Bakı şəhərinin Baş planının izahat hissəsi
55
BAKI ŞƏHƏRİ İCRAİYYƏ KOMİTƏSİ Bakı şəhərinin mülki-yaşayış qurğularının layihələndirilməsi və planlaşdırılması üzrə institut “BAKIDÖVLƏTLAYİHƏ” Sifarişçi : Bakı şəhəri İcraiyyə Komitəsinin Memarlıq-planlaşdırma Baş İdarəsi BAKI ŞƏHƏRİNİN BAŞ PLANI 2005-ci ilədək İNKİŞAFLA BAĞLI ƏSAS MÜDDƏALAR İnstitutun direktoru A.A.Ələsgərov Baş mühəndis T.Y.Şarinski Baş plan emalatxanasının rəhbəri F.A.Quliyev Bakı şəhəri – 1986-cı il
Transcript of Bakı şəhərinin Baş planının izahat hissəsi
BAKI ŞƏHƏRİ İCRAİYYƏ KOMİTƏSİ
Bakı şəhərinin mülki-yaşayış qurğularının
layihələndirilməsi və planlaşdırılması üzrə institut
“BAKIDÖVLƏTLAYİHƏ”
Sifarişçi : Bakı şəhəri İcraiyyə Komitəsinin
Memarlıq-planlaşdırma Baş İdarəsi
BAKI ŞƏHƏRİNİN BAŞ PLANI
2005-ci ilədək İNKİŞAFLA BAĞLI ƏSAS MÜDDƏALAR
İnstitutun direktoru A.A.Ələsgərov
Baş mühəndis T.Y.Şarinski
Baş plan emalatxanasının rəhbəri F.A.Quliyev
Bakı şəhəri – 1986-cı il
Bakı şəhərinin Baş planı aşağıdakı tərkibdə müəllif kollektivi tərəfindən
işlənmişdir:
T.Y.Şarinski - müəllif kollektivinin
rəhbəri
A.A. Ələsgərov - mühəndis
R.H.Əliyev - memar
F.A.Quliyev - memar
L.M.Gendler - memar
Q.M.Bayramov - mühəndis
L.F.Sokolyar - mühəndis
İ.N.Vinnitski - iqtisadçı
O.Q.Zernovun, V.A.Qrafkinanın, R.A.Məmədovanın, İ.M.Əmirovun,
A.Q.Şirinovanın, M.M.Kazımovun, R.A.Rüstəmovun, B.T.Həsənovun iştirakı ilə.
M Ü N D Ə R İ C A T
Səh.
GİRİŞ 2
FƏSİL I Şəhəryaradıcı bazanın inkişafı 3
FƏSİL II Əhali və məşğulluq 7
FƏSİL III Abşeronda əhalinin yerləşməsi 9
FƏSİL IV Yaşayış tikintisi 11
FƏSİL V Şəhərin ərazi inkişafı 16
FƏSİL VI Əhaliyə mədəni-məişət və
kommunal xidməti 18
FƏSİL VII Şəhərin planlaşdırma strukturu və
memarlıq-məkan təşkili 23
FƏSİL VIII Şəhərətrafı zona 28
FƏSİL IX Nəqliyyatın inkişafı və
magistrallar sistemi 31
FƏSİL X Mühəndis avadanlığı 35
FƏSİL XI Ərazinin mühəndis hazırlığı 42
FƏSİL XII Ətraf mühitin mühafizəsi 43
FƏSİL XIII Tikintinin birinci növbəsi 48
2
G İ R İ Ş
Bakı şəhərinin baş planı 1975-1976-cı illərdə, Azərbaycan SSR Nazirlər
Sovetinin 4 may 1972-ci il tarixli 136 nömrəli Qərarı ilə təsdiq olunmuş TİƏ əsasında
işlənmişdir. Sonrakı illərdə Baş plan bir neçə ekspertizadan, o cümlədən Bakı şəhər
Soveti İcraiyyə Komitəsinin Memarlıq-Planlaşdırma Baş İdarəsində (30.11.1978),
Azərbaycan SSR Dövləttikintikom”unda (4.06.1981) ekspertizadan keçmişdir. Baş
planın TİƏ baxılmasından keçən dövrdə şəhər əhalisində və iqtisadiyyatında
dəyişikliklər baş vermişdir. Bu zaman kəsiyində SovİKP MK və SSRİ Nazirlər
Soveti bir sıra Qərarlar qəbul etmişdir (“Azərbaycan KP MK-nın respublika
sənayesinin ayrı-ayrı sahələrinin 1976-1980-ci illərdəki inkişafı təkliflərinə
baxılmasının nəticələri barədə”, “Azərbaycan Respublikasında Xəzər dənizi
sahillərində ümumittifaq Kurort zonası yaradılması üzrə tədbirlər barədə”, “Bakı
şəhərinin şəhər təsərrüfatının 1986-1990-cı illərdə daha da inkişafı üzrə tədbirlər
barədə”), həmçinin ümumsahə layihə işləmələri hazırlanmış (“Şəhər sərnişin
nəqliyyatının bütün növlərinin kompleks inkişafı sxemi”, Azərbaycan SSR-də
regional məskunlaşma sxemi”, ”Su təchizatı və kanalizasiya sxemi”, “Şimali
Abşeron” kurort zonasının Baş planı və digərləri). Bununla bağlı Baş planın təsdiq
edilmək üçün təqdim olunmasından əvvəl ona zəruri düzəlişlər edilməsi tövsiyə
olunmuşdur.
