nag-aaral. p ur á h ó p ká k pá á k p ó

idinaragdág sa pangdiwà upáng mabago ó mákilala ang kátuturán nitó.

G. p ur , ¿sa ilán nabábahagi?


N. á, r p à: dalisay at mayhalò. Dalisay

r á ó k á p í , h .: á , p , duwág, payapà, tahimik.

Mayhalò u á ó á u ó hu há ó (ó

partícula), hal.: mabuti, mataás, malakí, masamâ, magandá.

G. M r á kà p ur ?

N. ó u á h u h k r h , à

mayhalò ay siyáng lubhâng marami.

G. o p r á [60]salitâng ugát ó dalisay ay magíng salitâng

mayhalò?

N. k r í uko ó r á ma u há

ugát ó dalisay.

ár ó á á á u á ó í h

salitâng pangdiwà (ó sustantivo p ur (ó adjetivo).

Ugát ó dalisay Salitâng pangdiwà Salitâng pangturing

Buti Kabutihan Mabuti

Samâ Kasamâan Masamâ

Pulá Kapulahán Mapulá

Lakí Kalakihan Malakí

Habà Kahabàan Mahabà

Lakás Kalakasan Malakás

Bigát Kabigatan Mabigát

í p ur u á á p k káp r ó p k káp

k ’ k pá ka, h .: k p r , k u , k p r , k í , kahambíng, kamukhâ,

kawangkî, kapantay, at ibá pa.

í p ur u á u u p k k h ó k ó

k ’ k pá ka, hal.: kahatì, kaputol, kapiraso, kabiyák, kauntî, kapaták, karampót,

atbp.

í p ur p u á á ó k ’ k pá ka

at inu u u á ó u á p í ó, h .: k u u , k ko ko ,

k á á, k ák ák, k h p h p , k k ák o , k á á, k u ó u ó , k - ,

k , p. [61]p ur ó’ á r r h p naka

u u p í u á , hal.: nakagugulat, nakatatakot, nakagigitlá, atbp.

G. ¿Mayroón pa bagáng ibáng pangturing na nagbubuhat sa ibá?

N. Oo pò na nanggaling sa pangwatas at pinamagatáng pangturing na malimit. Náitó ang ibá’

á p r á k á p u u .

Una.— k pá ma u á u pu á in ó hin sang-ayon sa sinúsunód na

tuntunin, hal.: masintahin, maawàin, mahabagín, maibigín, mawilihín, masuwayin, masunurin,

mairugín, at ibá pa.

Ikalawá.—Angkapá ma u pu á in ó hin, k u u á k

u p í u á , hal.: matutulugín, matatawanín, magagalitín, malilimutín, masasaktín,

mapapalarín, malulugdín, matatakutín, atbp.

Ikatló.— u pu á in ó hin u á , h .: á , u à , u u u í ,

p h , h kà , k , u u , tiyanin, bukulin, atbp.

Ikapat.— í p ur p hó h h r pí p á

mag, hal.: magsasakâ, magpapandáy, magbabaká, magbababóy, magguguláy, magpapalayók,

magpapasán, magbubuhát, atbp.

Ikalimá.— í p ur p r p hó h h r pí p á

sa mang, h .: à, u up , h h , í , , mánunubós,

máninilâ, mánunulát, [62] á u u , á h á , á h , mánanalaysáy, mánanagalóg,

atbp.

Ikaanim.— k pá mapag u á , hal.: mapagbirô, mapaglarô, mapagmasíd,

mapagpuyát, mapagbulóng, mapaglibák, mapagbiyayâ, mapagdasál, atbp.

Ikapitó.— k pá á palá ang ugát, hal.: palakaín, palainóm, palausáp, palasumpâ,

palatakbó, palasulát, palabasá, palasayáw, palasuwáy, palasigáw, palalarô, palabihís, atbp.

Ikawaló.— k pá tagá u á . Dapat alamíng ang m u á á

sa mag ó mang p á pag ó pang, h .: o , á , u ó ,

k , p u , p , , p à, tagapaglabá, atbp.

G. ó k há r p à p ur ?

N. M kí p p k ká á á ó, p k ’ p ur k ’

á u o á p à upá á á u k hu u á ó

k ’ u u á k pá (ó oración); samantalàng ang p à k

u o , uk k á r ’ á r k roó á u ká u urá . Halimbawà:

malinaw na tubig, magandáng buwán, mainit na araw. Sa halimbawàng itó ang tubig, ang buwán

at ang araw p à á á k hu u á k pá , k h ’

í à’ á u à o ; samantalàng ang malinaw, magandá at

[63]mainit p ur á u o ó u u ur ká u urá

pangdiwàng kasakasama ni á, ku í k u o h u à

o , p k ’ h ku ó , ku ó á ó ku ó

ang mainit.

G. ¿Maáarì bagá kung minsang malagáy siyáng mag-isá sa kaisipán?

N. Maáarì pò, kailan ma’ p à á á ká u urá h

k á , u ’ p á k , h .: ’ p ruru h , ang

k á’ hu á p p á . masasamâ ay nakatagò ang salitâng tao at sa ikalimá ang salitâng

utos.

G. M á r k p ur - á p á

paraán?

N. o p , á r , k ’ á k á u p -akbáy ang ká u urá’ k u á

á p à, hal.: ang masamâ ay dapat itapon, ibig sabihin nitó sa makatuwíd

ang kasamâan; ang mabuti ay dapat úliranin, sa makatuwíd tinutukoy ang kabutihan.

UKOL SA BILANG NA DALAWÁ Ó MARAMI

G. o p á á ó r p ur ?

N. Ku ó u á p u u h á á

ó , h .: p o, tamád na lalaki, kung sa [64]í á, ku á ó

r ’ p o, á k .

Ku h nagbuhat sa ma u u p í u á , h .:

kí k á , h à u p , á ku í á, í kí

k á , h h à u p , á ku á ó marami.[12] u ’

ku p à á áuu á k p ur p á ó’

k u á p à u u p í u á , h .: u p

h h à, á.

G. Ku á k pá k k p ur , ¿paano ang dapat

gawín?

N. k áuu á’ p à k p ur , doón dapat iuná ang

ó p ur p á à’ á ku u u

p í à’ u á , h .: kpá’ kí, madadakilà, magigitíng

r r á . Ku áuu á á’ á p ur k p à p

iuná roón ang at ang [65] k há á’ p u u p í u á ,

h .: uko o, manglulupig, manggagagá at mamámatay sa

k pu à o. p í hu í p r á ó’ h u h p r u .

(Ó COMPARATIVO)

G. ¿Anó ang salitâng pangtulad?


N. p u , ó p p k k á á p à ku p p r ó

h h u k pu à p à. kà T o ó p u á ur :

á’ á p k k u k á’ p k k h í .

G. í í p u kà?

N. Marami pòng lubhâ, at náritó ang kanyáng pagkakábukódbukód: sa pagkakatulad: ga ó

gangga, para ó gaya, magkapara ó magkatulad, sing ó kasing, at magkasíng; sa pagkakahigít:

lalò at pa.

G. ¿Kailán ginágamit ang ga ó gangga?

N. Ang ga á k ’ uk kí, á , í , á ó ó á

ku h h u á, h .: ó r ’ u ó kí, ó á

k á pu , k á u . Ang gangga k k r ga at íisá silá sa

p , á’ á ká á á’ ku u u uko á ó

r , h .: ó á u u

u h á o á k à.

[66]

G. ¿Kailán dapat gamitin ang para ó gaya?

N. Ginágamit ang para ó gaya k ’ p p p r á k pu à

á . Ang bagay na ipaparis ay dapat ilagáy sa pangtukoy at ang pagpaparisan ay sa

pang-arì at ang para ó gaya ay dapat mahulí sa pangturing, hal.: Si Pel ’ á p r

M kó’ u á á o’ í p r u í .

Dapat alamíng ang paris at tulad k k r para ó gaya.

Dapat ding matantô na, kung may ka sa unahán, na sa madalìáng í k p r ,

k , k p r , k u , á p k -ur r ó k í , k h í ,

k k , k ukh , k h à, k h u , á k u

para ó gaya lalòng lalò na kung hindî lubhâng m h à á k pá , h .: u o’

k u pu à’ k p r r . káp ku p k k ó

k ’ á u walâ, h .: o o k h u k ru u ; si

M rí ’ k h à kahinhinán.

G. ¿Kailán ginágamit ang magkapara ó magkatulad?

N. Ang magkapara ó magkatulad á p ó á’ k p r ,

k u , k p r , p. k pá mag. á ó

pinagpaparis á , , p p p r p á p uko

p ur hu í, h .: r M rí ’ k p r á o M

k u u o .

[67]

G. ¿Kailán ginágamit ang sing ó kasing?

N. Ginágamit ang sing ó kasing k ’ p p p r á k p à

á , k á p uko p ó p p r

p - r á ó p p p r , h .: ák u o’ kí ko,

M o’ k á K r o . Ku u u uko á ó r ’ k u

u p í u á p ur , h .: ák u o’ kí ko, á o’

k í kí o .

G. ¿Kailán namán ginágamit ang magkasíng?

N. Ginágamit ang magkasíng k ’ p p p r p uko á

á k h u ó k k p á , hal.: si Pedro at si Huan ay

k u o , ák o’ ák ko k u . Ku u í

á ó r à’ á p p p r k u k á

p í magkasíng, k ’ í magkakasíng, h .: ák ko

k k u k o’ k ko’ k k u u .

G. o í ku u uko á ó k h h í ?

N. Sa tatlóng kaparaanáng sumúsunód:

1.—Ilagáy sa pangtukoy (ó nominativo) ang nakahihigít at sa panglayon (ó acusativo) ang

náhihigtá , h .: o ru o k ro á o’ á pu à.

.— ó r o p u h [68] lalò ang salitâng pangturing, hal.: Si

u o’ á k u á’ ráp .

3.—Ang gayón ding ayos á pa hu í p ur , hal.: si Yoyong ay maputî pa

kay Husé; ang araw ay magandá pa sa buwán.

(Ó SUPERLATIVO)

G. ¿Anó ang salitâng pangtaás?

N. p á á p p k p ur kanyáng kataasán, hal.: Si

ro’ u u , u o’ u h ru o .

G. o p á salitâng pangtaás?

N. á’ á k p r á :

Una.—Ilagáy sa una ó hulí ang lubhâ p ur , h .: r o’ u h uti,

ó k : r o’ u u h .

Ikalawá.—Ilagáy ang totoó u ó hu há p ur , h .: r o’ o oó

u , ó k : r o’ u o oó. M á r r ó hí í o oó o oó,

h .: r o’ o oóng totoóng mabuti.

Ikatló.— á u ó hu há p ur dî sapalâ, h .: r o’

p u , ó k : r o’ u p .

Ikaapat.— á u ó hu há p ur dî hamak, hal.: r o’

h k u , ó k : r o’ u h k.

Ikalimá.— ó hí p ur p k p p p -

anib [69](ó ligazón áuuko , h .: r o’ u u p -áaral ay mahirap

na mahirap.

Ikaanim.— ó hí p ur p u h ka at an ó han

hu há , h .: r o’ ká u u h p ’ k h á

bulaklák.

Ikapitó.— u á ó k pá u nápaka, h .: r o’

áp k u p ’ áp k á.

Ikawaló.— p á p á , , u u

u á , h .: , , k k .

(Ó AUMENTATIVO)

G. ¿Anó ang salitâng panglakí?

N. p kí, ó p p r á k hu u á u á .

G. o p u u ó kà?

N. Sa dalawáng kaparaanán lamang:

— á u u á malakí, hal.: malakíng tao, malakíng hayop, malakíng

lalaki, malakíng babae, malakíng bahay, malakíng pusà, malakíng susô, atbp.

— u pu á an ó han ang iláng salitâng ugát, hal.: sa ulo ay uluhán, sa matá ay m há ,

ó u á , í á , u u á , p. p í

ó’ á r r h p malakí, hal.: malakíng ulo, malakíng matá,

malakíng ilóng, atbp.

[70]

(Ó DIMINUTIVO)

G. ¿Anó ang salitâng pangliít?

N. p í , ó p pá ó p páku k hu u á á

ugát.

G. ¿Paano ang paraáng ginagawâ sa ganitóng pagbabawas?


.— p à u u ó u á p í u á

k u u pu á an ó han, hal.: sa harì ay harìharìan; sa dios ay diusdiusan; sa tao ay

taútauhan; sa ibon ay ibunibunan; sa matandâ ay matamatandâan; sa bulaklák ay bulabulaklakan;

atbp.

.— p à h p ka at an ó han í p í

k ’ á u may, hal.: may kalakasan, may kabutihan, may kahinàan, may

kasamâan, may kapulahán, atbp.

.— p ur h p ma í p í k ’

inúulit ang salitâng ugát, hal.: maasímasím, malakáslakás, mabutibuti, matamístamís,

masamâsamâ, mapulápulá, atbp.

.— p (ó verbo á á’ á ó partícula í

p í k ’ u u á , hal.: tumatakbótakbó, nagtutulógtulog,

nahihigâhigâ, binabasabasa, inilalakadlakad, pinagsalisalitâ, atbp.

.— í p í kauntî, muntî, maliít, u á á’ á, hal.:

kauntîng tubig, muntîng bahay, maliít na manggá, atbp.

[71]

G. ¿Anó pang bahagi mayroón ang salitâng pangturing?

N. ó: Bilang na pangbatay (ó número cardinal), bilang na panghanáy (ó número

ordinal), bilang na pang-ulit (ó número adverbial) at bilang na pangbahagi (ó número

distributivo).

G. ¿Anó ang bilang na pangbatay (ó número cardinal)?

N. p , ó u u uko k r , hal.: isá, dalawá,

sampuô. Kung ibig humigí o’ k á u labíng, ku k ó’

í : í á, í á, í á . Ku p r hu í o ó k ’

u uko á á p á hu í puô, ku k o’ í :

dalawá pu , ó pu , á pu , á’ á p p r á ku u uko

lalòng mataás na bilang.

G. ¿Anó ang bilang na panghanáy (ó número ordinal)?

N. Yaóng ginágamit sa pagbilang na sunódsunód, hal.: una, ikalawá, ikatló, ikasangpuô.

G. ¿ o p á ó?

N. M p : uk á ika p ,

u á ó.

G. ¿Anó ang bilang na pang-ulit (ó número adverbial)?

N. Yaóng ginágamit sa pagbilang nang kung mákailang ginawâ ó ginanáp ang isáng bagay, hal.:

[72]minsan, makalawá, makatló, makalimá, makasangpuô.

G. o á p á ó ?

N. r á maka p , liban lamang ang una na dî kai

dagdagán.

G. ¿Anó namán ang bilang na pangbahagi (ó número distributivo)?

N. Yaóng ginágamit sa pagbilang na pahatìhatì ó paulitulit, hal.: isáisá, tig-isá, isá.

G. o p á ó?

N. p r á u u ó :

Una.— ó hí p ku ’ u u ku

’ á p í , h .: á á, á á, p pu .

Ikalawá.— á u tig p ku ’ á

an u k u á , at mulâ sa limá ay inúulit ang unang pantíg; hal.: tig-isá,

tigalawá, tigatló, tiglilimá, tigpipitó, tigsasangpuô.

Ikatló.— ó hí u p í p , hal.: íisá, dádalawá,

sasangpuô.

TALABABÂAN

[12] á k à ko u pák ó u u p á á ó r

p ur uh ma. M r áp p ko u ,

p u u h p ukó p -u u á k u p í

u á , h à, : , . Sa ganáng


kur ko, ó’ h u pák p k ’ h á á r

dalawá ó marami.

V KABANATA

Salitâng Pangtayô (ó Pronombre)

Gurò. ó k hu u á salitâng pangtayô?

Nag-aaral. p á p ká ó h k pá (ó oración) na siyáng inilálagáy

ó inihahalili sa pangdiwà (ó sustantivo) upáng maiwasan ang malimit nitóng pag-úulitulit.

[73]

G. M r p ó p á h à?

N. o p í o ku h a halimbawà: Si Lucio’ p roó

pulong at sa pulong si Lucio’ u p . u ’ u à há ku h

ó: u o’ p roó pu o o á u p . Ang pangtayông dito ay

siyáng humalili sa pulong, at siyá kay Lucio.

G. á h k á p ?

N. Limá ang kanyáng sinásakláw: o (ó pronombre personal), pangtayô

sa pagtuturò (ó pronombre demostrativo), pangtayô sa pag-áarì (ó pronombre posesivo),

pangtayô sa pagtatanóng (ó pronombre interrogativo), at pangtayô sa pagbabalak (ó pronombre

indeterminado).

(Ó PERSONAL)

G. ¿Anó ang o?

N. ó á á ó h h p à u u uko p o, ku

’ p h op ó .

G. á p ó?

N. Tatló: akó, ikáw, siyá, na pinamámagatáng una, ikalawá at ikatlóng katawán (ó persona).

G. ¿Saánsaán ginágamit ang tatlóng katawáng itó?

N. Ang akó ay siyáng inilá á ó h h áo u u p; ang ikáw

á h h áo k k u p; at siyá á h h o ó

bagay na pinag-úusapan.

[74]

G. ¿Paano ang pagbábaling (ó declinación p o?

N. p r á u u ó :

M T T .

Unang katawán.


Pangtukoy Akó. Pangtukoy { Tayo ó kamí.

{ Kitá ó katá.

Pang-arì

{ Akin.

Pang-arì

{ Atin ó natin.

{ Amin ó namin.

{ Ko. { Kanitá ó nitá.

{ Natá ó ta.

Panglayon Sa akin. Panglayon { Sa atin, sa amin.

{ Sa kanitá, sa natá.

G. ¿Kailan ginágamit ang na sa lagáy na pangtukoy?

N. p uko p ur á’ á ká á : akó sa

íisá, at tayo, ó kamí at kitá ó katá sa dalawá ó marami.

Unang urì.—Ginágamit ang akó k ’ h h áo u u p, hal.:

Akó ay mahirap, h ó’ h r p áo , ku áo ó

h à’ á ro, ó’ k u á Si Pedro ay mahirap.

Ikalawá.—Ginágamit ang tayo ku u u uko á ó r , k ’ áo

u u p áo k k u p á k á k p à [75]at ibá pa, hal.: o

pilipino ay marurunong, h h à ó ru o , saklá

k á k u p p í á k .

Ikatló.—Ginágamit namán ang kamí á r ó r , k ’ áo

ay hindî sinásakláw ang kanyáng kausap kundî ang ibáng kababayan ó kasamahán niyá, hal.:

o ay marurunong, h ó’ ru o u u p k á

k á k h ó k k , u ’ k u p h á k á .

Ikaapat.—Ginágamit ang kitá ó katá k ’ u u uko á h á r

humigít dito, á á ur ’ u u p k k u p; hal.: kitá ay

marunong, ó katá ay marunong, k u á h kitá ó katáng dalawá ay

marunong.

G. ¿Kailán ginágamit namán ang na sa pang-arì?

N. Dapat munang matantô na ang pang- r á ur , ku ’ k k á á:

Akin ó ko kung sa íisá at atin ó natin, amin ó namin, kanitá ó nitá at natá ó ta kung sa dalawá ó

marami.

Unang urì.— í á’ á akin k ’ ó’ áuu á p à ó p ,

ko k ’ áhuhu í ó; hal.: Ang aking bahay ay marikít, ó ang bahay ko ay marikít.

Ikalawá.— á ó r ’ á atin ó natin k ’ ’

sinásakláw ang kanyáng kausap at ibá pa. Dapat gamitin ang atin kailan ’ áuu á ó

pangdiwà ó pangwatas, [76]at natin k ’ áhuhu í, h .: ’ u h

á, ó ’ u h á.

Ikatló.— á ó r ’ á amin ó namin k ’

u u p hindî sinásakláw ang kinakausap kundî ang ibáng kasamahán ó kapanalig niyá.

Dapat gamitin ang amin k ’ áuu á p à ó p , namin k ’

náhuhulí, hal.: Ang aming lupà ay malawak, ó ang lupà namin ay malawak.

Ikaapat.—Ang kanitá ó nitá á á á á r hu í ,

k ’ u u uko ó u k á á -úusap. Ginágamit ang kanitá

ku u p à ó p nitá kung na sa hulí nitó, hal.: Ang kanitáng bahay

ay muntî, ó ang bahay nitá ay muntî.

Ikalimá.—Ang natá ó ta á á á kák u kanitá

ó natá. k há ó’ h á r u hu há p à ó

pangwatas na dî gaya nitó, kundî sa hulíng hulí lamang, hal.: Ang bahay natá ay muntî, ó ang

bahay ta ay muntî.


N. p u p o p ur ku ’ á’

ibáng kahulugán: sa akin kung sa íisá, at sa atin, sa amin at sa kanitá kung sa dalawá ó marami.

Unang urì.—Ginágamit ang sa akin k ’ u u uko í á, h .: ó k á k .

[77]

Ikalawá.—Ginágamit ang sa atin k ’ u u uko á -úusap at sa ibá pa

kung mayroón, hal.: Itóng aklát ay sa atin.

Ikatló.—Ginágamit ang sa amin k ’ u u uko u u p á p

k há ó, u ’ h á k á k k u p, hal.: Itóng aklát ay sa amin.

Ikaapat.—Ginágamit ang sa kanitá k ’ u nggít sa dalawáng

nagpapanayám, hal.: Itóng aklát ay sa kanitá.

G. o á p á k á k á ?

N. r p r á u u ó :

IKALAWÁNG KATAWÁN.


Pangtukoy { Ikáw.

Pangtukoy Kayó. { Ka.

Pang-arì { Iyó.

Pang-arì { Inyó.

{ Mo. { Ninyó.

Panglayon Sa iyó. Panglayon Sa inyó.

G. ¿Kailan ginágamit ang na sa lagáy na pangtukoy?

N. Ginágamit ang ikáw ó ka sa íisá at kayó sa dalawá ó marami k ’ h h

áo k k u p. Ikáw k ’ áuu á p à ó p , ka k ’

náhuhulí, hal.: Ikáw ay isáng tao, ó isáng tao ka. Ang kayó k ’ u u uko á ó

r , á u ó hu í p à ó p , h .: K ó’ p , ó

salapî kayó.

G. ¿Kailán ginágamit ang na sa pang-arì?

[78]

N. Ginágamit ang iyó ó mo sa íisá at inyó ó ninyó sa dalawá ó marami. Iyó k ’ u

p à ó p , at mo kung sa hulí, hal.: Ang iyóng mukhâ, ó ang mukhâ mo. Inyó

kung náuuná sa pangdiwà ó pangwatas, at ninyó ku áhuhu í, h .: ó h , ó

h ó.


N. Ginágamit ang sa iyó sa bilang na íisá at sa inyó sa bilang na dalawá ó marami, mapauná ó

mapahulí man sa pangdiwà ó pangwatas, hal.: ang aklát na itó ay sa iyó; ang aklát na itó ay sa

inyó.

G. o p á k ó k á ?

N. u u ó :

IKATLÓNG KATAWÁN.


Pangtukoy Siyá. Pangtukoy Silá.

Pang-arì { Kaniyá.

Pang-arì { Kanilá.

{ Niyá. { Nilá.

Panglayon Sa kaniyá. Panglayon Sa kanilá.

G. ¿Kailan ginágamit ang na sa pangtukoy?

N. Ginágamit ang siyá sa íisá at silá á ó r k ’ á h h

o ó p -úusapan, hal.: Siyá ay marunong; silá ay mangmáng.

G. ¿Kailan ginágamit ang na sa pang-arì?

N. Ginágamit ang kaniyá ó niyá sa íisá at kanilá ó nilá sa dalawá ó marami. Kaniyá ku

u p à ó p , at niyá kung na sa hulí, hal.: Ang kaniyáng kapatíd, ó ang kapatíd

niyá. Ang kanilá kung náuuná sa pangdiwà ó pangwatas, at nilá kung náhuhulí, hal.: Ang

kaniláng tániman, ó ang tániman nilá.

G. ¿Kailán ginágamit ang na sa panglayon?

[79]

N. Ginágamit ang sa kaniyá sa íisá at sa kanilá sa dalawá ó marami, hal.: Iyáng panulat ay sa

kaniyá; itóng sinamay ay sa kanilá.

PANGTAYÔ SA PAGTUTURÒ (Ó DEMOSTRATIVO)

G. ¿Anó ang pangtayô sa pagtuturò?

N. ó á p u ur p o ó .

G. M á k á p ó?

N. Tatló: itó ó yarí, iyán at yaón.

G. o p à’ á?

N. Ginágamit ang itó ó yarí ku á p o ó u ur p

u u p k k k í . Iyán ku u ur p k k í k

u u p. At yaón kung ang bagay na itinuturò ó pinag- u p ’ á -

úusap.

G. o p á p ô sa pagtuturò?


M T T T .

Itó ó Yarí.

Bilang na íisá. Bilang na dalawá ó marami.

Pangtukoy Itó ó yarí Pangtukoy ó ó rí

Itó ó Yarí.


Pang-arì { Dito sa ó dini sa

Pang-arì o ó

{ Nitó ó nirí ó ó rí

Panglayon { Nitó ó nirí

Panglayon ó ó rí

{ Dito sa ó dini sa o ó

[80]

Iyán.


Pangtukoy Iyán Pangtukoy á

Pang-arì { Diyán sa

Pang-arì á

{ Niyán á

Panglayon { Niyán

Panglayon á

{ Diyán sa á

Yaón.


Pangtukoy Yaón Pangtukoy ó

Pang-arì { Doón sa

Pang-arì oó

{ Niyaón ó noón ó ó oó

Panglayon { Niyaón ó noón

Panglayon ó ó oó

{ Doón sa oó

G. o p p p u ur ?

N. á u u ó k p r á :

Una.—Ginágamit ang itó ó yarí sa íisá at ó yaríng á ó r k

’ p uko u ur p k k k í , h .:

ó k pu , ó rí k pu ó á ko, ó rí matá ko.

Ikalawá.—Ginágamit ang iyán sa íisá at iyáng m á ó r k ’

p uko u ur p k k í k u u p, h .: á

í o á bisig mo.

[81]

Ikatló.—Ginágamit ang yaón sa íisá at á ó r k ’

p uko u ur á - u p, h .: ó pu

ó u k ák á.

á p - r p o á k u h o

u á p .

G. ¿Paano ang dapat gawín kung ang pagtuturò sa isáng bagay ay tinitiyák ó tinutukoy na

mabuti?

N. Kung ang anó mang pangtayô (ó pronombre u há p à u

p p uko hu há ó, k h ’ u p ay na sa lagáy na

pang-arì ó panglayon, hal.: itóng batàng itó; dukhâ ang amá niyáng batàng iyán.

G. M á p r á upá hu á hí p k h ’ á

tinitiyák na mabuti?

N. M roó p , ó’ p á p - k á p à hu í ó’

áuuko p p í , h .: à ó kó , u á h :

ó à ó kó h r p uh ó , sa lugál na sabihing:

mahirap ang buhay niyaóng matandâng yaón.

PANGTAYÔ SA PAG-ÁARÌ (Ó POSESIVO)

G. ¿Anó ang pangtayô sa pag-áarì?

N. ó á p - kí ó p - r ó , hal.: Ang aking bahay,

ang iyóng lupà, ang kaniyáng manók.

[82]

G. í í p pag-áarì?

N. há p -arì (ó genitivo p o (ó pronombre personal).

G. ¿Paano ang ginagawâng pagbábaling?

N. p p - k á p .

M T -ÁARÌ.

Akin.


Pangtukoy Ang akin ó ko Pangtukoy k ó ko

Pang-arì k ó ko

Pang-arì k ó ko

{ Sa akin ó ko k ó ko

Panglayon { Sa akin ó ko

Panglayon k ó ko

k ó ko k ó ko

Iyó.


Pangtukoy Ang iyó ó mo Pangtukoy ó ó o

Pang-arì ó ó o

Pang-arì ó ó o

{ Sa iyó ó mo ó ó o

Panglayon { Sa iyó ó mo

Panglayon ó ó o

ó ó o ó ó o

[83]

Kaniyá.


Pangtukoy Ang kaniyá ó niyá Pangtukoy k á ó á

Pang-arì k á ó á

Pang-arì k á ó á

{ Sa kaniyá ó niyá k á ó á

Panglayon { Sa kaniyá ó niyá

Panglayon k á ó á

k á ó á k á ó á

Ang atin ó natin, ang inyó ó ninyó at kanilá ó nilá k p r áu á.

PANGTAYÔ SA PAGTATANÓNG (Ó INTERROGATIVO)

G. ¿Anó ang pangtayô sa pagtatanóng?

N. h h o ó p ó .

G. ¿Sa ilán nábubuô?

N. Sa tatló: sino, anó at alín.

G. ¿Pano ang pagbábaling sa tatlóng itó?

N. Gaya nitóng sumúsunód:

SINO


Pangtukoy Sino Pangtukoy o o ó o

Pang-arì { Kanino

Pang-arì K ík o ó k o { Nino

Panglayon Sa kanino Panglayon k ík o ó k o

[84]

ANÓ


Pangtukoy Anó Pangtukoy ó ó ó ó

Pang-arì { Sa anó

Pang-arì ó ó ó ó

ó ó ó ó ó

Panglayon { Sa anó

Panglayon ó ó ó ó

ó ó ó ó ó

ALÍN


Pangtukoy Alín Pangtukoy í í ó í

Pang-arì { Sa alín

Pang-arì í í ó í

í í í ó í

Panglayon { Sa alín

Panglayon í í ó í

í í í ó í

G. o p sino, anó at alín?

N. Ginágamit ang sino k ’ p ó u u uko o ó p o, hal.:

¿Sino ang hinahanap mo?—Si Pedro; ¿Sino ang tinátawag niyá?—Si Huan.

Ginágamit ang anó k ’ u u uko p ó , hal.: ¿anó ang

ibig mong makain?—Ang tinapay; ¿anó ang hawak niyá?—Ang aklát.

[85]

Ginágamit namán ang alín k ’ p ó u í p o

ó , hal.: ¿alín ang magandá kay Petra at kay María?—Si María; ¿alín ang

minamasdán mo?—ang dagat.

G. ¿Paano ang paggamit sa kanino at nino?

N. Ginágamit ang kanino k ’ í ku o ó í k uku á

bagay, hal.: ¿Kaninong aklát itó?—Kay Lucio; ¿kanino itóng kanin?—Sa pusà.

Ginágamit namán ang nino k ’ h san ang sagót sa pagtatanóng, hal.:

¿kaninong bahay yaón?—Kay Menang.—¿Nino?

PANGTAYÔ SA PAGBABALAK (Ó INDETERMINADO)

G. ¿Anó ang pangtayô sa pagbabalak?

N. ó u u uko p o ó á ák.

G. í í p itó?

N. k r ’ ó u u ó : Anó man, bahagyâ ó kauntî, balàng, sino

man, ilán, isá, ibá, ibá pa at walâ. Halimbawà: Walâ akóng mamalas na anó man; bahagyâ nang

umulán kahapon; balàng araw; walâ siyáng makitang sino man; may naparitong iláng tao; may

ibáng táong dumating; at ibá pa.

G. M roó kà (ó partícula á p ?

N. Mayroón p , p u o ó: Ba ó bagá at kayâ.

[86]

G. ¿Anó ang kabutihang nátatamó sa ganitóng pagsasama?

N. k u h ó’ p p á á ká p ó .

G. ¿Saánsaán ginágamit ang ba ó bagá at kayâ?

N. ó’ p ó , ku ’ k h ’ h

ó. p á’ á á hu há p , hal.: ¿Anó ba ang

h k o? ó k ’ ó bagá ang hawak mo? ¿Sino kayâ ang táong itó?

VI KABANATA

Salitâng Pangwatas (ó Verbo)

Gurò. ó ká u urá salitâng pangwatas?

Nag-aaral. p á h ó p ká k pá á á à

á kà, , á ó h á, gawâ, ayos ó lagáy p p h

panahón (ó tiempo), bilang (ó número) at katawán (ó persona).

G. k p á à á kà?

N. p k ’ p á á uh ó ká u urá k pá ,

hal.: Si Pedro ay susulat, ang sanggól ay umíiyák, ang pusà ay kakain. p

h à ó’ susulat, umíiyák at kakain.

G. ¿Sa anó nabábahagi ang salitâng pangwatas?

N. p á h u u ó : [87]pangdaán (ó transitivo), pangtatág (ó

intransitivo), pangpalít (ó recíproco), pangtagò (ó impersonal), pangbalak (ó activo) at

pangtiyák (ó pasivo).

G. ¿Anó ang tinátawag na pangwatas na pangdaán?

N. p , , k á ó k hu u á’ u r á ó á r u á

o ó á o ó p u o (complemento k pá , hal.: UMIBIG sa Dios,

BUMASA , HUMUKAY .

G. ¿Anó ang pangwatas na pangtatág?

N. p , , k á ó ká u urá’ h u r á ó u pá á

o ó , hal.: matulog, mamatáy, mahigâ.

G. ¿Anó ang tinátawag na pangwatas na pangpalít?

N. p á k o ó á á ó p p p

dalawá ó maraming tao, hal.: si Lucio at si Pedro ay NAGSUSULATAN; siná Mameng ay NAG-

AAWITAN; ’ NAGKUKUTUSAN.

G. ¿Anó ang pangwatas na pangtagò?

N. p h á p u o (ó sujeto p -í p k

itagòng anó man, hal.: umulán, umaraw, bumagyó, kumulóg, kumidlát, gumabí, humápon,

umumaga, á p ó. p í p ó’

p á (ó infinitivo) at sa ikatlóng katawán (ó persona í á

há p hó .

G. ¿Anó ang pangwatas na pangbalak?

N. Ang pangwatas na tumutukoy ó nagbabadyá [88] ó p ó h

tiyák, hal.: sumulat, magsaing, , mahigâ.

G. ¿Anó ang pangwatas na pangtiyák?

N. p u í ó á ó p ó ák, hal.:

basahin, iluto, sulatan.

G. o p u u p ?

N. kà’ u u ó u á (ó raíz (ó partícula á’

ibáng hugis.

G. ¿Anó ang tinátawag na ugát?

N. Tinátawag na ugát ó k ’ h ó , basa,

sulat, lakad, takbó, kain, tulog, larô, upô, higâ, bahín, atbp.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyô?

N. Tinátawag namáng anyô á k ó p í k r h ’ ká u urá á

ku k á r , á á káp, ó u u pó

u á upá ó’ k roó á’ á o k hu u á kà.

G. ó p h ?

N. Upáng maiwasan ang p k ká hók hók, p h ó

kátawagán: Anyông pang-angkáp, , at anyông pangsugpóng.

G. ó ká u urá p -angkáp?

N. ó á á ó á káp u u á upáng magíng pangwatas, hal.:

UMibig, MAGsaing, MANGbugbóg, MAligò.

G. ó á p ?

N. ó á á ó [89] u á k u p í

salitâng ugát upáng magíng pangwatas, hal.: tUMakbó, gUMibik, sUMugat.

G. ó k hu u á á p u pó ?

N. Ang anyông inilálagáy sa hulihán ó idinurugtóng sa salitâng ugát upáng magíng pangwatas,

hal.: ibigIN, pulutIN, tugtugAN, AN.

G. ¿Lahát ó anó mang ugát sa ating wikà ay nagagawâ bagáng pangwatas?

N. o p , k h ’ u á ó’ í p à (ó sustantivo) at salitâng

pangturing (ó adjetivo , p á’ á á káp,

isinusugpóng.

G. M r á yông ginágamit sa ating wikà?

N. u h r p , ó u h kí u u o

sa ating salitâ at siyáng bumubuô nitó magíng sa tinátawag na pangdiwà, sa pangturing, sa

p á’ á p ká ó h k pá .

G. í h h á ?

N. p k p u o h ó’ á : anyông pangbalak (ó partícula

indeterminada) at anyông pangtiyák (ó partícula determinada).

G. ó ká u urá p k?

N. ku káp, ó u pó u á í p

pangbalak [90] u u uko ó á ó ó p h ák, hal.:

bUM , at ó’ k h ’ ó k á MAG ó’

k h ’ ó ók MANG ó’ k h ’ ó p k .

G. ó ká u urá p ák?

N. ku káp, ó u pó u á í p

p ák á ó ák ó p á k u

anyông pangbalak. Halimbawà: basaHIN mo itóng aklát ó’ u uko k á

babasahin; lutùIN mo iyáng manók, at sa ó’ ák ók u u huliHIN mo

yaóng palakâ, ó’ r p k huhu h .

G. p k p ák, ¿sa anó dapat hatìin?

N. Magíng ang pangbalak at magíng ang pangtiyák ay dapat bahagiin sa dalawá: o at

pangtulong. Tinátawag na o h á , , á

p p á p . Tinátawag namáng pangtulong ku

p k u ur h k , u ’ h á r p k ’ ukó á

u u u o p u o á p p p r kí .

G. í í p u o p u o p k?

N. p u o p k á p u u u á á pat: ang um, ang

mag, ang mang at ang ma. ó ó í [91]p k ’

káp, ó u pó u á , h à utang ay UMutang, larô

ay MAGlarô, hulà ay MANGhulà, tulog ay MAtulog. p u o u h

r h o’ u h h r p há pá . Sakâ na itó mapapag-aralan

kung sumapit na sa kanyáng kabanatang kinaúukulan.

