BAKTERIE (Bacteria)

KRÓLESTWO ORGANIZMÓW BEZJĄDROWYCH – PROKARYOTA

W KRÓLESTWIE TYM WYRÓŻNIA SIĘ DWA PODKRÓ-LESTWA:

1. ARCHEBAKTERIE (ARCHAEBACTERIA) ZWANE TEŻ PROTOBAKTERIAMI, ŻYJĄCE W EKSTREMALNYCH

WARUNKACH.

2. EUBAKTERIE (EUBACTERIA)

NALEŻĄ DO NIEGO ORGANIZMY RÓŻNIĄCE SIĘ BUDOWĄ ZEWNĘTRZNĄ ORAZ TYPEM METABOLIZMU: SAMOŻYWNE FOTOSYNTETYZUJĄCE; WYKORZYS-TUJĄCE ENERGIĘ WIĄZAŃ CHEMICZNYCH ZWIĄZKÓW NIEORGANICZNYCH ORAZ CUDZOŻYWNE SAPROFI-TYCZNE I PASOŻYTNIECZE.

W PODKRÓLESTWIE EUBAKTERII WYRÓŻNIA SIĘ TRZY GROMADY:

1. SINICE (CYANOPHYTA)

2. PROCHLOROFITY (PROCHLOROPHYTA)

3. BAKTERIE (BACTERIA = SCHIZOMYCETES)

DO DWU PIERWSZYCH GROMAD NALEŻĄ FOTOSYN-

TETYZUJĄCE ORGANIZMY SAMOŻYWNE, WYDZIELAJĄ-

CE TLEN. BAKTERIE, STANOWIĄCE TRZECIĄ GROMADĘ,

SĄ W WIĘKSZOŚCI CUDZOŻYWNE.

GROMADA BAKTERIE (BACTERIA = SCHIZOMYCETES)

DO GROMADY TEJ NALEŻĄ ORGANIZMY O BUDOWIE

KOMÓRKOWEJ. ICH DNA MA POSTAĆ JEDNEJ NICI

TWORZĄCEJ ZAMKNIĘTY KRĄG, KTÓRA WYSTĘPUJE W

PLAŹMIE I NIE JEST ODDZIELONA OD NIEJ BŁONĄ,

TWORZĄC tzw. NUKLEOID.

FORMY SAMOŻYWNE SĄ GŁÓWNIE CHEMOAUTO-

TROFAMI, CZERPIĄCYMI ENERGIĘ Z WIĄZAŃ

NIEORGANICZNYCH ZWIĄZKÓW CHEMICZNYCH.

NIELICZNE FORMY FOTOSYNTETYZUJĄCE CZER-PIĄ

ENERGIĘ ZE ŚWIATŁA, LECZ Z UDZIAŁEM INNEGO

MECHANIZMU NIŻ SINICE: W PROCESIE TEJ

SYNTEZY NIE JEST WYDZIELANY TLEN.

CHOCIAŻ BAKTERIE WYSTĘPUJĄ WSZĘDZIE, NAJWIĘCEJ JEST ICH W

GLEBIE. PRZECIĘTNA LICZBA BAKTERII W JEDNYM GRAMIE SUCHEJ

GLEBY WAHA SIĘ OD KILKU MILIONÓW DO KILKU MILIARDÓW. NAJWIĘCEJ

BAKTERII WYSTĘPUJE W POWIERZCHNIOWEJ WARSTWIE GLEBY DO

GŁĘBOKOŚCI 30 cm. W WARSTWIE TEJ OGÓLNA MASA BAKTERII NA

POWIERZCHNI JEDNEGO HEKTARA WYNOSI OD KILKUSET KILOGRAMÓW

DO KILKU TON.

PROTOPLAST JEST OTOCZONY BŁONĄ PLAZ-

MATYCZNĄ, DO KTÓREJ PRZYLEGA ŚCIANA

KOMÓRKOWA. WOKÓŁ ŚCIANY WYKSZTAŁCA SIĘ

OTOCZKA Z SUBSTANCJI ŚLUZOWYCH. U PEW-

NYCH BAKTERII WYSTĘPUJE ZAMIAST NIEJ tzw.

BŁONA ZEWNĘTRZNA. BAKTERIE PRZEMIESZ-

CZAJĄ SIĘ Z POMOCĄ RZĘSEK LUB RUCHEM

ŚLIZGOWYM, JAK W PRZYPADKU SINIC.

ROZMNAŻAJĄ SIĘ BAKTERIE PRZEZ PODZIAŁ KOMÓ-

REK.