1984-cü ildə SSRİ Dövlət Tikinti Komitəsinin ekspert komissiyası, həmçinin
şəhərin 2005-ci ilədək inkişafı imkanlarına baxılmasını da tövsiyə etmişdir.
Düzəlişlər, həmçinin SovİKP-nin XXVII Qurultayının proqram göstərişlərinə
cavab verən iqtisadi bazanın, yaşayış və mədəni-məişət tikintisinin hesabatlarına da
edilmişdir.
3
FƏSİL 1 ŞƏHƏRSALMA AMİLİ BAZASININ İNKİŞAFI
Bakı şəhərinin xalq təsərrüfatının inkişafı perspektivləri SovİKP-nin qəbul etdiyi
strateji kursa, ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının sürətləndirilməsinə uyğun olaraq
dəqiqləşdirilmişdir. Bu kursun məğzi elmi-texniki tərəqqi, iqtisadiyyatın struktur
dəyişikliyi, effektiv idarəetmə formaları, əməyin təşkili və stimullaşdırılması əsasında
müəyyən edilir.
Bakı şəhərinin şəhəryaradıcı bazasının inkişafı göstəricilərinin əsasına Bakı
şəhəri Dövlət Plan Komitəsinin işlədiyi “1986-1990-cı illər üçün Bakı şəhəri
sənayesinin intensivləşdirilməsi proqramı”, “1986-1990-cı illər üçün Bakı şəhərinin
iqtisadi və sosial inkişafı planı” (Bakı şəhəri xalq deputatları soveti sessiyasının
2.08.1986-cı il tarixli qərarı ilə təsdiq edilmişdir) və 1986-cı ildə Azərbaycan KP
XXXI qurultayının göstərişlərinə uyğun olaraq Azərbaycan SSR Dövlət Plan
Komitəsinin Elmi-Tədqiqat İqtisadiyyat institutu tərəfindən işlənmiş “2005-ci ilədək
Azərbaycan SSR-in məhsuldar qüvvələrinin inkişafı və yerləşdirilməsi sxemi”.
Sənaye. Perspektiv dövr üçün sənayenin inkişafı əmək və maddi ehtiyatların,
istehsal qüvvələrinin daha dolğun və tam istifadəsini, fəaliyyətdə olan mövcud
müəssisələrin tədricən yenidən qurulmasını, elm və texnikanın son nailiyyətlərinin
tətbiq olunmasını və bunun əsasında əmək məhsuldarlığının artırılmasını nəzərdə
tutur. Mövcud sənaye müəssisələrin rekonstruksiyası, genişləndirilməsi və texniki
vasitələrin tamamilə yeniləşdirilməsi hesabına gücünün artırılması üzrə işlər davam
etdiriləcəkdir ki, bu da təkcə 1990-cı ilədək olan dövrdə mövcud sənaye
müəssisəlrinin 25-27% artımını təşkil etməlidir. Qabaqlayıcı inkişaf edən sahələr
maşınqayırma, energetika və neft sənayesi olacaqdır. Xüsusilə yüksək inkişaf tempi
elektron, radiotexniki, rabitə vasitələri, cihaz-və dəzgahqayırma, kimi proqressiv
sahələrində nəzərdə tutulur. Onların həcmi hesabat dövrünə 2 dəfədən çox artacaqdır.
Mövcud zavodların rekonstruksiyası və genişləndirilməsi hesabına neft
maşınqayırmasının həcmi xeyli artacaqdır.
Neftkimya sənayesi inkişafının əsas istiqamətləri “Xalq təsərrüfatının
kimyalaşdırılmasının kompleks proqramlaşdırılması ilə müəyyən olunmuşdur”.
4
Neftqazçıxarma sənayesinin stasionar dərin özüllərlə və digər texnika ilə
təchizatı dənizdə aparılan qazma işlərinin həcminin çoxaldılması neft hasilatını daha
da artırılmasına yardım edəcəkdir. Qazma işləri həcminin kəskin surətdə artırılması,
quruda kəşfiyyat işlərinin artırılması və perspektiv yataqların mənimsənilməsi, neft
laylarının neft verməsinin yeni metodlarının geniş tətbiqi də nəzərdə tutulur. Yeni
Bakı İEM tikilməsi və atom elektrik stansiyasının respublikanın elektrik sisteminə
qoşulması hesabına əməyin və məişətin enerji ilə təminatı xeyli artacaqdır.