G. í í á p u o p u o p ák?

N. p u o p ák á p á á á ó: ang in,

ang i at ang an. Ku ó káp ó u pó u á í

p á á p uko ó p r ó ó ; hal.: sa

sulat ay sulatIN, sa subò ay Isubò, sa hulà ay hulàAN. p u o

k káp k r h p u o p k ku ’ hu h í o,

k ’ h p há k ó kundî sa kanyáng kinaúukulan.

G. á , í p u o á k á p k

pangtiyák?

N. á ó k á á’ á á p k p u o: anyông pangbalak: um, mag, mang at

ma; at anyông pangtiyák: in, i at an.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông um?

N. Tinátawag na anyông um, p k ó k á k pá um ang

salitâng ugát. Ang um p ku u á p pá u p (ó

consonante , bUMasa, lUMakad, tUMakbó; at pang-angkáp kung nagpapásimulâ

[92] á (ó vocal , p r UMulán, UMakay, UMutang.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông mag?

N. Tinátawag na anyông mag p , , á k pá mag u á , p r

MAGsaing, MAG-alay, MAGlarô.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông mang?

N. Tinátawag na anyông mang p u á á k pá mang,

p r MANGbihag, ahoy, usá.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông ma?

N. Tinátawag na anyông ma p , , k á k pá ma u á ,

MAhulog, MAgulat, MAhigâ.

G. ¿Anó namán ang tinátawag na anyông in?

N. Tinátawag na anyông in p k u u pu á in u á , p r

buhatIN, tapusIN, ulitIN.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông i?

N. Tinátawag na anyông i ang pangwatas na may pang-angkáp na i u á , p r

Isulat, Isumbóng, Ilakad.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông an?

N. Tinátawag na anyông an ang pangwatas, na, ang salitâng ugát ay u u pu á an,

AN, AN, tuksuhAN.

[93]

VII KABANATA

Ukol sa pagbabaybáy (ó conjugación)

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na pagbabaybáy (ó conjugación)?

Nag-aaral. T á p á p k k u ó u ó r

pagkakabagobago sa pangwatas.

G. ¿Sa anó nabábahagi itóng pagbabaybáy?

N. á h p á p u u p k ká á á p : Ayos (ó

modo), panahón (ó tiempo), bilang (ó número) at katawán (ó persona).

G. ó o (ó modos del verbo)?

N. T á o p , ó k r hu á’ á

p á ó p á p .

G. á o á kà?

N. p , k u k stilà: Pangbadyá (ó infinitivo), panghiwatig (ó indicativo), pang-utos

(ó imperativo) at pangsukob (ó subjuntivo).

G. ó p h h ayos pangbadyá?

N. p á kák k o oó p à (ó sustantivo) na may

hugis p á p á’ á o , hal.: Sumulat, magtago,

manglibák, mahinog. p í o ó h á r á

p hó , k á (ó persona).

[94]

G. ó á ayos panghiwatig?

N. p h p p h u ó , à áp ká u urá p ,

h á ó u o á, at dahil dito kung kayâ siyáng lalòng madalás

gamitin kay sa ibá, hal.: ’ , ’ sulat, o’ , ’

.

G. ó á ayos pang-utos?

N. p -u o á p - u o , p u u , p r ó p p p h u o ; hal.:

bumasa ka, o, tumakbó kayó.

G. ¿Anó namán ang sinasabi ayos pangsukob?

N. p uko h á ó ká u urá ku k á r

ku á u o k p à p , á k ’ á

pagnanais ó pakikibagay (ó condicional), hal.: Kung susulat siyá ay sabihin mo sa akin,

’ akó.

G. ó (ó tiempos del verbo)?

N. T á p hó p , ó á’ á p p á (ó

conjugación p p k p hó ó r ká u urá p .

G. á p hó p p ?

N. p hó ó, kung talagáng titiyaking maigi ay may tatló lamang na siyáng

matatawag [95]na ganáp: ang kasalukuyan (ó presente), ang nakaraán (ó pasado) at haharapín

(ó venidero , u ’ ó á áhuhu í h h p á’ á h .

G. á p hó k á o p h (ó modo indicativo)?

N. Sa Wikàng Tagalog ay apat lamang: kasalukuyan (ó presente), nakaraán (ó pretérito perfecto),

nakaraán na (ó pretérito pluscuamperfecto) at haharapín (ó futuro). Sa ibáng pangwatas ay may

isá pang panahóng idinaragdág na tinátawag na kararaán pa (ó pretérito imperfecto).

G. ó p h h k uku p h (ó presente de indicativo)?

N. k uku p h á ká u urá p

áp, ó r ó , hal.: ’ , ’ sumusulat, ’

naglalarô.

G. ó á nakaraán (ó pretérito perfecto)?

N. k r á á ká u urá p r ó u p , hal.:

’ -aral, ’ o , o’ .

G. ¿Anó ang ibinabadyá nakaraán na (ó pluscuamperfecto)?

N. k r á , á ká u urá p r , higít pa sa

panahóng nakaraán; hal.: nakasulat na akó nang dumating ang liham; nang umulán ay

nakapaligò na siyá.

[96]

G. ó p hó h h r pí (ó futuro)?

N. h h r pí á ká u urá p r , gagawín ó

gaganapín, hal.: ’ , ’ , o’ o .

G. á p hó k á o pang-utos (ó modo imperativo)?

N. Í á p , á ó’ á k uku ó presente , p k ’

á p -úutos, panunuyò, at ibá pa ay sápilitáng na sa panahóng násabi,

k h ’ p -úutos na itó at panunuyò ay ginaganáp ó gaganapín pagkátapos; hal.: Itóng

sulat ay dalhín o ó , ó itóng sulat ay dalhín mo bukas. Dapat matantô na ang panahóng itó

ay walâng unang katawán, (ó primera persona p k ’ h r k

isáng nag-úutos ay mag-utos sa kanyáng sarili.

G. á p hó k á o p uko (ó modo subjuntivo)?

N. Tatló lamang: kasalukuyan (ó presente), nakaraán (ó pasado) at haharapín (ó futuro).

G. ó á p hó k uku ?

N. á áp ó r ó k ’ k k hu u á

pagnanais ó pakikibagay, hal.: Kung bumabasa akó ay sumusulat ka; kung kumakain ka ay

huwág kang maglalarô.

G. ó p h h p hó k r á ?

N. Ang panahóng nakaraán ay nagpapah ká u urá p r , at

[97] k k hu u á p ó p k k ; hal.: bumasa k kó’ r ku

ká ’ lumakad ay nakita mo sana ang prusisión.

G. ó á p hó h h r pí ?

N. Ang pan hó h h r pí á ká u urá p r ó

í , k k hu u á p à ó p k k ; hal.: kung áalís k ’ h o

akin; kung babasa k u k r h .

G. ¿Anó ang bilang p (ó número del verbo)?

N. p r p k k o o á ku p u o

(ó sujeto) ay náuukol sa isá ó maraming tao ó bagay.

G. á ó p ?

N. á, k p r á h k pá : bilang na íisá at bilang na dalawá ó marami.

Ku u u uko á o ó p í á, Si

Pedro ay bumabasa, si Lucio ay sumusulat. Kung bumabanggít namán sa dala á ó r o

ó , p á ó r , tayo ay kumain, ’

maglutò.

G. ¿Anó ang katawán (ó persona ur r à?

N. Tinátawag na katawán ang alín mang salitâng pangdiwà (ó sustantivo) ó pangtayô (ó

pronombre á p u o (ó sujeto p .

G. á k á ?

[98]

N. May anim na lahát: tatló ang náuukol sa bilang na íisá: akó, ikáw at siyá; hal.: Akó’

bumabasa; ikáw’ u u u siyá’ r ó r á ó rami: tayo ó kamí,

kayó at silá, hal.: tayo ó kamí ay nag-áaral, ’ , ’ . Dapat matantô

na ang ikáw ay nagigíng ka k ’ áhuhu í p , ’ , ó

sumusulat ka.

VIII KABANATA

Ang pangbalak na anyông “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông um?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông um p p ó p -angkáp na um sa

salitâng ugát.

G. ó káh há á ó?

N. M kí p , p k ’ k á u h r p o

á á káp k á , at dahil dito kung kayâ ang um p

á h á p u o kà.

G. ¿May iláng hugis (ó forma) itóng anyông um?

N. Dalawá: Una, kung ang um ákuku ó á k u p í u á

na nagsisimulâ sa pangtinig (ó consonante k á, ku á káp u á

p pá u (ó vocal).

[99]

G. ¿Paano ang pagbabaybáy (ó conjugación u hu “u ”?

N. o u u o p á k u u u ó, ó

u u ó :

Una.—Ang pangbadyá (ó infinitivo u u u á u p

“u ” ó u á k ó , sumulat, gumamót,

lumayô.

Ikalawá.—Ang panahóng kasalukuyan p h (ó presente de indicativo u u

p á u u p í u á , sumusulat, gumagamót,

lumalayô.

Ikatló.—Ang panahóng nakaraán (ó tiempo pasado k u p á, , u u

u á p um sumulat, gumamót, lumayô.

Ikaapat.—Ang panahóng nakaraán na (ó pluscuamperfecto á p r á

p u u : u , á k pá naka u á hu í’ r á na

nakasulat na, nakagamót na, nakalayô na k á, p á r á p hu í

na, sumulat na, gumamót na, lumayô na.

Ikalimá.—Ang panahóng haharapín (ó futuro u u u á p -u

u p í ó, susulat, gagamót, lalayô.

Ikaanim.—Ang pang-utos (ó imperativo á p á ó k ’ u á

[100] um u p í ó sumulat, gumamót, lumayô.

Ikapitó.—Ang o (ó presente de subjuntivo u u

k uku p h k p u u h kung kung sumusulat,

kung gumagamót, kung lumalayô.

Ikawaló.—Ang panahóng nakaraán (ó tiempo pasado u u k r á p h

u ’ á á kung kung sumulat, kung gumamót, kung lumayô.

Ikasiyám.—Ang panahóng haharapín (ó tiempo futuro u u h h r pí p h

u ’ r á kung kung susulat, kung gagamót, kung lalayô.

G. ó á á u u uko u hu um, p o

kanyáng pagbabaybáy?

N. - o u u á p í u hu um á

u á k u p í u á p pá u p (ó

consonante) sa paraáng sumúsunód. Ilagáy na halimbawà ang ugát na sulat

um ang unang pantíg nitó, na nagigíng pangwatas na sumulat.

[101]

“ M”

Unang hugis.

Ayos. Panahón. Pagbaybáy.

Pangbadyá Sumulat.

Panghiwatig Kasalukuyan Sumusulat.

„ Nakaraán Sumulat.

„ Nakaraán na { Nakasulat na.

{ Sumulat na.

„ Haharapín Susulat.

Unang hugis.


Pang-utos Sumulat.

Pangsukob Kasalukuyan Kung sumusulat[13].

„ Nakaraán Kung sumulat[14].

„ Haharapín Kung susulat.

G. o á u u p á k á hu anyông um?

N. u u p á u hu k u ó k á,

u ’ k u k há á káp o um u á

p pá u (ó vocal à oó’ . Baybayín natin ang ugát na ibig

- o k á hu um, sa makatwíd ang pangwatas na umibig.

[102]

“ M”

Ikalawáng hugis.


Pangbadyá Umibig.

Panghiwatig Kasalukuyan Umíibig.

„ Nakaraán Umibig.

„ Nakaraán na { Nakaibig na.

{ Umibig na.

„ Haharapín Íibig.

Pang-utos Umibig.

Pangsukob Kasalukuyan Kung umíibig.

„ Nakaraán Kung umibig.

„ Haharapín Kung íibig.

G. ¿Anó ang dapat ipaalaala ukol sa anyông um?

N. Na, ang anyông um í u k á hu , á á

Wikàng Tagalog ay ginagawâng na sa panahóng kasalukuyan, hal.: Si Pedro ay násulat, ’

nábulong, ’ sa lugál na sabihing sumusulat, bumubulóng at umíinóm.

G. ó p k uh r uko sa um?

N. ukó u u á uko p á , roó p á p r á

u ó á á ó ukó r k ’

pangwatas ay may dalawáng pantíg at nagpapásimulâ sa titik na b, k ó p, , í



ó’ í m kung sa pangbadyá (ó infinitivo) at pang-utos (ó imperativo), at nagigíng n

kung sa kasalukuyan at nakaraán p hiwatig (ó indicativo . á [103]panahón

ay sinúsunód ang dating tuntunin. Halimbawà itóng sumúsunód:

Ugát Pangbadyá Pang-utos Kasalukuyan Nakaraán

Bihag. Mihag. Mihag. Nínihag. Nihag.

Kuha. Muha. Muha. Núnuha. Nuha.

Payag. Mayag. Mayag. Nánayag. Nayag.

“ ”

G. K á á p u o ó?

N. á’ á p ká áuu r r . ár ó u u u u ó

ukol sa kanyáng paggamit:

.— p p p h p o ó , hal.: pumutî, umitím, pumulá, lumakí, lumiít,

umuntî, tumaás, bumabà, atbp.

.— p u u p o k á o ó h op, hal.: pumayát, tumabâ, umunlád,

lumakí, tumaás, tumangkád, pumandák, gumalíng, lumubhâ, sumamâ, bumuti, atbp. Ang ilán

ó’ á mag, u í , maghirap, maglubhâ atbp.

.— p á k o k uku à o, hal.: lumakad, tumakbó, gumapang, tumaób,

dumapâ, tumagilid, umupô, lumuhód, tumindíg, tu h à, u ó , u u o , u ó ,

lumuksó, atbp.

.— p k u u k á , h .: u uhà, u ák, u ,

dumahák, lumurâ, sumuka, kumain, lumamon, uminóm, lumagók, kumamot, humikáb, bumahín,

atbp.

[104]

V.—Sa pagbabadyá r ku , h .: u , duminíg,

u ó , u áp, u á , hu p , u u í, p. á ó’ á mag,

í , magmalas, atbp.

.— p u u ku à p rà, paglupít ó pagsakít, hal.: pumatáy, sumugat, sumunog,

sumirà, gumibâ, bumasak, bumalì, sumuntók, pumutók, kumurót, kumalabít, tumampál, sumikad,

sumipà, atbp.

.— p p p h r r k á h , hal.: u u , u up í , u o ,

u á , u kí, u á , u , u u ó , u , u u á , u u ó , u á, sumariwà,

p. á ó’ á mag, mang ó ma, -ugát, mamulaklák,

maunsiyamî, atbp.

.— p á á’ á k o ó á u , hal.: bumukál, bumalong, lumakí,

bumuhâ, lumiít, kumati, umalon, tumapon, umagos, tumilansík, atbp.

.— p p ó á, h .: u upí , u ó , ku o , u uk á ,

u h , ku p , u , humilot, atbp.

.— p á k o áp ku k o ó u , hal.:

umutang, bumilí, umabót, humuli, sumunggáb, dumaklót, kumuha, tumanggáp, atbp.

.— p á k o á, k ’ u u uko í á, h .:

sumama, sumabáy, sumunód, sumalo, sumunò, tumirá, atbp. Kung bumabanggít sa dalawá ay

ginágamit sa anyông [105]mag, , magsabáy, magsunód, magsalo, atbp.

.— p u u á p hó k á’ á á k á , h .:

u r , u u á , u u , u h , hu ápo , u í, hu í, u k , u ,

u , u í , ku u í , ku áp, u í , p. Tu u uko r ku

mag at mang, p r í , mamanaag, atbp.

.— p á k u u p r p or k há , h .:

hu , bumagyó, umulán, umambón, kumidlát, kumulóg, lumindól, atbp.

.— p á p í ó p k á ó h op, hal.: kumagát, sumigíd,

tumukâ, sumakmál, pumupog, kumamot, sumuwák, sumipà, atbp.

.— p á ó hu ó h op, h .: u á , hu u , u u ,

u hó , u á , tumilaok, sumiyáp, kumakag, atbp.

.— p á r r p u ó ó p - o r á

ó á’ á k k p , h .: u , ku á, u u ó , hu h p, u p , u u ó ,

pumito, atbp.

.— p u u h h í poók ó ko, hal.: lumapit, lumayô, gumitnâ, tumabí,

dumoón, dumito, dumiyán, pumarito, pumaroón, pumarini, pumariyán, atbp.

.— p á’ á hu k k p p ó , hal.: sa baríl

ay bumaríl, sa sibát ay sumibát, sa sumpít ay sumumpít, [106]sa bató ay bumató, sa lagarì ay

lumagarì, sa paít ay pumaít, sa guntíng ay gumuntíng, sa tabò ay tumabò, sa saguwán ay

sumaguwán, sa timbâ ay tumimbâ, atbp.

TALABABÂAN

[13] Dapat alamíng sa panahóng itó ay maáarì ring gamitin ang pag, pagkâ, kapág at kapagkâ,

’ kung ay siyáng angkáp na angkáp na gamitin.

[14] p hó k r á h h r pí ó p uko á r á u á

sana ó disin.



IX KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông mag?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông mag ang pangwatas na may pang-angkáp na mag sa salitâng

ugát.

G. ¿Mahalagá rin bagá ang anyông itó na paris um?

N. Kung ang um á ur u h k u uhá p ó

ating wikà, ang mag á roó ur k à káh há á k ’

mag ay á p á um.

G. o u u u ó p á ó anyông mag?

N. p u o ó pá k rá p u í p á ó u u ó :

Una.—Ang pangbadyá (ó infinitivo) ay b u u u á p -angkáp na mag,

MAGlarô, MAG-isip, MAGnasà.

Ikalawá.—Ang (ó presente de indicativo), ang mag ay

dapat gawíng nag at ulitin ó dalawahín ang unang pantíg [107] u á ,

naglalarô, nag-íisip, nagnanasà.

Ikatló.—Ang panahóng nakaraán u u u á k nag á í

k p í mag, naglarô, nag-isip, nagnasà.

Ikaapat.—Ang panahóng nakaraán na ay may dalawáng kaparaa á p u u : una, ang

pangbadyáng mag ay dapat gawíng pag k k pá naka o hu í’ r á

na, nakapaglarô na, nakapag-isip na, nakapagnasà na k á, p hó

k r á k r á hu í na, ga naglarô na, nag-isip na, nagnasà na.

Ikalimá.—Ang panahóng haharapín u u p á k u ó á

u p í u á , maglalarô, mag-iisip, magnanasà.

Ikaanim.—Ang pang-utos (ó imperativo) k u p á ó k ’ u á

k pá mag, maglarô, mag-isip, magnasà.

Ikapitó.—Ang o (ó presente de subjuntivo u u

k uku p h k p u u h kung, kung naglalarô, kung

nag-íisip, kung nagnanasà.

Ikawaló.—Ang panahóng nakaraán u u k r á p h á á u

kung, kung naglarô, kung nag-isip, kung nagnasà.

Ikasiyám.—Ang panahóng haharapín ay binu u h h r pí p h k

nilálagyán sa una [108] kung, ku maglalarô, kung mag-iisip, kung magnanasà.

G. o ó hu p á anyông mag?

N. - o á u u p í k paraanáng sumúsunód. Ilagáy

na halimbawà ang ugát na larô k pá ó mag, na nagigíng pangwatas na maglarô.

“M ”


Pangbadyá Maglarô.

Panghiwatig Kasalukuyan Naglalarô.

„ Nakaraán Naglarô.

„ Nakaraán na { Nakapaglarô na.

{ Naglarô na.

„ Haharapín Maglalarô.

Pang-utos Maglarô.

Pangsukob Kasalukuyan Kung naglalarô.

„ Nakaraán Kung naglarô.

„ Haharapín Kung maglalarô.

“ ”

G. K p “ ” á k á p u o

pangbalak?


.— p k k hu u á p po , pagbibiyayà ó pagpapahayag, hal.:

magtapon, maglabás, magbigáy, magkaloób, magbiyayà, magtulot, [109]magsulit, magsalitâ,

magsaysáy, magtalumpatì, magpahayag, atbp.

.— p k k hu u á p k o ó p á á, hal.:

mag-alís, maglagáy, maglapit, maglayô, magpanhik, magpanaog, atbp. Kung ang pagkilos ó

p á ó’ r p uko um, hal.: umalís, lumagáy,

lumapit, lumayô, pumanhík, pumanaog, atbp.

.— p k k hu u á p k o ó p áp o

kaniyáng sarili, hal.: mag-ahit, maggupit, maghilamos, maghugas, magsukláy, atbp.

.— p k k hu u á p u u ó p k á

k u , hal.: sa barò ay magbarò, sa salawál ay magsalawál, sa

tapis ay magtapis, sa singsing ay magsingsing, sa hikaw ay maghikaw, sa salakót ay magsalakót,

sa payong ay magpayong, sa tungkód ay magtungkód.

.— p k k hu u á p í ó uh

k u ku , k p k p h rá , hal.: magdiputado, (diputado); mag-

abogado, (abogado); maggobernador, (gobernador); maggurò, (gurò); magmédiko, (médiko);

atbp.

.— p k k hu u á p ó u uh

salitâng pangdiwà (ó sustantivo), hal.: sigáng, magsigáng; paksíw, magpaksíw; gulay, maggulay;

kanin, magkanin; gisá, [110]maggisá; lutò, maglutò; ihaw, mag-ihaw; bagong, magbagong; atbp.

.— p k k hu u á p , p à (ó

sustantivo), hal.: sukà, magsukà; patís, magpatís; asín, mag-asín; ulam, mag-ulam; atbp.

.— p k k hu u á p k k ó p ó

p à (ó sustantivo), hal.: bahay, magbahay; aklát, mag-aklát;

prinsá, magprinsá; asarol, mag-asarol; pisì, magpisì; katám, magkatám; susì, magsusì; atbp.

.— p k k hu u á u ká ó k á u uh

p k á , hal.: bangkâ, magbangkâ; trambia, magtrambia; tren, magtren; bapor,

magbapor; globo, magglobo; karitón, magkaritón; atbp.

.— p k k hu u á p k k p ó p k k u k u

á, ó h p uh ó ká á ó, hal.:

amerikano, mag-amerikano; kastilà, magkastilà; intsík, mag-intsík; atbp.

.— p k k hu u á ó - o u á á ,

h rá , hal.: sombrero, magsombrero; tsikolate, magtsikolate; misa,

magmisa; martilyo, magmartilyo; asukal, mag-asukal; atb.

.— p k k hu u á k o á ku ó’

nábabanggít kapwà, hal.: magkita, mag-usap, mag-away, magtalo, magsama, magpulong,

magyakap, atbp. Kung [111]bumabanggít sa tatló ó marami ay dapat ulitin ang buông ugát ó ang

dalawáng pantíg nitó, at ang mag ay dapat ilagáy na palagì sa pang-angkáp; hal.: magkitakita,

magtalotalo, magyakapyakap, atbp.

.— p k k hu u á p à ó p k k u á á

í ó u u uko , p ó’ p u pu á an ó han,

hal.: mag-aliwan, magyakapán, magsintahan, magsayahan, magtuksuhan, magtawanan, atbp.

Upáng tumukoy sa tatló ó marami ay dinadalawá ang ugát, hal.: mag-alíwalíwan,

magtuksútuksuhan, magyakápyakapan. Ukol sa hulíng bagay na itó ay may isá pang paraáng

ginagawâ, at i ó’ p á á ó r ó número plural p ,

h .: - , uk uh , k p .

.— p k k hu u á p kuku r ó p h á , at ang

p u u ó’ á ó u u á á p í á k pá

mag u u pu á an ó han h .: u u , kí k , - k k ,

p. Ku ó p í p u u p í u á

k k á p í u á , hal.: maghimuhimutukan.

.— p k k hu u á p á ó p r ó p á

u uh p ur (ó adjetivo k pá ma, hal.: magmabutí,

magmataás, magmalakí, magmarunong, magmabihís, magmagilás, magmasayá, magmagalák,

atbp.

[112]

.— p k k hu u á k o p p p r ó p p p , na

kung sa um k k hu u á í á, p ó’ p k í r í

hulíng p í h .: u u , u á u , á u , á p. u ’

k k u ó hí u p í u á á p um, hal.:

bumilí, magbibilí; tumakbó, magtatakbó; atbp.

.— p k k hu u á p r á ó p p p , k ’

dinadalawá ó inúulit ang salitâng ugát, hal.: magkuròkurò, magnilaynilay, magdilìdilì, mag-

isipisip.

.— p k k hu u á p k p á ó áuuko

kamag-anak, katoto, kapanalig, hal.: mag-amá, mag-iná, mag-anák, magbiyanan, magkaibigan,

magkatoto, magbayáw, atbp.

.— p k k hu u á p píp ó p -á à, k ’

dalawá ang tinutukoy, hal.: magpugay, magkamáy, magyakap, magpaalam, mag-anyayà,

magyakag, magyayâ, atbp.

.— r ku p h h á , pu u ó ó u pók,

ó u u á p í k h ’ k roó ó p í á ó ó,

hal.: mag-isáisá, magdaládalawá, maglimálimá, atbp.

.— p k k hu u á á’ á k o p h h ó

p í k ’ u u uko p k k roó , h .: í , [113] pu , -

u ó , á, u , magdilíg, mag-ugát, magdahon, atbp.

.— u á p pá u m na hindî maáarìng baybayín sa um,

p p mag, hal.: magmatá, magmasíd, magmalas, magmana,

atbp.

.— u á p pá ulâ sa w na hindî maáarìng baybayín sa um,

p p mag, gaya sa warì ay magwarì, sa wastô ay

magwastô, sa wikà ay magwikà, sa wilíg ay magwilíg, sa walís ay magwalís, atbp.

X KABANATA

y yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông in?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông in ang pangwatas na may sugpóng na in sa salitâng ugát.

G. ó káh há ó?

N. M kí p , p k ’ k á p o á

anó m ák ó p , á í k u p k;

k ’ in á p u o p ák.

G. ¿Paano ang paggamit sa anyông in?

N. May dalawáng paraán ang paggamit sa anyông itó: Una, kung ang salitâng ugát ay nagtatapós

sa pangtinig (ó consonante , ó k ’ (ó vocal) na may kudlít na banayad (`) ó salakót

(^) ay ginágamit ang in, gaya sa lasáp ay lasapín, sa hasâ [114]ay hasâin, sa larô ay larùin, atbp.

Ikalawá, kung ang salitâng u á pó (ó vocal í ó ku í , ó

k ’ ku í mariín (´), ang anyông in ay dapat gawíng hin, gaya sa mana

ay manahin, sa hila ay hilahin, sa damá ay damahín ó damhín, sa batá ay batahín ó bathín.

G. ¿ í k uh p r p u u pó ó in sa salitâng ugát?

N. ó u u ó :

Una.—Kung e k pu á k u á p í i, gaya sa page ay pagihin,

sa gabe ay gabihin, sa butsé ay butsihín, sa kapé ay kapihin.

Ikalawá.—Ku k pu á p í u á e p p (ó

consonante), ang náturang e ay dapat gawíng i, gaya sa kiskés ay kiskisín, sa atés ay atisin.

Ikatló.—Kung o k pu á k u á pat gawíng u, gaya sa tuksó ay

tuksuhín, sa larô ay larùin, sa pasò ay pasuin.

Ikaapat.—Ku k pu á p í u á o p p (ó

consonante), ang násabing o ay dapat gawíng u, gaya sa bunot ay bunutin, sa kahoy ay kahuyin,

sa pukpók ay pukpukín.

Ikalimá.—Ku k pu á p í u á u u o ad, ed, id, od, ó ud,

ó’ á r í in, ang d ay dapat gawíng r sang-ayon sa talagáng tuntuning

sinúsunód ukol dito; gaya sa tilád ay tilarín, sa lipád ay liparin, [115]sa sisid ay sisirin, sa ubod

ay uburin, atbp. Kung minsan ay hindî nagbabago ang d, at dahil dito ay náwawalâ ang i ó ang o

pó id ó od, gaya sa patíd ay patdín, sa bukód ay bukdín.

Dapat á u u áuu á h rà r , p k ’ kà

T o ku á roó e k pu á

p í u á .

“ ” ABAYBÁY

G. ¿Mayroóng ilán ang hugis (ó forma in?

N. K u p um na may dalawáng hugis: Una, kung ang ugát ay nagpapásimulâ sa

pangtinig (ó consonante) ay ginágamit ang in p p u pó ; at ikalawá, kung ang

ugát ay nagpapásimu (ó vocal) ay ginágamit namán ang in sa pang-angkáp at

pangsugpóng.

G. Tu kó u hu , í p u o uk p pá k rá uko p á

(ó conjugación)?

N. u u ó u u , - o k á o p hó :

1.—Ang pangbadyá u u u á p u pó in, tawagin,

basagin, hampasín.

2.—Ang u u u á in sa unang

dalawáng [116] k u p í k u u p í á ur u á ,

tinátawag, binabasag, hinahampás.

3.—Ang panahóng nakaraán u u u á k in sa unang dalawáng

titik u p í á ur u á , tinawag, binasag, hinampás.

4.—Ang panahóng nakaraán na u u p hó k r á k hu í’ u u á

na, tinawag na, binasag na, hinampás na.

5.—Ang panahóng kararaán u u u á u u p í ó, k

á k pá ka hu í’ u u á pa kátatawag pa, kábabasag pa,

káhahampás pa.

6.—Ang panahóng haharapín u u p á k u u á k

u p í u á , tatawagin, babasagin, hahampasín.

7.—Ang pang-utos k u p á ó k ’ u á u pu á in,

tawagin, basagin, hampasín.

8.—Ang o u u k uku p h

k á á u kung kung tinátawag, kung binabasag, kung hinahampás.

9.—Ang panahóng nakaraán u u k r á p h kung u ,

kung tinawag, kung binasag, kung hinampás.

10.—Ang panahóng haharapín u u h h r pí p h á á u

kung, [117] kung tatawagin, kung babasagin, kung hahampasín.

G. ó á u u p á ó in, ¿paano namán ang

kanyáng hugis?

N. p á ó u hu in ay ilagáy na halimbawà ang ugát na tawag k

u pu á in na nagigíng pangwatas na tawagin, p ó k u tumawag na

binaybáy sa um.

“ ”.

Unang hugis.


Pangbadyá Tawagin.

Panghiwatig Kasalukuyan Tinátawag.

„ Nakaraán Tinawag.

„ Nakaraán na Tinawag na.

„ Kararaán Kátatawag pa.

„ Haharapín Tatawagin.

Pang-utos Tawagin.

Pangsukob Kasalukuyan Kung tinátawag.

„ Nakaraán Kung tinawag.

„ Haharapín Kung tatawagin.

G. u ó á u u ó p á u hu anyông in?

N. Hindî pò, at may isáng pásubalìng (excepción p á á k á í

r , k í á p k á . áu á pá u

áuu ó: há h o u á , na nagpapásimulâ [118] p

l, w, at y na binabaybáy sa anyông pangtiyák na in, itó (ang in) ay nagigíng ni h

ku á káp, r p hó k uku (ó presente), nakaraán

(ó pasado k á ó, u ’ á p p hó p u í á

u u u ó in. Náitó ang iláng halimbawà ukol sa dalawáng tuntuning

pangkalahatán at pásubalì:

Ugát. Panahón. Pangkalahatán. Pásubalì.

Lináng Kasalukuyan Linilináng Nililináng

Nakaraán Linináng Nilináng

Wastô Kasalukuyan Winawastô Niwawastô

Nakaraán Winastô Niwastô

Yantók Kasalukuyan Yinayantók Niyayantók


Nakaraán Yinantók Niyantók

G. Tu kó k á hu , í á p u o p taluntunín sa

pagbabaybáy?

N. r pá k rá á u ó u hu , u ’ k u

k há k á hu ó’ in á káp u á

p u o . í ó ang ugát na agaw - o k á

hu in, sa makatwíd ang pangwatas na agawin.

[119]

“ ”.

Ikalawáng hugis.


Pangbadyá Kasalukuyan Agawin.

Panghiwatig Kasalukuyan Ináagaw.

„ Nakaraán Inagaw.

„ Nakaraán na Inagaw na.

„ Kararaán Kaáagaw pa.

„ Haharapín Áagawin.

Pang-utos Kasalukuyan Agawin.

Pangsukob Kasalukuyan Kung ináagaw.

„ Nakaraán Kung inagaw.

„ Haharapín Kung áagawin.

“ ”

G. ¿Malimit bagáng gamitin itóng anyông in p ?

N. Ang pangtiyák na anyông in o oó k u uhá á

, p k ’ á u ák ó í p .

G. í í u u p u ó p á ur ?

N. u h h r p p á u u ák ák k á’ p , h

k r h p ák á kà. ó , á á

u u uk p pá k rá p in, ó u u ó :

I.—Ginágamit ang anyông in ugát [120] k k hu u á p kuh ó

p pó ó , hal.: sa samsám ay samsamín, sa gamit ay gamitin, sa dakót ay dakutín,

sa dalá ay dalhín, sa bilí ay bilhín, sa dampót ay damputín, atbp.

II.—Ginágamit ang anyông in u á k k hu u á p h ó p h rá

ó , h .: h h í , h rá h r í , u u , atbp.

.— p p -áarì (ó pronombre posesivo p

p in, na nagkakahulu á p - r ó , hal.: sa akin ay akinin, sa iyó

ay iyuhin, sa kanyá ay kanyahín, sa atin ay atinin, sa inyó ay inyuhin, atbp.

.— u á k k hu u á p k ó p - ó ó

áp r , ay binabaybáy sa in, hal.: sa kain ay kainin ó kanin, sa lamon ay lamunin, sa

inóm ay inumin, sa higop ay higupin, sa tunggâ ay tunggâin, sa hithít ay hithitín, sa tagáy ay

tagayin, atbp.

.— u á ká u urá p ó p u o , ay

binabaybáy rin sa in, hal.: sa tawag ay tawagin, sa sundô ay sundùín, sa kaon ay kaunin, atb.

Kung minsan ang iláng ugát na sakláw nitóng pagtawag ó pagsundô ay binabaybáy sa an,

k á k á , u ó u u á , atbp.

.— u á k hu u á p - k ó p - ók á á

binabaybáy rin sa in, h .: p í p í , sa akit ay akitin, sa alók ay alukín, atbp.

[121]

.— u á á k hu u á p h p ó p k ík ó an, ay

binabaybáy rin sa in, hal.: sa hanap ay hanapin, sa halihaw ay halihawin, sa saliksík ay saliksikín,

sa apuhap ay apuhapin, sa kapâ ay kapâin, sa salát ay salatín, atbp.

VIII.—Ginágamit ang in u á k hu u á’ p k ó p á ó

man, hal.: sa kibô ay kibùin, sa galáw ay galawín, sa luglóg ay luglugín, sa alók ay alukín, sa

kundáy ay kundayin, atbp.

IX.—Ginágamit ang in u á ká u urá’ p á ó p p p á ó

áp r , ha .: p á , p í á, hí á , í k k, k k

k o , k u ; buhat, buhatin; atbp.

X.—Ginágamit ang in u á k k hu u á p áp ó , hal.:

tanggáp, tanggapín; sahod, sahurin; sambót, sambutin; u o , u u ; atbp.

XI.—Ginágamit ang in u á ká u urá’ á p r á

p hu ó h op u à upà h p p í , h .: í í , sa

sumpít ay sumpitín, sa silò ay silùin, sa baríl ay barilin, sa bató ay batuhín, atbp.

XII.—Ginágamit ang anyông in u á k hu u á’ á k p r á

p hu ó h op u há u , hal.: sa lambát ay

lambatín, sa dalá ay d áh , u í u í , [122] ó u í , ík

k , pá p í .

.— u á u u uko á r

in k ’ k hu u á’ p k í u , h .: á , í p oó , p oor

ó , u , í ó í ; lasáp, lasapín; namnám, namnamín; amóy, amuyín;

singhód, singhurin; hipò, hipùin; damá, damahín ó damhín; atbp. Marami rin ang ginágamit sa an

ukol sa bagay na itó, í á ; tikím, tikmán; pakinig, pakinggán; atbp.

.— u á u u uko p -íisip, pag-alala at pag-ibig ay ginágamit din

sa in, hal.: isipin, kurùin, buhayin, usisàin, alalahanin, gunítâín, panimdimín, ibigin, nasàin,

irugin, sintahín, naisin, atbp.

.— u á k k hu u á p pu o , pagtimbáng at pagsukat ay

binabaybáy rin sa in, hal.: sa putol ay putulin, sa tagâ ay tagâin, sa tabas ay tabasin, sa palakól ay

palakulín, sa lagarì ay lagarìi , á í , sa taya ay tayahin, sa balak ay balakin,

sa takal ay takalin, atbp.

.— u á á p rà ó p ó p upí á r

sa in, hal.: sa sirà ay siràin, sa gibâ ay gibâin, sa sunog ay sunu , uh uh , p á

p í , u á u , sa gulok ay gulukin, atbp. May ilán ding binabaybáy sa an,

gaya sa sugat ay sugatan, atbp.

[123]

.— u á u u uko k r

p p in k k hu u á p - o káp k á

á’ á h .: r r , á í , , u kó

u kur , h h , p o p u n, atbp.

.— u á u u uko p á r r í p

dito sa in, ku k ó’ k k hu u á p ó - o

káp k á á’ á, gaya sa isá ay isahín, sa dalawá ay dalawahín, sa limá ay limahín, sa

sampuô ay sampùin, atbp.

XIX.—Ginágamit ang in p ák á’ á kí r á , h .: á

í , h kà h kà , k k h , sa ubó ay ubuhín, sa iti ay itihin, sa sikmurà ay

sikmuràin, sa bu u o u u u í , sa kólera ay kolerahín atbp.