W CIĄGU 15 GODZIN JEDNA KOMÓRKA MOŻE WYDAĆ

30 POKOLEŃ, tj. około 1012 OSOBNIKÓW. WIELE BAKTERII

TWORZY PRZETRWALNIKI, tzw. ENDOSPORY. DO MNIEJ

POWSZECHNYCH SPOSOBÓW ROZMNAŻANIA NALEŻY

WYTWARZANIE GONIDIÓW I KONIDIÓW.

U PEWNYCH BAKTERII WYSTĘPUJE PROCES KONIU-

GACJI, tj. FIZYCZNY KONTAKT DWÓCH OSOBNIKÓW

POŁĄCZONY Z WYMIANĄ DNA.

WIĘKSZOŚĆ BAKTERII JEST ORGANIZMAMI CUDZO-

ŻYWNYMI – SAPROFITAMI I PASOŻYTAMI. PEWNA ICH

GRUPA UZYSKUJE ENERGIĘ POTRZEBNĄ DO ŻYCIA Z

POMOCĄ CHEMOSYNTEZY, A WYJĄTKOWO RÓWNIŻ

FOTOSYTEZY.

BAKTERIE I SINICE POWSTAŁY ZE WSPÓLNYCH NIE-

ZNANYCH PRZODKÓW – BYĆ MOŻE Z PRYMITYWNYCH

FOTOSYNTETYZUJĄCYCH BAKTERII AUTOTROFICZ-

NYCH. ŚWIADCZY O TYM m.in. PODOBIEŃSTWO ICH

BUDOWY ULTRASTRUKTURALNEJ (OBECNOŚĆ TYLA-

KOIDÓW), KTÓRE WYSTĘPUJĄ U SINIC I WIELU BAK-

TERII FOTOSYNTETYZUJĄCYCH ORAZ WIĄŻĄCYCH

AZOT Z POWIETRZA.

ZALEŻNIE OD RODZAJU ZBIORNIKA WODNEGO, ZAWARTOŚCI SUBSTANCJI

POKARMOWYCH I NATLENIENIA, W JEDNYM MILILITRZE WODY WYSTĘPU-

JE KILKASET, KILKA TYSIĘCY LUB KILKASET TYSIĘCY BAKTERII.

OSOBNĄ GRUPĘ STANOWIĄ BAKTERIE, DLA KTÓRYCH ŚRODOWISKIEM

ŻYCIA SĄ INNE ORGANIZMY – ROŚLINY LUB ZWIERZĘTA. LICZNE BAKTERIE

WYSTĘPUJĄ np.. W PRZEWODZIE POKARMOWYM ZWIERZĄT I LUDZI.

WIELE BAKTERII JEST NIESZKODLIWYCH, A NAWET POŻYTECZNYCH DLA

SWOICH NOSICIELI I ŻYWICIELI. OPRÓCZ NICH ISTNIEJĄ JEDNAK BAKTER-

IE PASOŻYTNICZE, WYWOŁUJĄCE RÓŻNORODNE CHOROBY ZWIERZĄT I

LUDZI.

NASTĘPNYM DOWODEM JEST PODOBIEŃSTWO

FIZJOLOGICZNE (m.in. ZDOLNOŚĆ WIĄZANIA

AZOTU ATMOSFERYCZNEGO SZEREGU SINIC I

BAKTERII) ORAZ FAKT, ŻE ZARÓWNO BAKTERIE,

JAK SINICE SĄ PORAŻANE SPECYFICZNYMI WIRU-

SAMI – FAGAMI. EUKARYOTA NIE SĄ NATOMIAST

WRAŻLIWE NA TE WIRUSY.

ISTNIEJE GRUPA BAKTERII RÓŻNIĄCA SIĘ OD POZOSTA-ŁYCH .

SĄ TO BAKTERIE ZAMIESZKUJĄCE SKRAJNE SIEDLIS-

KA BEZTLENOWE I SILNIE ZASOLONE ORAZ WODY O

WYSOKIEJ TEMPERATURZE, A MIANOWICIE ARCHEBAK-

TERIE.