Əhalinin sənaye və ərzaq malları ilə təmin olunması üçün əsas kapital qoyuluşu
yüngül və yeyinti sənayesinin əsas mövcud müəssisələrinin rekonstruksiyasına
yönəldilir.
Bakı şəhərinin ərazisində Bakı buxtasının hava məkanını və akvatoriyasını
çirkləndirən müəssisələr hələ də fəaliyyətdədir. Onlar uyğunlaşdırılmış məkanlarda
pərakəndə halında və inkişaf üçün perspektivi olmayan sexlərdə yerləşir. Bu xüsus
SSRİ Nazirlər Sovetinin 31.10.1985-ci il tarixli 1019 nömrəli Qərarı ilə nəzərə
alınmışdır. Bu Qərarda müvafiq nazirlik və idarələrə 1995-ci ilədək 60 müəssisəni
yeni sənaye meydançalarında yerləşdirmək təklif olunur.
1990-cı il üçün şəhər müəssisələrinin sənaye məhsulu həcmi 2.08.1986-cı il
tarixdə Bakı şəhər Soveti sessiyasının qərarı ilə təsdiq olunmuş Bakı şəhərinin 1986-
1990-cı illərdəki iqtisadi və sosial inkişafı planı üzrə qəbul edilmişdir.
Bu plana uyğun olaraq, Bakı şəhəri sənayesinin əmtəə məhsulunun həcmi 1985-
ci ildəki 6539,0 mln.rubldan 1990-cı ildə 7904,4 mln.rubladək artacaqdır. Bu dövr
üçün sənaye-istehsalat personalı kadrlarının artırılması Bakı şəhər Plan Komitəsinin
hazırladığı “1986-1990-cı illər üçün Bakı şəhəri sənayesinin intensivləşdirilməsi
Proqramı” üzrə qəbul olunmuşdur. Bu Proqram məhsulun ümumi həcminin əmək
məhsuldarlığının artırılması hesabına 75-80% artmasını nəzərdə tutur. 2005-ci ilədək
sənaye istehsalı həcmi və sənaye-istehsalı personalı sayı Azərbaycan SSR Dövlət
Plan Komitəsinin Elmi-Tədqiqat İqtisadiyyat institutunun Abşeron iqtisadi rayonu
üçün hazırladığı “2005-ci ilədək Azərbaycan SSR-in məhsuldar qüvvələrinin inkişafı
5
və yerləşdirilməsi Sxemi “ layihəsi ilə nəzərdə tutulan artım tempi üzrə qəbul
olunmuşdur. Nəticədə Bakı şəhərinin sənayesi inkişafının əsas göstəricilərinin 2005-
ci ilədək olan dinamikası aşağıdakı kimi alınır.
________________________________________________________________
Ölçü vahidi 1985 1990 2000 2005
_________________________________________________________________
Ümumi (əmtəə) məhsul mln.rubl 6539,0 7904,4 12000,0 15000,0
Sənaye istehsalı personalı
sayı min nəfər 201,9 219,0 220.0 223,0
SİP-in bir işçisinin
məhsuldarlığı min rubl 32,4 36,1 54,5 67.3
__________________________________________________________________
Xarici nəqliyyat Xarici nəqliyyat müəssisələri dəmiryolu, dəniz, hava, avtomobil
və boru kəməri vasitəsilə təmsil olunmuşlar.
Hər növ nəqliyyat sonradan inkişaf edir və daşınma həcmini xeyli artırır.
Perspektivdə dəmir yolunda avtomatika, telemexanika və doldurma-boşaldılma
işlərinin tam mexanizasiyalaşdırılmasının tətbiq olunması yoluyla magistral
dəmiryolu gedişinin daşınma qabiliyyəti artır.
Xəzər hövzəsinin dəniz nəqliyyatında, əsasən bərələrdə olmaqla quru yüklərin
daşınmasının artırılması davam etdirilir.
Hava və avtomobil nəqliyyatının inkişafı perspektivləri bu növ nəqliyyatın
maddi bazası inkişaf etdikcə sərnişin və xalq təsərrüfatı yüklərinin daşınma artımının
ümumi tendensiyası ilə müəyyən edilir.
Yekunda hər növ xarici nəqliyyat üzrə aşağıdakı sayda kadr nəzərdə tutulur:
1985-ci il - 64,0 min nəfər
1990-ci il - 67,0 min nəfər
2000-ci il - 70,0 min nəfər
2005-ci il - 72,0 min nəfər
6
Tikinti təşkilatlarının işinin səmərəliliyinin artırılması üzrə tədbirlərin həyata
keçirilməsi nəticəsində, perspektivdə tikinti-quraşdırma işlərinin həcminin artırılması,
əsas etibarilə, əmək məhsuldarlığının artırılması hesabına həyata keçiriləcəkdir. Buna
görə 1986-2005-ci illərdə tikinti-quraşdırma işlərində məşğul olan kadrların sayının
artırılması 16% hüdudunda qəbul olunur.