.— u u p k ká í ó p k r , k ’ u u uko p hó k r á ,

hal.: sa saging ay sinaging, sa duhat ay dinuhat, sa santól ay sinantól, sa sampalok ay sinampalok,

sa gulay ay ginulay, sa bataw ay binataw, atbp.

.— p ur á p o in, hal.: mahál,

mahalín; magandá, magandahín; masamâ, masamâin; mabuti, mabutihin; matamís, matamísin;

atbp.

[124]

XI KABANATA

Ang pangtiyák na anyô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông i?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông i ang pangwatas na may pang-angkáp na i sa salitâng ugát.

G. ó káh há á ó?

N. Kung ang in á káu áu h p ák p o ,

ang i á’ h í hu í k á ku u u á á káh há ,

ku k ’ ó á á p á ur p ák .

G. Sa pagbabaybáy nitóng anyông i í á pá k rá p u u í ?

N. u u u u ó -ayon sa pagkakabaibaitang na dapat gawín:

1.—Ang pangbadyá u u u á p -angkáp na i, ibilí, isulat.

2.—Ang pana u u u á in

u á k u p í , k u ó á u p í u á ,

ukó p p -á káp i, ibiníbilí, isinusulat.

3.—Ang panahóng nakaraán u u u á p in at sakâ may

pang-angkáp na anyông i, ibinilí, isinulat.

4.—Ang panahóng nakaraán na ay binubuô nitóng [125]p hó k r á k u u á

na, ibinilí na, isinulat na.

5.—Ang panahóng haharapín u u u á , k u u p í ó

o á k pá i, ibíbilí, isusulat.

6.—Ang pang-utos á p á ó k ’ u á p -angkáp na i,

ibilí, isulat, atbp.

7.—Ang o u u k uku p h

u ’ á á kung, kung ibinibilí, kung isinusulat.

8.—Ang panahóng nakaraán u u k r á p h á á kung

u , kung ibinilí, kung isinulat.

9.—Ang panahóng haharapín u u r h h r pí p h kung u ,

ó kung ibíbilí, kung isusulat.

G. o ó hu p á p ák na i?

N. Sa pagbabaybáy nitó ay kuning halimbawà ang ugát na bilí k k pá ó i

na nagigíng pangwatas na ibilí á p ák bumilí at magbilí na binaybáy sa um at

mag.

[126]

“ ”.


Pangbadyá Ibilí.

Panghiwatig Kasalukuyan Ibiníbilí.

„ Nakaraán Ibinilí.

„ Nakaraán na Ibinilí na.

„ Haharapín Ibíbilí.

Pang-utos Ibilí.

Pangsukob Kasalukuyan Kung ibiníbilí.

„ Nakaraán Kung ibinilí.

„ Haharapín Kung ibíbilí.

G. ¿Walâ bagáng pásubalì (ó excepción pá k rá ó p á ?

N. Mayroón pò, at isáng pásubalìng lalòng mahalagá kay sa in, isáng pá u p

p u í , p k ’ u u o k á k á p ká .

G. ¿Paano ang dapat itakdâng pásubalì?

N. ó u u ó : u á p pá u (ó vocal , ó a

pangtinig na h, l, w, at y, á hu p u u k ’ u u uko

panahóng kasalukuyan (ó presente) at nakaraán (ó pasado k á ó, ibáng hugis na

ang in ay dapat gawíng ni sang-ayon sa kinagawìán at gayón sa ikagag á p í

k á . Dapat matantô na ang anyông i h á á

k á á. p á’ á p p hó p u ó á

u u anyông i.

á ó k u ó á á á u á [127] á k pá u , upá

u r p p - p á u u , ó u á

p hó k uku à’ á.


Alay Kasalukuyan. Iinaalay. Iniáalay.

„ Nakaraán. Iinalay. Inialay.

Ilag Kasalukuyan. Iiniilag. Iniíilag.

„ Nakaraán. Iinilag. Iniilag.

Utang Kasalukuyan. Iinuutang. Iniúutang.

„ Nakaraán. Iinutang. Iniutang.

Habol Kasalukuyan. Ihinahabol. Iniháhabol.

„ Nakaraán. Ihinabol. Inihabol.

Luhog Kasalukuyan. Ilinuluhog. Inilúluhog.

„ Nakaraán. Ilinuhog. Iniluhog.

Wakwák Kasalukuyan. Iwinawakwák. Iniwáwakwák.

„ Nakaraán. Iwinakwák. Iniwakwák.

Yapós Kasalukuyan. Iyinayapós. Iniyayapós.

„ Nakaraán. Iyinapós. Iniyapós.

“ ”

G. ¿Saánsaán ginágamit ang anyông i?

N. Itóng anyông i á r k u uhá p ák á r á

p o . u u k á’ p ó u u ó :

I.—Ginágamit itóng anyông i u á á p po ó p h h

ó , hal.: sa tapon ay itapon, sa buhos ay ibuhos, sa hagis ay ihagis, sa hulog ay ihulog,

sa bulíd ay ibulíd, sa pukól ay ipukól, sa bató ay ibató, sa suka [128]ay isuka, sa luwâ ay iluwâ,

sa uhô ay iuhô, sa bubô ay ibubô, atbp.

II.—Ginágamit ang anyông i u á u u p pupu ó p í

ó k ’ p ák, h .: í í , pu pu , h ík

ihasík, sa tubò ay itubò, sa baón ay ibaón, sa sabog ay isabog, atbp.

III.—Ginágamit din ang anyông i u á p p h p k k ó

p p pá p ó k ’ p ák, hal.: sa kalat ay ikalat, sa laganap ay

ilaganap, sa sambulat ay isambulat, sa bulaksák ay ibulaksák, atbp.

IV.—Ginágamit din ang anyông i u á á p h h ó

p hók ó k ’ p p ák, hal.: sa halò ay ihalò, sa sama

ay isama, sa sahók ay isahók, sa kanáw ay ikanáw, sa sawsáw ay isawsáw, sa lahók ay ilahók,

atbp.

V.—Nagagawâng pangtiyák na pangwatas dito sa i u á á p u u ó

p á á k pu à , hal.: sa tulad ay itulad, sa paris ay iparis, sa gaya

ay igaya, sa para ay ipara, sa wangkî ay iwangkî, sa mukhâ ay imukhâ, sa bagay ay ibagay, sa

gagád ay igagád, sa timbáng ay itimbáng, sa pantáy ay ipantáy, sa tumbás ay itumbás, atbp.

VI.—Nagagawâ ring pangtiyák na pangwatas sa i p á

pagsasalitâ ó pagsasaysáy at pagtuturò, hal.: sa saysáy ay isaysáy, sa tanóng ay itanóng, sa sagót

ay isagót, sa [129] u ó u ó , u ó u ó , à à, á

á , ur ur , r r , p. Ku p p k

binaybáy sa mag p ák p p ák ó, hal.: sa salitâ ay

ipagsalitâ, sa wikà ay ipagwikà, atbp.

VII.—Sa anyông i r p ák p á p í

ó p h h ó ó , hal.: sa lakò ay ilakò, sa tindá ay itindá, sa handóg ay ihandóg, sa

alay ay ialay, sa gawad ay igawad, atbp. Binabaybáy rin ang ilán sa pangtiyák na ipag á

k u mag, hal.: sa bilí ay ipagbilí, sa amot ay ipag-amot, sa kaloób ay ipagkaloób, sa

biyayà ay ipagbiyayà, atbp.

.— u á á p á á poók ó ko ó

nagagawâng pangtiyák dito sa anyông i, hal.: sa lagáy ay ilagáy, sa lantád ay ilantád, sa bunyág

ay ibunyág, sa bilád ay ibilád, sa patong ay ipato , , sa siksík ay isiksík, sa

salong ay isalong, sa gatong ay igatong, sa tapal ay itapal, atbp.

XII KABANATA

y yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông an?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông an ang pangwatas na may sugpóng na an sa salitâng ugát.

[130]

G. M h á r á p ák ó in at i?

N. p ák, itóng an á k ó á á

pangwatas tagalog. Itóng an ay malimit ding g k p r á áu á k á, á

r r k á .

G. ¿Paano ang paggamit dito sa anyông an?

N. r in na may dalawáng kaparaanán: Una, kung ang salitâng ugát ay

nagtatapós sa pangtinig (ó consonante ó k ’ (ó vocal) na may kudlít na banayad (`)

ó salakót (^) ay ginágamit ang an, gaya sa tapon ay tapunAN, sa susì ay susìAN, sa tapî ay

tapîAN, p. k á, ku u á pó (ó vocal ku í , ó k ’

ku í mariín (´), ang anyông an ay dapat gawíng han, gaya sa parusa ay

parusaHAN, sa kasi ay kasiHAN, sa tindí ay tindíHAN, atbp.

G. M roó r p k k o uko p u u pó an sa salitâng ugát?

N. Mayroón p , p k k o ó’ k u r in. p

o há u u ó an, upáng mákilala ang ganáng kabaguhan nitó.

Una.—Kung e k pu á k u á p í i, gaya sa gabe ay gabihán, sa page

ay pagihán, sa kapé ay kapihán, atbp.

Ikalawá.—Ku hu í p í u á e p p (ó

consonante), [131]ang náturang e ay dapat gawíng i gaya sa kiskés ay kiskisán, sa tites ay titisan,

atbp.

Ikatló.—Kung ó an k pu á k u á p í u, gaya sa dulo ay duluhan, sa asó

ay asuhán, sa bató ay batuhán, sa tampó ay tampuhán, atbp.

Ikaapat.—Ku hu í p í u á o p p (ó

consonante), ang násabing o ay dapat gawíng u, gaya sa amóy ay amuyán, sa utos ay utusan, sa

kutós ay kutusán, sa subok ay subukan, atbp.

Ikalimá.—Ku hu í p í u á pó ad, ed, id, od, ó ud, na maáarìng

baybayín sa an, ang d ay dapat gawíng r sang-ayon sa pátakaráng sinúsunód ukol sa bagay na

itó; gaya sa bayad ay bayaran, sa gilíd ay gilirán, sa tingkád ay tingkarán. Ang d h

o ku , ku k ó’ k á i ó ang o

salitâng nagtatapós sa id ó od, gaya sa masíd ay masdán, sa sunód ay sundán, atbp.

p á í u á u u h h rà r , p k ’

kà k u roó e k pu á p í u á ,

sa k p h Balarilàng itó.

G. í p u o ó an na dapat alituntunín sa kanyáng pagbabaybáy?

N. Itóng anyông an ay walâng maraming pagkakabagobagong [132] r , h o

k á áhí u u k k á p hó ó o .

Dapat lamang matantô, na ang an ay palagìng sinusugpóng sa salitâng ugát na ibig baybayín, at

sa kasalukuyan (ó presente k r á (ó pretérito k u ó in ku p o

p k k u ó, u ó hí u p í u á p hó h h r pí (ó

futuro , káhu íhu h ’ p u pó sa ugát ang an ó han sa pangbadyá at pang-utos.

Baybayín natin itóng anyông an - o u u p á , at ilagáy nating

halimbawà ang ugát na sulat k ó u pu á an na nagigíng pangwatas na sulatan

á p ák sumulat na binaybáy sa um.

“ ”


Pangbadyá Sulatan.


“ ”


Panghiwatig Kasalukuyan Sinusulatan.

„ Nakaraán Sinulatan.

„ Nakaraán na Sinulatan na.

„ Haharapín Susulatan.

Pang-utos Sulatan.

Pangsukob Kasalukuyan Kung sinusulatan.

„ Nakaraán Kung sinulatan.

„ Haharapín Kung susulatan.

[133]

“ ”

G. í í u u p ó anyông an?

N. Itóng an á k ó p ák, h o’ h p -

á á’ á r á kí u o

p h ák r kà. ó u u ó pá k rá

k á’ p :

I.—Ginágamit ang an p á ko ó poók k roroo á ó

man, lalòng lalò na sa panahóng nakaraán, hal.: sa tapon ay tinapunan, sa lagáy ay nilagyán, sa

silíd ay sinidlán, sa tayô ay tinayùán, sa sulót ay sinulután, sa pasak ay pinasakan, atbp.

II.—Ginágamit ang an p á p á ó p kuh ó

k ’ ó’ ák, h .: á á , h ó h u á , , í

há , á há , , kuh ku , h h á , atbp.

III.—Ginágamit din ang an p u u p r ó p o

k ’ ák ó, h .: r r , h o h u , ur ur ,

, á á , k á k á , u ó u u á , á

á , p. á p ó á p ák pag-an á

k u mag, [134]h .: p h , u p p u p , atbp.

IV.—Ginágamit ang an u á á í ká

k ’ u u uko o , h .: í á , sa masíd ay masdán, sa amóy ay

amuyán, sa hawak ay hawakan, sa dilà ay dilàan, atbp. May ilán sa bagay na itó ang ginágamit sa

in áp pí , í í , á í , atbp.

.— p à á ó u pu á an a u

ó hí u u á á k k hu u á k ó k

k u uhá á , h .: o uh , h há h , pu à

pu àpu à , í , sa santól ay santúlsantu , á p . Ku u á

ó ó p p í uk u u á p í á, hal.: sa tinapay ay

tinátinapayan, sa salawál ay salásalawalan, atbp.

.— u á á ó -ayon sa kápakaná à’ á

á u pu an í k hu u á’ poók k r h , h .: h

h á , ó u , á h , á , sa bayan ay

bayanán, sa duhat ay duhatán, atbp.

[135]

XIII KABANATA

y yô “ ”

Gurò. ¿Alín ang pangtiyák nitóng um?

Nag-aaral. á , p k u r ó u ák ó

ó p , k pá ó k u p ák á

tumutuko ó p ák ó á. à’ p k

katugmâng anyông pangtiyák na hindî lamang íisá kundî dalawá ó tatló ang kadalasán. Ang

katugmâ nitóng anyông um ku á u ur ó p u o p ák

sinundá á á p -uku u p -á r á p u ur , á’

ang in, ang i at ang an.

G. í p ká á p á p ák um?

N. Ang pagbabaybáy sa in p á in, ang sa i p

anyông i at ang sa an p á o anyông an.

í á á ó p ák [136]um p - ku á

p : á’ tumakbó u u uko u hu um at umutang na bumabanggít

sa ikalawá.

IN.

Ayos. Panahón. Pagbabaybáy.

Pangbadyá Takbuhín. .

Panghiwatig Kasalukuyan Tinátakbó. Inúutang.

„ Nakaraán Tinakbó. Inutang.

„ Nakaraán na Tinakbó na. Inutang na.

„ Kararaán Katátakbó pa. Kaúutang pa.

„ Haharapín Tatakbuhín. u .

Pang-utos Takbuhín. .

Pangsukob Kasalukuyan Kung tinátakbó. Kung inúutang.

„ Nakaraán Kung tinakbó. Kung inutang.

IN.

Ayos. Panahón. Pagbabaybáy.

„ Haharapín Kung tatakbuhín. Ku u .

I.

Pangbadyá Itakbó. Iutang.

Panghiwatig Kasalukuyan Itinátakbó. Iniúutang.

„ Nakaraán Itinakbó. Iniutang.

„ Nakaraán na Itinakbó na. Iniutang na.

„ Haharapín. Itátakbó. Iúutang.

Pang-utos Itakbó. Iutang.

Pangsukob Kasalukuyan Kung itinátakbó. Kung iniúutang.

„ Nakaraán Kung itinakbó. Kung iniutang.

„ Haharapín Kung itátakbó. Kung iúutang.

[137]AN.

Pangbadyá Takbuhan. .

Panghiwatig Kasalukuyan Tinátakbuhán. u .

„ Nakaraán Tinakbuhán. u .

„ Nakaraán na Tinakbuhán na. u .

„ Haharapín Tatakbuhán. u .

Pang-utos Takbuhan. .

Pangsukob Kasalukuyan Kung tinátakbuhán. Ku u .

„ Nakaraán Kung tinakbuhán. Ku u .

„ Haharapín Kung tatakbuhán. Ku u .

XIV KABANATA

y yô “ ”

Gurò. ¿Alín namán ang pangtiyák nitóng mag?

Nag-aaral. há p k kà T o á

may katapát ó katugmâng anyông pangtiyák na hindî lamang íisá kundî marami. Karaniwang

gawín upáng ang anyông pangbalak ay magíng pangtiyák ay ginagawâng p u k

niyaóng nagpapásimulâ sa m, maliban lamang ang ilán na hindî nangyayari ang ganitóng

pagbabago.

Sang-ayon sa paraáng katutukoy, pag ang siyáng pangtiyák nitóng mag. Itó namáng pag

á u o p u o p ák in, i at an, na susog sa bagay

na itó ang pag ay nagigíng pag-in, ipag at pag-an. Bukód [138] p ák ó, ang mag

roó p ó p ák k u , , á’ in, ang i at ang an na walâng

pag. Dapat matantô na ang pag-in h rà , p k ’ k r h u á

náuukol sa kanyá ay binabaybáy na sa in. Gayón man, ang pag-in k ku ,

ku u u uko á p -úutos ó panunuyò.

G. Yamang ang in, i at an p -uku k ík á p -áaral, ¿anó namán ang

tinátawag na anyông ipag?

N. Tinátawag na anyông ipag ang pangwatas na may pang-angkáp na ipag u á ,

ipag-utos, ipagbilin, ipagsama p ák p mag-utos, magbilin at

magsama.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông pag-an?

N. Tinátawag na anyông pag-an ang pangwatas na may pang-angkáp na pag at may sugpóng na

an u á , pagsalitâan, pagkalooban, , p ák p

magsalitâ, magkaloób at magbintáng.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông pag-in?

N. Tinátawag na anyông pag-in ang pangwatas na may pang-angkáp na pag at may sugpóng na

in u á , pag-awitin, pagdasalin, pagsayawin p ák p

mag-awit, magdasál at magsayáw.

G. í í p u o p u u í p á p ák anyông

mag?

N. Ang pagbabaybáy sa in, i at an ay dapat [139] nyông in, i at an; ang sa ipag

r i pag u á á i; ang sa pag-an

an k pá pag sa ugát; at ang sa pag-in p r

anyông in na inangkapán namán pag sa salitâng ugát.

á á í á ur p ák mag ku h à

pangwatas na magsaing at magmana u ’ pó p k á’

(ó vocal).

M T K “M ”

IN.

Pangbadyá . Manahin.

Panghiwatig Kasalukuyan Sinasaing. Minamana.

„ Nakaraán Sinaing. Minana.

„ Nakaraán na Sinaing na. Minana na.

„ Kararaán Kasasaing pa. Kamamana pa.

„ Haharapín . Mamanahin.

Pang-utos . Manahin.

Pangsukob Kasalukuyan Kung sinasaing. Kung minamana.

„ Nakaraán Kung sinaing. Kung minana.

„ Haharapín Ku . Kung mamanahin.

[140]I.

Pangbadyá Isaing. Imana.

Panghiwatig Kasalukuyan Isinasaing. Iminamana.

„ Nakaraán Isinaing. Iminana.

„ Nakaraán na Isinaing na. Iminana na.

„ Haharapín Isasaing. Imamana.

Pang-utos Isaing. Imana.

Pangsukob Kasalukuyan Kung isinasaing. Kung iminamana.

„ Nakaraán Kung isinaing. Kung iminana.

„ Haharapín Kung isasaing. Kung imamana.

AN.

Pangbadyá . Manahan.

Panghiwatig Kasalukuyan . Minamanahan.

„ Nakaraán . Minanahan.

„ Nakaraán na . Minanahan na.

„ Haharapín . Mamanahan.

Pang-utos . Manahan.

Pangsukob Kasalukuyan Ku . Kung minamanahan.

„ Nakaraán Ku . Kung minanahan.

„ Haharapín Ku . Kung mamanahan.

[141]IPAG.

Pangbadyá Ipagsaing. Ipagmana.

Panghiwatig Kasalukuyan Ipinagsasaing. Ipinagmamana.

„ Nakaraán Ipinagsaing. Ipinagmana.

„ Nakaraán na Ipinagsaing na. Ipinagmana na.

„ Haharapín Ipagsasaing. Ipagmamana.

Pang-utos Ipagsaing. Ipagmana.

Pangsukob Kasalukuyan Kung ipinagsasaing. Kung ipinagmamana.

„ Nakaraán Kung ipinagsaing. Kung ipinagmana.

„ Haharapín Kung ipagsasaing. Kung ipagmamana.

PAG-AN.

Pangbadyá . Pagmanahan.

Panghiwatig Kasalukuyan . Pinagmamanahan.

„ Nakaraán . Pinagmanahan.

„ Nakaraán na . Pinagmanahan na.

„ Haharapín . Pagmamanahan.

Pang-utos . Pagmanahan.

Pangsukob Kasalukuyan Ku p . Kung pinagmamanahan.

„ Nakaraán Ku p . Kung pinagmanahan.

„ Haharapín Ku p . Kung pagmamanahan.

[142]PAG-IN.[15]

Pangbadyá . Pagmanahin.

Panghiwatig Kasalukuyan Pinagsasaing. Pinagmamana.

„ Nakaraán Pinagsaing. Pinagmana.

„ Nakaraán na Pinagsaing na. Pinagmana na.

„ Haharapín . Pagmamanahin.

Pang-utos . Pagmanahin.

Pangsukob Kasalukuyan Kung pinagsasaing. Kung pinagmamana.

„ Nakaraán Kung pinagsaing. Kung pinagmana.

„ Haharapín Ku p . Kung pagmamanahin.

TALABABÂAN

[15] Sakalì mang totoó na itóng pag-in k h in, ay tunay rin namáng

ang náturang pag-in ay makabuluhán kung minsan at may sariling kátuturán. Kung ang pag-an

k ’ roó an, ang pag-in á’ k k h ’ roó

in. p h à. Kung sabihing sa tiyák na bagay at pag-úutos

na: Larùin mo ang batà ay hin á r h p paglarùin mo ang batà, p k ’

k á k hu u á á á. u ’ á p -úutos sa sino man na

siyá ang maglarô sa batà, à k á’ á á p -úutos sa sino

man na ’ mag-utos ó magsabi ó . Ganitó ring kaibhán ang

nádadamá ukol sa an at pag-an, larùan at paglarùan.

[143]

XV KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông mang?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông mang ang pangwatas na may pang-angkáp na mang sa salitâng

ugát.

G. ¿Anó ang káhalagahán nitóng mang p ?

N. Kung may káhalagaháng tagláy ang um at mag p k p

tagalog, ang mang á’ á r á á ur á r

á h á u o .



G. í p o k r r p -á káp mang sa salitâng ugát?

N. Sang-ayon sa simulâng titik nitóng ugá á o á k p

kung iniáangkáp ang mang, p o ó á k ó u u :

Una.— u á p pá u b ó p ay karaniwang magíng m at ang anyông

mang ay náwawalâ ang hu í á k, k í á’ í ma, gaya sa bulák ay

mamulák, sa bayabas ay mamayabas, sa pukot ay mamukot, sa pulá ay mamulá.

Ikalawá.— k r h u á p pá u (ó vocal), ay

nabábago ang pang-angkáp na mang sa , gaya sa isdâ ay , [144]sa usá ay

, sa ibig ay , sa una ay .

Ikatló.— u á u k k ay karaniwang náwawalâ ang titik na itó,

at dahilán dito ang anyông mang ay dapat gawíng gaya sa kahoy ay o , sa kulam

ay , sa kutós ay , sa kitíl ay .

Ikaapat.— k r h u á pá u k s ó t ku ’

d ay karaniwang magíng n at dahilán dito ang mang ay nagigíng ma, gaya sa sumbóng ay

manumbóng, sa sisi ay manisi, sa tiklóp ay maniklóp, sa tiktík ay maniktík, sa dikít ay manikít, sa

ay .

G. í u u p p yán ukol sa pagbabaybáy nitóng anyông mang?

N. Ku p í p k k o r p

p á u u mag na walâng pagkakáibá liban sa mang

á káp. u ’ ku p á p o, í r

u u mang p u í ’ k p p u o

uko k uh uk r .

Baybayín natin ang dalawáng bagay ó paraáng kasasambit at iukol sa una ang ugát na habol at sa

k á’ tiklóp ku k pá k p à mang ay nagigíng pangwatas na manghabol at

maniklóp - o pá k rá á .

[145]

“M ”


Pangbadyá Manghabol. Maniklóp.

Panghiwatig Kasalukuyan Nangháhabol. Naníniklóp.

„ Nakaraán Nanghabol. Naniklóp.

„ Nakaraán na { Nakahabol na. { Nakatiklóp na.

{ Nanghabol na. { Naniklóp na.

“M ”


„ Haharapín Mangháhabol. Maniniklóp.

Pang-utos Manghabol. Maniklóp.

Pangsukob Kasalukuyan Kung nangháhabol. Kung naníniklóp.

„ Nakaraán Kung nanghabol. Kung naniklóp.

„ Haharapín Kung mangháhabol. Kung maniniklóp.

“ ”

G. ¿Alín ang anyông pangtiyák nitóng mang?

N. - o p r á í mag ang pangtiyák nitóng mang ay pang.

Itó namáng pang á u u p u o p ák in, i at

an upáng ang paggamit ay mápawastô, at sang-ayon din sa bagay na itó, ang pang ay nagigíng

pang-in, ipang at pang-an.

G. ¿Anó kung gayón ang tinátawag na anyông pang-in?

N. Tinátawag na anyông pang-in ang pangwatas [146]na may pang-angkáp na pang at may

sugpóng na in, , , pamukutin, p ák p

, , at mamukot.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông ipang?

N. Tinátawag na anyông ipang ang pangwatas na may pang-angkáp na ipang, ipanghuli,

ipamintás, , p ák p manghuli, mamintás at .

G. ¿Anó namán ang tinátawag na anyông pang-an?

N. Tinátawag na anyông pang-an ang pangwatas na may pang-angkáp na pang at may sugpóng

na an, , pamangkâan, pamayanan, p ák p

o , mamangkâ, at mamayan.

G. ¿Nabábago rin bagá itóng pangtiyák na pang?

N. o p , p k k o ó’ á u u r mang, k ’ u u

ó’ á r p t pairalin sa pang.

G. í á u u p á ó p ák pang?

N. Ang pagbabaybáy sa pang-in á in, k pá pang; ang sa

ipang á o i, pang u á á ur i;

at ang sa pang-an á á an k pá pang.

p á ó p ák mang ay kunin natin ang dalawáng pangwatas na

manghulà at manahî, á’ á o k u á á’ h .

[147]

M T K “M ”.

PANG-IN.


Pangbadyá Panghulàin. Panahìin.

Panghiwatig Kasalukuyan Pinanghuhulà. Pinananahî.

„ Nakaraán Pinanghulà. Pinanahî.

„ Nakaraán na Pinanghulà na. Pinanahî na.

„ Kararaán Kapanghuhulà pa. Kapapanahî pa.

„ Haharapín Panghuhulàin. Pananahìin.

Pang-utos Panghulàin. Panahìin.

Pangsukob Kasalukuyan Kung pinanghuhulà. Kung pinananahî.

„ Nakaraán Kung pinanghulà. Kung pinanahî.

„ Haharapín Kung panghuhulàin. Kung pananahìin.

IPANG.

Pangbadyá Ipanghulà. Ipanahî.

Panghiwatig Kasalukuyan Ipinanghuhulà. Ipinananahî.

„ Nakaraán Ipinanghulà. Ipinanahî.

„ Nakaraán na Ipinanghulà na. Ipinanahî na.

„ Haharapín Ipanghuhulà. Ipananahî.

Pang-utos Ipanghulà. Ipanahî.

Pangsukob Kasalukuyan Kung ipinanghuhulà. Kung ipinananahî.

„ Nakaraán Kung ipinanghulà. Kung ipinanahî.

„ Haharapín Kung ipanghuhulà. Kung ipananahî.

[148]PANG-AN.

Pangbadyá Panghulàan. Panahìan.

Panghiwatig Kasalukuyan Pinanghuhulàan. Pinananahìan.

„ Nakaraán Pinanghulàan. Pinanahìan.

„ Nakaraán na Pinanghulàan na. Pinanahìan na.

„ Haharapín Panghuhulàan. Pananahìan.

Pang-utos Panghulàan. Panahìan.

Pangsukob Kasalukuyan Kung pinanghuhulàan. Kung pinananahìan.

„ Nakaraán Kung pinanghulàan. Kung pinanahìan.

„ Haharapín Kung panghuhulàan. Kung pananahìan.

“ ”

G. í pá k rá p anyông itó?

N. p á u uk á , itóng mang á

á kí u o , k ’ á á p ó p u o

pangbalak. Ang anyông mang á o u uning sumúsunód:

I.—Ginágamit ang mang p á ó k o k r h ,

u á á um at mag í á k hu u á , h .: k , sa pitás ay

mamitás, sa [149]kuh uh , sa buhay ay mamuhay, ur ur , ó

ó , sa paos ay mamaos, sa malát ay mamalát, atbp.

.— k r h u á á á’ á ó à

binabaybáy rin dito sa mang, ku ó’ k k hu u á p upá h k

u ku , h .: í í , h h , r r , k ho

ho , atbp.

.— k k p p í á mang k hu u á’ u ó

á á ur p í , hal.: sa baríl ay mamaríl, k ó ó ,

, u á u á , p kó kó , ák ák, sa tabák

ay manabák, atbp.

IV.—Nagagawâ ring pangwatas dito sa mang áh , bayan, bundók, bukid,

atbp. na ang k hu u á’ r h ó uh ó k á , h .: ,

bundók ay mamundók, sa bahay ay mamahay, sa bukid ay mamukid, sa parang ay mamarang, sa

gubat ay manggubat, atbp.

V.—Dito sa mang r p á k á ká u urá’

k á p á ur k á , h .: k k , k

, k , k o o, k ro ro, atbp.

.— k u r p gwatas sa anyông mang na ang

k hu u á’ u ó u ó á , h .: r r , [150]sa salawál ay

manalawál, sa panyô ay mamanyô, sa tapis ay manapis, sa salamín ay manalamín, atbp.

.— u á u u uko pùán sa dagat, ilog, bundók, bukid,

atbp. ay nagagawâ ring pangwatas dito sa anyông mang, , k hu u á’ ó, ,

hu p ó ku uh - o káp k á á’ á, h .: uh uh , o

o , , p k k , p ó ó , u á u á,

atbp.

.— k k p p hu ó p o mang

k hu u á’ hu p á ur k k p , hal.: u í

u í , puko uko , á á , , pá

pá , k á á , sa baklád ay mamaklád, atbp.

IX.—Ginágamit din ang mang u á á p u upí ó p k í á

á, í ó’ áp p p í í p ó k á o, hal.: sa

saksák ay manaksák, sa sakál ay manakál, sa bugbóg ay mangbugbóg, sa palò ay mamalò, sa

tampál ay manampál, sa sipà ay manipà, ák ák, kí kí , kuró

uró , sa suntók ay manuntók, atbp.

[151]

XVI KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông ma?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông ma ang pangwatas na may pang-angkáp na ma sa salitâng ugát.

G. ¿Anó ang káhalagaháng tagláy nitóng ma?

N. Ku p k u h h á um, mag at mang, itóng ma á’

h í hu í á k á ur k á á p

sa ati , k ’ á’ á á p u o p k.

G. Dito sa anyông ma, í á pá k rá p u u í k á

pagbabaybáy?

N. Itóng pagbabaybáy sa anyông ma ay walân p - há h o mag, na walâng

g, k ’ u u ó’ á p ká á pá k rá ó , ’

k hu u á á’ á u h k k . Dapat matantô na ang anyông itó ay nailalagáy

sa bilang na da á ó r , ó’ r á p - ma

u á há p hó .

Sa pagbabaybáy ay kuning halimbawà ang pangwatas na mahigâ na nagbuhat sa ugát na higâ na

[152] k pá ma, at pag-agapayanin ang m í á á ó r .

“M ”

Pangbadyá Mahigâ. M h .

Panghiwatig Kasalukuyan Náhihigâ. híh .

„ Nakaraán Nahigâ. h .

k h .

„ Nakaraán na Nakahigâ na.

h . Nahigâ na.

„ Haharapín Mahihigâ. M h h .

Pang-utos Mahigâ. M h .

Pangsukob Kasalukuyan Kung nahihigâ. Ku híh .

„ Nakaraán Kung nahigâ. Ku h .

„ Haharapín Kung mahihigâ. Ku h h .

“ ”

G. ¿Alín ang pangtiyák na anyô nitóng ma?

N. Kung pakasusurìing maigi ang pangtiyák na anyô nitóng ma á , p k ’

á r um ay walâng katugmâ ó k pá k r h

. ó , roó á p ák, p k ’ kà T o

á p k k u p ák. Ang katugmâ nitóng ma ay

dalawá lamang: ang ika na tumutukoy sa dahilán ó panahón at ka-an na tumutukoy sa poók ó

dako.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông ika?

[153]

N. Tinátawag na anyông ika ang pangwatas na may kaangkáp na ika u á ,

ikasunog, ikabasag, ikahulog, p ák p masunog, mabasag at mahulog.

G. ¿Anó namán ang tinátawag na anyông ka-an?

N. Tinátawag na anyông ka-an ang pangwatas na may pang-angkáp na ka at may sugpóng na an,

kahulugan, kabalian, katisuran p ák p mahulog, mabalì at

matisod.

G. p á ó p ák ma, í í u u u ó ?

N. Ang pagbabaybáy sa ika p i á ó ka, at

ang sa ka-an p o an na inangkapá ka. Ku h à

p matisod at mahulog.

M T K “M ”

IKA.


Pangbadyá Ikatisod. Ikahulog.

Panghiwatig Kasalukuyan Ikinatítisod. Ikinahuhulog.

„ Nakaraán Ikinatisod. Ikinahulog.

„ Nakaraán na Ikinatisod na. Ikinahulog na.

„ Kararaán Katitisod pa. Kahuhulog pa.

„ Haharapín Ikatítisod. Ikahuhulog.

M T K “M ”

IKA.


Pang-utos Ikatisod. Ikahulog.

Pangsukob Kasalukuyan Kung ikinatítisod. Kung ikinahuhulog.

„ Nakaraán Kung ikinatisod. Kung ikinahulog.

„ Haharapín Kung ikatítisod. Kung ikahuhulog.

[154]KA-AN.

Pangbadyá Katisuran. Kahulugan.

Panghiwatig Kasalukuyan Kinatítisuran. Kinahuhulugan.

„ Nakaraán Kinatisuran. Kinahulugan.

„ Nakaraán na Kinatisuran na. Kinahulugan na.

„ Haharapín Katitisuran. Kahuhulugan.

Pang-utos Katisuran. Kahulugan.

Pangsukob Kasalukuyan Kung kinatítisuran. Kung kinahuhulugan.

„ Nakaraán Kung kinatisuran. Kung kinahulugan.

„ Haharapín Kung katitisuran. Kung kahuhulugan.

“ ”

G. ¿Saánsaán ginágamit itóng anyông ma?

N. á ká á ó u u uko k o ó á o

k á r h á r u í á. u ’ p -á r

u , ár ó u u k á’ p .

I.—Ginágamit ang ma p á k ku h

r k á o , hal.: mahulog, matisod, mamatáy, madulás, malunod,

marapâ, matumbá, mabunggô, masanggî, masaláng, à, u , p , u ó ,

u p.

[155]

II.—Ginágamit ang ma p á p r k u u

h k uku à ó p r h , h .: ko , á, í ,

magulat, masawan, masindák, malumbáy, malugód, magalit, mahiyâ, magulumihanan,

magulantáng, atbp.

III.—Ginágamit din ang ma p u u k k urà; hal.:

mabusóg, magutom, mauhaw, masirà, atbp.

.— p u u k o ó á k á ku à

o k á r , h .: up , h , u o , í , p. á ó’

á um at mag, u k , tumakbó, tumayô, magpasyál, atbp.

V.—Ang ma á p á k ràá r

ku à k k p o, hal.: masunog, magibâ, maguhô, mabasag,

madurog, mabalì, masirà, mawalat, mapunit, masirà, atbp.

VI.—Sa m p á ká k h

ginágamit din ang ma, hal.: malantá, matuyô, maunsiyamî, mabulas, malagô, malusóg, mamatáy,

masirà, malagót, mapatíd, atbp.

VII.—Ginágamit din ang ma u á á anó man na siyáng nagigíng salitâng

pangturing (ó adjetivo), hal.: sa samâ ay masamâ, sa buti ay mabuti, sa lakí ay malakí, sa liít ay

maliít, sa taás ay mataás, sa babà ay mababà, sa layò [156]ay malayò, sa lapit ay malapit, sa pulá

ay mapulá, sa putî ay maputî, atbp.

.— u á á ó k k pá ma í p à

k k hu u á k r h , h .: , sa lamók ay malamók, sa palay

ay mapalay, sa bigás ay mabigás, atbp.

XVII KABANATA

Pag y y yô

Gurò. p á í á á u u p u o

pangbalak?

Nag-aaral. o p , u h k k í á á u k p u o

anyông pangbalak na um, mag, mang at ma, p k ’ í p -

á r o kà T o , u h p ’ ku u p -á r kà ó

o o p . ko p r o p á

ay á p r á k í k p -á r r kà, p k ’

í á - r á r p á’ á káp

p o (ó modo , p hó (ó tiempo , a bilang (ó número

katawán (ó persona , ó á’ á hu um, mag, mang at ma

ku p u u u p r r p [157] hu o p k ká ó k ’

pagkakálahóklahók ó pagkakásamasama.