WYRÓŻNIA SIĘ TRZY NASTĘPUJĄCE GRUPY

ARCHEBAKTERII:

a) BAKTERIE METANOWE, ŻYJĄCE W ŚRODOWISKU

BEZTLENOWYM I REDUKUJĄCE DWUTLENEK WĘGLA

(CO2) DO METANU (CH4) (METHANOSPIRILLUM,

METHANOBACTERIUM i METHANOCOCCUS);

b) BAKTERIE ZASIEDLAJĄCE MIEJSCA BARDZO

KWAŚNE I O WYSOKIEJ TEMPERATURZE (DO

BLISKO 100OC), KTÓRYCH PROCESY

METABOLICZNE PRZEBIEGAJĄ Z UDZIAŁEM SIARKI

(SULFOLOBUS i THERMOCOCCUS)

c) BAKTERIE ŻYJĄCE W ŚRODOWISKACH O

WYSOKICH KONCENTRACJACH SOLI

(HALOBACTERIUM I HALOCOCCUS).

POD WZGLĘDEM SYSTEMATYCZNYM ARCHEBAKTER-

IE ZAJMUJĄ MIEJSCE POŚREDNIE MIĘDZY PROKARYOTA

I EUKARYOTA. ODDZIELIŁY SIĘ ONE OD WSPÓLNYCH

DLA OBU TYCH GRUP PRZODKÓW. SĄ NAJSTARSZYMI

FILOGENETYCZNIE ORGANIZMAMI, JAKIE ZNAMY.

PRZYWIĄZANIE DO PRYMITYWNYCH SIEDLISK JEST

PRAWDOPODOBNIE POZOSTAŁOŚCIĄ Z OKRESU

EWOLUCJI ŻYCIA NA ZIEMI, GDY JEJ ATMOSFERA BYŁA

POZBAWIONA TLENU (ZNACZ-NA CZĘŚC

ARCHEBAKTERII JEST BEZTLENOW-CAMI) I

OBFITOWAŁA W ŹRÓDŁA GORĄCEJ WODY (DLATEGO

LICZNE ARCHEBAKTERIE SĄ TERMO-FILAMI).

KSZTAŁT I BUDOWA KOMÓRKI BAKTERYJNEJ

NAJCZĘŚCIEJ BAKTERIE MAJĄ WIELKOŚĆ OD JEDNEGO DO KILKU MIKRO-

METRÓW. WYRÓŻNIA SIĘ NASTĘPUJĄCE PODSTAWOWE TYPY BAKTERII

(rys. 3.1): ZIARNIAKI (COCCUS) – KULISTE LUB OWALNE; PAŁECZKI

(BACTERIUM) – KRÓTKIE CYLINDRY; LASECZKI (BACILLUS) – CYLINDRY

WYDŁUŻONE ; PRZECINKOWCE (VIBRIO) – KRÓTKIE WYGIĘTE WAŁECZKI

ORAZ KRĘTKI I ŚRUBOWCE (SPIRILLUM) – WYDŁUŻONE FORMY SPIRAL-

NE.

ZALEŻNIE OD UŁOŻENIA KOMÓREK BAKTERYJNYCH W KOLONII WYRÓŻ-

NIA SIĘ SKUPIENIA TYPU PACIORKOWCÓW (STREPTOCOCCUS) O UKŁA-

DZIE ŁAŃCUSZKOWYM; GRONKOWCÓW (STAPHYLOCOCCUS) O UKŁA-

DZIE NIEREGULARNYM; DWOINEK (DIPLOCOCCUS) – ZESPOŁY DWÓCH

KOMÓREK, A TAKŻE CZWORACZKI, SZEŚCIANKI I INNE (rys. 3.2).

PEWNE BAKTERIE MOGĄ SIĘ PRZEMIESZCZAĆ DZIĘKI POSIADANIU

WIRUJĄCYCH RZĘSEK.

BUDOWA KOMÓRKI BAKTERYJNEJ

BAKTERIE SĄ JEDNOKOMÓRKOWYMI ORGANIZMAMI PROKARIOTYCZNYMI

– PROKARIONTAMI (łac. PROKARYOTA), NIE POSIADAJĄCYMI JĄDRA

KOMÓRKOWEGO. DO PROKARIONTÓW NALEŻĄ RÓWNIEŻ SINICE. PRZE-

CIĘTNE WYMIARY KOMÓREK PROKARIOTYCZNYCH WAHAJĄ SIĘ OD 0,1 DO

5 µm (1 µm = 10-6m). KOMÓRKI MAJĄ KSZTAŁT SPIRALNIE WYGIĘTEGO

WALCA, A NAJCZĘŚCIEJ KULISTY LUB PAŁECZKOWATY. BARDZO RZADKO

JEST ON NIEREGULARNY.

KOMÓRCE BAKTERYJNEJ NADAJE KSZTAŁT ŚCIANA KOMÓRKOWA, ZBU-

DOWANA Z MUKOPEPTYDU, WYSTĘPUJĄCEGO TYLKO U PROCARYOTA.