1985-ci il - 63,0 min nəfər
1990-ci il - 65,0 min nəfər
2000-ci il - 70,0 min nəfər
2005-ci il - 73,0 min nəfər
Aşağıda şəhər əmələ gətirən kadrların sayının inkişafının yekunlaşdırılmış
cədvəli verilmişdir:
(min nəfər)
________________________________________________________________
1/1-1986 1990 2000 2005
________________________________________________________________
1. Sənaye 201,9 219,0 220,0 223,0
2. Xarici nəqliyyat 64,0 67,0 70,0 72,0
3. Tikinti təşkilatları 63,0 65,0 70,0 73,0
4. Digərləri 165,7 171,0 192,0 195,0
5. Ehtiyat - 10,0 42,0 62,0
_____________________________________________________________
YEKUN: 404,6 532,0 594,0 620,0
________________________________________________________________
7
II FƏSİL ƏHALİ VƏ ƏMƏK MƏŞĞULLUĞU
1971-ci ildən 1986-cı ilədək Bakı şəhəri əhalisinin sayı 423,3 min nəfər və
yaxud 33% artmışdır.
Əhalinin bu dövrdəki ümumi artımında təbii artım 61%, mexaniki artım isə 39%
təşkil etmişdir. Bu zaman mexaniki artımın aşağı düşməsinin sistematik təmayülünün
əhəmiyyəti qeyd olunmalıdır. Belə ki, IX beşillikdə mexaniki artım 50,1%, X
beşillikdə - 42,8% və XI beşillikdə - 22,7% olmuşdur.
Əhalinin ümumi sayında xidmət sahəsi işçilərinin xüsusi çəkisinin СНиП II-60-
75 tövsiyələrindən çıxış edərək, perspektiv üçün müvafiq göstəricilər qəbul
edilmişdir.
Aşağıda kadr sayının yekun cədvəli verilmişdir:
___________________________________________________________________
1/1-1986 1/1-1991 1/1-2001 1/1-2006
____________________________________________________________________
min % min % min % min %
nəfər nəfər nəfər nəfər
____________________________________________________________________
Şəhər əmələ gətirən qrup 494,6 28,8 532,0 28,5 594,0 27,6 620,0 27,4
Xidmət qrupu 290,0 16,8 378,0 20,2 476,0 22,2 510,0 22,6
Cəmi zəhmətkeşlər 784,6 45,6 910,0 48,7 1070 49,8 1130 50,0
____________________________________________________________________
2000-ci il üçün Bakı şəhəri əhalisinin hesabi sayı SSRİ Dövlət Plan
Komitəsinin tövsiyəsi üzrə (30.12.1981-ci il tarixli 48-624 nömrəli məktub) daimi
əhali 2150 min nəfər və müvəqqəti 50 min nəfər qəbul edilımişdir. 2005-ci il üçün
daimi əhali 2260 min nəfər təbii artım nəzərə alınmaqla qəbul olunmuşdur.
8
Bakı şəhəri əhalisinin əmək strukturu balansı
min nəfər
%%-lə
___________________________________________________________________
1/1-1986 1990 2000 2005
___________________________________________________________________
1 2 3 4 5
___________________________________________________________________
Qruplar üzrə əhali sayı
Uşaq 480,0 515,0 587,0 610,0
27,8 27,5 27,3 27,0
Əmək qabiliyyətli yaş 1024,6 1070,0 1152,0 1198,0
59,6 57,2 53,6 53,0
Əmək qabiliyyətli yaşdan yuxarı 217,0 285,0 411,0 452,0
12,6 15,3 19,1 20,0
Yekun: 1721,6 1870,0 2150,0 2260,0
100,0 100,0 100,0 100,0
Özfəaliyyətli qrup
Əmək qabiliyyəti yaşında 726,0 835,0 925,0 965,0
olan zəhmətkeşlər 42,2 44,6 43,0 42,7
Əmək qabiliyyəti yaşından 58,6 75,0 145,0 165,0
böyük olan zəhmətkeşlər 3,4 4,1 6,8 7,3
Yekun: 784,6 910,0 1070,0 1130,0
45,6 48,7 49,8 50,0
o cümlədən:
a) şəhər əmələgətirən 494,6 532,0 594,0 620,0
obyektlərdə 28,8 28,5 27,6 27,4
b) xidmət sahəsində 290,0 378,0 476,0 510,0
16,8 20,2 22,2 22,6
Özfəaliyyətdə olmayan
əhali
Uşaq əhali 480,0 515,0 587,0 610,0
27,8 27,5 27,3 27,0
9
Əmək qabiliyyətli yaşda
olan şagirdlər 79,0 97,0 130,0 147,0
istehsalatdan ayrılmaqla 4,6 5,2 6,0 6,5
Əmək qabiliyyətli yaşda 40,0 38,0 32,0 29,0
işləməyən əmək əlilləri 2,4 2,1 1,5 1,3
Əmək qabiliyyətli yaşda
olan şəxsi yardımçı 179,6 100,0 65,0 57,0
təsərrüfatda məşğul şəxslər 10,4 5,4 3,0 2,5
Əmək qabiliyyətli yaşdan 158,4 210,0 266,0 287,0
böyük işləməyən əhali 9,2 11,2 12,4 12,7
Yekun: 937,0 960,0 1080,0 1130,0
54,4 51,3 50,2 50,0
FƏSİL III Abşeronda əhalinin yerləşdirilməsi
Bakı şəhərinin Baş planı təshih edildiyi zaman, Azərbaycan SSR Dövlət Tikinti
Komitəsi ekspertizasının tövsiyəsilə, şəhərsalma METLİ-nin “ Azərbaycan SSR-in
rayon planlaşdırılması sxemi” və TbilZETELİ-nin “Azərbaycan SSR ərazisində
regional yerləşdirmə sxemi” işləri nəzərə alınmışdır.