ár ó p á um, mag, mang at ma na dapat pamagatáng una, ikalawá,

ikatló at ikaapat na pagbabaybáy na náuukol sa à’ á.

“ M” (UNANG HUGIS)

Ayos Pangbadyá Sumulat.

AYOS PANGHIWATIG

Panahóng kasalukuyan


Sumusulat akó[16] Sumusulat tayo

Sumusulat ka Sumusulat kayó

Sumusulat siyá Sumusulat silá

Panahóng nakaraán

Sumulat akó Sumulat tayo

Sumulat ka Sumulat kayó

Sumulat siyá Sumulat silá

[158]Panahóng nakaraán na

UNANG HUGIS

Nakasulat na akó Nakasulat na tayo

Nakasulat ka na[17] Nakasulat na kayó

Nakasulat na siyá Nakasulat na silá

IKALAWÁNG HUGIS

Sumulat na akó Sumulat na tayo

Sumulat ka na Sumulat na kayó

Sumulat na siyá Sumulat na silá

Panahóng haharapín

Susulat akó Susulat tayo

Susulat ka Susulat kayó

Susulat siyá Susulat silá

AYOS PANG-UTOS


Sumulat tayo

Sumulat ka[18] Sumulat kayó

Sumulat siyá Sumulat silá

[159]AYOS PANGSUKOB


Kung sumusulat akó[19] Kung sumusulat tayo

Kung sumusulat ka Kung sumusulat kayó

Kung sumusulat siyá Kung sumusulat silá

Panahóng nakaraán

Kung sumulat akó[20] Kung sumulat tayo

Kung sumulat ka Kung sumulat kayó

Kung sumulat siyá Kung sumulat silá







Kung susulat akó Kung susulat tayo

Kung susulat ka Kung susulat kayó

Kung susulat siyá Kung susulat silá

[160]

“ M” (IKALAWÁNG HUGIS)

Ayos Pangbadyá Umibig.

AYOS PANGHIWATIG



Umíibig akó Umíibig tayo

Umíibig ka Umíibig kayó

Umíibig siyá Umíibig silá

Panahóng nakaraán

Umibig akó Umibig tayo

Umibig ka Umibig kayó

Umibig siyá Umibig silá

Panahóng nakaraán na

UNANG HUGIS

Nakaibig na akó Nakaibig na tayo

Nakaibig ka na Nakaibig na kayó

Nakaibig na siyá Nakaibig na silá

IKALAWÁNG HUGIS

Umibig na akó Umibig na tayo

Umibig ka na Umibig na kayó

Umibig na siyá Umibig na silá

[161]Panahóng haharapín

Íibig akó Íibig tayo

Íibig ka Íibig kayó

Íibig siyá Íibig silá

AYOS PANG-UTOS


Umibig tayo

Umibig ka Umibig kayó

Umibig siyá Umibig silá

AYOS PANGSUKOB


Kung umíibig akó Kung umíibig tayo

Kung umíibig ka Kung umíibig kayó

Kung umíibig siyá Kung umíibig silá

Panahóng nakaraán

Kung umibig akó Kung umibig tayo

Kung umibig ka Kung umibig kayó

Kung umibig siyá Kung umibig silá


Kung íibig akó Kung íibig tayo

Kung íibig ka Kung íibig kayó

Kung íibig siyá Kung íibig silá

[162]

“M ”

Ayos Pangbadyá Maglarô.

AYOS PANGHIWATIG



Naglalarô akó Naglalarô tayo

Naglalarô ka Naglalarô kayó

Naglalarô siyá Naglalarô silá

Panahóng nakaraán

Naglarô akó Naglarô tayo

Naglarô ka Naglarô kayó

Naglarô siyá Naglarô silá


UNANG HUGIS

Nakapaglarô na akó Nakapaglarô na tayo

Nakapaglarô ka na Nakapaglarô na kayó

Nakapaglarô na siyá Nakapaglarô na silá

IKALAWÁNG HUGIS

Naglarô na akó Naglarô na tayo

Naglarô ka na Naglarô na kayó

Naglarô na siyá Naglarô na silá


Maglalarô akó Maglalarô tayo

Maglalarô ka Maglalarô kayó

Maglalarô siyá Maglalarô silá

AYOS PANG-UTOS


Maglarô tayo

Maglarô ka Maglarô kayó

Maglarô siyá Maglarô silá

AYOS PANGSUKOB


Kung naglalarô akó Kung naglalarô tayo

Kung naglalarô ka Kung naglalarô kayó

Kung naglalarô siyá Kung naglalarô silá

Panahóng nakaraán

Kung naglarô akó Kung naglarô tayo

Kung naglarô ka Kung naglarô kayó

Kung naglarô siyá Kung naglarô silá


Kung maglalarô akó Kung maglalarô tayo

Kung maglalarô ka Kung maglalarô kayó

Kung maglalarô siyá Kung maglalarô silá

[164]

“M ”

Ayos Pangbadyá M .

AYOS PANGHIWATIG



kó o

k k ó

á á

Panahóng nakaraán

kó o

k k ó

á á


UNANG HUGIS

k p kó k p o

k p k k p k ó

k p á k p á

IKALAWÁNG HUGIS

kó o

k k ó

á á


M kó M o

M k M k ó

M á M á

AYOS PANG-UTOS


M o

M k M k ó

M á M á

AYOS PANGSUKOB


Ku kó Ku o

Ku k Ku k ó

Ku á Ku á

Panahóng nakaraán

Ku kó Ku o

Ku k Ku k ó

Ku á Ku á


Ku kó Ku o

Ku k Ku k ó

Ku á Ku á

[166]

“M ”

Ayos Pangbadyá Matulog.

AYOS PANGHIWATIG



Natutulog akó u u o o

Natutulog ka u u o k ó

Natutulog siyá u u o á

Panahóng nakaraán

Natulog akó u o o

Natulog ka u o k ó

Natulog siyá u o á


UNANG HUGIS

Nakatulog na akó k u o o

Nakatulog ka na k u o k ó

Nakatulog na siyá k u o á

IKALAWÁNG HUGIS

Natulog na akó u o o

Natulog ka na u o k ó

Natulog na siyá u o á


Matutulog akó M u u o o

Matutulog ka M u u o k ó

Matutulog siyá M u u o á

AYOS PANG-UTOS


M u o o

Matulog ka M u o k ó

Matulog siyá M u o á

AYOS PANGSUKOB


Kung natutulog akó Ku u u o o

Kung natutulog ka Ku u u o k ó

Kung natutulog siyá Ku u u o á

Panahóng nakaraán

Kung natulog akó Ku u o o

Kung natulog ka Ku u o k ó

Kung natulog siyá Ku u o á


Kung matutulog akó Ku u u o o

Kung matutulog ka Ku u u o k ó

Kung matutulog siyá Ku u u o á

TALABABÂAN

[16] p í k á ó p uko , p

á k á á r p u á ó p hu í sa pangwatas, liban lamang sa pang-

utos na lagìng ipinagpapahuli.

[17] Sa ikalawáng katawáng itó, ang na ay náhuhulí sa ka, ’ á r r g iuná dito, at

ku k ó’ ká ay dapat gawíng ikáw, sa makatuwíd ay nakasulat na ikáw.

[18] á , itóng pang-utos ay wa u k á , p k ’ h

mangyayaring ang isáng nag-úutos ay mag-utos sa kanyáng sarili.

[19] Sa panahóng itó, ay maáarì ring gamitin ang pag, pagkâ, kapág at kapagkâ, u á

kung, p ’ ó’ á káp káp .

[20] o p hó k r á ó h h r pí o p uko á r á

hu í sana ó disin, gaya nang ipinatalastás.

[168]

XVIII KABANATA

y y yô y

Gurò. K k í u u p u o p ák?

Nag-aaral. K p , h p ák in, i at an ku p í

k u um, mag, mang at ma, p í á á, upá

áp ák á ó p k k o o p , p k ’

p á p ák á p r á p á á

p -á r , ukó p k á ó ku u

pangtiyák na pangwatas ay siyáng m kà T o k p

u r ó u ák ó ó p .

M r p u u p á p ák

p k, at unahin nating baybayín ó p u o in, i at an

na náuukol sa um at mag at isunód natin dito ang ipag, pag-an at pag-in, ku ó’ p

baybayín) na náuukol din sa mag, sakâ ang pag-in, ipang at pang-an na náuukol sa mang at

káhu íhu h ’ ika at ka-an na nahihinggíl namán sa ma.

[169]

“ ”

“ ”

Ayos Pangbadyá Sulatin.






AYOS PANGHIWATIG



Sinusulat ko itó[21] Sinusulat namin ó natin itó

Sinusulat mo itó Sinusulat ninyó itó

Sinusulat niyá itó Sinusulat nilá itó

Panahóng nakaraán

Sinulat ko itó Sinulat namin ó natin itó

Sinulat mo itó Sinulat ninyó itó

Sinulat niyá itó Sinulat nilá itó


Sinulat ko na itó Sinulat na namin ó natin itó

Sinulat mo na itó Sinulat na ninyó itó

Sinulat na niyá itó Sinulat na nilá itó

Panahóng kararaán

Kásusulat ko pa itó Kásusulat pa namin ó natin itó

Kásusulat mo pa itó Kásusulat pa ninyó itó

Kásusulat pa niyá itó Kásusulat pa nilá itó


Susulatin ko itó Susulatin namin ó natin itó

Susulatin mo itó Susulatin ninyó itó

Susulatin niyá itó Susulatin nilá itó

AYOS PANG-UTOS


Sulatin namin ó natin itó

Sulatin mo itó Sulatin ninyó itó

Sulatin niyá itó Sulatin nilá itó

AYOS PANGSUKOB


Kung sinusulat ko itó Kung sinusulat namin ó natin itó

Kung sinusulat mo itó Kung sinusulat ninyó itó

Kung sinusulat niyá itó Kung sinusulat nilá itó

Panahóng nakaraán

Kung sinulat ko itó Kung sinulat namin ó natin itó

Kung sinulat mo itó Kung sinulat ninyó itó

Kung sinulat niyá itó Kung sinulat nilá itó


Kung susulatin ko itó Kung susulatin namin ó natin itó


Kung susulatin mo itó Kung susulatin ninyó itó

Kung susulatin niyá itó Kung susulatin nilá itó[22]

[171]

“ ”

“ ”

Ayos Pangbadyá Isulat.

AYOS PANGHIWATIG



Isinusulat ko itó Isinusulat namin ó natin itó

Isinusulat mo itó Isinusulat ninyó itó

Isinusulat niyá itó Isinusulat nilá itó

Panahóng nakaraán

Isinulat ko itó Isinulat namin ó natin itó

Isinulat mo itó Isinulat ninyó itó

Isinulat niyá itó Isinulat nilá itó


Isinulat ko na itó Isinulat na namin ó natin itó

Isinulat mo na itó Isinulat na ninyó itó

Isinulat na niyá itó Isinulat na nilá itó

Panahóng haharapín[23]

Isusulat ko itó Isusulat namin ó natin itó

Isusulat mo itó Isusulat ninyó itó

Isusulat niyá itó Isusulat nilá itó

[172]AYOS PANG-UTOS


Isulat namin ó natin itó

Isulat mo itó Isulat ninyó itó

Isulat niyá itó Isulat nilá itó

AYOS PANGSUKOB


Kung isinusulat ko itó Kung isinusulat namin ó natin itó

Kung isinusulat mo itó Kung isinusulat ninyó itó

Kung isinusulat niyá itó Kung isinusulat nilá itó

Panahóng nakaraán

Kung isinulat ko itó Kung isinulat namin ó natin itó



Kung isinulat mo itó Kung isinulat ninyó itó

Kung isinulat niyá itó Kung isinulat nilá itó


Kung isusulat ko itó Kung isusulat namin ó natin itó

Kung isusulat mo itó Kung isusulat ninyó itó

Kung isusulat niyá itó Kung isusulat nilá itó

[173]

“ ”

“ ”

Ayos Pangbadyá Sulatan.

AYOS PANGHIWATIG



Sinusulatan ko itó Sinusulatan namin ó natin itó

Sinusulatan mo itó Sinusulatan ninyó itó

Sinusulatan niyá itó Sinusulatan nilá itó

Panahóng nakaraán

Sinulatan ko itó Sinulatan namin ó natin itó

Sinulatan mo itó Sinulatan ninyó itó

Sinulatan niyá itó Sinulatan nilá itó


Sinulatan ko na itó Sinulatan na namin ó natin itó

Sinulatan mo na itó Sinulatan na ninyó itó

Sinulatan na niyá itó Sinulatan na nilá itó


Susulatan ko itó Susulatan namin ó natin itó

Susulatan mo itó Susulatan ninyó itó

Susulatan niyá itó Susulatan nilá itó

[174]AYOS PANG-UTOS


Sulatan namin ó natin itó

Sulatan mo itó Sulatan ninyó itó

Sulatan niyá itó Sulatan nilá itó

AYOS PANGSUKOB


Kung sinusulatan ko itó Kung sinusulatan namin ó natin itó

Kung sinusulatan mo itó Kung sinusulatan ninyó itó

Kung sinusulatan niyá itó Kung sinusulatan nilá itó

Panahóng nakaraán

Kung sinulatan ko itó Kung sinulatan namin ó natin itó

Kung sinulatan mo itó Kung sinulatan ninyó itó

Kung sinulatan niyá itó Kung sinulatan nilá itó


Kung susulatan ko itó Kung susulatan namin ó natin itó

Kung susulatan mo itó Kung susulatan ninyó itó

Kung susulatan niyá itó Kung susulatan nilá itó

[175]

“ ”[24]

“ ”

Ayos Pangbadyá Ipaglarô.

AYOS PANGHIWATIG



Ipinaglalarô ko itó Ipinaglalarô namin ó natin itó

Ipinaglalarô mo itó Ipinaglalarô ninyó itó

Ipinaglalarô niyá itó Ipinaglalarô nilá itó

Panahóng nakaraán

Ipinaglarô ko itó Ipinaglarô namin ó natin itó

Ipinaglarô mo itó Ipinaglarô ninyó itó

Ipinaglarô niyá itó Ipinaglarô nilá itó


Ipinaglarô ko na itó Ipinaglarô na namin ó natin itó

Ipinaglarô mo na itó Ipinaglarô na ninyó itó

Ipinaglarô na niyá itó Ipinaglarô na nilá itó


Ipaglalarô ko itó Ipaglalarô namin ó natin itó

Ipaglalarô mo itó Ipaglalarô ninyó itó

Ipaglalarô niyá itó Ipaglalarô nilá itó

[176]AYOS PANG-UTOS


Ipaglarô namin ó natin itó

Ipaglarô mo itó Ipaglarô ninyó itó


Ipaglarô niyá itó Ipaglarô nilá itó

AYOS PANGSUKOB


Kung ipinaglalarô ko itó Kung ipinaglalarô namin ó natin itó

Kung ipinaglalarô mo itó Kung ipinaglalarô ninyó itó

Kung ipinaglalarô niyá itó Kung ipinaglalarô nilá itó

Panahóng nakaraán

Kung ipinaglarô ko itó Kung ipinaglarô namin ó natin itó

Kung ipinaglarô mo itó Kung ipinaglarô ninyó itó

Kung ipinaglarô niyá itó Kung ipinaglarô nilá itó


Kung ipaglalarô ko itó Kung ipaglalarô namin ó natin itó

Kung ipaglalarô mo itó Kung ipaglalarô ninyó itó

Kung ipaglalarô niyá itó Kung ipaglalarô nilá itó

[177]

“ ”

“ - ”

Ayos Pangbadyá Paglarùan.

AYOS PANGHIWATIG



Pinaglalarùan ko itó Pinaglalarùan namin ó natin itó

Pinaglalarùan mo itó Pinaglalarùan ninyó itó

Pinaglalarùan niyá itó Pinaglalarùan nilá itó

Panahóng nakaraán

Pinaglarùan ko itó Pinaglarùan namin ó natin itó

Pinaglarùan mo itó Pinaglarùan ninyó itó

Pinaglarùan niyá itó Pinaglarùan nilá itó


Pinaglarùan ko na itó Pinaglarùan na namin ó natin itó

Pinaglarùan mo na itó Pinaglarùan na ninyó itó

Pinaglarùan na niyá itó Pinaglarùan na nilá itó


Paglalarùan ko itó Paglalarùan namin ó natin itó

Paglalarùan mo itó Paglalarùan ninyó itó

Paglalarùan niyá itó Paglalarùan nilá itó

[178]AYOS PANG-UTOS


Paglarùan namin ó natin itó

Paglarùan mo itó Paglarùan ninyó itó

Paglarùan niyá itó Paglarùan nilá itó

AYOS PANGSUKOB


Kung pinaglalarùan ko itó Kung pinaglalarùan namin ó natin itó

Kung pinaglalarùan mo itó Kung pinaglalarùan ninyó itó

Kung pinaglalarùan niyá itó Kung pinaglalarùan nilá itó

Panahóng nakaraán

Kung pinaglarùan ko itó Kung pinaglarùan namin ó natin itó

Kung pinaglarùan mo itó Kung pinaglarùan ninyó itó

Kung pinaglarùan niyá itó Kung pinaglarùan nilá itó


Kung paglalarùan ko itó Kung paglalarùan namin ó natin itó

Kung paglalarùan mo itó Kung paglalarùan ninyó itó

Kung paglalarùan niyá itó Kung paglalarùan nilá itó

[179]

“ ”

“ - ”

Ayos Pangbadyá Paglarùin.

AYOS PANGHIWATIG



Pinaglalarô ko itó Pinaglalarô namin ó natin itó

Pinaglalarô mo itó Pinaglalarô ninyó itó

Pinaglalarô niyá itó Pinaglalarô nilá itó

Panahóng nakaraán

Pinaglarô ko itó Pinaglarô namin ó natin itó

Pinaglarô mo itó Pinaglarô ninyó itó

Pinaglarô niyá itó Pinaglarô nilá itó


Pinaglarô ko na itó Pinaglarô na namin ó natin itó

Pinaglarô mo na itó Pinaglarô na ninyó itó

Pinaglarô na niyá itó Pinaglarô na nilá itó

Panahóng kararaán

Kapaglalarô ko pa itó Kapaglalarô pa natin ó namin itó

Kapaglalarô mo pa itó Kapaglalarô pa ninyó itó

Kapaglalarô pa niyá itó Kapaglalarô pa nilá itó


Paglalarùin ko itó Paglalarùin namin ó natin itó

Paglalarùin mo itó Paglalarùin ninyó itó

Paglalarùin niyá itó Paglalarùin nilá itó

AYOS PANG-UTOS


Paglarùin namin ó natin itó

Paglarùin mo itó Paglarùin ninyó itó

Paglarùin niyá itó Paglarùin nilá itó

AYOS PANGSUKOB


Kung pinaglalarô ko itó Kung pinaglalarô natin ó namin itó

Kung pinaglalarô mo itó Kung pinaglalarô ninyó itó

Kung pinaglalarô niyá itó Kung pinaglalarô nilá itó

Panahóng nakaraán

Kung pinaglarô ko itó Kung pinaglarô namin ó natin itó

Kung pinaglarô mo itó Kung pinaglarô ninyó itó

Kung pinaglarô niyá itó Kung pinaglarô nilá itó


Kung paglalarùin ko itó Kung paglalarùin namin ó natin itó

Kung paglalarùin mo itó Kung paglalarùin ninyó itó

Kung paglalarùin niyá itó Kung paglalarùin nilá itó

[181]

“ ”

“ - ”

Ayos Pangbadyá í .

AYOS PANGHIWATIG



ko ó ó ó

o ó ó ó

á ó á ó

Panahóng nakaraán

ko ó ó ó

o ó ó ó

á ó á ó


ko ó ó ó

o ó ó ó

á ó á ó

Panahóng kararaán

K p p ko p ó K p p p ó ó

K p p o p ó K p p p ó ó

K p p p á ó K p p p á ó


í ko ó í ó ó

í o ó í ó ó

í á ó í á ó

AYOS PANG-UTOS


í ó ó

í o ó í ó ó

í á ó í á ó

AYOS PANGSUKOB


Ku p ko ó Ku p ó ó

Ku p o ó Ku p ó ó

Ku p á ó Ku p á ó

Panahóng nakaraán





Ku p í ko ó Ku p í ó ó

Ku p í o ó Ku p í ó ó

Ku p í á ó Ku p í á ó

[183]

“ ”

“ ”

Ayos Pangbadyá p .

AYOS PANGHIWATIG



p ko ó p ó ó

p o ó p ó ó

p á ó p á ó

Panahóng nakaraán

p ko ó p ó ó

p o ó p ó ó

p á ó p á ó


p ko ó p ó ó

p o ó p ó ó

p á ó p á ó


p ko ó p ó ó

p o ó p ó ó

p á ó p á ó

[184]AYOS PANG-UTOS


p ó ó

p o ó p ó ó

p á ó p á ó

AYOS PANGSUKOB





Panahóng nakaraán








[185]

“ ”

“ - ”

Ayos Pangbadyá .

AYOS PANGHIWATIG



ko ó ó ó

o ó ó ó

á ó á ó

Panahóng nakaraán

ko ó ó ó

o ó ó ó

á ó á ó


ko ó ó ó

o ó ó ó

á ó á ó


ko ó ó ó

o ó ó ó

á ó á ó

[186]AYOS PANG-UTOS


ó ó

o ó ó ó

á ó á ó

AYOS PANGSUKOB





Panahóng nakaraán








[187]

“ ”

“ K ”

Ayos Pangbadyá Ikatisod.

AYOS PANGHIWATIG



Ikinatítisod ko itó Ikinatítisod namin ó natin itó

Ikinatítisod mo itó Ikinatítisod ninyó itó

Ikinatítisod niyá itó Ikinatítisod nilá itó

Panahóng nakaraán

Ikinatisod ko itó Ikinatisod namin ó natin itó

Ikinatisod mo itó Ikinatisod ninyó itó

Ikinatisod niyá itó Ikinatisod nilá itó


Ikinatisod ko na itó Ikinatisod na namin ó natin itó

Ikinatisod mo na itó Ikinatisod na ninyó itó

Ikinatisod na niyá itó Ikinatisod na nilá itó


Ikatítisod ko itó Ikatítisod namin ó natin itó

Ikatítisod mo itó Ikatítisod ninyó itó

Ikatítisod niyá itó Ikatítisod nilá itó

[188]AYOS PANG-UTOS


Ikatisod namin ó natin itó

Ikatisod mo itó Ikatisod ninyó itó

Ikatisod niyá itó Ikatisod nilá itó

AYOS PANGSUKOB


Kung ikinatítisod ko itó Kung ikinatítisod namin ó natin itó

Kung ikinatítisod mo itó Kung ikinatítisod ninyó itó

Kung ikinatítisod niyá itó Kung ikinatítisod nilá itó

Panahóng nakaraán

Kung ikinatisod ko itó Kung ikinatisod namin ó natin itó

Kung ikinatisod mo itó Kung ikinatisod ninyó itó

Kung ikinatisod nilá itó Kung ikinatisod nilá itó


Kung ikatítisod ko itó Kung ikatítisod namin ó natin itó

Kung ikatítisod mo itó Kung ikatítisod ninyó itó

Kung ikatítisod niyá itó Kung ikatítisod nilá itó

[189]

“ ”

“K - ”

Ayos Pangbadyá Katisuran.

AYOS PANGHIWATIG



Kinatítisuran ko itó Kinatítisuran namin ó natin itó

Kinatítisuran mo itó Kinatítisuran ninyó itó

Kinatítisuran niyá itó Kinatítisuran nilá itó

Panahóng nakaraán

Kinatisuran ko itó Kinatisuran namin ó natin itó

Kinatisuran mo itó Kinatisuran ninyó itó

Kinatisuran niyá itó Kinatisuran nilá itó


Kinatisuran ko na itó Kinatisuran na namin ó natin itó

Kinatisuran mo na itó Kinatisuran na ninyó itó

Kinatisuran na niyá itó Kinatisuran na nilá itó


Katitisuran ko itó Katitisuran namin ó natin itó

Katitisuran mo itó Katitisuran ninyó itó

Katitisuran niyá itó Katitisuran nilá itó

[190]AYOS PANG-UTOS


Katisuran namin ó natin itó

Katisuran mo itó Katisuran ninyó itó

Katisuran niyá itó Katisuran nilá itó

AYOS PANGSUKOB


Kung kinatítisuran ko itó Kung kinatítisuran namin ó natin itó

Kung kinatítisuran mo itó Kung kinatítisuran ninyó itó

Kung kinatítisuran niyá itó Kung kinatítisuran nilá itó

Panahóng nakaraán

Kung kinatisuran ko itó Kung kinatisuran namin ó natin itó

Kung kinatisuran mo itó Kung kinatisuran ninyó itó

Kung kinatisuran niyá itó Kung kinatisuran nilá itó


Kung katitisuran ko itó Kung katitisuran namin ó natin itó

Kung katitisuran mo itó Kung katitisuran ninyó itó

Kung katitisuran niyá itó Kung katitisuran nilá itó

TALABABÂAN

[21] Inilagáy ang itó upá u uko , p

katawán (ó persona) ay dapat ilagáy sa pang-ar á kóp p ák

pangwatas.

[22] Hindî ko na inilagáy rito ang ikalawáng hugis nitóng in, p k ’ h u h á a

una, liban sa pag-áangkáp niyá sa ugát.

[23] p í i at an ay walâng panahóng kararaán, kundî sa in lamang.

[24] k in, i at an k u ó mag, p k ’ k p r

um. T á í o p ák nitóng mag na ipag, pag-an at pag-in

ku ó’ á r .

[191]

XIX KABANATA

yô

Gurò. í í á p u o p ?

Nag-aaral. áp k r p ák á ó anyông pangtulong sa pangbalak:

maká, magpa, pa, magpaka, makí, magká, magíng, magsí, magpatí, manghí, magkáng at magsa.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông maká?

N. Tinátawag na anyông maká ang pangwatas na may pang-angkáp na maká u á ,

makalakad, makautang, makakain.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông magpa?





N. Tinátawag na anyông magpa ang pangwatas na may pang-angkáp na magpa u á ,

magpaturò, magpalamíg, magpagandá.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông pa?

N. Tinátawag na anyông pa p k á k pá ó, patulong, pahilot,

patampál.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông magpaka?

N. Tinátawag na anyông magpaka p k á k pá ó,

magpakababà, magpakabaít, magpakarunong.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông makí?

N. Tinátawag na anyông makí p u u u á p -angkáp na

makí, makipanayám, makíkastilà, makíapóy.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông magká?

[192]

N. Tinátawag na anyông magká p u u u á p -angkáp na magká,

magkáutang, magkásakít, magkásunog.

G. ¿Anó namán ang tinátawag na anyông magíng?

N. Tinátawag na anyông magíng p k á k pá ó, magíng tao,

magíng hayop, magíng talà.

G. ¿Anó namán ang tinátawag na anyông magsí?

N. Tinátawag na anyông magsí p k á k pá ó, magsípasok,

magsitakbó, magsi .

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông magpatí?

N. p u u u á p -angkáp na magpatí,

magpatiluhód, magpatirapá, magpatihigâ.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông manghí?

N. p u u u á p -angkáp na manghí,

manghí ukó, manghí á, manghí u o.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông magkáng?

N. Tinátawag na anyông magkáng p k káp ó,

magkanghihirap, magkangpuputot, magkangíihì.

G. ¿Anó ang tinátawag na anyông magsa?

N. Tinátawag na anyông magsa p k káp ó, magsakastilà,

magsailokano, magsahaponés.

G. í á p u o p ák k u p k

na tinalikdán?

N. M r r p , à’ á p k [193]ay may k u p ák

k á’ á, ó ku p ’ hu í ó. p k ’ u h

á áhí h p í o ku k uku à’ á.

XX KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông maká?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông maká ang pangwatas na may pang-angkáp na maká sa salitâng

ugát.

G. ¿Anó ang kahulugán nitóng anyông maká?

N. áuu ó á k hu u á : u ’ kapangyarihan (ó potencial

makalakad, makatakbó, k á’ kadahilanan (ó causal makabuti,

makaginhawa.

G. ¿Paano ang pagbabaybáy nitóng anyông maká?

N. r mag, mang at ma u u á k u

p í u á p hó k uku h h r pí . í p

na makatakbó at makagalíng u ’ áuuko k p r h hu í’

kadahilanan.

[194]

Ayos Panahón Kapangyarihan Kadahilanan

Pangbadyá Makatakbó Makagalíng

Panghiwatig Kasalukuyan Nakatatakbó Nakagagalíng

„ Nakaraán Nakatakbó Nakagalíng

„ Nakaraán na Nakatakbó na Nakagalíng na

„ Haharapín Makatatakbó Makagagalíng

Ayos Panahón Kapangyarihan Kadahilanan

Pang-utos Makatakbó Makagalíng

Pangsukob Kasalukuyan Kung nakatatakbó Kung nakagagalíng

„ Nakaraán Kung nakatakbó Kung nakagalíng

„ Haharapín Kung makatatakbó Kung makagagalíng

G. ¿Anó ang dapat matantô ukol sa pagbabaybáy nitóng maká?

N. p ku p á uh “u ” p

u ó p á p makatakbó at makagalíng, u ’ ku

“ ” p á ur p á , k há ó

r á p pag[25] maká u á . p

ó’ r k p r h h k h . í á

p makapag-aral at makapagturò na nagbuhat sa mag-aral at magturò.

[195]

Ayos Panahón Kapangyarihan

Pangbadyá Makapag-aral Makapagturò

Panghiwatig Kasalukuyan Nakapag-áaral Nakapagtuturò

„ Nakaraán Nakapag-aral Nakapagturò

„ Nakaraán na Nakapag-aral na Nakapagturò na

„ Haharapín Makapag-áaral Makapagtuturò

Pang-utos Makapag-aral Makapagturò

Pangsukob Kasalukuyan Kung nakapag-áaral Kung nakapagtuturò

„ Nakaraán Kung nakapag-aral Kung nakapagturò

„ Haharapín Kung makapag-áaral Kung makapagtuturò

ANG KANYÁNG PANGTIYÁK

G. í p ák maká kung náuukol sa kapangyarihan?

N. Ku áuuko k p r h , p ák maká ay ma-in, mai at ma-an, k ’

p uh “u ”. u ’ p í , na, ang in ay ináalís sa ma-in at

nagigíng ma lamang at sa mai at ma-an ay ináalís din ang náturang in. Kung ang pangwatas ay

nagbuhat sa mag, ang ma, mai at ma-an ay dapat gawíng mapag, maipag at mapag-an. Náritó

ang dalawáng halimbawà na náuukol sa à’ á.

[196]

K “ M”

Ma. Mai. Ma-an.


K “ M”

Ma. Mai. Ma-an.

Pangbadyá Masulat Maisulat Masulatan

Kasalukuyan Nasusulat Naisusulat Nasusulatan

Nakaraán Nasulat Naisulat Nasulatan

Nakaraán na Nasulat na Naisulat na Nasulatan na

Haharapín Masusulat Maisusulat Masusulatan

Pang-utos Masulat Maisulat Masulatan

Kasalukuyan Kung nasusulat Kung naisusulat Kung nasusulatan

Nakaraán Kung nasulat Kung naisulat Kung nasulatan

Haharapín Kung masusulat Kung maisusulat Kung masusulatan

K “M ”

Mapag. Maipag. Mapag-an.

Pangbadyá Mapag-aral Maipag-aral Mapag-aralan

Kasalukuyan Napag-áaral Naipag-áaral Napag-áaralan

Nakaraán Napag-aral Naipag-aral Napag-aralan

Nakaraán na Napag-aral na Naipag-aral na Napag-aralan na

Haharapín Mapag-áaral Maipag-áaral Mapag-áaralan

Pang-utos Mapag-aral Maipag-aral Mapag-aralan

Kasalukuyan Kung napag-áaral Kung naipag-áaral Kung napag-áaralan

Nakaraán Kung napag-aral Kung naipag-aral Kung napag-aralan

Haharapín Kung mapag-áaral Kung maipag-áaral Kung mapag-áaralan

[197]

G. í p ák maká kung náuukol sa kadahilanan?

N. Ku áuuko k h , p ák maká ay ika kung tumutukoy sa pangwatas

na nagbuhat sa um, at ikapag kung tumutukoy namán sa pangwatas na nanggaling sa mag. Dapat

mabatíd na, magíng ang ika at magíng ang ikapag p in k at a

p hó k uku k r á . ár ó h à á’ á.

Ayos. Panahón. Ika. Ikapag.

Pangbadyá Ikagalíng Ikapagsaing

Panghiwatig Kasalukuyan Ikinagagalíng Ikinapagsasaing

„ Nakaraán Ikinagalíng Ikinapagsaing

„ Nakaraán na Ikinagalíng na Ikinapagsaing na

„ Haharapín Ikagagalíng Ikapagsasaing

Pang-utos Ikagalíng Ikapagsaing

Pangsukob Kasalukuyan Kung ikinagagalíng Kung ikinapagsasaing

Ayos. Panahón. Ika. Ikapag.

„ Nakaraán Kung ikinagalíng Kung ikinapagsaing

„ Haharapín Kung ikagagalíng Kung ikapagsasaing

G. í ká á maká?

N. Itóng maká ’ á p u o á r

. á ó u ó u u k á’ p :

I.—Ginágamit ang maká p á [198] k à k ó

mang kilos sa sariling katawán, hal.: makabasa, makasulat, makakain, makaihì, makatakbó,

makalakad, makapasok, makalabá , k , k ó , makagawâ, makadipá, makatulog,

atbp.

.— u á u u uko k pá o r

pangwatas dito sa maká ku k ó’ á k o ó à

pagkakátaón ó hindî á h r , h .: k , u k u ,

p k p, á k r á , á k á, h p k h p ,

k k k , í k í , í k í , sa diníg ay makariníg, sa

amóy ay makaamóy, atbp.

.—Ku á p k k hu u á ó k í ,

u á ó’ r p o maká k hu u á’ ku k k

ganapín ang náturang balak, hal.: akó kung , susulat siyá kung

makasusulat, papasok akó kung makapapasok, atbp.

IV.—Ginágamit din ang maká p á k ràá h

u k u u p r . p ó’

panahóng nakaraán, hal.: ang ay siyáng nakagibâ h , ang apóy ay siyáng

nakatupok áh , ang lindól ay siyáng nakaguhô h , ang bahâ ay siyáng nakasirà

h , atbp.

V.—Nagagawâ ring pangwatas dito sa maká ang [199] u á á u á ó

á o , p ó’ k k hu u á ó p r

á u kh ó k u ó k h , hal.: sa iyák ay makaiyák, sa lumbáy ay

makalumbáy, sa lun kó k u kó , uhà k uhà, á k á, í

k í , k , p. p í , , p ó’

napakalimit gamitin sa panahóng nakaraán.

.— u á á k ó k ó

nagagawâ ring pangwatas dito sa maká k k hu u á á á u kh

á k ó k , hal.: sa buti ay makabuti, sa galíng ay makagalíng, sa buhay

ay makabuhay, sa ginhawa ay makaginhawa, sa samâ ay makasamâ, sa lalâ ay makalalâ, sa sakít

ay makasakít, atbp.

.— u á á ó á k pá maká ay nagigíng salitâng

pangdiwà (ó sustantivo k hu u á’ p k pí ó p p ó’ ó pangkát,

panig, lapìán, atbp., hal.: sa bago ay makabago, sa lumà ay makalumà, sa bayan ay makabayan,

sa parì ay makaparì, sa tao ay makatao, sa hayop ay makahayop, sa kastilà ay makakastilà, sa

intsík ay makaintsík, atbp.

.— u á u u uko á’ á ó k o k á o

naipangwawatas din sa maká k hu u á’ k á ó k á ur ó

kilos, hal.: sa dilat ay [200] k , k , á k á, í

ay makati í , atbp.

TALABABÂAN

[25] Dapat alalahanin na ang pag á p ák mag. ó p í

á p u o p watas.

XXI KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông magpa?

Nag-aaral. Tinátawag na magpa ang pangwatas na may pang-angkáp na magpa sa salitâng ugát.

G. ¿Paano ang pagbabaybáy sa anyông itó?

N. M p : uk p hó k uku h h r pí

k u ó hí u á k hu í p í magpa.

í p magpabasa at magpataním na nagbuhat sa bumasa at

magtaním[26].

Ayos Panahón Bumasa Magtaním

Pangbadyá Magpabasa Magpataním

Panghiwatig Kasalukuyan Nagpapabasa Nagpapataním

„ Nakaraán Nagpabasa Nagpataním

„ Nakaraán na Nagpabasa na Nagpataním na

„ Haharapín Magpapabasa Magpapataním

Pang-utos Magpabasa Magpataním

Pangsukob Kasalukuyan Kung nagpapabasa Kung nagpapataním

„ Nakaraán Kung nagpabasa Kung nagpataním

„ Haharapín Kung magpapabasa Kung magpapataním

[201]




G. ¿Alín ang pangtiyák nitóng anyông magpa?

N. p ák magpa ay pa lamang. Itóng pa ku u u p u o

pangtiyák ay nagigíng pa-in, ipa at pa-an á p ák magpa kung ang

pangwatas na ibig baybayín ay nagbuhat sa um. Kung nagbuhat namán sa mag, p ák

magpa ay papag-in, ipapag at papag-an. p á p ák á ur magpa

ay kunin din nating halimbawà ang dalawáng pangwatas na bumasa at magtaním na babaybayíng

isáisá ó hiwáhiwaláy.