WNĘTRZE KOMÓRKI JEST OSŁONIĘTE BŁONĄ CYTOPLAZMATYCZNĄ I

WRAZ Z NIĄ STANOWI PROTOPLAST. BŁONA CYTOPLAZMATYCZNA JEST

ZBUDOWANA Z BIAŁEK I LIPIDÓW. UCZESTNICZY ONA W PROCESACH

WYDALANIA I POBIERANIA RÓŻNYCH SUBSTANCJI PRZEZ KOMÓRKĘ.

PROKARYOTA NIE MAJĄ JĄDRA KOMÓRKOWEGO I ORGANELLI KOMÓR-

KOWYCH, TAKICH JAK MITOCHONDRIA I PLASTYDY ORAZ NIE MAJĄ BŁON

SIATECZKI ŚRÓDPLAZMATYCZNEJ (RETIKULUM ENDOPLAZMATYCZNE-

GO).W CYTOPLAŹMIE WYSTĘPUJĄ KULECZKOWATE STRUKTURY ZBUDO-

WANEZ KWASU RYBONUKLEINOWEGO I BIAŁEK ZWANE RYBOSOMAMI,

BĘDĄCE MIEJSCAMI SYNTEZY BIAŁEK.

FUNKCJE JĄDRA KOMÓRKOWEGO SPEŁNIA NUKLEOID, CZYLI KOLIŚCIE

ZWINIĘTA NIĆ KWASU DEOKSYRYBONUKLEINOWEGO PRZEMIESZCZAJĄ-

CA SIĘ SWOBODNIE W CYTOPLAŹMIE.

FUNKCJE ODDECHOWE W KOMÓRCE SPEŁNIAJĄ MEZOSOMY, ZBUDO-

WANE Z WSPÓŁŚRODKOWO UŁOŻONYCH WPUKLEŃ BŁONY CYTOPLAZMA-

TYCZNEJ OTACZAJĄCEJ PROTOPLAST.

U FOTOSYNTETYZUJĄCYCH BAKTERII I SINIC WPUKLENIA, KTÓRE ODER-

WAŁY SIĘ OD BŁONY I ZAWIERAJĄ BARWNIKI ASYMILACYJNE, NAZYWANE

SĄ TYLAKOIDAMI LUB CIAŁKAMI CHROMATOFOROWYMI. MAJĄ ONE

POSTAĆ SPŁASZCZONYCH WORECZKÓW ROZMIESZCZONYCH ZWYKLE W

PERYFERYJNEJ CZĘŚCI KOMÓRKI. STRUKTURY TE PEŁNIĄ FUNKCJE

CHLOROPLASTÓW.

NIEKTÓRE BAKTERIE MAJĄ RZĘSKI, KTÓRYCH BUDOWA JEST ODMIEN-

NA OD BUDOWY RZĘSEK KOMÓREK EUKARIOTYCZNYCH (rys. 2.1).

KOMÓRKI BAKTERYJNE SĄ OTOCZONE WARSTWĄ ŚLUZU, KTÓRA CHRONI

JE PRZED NIESPRZYJAJĄCYMI WARUNKAMI ŚRODOWISKA. POD WARSTWĄ

ŚLUZU ZNAJDUJE SIĘ ŚCIANA KOMÓRKOWA. ŚCIANA OTACZA PROTO-

PLAST. PODSTAWOWĄ CECHĄ ODRÓŻNIAJĄCĄ KOMÓRKĘ BAKTERYJNĄ

OD KOMÓRKI EUKARIOTYCZNEJ JEST BRAK JĄDRA KOMÓRKOWEGO.

ODPOWIEDNIKIEM JĄDRA JEST U BAKTERII NUKLEOID, CZYLI WIELOKROT-

NIE ZWINIĘTA NIĆ KWASU DEOKSYRYBONUKLEINOWEGO LUŹNO ZAWIE-

SZONA W CYTOPLAŹMIE. NUKLEOIDY SPEŁNIAJ Ą FUNKCJE IDENTYCZNE

JAK JĄDRA KOMÓREK EUKARIOTYCZNYCH.

CYTOPLAZMA BAKTERII ZAWIERA ORGANELLE KOMÓRKOWE. NAJWAŻ-

NIEJSZE SĄ RYBOSOMY WARUNKUJĄCE SYNTEZĘ BIAŁEK ORAZ MEZO-

SOMY, ODGRYWAJĄCE WAŻNĄ ROLĘ W PROCESACH ODDYCHANIA

KOMÓRKI. BAKTERIE MOGĄ GROMADZIĆ SYBSTANCJE ZAPASOWE:

GLIKOGEN (ZWIĄZEK Z GRUPY WĘGLOWODANÓW), TŁUSZCZE, BIAŁKA I

INNE MATERIAŁY ODŻYWCZE.