Bakı əhali artımının qarşısı saxlanılmaqla tədricən inkişaf edir. Şəhərin əhalisi
1986-cı ildəki 1395,0 min nəfərdən 2005-ci ilədək 1475 min nəfərə çatacaqdır.
Şəhərətrafı zonadakı yaşayış məntəqələri: Ələt, Xırdalan, Zabrat, Hövsan,
Türkan, kurort şəhərləri, xüsusilə cənub-şərq istiqamətində inkişaf edən və
neftdoldurma limanı rayonunda dənizə çıxışı olan Mərdəkan sürətli inkişaf imkanı
əldə edirlər.
Adları çəkilən bütün məntəqələr onların inkişafını təkcə hesabi müddətdə deyil,
həmçinin gələcək dövr üçün də təmin edən ərazi ehtiyatlarına malikdirlər.
10
Iqtisadi bazası və sonrakı inkişafı olmayan qazla dolu ərazilərdə yerləşən bəzi
məntəqələrin əhalisi (Balaxanı, Çeildağ, Şonqar, Qala və b.), tədricən inkişaf edən
yaşayış məntəqələrinə yerləşdirilir.
Digər yaşayış məntəqələrində Maştağa-Vişnyovka, Binə, Lökbatan, Sahil,
Qobustan, Səngəçal və digərlərində yaşayış (mənzil) tikintisi təşəkkül tapmış əhalinin
mənzillə normativ təminatı və onun perspektiv artımı nəzərə alınaraq inkişaf edir.
Tikintinin sonrakı inkişafı hesabat müddəti xaricinə aid edilmişdir.
Deyilənlər nəzərə alınaraq, Bakı şəhərinin Baş planı ilə Abşeron rayonu
ərazisində əhalinin aşağıda göstərilən yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur.
____________________________________________________________________
Yaşayış məntəqələri Ölçü 1/1-86 1/1-1991 1/1-2001 1/1-2006
vahidi
____________________________________________________________________
I Məxsusi Bakı min nəfər 1395,0 1415,0 1455,0 1475,0
II Şəhərətrafı zona
1. İnkişaf edən şəhərlər
Hövsan -”- 13,4 70,0 77,0 80,0
Ələt -“- 11,3 30,0 50,0 70,0
Mərdəkan-Şüvəlan -“- 31,8 62,0 230,0 265,0
Zabrat -“- 18,7 26,0 40,0 50,0
Türkan -“- 7,7 8,0 10,0 20,0
Pirşağı -“- 7,5 14,0 30,0 33,0
Yekun: -“- 90,4 210,0 437,0 518,0
2. Ərazisinin inkişafına
limit qoyulmuş şəhərlər
Maştağa-Vişnyovka -“- 34,8 36,0 38,0 40,0 Binə -“- 21,6 24,0 28,0 30,0
Lökbatan -“- 18,6 20,0 23,0 24,0
Sahil -“- 14,8 16,0 17,0 18,0
Buzovna -“- 23,1 25,0 28,0 30,0
Kirov qəs. -“- 8,1 9,0 10,0 11,0
Bilgəh-Nardaran -“- 11,3 12,0 13,0 14,0
Yekun: -“- 132,3 142,0 157,0 167,0
3. Digər yaşayış
məntəqələri -“- 103,9 103,0 101,0 100,0
Şəhərətrafı zonalar
üzrə yekun: -“- 326,6 455,0 695,0 785,0
11
İnzibati sərhədlər daxilində
Bakı cəmisi -“- 1721,6 1870,0 2150,0 2260,0
Sumqayıt şəhəri
(Nasoslu və Corat daxil) -“- 246,8 270,0 350,0 380,0
Abşeron rayonu -“- 64,5 75,0 100,0 113,0
Bakı aqlomerasiyası üzrə
cəmisi -“- 2032,9 2215,0 2600,0 2753,0
Qeyd: Sumqayıt şəhəri üzrə əhalinin perspektiv sayı
Azərdövlətlayihə institutunun işlədiyi Sumqayıt
şəhərinin Baş planı layihəsi üzrə qəbul
edilmişdir.