K “ M”

PA-IN IPA PA-AN

Pangbadyá Pabasahin Ipabasa Pabasahan

Kasalukuyan Pinababasa Ipinababasa Pinababasahan

Nakaraán Pinabasa Ipinabasa Pinabasahan

Nakaraán na Pinabasa na Ipinabasa na Pinabasahan na

Haharapín Pababasahin Ipababasa Pababasahan

Pang-utos Pabasahin Ipabasa Pabasahan

Kasalukuyan Kung pinababasa Kung ipinababasa Kung pinababasahan

Nakaraán Kung pinabasa Kung ipinabasa Kung pinabasahan

Haharapín Kung pababasahin Kung ipababasa Kung pababasahan

[202]

K “M ”

PAPAG-IN IPAPAG PAPAG-AN

Pangbadyá Papagtanimín Ipapagtaním Papagtanimán

Kasalukuyan Pinapagtataním Ipinapagtataním Pinapagtatanimán

Nakaraán Pinapagtaním Ipinapagtaním Pinapagtanimán

Nakaraán na Pinapagtaním na Ipinapagtaním na Pinapagtanimán na

Haharapín Papagtatanimín Ipapagtaním Papagtatanimán

Pang-utos Papagtanimín Ipapagtaním Papagtanimán

Kasalukuyan Kung pinapagtataním Kung ipinapagtataním Kung pinapagtatanimán

Nakaraán Kung pinapagtaním Kung ipinapagtaním Kung pinapagtanimán

Haharapín Kung papagtatanimín Kung ipapagtaním Kung papagtatanimán

G. ¿Maáarì bagáng baybayín sa ibá itóng anyông magpa?

N. Ang magpa á á p r á k ’ k pá maká na náuukol sa

kapangyarihan, at kung magkaganitó ang magpa ay magigíng pagpa. Ihalimbawà natin ang ugát

na ginhawa at panhik na sang-ayon dito ay nagigíng makapagpaginhawa at makapagpapanhik.

[203]

Ayos. Panahón. Ginhawa. Panhik.

Pangbadyá Makapagpaginhawa Makapagpapanhik

Panghiwatig Kasalukuyan Nakapagpapaginhawa Nakapagpapapanhik

„ Nakaraán Nakapagpaginhawa Nakapagpapanhik

„ Nakaraán na Nakapagpaginhawa na Nakapagpapanhik na

„ Haharapín Makapagpapaginhawa Makapagpapapanhik

Pang-utos Makapagpaginhawa Makapagpapanhik

Pangsukob Kasalukuyan Kung nakapagpapaginhawa Kung nakapagpapapanhik

„ Nakaraán Kung nakapagpaginhawa Kung nakapagpapanhik

„ Haharapín Kung makapagpapaginhawa Kung makapagpapapanhik

G. ¿Saánsaán ginágamit ang anyông magpa?

N. Ang talagáng kátuturán nitóng magpa kung naáangkáp sa salitâng u á -u o ó

u o ó hík k o í ó - o ká u urá

á u á . ó , upá á á’ á ká á k á á k á

á ó u u k á’ p .

I.—Ginágamit ang magpa p á p - u o á o o

í u o - o k hu u á u á , hal.: sa gawâ ay magpagawâ, sa tahî

ay [204]magpatahî, sa tindá ay magpatindá, sa lutò ay magpalutò, sa lak p k ,

p , p , u p u , í p í ,

ó p ó , atbp.

.—Tu kó u á p p h ó p o

magpa á p k k á o - o ká u urá u á ,

hal.: sa buhay ay magpabuhay, sa kain ay magpakain, sa inóm ay magpainóm, sa tirá ay

magpatirá, sa damít ay magparamít, atbp.

.— í á u á u u kás na pangyayari ay nagagawâ ring

pangwatas sa magpa, ká u urá’ u kh ó - o u á , ,

o ó k há , hal.: sa kulóg ay magpakulóg, sa kidlát ay magpakidlát, sa

araw ay magpaaraw, sa ulán ay magpau á , ó p ó, ó p ó ,

h p h , p. ó p kh r ku o

o, h .: o p o , h p h , sa tunóg ay magpatunóg, sa ugong

ay magpaugong, atbp.

.—Ku á k pá magpa u á á p hó á

k hu u á p - u o á ó k ’ ku à k á r p rá ó p à

u ó -ayon sa ugát, hal.: sa gabí ay magpagabí, sa tanghalì ay magpatanghalì,

sa umaga [205]ay magpaumaga, sa hapon ay magpahapon, sa hating-gabí ay magpahating-gabí,

atbp.

.— ko á’ á u á á ó p magpa,

ó’ k k hu u á kí ó ku à p o k á r -

o á u á , h .: á p á, u p u , r

p r , u á p u á , í p í , h p h , sa anod

ay magpaanod, atbp.

VI.— á k hu u á p á magpa p h ó

p á ó - o ká u urá u á , hal.: sa limós ay magpalimós, sa buwís

ay magpabuwís, sa utang ay magpautang, sa sanglâ ay magpasanglâ, sa tubò ay magpatubò, sa

hirám ay magpahirám, atbp.

VII.—Kung ang anyông magpa á g rá’ káp u á

á ó á k hu u á p roó á ko ó poók ó k ’

maparoón sa kanino man ó saán man ó kailan , h .: p , á

p á , u ok p u ok, k ík p k ík, ó p ó, k

p k , p , sa kalunuran ay mapakalunuran, sa araw ay

mapaaraw, sa gabí ay mapagabí, sa hapon ay mapahapon, atbp.

TALABABÂAN

[26] p p k ó k á p

magbuhat sa um ó sa mag. u ’ p ák k á pag na siyáng

katugmâ mag.

[206]

XXII KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông pa?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông pa ang pangwatas na may pang-angkáp na pa sa salitâng ugát.

G. ¿Paano namán ang pagbabaybáy sa anyông itó?

N. r á, p p hó k uku

nakaraán ay dapat iangkáp ang na, k u ó hí p hó

kasalukuya h h r pí u á k u p í u á , ó k ’

ang sa u á p hó p

maminsanminsan. Ihalimbawà natin ang dalawáng ugát na diyán at bundók na kung iayon sa

m k p r á í í p pariyán at pasabundók.

[207]


Ayos Panahón Pariyán Pasabundók

Pangbadyá Pariyán Pasabundók

Panghiwatig Kasalukuyan Napaririyán[27] Napasasabundók

„ Nakaraán Napariyán Napasabundók

„ Nakaraán na Napariyán na Napasabundók na

„ Haharapín Paririyán Pasasabundók

Pang-utos Pariyán Pasabundók

Pangsukob Kasalukuyan Kung napaririyán Kung napasasabundók

„ Nakaraán Kung napariyán Kung napasabundók

„ Haharapín Kung paririyán Kung pasasabundók


G. ¿Alín namán ang pangtiyák nitóng pa?

N. Ang anyông pa á p k á r p ák. u ’

na itó ang pa ay nagigíng pa-in, ipa at pa-an, p k ’ k u u p u o

an p ák k r á . Dapat namáng matalastás na ang

ikalawáng paraáng ginamit sa pangbalak ay hindî maáarìng [208]ilagáy sa pangtiyák. Kunin

nating halimbawà ang pangwatas na pahalík u u pa u át na halík.

PA-IN IPA PA-AN

Pangbadyá Pahalikín Ipahalík Pahalikán

Kasalukuyan Pinahahalík Ipinahahalík Pinahahalikán

Nakaraán Pinahalík Ipinahalík Pinahalikán

Nakaraán na Pinahalík na Ipinahalík na Pinahalikán na

Haharapín Pahahalikín Ipahahalík Pahahalikán

Pang-utos Pahalikín Ipahalík Pahalikán

Kasalukuyan Kung pinahahalík Kung ipinahahalík Kung pinahahalikán

Nakaraán Kung pinahalík Kung ipinahalík Kung pinahalikán

Haharapín Kung pahahalikín Kung ipahahalík Kung pahahalikán

G. ¿Mayroón pa bang ibáng pangtiyák ukol sa anyông pa?

N. M roó p , u ’ ó’ á r p pumarito, pumariyán at

pumaroón. p ák ó’ ika na tumutukoy sa kadahilanan (ó causal) at pa-an

na bumabanggít sa poók (ó local). Ang ka-in h á r , p k ’ á á

kátuturán. Ihalimbawà natin sa pagbabaybáy ang pangwatas na parito sang-ayon sa anyông

pinag-áaralan.

[209]


Ayos Panahón IKA PA-AN

Pangbadyá Ikaparito Parituhan

Panghiwatig Kasalukuyan Ikinaparirito Pinarirituhan

„ Nakaraán Ikinaparito Pinarituhan

„ Nakaraán na Ikinaparito na Pinarituhan na

„ Haharapín Ikaparirito Parirituhan

Pang-utos Ikaparito Parituhan

Pangsukob Kasalukuyan Kung ikinaparirito Kung pinarirituhan

„ Nakaraán Kung ikinaparito Kung pinarituhan

„ Haharapín Kung ikaparirito Kung parirituhan

G. ¿Saánsaán namán ginágamit itóng anyông pa?

N. Itóng pa á kà T o . á ká u urá á’

ang pag-úutos, panunuyò, pagpapabayà ó p p p h u o k o áuuko k á

r - o á u á . u ár ó k á ká á .

I.—Ginágamit ang anyông pa p á p - u o hu ó

man na náuukol r o o, hal.: sa limós ay palimós, sa kupkóp ay pakupkóp, sa

ampón ay paampón, sa kain ay pakain, sa awà ay paawà, sa kandilì ay pakandilì, sa tanggól ay

patanggól, sa sanggaláng ay pasanggaláng, sa saklolo ay pasaklolo, atbp.

[210]

II.—Ginágamit din ang pa p u u p p p à ó p p p h u o

í k o u á , hal.: sa kurót ay pakurót, sa halík ay pahalík,

sa sundót ay pasundót, sa hipò ay pahipò, sa kagát ay pakagát, sa tampál ay patampál, sa sikad ay

pasikad, sa hampás ay pahampás, atbp.

.— ko u á u u á’ á k o ó á r p

dito sa pa, ká u urá’ ó hu ó - o á u á , hal.: sa

labás ay palabás, sa pasok ay papasok, sa untî ay pauntî, sa lakí ay palakí, sa lakás ay palakás, sa

hinà ay pahinâ, sa lalâ ay palalâ, sa taás ay pataás, sa babà ay pababâ, sa init ay painít, sa lamíg

ay palamíg, sa hilís ay pahilís, sa likô ay palikô, atbp.

.—Tu kó u á á ko ó poók k pá pa ay nagigíng

pangwatas din, hal.: dini, parini; dito, parito; diyán, pariyán; doón, paroón; atbp.

V.—Kung ang anyông pa u pu á sa, á , at sundá á’ á u á

á poók ó ko k k hu u á p p roó - o á u á ,

hal.: sa ilog ay pasailog, sa dagat ay pasadagat, sa bukid ay pasabukid, sa gubat ay pasagubat, sa

lálawigan ay pasalalawigan, sa Amérika ay pasa Amérika, sa Hapón ay pasa Hapón, atbp.

VI.—Ang anyông pa k k hu u á ó á ó -ayon sa

kinaáangkapáng [211]ugát, hal.: sa oo ay paoo, sa ayaw ay paayaw, sa hindî ay pahindî, sa iná ay

painá, atbp.

.— í u á á r r k o ó k á k pá

pa p p k ó ó hu - o ká u urá u á , hal.: sa lakad ay

palakad, sa takbó ay patakbó, sa upô ay paupô, sa hilíg ay pahilíg, sa tayô ay patayô, sa taób ay

pataób, sa higâ ay pahigâ, sa lawít ay palawít, sa yukô ay payukô, sa kubà ay pakubâ, atbp.

TALABABÂAN

[27] Ináakalà kong hindî u pák ó p - u pa

p hó k uku h h r pí ’ napapariyán at papariyán. K

u u p í u á h h à.

XXIII KABANATA

Ukol yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông magpaka?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông magpaka ang pangwatas na may pang-angkáp na magpaka sa

salitâng ugát.

G. o p r á k á p á ?

N. r k p r á p r k á , p

ó p - u pa p hó k uku h h r pí .

p á ku h à u á busóg at hirap na kung máangk pá

magpaka ay nagigíng pangwatas na magpakabusóg at magpakahirap.

[212]

Ayos Panahón Busóg Hirap

Pangbadyá Magpakabusóg Magpakahirap

Panghiwatig Kasalukuyan Nagpapakabusóg Nagpapakahirap

„ Nakaraán Nagpakabusóg Nagpakahirap

„ Nakaraán na Nagpakabusóg na Nagpakahirap na

„ Haharapín Magpapakabusóg Magpapakahirap

Pang-utos Magpakabusóg Magpakahirap

Pangsukob Kasalukuyan Kung nagpapakabusóg Kung nagpapakahirap

„ Nakaraán Kung nagpakabusóg Kung nagpakahirap

„ Haharapín Kung magpapakabusóg Kung magpapakahirap



G. í p ák magpaka?

N. r magpa á k p r á : á’ ku ang pangwatas ay

magbuhat sa um k á’ ku uh mag. p ák magpaka sa unang

paraán ay paka na nagigíng paka-in, ipaka at paka-an h á u o p u o

anyông pangtiyák; sa ikalawá ay pakapag na nagigíng pakapag-in, ipakapag at pakapag-an

- o h á á í . K p - ku -isáng halimbawà ang

magpakarahan at [213]ang magpakasisi na nagbuhat sa dumahan at magsisi.

K “ M”

PAKA-IN IPAKA PAKA-AN

Pangbadyá Pakarahanin Ipakarahan Pakarahanan

Kasalukuyan Pinakararahan Ipinakararahan Pinakararahanan

Nakaraán Pinakarahan Ipinakarahan Pinakarahanan

Nakaraán na Pinakarahan na Ipinakarahan na Pinakarahanan na

Haharapín Pakararahanin Ipakararahan Pakararahanan

Pang-utos Pakarahanin Ipakarahan Pakarahanan

Kasalukuyan Kung pinakararahan Kung ipinakararahan Kung pinakararahanan

Nakaraán Kung pinakarahan Kung ipinakarahan Kung pinakarahanan

Haharapín Kung pakararahanin Kung ipakararahan Kung pakararahanan

[214]

K “M ”

PAKAPAG-IN IPAKAPAG PAKAPAG-AN

Pangbadyá Pakapagsisihin Ipakapagsisi Pakapagsisihan

Kasalukuyan Pinakapagsisisi Ipinakapagsisisi Pinakapagsisisihan

Nakaraán Pinakapagsisi Ipinakapagsisi Pinakapagsisihan

Nakaraán na Pinakapagsisi na Ipinakapagsisi na Pinakapagsisihan na

Haharapín Pakapagsisisihin Ipakapagsisisi Pakapagsisisihan

Pang-utos Pakapagsisihin Ipakapagsisi Pakapagsisihan

Kasalukuyan Kung pinakapagsisisi Kung ipinakapagsisisi Kung pinakapagsisisihan

Nakaraán Kung pinakapagsisi Kung ipinakapagsisi Kung pinakapagsisihan

Haharapín Kung pakapagsisisihin Kung ipakapagsisisi Kung pakapagsisisihan

G. ¿Mayroón pa bang ibáng pangtiyák itóng magpaka?

N. M roó p p , u ’ h rà p k ’ k u u á áuuko k á.

Ang násabing pangtiyák ay pagpaka á r u u i an, sa makatuwíd

ay nagigíng ipagpaka at pagpaka-an. Baybayín natin ang ugát na busóg á kóp

p ák na itó.

[215]

Ayos Panahón IPAGPAKA PAGKAPA-AN

Pangbadyá Ipagpakabusóg Pagpakabusugán

Panghiwatig Kasalukuyan Ipinagpapakabusóg Pinagpapakabusugán

„ Nakaraán Ipinagpakabusóg Pinagpakabusugán

„ Nakaraán na Ipinagpakabusóg na Pinagpakabusugán na

„ Haharapín Ipagpapakabusóg Pagpapakabusugán

Pang-utos Ipagpakabusóg Pagpakabusugán

Pangsukob Kasalukuyan Kung ipinagpapakabusóg Kung pinagpapakabusugán

„ Nakaraán Kung ipinagpakabusóg Kung pinagpakabusugán

„ Haharapín Kung ipagpapakabusóg Kung pagpapakabusugán

G. í í ká á k á ó magpaka?

N. k á k á p ó u u ó :

I.—Ang anyông magpaka p k hu u á’ p ó p í

ku à r k oo o - o ká u urá á u á , hal.:

magpakabusóg, magpakagutom, magpakauhaw, magpakabuti, magpakagalíng, magpakatapang,

magpakalakás, magpakababà, magpakataás, [216]magpakayaman, p k h r p,

p k rukh , p k u , p k á , p k í , p. p

p ó’ áuuko p ák ipagpaka at pagpaka-an.

II.—Ginágamit itóng magpaka upá á í k hu u á ó ,

k o ó á - o á u á , h .: p k , p k r h , p k í ,

p k p, p k hu , p k u í , p k , p. p , , o

áuuko p ák paka-in, ipaka at paka-an kung sa um at pakapag-in, ipakapag at

pakapag-an kung sa mag.

.—Ku u ó hí u á p áuuko u k á

u u á í k hu u á , hal.: magpakababàbabà,

magpakabutibuti, magpakahiraphirap, magpak u ó u ó , p k p p, p k í í ,

p k r h h , p k - , atbp. Dapat matantông kung ang ugát ay may tatlóng

pantíg ay inúulit lamang ang dalawáng una, hal.: sa dálitâ ay magpakadalidálitâ, atbp.

[217]

XXIV KABANATA

Hinggíl sa yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang pinamámagatáng anyông makí?

Nag-aaral. Pinamámagatáng anyông makí ang pangwatas na may pang-angkáp na makí sa

salitâng ugát.

G. ¿Paano namán ang kanyáng pagbabaybáy?

N. r k p r á áu á, p r o’

p - u k á p í makí p hó k uku h h r pí .

á , ang pag p h k ’ p uh

mag. Sa pagbabaybáy ay kuning halim à u á tulog at usap na sang-ayon sa

anyông itó ay nagigíng pangwatas na makitulog at makipag-usap.

Ayos Panahón Tulog Usap

Pangbadyá Makitulog Makipag-usap

Panghiwatig Kasalukuyan Nakikitulog Nakikipag-usap

„ Nakaraán Nakitulog Nakipag-usap

„ Nakaraán na Nakitulog na Nakipag-usap na

„ Haharapín Makikitulog Makikipag-usap

Pang-utos Makitulog Makipag-usap

Pangsukob Kasalukuyan Kung nakikitulog Kung nakikipag-usap

„ Nakaraán Kung nakitulog Kung nakipag-usap

„ Haharapín Kung makikitulog Kung makikipag-usap

[218]


G. ¿Alín ang pangtiyák na nátutugmâ sa makí?

N. k u p ák ó pakí. Sa pagtulong p u o

pangtiyák ay tinatanggáp lamang ang i at ang an at ang in h , k ’ í ipakí at paki-

an. ár ó h à á’ áuuko um k á’ sa mag.

K “ M”

Ayos Panahón IPAKÍ PAKI-AN

Pangbadyá Ipakitulong k u u

Panghiwatig Kasalukuyan Ipinakikitulong k k u u

„ Nakaraán Ipinakitulong k u u

„ Nakaraán na Ipinakitulong na k u u

„ Haharapín Ipakikitulong k k u u

Pang-utos Ipakitulong k u u

Pangsukob Kasalukuyan Kung ipinakikitulong Ku p k k u u

„ Nakaraán Kung ipinakitulong Ku p k u u

K “ M”

Ayos Panahón IPAKÍ PAKI-AN

„ Haharapín Kung ipakikitulong Ku p k k u u

[219]

K “M ”

Ayos Panahón IPAKIPAG PAKIPAG-AN

Pangbadyá Ipakipag-usap Pakipag-usapan

Panghiwatig Kasalukuyan Ipinakikipag-usap Pinakikipag-usapan

„ Nakaraán Ipinakipag-usap Pinakipag-usapan

„ Nakaraán na Ipinakipag-usap na Pinakipag-usapan na

„ Haharapín Ipakikipag-usap Pakikipag-usapan

Pang-utos Ipakipag-usap Pakipag-usapan

Pangsukob Kasalukuyan Kung ipinakikipag-usap Kung pinakikipag-usapan

„ Nakaraán Kung ipinakipag-usap Kung pinakipag-usapan

„ Haharapín Kung ipakikipag-usap Kung pakikipag-usapan

G. í í ká á makí?

N. u u á p ó u u ó :

.— p á p k k á á, hal.: sa sama ay makisama, sa

sakáy ay makisakáy, sa sunò ay makisunò, sa salo ay makisalo, sa sabáy ay makisabáy.

.— p á p k k r á á, - o á u á ,

[220]h .: u k u , u kó k u kó , k r , p h

k p p h , k , sa luhà ay makiluhà, atbp.

III.—Sa p u u k o ó á k á ó í á á

u o á u á , hal.: sa larô ay makipaglarô, sa away ay makipag-away, sa bunô ay

makipagbunô, sa usap ay makiusap ó makipag-usap, sa kamáy ay makikamáy ó makipagkamáy,

sa yakap ay makiyakap ó makipagyakap, sa talo ay makipagtalo, sa panayám ay makipanayám,

atbp.

IV.—Naipangwawatas din ang makí u pu á an ó han k k hu u á

gawâng kinusà sa sarili sang-ayon sa ugát, hal.: sa birò ay makipagbirùan, sa sagót ay

makipagsagutan, sa salitâ ay makipagsalitâan, sa taním ay makipagtaniman, atbp.

V.—Kung iáangkáp ang anyông makí u á á , h , u , h ,

á , ur , p. k káhu u p k kitulad ó pakikiayos, hal.: makíamerikano,

makikastilà, makíintsík, makitao, makihayop, makílalaki, makibabae, makipusà, makiunggóy,

makiahas, atbp.

VI.—Kung iáangkáp ang makí u á á k r

p u uh o k k hu u á p h k u ó - o u á

á , h .: pó k pó k í , í k í , k k k, h op

k h op, h k h , á k á , à k à, atbp.

[221]

XXV KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông magká?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông magká ang pangwatas na may pang-angkáp na magká sa

salitâng ugát.

G. ¿Alín ang dapat kásaligán sa kanyáng pagbabaybáy?

N. Dapat niyáng kásaligán ang hugis ó paraán sa pagbabaybáy na ginawâ sa anyông maká, na,

k í á ó’ g ó’ roó . í u á sala at utang

í p ku á k pá magká.

Ayos Panahón Sala Utang

Pangbadyá Magkasala Magkautang

Panghiwatig Kasalukuyan Nagkakasala Nagkakautang

„ Nakaraán Nagkasala Nagkautang

„ Nakaraán na Nagkasala na Nagkautang na

„ Haharapín Magkakasala Magkakautang

Pang-utos Magkasala Magkautang

Pangsukob Kasalukuyan Kung nagkakasala Kung nagkakautang

„ Nakaraán Kung nagkasala Kung nagkautang

„ Haharapín Kung magkakasala Kung magkakautang

[222]


G. í k u p ák magká?

N. k u ó, p k p pá u m ay pagká.

u o p u o p ák, itóng pagká ay nagigíng pagka-in, ipagka at pagka-

an. u ’ h áp óng pagka-in kundî ang dalawáng náhuhulí: ang ipagka at pagka-

an. Ilagáy natin sa pangtiyák ang pangwatas na magkasala na binaybáy sa pangbalak.

Ayos Panahón IPAGKA PAGKA-AN

Pangbadyá Ipagkasala Pagkasalahan

Panghiwatig Kasalukuyan Ipinagkakasala Pinagkakasalahan

„ Nakaraán Ipinagkasala Pinagkasalahan

„ Nakaraán na Ipinagkasala na Pinagkasalahan na

„ Haharapín Ipagkakasala Pagkakasalahan

Pang-utos Ipagkasala Pagkasalahan

Pangsukob Kasalukuyan Kung ipinagkakasala Kung pinagkakasalahan

„ Nakaraán Kung ipinagkasala Kung pinagkasalahan

„ Haharapín Kung ipagkakasala Kung pagkakasalahan

[223]

G. ¿Saánsaán ginágamit ang anyông magká?

N. á k hu u á magká ku á káp u á k roó ó -

o u á á . ó k

ganitóng tuntunin:

.— u á áuuko kí k á o á k pá magká

k k hu u á p k k roó ó ’ u o á u á , hal.: sa

sakít ay magkasakít, sa sipón ay magkasipón, sa mutà ay magkamutà, sa galís ay magkagalís, sa

lagnát ay magkalagnát, sa pigsá ay magkapigsá, atbp.

.— k k hu u á p k k roó ’ ku á’ káp u á

u u uko k p r o, hal.: sa palad ay magkapalad, sa anák ay magkaanák, sa

pilak ay magkapilak, sa lupà ay magkalupà, sa gintô ay magkagintô, sa bahay ay magkabahay, sa

tungkól ay magkatungkól, atbp.

.— ó k hu u á á ó ku káp u á u í

r r káp ó p -á r o ó ó , hal.: u k u , pó

k pó , k ho k k ho , í k í , k ,

u k u , sa hayop ay magkahayop, atbp.

.— u á áuuko á’ á k ku r ó o

[224]magagawâ ring pangwatas sa magká, , k hu u á’ p k k roó ó

’ - o á u á , hal.: sa gutom ay magkagutom, sa guló ay magkaguló,

sa bagyó ay magkabagyó, sa salot ay magkasalot, sa digmâ ay magkadigmâ, sa lindól ay

magkalindól, atbp.

.— u á á á k ràá ó u á

u á k pá magká á í k hu u á , hal.: magkagibâgibâ,

magkabuwálbuwál, magkaguhôguhò, magkabutásbutás, magkapunítpunít, magkasirâsirâ,

magkawindángwindáng, magkalanságlanság, atbp.

.— p k ká ó p r á r magká, hal.: magkatipon,

magkasalubong, magkapanayám, magkatamà, magkasama, magkaaway, magkaguló.

.—Ku k pá magká u á u pu á an ó han k k hu u á

p r h k uku à, hal.: magkatakbuhan, magkasuntukan, magkasikarán,

magkahagarán, magkamatayán, magkadaganán, atbp.

XXVI KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông magíng?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông magíng ang pangwatas na may pang-angkáp na magíng sa

salitâng ugát.

[225]


N. k p r á p á magíng ay k u á . p

p hó k uku h h r pí k u u á

k hu í p í á ur . h à u á sukà at alak ku

k pá k p à magíng í p .

Ayos Panahón Sukà Alak

Pangbadyá Magíng sukà[28] Magíng alak

Panghiwatig Kasalukuyan Nagigíng sukà Nagigíng alak

„ Nakaraán Nagíng sukà Nagíng alak

„ Nakaraán na Nagíng sukà na Nagíng alak na

„ Haharapín Magigíng sukà Magigíng alak

Pang-utos Magíng sukà Magíng alak

Pangsukob Kasalukuyan Kung nagigíng sukà Kung nagigíng alak

„ Nakaraán Kung nagíng sukà Kung nagíng alak

„ Haharapín Kung magigíng sukà Kung magigíng alak

G. í p ák magíng?


N. Ang katugmâ nitóng anyông itó ay pagíng. p u o p ák á

lamang ang tinatanggáp: ang i na nagigíng ipagíng. Baybayín natin dito ang pangwatas na

magíng sukà.

[226]

Ayos Panahón IPAGÍNG

Pangbadyá Ipagíng alak

Panghiwatig Kasalukuyan Ipinagigíng alak

„ Nakaraán Ipinagíng alak

„ Nakaraán na Ipinagíng alak na

„ Haharapín Ipagigíng alak

Pang-utos Ipagíng alak

Pangsukob Kasalukuyan Kung ipinagigíng alak

„ Nakaraán Kung ipinagíng alak

„ Haharapín Kung ipagigíng alak

G. ¿May ibá pa bagáng pangtiyák itóng magíng?

N. Mayroón pa pò: ang ika u u h á (ó motivo) at pa-in á p -

úutos, na kung iangkáp sa pagíng ay nagigíng ikapagíng at papagíng-in. Baybayín namán natin

dito ang pangwatas na magíng alak.

IKAPAGÍNG PAPAGÍNG-IN

Pangbadyá Ikapagíng alak Papagíng alakin

Kasalukuyan Ikinapagigíng alak Pinapagigíng alak

Nakaraán Ikinapagíng alak Pinapagíng alak

Nakaraán na Ikinapagíng alak na Pinapagíng alak na

Haharapín Ikapagigíng alak Papagigíng alakin

Pang-utos Ikapagíng alak Papagíng alakin

Kasalukuyan Kung ikinapagigíng alak Kung pinapagigíng alak

Nakaraán Kung ikinapagíng alak Kung pinapagíng alak

Haharapín Kung ikapagigíng alak Kung papagigíng alakin

[227]

G. í ká á magíng?

N. á á u u u u ó :

I.—Anó mang ugát ay magagawâng pangwatas sa magíng na ang k hu u á’ p k k o ó

p í ó á , hal.: magíng sukà, magíng alak, magíng kahoy, magíng tao,

magíng hayop, magíng banál, magíng dukhâ, magíng manók, atbp.

II.—Ginágamit din ang magíng á’ á p u u p k k roó á á’ á

kahulugán, hal.: magíng akin, magíng iyó, magíng totoó, magíng kabulàanan, ¿magigíng ilán? at

á’ ibá pa.

TALABABÂAN

[28] Dapat matantô na itóng magíng k á k á na nagigíng

, , á p , k ’ u u uko á ó r .

XXVII KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang pinamámagatáng anyông magsí?

Nag-aaral. Pinamámagatáng anyông magsí ang pangwatas na may pang-angkáp na magsí sa

salitâng ugát.

G. í u u k á p á ?

N. u u ó magsí k u magíng na u hu í p í

p hó k uku h h r pí . Ang dapat lamang maalala sa anyông itó ay

ang pangwatas na nagbuhat sa um at ang sa mag. Kung náuukol sa una ay magsí lamang at sa

hu í’ magsipag. í p tas na at mag-aral sa anyông itóng

magsí at magsipag.

[228]

h “ ” h “ ”

Pangbadyá M [29] Magsipag-aral

Kasalukuyan Nagsisipag-aral

Nakaraán Nagsipag-aral

Nakaraán na Nagsipag-aral na

Haharapín M Magsisipag-aral

Pang-utos M Magsipag-aral

Kasalukuyan Ku Kung nagsisipag-aral

Nakaraán Ku Kung nagsipag-aral

Haharapín Ku Kung magsisipag-aral

G. í p ák magsí?



N. p ák áuuko k á’ pagsí. ó’ á r u u

p u o i at an na nagigíng ipagsí at pagsi-an. í á ur

pangtiyák ang pangwatas na .

Ipagsí Pagsi-an

Pangbadyá p

Kasalukuyan p

Nakaraán p

Nakaraán na p

Haharapín p

Pang-utos p

Kasalukuyan Ku p Ku p

Nakaraán Ku p Ku p

Haharapín Ku p Ku p

[229]

G. í á k hu u á á ur ?

N. u k hu u á magsí u u uko k r h ó há á u

ó í ó - o á á u á , h .: , magsitawa,

magsigawâ, magsilakad, magsitakbó, magsitulóy, magsipanhík, magsipasok, magsisulat,

magsibasa, magsilabás, magsipanóod, magsiahon, magsipagsimbá, magsipaglutò, magsipagtaním,

magsipagpasiál, magsipag-aral, magsipagsaing, magsipaglathalà, atbp.

TALABABÂAN

[29] Nangyayari kung minsan na itóng magsí at magsipag , na, sa

madalìáng sabi ay nagigíng at , at -

aral. k hu u á ó’ h u h á ó , ’ ó’ á

lalòng karamihan.

XXVIII KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông magpatí?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông magpatí ang pangwatas na may pang-angkáp na magpatí sa

salitâng ugát.

G. í p u o u ó k á p á ?


N. Ang panuto nitóng magpatí ay dapat isunód sa magpaka u hu í p í

á ur p hó k uku h h r pí . p á h à

u á luhód at higâ ku k pá magpatí ay kapuwà nagigíng pangwatas.

[230]

Luhód Higâ

Pangbadyá Magpatiluhód Magpatihigâ

Kasalukuyan Nagpapatiluhód Nagpapatihigâ

Nakaraán Nagpatiluhód Nagpatihigâ

Nakaraán na Nagpatiluhód na Nagpatihigâ na

Haharapín Magpapatiluhód Magpapatihigâ

Pang-utos Magpatiluhód Magpatihigâ

Kasalukuyan Kung nagpapatiluhód Kung nagpapatihigâ

Nakaraán Kung nagpatiluhód Kung nagpatihigâ

Haharapín Kung magpapatiluhód Kung magpapatihigâ

G. í k u p ák magpatí?

N. Ang katugmâ nitó ay pagpatí. Tinatanggáp niyá sa pagtulong ang ika á

bagay ó dahilán at an u u á poók ó ko ó p ’ k

p ák magpatí ay ikapagpatí at pagpati-an. Baybayín natin sa dalawáng itó ang

pangwatas na magpatiluhód.

IKAPAGPATÍ PAGPATI-AN

Pangbadyá Ikapagpatiluhód Pagpatiluhurán

Kasalukuyan Ikinapagpapatiluhód Pinagpapatiluhurán

Nakaraán Ikinapagpatiluhód Pinagpatiluhurán

Nakaraán na Ikinapagpatiluhód na Pinagpatiluhurán na

Haharapín Ikapagpapatiluhód Pagpapatiluhurán

Pang-utos Ikapagpatiluhód Pagpatiluhurán

Kasalukuyan Kung ikinapagpapatiluhód Kung pinagpapatiluhurán

Nakaraán Kung ikinapagpatiluhód Kung pinagpatiluhurán

Haharapín Kung ikapagpapatiluhód Kung pagpapatiluhurán

[231]

G. ¿Saán ginágamit ang anyông magpatí?

N. u á á r r ó k o k á á um ó sa

mag, ay binabaybáy rin dito sa magpatí k hu u á ó’ u o ó u á

ó k o ó -ayo ká u urá á u á , hal.: magpatiluhód,

magpatirapâ, magpatihulóg, magpatihigâ, magpatisubsób, magpatilagpák, magpatiupô,

magpatihapay, magpatidulás, magpatiluklók, atbp.

Kung sa magpatí ay alisín ang g, at ang nátitiráng mapatí ay iangkáp sa á ur k o

k á k k hu u á , ayos ó galáw na hindî kinukusà alinsunod sa ugát na

tagláy, hal.: mapatiluhód, mapatirapâ, mapatiupô, mapatisubsób, mapatihigâ, mapatihulóg,

mapatihapáy, mapatitumbá, atbp. Dapat namáng mabatíd na k h ’ ti ang magpatí kundî

magpa á r ó k hu u á ku káp á u á , hal.:

mapaluhód, maparapâ, mapaupô, mapasubsôb, mapahigâ, mapahulog, atbp.

XXIX KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông manghí?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông manghí ang pangwatas na may pang-angkáp na manghí sa

salitâng ugát.

G. k k roó k uh ó manghí?

[232]

N. k k roó p k ’ á káp u á , at ang u u k á

pagkakabagobago ay dapat ialinsunod sa anyông mang gaya sa kukó ay , sa

ay .


N. r po u hu í p í p hó k uku

at haharapín. Kunin nating halimbawà ang binanggít na kukó at .

Kukó

Pangbadyá M h ukó M h á

Kasalukuyan h h ukó h h á

Nakaraán h ukó h á

Nakaraán na h ukó h á

Haharapín M h h ukó M h h á

Pang-utos M h ukó M h á

Kasalukuyan Ku h h ukó Ku h h á

Nakaraán Ku h ukó Ku h á

Haharapín Ku h h ukó Ku h h á

G. í p ák manghí?

N. Ang katugmâ nitóng pangtiyák ay panghí. Tumutukoy dito ang i at ang an na nagigíng

ipanghí at panghi-an. Ang anyông in ay á r r u u o ku ’ k u

k á á u á . Sa pagbabaybáy nitóng pangtiyák ay kunin nating halimbawà ang

pangwatas na .

[233]

IPANGHÍ PANGHI-AN PANGHI-IN

Pangbadyá p h ukó h ukuhá h ukuhí

Kasalukuyan p h h ukó h h ukuhá h h ukó

Nakaraán p h ukó h ukuhá h ukó

Nakaraán na p h ukó h ukuhá h ukó

Haharapín p h h ukó h h ukuhá h h ukuhí

Pang-utos p h ukó h ukuhá h ukuhí

Kasalukuyan Ku p h h ukó Ku p h h ukuhá Ku p h h ukó

Nakaraán Ku p h ukó Ku p h ukuhá Ku p h ukó

Haharapín Ku p h h ukó Ku p h h ukuhá Ku p h h ukuhí

G. í í k á ká á ?

N. Ginágamit ang manghí u á u u uko á u í k á ó á

h uph up k k hu u á p , h .: kukó h ukó, á

h á, ku o h u o, sa tuma ay manghinuma, sa mutà ay manghimutà, sa

tutulí[30] ay manghinulí, atbp.