KOMÓRKI NIEKTÓRYCH BAKTERII ZAWIERAJĄ CHLOROFIL a, CZASEM

RÓWNIEŻ INNE BARWNIKI. CHLOROFIL WYSTĘPUJE W CYTOPLAŹMIE W

tzw. CIAŁKACH CHROMATOFOROWYCH, BAKTERIE NIE MAJĄ BOWIEM

CHLOROPLASTÓW.

Rys. 2.1. Schemat budowy komórki prokariotycznej na przykładzie bakterii.

KOMÓRKA ZWIERZĘCA

KOMÓRKA ROŚLINNA

FUNKCJE ŻYCIOWE

ODŻYWIANIE

POD WZGLĘDEM SPOSOBU ODŻYWIANIA WYRÓŻNIA SIĘ BAKTERIE CUDZO-

ŻYWNE (HETEROTROFY) I SAMOŻYWNE (AUTOTROFY). WIĘKSZOŚĆ BAK-

TERII JEST ORGANIZMAMI CUDZOŻYWNYMI. BAKTERIE TE NIE MAJĄ ZDOL-

NOŚCI SAMODZIELNEGO SYNTETYZOWANIA MATERII ORGANICZNEJ Z

PROSTYCH SKŁADNIKÓW MINERALNYCH (NIEORGANICZNYCH). ICH POŻY-

WIENIE MUSI WIĘC ZAWIERAĆ GOTOWE SUBSTANCJE ORGANICZNE.

ZWIĄZKI ORGANICZNE: BIAŁKA, WĘGLOWODANY I TŁUSZCZE WYSTĘPUJĄ

W ŚRODOWISKU ZWYKLE W POSTACI ZWIĄZKÓW WIELKOCZĄSTECZKO-

WYCH, KTÓRE ZE WZGLĘDU NA ZWARTĄ BUDOWĘ ŚCIANY KOMÓRKOWEJ

NIE MOGĄ BYĆ W TEJ POSTACI POBRANE PRZEZ BAKTERIĘ, MUSZĄ WIĘC

NAJPIERW ZOSTAĆ ROZŁOŻONE NA ZWIĄZKI PROSTSZE. DLATEGO ODŻY-

WIANIE SIĘ BAKTERII CUDZOŻYWNYCH POLEGA NA WYDZIELANIU PRZEZ

NIE DO ŚRODOWISKA ENZYMÓW ROZKŁADAJĄCYCH (TRAWIĄCYCH)

MATERIĘ ORGANICZNĄ PODŁOŻA.

BAKTERIE BĘDĄCE SAPROFITAMI ROZKŁADAJĄ OBUMARŁE SZCZĄTKI

ROŚLIN I ZWIERZĄT, NATOMIAST BAKTERIE – PASOŻYTY ZDOBYWAJĄ

POKARM ŻERUJĄC NA TKANKACH ŻYWYCH ORGANIZMÓW.

BAKTERIE SAMOŻYWNE, ZDOLNE DO WYTWARZANIA SUBSTANCJI ORGA-

NICZNYCH ZE ZWIĄZKÓW NIEORGANICZNYCH SĄ STOSUNKOWO NIELICZ-

NE. DZIELĄ SIĘ ONE NA BAKTERIE FOTOSYNTETYZUJĄCE I NA BAKTERIE

CHEMOSYNTETYZUJĄCE.

KOMÓRKI BAKTERII FOTOSYNTETYZUJĄCYCH ZAWIERAJĄ CHLOROFIL,

DZIĘKI KTÓREMU MOGĄ WYTWARZAĆ, Z UDZIAŁEM ENERGII ŚWIETLNEJ,

ZWIĄZEK ORGANICZNY GLUKOZĘ. BAKTERIE CHEMOSYNTETYZUJĄCE

WYTWARZAJĄ SYBSTANCJE ORGANICZNE BEZ UDZIAŁU CHLOROFILU I

ŚWIATŁA. ZAMIAST ENERGII SŁONECZNEJ WYKORZYSTUJĄ ENERGIĘ

ZDOBYWANĄ PRZEZ UTLENIANIE RÓŻNYCH ZWIĄZKÓW NIEORGANICZ-

NYCH – SIARKOWODORU, AMONIAKU, ZWIĄZKÓW ŻELAZA I INNYCH.