Bakı şəhərinin daimi əhalisindən başqa, respublikanın paytaxtı və qrup halında
yerləşdirmə sisteminin mərkəzi kimimüvəqqəti əhalini özünə cəlb edir. Bu əhaliyə
aiddir: ezamiyyətə, istirahətə, müalicəyə gələnlər və digərləri. SSRİ Dövlət Plan
Komitəsi 30.12.1981-cil tarixli 48-624 nömrəli məktubu ilə 2000-ci il üçün
müvəqqəti əhalinin hesabi sayını 50 min nəfər miqdarında qəbul etməyi tövsiyə
etmişdir. 1990-cı il üçün müvəqqəti əhalinin sayı 35 min nəfər nəzərdə tutulmuşdur.
2005-ci il üçün müvəqqəti əhalinin sayı 10% artım ilə və ya mütləq ifadə ilə 55 min
nəfər qəbul olunur.
FƏSİL IV Mənzil tikintisi
Bakı şəhərinin mənzil fondu 1/1-1986-cı ilin inzibati sərhədlərində 19,9
mln.kv.m. ümumi sahə təşkil edir. Bakı üzrə 1/1 1986-cı il tarixə əhalinin inzibati
sərhədlərində təminatı adambaşına 11,5 kv.m.- dir.
12
Mənzil tikintisinin layihə göstəriciləri 2000-ci il üçün adambaşına 16 kv.m
ölçüdə ümumi yaşayış sahəsi hesabı ilə 2005-ci il üçün isə adambaşına 18 kv.m.
qəbul edilmişdir.
Bakı şəhəri üzrə
İnzibati sərhədlər daxilində müasir vəziyyət və orta təminat
nəzərə alınmaqla hesablanmış tələb olunan ümumi sahə
____________________________________________________________________
İlin əvvəlinə əhali mənzil təminatı mənzil fondu
min nəfər adambaşına kv.m. mln.kv.m.
____________________________________________________________________
1986 1721,6 11,5 19,9
1991 1870,0 12,3 23,0
1996 2020,0 13,5 27,7
2001 2150,0 16,0 34.4
2006 2260,0 18,0 40,7
____________________________________________________________________
12-ci beşillikdə mənzil tikintisi SSRİ Nazirlər Sovetiniin “1986-1990-cı illər
üçün Bakı şəhərinin şəhər təsərrüfatının inkişafı üzrə tədbirlər haqqında” 31.10.1985-
ci il tarixli 1019 nömrəli Qərarına uyğun olaraq 3,3 mln.kv.m. həcmində qəbul
olunmuşdur.
Yeni tikintinin həcmi
(mln.kv.m.ümumi sahə)
____________________________________________________________________
Mərhələ İtki Yeni tikinti İllik orta
istifadəyə verilmə
____________________________________________________________________
1986-1990 0,2 3,3 0,66
1991-1995 0,3 5,0 1,0
1996-2000 0,5 7,2 1,44
2001-2005 0,5 6,8 1,36
Cəmi: 1,5 22,3 1,1
____________________________________________________________________
13
Bakı şəhəri ərazisində yeni tikintinin yerləşdirilməsi zamanı aşağıdakılar
nəzərə alınmışdır:
-Bakı, inzibati sərhədlər daxilində, nisbətən böyük olmayan əraziyə ( 219,2 min
hektar) malikdir və şəhərlər arasındakı məsafələr 10-20 km.-dir. Bütün yaşayış
məntəqələrində qarşılıqlı istehsalat və sosial-mədəni inkişaf əlaqələri olan yerləri
vardır;
-məxsusi Bakı ərazisinin müasir istifadəsinin təhlili, yuxarıda deyildiyi kimi,
yeni yaşayış tikintisi üçün ehtiyatların məhdud olduğuna dəlalət edir;
-yaşayış evlərinin sökülməsi imkanlarının məhdud olması ilə əlaqədar
yenidənqurma işlərinin həyata keçirilməsindəki çətinliklər, direktiv orqanların bu
məsələ ilə bağlı göstərişləri nəzərdə tutulur.
Mənzil tikintisi sahəsində Bakı şəhərinin Baş planı ilə artıq 2000-ci il üçün hər
bir bakılı ailəsinin ayrıca rahat mənzillə təmin edilməsi məsələsi qoyulur. Bunun
üçün, yuxarıda verilmiş cədvəldən göründüyü kimi, 1986-2000-ci illərdə ümumi
sahəsi 15,5 mln.kv.m. olan yaşayış evləri tikintisi həyata keçirilməlidir. Hesablamalar
göstərir ki, bu məqsədlə 243 min mənzil tikilməlidir.
Qarşıya qoyulan mənzil tikintisi proqramının reallaşdırılması müasir tələblərə
və mütərəqqi tikinti üsullarına cavab verən yeni nəsil yaşayış evləri tikintisinə
keçməyi tələb edir.
Bakı şəhərində mənzil tikintisi üçün KHPE (kataloqlu həcm-planlaşdırma
elementləri) sistemi işlənmişdir. Bu sistem tikinti sıxlığını 15-18% artırmaq,
mənzillərin komponovkasını əhalinin demoqrafiyası üzrə planlaşdırmaq, seysmiklik
və sərt relyef şəraitində binaların arxitekturası və plastikasını xeyli yaxşılaşdırmaq,
inşaat prosesinin əmək tutumunu aşağı salmaq imkanı yaradacaqdır.