Ginágamit din ang manghí á u á u í á r pu u ,

[234]kunin, pilìin, hanapin, atbp., hal.: sa palay ay manghimalay, sa pulot ay manghimulot, sa

puti ay manghimuti, sa tabas ay manghinabas, atbp.

Ginágamit pa rin ang manghí á u á u u u ók á’ á , à

manghinawà, sa sayang ay manghinayang.

TALABABÂAN

[30] u á ó’ á u p í ku káp manghí.

XXX KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông magkáng?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông magkáng ang pangwatas na may pang-angkáp na magkáng sa

salitâng ugát.



G. o á p r á k á p á ?

N. Ang kaibhán nitóng magkáng á u u p í u á há

p hó , ukó p p - u u á k hu í p í á ur

p hó k uku h h r pí . p á ó ku h à

u á pawis at ihì na kung angkapán n magkáng í p .

[235]

Pawis Ihì

Pangbadyá Magkangpapawis Magkangíihì

Kasalukuyan Nagkakangpapawis Nagkakangíihì

Nakaraán Nagkangpapawis Nagkangíihì

Nakaraán na Nagkangpapawis na Nagkangíihì na

Haharapín Magkakangpapawis Magkakangíihì

Pang-utos Magkangpapawis Magkangíihì

Kasalukuyan Kung nagkakangpapawis Kung nagkakangíihì

Nakaraán Kung nagkangpapawis Kung nagkangíihì

Haharapín Kung magkakangpapawis Kung magkakangíihì

G. í k u p ák magkáng?

N. Ang katugmâ nitóng anyông itó ay pagkáng. ó’ u u u i an na nagigíng

ipagkáng at pagkáng-an. Sa pagbabaybáy ay kunin nating halimbawà ang pangwatas na

magkangpapawis.

IPAGKÁNG PAGKÁNG-AN

Pangbadyá Ipagkangpapawis Pagkangpapawisan

Kasalukuyan Ipinagkakangpapawis Pinagkakangpapawisan

Nakaraán Ipinagkangpapawis Pinagkangpapawisan

Nakaraán na Ipinagkangpapawis na Pinagkangpapawisan na

Haharapín Ipagkakangpapawis Pagkakangpapawisan

Pang-utos Ipagkangpapawis Pagkangpapawisan

Kasalukuyan Kung ipinagkakangpapawis Kung pinagkakangpapawisan

Nakaraán Kung ipinagkangpapawis Kung pinagkangpapawisan

Haharapín Kung ipagkakangpapawis Kung pagkakangpapawisan

[236]

G. ¿Saán ginágamit ang anyông magkáng?

N. Ginágamit ang magkáng u á u u uko u á k á

o ó ó h k uku à ku p k ká ó ó p k p , hal.: magkangpapawis,

magkangluluhà, magkangdudugô, magkangíihì, magkangtatae, magkangtatawa, magkanggagalit,

magkanghihiyâ, magkangpuputot, atbp. Bukód dito á á ,

magkangtutuyô, magkanghuhulog, magkangsasakít, magkanglilihís, magkanghuhubád,

magkanglalabis, atbp.

XXXI KABANATA

yô “ ”

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na anyông magsa?

Nag-aaral. Tinátawag na anyông magsa ang pangwatas na may pang-angkáp na magsa sa

salitâng ugát.

G. ¿Paano ang kanyáng paraán sa pagbabaybáy?

N. r á , u hu í p í í

p hó k uku h h r pí . Ihalimbawà natin sa pagbabaybáy ang ugát na tagalog

í p ku k pá magsa.

[237]

Ayos Panahón Tagalog

Pangbadyá Magsatagalog

Panghiwatig Kasalukuyan Nagsasatagalog

„ Nakaraán Nagsatagalog

„ Nakaraán na Nagsatagalog na

„ Haharapín Magsasatagalog

Pang-utos Magsatagalog

Pangsukob Kasalukuyan Kung nagsasatagalog

„ Nakaraán Kung nagsatagalog

„ Haharapín Kung magsasatagalog

G. ¿Alín ang pangtiyák nitóng magsa?

N. á k u ó’ pagsa , u ’ ó’ h káp . Dapat

lamang gamitin ang sa u u u in i na nagigíng sa-in at ísa. Dapat lamang

mabatíd p ák ó’ k ’ k hu u á

p áuuko p á kà á k p à kà. Baybayín natin ang

pangwatas na magsakastilà.

SA-IN ÍSA

SA-IN ÍSA

Pangbadyá Sakastilàin[31] Isakastilà

Kasalukuyan Sinasakastilà Isinasakastilà

Nakaraán Sinakastilà Isinakastilà

Nakaraán na Sinakastilà na Isinakastilà na

Haharapín Sasakastilàin Isasakastilà

Pang-utos Sakastilàin Isakastilà

Kasalukuyan Kung sinasakastilà Kung isinasakastilà

Nakaraán Kung sinakastilà Kung isinakastilà

Haharapín Kung sasakastilàin Kung isasakastilà

[238]

G. ¿Saán ginágamit itóng anyông magsa?

N. Ku káp u á ó k k hu u á p p r ó p u

gawî, kilos, ugalì, pananamít, atbp., hal.: magsaamerikano, magsakastilà, magsainglés,

magsaintsík, magsabisayà, magsailokano, magsapusà, magsakahoy, magsabanal, atbp.

Ku káp á’ á kà uko k k hu u á á

p á á, hal.: magsak à, o , , à,

ok o, á , ík, k p p , atbp.

TALABABÂAN

[31] Lalòng malimit gamitin sa ganitóng bagay ang in lamang na walâng sa, sa makatuwíd

á’ í kastilàin, kinakastilà, kakastilàin, atbp.

XXXII KABANATA

Salitâng Pangbago (ó Adverbio)

Gurò. ó ká u urá salitâng pangbago?

Nag-aaral. p o á p ká ó h k pá á á

p , ó á p p u u p k á k pá upá u o k á

á k hu u á : MARAHAN, MADALÎ, tumak

MATULIN p á p o marahan, madalî, matulin

á u o p lumakad, bumasa at tumakbó.

G. í p á r há p o?

N. Bukód pa sa pangwatas ay maáarì ring sumama ang pangbago sa pangturing (ó adjetivo), sa

k pu à p o ku ’ p à ó sustantivo); [239]hal.: totoóng ,

lubhâng MALAYÒ, labis na KAGANDAHAN.



G. í k há p o p ur ?

N. Ang pangbago ay naiibá sa pangtur h ó’ k k p à ó’

k k á p . M r p ur á

p o, u ’ ó’ k k hu u á h ák,

í á, ó h á k k á p u u p ó k pá .

ó’ p á h à. Kung sabihing ang

TUBIG ay MALINAW, at itóng TAO ay MABUTI h p -á

salitâng malinaw at mabuti k pu à p ur k h p à tubig

at tao. u ’ ku h á kang MALINAW, at SUMULAT siyáng

MABUTI, r o malinaw at mabuti p o h p ur ,

p k ’ k á k k pá p at sumulat.

G. M á ur p o?

N. M á k u p ur : dalisay (ó simple) at mayhalò (ó compuesto).

Gaya nang ipinaliwanag, dalisay u á káp, dito, diyán, doón, labis,

lubhâ, lalò, oo, hindî, totoó, atbp.; at mayhalò u á káp, ó’ r

p -á káp ma, matulin, marahan, malinaw, mabuti, masamâ, madalî, malimit,

malayò, madalang, marami, atbp.

[240]

G. p o á r r í p á (ó superlativo) at

pangbawas (ó diminutivo)?

N. M á r r p p u u p á u u p o,

mabuting mabuti, masamâng masamâ, malinaw na malinaw, mahusay na mahusay, p.

p u u á p í ku ó’ ó, ku

á u á u , maminsanminsan, manakanaka, mámayámayâ,

mabutibuti, maigiigi, inótinót, untîuntî, dahandahan, atbp.

G. í á’ á k hu u á ó p o, p o p h upá

magkabukódbukód?

N. p h ó ká á : pangbago sa panahón (ó tiempo), sa poók (ó

lugar), sa ayos (ó modo), sa sukat (ó cantidad), sa tulad (ó comparación), sa hanáy (ó orden), sa

pagpapatotoó (ó afirmación), sa pagkakailâ (ó negación) at sa (ó duda).

G. í í k á k ík á h ?

N. p u o k á à’ ká á ó u u ó :

Sa PANAHÓN, , bukas, kahapon, kamakalawá, kamakailan, kanina, muna, bago,

mámayâ, sakâ, hulí, tanghalì, maaga, kagabí, tuwî, tuwî na, kailan man, samantalà, atbp.

Sa POÓK, dito, dini, diyán, doón, malapit, [241]malayò, saán, sa loób, sa labás, sa

haráp, sa likód, sa itaás, sa ibabâ, sa ibabaw, sa ilalim, sa tapát, sa gitnâ, sa siping, sa tabí, sa

pag-itan, sa piling, sa kabilâ, saán man, atbp.

Sa AYOS, ganitó, ganirí, ganoón ó gayón, ganyán, gaya, para, mabuti, masamâ, tikís,

sadyâ, kusà, kaginságinsá, biglâ, agád, kagyát, bukód ó , akbáy, agapay, sabáy, pagdaka,

liban, lamang, bahagyâ, halos, ayon, alinsunod, baligtád, tiwarík, atbp.

Sa SUKAT, marami, kauntî, kapaták, karampót, muntî, walâ, kasiyahan, kaigihan,

katamtaman, siyá na, sukat, lubhâ, atbp.

Sa TULAD lalò, higít, labis, kulang, atbp.

Sa HANÁY káunáunahan, sunódsunód, káhulíhulihan, kátapustapusan,

káwakáswakasan, atbp.

Sa PAGPAPATOTOÓ, oo, oo , , totoó, totoóng totoó, gayón ó gayón din,

mandín, kaipalà pa, atbp.

Sa PAGKAKAILÂ, hindî ó dî, dilì, ni, isá man, hindî rin, huwág, hindîng hindî, kailan

man, atbp.

Sa , marahil, sakalì, kung sakalì, kung bagá, sakalì, disin, diwa, tila,

bakâ, atbp.

G. ¿Mayroón bang pangbago na náuukol sa dalawáng kátawagán?

N. M roó p , u ’ í á , kailan man na náuukol sa PANAHÓN at sa

PAGKAKAILÂ, hal.: KAILAN MAN; hindî ko ginagawâ KAILAN MAN ang iyóng

sinasabi.

[242]

XXXIII KABANATA

Salitâng Pang-ukol (ó Preposición)

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na salitâng pang-ukol?

Nag-aaral. T á p -uko p ká ó h k pá á á

p á k uku á ó k p r h á p u u p; hal.: tubig na malinaw;

aklát ni Terio; kumot sa Iloko.

G. M r á p -ukol sa ating wikà?

N. p kukur á kà T o p -uko ,

p k ’ áuuko k á á á p p -anib (ó

ligazón) at sa pang-akbáy (ó artículo . ó , p k ’ ó h p -uko á

háh á p ká k pá k k k roó á p

o’ u pák p . á ó p -ukol sa ating

wikà: na, ni, kay, , pará kay, pará sa, laban kay, laban sa, sa haráp, sa ilalim, sa may, mulâ ó

sapúl, dapit ó dako, hanggán, ayon ó alinsunod, at bagay sa, ó tungkól sa.

G. K á á à’ á?

N. Isáisáhín natin ang pagpapaliwanag:

Ginágamit ang na ku p k p á , á’ áuuko á, h .:

bahay na pawid, aklát na mapulá, tubig na malinaw. Dapat [243]matantô na itóng pang-ukol na

na ay inilálagáy na na k ’ u ó pó p , an

lamang sa n. Ku pó á (ó vocal), ang na ay nagigíng ng, u u pó

u , : magandáng barò, dakilàng asal, malakíng bahay. Kung nagtatapós sa n,

ang na ay nagigíng g lamang na isinusugpóng din sa unang sali , : bayang r á ,

kundimang marikít, tugtugang masayá.

Ginágamit ang ni k ’ p k p á ó á áo

kinaúukulan ó nagmamayarî, hal.: bahay ni Tasio, alak ni Ayala, aklát ni Huan.

Ginágamit ang kay k ’ p á á ó o

áo p u , hal.: tumirá kay Luis, dumalaw kay M r o, u u o kay

Pedro.

Ginágamit ang k ’ p h á ó k k p á k p à

ó k u ku á k uku ó r , hal.: haligi bahay,

tungkô kalán, bayabas tao, aklát abogado, panitik á u u á . Ku ’ h

á á , hal.: Panulat-babae, timpalák-kagandahan, atbp.

Ginágamit ang sa k ’ p h á u u ó o

ó p u , h .: u ó sa tubig, sumakáy sa

k , u u o sa bukid, tumirá sa bundók. Ginágamit din ang sa k ’ p k p

ó k á p , hal.: tubig sa Mariláw, [244]tabako sa

Kagayán, tao sa Bisayà, kumot sa Iloko, barò sa Kalibo, Birhen sa Mulawin, atbp.

ó’ á á h á sa, ó k ’ p p -

anib (ó ligazón), hal.: tubig Mariláw, kumot Iloko, tabakong Kagayán, taong Bisayà, baròng

Kalibo, atbp.

Ginágamit ang pará kay kung ibig pagsamahin a á ó ák á

á o k á k uku , h .: ó á’ pará kay Luis, yaóng saging ay

pará kay Binong, si Mameng ay pará kay Huan, si Anong ay pará kay Binay.

Ginágamit namán ang pará sa k ’ p á ó á

na kanyáng kinaúukulan, hal.: Ang Pilipinas ay pará sa p p o, ang babae ay pará sa

lalaki, ang anák ay pará sa iná, ang tao ay pará sa , kó’ pará sa iyó, si Huan ay pará sa

pusà.

Ginágamit din ang laban kay k ’ p h á ó ák

á áo k k ó k k , hal.: Si Jeffries laban kay Johnson, u o’

laban kay Rakú, si Kulás ay laban kay Ninoy.

Ginágamit ang laban sa kailan ma’ p á ó á

k á k k , h .: pu à’ laban sa áso, ang ahas ay laban sa , o’ laban

sa h op, u o’ laban sa r , u ’ laban sa pó , p ’ laban sa

Maruekos.

Ang ká á á p p -uko p p p , p k ’ h u h

kahirapang gawín.

[245]

XXXIV KABANATA

Salitâng Pangbigkís (ó Conjunción)

Gurò. ¿Anó ang salitâng pangbigkís?

Nag-aaral. kí á p ká ó h k pá á á p kí

ó p p u u p k pá , hal.: Si Lucio AT si Pedro ay kapuwà

mabuti; si Lukas ay mayaman, ’ maramot; ’ î o o Â’ may

sakít.

G. pá k ukó ukó á’ á ur p kí ó ó p h ?

N. p h ká á u u ó : pangbigkís sa pag-íisá (ó copulativa), sa

paghihiwaláy (ó disyuntiva), sa pagsubalì (ó adversativa), sa pagtikím (ó condicional), sa

pagdadahilán (ó causal), sa pagpapatulóy (ó continuativa), sa pagpaparis (ó comparativa), sa

paglalayon (ó final) at sa pagtatamó (ó ilativa).

PANGBIGKÍS SA PAG-ÍISÁ

G. ¿Anó ang pangbigkís sa pag-íisá at alín ang kanyáng sakláw?

N. Ang salitâng á p á p u u p k pu à, ó k ’

dalawáng kaisipán. Ang kanyáng sakláw ay itó: at, sakâ, patí, sampuô, ni, man.

G. ¿Saán ginágamit ang at?

N. Ginágamit ang at ó k pá [246] á pagpapatotoó, hal.: ang

tao AT o ; si Mariano AT si Antonio ay kapuwà

marunong; ang pagmámahál sa ating wikà ay isáng banál na gawâ AT ang gumágamit sa

’ .

k r p u u p ó k pá k k u ó u ó p h

p p kí at, ó’ k hu í ó k pá , hal.:

o o , lupà AT halaman ay paraparang nilikhâ n ;

AT humihila sa katamarán.

Ku ’ at p u u á á ó ó u u u

p ká á’ á, at ang p ká ó’ h k u u á á at,

hal.: ang lalaki AT babae, batà, binatà AT matandâ, o AT alilà, mayaman AT

o .

Sa iláng salitâng pangdiwà, pangturing ó p r hu á á á

at, h .: h , h , u á , h p à rà há ro’ í ,

marunong, magandá, mayaman; sumulong ka, lakad, takbó.

Ku á’ u à’ p ngbigkís at k h ’ ó’ u h r ,

h .: á ko á á at dalawá at tatló at apat na sigáw at h r k r í .

G. ¿Saán ginágamit ang sakâ?

N. Ginágamit itóng sakâ p kí [247] á p p p o oó.

Ku á p k u ur á k hu u á sakâ kák u á pa

h h p r á , hal.: ang pusà, áso, baboy sakâ ók p à h op.

Nakákatumbás din niyáng madalás ang pangbigkís at, hal.: ang pusà, áso, baboy at manók, atbp.

Malimit ding mangyari na ang sakâ ay idinurugtóng sa at k hu u á’ h r o,

hal.: ang pusà, áso, baboy at sakâ ók p à h op. p k há

sakâ sa at ay hindî yaón maáarìng gamitin sa p kí k pá (ó oración).

G. ¿Saán ginágamit ang patí?

N. r sakâ á p u u p p p o oó,

’ patí k k hu u á p k ká h p r á , h .: oó’

pa pà , h k h , patí o’ hu uhu u u ó h p p í .

Kung ang patí h p u u h á p (ó coma k r p u h

at, hal.: Payapà niyón ang dagat at patí h ’ u h h mik. Kung ang patí

u kák u á pa ’ ó’ h r u h káp, h .: patí

kó’ k á patí ók ó h h rá , ó k u á

sabihin: akó pa’ k á ók pa’ ó h h rá .

G. ¿Saán namán ginágamit ang sampuô?

N. á ó k u k u patí, magíng sa una mapalagay at magíng sa gitnâ.

[248]

G. ó ká á ni?

N. Ginágamit ang ni p kí á á p k k ; at sa bagay

na itó ay inúulit din ang ni, ó k u ’ á á p o (ó adverbio) na may

kahulugán ding pagkakailâ, hal.: ni akó ni ká h ó k p r ; hindî nagalit

ni u k r . hu í ó’ á r r u á á p o

pangbigkís ni , á ur p o á r u , upá k roó

lalòng lakás ang pagtatatuwâ, hal.: hindî nagalit ni dî natuwâ ang aking binirò.

G. í ká á man?

N. Ginágamit ang man r ni p á u u

p u , ’ á’ o oó ká á p r ni, hal.: ni ikáw ni akó

ay hindî nagkápalad; ay másasabi sa man ó: ikáw ’ akó ay hindî nagkápalad.

PANGBIGKÍS SA PAGHIHIWALÁY

G. ¿Anó ang pangbigkís sa paghihiwaláy, at alín ang kanyáng sakláw?

N. á p k ká á ó p k káh á ó p k k o á ó

r , p kukur ó p . á k á á’ ó: ó, ó kayâ, dilì

kayâ, magíng.

G. ¿Saán ginágamit ang ó, ó kayâ, dilì kayâ?

N. Ginágamit ang ó u u [249]pagkakáhiwaláy, hal.: tao Ó hayop, patáy

Ó buháy, ikáw Ó akó.

Ginágamit din ang ó p p p í , hal.: si Rizal ó k à

p p o p á k á k .

Ginágamit ang ó kayâ k k ó lamang, hal.: tao ó kayâ’ h op p á ó kayâ’ uhá ,

atbp.

Ginágamit namán ang dilì kayâ k u ó kayâ, hal.: bukas dilì kayâ’ k á

sábado dilì kayâ’ ó. p ó’ h ó at ó kayâ.

G. ¿Saán ginágamit namán ang magíng?

N. Ginágamit ang magíng r í , k á p k

ulitin, hal.: magíng ó , magíng uk k ; magíng ikáw, magíng kó

í á r . K ku p -úulitulit itóng magíng k r p -

p gbigkís na ó, hal.: magíng sa lakad, magíng sa takbó ó í ó k

magagawâ.

PANGBIGKÍS SA PAGSUBALÌ

G. ó á pangbigkís sa pagsubalì?

N. á á p á ó p u á uko á

sasabihin.

G. ¿Alínalín ang malimit gamitin?

N. ó u u ó : , dátapuwâ ó dapuwâ, subalì, baga man, kahì ó káhimán, bagkús,

kundî; hal.: Ibig ko sanang kumain, ’ h r á’ r , ’ (ó

’ r o h K k á h ó ó p o,

[250] ’ pinagsusumikapang matarók hanggáng kaubúduburan; ’ á’ ukh

r á á o; ’ (ó káhimán kó’ u á k í á

karapatáng katutubò sa tao; huwág mong gawín sa ganyáng paraán kundî sa ganitó.

G. ¿Anóng kaibhán mayroón ang kundî sa kung dî?[32]

N. p í á á ó, p k ’ kí u á k hu u á

á’ á. Ang kundî á p u u p p kí (ó conjunción) at ang kung dî

na may dalawáng salitâ ay pangbago (ó adverbio). Upáng maiwasan ang pagkakalahók ó

pagkakámalî ay dapat matantông ang kung dî ay maáarìng gawíng kung hindî na may íisáng

kátuturán, samantalàng ang kundî ay dî maáarìng baguhin ó dagdagán. Halimbawà: Hindî ikáw

ang tinátawag ko kundî (pangbigkís) si Pedro; hindî mo siyá áabutan kung dî (ó kung hindî) ka

magmamadalî.

UKOL SA IBÁNG PANGBIGKÍS

G. ó á pangbigkís sa pagtikím?

N. á á p kí (ó condición ó á áp ó

pangyayari.

G. í í p kí na itó?

[251]

N. ó: kung, pag, kapág, pagkâ, kailan man, yamang ó yayamang. Halimbawà: kung

ibig mong matuto ay mag-aral ka; kapág ká ’ u o kó á í pagkâ kó’ u u u

huwág kang magaláw; makapaglalarô ka, ’ natapos mo ang iyóng ginagawâ; tuwîng

k ’ r kó yamang (ó yayamang kó’ k o oh o, k á á’

pagpapalàin.

Dapat mabatíd na ang pangbigkís kung h á ku p kí ku

p -á , hal.: ¿kung sino akó? ¿kung á r uk ? p í

salitâng sa tuwî ó tuwî na k u p kí tuwî.


G. ¿Anó ang pangbigkís sa pagdadahilán?

N. p u u k pá á dahilán ó katuwiran sa anó

mang bagay na sinambít. Ang kanyáng sakláw ay itó: ’ ó ’ , palibhasà; hal.: hindî

siyá makapasok, ’ (ó ’ kí á’ ru o ó , palibhasà’ p -

r á k á u .

G. ¿Anó ang pangbigkís sa pagpapatulóy?

N. Ang salitâng ginágamit sa pagpapatulóy ó pagtulong sa kaisipán, at itó: kung gayón,

h .: p r ko ó, kung gayón, na huwág mo nang gagawín sa mulîmulî;

, nang huwág tayong madakíp ay huwá k .

G. ó k hu u á pangbigkís sa pagpaparis?

N. ó u u p p p r ó p u u á h à á

kaisipáng talinghagà rin, at náitó: kung paano, gayón, ó [252]gayón din, hal.: kung paano an

k á p or ku à u u á , ay gayón (ó gayón din k

k u r upà.

G. ó ká u urá pangbigkís sa paglalayon?

N. ó á á u á k pá á - u o ó à á

ó á k pá u á, at náitó: upáng, nang, pará, hal.: Nagsisikap siyá sa paggawâ upáng

mabuhay; nag-áaral ang tao nang dumunong; naghahanap-buhay akó pará sa k o.

G. ó k hu u á á pangbigkís sa pagtatamó?

N. á p ó ó p k k roó á k á h í

bagay na naipahiwatig na, at náitó: kung gayón ó kung magkagayón h .: k puk á

p po p k u uhá , kung gayón (ó magkagayón

ár r ó p p .

TALABABÂAN

[32] k í p k ká á ó á k à ko tumpák na ang kundî

p kí u ó g sa gitnâ, at ang kung dî (pangbago) ay

ganitó namán dapat gawín.

XXXV KABANATA

Salitâng Pangdamdám (ó Interjección)

Gurò. ¿Anó ang salitâng pangdamdám?


Nag-aaral. Pangdamdám á káhu íhu h p ká ó h k pá á

á p á r r r í kh

, naririníg, nagugunitâ, nararamdamán, ninanasà ó iníibig.

[253]

G. ¿Anó ang talagáng salitâng pangdamdám?

N. áp p á á ó h ík h h o , p k ’

isáng pagkagulat ó pagkatakot ay biglâáng ibinibigkás sa ating damdamin na walâng ibáng

nasàng sabihin kundî ang kanyáng namalas ó nadiní k u u ó k ká ká, k ’

p á k k u h o á á’ á kà.

G. í p á k r kà?

N. ó u u ó : ¡Abá!, ¡ah!, ¡oh!, ¡ay!, ¡bah!, ¡arúy!, ¡ayán!, ¡hoy!, ¡abá ko!, ¡iná ko!

ó ¡nakú!, ¡sús!, ¡pshe!, ¡sits!, ¡uy!, ¡ping!, atbp.

M roó p r p á uh á’ á p ká k pá

¡dalí!, ¡lakad!, ¡sulong!, ¡tabí!, ¡ilag!, ¡sayang!, ¡nawà!, ¡urong!, ¡tayo na!, ¡halina!, ¡hilat!,

¡ikáw palá!, !, ¡buwisit!, ¡sawîng palad!, ’ !, ¡Dios ko! atbp.

M roó p r p á kà u u p u u p á

p ká ó p u u p ó p u u á , : ¡kay daming tao! ¡kay dunong mo! ¡kay

lakás niyá! ¡sumpa ko! o ! ¡saksí ko ang lupà! !

! ! ! atbp.

á p á k r u upá k roó ká p u u

ó p r á , ¡sulong sulong!, ¡lakad lakad!, ¡tabí tabí!, ¡hala hala!, ¡dalî dalî!,

¡abá abá!, ¡ay, ay! atb.

[254]

XXXVI KABANATA

Ukol sa Pagbabawas (ó Síncopa)

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na pagbabawas?

Nag-aaral. Tináta p ó á á k, ó

p í ku , upá k roó p ká ó k ’ u á

tumamís ang ating sariling wikà, hal.: sa matuwíd ay matwíd, sa sakayan ay sakyán, sa atipán ay

aptán, sa buhusan ay busan.

G. í u u u ó uko o?

N. u u ó pá k rá p ó u u ó :

Una.— ó, apat ó ilán mang pantíg (ó sílaba) na sa gitnâ n á’

magkasiping na uw ay maáarìng alisín ang u, ó’ á á á p í

ang náturang salitâ, hal.: sa kapuwà ay kapwà, sa takuwíl ay takwíl, sa káluluwá ay kálulwá, sa

biguwasán ay bigwasán, sa kaluwalhatian ay kalwalhatian.

p í h á r á p í ,

h à huwág, tuwíd, duwág, tuwî, tuwád, tuwâ, buwál, buwíg, atbp. ay dî magagawâng

hwág, twíd, dwág, twî, twád, twâ, bwál, bwíg.

Ikalawá.— ó, p ó á p í ó’

magkasiping na iy ay maáarìng alisín ang i, h á ó’ á á p í

násabing salitâ, [255]hal.: sa pasiyá ay pasyá, sa akiyát ay akyát, sa kudiyapì ay kudyapì, sa

kabiyawan ay kabyawan, p. p h á r

á p í p r h à tiyáp, tiyák, biyák, liyág, atbp. ay dî magagawâng tyap,

tyak, byak, lyag.

Ikatló.— á p u u p p ó á ó á p í ó’

k p (ó vocal k á , á’ á r í , ó’

á á á á p í , hal.: Ikaapat, ikaanim, katotoohanan, atbp. ay

ginagawâng ikapat, ikanim, katotohanan.

Ikaapat.— u á á u u pu á in ó an k r ó í

hu í á ur u á , hal.: sa gawâin ay gawín, sa basâín ay basín, sa batahín ay

bathín, sa sunurín ay sundín, sa hatirán ay hatdán, sa sakayan ay sakyán, sa bukurín ay bukdín,

sa sakitan ay saktán, atbp.

Ikalimá.— á u á ukó ó á í k á hu í

(ó vocal k k p p p (ó consonante), hal.: sa atipán ay aptán, sa

silirán ay sidlán, atbp.

Ikaanim.— á u á á ku á u p í (ó

sílaba , ó k ’ á k , h .: buhusan ay busan, sa hihipan ay hipan, sa

kuhanin ay kunin, sa ay datnán, sa hintayín ay hintín, atbp.

Ikapitó.—Kung minsan, ang salitâng ugát ay hindî [256] á ku r r á

á k k ’ u u pu á in ó an, ó ka-an, hal.: sa tawa ay tawaNAN, sa totoó ay

katotoHANAN, atbp. Dapat matalastás na itóng hulíng tuntuning itó ay bihibihiràng mangyari. At

dapat ding matantô na ang pagbabawas (ó síncopa

p h h u u u u k r p ká .

XXXVII KABANATA

Hinggíl sa Pangdulo (ó Desinencia)

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na pangdulo?

Nag-aaral. Tinátawag na pangdulo ang anó mang anyô (partícula ó á k k á

u u o ó u u pó á’ á k k roó á r r

kahulugán sang-ayon sa pangdulong isinusugpóng.

G. á u uh p u o ó?

N. kà T o ’ r r á

u u u o á p r hu rá á kà

ó p u o h u á r kà. p u o ó

k à k h r í p á p r r r à h

p o k k uk á u u á k á, p k ’

à á ur á u u pu á r r .

G. í í p u o p pí ?

[257]

N. k k pá ó k r kà á

r p pí . u ’ ku á ur k k pá

p u o á r k u ó p k á á, ó k ’ k u á ó á r

u á kà á p u u p h k p k p p u o

h h r k roroo á h rá á r :

ano amérikano, aglipayano, romano.

ino „ pilipino.

ante „ komandante, protestante.

ente „ teniente.

ero „ tabakero, bangkero, labandero.

ario „ diksionario, silabario, kalendario.

or „ emperador, doktor, gobernador.

tris „ emperatris, matris.

ia „ demokrasia.

ía „ pilosopía, anarkía, tranbía.

idád „ unibersidád, elektrisidád.

ikó „ elektrikó, katolikó, apostolikó.

iká „ gramátiká, matemátiká, politiká.

ista „ makinista, aparatista.

ismo „ katolisismo, anarkismo, espiritismo.

ado „ komisionado, konsulado, abogado.

apó „ sinematograpó.

ura „ agrikultura, agrimensura.[33]


G. ó uk á uko p u o?

N. , á k á’ á r hu ó forma femenina ,

pilipina, amerikana, katóliká, tabakera, labandera, atbp.

TALABABÂAN

[33] p u o ó p ko k . u o u k roó

kauntîng pagbabago.

[258]

IKATLÓNG BAHAGI

Paglalakip ó Sintaxis

I KABANATA

Ang Paglalakip at ang kaniyáng sakláw

Gurò. ó ká u urá Paglalakip?

Nag-aaral. h r à u ur k p r á uko p u u ó

p k p k p á k pu à k r u pák k pá (ó

oración).

G. Ang Paglalakip, ¿sa anó nabábahagi?

N. Nabábahagi siyá sa tinátawag na likás (ó regular) at likhâ (ó figurada).

G. ¿Anó ang paglalakip na likás?

N. u u p á p u u p - o k u u h á

pagkukurò.

G. ¿At anó ang paglalakip na likhâ?

N. pá k rá u á p k p ká , á k p r á

u í p p p p upá k roó ká á

p u u p ó k pá .

G. á k upá r ó u u pák á k pá ?

N. Tatló: pagkakaayon (ó concordancia), paghaharì (ó régimen) at pagbubuô (ó construcción).

[259]


II KABANATA

Ukol sa pagkakaayon (ó concordancia)

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na pagkakaayon?

Nag-aaral. p k ká p u u p á’ á p ká ó h k pá .

G. o p k k o p -akbáy (ó artículo) sa pangdiwà (ó sustantivo)?

N. kà T o , p h à á k á (ó género) kung sa

kanyáng sarili lamang, k ’ p - k á k í ó

u u uko k ó k ’ , h .: Si Pedro, si Luisa, ang amá, ang iná, ang

pusà, ang á o, p. u ’ ku u í (ó número k gamitin ang

si at ang sa íisá, at siná at sa dalawá ó marami, hal.: Si Lucio, ang bulaklák (kung

tumutukoy sa íisá); siná Lucio at Huan, bulaklák (kung bumabanggít namán sa dalawá

ó marami).

G. o p k k o p ur (ó adjetivo) sa pangdiwà (ó sustantivo)?

N. p k k o á ó á k u uhá , p k ’ á r á

p h k h ’ á’ u u uko k k á’ , ó á r , h .:

mabuting amá, mabuting iná, magandáng dalaga, magandáng binatà. Kung tumutukoy sa bilang

(ó número k ku ó u í , hal.: malantíg na dalirì, malinaw na

salamín, [260]kung sa íisá; kung sa dalawá ó marami ay nagigíng: malalantig na dalirì, malilinaw

na salamín.

G. Sakalìng mayroóng dalawá ó higít na pangdiwà na tumutukoy sa bilang na íisá (ó singular ,

ó’ í á p ur , ¿sa anó itó dapat ilagáy?

N. Dapat ilagáy sa bilang na dalawá ó marami (ó plural). Kung ang pangturin

h u u á k u p í u á , h .: Ku á

u o ruru o á ó í . Ku p ur á

p u u h , hal.: Si Luisa at si María ay ; ang áso at pusà ay

duwág.

G. o á p k k o p (ó pronombre) sa pangdiwà (ó sustantivo)?

N. Kung tungkól sa kiyás (ó género h k p í , hal.: itó’ k ,

itó’ , p. Ku u kó k u o u u uko , h .:

kó’ o, ó’ , í á kó’ o, ó’ , kung sa dalawá ó marami.

G. o p k k o p (ó verbo) sa pangdiwà (ó sustantivo)?

N. p k r kà T o k k p p à

k h ’ ó’ á ó (ó número) at katawán (ó persona), hal.: ang ibon

ay kumakain, o kumakain; si Pedro ay sumulat, siná Lucio u u . u ’

á p k r h ’ u uh [261] “ ”, k

kung sa anóng bilang tumutukoy, hal.: ang pusà ay nagisíng, pu à ; ang

tao ay natatalisod, o o . Sa unang halimbawà, ang pangwatas na

nagisíng ay na sa bilang na íisá (ó singular) na naáayon sa pangdiwàng pusà na nasa gayón ding

bilang. Sa ikalawá ang ay na sa bilang na dalawá ó marami (ó plural) na naáayon

namán sa pusà na nasa bilang ding dalawá ó marami.

G. o á p p k á (ó relativo) sa salitâng pangdiwàng

náuuná sa kanyá (ó antecedente)?

N. h á p (ó número), na ang pangtayông kinatawán ay

dapat ibatay sa pangdiwàng náuuná, hal.: Tinawag ko ang batà, at itó ay lumapit agád. Ang

pangdiwàng batà í á k ’ p itó ay na sa gayón ding bilang.

Kung sabihin namáng: Tinawag ko ang , at ang ’ u p agád. Ang salitâng

á ó r , ku k á p ’ á

náturang bilang: .

III KABANATA

Hinggíl sa paghaharì (ó régimen)

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na paghaharì?

Nag-aaral. k uku á á p u u p á p u u p k pá .

G. ó k hu u á naghaharì (ó regente pinaghaharìan (ó

regido)?

[262]

N. Salitâng naghaharì á á p u u p upá u u k pá ;

salitâng pinaghaharìan u u u á ur k pá á áuuko h h r .

Halimbawà: Ang barò ni Pedro. Barò h h r , p k ’ á u u ó

umáakbáy sa pangdiwàng si Pedro p p -ukol (ó preposición) ni, at si Pedro

p h h r , p k ’ áuuko p à barò.

G. o p h h r p à k pu à p à?

N. p á p -ukol (ó preposición), hal.: bahay na bató; aklát ni Lucio; lupà

magsasakâ; si Huan laban kay Ku á o’ laban sa hayop; ang buhay ay pará sa bayan;

M rí ’ pará kay Mameng.

G. o p h h r p à p ur ?

N. á’ á k p r á : u , p p -ukol na, hal.: tubig na malinaw,

bahay na kí k á, p p -anib (ó ligazón) ng, hal.: babaing magandá,

lalaking k k ó, p p -anib g, hal.: bayang r á , tapayang

u k p , p ay, hal.: Si Pedro ay masamâ, si Lucio ay

marunong.

G. o p h h r p à p ?

N. p ay, hal.: Si Kulás ay bumabasa; si Lucio ay susulat; ang ibon

ay umaawit; ang dagâ ay kumakaluskós; ang batà ay umiyák.

[263]

G. o p h h r p ur p à?

N. p k ’ kà k p u á ó p hu í k í

á ó, ku k p h h r p à p ur h u h k k

p h h r á p ur p à, k u ’ u u ó p

na, ng, g, hal.: marikít na bahay; masaráp na manggá; magandáng dalaga; masamâng tao;

matíisíng hayop; masintahing u . p h h r p ur p à

nagaganáp di p p -akbáy na si at ang, hal.: mabaksík si Celso,

matapang si Yoyong, maasim ang santól, matamís ang mabulo, mapaít ang duhat.