REAKCJE UTLENIANIA TYCH ZWIĄZKÓW SĄ EGZOERGICZNE, tj. PRZEBIE-

GAJĄ Z WYDZIELENIEM PEWNYCH ILOŚCI ENERGII.

WYTWARZANIE ZWIĄZKÓW ORGANICZNYCH PRZEZ BAKTERIE

WYKORZYSTUJĄCE ENERGIĘ WIĄZAŃ CHEMICZNYCH NOSI NAZWĘ

CHEMOSYNTEZY.

SPOŚROD BAKTERII SAMOŻYWNYCH NA UWAGĘ ZASŁUGUJĄ BAKTERIE

NITRYFIKACYJNE. SĄ TO BAKTERIE GLEBOWE CHEMOSYNTETYZUJĄCE.

POTRZEBNĄ DO CHEMOSYNTEZY ENERGIĘ UZYSKUJĄ Z UTLENIENIA

AMONIAKU ZNAJDUJĄCEGO SIĘ W GLEBIE. PROCES UTLENIANIA

AMONIAKU DO AZOTANÓW NAZYWA SIĘ NITRYFIKACJĄ. NITRYFIKACJA

ZACHODZI DWUSTOPNIOWO I W KAŻDYM JEJ ETAPIE UCZESTNICZĄ INNE

BAKTERIE. NITROZOBAKTERIE UTLENIAJĄ AMONIAK DO AZOTYNÓW, A

NITROBAKTERIE UTLENIAJĄ AZOTYNY DO AZOTANÓW. NITROZOBAKTERIE

SĄ REPREZENTOWANE PRZEZ GATUNKI Z RODZAJU NITROSOMONAS

NATOMIAST NITROBAKTERIE – PRZEZ GATUNKI NALEŻĄCE DO RODZAJU

NITROBACTER.

ODDYCHANIE

PROCES ODDYCHANIA DOSTARCZA ORGANIZMOM ENERGII NIEZBĘDNEJ

DO ŻYCIA. POD WZGLĘDEM SPOSOBU UZYSKIWANIA TEJ ENERGII

WYRÓŻNIA SIĘ BAKTERIE TLENOWE (AEROBOWE) ORAZ BAKTERIE

BEZTLENOWE (ANAEROBOWE).

W PROCESIE ODDYCHANIA MATERIA POBRANA LUB WYTWORZONA W

PROCESIE FOTOSYNTEZY JEST ROZKŁADANA PRZEZ ENZYMY, A NASTĘP-

NIE ULEGA UTLENIENIU Z UDZIAŁEM TLENU ATMOSFERYCZNEGO. W WY-

NIKU TEGO PROCESU Z SUBSTANCJI ORGANICZNYCH POWSTAJĄ PROSTE

ZWIĄZKI NIEORGANICZNE (CO2 i H2O), A UZYSKIWANA ENERGIA JEST

ZUŻYWANA NA POTRZEBY ŻYCIOWE ORGANIZMU.

BAKTERIOM ODDYCHAJĄCYM BEZTLENOWO, CZYLI PRZEZ FERMENTACJĘ,

TLEN ATMOSFERYCZNY NIE JEST POTRZEBNY. EFEKTEM FERMENTACJI

JEST PRZETWORZENIE WYJŚCIOWYCH SYBSTANCJI ORGANICZNYCH W

INNE ZWIĄZKI ORGANICZNE, O PROSTSZEJ BUDOWIE, I WYDZIELANIE CO2.

NA PRZYKŁAD, WĘGLOWODANY ULEGAJĄ PRZETWORZENIU NA ALKOHOL,

KWAS MLEKOWY itp.. REAKCJOM ENZYMATYCZNEGO ROZKŁADU TYCH

ZWIĄZKÓW TOWARZYSZY WYDZIELANIE ENERGII, KTÓREJ ILOŚĆ JEST

JEDNAK NIEPORÓWNYWALNIE MNIEJSZA NIŻ W PROCESIE ODDYCHANIA

TLENOWEGO. ZWIĄZKI ORGANICZNE NIE ULEGAJĄ BOWIEM CAŁKOWITE-

MU ROZŁOŻENIU I CZĘŚĆ ENERGII POZOSTAJE ZWIĄZANA W PRODUKTACH

FERMENTACJI. W ZWIĄŻKU Z TYM BAKTERIE BEZTLENOWE PRZETWARZA-

JĄ DUŻE ILOŚCI MATERII ORGANICZNEJ DLA UZYSKANIA ODPOWIEDNIEJ

ILOŚCI ENERGII.