Bu sitem üzrə evlər istehsalı üçün illik istehsal həcmi 300 min kv.m. olan
ETK-4 inşa edilir və illik həcmi 200 min. kv.m. ümumi sahə olan ETK-2 yenidən
qurulur.
Müasir yaşayış evləri tipinə 16-18-20 mərtəbəli monolit dəmirbeton evlər
aiddir. Bunların tikintisinə Bakıda artıq başlanmışdır. Monolit dəmirbetondan evtik-
14
mə, təkcə az investisiya dövrü və səmərəli material sərfi üzrə yüksək göstəricilərdən
ibarət olmayaraq, sərt relyef və darısqal sahədə böyük şəhərsalma manevrinə də
malikdir. Bu səbəbdən göstərilən tikinti növünün illik mənzil tikintisi həcmini 25%-
dək artırmaq nəzərdə tutulur.
Torpaqlardan istifadənin səmərəliliyini artırmaq məqsədilə mənzil tikintisini
qarışıq mərtəbəli evlərlə həyata keçirmək nəzərdə tutulur. Yeni tikintinin ümumi
həcminin 70%-i 9-10 mərtəbəli evlərlə, 5%-i əsasən şəhərətrafı zonalardakı yaşayış
məntəqələrində yerləşdiriləcək beşmərtəbəli evlərlə tikilməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Qalan 25% isə 12-14-16 mərtəbəli monolit dəmirbetondan, həmçinin ETK-ların
istehsal etdiyi iripanelli evlərlə, şəhərinəsas magistralları və meydanlarında, relyefin
landşaft xüsusiyyətləri və şəhərin baş planının kompozisiyası nəzərə alınmaqla inşa
olunacaqdır.
Tikintinin birinci növbəsinin – 1986-1990-cı illər – mərtəbələr üzrə bölgüsü
tikinti bazasının gücü ilə uyğunlaşdırılmışdır. Əsas həcm və yaxud 77% 9-10
mərtəbəli evlərin, 13% 5 mərtəbəli, 10% isə 12-14-16 mərtəbəli və daha artıq
mərtəbəli evlərin payına düşür.
Mənzil fondunun azalması minimal qəbul olunmuşdur. Bu zaman Bakı şəhəri
əhalisinin mənzil təminatının aşağı səviyyədə olması və evlərin sökülməsi məsələsi
üzrə direktiv orqanların göstərişləri nəzərə alınmışdır. Buna görə Baş planla 1986-
2005-ci illər ərzində mənzil fondunun azalması ancaq 1,5 mln. kv.m. ümumi sahə
həcmində nəzərdə tutulmuşdur. Bu həcm nəqliyyat strukturunun yaxşılaşdırılması,
qazlı ərazilərdən köçürülmə, mərkəzlər sisteminin və yaşıllıqların yaradılması,
zirzəmilərin boşaldılması və qəza vəziyyətindəki evlərin ləğv edilməsi məqsədilə
ayrılmışdır.
15
İnzibati sərhədlər daxilində Bakı şəhəri üzrə
mənzil fondunun mərhələlərlə azalması
____________________________________________________________________
1986-1990 1991-2000 2001-2005
____________________________________________________________________
Cəmi amortiz yararlı Cəmi amortiz yararlı Cəmi amortiz yararlı
____________________________________________________________________
Söküntü ilə bağlı azalma
Qazlı qeyri-yaşayış ərazilərdə
10,0 10,0 - 100,0 100,0 - 100,0 100,0 -
Nəqliyyat strukturunun yaxşılaşdırılması üçün
80,0 80,0 - 100,0 100,0 - 100,0 50,0 50,0
MXK mərkəzləri sisteminin və yaşıllıq sistemlərinin yaradılması üçün
10,0 10,0 - 200,0 200,0 - 100,0 100,0 50,0
Yeni yaşayış tikintisi ərazilərindəki qəza fondu
80,0 80,0 - 365,0 365,0 - 155,0 155,0 -
Yekun
180,0 180,0 - 765,0 765,0 - 455,0 355,0 100,0
Yerləşgələrin təyinatının dəyişməsi ilə bağlı azalma
Xidmət obyektləri üçün birinci mərtəbələrin və zirzəmilərin boşaldılması
20,0 - 20,0 35,0 - 35,0 45,0 - 45,0
Cəmisi:
200,0 180,0 20,0 20,0 800,0 765,0 500,0 355,0 145,0
____________________________________________________________________
Beləliklə, 1986-2005-ci illər ərzində 1,5 mln.kv.m və ya mövcud fondun 7,5%
və yaxud yeni tikintinin 6,7% çıxılır. Bu zaman, demək olar ki, bütün sökülən
fondun amortizasiya olunması qeyd olunmalıdır.