G. o p h h r p ur p p á?

N. u up ó á’ á r k p r á : , p kung, hal.:

madalî kung bumasa, maiklî kung sumulat, mababà kung hu k á, p

na, hal.: masipag na mag-aral, marunong na maglarô, madalang na lumakad; ang k á

ó’ h á á na, : p - r , ru o r k ó,

p ng, hal.: mahabàng magsalitâ, payapàng u p, masamâng u k ó

k p , p g, hal.: matuling lumakad, mahinhíng kumilos.

G. o p h h r p ur p ?

N. p p -ukol (ó preposición) [264]sa, hal.: magandá sa k , p sa iyó,

maramot sa kanyá.

G. o p h h r p p à?

N. há h o p s ay may tagláy na isáng pangdiwà (ó sustantivo ó p

o (ó personal . M áp p h h r ó ku p p k

p r á u u ó : u , ku p h h r u u uko o

pamamagitan kay, hal.: Umíibig siyá kay María, paroón ka kay Huan, nakikain siyá kay

u o k á, ku u u uko p á sa, hal.:

tumakbó siyá sa bayan, lumayô kayó sa sugál, kumain ka sa handâ.

Kung pangwatas na pangti ák, p h h r ó p à á u upá p

si k ’ á o, hal.: Iibigin niyá si M , u u u ko si

Karlos, parunán mo si o o . Ku á á p ang,

hal.: pitasín mo ang bulaklák, hinukay niyá ang lupà, papag-áaralin ninyó ang batà.

G. o p h h r p k pu à p ?

N. Sa tatlóng kaparaanán: ilagáy ang pangwatas na pinaghaharìan (regido) sa pangbadyá, ó sa

panghiwatig, ó sa pangsukob.

G. ¿Kailán inilálagáy ang pangwatas sa pangbadyá?

N. áp ó k ’ ká u urá p p h h r áuu ó

h á p u o (ó sujeto p h h r [265](ó regente), hal.: Si Lucio ay ibig

kumain à’ maglarô. h à ó, p á kumain at

maglarô á p u o (ó complemento k pá u u ó h á

ni Lucio batà na siyá namá k á p u o (ó sujeto).

M r p , á “ ”

á p - p kí upáng ó pará ó nang, h .: kó’ u í

upáng á’ k pará magwagí; kumain nang mabusóg.

G. ¿Kailán inilálagáy ang pangwatas sa panghiwatig (ó indicativo)?

N. á á o k ’ k ká á p u o (ó sujeto p

h h r p h h r , á p - p -ukol na, ó k ’

pang-anib (ó ligazón) ng, g, hal.: ang Dios ay nagnanais na bumuti ang tao; ang gurò ay

nagnanasàng dumunong ka; ating sabihing sumulat siyá.

G. ¿Kailán namán inilálagáy ang pangwatas sa pangsukob?

N. r p h , na, nangy r k ’ k ká á p u o (ó

sujeto , ’ o’ p kung á kà ó

o , ó p o (ó adverbio), hal.: mag-áaral siyá kung o á’ k k kailan

’ sumigáw ka; dárating ang iyóng anák ’ nais mo.

G. o p h h r p p o?

[266]

N. há h o p p h h r á p o ó’ áuuko

p , r á r p ur p à. p

’ á u h h á há kà á ó ku

k á , , r á p. p u o (ó sujeto) na kanyáng kaakbáy; at

ang pangbago (ó adverbio) á p pá k o ó p r h ká u urá

p á’ á h k á á p k áp p h h r ó’

k p na, ng, g, sang- o p k uku á ku ’ k h ’ tó,

h .: kó’ í na maaga; si Luis ay bumabasang mabuti à’ u hí g malakás;

kó’ p r r o bukas.

IV KABANATA

Tungkól sa pagbubuô (ó construcción)

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na pagbubuô?

Nag-aaral. Ang ayos ó hanáy na dapat sundín ukol sa p á p u u p

kaisipán.

G. o p u u p -akbáy (ó artículo)?

N. p u á p p à, hal.: si Lucio, si Mameng, siná Milíng, ang lupà,

ang aklát, bulaklák.

G. M á r á ó p -akbáy at pangdiwà?

N. o p á r á p ur [267](ó adjetivo), hal.: Ang mabuting tao; ang

magandáng ibon; si matandâng Lucio; si hukóm Yusay.

G. o p u u pangdiwà (ó sustantivo)?

N. Ku p uko p , ay maáarìng mapauná ó mapahulí, hal.: si Kulás ay maglalarô,

ó maglalarô si Kulás. Ku p o ó p u o (complemento p á hu í, h .:

á’ á há mabaít.

G. ¿ ó á r p à p ?

N. á’ á p , k ’ ár r p á áhí :

Una.—M á r á p p à p may ó walâ, hal.: isáng

lalaking may salakót ay namalas ko; isáng babaing walâng tapis ay tumatakbó.

Ikalawá.—M á r á p ur (ó adjetivo), hal.: ang táong masamâ

u á , dalagang magagandá í à.

Ikatló.—M á r á p ur na may akibat ó kasamang ibáng pangdiwà na

isásalig itó sa paghaharì (ó régimen), hal.: ang táong mahilig sa sugál ay maghihirap na palagì;

ang ay nakalilitó sa isáng kumakain.

G. o p u u p o (ó personal)?

N. Mangyayaring mapauná ó mapahulí alinsunod sa máibigan, lamang ay dapat alamín ang

kanyáng [268]pagkakabagobago, hal.: akó’ , ó akó; ikáw ay susulat, ó susulat ka;

silá’ k k , ó k k silá. Dapat mabatíd na sa ayos pang-utos (ó imperativo) ay dapat

ipagpahulí, hal.: Lumakad ka, tumakbó kayó, mag-aral silá.

G. o p u u p á (ó interjección , ó k ’ k pá

paputól?

N. p u á p á p á , ó k pá p pu ó , hal.:

Si Milíng—¡oh anóng alíw!—ay dárating bukas; ang hulíng palabás—dapat mong isaisip—ay

matatapos sa gabíng itó.

G. ¿Paano ang pagbubuô sa salitâng ay?

N. u u r k p r á : u , p u u áng pangdiwà, hal.: Si Mariano

ay manggagawà, si Binong ay á u u á k á, p u u á p à á

pangturing, hal.: ang santól ay matamís, ang bulaklák ay á k ó, p u u á

pangdiwà at isáng pangwatas, hal.: Si Huan ay susulat, ang araw ay tumatakbó.

G. o p u u p k pu à p ?

N. p h h r p h á r u pá p à (sustantivo) ó sa

pangtayô (pronombre ku k pu à p , idinaragdág dito ay

may sariling paghaharì (ó régimen), hal.: Ibig niyáng maglarô , á’ k h ók

upáng magtagumpáy sa kalaban.

[269]

V KABANATA

(ó oración)

Gurò. ¿Anó ang tinátawag na kaisipán (ó oración)?

Nag-aaral. T á k pá r à á, ó k u p u u p

á á áp p kukur .

G. ¿Iláng urì mayroón ang kaisipán?

N. Dalawá: dalisay (ó simple) at mayhalò (ó compuesta).

G. ¿Anó ang kaisipáng dalisay?

N. An u u í á p (ó verbo), hal.: Ang aklát ay nagtuturò sa bayan.

G. ¿Anó ang kaisipáng mayhalò?

N. u u á á k pá (ó oración), hal.: Huwág kang gagawâ

kung ayaw kang maparusahan.

G. Ang kaisipáng dalisay, ¿sa anó nabábahagi?

N. Sa tinátawag na at .

G. ¿Alín ang kaisipáng ?

N. u u o (ó sujeto), pangwatas (ó verbo) at o (ó complemento), hal.:

Ang araw ay sumisilang sa umaga. Sa halimbawàng itó ang araw á p u o, sumisilang

ay pangwatas at umaga p u o.

G. ¿Alín ang kaisipáng ?

N. u u p u o p , hal.: Ang buwán ay sumisilang. Sa halimbawà

namáng itó, ang buwán á p u o at sumisilang ang pangwatas.

[270]

G. ¿Anó ang tinátawag na o k pá ?

N. á , ó k u u u uko ó á

u ó u áp á p , hal.: Si Lucio u k á ; ang

batàng mabaít ay nagtatapát sa magulang.

G. o p k k p u o k pá ?

N. u h p ó ¿sino ang? káp ó h à

nakaraán, at ganitó dapat sabihin: ¿sino ang bumabasa? ¿sino ang nagtatapát? k u ’

í á p u o à’ k pá : Si Lucio u , k á’ ang

batàng mabaít.

G. ¿Anó ang tinátawag na o k pá ?

N. , ó k u í ó á ó

áp á p , h .: u tinapay o o

u í .

G. M roó á hu p u o?

N. May dalawá: tapát (ó directo) at likô (ó indirecto).

G. ó á p u o tapát?

N. ó áp áp k hu u á p , h .: kó’

u u isdâ.

G. o p k k p u o (ó complemento u áp áp

p ?

N. M k k p á p u ur , , ku á ur p u o á r

gawíng [271]p u o (ó sujeto k pá , na, ang pangwatas ay ilálagáy sa pangtiyák (ó voz

pasiva). Ilagáy natin sa bagay na itó ang halimbawàng o o , at kung

k ó’ í : ang lupà ay hinukay ni Yoyong. Dahil namán dito ang lupà

p u o pá á u áp áp p .

G. ¿May ibá pa bang kaparaanán sa pagkilala p u o pá ?

N. o p , p ó ó : ¿Sino ang? ó ¿anóng bagay? u u á

p ák p p u o k pá . à: u u k ák k u o

or p k k ho . Iangkáp natin ó : ¿sino ang sinaksák ni

Huan?—Si Lucio; ¿anóng bagay ang pinagpakuan ni Nicanor?—Ang kahoy.

G. ó p u o likô (ó indirecto)?

N. ó h áp áp p , h .: kó’

maglalakbáy sa Tayabas.

G. o á p k k , , p h áp áp ?

N. M k k á p p á k pá p ák (ó pasiva ,

á ur p u o (ó complemento) ay h á r á p u o (ó sujeto k pá .

Tikmán nating ilagáy sa pangtiyák ang halimbawàng si Lucio ay maglalakbáy sa Tayabas. Kung

k ó’ í : Ang Tayabas ay paglalakbayán ni Lucio o’ p k k

Tayabas ay hin áp áp p .

[272]

VI KABANATA

y (ó simple)

Gurò. á hu roó k pá dalisay?

Nag-aaral. M roó á’ á hu á’ á ká á -ayon sa pangwatas na

ta á k pá .

G. M á r á u u á k pá p salitâng ay?

N. M á r p , k ’ á á p u o á p u o, na, maáarìng

pangdiwà ó pangturing, at ipinagigitnâ ang ay sa dalawáng itó, hal.: Si Lukas ay anluwage; ang

bulaklák ay magandá.

G. ó ó u u u p uh ma, ó á p

may gangganitóng kahulugán?

N. u u u á: p u o p , hal.: Si Husé ay natulog; ang pusà ay

namatáy.

G. ¿Anó ang kaisipáng tinátawag na pangtagò (ó impersonal)?

N. u u p ó ur , á p u o

p u o, h .: u á , u ó, hu , lumindól, kumulóg, kumidlát, umumaga, gumabí,

humápon.

G. ¿Anó ang kaisipáng tinátawag na pangbalak (ó activa)?

N. Ang kaisipáng may pangwatas na ganitóng hugis.

G. ¿Sa ilán nabábahagi ang kaisipáng pangbalak?

[273]

N. á á: at .

G. ¿Anó ang kaisipáng ?

N. u u p u o, p k á p h h r , p u o pá

(ó directo), hal.: o ; o .

G. ¿Anó ang kaisipáng ?

N. u u p u o p p h h r á, hal.: Si Yoyong ay

naglulutò; ’ .

G. ¿Anó ang kaisipáng pangtiyák (ó pasiva)?

N. u u p u o, p p ák, p u o p h h r

ni ó , u o o ó , hal.: Ang lupà ay hinukay ni Lucio;

.

G. o p u u ík á k pá p u p k á á

pangtiyák?

N. Dapat munang mabatíd na ang ka pá p u p k u u p u o

p p u o pá . p ák, ó p u o pá á

p u o, p p k á á p ák, p u o

sa kaisipáng pan k í p u o k pá p ák p ni ó

, hal.: Ang bahay ay ginawâ ni Beloy, o .

G. ¿Paano namán kung ibig itumbalík sa pangbalak ang isáng kaisipáng pangtiyák?

N. Dapat gawíng pabaligtád, ó sa malinaw na [274] ’ ku p u o á

p - k á á í p u o, p á p k, p u o’

p á á p u o pá , hal.: o .

VII KABANATA

a kaisipáng mayhalò (ó compuesta)

Gurò. o p k k u u k pá h ?

Nag-aaral. á k p r á : u , ó o p

namamagitnâng ibá pang salitâ na siyáng naglalakip sa dalawáng kaisipán, at ika á’

ó hu á p u u p; hal.: sa unang paraán: Ang harì ay

nananaog sa hagdán, o’ .

G. ó p í uko k pá ó?

N. p á p u o k pá (ó oración principal) na may kahulugáng

ganáp, at ang tinátawag na panghulíng kaisipán (ó oración accesoria á á

k á.

G. h à í , í p u o k pá í p hu í?

N. Ang pan u o k pá ó: o’ . Ang panghulí ay itó

namán: Ang harì ay nananaog sa hagdán.

G. ó p p p k p á k pá ?

[275]

N. Ang salitâng na, hal.: ang bayan NA , ay siyáng nagpapatotoó.

p u o k pá h à ó : ang bayan ay siyáng nagpapatotoó; ang panghulí ay:

. u k pá , p u o’ ang bayan k á, p u o’

ang bayan , u ’ ó’ k k á salitâng na.

VIII KABANATA

Paglalakip na likhâ (ó Sintaxis figurada)

Gurò. ¿Anó ang paglalakip na likhâ?

Nag-aaral. ó p k p , k á ká ó k á p á p páh u o

na baguhin ang likás o ó h á p u u p, ó á , á ó

u á k u u k p; hal.: o

o o ’ o

mayayaman.

G. o p á ó - o u ó u u

paglalakip na likás?

N. Sa ganitóng ayos: o o o

’ o .

G. á í í p h u o p u u (ó figuras de construcción)?

N. Limá: pagpapalít (ó hipérbaton), pagkukulang [276](ó elipsis), paglalabis (ó pleonasmo),

pagtatanyág (ó silepsis) at paglilipat (ó traslación).

G. ¿Anó ang tinátawag na pagpapalít (ó hipérbaton)?

N. p k k p í p í ó p k k o o ká h á p u u p, hal.:

Hinukay ni Lukas ang lupà; nahalò ang bigás sa palay; na, kung iayon sa talagáng tuntunin ay

ganitó dapat sabihin: ’ ; ang bigás ay nahalò sa palay.

G. há á r p r á ó?

N. p , k u ’ roó p ká k pá h á r p p í ,

p -akbáy, pang-uko p kí . à’ h á r í ó:

Lucio SI; aklát ANG; bahay bató NA; tubig Mariláw SA; atbp., sa lugál na sabihing: Si Lucio,

ang aklát, bahay na bató, tubig sa Mariláw.

G. ¿Anó ang tinátawag na pagkukulang (ó elipsis)?

N. p -á í á p u u p, í ó p h á,

u ’ u h k ku p k u ur á o u u ká p u u .

á o p ó p á , na ká o oó

p u u p, ku k ’ á í á ká ó h á

k u p.

M á r á -galang na: Magandáng araw pò; tao pò; at ang tanóng na

¿anó? p u u p ó á í , at [277]ang talagáng dapat sabihin ay

ganitó: Bigyán ka pò (ó kayó ó silá) ; may táong tumatawag ó humahanap at

¿anó ang ibig mo? ó ¿anó ang sinabi mo?

G. ¿Anó ang tinátawag na paglalabis (ó pleonasmo)?

N. p r á á h k ó , u ’ á á

p á p p á h ó p u , hal.: o’

ko ; ang ugong ay .

h à ó’ , at , at sukat nang

sabihing: o’ o, at ang ugong ay aking nariníg.

ó uk á : umakyát SA ITAÁS, pumanaog SA IBABÂ, lumipád

SA HIMPAPAWÍD, SA TUBIG, p k ’ k o oh ’ sa

itaás, sa ibabâ, sa himpapawíd, sa tubig, p h à’ h r u k á ,

pu o á , u pá upà, u ó k h u ’ u p

pinagtitibay ang ganitó.

G. ¿Anó ang pagtatanyág (ó silepsis)?

N. Ang ginagawâng pagkakaayon (ó concordancia , á h

p u u p ku á ó k k á . kà, p

o (ó pronombre personal) na kayó at silá na kapuwà na sa bilang na dalawá ó marami (ó

plural , í á k pá u u uko p , : KAYÓ

pò G. Agustin [278]ang tinutukoy ko; SILÁ ’ . Aguilar, á r r á h

á k u á : ikáw pò G. Agustin, ’ . Aguilar.

G. ¿Anó ang paglilipat (ó traslación)?

N. á ó á p hó p ká u urá ku p k u ur

maigi ay hindî káp k ’ k h há ó p á p hó , á

sabihing: BABASA sa lugál na BUMABASA ; huwág kang TUMAKBÓ sa

lugál na huwág kang TATAKBÓ; huwág kang KUMAIN sa dapat sabihing huwág kang KAKAIN,

at ibá pa.

IX KABANATA

(ó vicios de dicción)

Gurò. í í k á p í p í p u ?

Nag-aaral. p u o k á ó u u ó : kaibhán (ó barbarismo),

kasiràán (ó solecismo), kakulitán (ó cacofonía), kalabùan (ó anfibología) at kahirapan (ó

pobreza).

G. ¿Anó ang tinátawag na kaibhán (ó barbarismo)?

N. k ku á r u u k k á kà. á k á

k á ó ahaging Pagkilala, Pagbigkás at Pagsulat.

G. í í kaibháng nangyayari sa Pagsulat?

N. u u ó :

Una.—Ku á p u u p h [279] p ku á , náyon, báyan,

pagsílang, paggíliw atbp.; sa lugál na nayon, bayan, pagsilang, paggiliw.

Ikalawá.— á ku í r ku í á , susó,

laró, lahî, wikâ, binhì, , atbp.; sa dapat gawíng susô, larô, lahì, wikà, binhî, î.

Ikatló.—Gawíng salitâng pagbabawas (ó síncopa p u u p h á r í

ó, dwág, hwág, twíd, bwíg, bwán, bwál, twád, twî, atbp. sa lugál na duwág, huwág,

tuwíd, buwíg, buwán, buwál, tuwád, tuwî.

Ikaapat.— p h h , ku-dlít, tu-klóng, pa-tláng,

ma-twíd, ba-dyá, bi-gwás, atbp.; sa dapat gawíng kud-lít, tuk-lóng, pat-láng, mat-wíd, bad-yá,

big-wás.

Ikalimá.— u p u u p, mabutE, lalakE, pulEs, alipEn, butU,

tubU, kutUs, utUs, sukaP, hikaP, haráB, higoB, suntoG, bagsíG, lamíK, baníK, lipáT, sisiT,

awiD, sapoD, haKdán, baKság, puGpóG, atbp.; sa dapat gawíng mabuti, lalaki, pulís, alipin,

butó, tubó, kutós, utos, sukáb, hikáb, haráp, higop, suntók, bagsík, lamíg, baníg, lipád, sisid, awit,

sapot, hagdán, bagsák, pukpók.

Ikaanim.—Gamitin ang isáng salitâng hindî angkáp sa talagáng kátuturán, hal.: SINIPÌ ko ang

magandáng talumpatì ni Osmeña, sa dapat sabihing hinaláw ko, p. p k ’ á

nakikiníg ay hindî mangyayaring sumipì á u p ku hu á . Sumipì ay

kuning buông buô, at humaláw ay kunin ang bahaging lalòng mahalagá.

[280]

G. ¿Anó ang tinátawag na kasiràán (ó solecismo)?

N. p rà á pá k rá k p h á pagkakaayon, paghaharì

at pagbubuô.

G. í k ràá r p k k o ?

N. ó u u ó :

Una.—Ukol sa bilang (ó número), hal.: ang ibon at isdâ ay MAGANDÁ; ang tao at hayop ay

MAMAMATÁY; sa dapat sabihing ang ibon at ang isdâ ay magagandá; o o

.

Ikalawá.—Ukol sa lagáy (ó caso), hal.: ’ , ’

itinapon lamang; sa lugál na sabihing: ’ ’ o .

Ikatló.—Hinggíl sa katawán (ó persona), hal.: KAYÓ ay marunong, itóng bahay ay ATIN, sa

dapat sabihing ikáw ay marunong, itóng bahay ay amin.

G. ¿Alín ang kasiràáng nagagawâ sa paghaharì?

N. M k p p -ukol (ó preposición), hal.: SA abaká;

nagmamayarî SA bahay; sa dapat sabihing ; î .

G. ¿Alín ang kasiràáng nangyayari sa pagbubuô?

N. p k ká á p u u p, hal.: may siyáng bayabas, sa lugál na

sabihing may bayabas siyá.

G. ¿Anó ang tinátawag na kakulitán (ó cacofonía)?

N. u ó í kh p k k u u p í ó k í á

hugis, hal.: ang na ’ pasaSÂ SÂ; ang la [281] HIG ay

nakatutuLIG; ang huNI NI NInoy ay marahan.

G. u u ’ ó p k k u u ?

N. p , p k ’ k á’ í á u pák, p h à’ k k roó

tamís at lambíng ang gayóng pagpaparisparis, lalò na kung gugunitâing sa Wikàng Tagalog ay

totoóng malimit ang ganyáng tunóg.

G. ¿Anó ang kalabùan (ó anfibología)?

N. k á u u h u pák p k ká á p u u p, hal.:

, sa dapat gawíng:

laki.

G. ¿Anó ang kahirapan (ó pobreza)?

N. á p á p u u p r u uko , hal.: Ang

bagyó ay SUMIRÀ , atbp. Ang

h à ó’ p h r kí kà:

, p. k h r p h p p r

tagalog, sapa k ’ á á p í p p rà k á

á kà.

[282]

IKAAPAT NA BAHAGI

Pagsulat ó Ortografía

I KABANATA

Ang Pagsulat at ang kanyáng sakláw

Gurò. ¿Anó ang Pagsulat (ó Ortografía)?

Nag-aaral. u , á h r à u ur u pák p u ,

u p k k k á p á .

G. ó k há u (ó Ortografía) sa tinátawag na Kaligrapía?

N. Na, ang Pagsulat (ó Ortografía u ur p p í k, ó

ku í p u K r pí ’ k p r á u ó uko

u á , ó hu k.

G. ¿Sa anó nabábahagi a k?

N. k á h malalakí (ó mayúscula) at mumuntî (ó minúscula).

MALALAKÍNG TITIK:

, , K, , , , , H, I, L,

M, N, O, P, R, S, T, U, W, Y.

MUMUNTÎNG TITIK:

, , k, , , , , h, i, l,

m, n, o, p, r, s, t, u, w, y.

[283]

II KABANATA

Hinggíl sa malalakíng titik

Gurò. ó h á kí k?

Nag-aaral. h á ó’ p u u p k à, r á ó

mahalagá nang lalòng lumiwanag ang sulat ó pagsulat.

G. í u tuning dapat sundín upáng gamitin ang malalakíng titik?

N. p kí k u u ó u u :

. — u k à’ u , u r p ká po u ók (ó punto final), hal.:

Tinanggáp kong malugód ang iyóng liham kaninang umaga. Napagtantô kong lahát ang ibig

mong sabihin.

Ku , k h ’ u u á u ók r kí k k ’

u u ó k u á u u , hal.: ’ :

’ o ....

. — há ká á o , Bathalà, Lumikhâ, Maykapál, Hesukristo,

Mánunubós, atbp.

. — u k há p áuuko o, hal.: Rizal, Bonifacio, Burgos, Del

Pilar, Jaena, Mabini, Balagtás, Lakandula, atbp.

. — há p r r á k u ku , Gobernador, Speaker,

Komisionado, Kinatawán, Mahistrado, Hukóm, Abogado, Médiko, atbp.

5.)—Ang unang titik p á á [284]p í , hal.: Europa, Asia,

Aprika, Amérika at Oseanía.

. — há p á, bayan ó lahì at lálawigan, hal.: Pilipinas, Amérika,

Espanya, Pransia, Maynilà, Bulakán, Kabite, Laguna, atbp.

7. — p á o , u ók, u í , bulkán, atbp., hal.: Pasig, Makiling,

Sta. Géronima, Mayón, Taál, atbp.

. — p á páh á , Taliba, Ang Mithî, Ang Democracia,

Katuwiran, , Plaridel, atbp.

. — p á pá r á , Liceo de Manila, La Jurisprudencia, Instituto

Burgos, Colegio Mercantil, La Regeneración, atbp.

. — p á á’ á k p , hal.: ,

, Malayàng Araw, Taga-Ilog, Ang Sulô, atbp.

. — há p á k á u , hal.: Banaag at Sikat, o ,

o o , Walâng Sugat, Karaniwang Ugalì, Ang Kalupî, atbp.

. — p , lalòng lalò na kung nasa m (ó abreviatura), hal.: Kgg.

(kagalanggalang), G. (ginoó), Bb. (binibini) atbp.

13.)—Ang iláng salitâng karaniwan kung bumabanggít sa ibáng kátuturán, hal.: Puhunan, Salapî,

Pawis, Sandata, Panulat, Kariwasaán, Kahirapan, Pagtulog, Dálitâ, Paraluman, Liwaywáy,

Pag-asa, atbp.

. — há p u k u , ’ á r r u u u k.

[285]

III KABANATA

y y

HINGGÍL SA E AT I[34]

Gurò. í í u u uko p e ó i?

Nag-aaral. u u u u ó :

Una.— u p í p u u p o , u (vocal) ó

k ’ p consonante), ay nárarapat gamitin ang i na siyáng tumpák at hindî e na


bihiràng bihiràng magamit; hal.: Itó, Ikáw, Ilaw, Iná, Iwan, Ibig, Iyák, dIlág, tIbay, dIto, sItaw,

tIklóp, tIrá, tIsod á’ ibá pa.

Pásubalì.— (ó sincopado p r eto (náitó), ewan (aywán),

meron (mayroón), tena (tayo na), bewang (baywáng), atbp., at sakâ ang pangdamdám (ó

interjección) eh! eh! eh! ó p ó p uh k à, p r

Edeng, Entang, Menang, Teban, Teto, atbp.

[286]

Ikalawá.— hu í p í p u u p, pó ó p -

á u e ó i ay dapat gamitin ang i na siyáng lalòng nálalapit sa likás na pagbigkás

natin kay sa e na lubhâng malawig sa ating dilà at masaguwâng dinggín sa pakinig.

á ó h à u u ó :

Lalaki at dî Lalake.

Maigi „ Maige.

Mabuti „ Mabute.

Gabí „ Gabé.

Saksí „ Saksé.

Malakí „ Malaké.

Batì „ Batè.

Harì „ Harè.

Lahì „ Lahè.

Parì „ Parè.

„ .

Budhî „ Budhê.

Tagurî „ Tagurê.

Mithî „ Mithê.

Atis „ Ates.

Lupít „ Lupét.

Dilis „ Diles.

Sumpít „ Sumpét.

Pulís „ Pulés.

Alipin „ Alipen.

Pásubalì.— babae, page, gabe, tae, butsé, atbp., at hindî babai, pagi, gabi, tai,

butsi, u h á í . ó p ó p k à,

p r Mange, Ige, Bale, p., k k à á r , anghél,

kiles, kingké at ibá pa.

HINGGÍL SA O AT U

G. í á p u o p p r uko p o at u, upá á

h á p -á p u ?

N. p u o p u í ó u u ó :

Una.— u p í o , u ó k ’

pangtinig, ay dapat [287]gamitin ang u na siyáng lalòng tumpák at may maraming gumágamit

kay sa o na lubhâng masaguwâ sa unahán. Halimbawà: utos, uling, uban, usá, ulól, bulág, tutol,

lubáy, kulam, luhog, atbp., at hindî otos, oling, oban, osá, olól, á p p r

p u pr á ó .

Pásubalì.— oo, opò, oróy, ¡oh!, loób, boo, poót, poók, totoó, á p , k

uh k à, oras, oros, at ibá pang gangganitó.

Ikalawá.— k pu á p í -á u o at u, pó

ó k ’ p , ay o ang dapat gamitin na siyáng lalòng angkóp sa ating

pagbigkás at pangdiníg kay sa u na lubhâng matigás at masamâng pakinggán.

Náitó ang iláng halimbawà:

Tubó at dî Tubú.

Tuksó „ Tuksú.

Butó „ Butú.

Pusò „ Pusù.

Birò „ Birù.

Suyò „ Suyù.

Dugô „ Dugû.

Larô „ Larû.

Sulô „ Sulû.

Buslô „ Buslû.

Mánunubós „ Mánunubús.

Maramot „ Maramut.

Tapós „ Tapús.

Utos „ Utus.

Tutol „ Tutul.

Kutós „ Kutús.

Maayos „ Maayus.

Subok „ Subuk.

Lipós „ Lipús.

Bastós „ Bastús.

Pásubalì.— nakú! hú! sús! p. p u at hindî o. ó

á k à u u kà , Hesús, at ibá pa.

[288]

HINGGÍL SA B AT P

G. k á u ó b at p?

N. M k á , u ’ p p k á á’ á á p .

G. ¿Saán malimit mangyari ang ganitó?

N. k á á p r ’ k pu á p u u p, samantalàng sa

dakong simulâ at kalagitnâan ay bihibihirà.

G. í p u o p u í h í u pák p á’ á?

N. To oó h r p á p u o uk u u í á .

G. Kung walâng tuntuning sukat máitatág, ¿walâ na bang ibáng k p r á p u í upá

hu á hu o k á á -á ?

N. M roó p , p r á ó’ á á p , k

á p u u p -á u b ó p. Halimbawà ang salitâng sagíp

ku ó’ u pák p k ká u ó k ’ , k hí

hu í’ á in h à ó , ku k ó’ í sagipín,

at dito matataya natin ang sagíp u pák, p k ’ ang sagíb ó sagibín

o . ó r r p í á p u u p, ’ r á

nagkakaibáibá.

Nang lalòng lumiwanag ang bagay na itó at huwág mangyari ang pagkakámalî, ay náritó ang

isáng tálâán [289] á p u u p p b at p, upáng magíng huwaran

at batayán sa mabuti at tumpák na pagsulat.

B

Anib

Dibdíb

Liblíb

Talahib

Sukáb

Sabsáb

Tukláb

Hikáb

Salakáb

Lagabláb

Duób

Loób

Sinukob

Dubdób

Lublób

Kutób

P

Panaginip

Alitaptáp

Halukipkíp

Alapaáp

Hinagap

Tiklóp

Silip

Haráp

Talop

Kupkóp

Hirap

Ganáp

Apuhap

Dahóp

Higop

Hihip

Idlíp

Lasáp

Sagíp

Tanggáp

Sulyáp

Saráp

p

Usap

Langkáp

Kisláp

Ulap

Iníp

HINGGÍL SA K AT G

G. k á r u ó á p na itó?

N. Ang k at g k á r u ó , u ’ r p k ká á

p k ’ k pu á p u u p.

G. ¿Walâ rin bang panutong sukat masundán nang maiwasan ang pagkakámalî?

N. Walâ pò.

G. ¿Walâ kayâng ibáng paraáng dapat sundín?

N. M roó p , p r á ó’ k p r b at p, , k -á

magtapós sa k ó g á p u u p p r [290]bihag h à, ó’

ár r p á hu í in upáng mákilala kung ang pagkakásulat ay tumpák ó hindî; kung

magkagayón ang salitâng bihag ay magigíng bihagin, at dito matatantông tugmâ ang

p k ká u p k ’ ku k ang gagamitin, ang bihak ay magigíng bihakin, pananalitâng malî

kung hindî man másasabing wa kà. ó r p r á p p r

salitâng nagtatapós sa k.

u ó á k á , á ó á á á

á p k at g tálâáng maáarìng gawíng hu r á á

ó.

K

Halimuyak

Bulaklák

Sindák

Tadyák

Gayák

Tabák

Bulak

Iyák

Tahimik

Bagsík

Siksík

Tiktík

Hibík

Halík

Tiník

Lalik

Himutók

Pukpók

Buhók

Batok

Tibók

Suntók

Salok

Subok

G

Banaag

Liwanag

Lagalág

Dilág

Liyág

Habág

Tibág

Dilág

Lantíg

Lamíg

Baníg

Ibig

Tinig

Bisig

Bibíg

Panalig

Tagalog

Alindóg

Tulog

Irog

Hulog

Ilog

Bilog

Handóg

[291]

HINGGÍL SA D AT T

G. ¿Anó ang dapat másabi ukol sa d at t?

N. , á p ó’ k ká á, r áu á k ká á

p k pu á p u u p.

G. ¿Alín ang mabuting paraáng dapat patnubayan ukol sa bagay na itó nang maiwasan ang

pagkakámalî?

N. u p r á p u í p r u ó b at p at sa k at g.

Halimbawà ang salitâng awit: á ku p k ká u ó’ u pák p r

u ó p -á p k ká , k u u á hu í in ó an, at kung

k ó’ í awitin ó awitan ó’ huhu á

ang pagkakásulat sa awit u pák, p k ’ ku ’ awid, ó’ r á

in ó an ay magigíng awidin ó awidan, h à ó káp, p k ’ ukó

sa malî ay walâ kà. ó r k p r á p u u í uko

nagtatapós sa d.

ár ó r á á á á hu í d at t, upá

p ku hu r u á á p -á p gsulat.

D

Palakad

Tingkád

Lakad

Palad

Gagád

Tamád

Bantád

Lipád

Tilád

Bayad

Ubod

Sayod

Sunód

Lugód

Batíd

Litid

Masíd

Silíd

Gilíd

Sisid

Lingkód

[292]

T

Sikat

Dagat

Sulat

Sapát

Salát

Akyát

Tatát

Patpát

Satsát

Awit

Galit

u

Sungkít

Dalít

Bitbít

Waglít

Dikít

Kampupot

Lungkót

Pulót

Gamót

Dulot

Siklót

Takot

Talulót

Supot

HINGGÍL SA I AT Y

G. ó k há i at y?

N. á ó’ u h k ká á í ká á í u ó . M k á

p k ’ u (ó vocal k á’ p ó consonante).

M k á u ó p k ’ u ’ ká i lamang, samantalàng ang hulí ay ya.

G. í u u p p á uko p i at y?

N. u u ó :

Una.—Lahát halos á o , ’ k p ia, ie at

io, tIAnak, tIAp, tIAk, kudIApi, akIAt, bIAk, kIAs, pasIA, tIAn, bIA, bIEnan, tIOpe, á

p ó p p y ang tinurang ia, ie, io na siyáng karaniwang gawín, at

ginagawâng tiyanak, tiyáp, tiyák, kudiyapì, akiyát, kiyás, pasiyá, tiyán, biyâ, biyenan, tiyope.

Ikalawá.— o [293] ó’ k p á

a at i ó ai p p á ay p y p r r . Halimbawà

baitang, kailan, , , hain, atbp. ay ganitó dapat isulat, at hindî baytang, kaylan,

, , hayin. p í ó’ á r p u g ang

hu í , p k ’ á’ u h à p .

HINGGÍL SA U AT W

G. ó á k há u sa w?

N. Na, ang u p w, ó’ wa ku k í à ó’ u lamang.

G. ¿Alín ang panuto ukol sa u at w?

N. p u o p u í u pák p á’ á, ó:

há h o á o k roroo á k k p ua

at ui, p w p k r í r . à

salitâng buan, tuâ, káluluá, dátapuâ, saguâ, kapuà, lasuâ, tuî, buisit, saguíl, takuíl, buíg, buís,

bituin p. p u buwán, tuwâ, káluluwá, dátapuwâ, saguwâ, kapuwà, lasuwâ, tuwî,

buwisit, saguwíl, takuwíl, buwíg, buwís, bituwín.[35]

Dapat matantô na kung itóng ua at ui á ku í (grave), na sa malinaw

’ í ùa, ùi, r [294] ó u pu á

in ó an, h p w h .: “k pu á ”, “k ”, “k ”, “ pu ”,

“p u h ”, “p uh ”, “ ”, “ r ”, p. p í “k pu á ”,

“k ”, “k ”, “ pu ”, “p u h ”, “p uh ”, “ ”,

“ r ”.

TALABABÂAN

[34] Sa p ko p p k ká á á p u lalaki ó lalake, atis ó

atés, pisì ó pisè, parì ó parè, á p , ’ ó p k k o o h

k rà u ík á k hu u á , ár p ko á á p u o p

u í h í p e ó i, gayón ang ó at u, p u o ó’ á

k u u p ká . á í ko, , p ká ó’ p p

u ó e at i, at o at u k pu á , u ’ k k á h

á u í ko’ p á p u .

[35] Malimit kong mápuná na itóng salitâng bituwín ay isinusu bituin, pagsulat na sa

ganáng palagáy ko ay walâng matibay na saligán at hindî tumpák.

IV KABANATA

Tungkól sa kudlít (ó acento ortográfico)




Gurò. ¿Anó ang tinátawag na kudlít (ó acento ortográfico)?

Nag-aaral. Tinátawag na kudlít sa pagsulat ó kay ’ kudlít , á í uh

á á á (vocal á p k upá roó ó’

bigkasíng gayón sang-ayon sa sinúsunód sa Pagbigkás.