ROZMNAŻĄNIE BAKTERII I I CH FORMY PRZETRWALNIKOWE

BAKTERIE ROZMNAŻĄJĄ SIĘ BEZPŁCIOWO PRZEZ PODZIAŁ KOMÓRKI

MACIERZYSTEJ NA DWIE KOMÓRKI POTOMNE. PODZIAŁ CYTOPLAZMY

JEST POPRZEDZONY PODWOJENIEM SIĘ NUKLEOIDU. PO ZAKOŃCZENIU

PODZIAŁU BAKTERIE POTOMNE ODŁĄCZAJĄ SIĘ ALBO POZOSTAJĄ W

LUŹNYM ZWIĄZKU TWORZĄC KOLONIĘ. PEWNE BAKTERIE ROZMNAŻAJĄ

SIĘ PRZEZ PĄCZKOWANIE. W SPRZYJAJĄCYCH WARUNKACH LICZBA

BAKTERII MOŻE SIĘ PODWAJAĆ CO 15-20 MINUT. W WARUNKACH NIE-

SPRZYJAJĄCYCH BAKTERIE GINĄ LUB PRZEKSZTAŁCAJĄ SIĘ W PRZET-

RWALNIKI. W STADIUM PRZETRWALNIKOWYM ULEGAJĄ ZAHAMOWANIU

WSZELKIE CZYNNOŚCI ŻYCIOWE BAKTERII. WYSTĘPUJĄCE OKRESOWO

U BAKTERII PROCESY PŁCIOWE NIE WIĄŻĄ SIĘ BEZPOŚREDNIO Z ROZ-

MNAŻANIEM (KONTAKT PŁCIOWY NIE PROWADZI DO ZWIĘKSZENIA LICZ-

BY OSOBNIKÓW). PROCES PŁCIOWY POLEGA NA WZAJEMNYM, CZĘŚCIO-

WYM PRZEKAZYWANIU KWASU NUKLEINOWEGO Z JEDNEJ KOMÓRKI

BAKTERYJNEJ DO DRUGIEJ.

BAKTERIE WIĄŻĄCE AZOT Z POWIETRZA

DO BUDOWY SWEGO CIAŁA ROŚLINY WYŻSZE MOGĄ WYKORZYSTYWAĆ

WYŁĄCZNIE AZOT Z JEGO ZWIĄZKÓW. DLATEGO WAŻNA DLA ŻYZNOŚCI

GLEB JEST DZIAŁALNOŚĆ BAKTERII ZDOLNYCH DO PRZYSWAJANIA

AZOTU ATMOSFERYCZNEGO. AZOT WBUDOWYWANY DO CIAŁ BAKTERII

JEST PO ICH ŚMIERCI UDOSTĘPNIANY ROŚLINOM.

ZDOLNOŚCIĄ WIĄZANIA AZOTU ATMOSFERYCZNEGO ODZNACZAJĄ SIĘ

tzw. BAKTERIE AZOTOWE. ŻYJĄ ONE SAMODZIELNIE (FORMY WOLNO

ŻYJĄCE), ALBO W SYMBIOZIE Z PEWNYMI ROŚLINAMI. WOLNO ŻYJĄCE

BAKTERIE AZOTOWE SĄ ORGANIZMAMI GLEBOWYMI. NALEŻĄ DO NICH

BAKTERIE TLENOWE (np.. z rodzaju Azotobacter) ORAZ BEZTLENOWE

(rodzaj Clostridium). W STREFIE KLIMATU UMIARKOWANEGO BAKTERIE

TE DOSTARCZAJĄ ROCZNIE POLOM UPRAWNYM OKOŁO 5 – 10 kg AZOTU

NA HEKTAR.

INNY TRYB ŻYCIA PROWADZĄ AZOTOWE BAKTERIE SYMBIOTYCZNE

(GŁÓWNIE Z RODZAJU Rhizobium) – tzw. BAKTERIE KORZENIOWE (BRO-

DAWKOWE). MOGĄ ONE ASYMILOWAĆ AZOT Z POWIETRZA JEDYNIE

WSPÓŁŻYJĄC Z PEWNYMI ROŚLINAMI WYŻSZYMI – NAJCZĘŚCIEJ MOTYL-

KOWATYMI.

BAKTERIE PRZENIKAJĄ DO WNĘTRZA KORZENI, np.. ŁUBINU, KONICZYNY,

WYKI, LUCERNY, FASOLI LUB GROCHU I OSIEDLAJĄ SIĘ W KOMÓRKACH.

POD WPŁYWEM WYDZIELIN BAKTERYJNYCH W TKANKACH KORZENI

POWSTAJĄ BRODAWKOWATE ZGRUBIENIA (rys. 3.4). BAKTERIE KORZE-

NIOWE DOSTARCZAJĄ ZWIĄZKÓW AZOTOWYCH ROŚLINIE, Z KTÓRĄ

WSPÓŁŻYJĄ, CZERPIĄC OD NIEJ W ZAMIAN GOGTOWE WĘGLOWODANY.

TEN RODZAJ WSPÓŁŻYCIA ORGANIZMÓW, Z KTÓREGO OBAJ PARTNERZY

ODNOSZĄ KORZYŚĆ, NAZYWAMY SYMBIOZĄ. NA POLU ROŚLIN MOTYLKO-

WYCH BAKTERIE BRODAWKOWE MOGĄ WIĄZAĆ ROCZNIE 100 – 200 kg

AZOTU NA HEKTAR.

BAKTERYJNE CHOROBY ROŚLIN

ZNANYCH JEST ok.. 200 CHORÓB ROŚLIN WYWOŁYWANYCH PRZEZ BAK-

TERIE. TEGO RODZAJU CHOROBY SĄ NAZYWANE BAKTERIOZAMI. DO

WNĘTRZA ROŚLIN BAKTERIE WNIKAJĄ PRZEZ OTWORY NATURALNE (np..

SZPARKI) LUB PRZEZ USZKODZENIA MECHANICZNE (PĘKNIĘCIA, ZRANIE-

NIA, OTWORY WYDRĄŻONE PRZEZ OWADY). ŻYJĄ ZWYKLE W PRZESTWO-

RACH MIĘDZYKOMÓRKOWYCH, A NIEKTÓRE WNIKAJĄ DO ŻYWYCH KOMÓ-

REK. WYDZIELANE PRZEZ BAKTERIE TOKSYNY POWODUJĄ ROZLUŹNIENIE

TKANKI, WSKUTEK CZEGO KOMÓRKI ODDZIELAJĄ SIĘ OD SIEBIE I ZAMIE-

RAJĄ. W NASTĘPSTWIE TEGO TKANKA PRZEKSZTAŁCA SIĘ W PAPKOWA-

TĄ, GNIJĄCĄ MASĘ.

TEGO RODZAJU CHOROBA NAZYWANA MOKRĄ ZGNILIZNĄ, WYSTĘPUJE

m.in.. U BULW ZIEMNIACZANYCH, KORZENI MARCHWI, PIETRUSZKI I OWO-

CÓW POMIDORA. BAKTERIE POWODUJĄCE MOKRĄ ZGNILIZNĘ MOGĄ

ATAKOWAĆ TAKŻE PĘDY ROŚLIN, WYWOŁUJĄC CHOROBĘ ZWANĄ CZAR-

NĄ NÓŻKĄ (rys. 3.6). OBIE CHOROBY SĄ PRZENOSZONE PRZEZ GLEBĘ, DO

KTÓREJ DOSTAJĄ SIĘ BAKTERIE UWOLNIONE PO ROZKŁADZIE PORAŻO-

NYCH CZĘŚCI ROŚLIN.

BAKTERIE MOGĄ RÓWNIEŻ WYWOŁYWAĆ WYCIEKI ŚLUZU LUB GUMY NA

PĘDACH DRZEW, ZGORZEL KWIATÓW, ZASYCHANIE WIERZCHOŁKÓW

PĘDÓW, NEKROTYCZNE PLAMY NA GAŁĘZIACH I KONARACH.

TEGO RODZAJU OBJAWAMI CHARAKTERYZUJE SIĘ ZARAZA OGNIOWA

(CHOROBA DRZEW OWOCOWYCH OBJĘTA W POLSCE KWARANTANNĄ) I

RAK BAKTERYJNY DRZEW OWOCOWYCH.

PEWNE BAKTERIE WYDZIELAJĄ TOKSYNY POBUDZAJĄCE TKANKI

ŻYWICIELA DO NADMIERNEGO ROZRASTANIA SIĘ. PROWADZI TO DO

POWSTAWANIA GUZOWATYCH (RAKOWATYCH) NAROŚLI NA PNIACH

LUB KORZENIACH DRZEW (rys. 3.6).

NIEKTÓRE BAKTERIE ZATYKAJĄ NACZYNIA POWODUJĄC WIĘDNIĘCIE

ROŚLIN. PRZEDSTAWICIELEM TEJ GRUPY BAKTEIOZ JEST np.. CZARNA

ZGNILIZNA KAPUSTY.