G. á hu roó kà T o ó ó kudlít?

N. T ó á p ák á p u u . u uh u

k p u o kaliwâ (´) na pinamámagatáng mariín (ó agudo , k á’ u uh

sa kaliwâ patulóy sa kanan (`) p á banayad (ó grave , k ó’

p k p á ur ó k ’ mariín at banayad (^) na pinamámagatán namáng

salakót (ó circunflejo).

G. Sa katagâng sabi, ¿sa anó nabábahagi ang kudlít?

N. Ang kudlít ay nabábahagi sa mariín (ó agudo), banayad (ó grave), at salakót (ó circunflejo).

G. ¿Paano ang pagbigkás sa kudlít na mariín?

[295]

N. ku í r í ká p uká p r k à; sa makatuwíd

á’ hu á p í u ó ku àá h .: bagyó, sintá, dilím,

aklát.

G. Ang kudlít na banayad, ¿paano ang pagbigkás?

N. Ang pagbigkás sa kudlít na banayad ay marahan at paimpít; sa makatwíd ang tunóg ay

idinarahan ó ibinábabâ sa simulâ at pagkátapos ay pinuputol ó iníimpit na nagigíng malabò; hal.:

diwà, pusò, gusalì.

G. ¿Paano namán ang sa kudlít na salakót?

N. ku í kó ká r í p pu ó ’ k p

u ó ku í r í ; hal.: ambâ, mithî, susô.

V KABANATA

sa pagkukudlít

Gurò. á p u u p kuku í ?

Nag-aaral. u u p kuku í p u u p í ,

p k ’ ukó k p r á ó’ á u pák u pák, á p r á

lalòng madalî sa pag-áaral at pagtuturò.

G. Ku u u p í á p á p kuku í , ¿hindî bagá

lubhâng didilím sa kudlít ang panunulat natin?

N. o p , p k ’ à’ h o [296] á í , p k ’ ó’

k á á ku í .

G. ¿Paano ang mabuting kaparaanáng dapat pairalin upáng mailagan ang lubós na pagdidíliman

sa ating panunulat?

N. T h à ó á p u o ó’ ó p ku á ,

k h ’ á í , ó p r á’ í p í ku í

.

G. ó k u h á ó k á h à p kuku í ?

N. M r p : u ’ í k u p u o u í p -á r p u ur

k á’ k p páp à h í k u u u ó

nagpapalimbág kayâ.

G. M r p á ku á -íisáng pantíg (ó palabras monosílabas)?

N. -í á p í p ku á , ka, ko, mo, ba, sa, na, at, pa,

ni, ang, ay, din, kay, daw, kung, ó nang, man, atbp.

Pásubalì: ó p k r h ku á ’ k . ó

salitâng dî, , á ku í kó upá u p ká .

G. p ó í hu í p í r p ku á ?

N. - o p í r ó p u u r á u u á á ó , há

h o í hu í p í p [297] á ku í ; hal.: amá,

gabí, bayáw, mahál, sambót, baníg, tamís, at ibá pa.[36]

G. p á ku á pá ó í k á hu í

pantíg?

N. p u u p í k á hu í p í , p á

ku í , p k ’ ukó a nagíng karaniwan nang gawín ang ganitó ay mababawásbawasán pa ang

nápakarami nang kudlít sa ating wikà; hal.: sabi, tulak, sisi, palad, nayon, hirap, kasalo, karayom,

lagarì, sariwà, paggiliw, pagsuyo, atbp.

Pásubalì: á r k u ó k hók á, p r bása sa basâ,

bága sa bagá, áso sa asó, hápon sa hapón, sála sa salá, salà at salâ, áliw sa alíw,

káyo sa kayó, ának sa anák, sákit sa sakít, búhay sa buháy, táyo sa tayô at ibá pang

paris nitó.


G. M r p á ku í p ák ó í k ó hu í

pantíg?

N. k ó hu í p í á ár r p ku á , hal.: dálitâ,

káhimán, kápitan, bíhirà, , atbp.

G. K uku á pá í ó í k p , k á ó ká á

hu í p í ?

N. í k p , ikalimá [298]ó ká á hu í p í

nárarapat kudlitán, hal.: mánunulát, páhayagán, sígalutan, hímagsikan, atbp.

G. ku í p á roó ó?

N. Oo pò, nang mákilalang ang salitâng kinaroroonán niyá ay dapat bigkasíng marahan at

paimpít; hal.: awà, batì, pusò. p í , , ku í k pu á

k , k ’ u u o (ó vocal . u p u u p

p á ur ku í . Sa gitnâ u á , u ’

roó p -angkóp; hal.: luhàan, batìin, wikàin, at ibá pa.

G. p á ku í kó p u u p roó ó?

N. Oo pò, nang mabatíd na, ang salitâng kinaroroonán niyá ay dapat bigkasíng mariín at paputól;

hal.: dukhâ, î, dugô. p , , ku í kó á k k pu á

p u u p, k ’ u u o (ó vocal). u há p u u p h

á ku í . k u á h r á ,

p ’ p -angkóp ay mayroón; hal.: tandâan, sanglâan, higâan.

G. ¿Anó ang kabutihang nátatamó sa pagl á ku í kó

salitâng mayroón nitó?

N. M r p : u u ’ upá ák á u ó p k í -ayon sa

daládaláng [299]ku í k á’ hu á k u u p u u p.

Ha à bagà, basà, salà, á p , p ku á ó upá

hu á áp hók bága, bása, sála, salá ó salâ, k hu u á

u h k á ó .

G. ó uk á uko p g-angkóp na may daláng kudlít na salakót?

N. ó k pá p -anib na ng p r gawâng sa gawâ,

masamâng sa masamâ, mutyâng sa mutyâ, p. p uh ur ku í upá

ák á p - kóp k hu á rà á

kahulugán at p .[37]

G. ó p á ku ít na salakót (ó circunflejo)?


N. ó k k roó k u k uh k ’ u pu á

in ó an. Kung ang may kudlít na salakót ay ang titik na a h p uh

á ur ku í , basâín, tukâín, tálâán, p. Ku ku í á’ i at

ang o ó’ í u sang-ayon sa tuntunin), ang kudlít na salakót ay dapat gawíng banayad (ó

grave), gaya [300] tupî ay tupìán, sungkî ay sungkìin, larô ay larùin ó larùan, likmô

ay likmùan, susô ay susùin, atbp.

G. o roó á á ku í ?

N. Mayroón pò, at lubhâng marami.

G. í p u o uko k uku á á?

N. ó u u ó :

Una.—Lahá á p í ku k í’ í k p à, h

p á á ku í p k ’ p ku á

í k á hu í p í (ó palabras llanas); hal.: pusò, dilà, batì, atbp.

Ikalawá.— há ó p í í k ó hu í á (ó

palabras esdrújulas hu í’ á ó kó p ku á á;

hal.: dálitâ, bíhirà, dátapwâ, náritó, at ibá pa.

Ikatló.— há p , á ó p í í ó (ó

palabras sobresdrújulas hu í’ á ku í r í , ó kó p

ku á á; hal.: pásimulâ, páhayagán, pásulatán, mánanagalóg, mánanalaysáy,

atbp.

Ikaapat.— há k pu á p í u u o (ó vocal ó’

á ku í ó kó , k kupá hu í in ó an p

á á ku í k ’ p ká í [301]sa dalawá; hal.:

likhâín, lupàín, lapìán, atbp.

G. M roó á á ó ku í ?

N. M roó p , u u p p á’ ó u u ó :

Una.— há ó p í í ó (ó vocal p

á ó r ku í ; hal.: tálâán, túlâín, á p . p ,

paris nitó ay kákauntî lamang sa ating wikà.

Ikalawá.—Lahát p ó á p í í ó (ó palabras

sobresdrújulas p ká ó í p á ó ku í , upáng

u u ’ ák u p ká k á’ hu á p k kapwà

salitâ na may ibáng kahulugán; hal.: pámahalàán, , pámunùán, at ibá pa.

TALABABÂAN

[36] o k u u p í ó hu í p í ,

k u há h ká áuuko p í (ó acento prosódico).

[37] M r o ku í kó ó h h há ku í

r í , p k ’ á’ p ká u hu í ku í ó p r masamâng

tao h à. M k r u u u ó,

ó’ ukó k rà á p u á á r p k á

á p u u p.

VI KABANATA

Gurò. í p u o p u á kà T o ?

Nag-aaral. ó u u ó : pangtigil ó coma (,); tuldók at pangtigil ó punto y coma (;);

dalawáng tuldók ó dos puntos (:); tuldók ó punto final (.); pangsugpóng tuldók ó puntos

suspensivos (...); pangtanóng ó interrogación (¿?); at pangtaká ó admiración (¡!).

G. k á ó p u ?

[302]

N. á p u , í p u o í p u o à

u k p á á u ó p u u p p á , h

p h áh í á’ á p u u u k á. Ku p á

p u u p ó p u p áp ó p há h

p h h áh á p r á ku ’ hu p u ó u u p, kung

’ hu à u k ku ’ u á ó u à u ó ó .

ANG PANGTIGIL (Ó COMA)

G. ¿Bakit ginágamit ang pangtigil?

N. á ó p u , upá h p u u p ó p ká

í k á k pá . k roroo á á’ p ó h há u .

G. ¿Kailán dapat gamitin ang pangtigil?

N. p u uning sumúsunód:

Una.— u hu há p o ó á k k u p, hal.: Hoy, Teto;

Binong, halika; o o ’ mo.




Ikalawá.— pá p h áh í k ká u ó k káp r

kahulugán kung walâng anó mang pangbigkís (ó conjunción) na naglakip; hal.:

o o. o’ , marurunong,

magigitíng at bihasá.

Ikatló.— u hu há k pá (ó oración) na salítsalít ó pagkakátaóng mangyari,

hal.: [303]“ á , k à ák , á h r á ó .”

“ r k à k á , ku kó’ p , hí ko.” “ ká po

kong mag-aral, sakalìng hindî m h h , k á kó r k .” “ p , ku

dî akó malî, ay tinuklás ni Magallanes”.

Ikapat.— u há , dátapwâ, subalì, palibhasà, baga man, kundî, gayón

man, , disin, atbp., kung hindî lubhâng malawig an p u u p h .: “ u o’

p ko, u ’ ko u .” “ á u p k , p ’ á

r á .” “ K k ’ h h h r p, p h à’ r p ”.

Ku u h h à á p u u p ó á á á u ók p

(ó punto y coma h .: “ u á o u ó p p p p k í

k k p áp h u ’ ku u u r háh á

turò ay ating dinggín nang lubhâng mataós sa a pu .”

p á p u k , hal.: Si Luis ay marunong; si

Lucio ay dukhâ; mayamaya ay áalís akó.

ANG TULDÓK AT PANGTIGIL (Ó PUNTO Y COMA)

G. ¿Bakit ginágamit ang tuldók at pangtigil?

N. Ginágamit ang t ó háh á á ó p u u p h p u

á k hu u á , upá p á p .

k roroo á á’ [304] p u ó hu á á , h í p h á

ginagawâ sa pangtigil.

G. ¿Kailán dapat gamitin ang tuldók at pangtigil?

N. p p u o u u ó :

Una.—K pá u h h h à á’ á p p u u p, ó’

p k p k p, ó k ’ k pá á ’ á p . à:

“ p p o p u u uh o o ák u u á, u

pu u uh h à , í , u o uh h

k á á, ák h u h p -á r , uh

p u uh h á á ó pur á á .”

Ikalawá.— u há p kí (ó conjunción) , dátapuwâ, palibhasà, gayón

man, p., ku p u u p k káh á k h à . à:

“M p á há r h u í p u u k p k á

k u o k k à u ’ k k k r ku u u

ilán ay hindî k ká u o k k káh p u p k .”

Ikatló.— pá p h áh í á’ á p p u u p, ’ áuu r

k hu u á p . à: “K ku o p u ok

parisukát; gadipâng pasibi sa kaliwâng panig at gatatlóng dangkál na panambíl namán sa tatló

pang bálisbisan; balag sa [305]h r pá pu ó ho u h o á

p áp h h o kí u u á k , áh r ó á - ,

k á á h à h k ....” Banaag at Sikat.

ANG DALAWÁNG TULDÓK (Ó DOS PUNTOS)

G. ¿Bakit ginágamit ang dalawáng tuldók?

N. ó’ á upá ák p u u p u ó r

k hu u á . k roroo á á’ p u ó hu á o , mahigít sa kalaunang

ginagawâ sa tuldók at pangtigil.

G. ¿Kailan dapat gamitin ang dalawáng tuldók?

N. p ó p u o:

.— o u í pì, hal.: :

bayan.

.— ká po u ó u , hal.: Mahál na Ginoó: Tinanggáp ko ang

inyóng liham....

.— hu há halimbawà, paghalimbawà.

.— p á, palagáy, kautusán, atbp., pagkátapos másabi ang dahilán ó saligán; hal.:

’ nagsasabi: Na....

.— u há p pó áu á h .: “ ko k í

u o: r á u k p r .”

.— ká po á k u uhá p á ó p h h kà k r

k hu u á , u u á p á’ á p u u p upá hu à k , lumiwanag ó

patotohanan ang gayóng [306]paghahakà. à: “ k p r h

uko p r : siyá ang nagguguhô sa lalòng matitibay na bayan; siyá ang

nagwawalat sa lalòng magagaràng kutà; siyá ang naggigibâ sa lalòng maririkít na kaharìan at

siyá ang pumupuksâ sa lalòng matat p í k .”

ANG TULDÓK (Ó PUNTO FINAL)

G. ¿Bakit ginágamit ang tuldók?

N. ó’ á upá ák k roroo á á’ áp

na kahulugán. Alín mang salitâng may tagláy na tuldók ay dapat tumigil n o , upá

hu á áp hók k á’ u u ó .

G. ¿Kailán dapat gamitin ang tuldók?

N. p u u ó :

Una.— áp áp k hu u á . à: “ í à kó

lubós na may isáng Lumaláng á u kh r , u á , upà, u , , o, h op,

p. í à r kó u kh á’ k ru u u u , k p r h

à . u ’ ku p kur kur ko k á p ká á ko

naháhagilap sa isip na h í u pák.”

Ikalawá.— (ó abreviado) upáng mákilalang ganitó, hal.: Bb., Kgg., G., at

ibá pa.

ANG PANGSUGPÔNG TULDÓK (Ó PUNTOS SUSPENSIVOS)

G. ¿Saán ginágamit ang pangsugpông tuldók?

N. Ang pangsugpông tuldók ay ginágamit kail ’ á p u u p pu o ó

k ’ [307]h u . k roroo á á’ p u u ,

ginagawâ sa pangtigil.

G. ¿Kailan dapat gamitin ang pangsugpông tuldók?

N. p ó u u :

1.)—Sa h u p r á u p á k hu u á , h .: “ o’

u u u , u u á , u kí, u p ká po ... á á .”

. —K pá p u u p u k hu u á , u ’ k u upá

máki ko , p -á ó p r h á h h .: “ r kó

k , u ’ ... k u à ó.”

. —K pá p à ó á í á p p p á p u u p.

à: “ á á u uhu á à, upà k ,

p oó à, ukh r o o k ....” Banaag at Sikat.

. — p h k íh k í, p u á u á ó p pu ó pu ó . à: “ ... kó’ u... u

sa... ba... ba ... ... p ... p ro.”

ANG PANGTANÓNG (Ó INTERROGACIÓN)

G. ¿Bakit ginágamit ang pangtanóng?

N. ó’ á upá ák u ó p ó .

G. ¿May iláng hugis ang tinurang tandâ?

N. á: á’ p u tanóng (¿) k á’ p hu í tanóng (?).

[308]

G. á á ó í á p u u p ?

N. o p . à: á k p roroó ? á k ? ó ’ p ,

maáarì ring gamitin ang isá lamang at ang isáng ó’ p hu í ó h .: o k ? o

ka ba ó hayop?

G. kó p hu í ó u u ó , ó ’ p á

malakíng titik?

N. Ku p ó k , u u ó p á lakíng

titik; hal.: Ináng, ¿nagagalit ka ba sa akin? ¿nagtatampó ka na ba? u ’ ku h à ’

k á kí k h .: o p há ká

gumawâ at sukat nang walâng kapahípahintulot? ¿Sino sa at p ká

k pu ká á k á há r ?

ANG PANGTAKÁ (Ó ADMIRACIÓN)

G. ¿Saán gamit ang pangtaká?

N. ó’ p u u p p í ó p ká.

G. ¿Iláng hugis mayroón ang pangtaká?

N. Ang pangtaká ay may dalawáng hugis: pangsimulâ (¡) at panghulí (!).

G. p á á ó á p u u p?

N. p . à: ¡ ó h r p á uh ! ¡ kó’ á p !

G. ¿Anó ang karaniwan nang gamitin?

[309]

N. í k k r ’ p hu í , hal.: Ah! Oh! Abá!

Ikáw palá! p u u p u h h à p á; hal.: ¡Anóng

pagkarikítdikít pagmasdán an u á ku ó’ í í k ruruk

k á uhà à u í ! ¡ ó p k á á r ku

’ u u o k á p p p k á

magandáng liwanag!

G. M roó p u u p á p ó p ká?

N. M roó p p u u p á á ’

á u p ó hu í’ p ká ó k ’ k r viceversa .

à: ó k á á o k ru u o ! ¡Anóng kabuhayan kayâ itóng

nangyayari sa atin?

G. ¿Anó ang pinapayagang gamitin sa ating wikà?

N. kà ’ p p p á ur hu há á

sal u u p -á ; hal.: diyata!? akó!? , u ó p ó

pangtaká ay naglalakip.

VII KABANATA

Gurò. í í á p u o p u á wikà?

Nag-aaral. u u ó : kulóng ó paréntesis (), tuldík ó comillas “” , panandâ ó

[310]apóstrofo ’ , guhit ó raya (—) at panghatì ó guión (-).

G. ¿Kailán dapat gamitin ang kulóng (ó paréntesis)?

N. á ku ó k ’ p upu o k u á p u u p ó á

p p . à: “ k u u á p

oó r h h r h á ó á p ká u o k h á

u ur k uh .” “ u á Mar Rojo á u ó’ á

Mo .”

K pá p u u p k , sa lugál na kulóng ang gamitin ay pangtigil ang inihahalili.

à: “ u , k ko, k á T .”

G. ¿Saán ginágamit ang tuldík (ó comillas)?

N. u ík á á u hu í p , lalòng lalò na kung

mahabà. Halimbawà: Sinabi sa Noli me tángere : “ á í p à

natin ku p - p ák: r p hó k á u u o

u puk á upá à ràá pur á k -

p k í k á ”.

Ginágamit din ang tuldík upáng ihalili sa titik na tumbá (letra cursiva ó k ’ áp ukó

á p u u p. à: “T á “ ” ó bayan u u maraming

o.”

G. ¿Saán dapat gamitin ang panandâ (ó apóstrofo)?

N. p á á pinagduduób, at siyáng ginagawâng

upá ák k á k roro á’ [311]inalís na isá ó dalawáng titik.

Halimbawà: ’ sa lugál na akó ay dukhâ; ’

Araw sa lugál na isulat na .

G. ¿Saán gamit ang guhit (ó raya)?

N. uh á á p -uu p, k ’ o

u u p. Halimbawà ang sumúsunód na sálitâan:

—T o’ k k k p—ang sabi sá.

— ó?— u k á.

— h! p r h o í o’ h h r p.

á uh u há hu í p í í , h .: “ p h —

ang wikà ni Voltaire—na ang madlâng bayang banság at kilalá... ay pinama h à

k á .”

VIII KABANATA

h h h

Gurò. ó p k p h (ó guión)?

Nag-aaral. p h á p p k á p u u p hindî buô.

G. o u p r á p á h ?

N. Ku o’ u u u , k r k pu á á à (ó renglón

h k hu ó á u p u u p, ó’ k k h hu ó ó u

p í upá á tumpák; hal.: na-sa, bug-tóng, pa-la-gáy, á-na-san.

[312]

G. Tu pák á p á h ó á (ó vocal á

mátirá sa isáng talatà?

N. u ó pó (ó vocal), ó’ p

á á á í u í hu í à. Halimbawà ang salitâng

a-ba-ka-dá ay hindî tumpák kung ilálagáy ang a- k pu á à (ó línea) at ang ba-ka-dá

ay sa kabilâ namán. Gayón din ang sukat másabi hinggíl sa salitâng to-to-ó: ó’ h p

hatìin sa toto sa talatàng katapusán at ang ó ay sa kabilâ namán.

G. o p á h u á ?

N. u á (ó raíz p h k u k à,

ku á u u pák h p r p ká . Halimbawà: tuk-lóng, kud-lít, pat-

láng, at ibá pa, at hindî tu-klóng, ku-dlít, pa-tláng.

G. o u pák p h h (ó sincopado)?

N. Ang m u h r r kà, matwíd, agwát,

takwíl, kálulwá, kalwalhatian, p. p p h h ó: mat-wíd, ag-wát, tak-wíl,

ká-lul-wá, atbp.

G. o u p á h p -angkóp?

N. p - kóp p (ó partícula pag, mag,

at ibá pa ay dapat hatìin nang huwág masisirà ang ganitóng pagkakahiwáhiwaláy; hal.: pag-a-sa,

pag-i-big, mag-i-sip, mag-a-ka-la.

[313]

IX KABANATA

Ukol [38]

Gurò. o p u ?

Nag-aaral. Itóng ay salitâng daglî (ó abreviatura nang, na pinagkaraniwanan nang gawíng

gayón. Dapat mabatíd na ang u u ó k ’ p -ukol (ó preposición).

Kung pangbago (ó adverbio p u nang kák u á noón ó niyón, at dî

dinaglî (ó abreviado) . Gayón din ang dapat gawín kapág náuukol sa pangbigkís (ó

conjunción kák u á upáng. u u nang k ’ u u na

pang-anib (ó ligazón) ng.

G. o p u ?

N. Ang k r u ó. S á’ ó abreviatura .

G. í u u p u anyông mag?

N. Ang mag p á á p h (ó guión k ’ á káp u á

p pá u (ó vocal) na tumutukoy sa anó man, ma í p í

p à mag-ahit, mag-aral, mag-isip, mag-amá, [314]mag-iná. Kung ang ugát ay


nagpapásimulâ sa pangtinig (ó consonante p p á p h (ó guión),

hal.: magtulóy, magpasok, magsaing.

G. í p u o u ó p u mang?

N. Itóng anyông mang ay dapat gawíng p k káp u á p pá u

(ó vocal , , . Kung nagpapásimulâ sa pangtinig (ó

consonante) ay dî dapat baguhin, manghuli, manghanap. Dapat alamíng sa anyông mang

k ká o o pá u k u á -ayon sa tuntuning sinúsunód sa kanyáng

kabanatang kinaúukulan.

G. í u u p u pag?

N. Ku ó’ á káp ó u á p pá u (ó vocal p á

á p h (ó guión k í p u k á k á , pag-

isahín, pag-awayan, pag-ibig, pag-asa, pag-inís. Kung nagpapásimulâ namán sa pangtinig (ó

consonante h k p h , , paglayùin, pagsulong,

pagkuskós, pagtugtóg. u ’ ku pag ay náuukol sa pangbigkís (ó conjunción) ay dapat

ihiwaláy sa anó mang salitâng sumúsunód, hal.: Pag ikáw ay naglarô ay papaluin kitá,

o.

G. í pá k rá p u pang?

N. Ku u u uko p á káp u á p pá u (ó vocal) ay

dapat gawíng , , . Kung [315]buma í á

p à á káp u á p pá u p p á

p h , pang-angkóp, pang-anib, pang-alíw, pang-ahit. Ku u á á’

nagsisimulâ sa pangtinig (ó consonante , u uko p ó p à h

p uh , panghulihan, pangbató. p í k ká o o

u k u á - o u u ó pang k

k u á.

G. ¿P o p u pagka?

N. ó’ p kí ó p u á k ’ u u uko p à k hu u á , k h ’

á’ p u (ó vocal) at pangtinig (ó consonante , pagkaanák,

pagkaáso, pagkatakot, pagkahulog. Ku ká u urá pagka ay náuuwî sa pangbigkís (ó

conjunción) ay dapat ihiwaláy, hal.: Pagkâ dinampót mo itó ay kagagalitan kitá; pagkâ akó ang

o’ .

G. o p u kapág at kapagkâ?

N. á ó’ p u h á k á’ u u ó .

G. o p u kung?

N. ó’ p u h á u u ó k á. Itóng kung p u

ó, at hindî kun p k ’ ó’ rí ku á mang sa ating pagbigkás.

G. í u u p u kung dî at kundî?

N. Ang kung dî á u u [316]ganitó kung pangbago (ó adverbio), at

ang kundî (isáng salitâ) ay ganitó dapat isulat kung pangbigkís (ó conjunción).

G. í pá k rá p u man din at mandín?

N. Ang man din (dalawáng salitâ) ay ginágamit sa pagpápatibay, hal.: o

iniutos at akó pa MAN DIN ang pinarusahan. Ang mandín á p u u p á

p -á n, hal.: tila MANDÍN ikáw ang tinátawag at hindî akó.

G. o p u may?

N. p u ó’ p h á p u u p k á k u ó , k h ’ ó’

u ó p , may arì, may bahay, may tao, may salapî, at hindî

mayarì, maybahay, maytao, p. á .

G. o p u man?

N. Itóng man p u h á ó p u u p k á’ áuu á,

sino man, anó man, alín man, baga man, akó man, si Luis man.[39]

G. o p u pa?

N. p u ó h á áuu á k á, anó pa, akó pa, ikáw pa,

siyá pa.

G. o p u á (ó doble)?

N. á u u í á ó k p k ’ h p

[317]pang-anib (ó ligazón) g at ng isáisá, ilanilan, anóanó, alínalín, sinosino,

samasama, pisanpisan, dikítdikít. u , ku p p -anib g at ng p

p h í ó í á upá u á p k káh á , u k p u u p

í á u hu á k ó p í , masamâng

masamâ, mabuting mabuti, maraming marami, malakíng malakí. Ku u

hu í á p í ó k ’ u á p p - hí , nagkislápkisláp,

nagtunógtunóg, , nagmalasmalas.

TALABABÂAN

[38] M ár p ko á á k áuuko p r á ó hu p u

á o , upá u p k ká á á r ó

u u k á u u p u í u . u u



á ó á k u u p ká p u o

sinúsunód sa Balarilà.

[39] kák u ápupu á ko u u u sinoman, anoman, alínman na ang man ay

kí . á h kà ko’ h u pák ang ganitóng pagsulat.

X KABANATA

h [40]

Gurò. M r p o hu rá á kà á p u usap?

Nag-aaral. o p , k k p h h rá , p k ’ ku o oó

Wikàng [318]T o á u h k u u o oó r

á á p u u p u ’ u h k .

G. ¿Alíng wikà ang dapat hiramán?

N. - o k uku r , kà k à á híh r á

k , p k ’ o áhu o à u h h à p hó ,

kung walâ sa kastilà ay , , ó’ u u á ok ó p p ok pá

kung walâ sa inglés ay sa ibáng wikà namán.

G. ¿Paano ang gagawíng panghihirám?

N. Ang panghihirám na ating gagawín ay dapat másalig sa dalawáng urì: salitâng hirám na áarìin

at salitâng hirám na isasáulî.[41]

G. ó h salitâng hirám na áarìin?

N. h rá á r , h ’ h rá p u u p á o

k u u p u kà. Halimbawà: Espanya, Heograpía, Pilosopía, Hulio, Huan,

Paskual, at ibá pa.

G. ó á ká u urá salitâng hirám na isasáulî?

N. h rá áu , h ’ hu á uh p k ká u - o

p ; hal.: España, Japón, Gramática, Retórica, Zamora, zarzuela atbp.

[319]

G. Sa ating pagsulat, ¿alín sa dalawá ang lalòng mabuting gamitin?

N. p h rá áu u h à á u u u á ó

á’ á í sino man.




G. p á o hu rá á kà á p u u p à ’

mayroón namán?

N. Kung ang isáng sali h h r ’ roó á k u á , h á’ á r ’

hindî dapat gamitin ang náturang salitâng hirám. Halimbawà: ang salitâng Teatro, h á’

r ’ hu á ó p k ’ kà roó Dúlaan; gayón ang

Pámahalàán sa Gobierno, ang Panánarilí sa Independencia, ang Páaralán sa Colegio ó Escuela,

á p . ó ’ r r , k í , hal.:

dúlaan ó teatro, Pámahalàán ó Gobierno, at ibá pa.

G. ¿Anó ang dapat ga í u kó p - kí ?

N. á h rá á kí k á k p

h p k u á , k í ó k r kà.

TALABABÂAN

[40] á hí ko k ó k p p p h í p o o

r uko h rá . Lubhâng marami ang nagpápalagáy at sumasang-ayon n

h rá p u - o p u u , p r

h à Pilipinas, Espanya, Amérika, Karlos, p. M r r á

páp á p p k ká u á h rá ; sa katagân ’

hu á á uh o p , hal.: Filipinas, España, América, á p . p rá

k , á’ á k u r p á á k pu à ko á

á kabanatang itó.

[41] p á h ó’ p ko k . Eusebio Daluz.

XI KABANATA

y

Gurò. ¿Paano ang pagp p í kà T o k k á?

[320]

Nag-aaral. á , á o k k pá k

p h p k k á , katulad ó katalamitam.

UKOL SA C

G. ó k u á k ó ?

N. k á k à ca, co, cu, k u á o ka, ko, ku;

hal.: vaca, cobre, cuadro, atbp. ay dapat gawíng baka, kobre, kuadro. u ’ ce,

ci, k í s sa atin; p. h.: Cicerón, cédula, céntimo, p u Siserón, sédula,

séntimo.



HINGGÍL SA CH

G. ó k u á ch?

N. k u á k u á k ó ’ p t at s. Halimbawà: China,

chapa, chapín, cha, chicharrón, lancha, chocolate, escabeche, ay dapat gawíng Tsina, tsapa,

tsapín, tsa, tsitsarón, lantsa, tsikolate, eskabetse.[42]

TUNGKÓL SA F

G. ó k í f?

N. k ó’ k í p k p u Pebo, pilibustero, peria, ripa

salitâng kastilàng Febo, filibustero, feria, rifa.

[321]

UKOL SA J

G. ¿Anó ang katulad nitó sa ating wikà?

N. k u k ó h. Halimbawà: Japón, jardín, jamón, jaula, ay dapat isulat na

Hapón, hardín, hamón, haula. u ’ ku ’ s kák í , p r h à

salitâng jabón ay dapat gawíng sabón at dî habón.

HINGGÍL SA LL

G. ó k á ll sa tagalog?

N. k á k ó’ ly, hal.: cigarrillo, bachiller, sillón, at ibá pa ay dapat

gawíng sigarilyo, batsilyer, silyón. Ku ’ y lamang ang nagigíng katumbás, hal.: caballo,

cebollas, galleta, atbp., ay dapat isulat na kabayo, sibuyas, gayeta.

TUNGKÓL SA Ñ

G. ó k u á k ó?

N. p k p n y á kák u á ñ. Halimbawà: España, puñál, cañón,

cáñamo, pañoleta, atbp. ay dapat gawíng Espanya, punyál, kanyón, kányamo, panyoleta.

UKOL SA Q

G. ó k í q?


N. k ó qua, que, qui, quo, quu, k í k í ka, ke, ki,

ko, ku, kà. à’ p í g kebrado ang quebrado, kerubín ang querubín,

kilógramo ang quilógramo, kiosko ang quiosco, at ibá pa.

HINGGÍL SA RR

G. ó k u á ó k?

N. h rá á k [322] k u á o r, hal.:

Correo, carro, atbp. ay dapat lamang gawíng koreo, karo.

TUNGKÓL SA V

G. ó k u v?

N. kák í ó b sa tagalog, hal.: bintana, berbo, bapor, bara, atbp. sa lugál na

ventana, verbo, vapor, vara.

UKOL SA X

G. ¿Anó ang k á x?

N. p u k ó’ u u k at s, o á’

kák á ks. à, k à Sintaxis, exámen, sexagésima ay

dapat gawíng Sintaksis, eksamen, seksagésima. u ’ ku ’ kák u á s,

hal.: excomulgado, extranjero, expediente, ay ginagawâng eskomulgado, estranghero, espediente.

HINGGÍL SA Z

G. ó á k u á z?

N. k ó’ k u á s. Halimbawà: Zamora, zapatos, zarzuela, atbp. ay dapat isulat

nang Samora, sapatos, sarsuela.

TALABABÂAN

[42] Lubhâng marami ang nápapansin kong ang ch ay itinitimbáng lamang sa s, kayâ kung gawín

ang chapa, chapín, lancha, cha, ay sapa, sapín, lansa, sa, ukó p h

angkóp sa talagáng kátuturán.

XII KABANATA

Gurò. k á g daglî (ó abreviatura)?

Nag-aaral. ’ á upá áp p u .


G. p á u u ?

N. p ó’ h á há ku k

p h h u u r à.

[323]

G. M r kà r ?

N. p u h k r h , p ák á u u ó :

A.: N.: B.: ák .

atbp. at ibá pa.

Bb. Binibini.

bhy. bangháy.

blg. bilang.

Bt. Binatà.

kab. kabanata.

Kag. Kágawarán.

Kal. Kalihim.

kap. kapisanan.

K.: K.: K.: K ’ K K ípu .

Kgg. Kagalanggalang.

Kin. Kinatawán.

K. P. Kapulùáng Pilipinas.

G. Ginoó (sa lalaki).

GG. M oó.

Gg. Ginang (sa babae).

Hal. ó hlb. Halimbawà ó halimbawà.

h. n. k. hu h ík k á .

H. K. Hesukristo.

.

nang.

o. u o.

. á.

P. H. oó ukr o.

p. h. paghalimbawà.

Sam. Samahán.

S. P. Sangkapulùáng Pilipinas.

Tud. Tudlíng.

[328]

Patalastas:— p p u hí ó -á r k u k ku á r

p páp á uko kák pu á k u á (ó letra cursiva .

Ipagpaumanhín na rin ang iláng kamalìáng hindî naiwasan sa pagpápalimbág nang náuukol

k ku í . k u u ó k r

k á p ká á k á na itó.

BAYAN AT PAG-IBIG.—M h á k á á k à r í

matataá p á pá áuuko h . háh ó k p á

k pu á p , á h á p u à . Honorio López.—Halagá:

₱ 0.50 sa Maynilà at ₱ 0.60 sa Lálawigan.

GRAMATIKANG TAGALOG.— u u ó apat na bahagi: Pagbigkás (ó Prosodia),

Pagkilala (ó Analogía), Paglalakip (ó Sintaxis) at Pagsulat (ó Ortografía . k á u ur

p pá u pák p u í p u kà T o . Ang

salitâng ginamit ay wagás na t o , k ’ o k ’ u u o

k h ’ ur .— h á’ ₱ 1.30 lamang sa Maynilà at ₱ . á á

p í u o p páp á.

GURO NG BAYAN.— u u ó ó k á háh á: Gramátikáng Tagalog,

Aritmétikáng Tagalog, at Heograpíang Tagalog. r á ká’ u ur u pák

p u í p u kà T o , r ká’ á

p k á p u u (ó cuatro reglas principales) at ibá p k á

p u u , o r pí ’ p pá k ru u áuuko o , pulô,

, á, , upàí , á’ á p .—Halagá: ₱ 1.00 sa Maynilà at ₱ 1.26 sa Lálawigan.

p h í u h ku h , Santamesa, blg. 467 (looban blg. 3) Sampalok, Maynilà,

K. P.

Talâ ng Tagapagsalin

Iwinasto ang pagbabantas (punctuation), ang pagbabaybay, at ang pag-eestilo sa teksto.

Pinag-ayon at iwinasto ang pagtutuldik sa mga salita, para malunasan ang kakulangan sa mga

nakatuldik na titik, lalo na ng titik at mga titik na may mga tuldik na paiwa (`) at pakupya (^),

ng mga tipo na ginamit sa orihinal para sa mga pahilig na teksto, mga talababa, at mga pamagat

ng mga bahagi, kabanata, at seksyon. Ginawa ang mga ito maliban sa pamagat ng aklat at mga

p o k o “ ALARILANG TAGALOG” o “ ALARILA” ,

pamagat ng mga aklat ng may-akda na nakatalâ sa hulihan ng teksto. Pinanatiling walang tuldik

ang mga ito gaya nang sa orihinal.

Pinag-ayon rin ang paggigitling sa mga salita at ang pag-eestilo ng mga pamagat ng mga seksyon.

http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Patalastas

http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Patalastas

http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Mga-Aklat-ng-Kumatha

Ginawang tatlo ang mga tuldok ng lahat ng mga elipsis (...).

Ang mga ilang naulit na halimbawa sa teksto ay pinanatili gaya nang sa orihinal.

Ang mga ilang bilang ng pahina ay wala dahil sa mga tinanggal na blankong pahina. Ang mga

pahina 324–328 ng orihinal ay naglalaman ng Tuntunin, na inilipat sa bandang unahan. Ang mga

seksyon sa mga Kabanata III at XI ng Ikaapat na Bahagi ay hindi nakatalâ sa orihinal.

http://www.gutenberg.org/files/45007/45007-h/45007-h.htm#Tuntunin

Balarilang Tagalog

Documents

Transcript of Balarilang Tagalog