Birinci növbə üçün, yəni 1990-cı ilədək 0,2 mln.kv.m. və ya mövcud fondun
1,0% çıxılır.
16
FƏSİL V ŞƏHƏRİN ƏRAZİ İNKİŞAFI
Bakı şəhərinin Baş planı ilə şəhərin ərazi inkişafının müxtəlif variantlarına
baxılmışdır və məxsusi Bakının inkişafı üçün neft mədənləri yarımçəmbərinin daxili
sərhədləri hüdudlarında bütün ərazilərin ehtiyatda saxlanması məqsədəuyğun hesab
edilmişdir.
Bunu nəzərə alaraq, Azərbaycan KP MK və Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti
7/1-1969-cu il tarixli 25 nömrəli Qərarla amfiteatr ərazisinin və onun neft mədənləri
yarımçəmbəri hüdudlarındakı xarici ətəklərinin məxsusi Bakıya aid olduğunu
təsdiqlədi. Bu sərhədlərdə məxsusi Bakının sahəsi 21,95 min hektar təşkil edir.
Bundan başqa, ümumi sahəsi 130 hektar olan ərazi dəniz tərəfdən yuyulur.
Beləliklə, hesabat dövrünə məxsusi Bakının ərazisi 22,08 min hektar təşkil edir.
Şəhərin yaşayış massivlərinin sahəsi 1/1-1986-cı il tarixə 10,6 min hektardır.
Bu ərazi aşağıdakı fikirlərə görə qeyri-rasional istifadə edilir:
-ərazinin böyük bir hissəsini inqilabdan yaşayış fonduna aid əvvəlki
azmərtəbəli yaşayış tikililəri fondu, özbaşına tikililər, xaotik tikinti və müharibədən
(1941-1945) sonrakı ilk köhnə taxta evlərdən ibarət məhəllələr tutur;
-təsisatlar və xidmət müəssisələrinin sahələri normativdən xeyli az ərazi tutur
və onların inkişafı yenidənqurma tədbirləri ilə bağlıdır;
-şəhərin tikinti aparılan hissəsinin ümumi istifadədə olan yaşıllıqları əraziyə
görə kifayət deyildir və vahid sistemdə birləşməmişdir;
-şəhər ərazisinin böyük hissəsində məvcud küçələr və keçidlər daralmış və bir-
birinə olduqca yaxın yerləşir ki, bu da vahid yol-nəqliyyat sisteminin yaradılmasını
çətinləşdirir;
-yaşayış ərazisində sənaye müəssisələri, kommunal-anbar obyektləri, qarajlar,
işçi həyətlər və mühəndis kommunikasiyaları tutur ki, bunlar da ümumilikdə şəhərin
yaşayış ərazisinin 37%-ni təşkil edir.
Şəhərin Baş planı ilə bütün boş yaşayış ərazilərinin maksimum istifadə
olunması və onların sahəsinin 11,7 min kv.m. çatdırılması nəzərdə tutulmuşdur. Bu
17
zaman mürəkkəb mühəndis hazırlığı da tələb edən bütün yaşayış, həmçinin sənaye
müəssisələri tərəfindən boşaldılan kommunal-anbar və digər obyektlərin ərazilərində
tikinti aparılması nəzərdə tutulur.
Hesabat dövrü üçün məxsusi Bakı ərazisində cəmisi 7,0 mln. kv.m. ümumi
yaşayəş sahəsi, o cümlədən boş sahələrdə (Günəşli, Badamdar, Qanlı-Göl və
digərləri) rekonstruksiya ilə - 4,3 mln.kv.m. və 2,7 mln.kv.m. yerləşdirilə bilər. Buna
görə yeni yaşayış tikintisinin əsas həcmi məxsusi Bakının hüdudlarından kənarda –
Abşeronun yaşayış məntəqələrinin boş ərazilərində aparılması nəzərdə tutulur.
Yeni kütləvi yaşayış massivləri tikintisinin Bakı yaylasından kənarda
yerləşdirilməsi məsələsini həll etmək üçün Abşeronun bütün yaşayış məntəqələri
gözdən keçirilmiş və onlardan ən çox ərazi ehtiyatları və gələcək inkişaf üçün
əlverişli şəraiti olanları qeyd olunmuşdur.
Dəniz sahilində yerləşən, ən yaxşı təbii şəraitə və iqtisadi bazaya malik
şəhərlərə çevrilə biləcək ərazilərə üstünlük verilmişdir.
Bunlara aiddir:
____________________________________________________________________
Yaşayış Tələb olunan o cümlədən
tikintisi ərazi (hektar) sovxoz (hektar)
(mln.kv.m.)
____________________________________________________________________
Hövsan 1,3 320 230
Ələt 1,5 400 -
Mərdəkan-Dübəndi 9,0 2217 1836
Zabrat 1,3 400 400
Xırdalan 0,9 300 200
Türkan 1,5 400 400
____________________________________________________________________
Yekun : 15,5 4037 3066
____________________________________________________________________
2005-ci ilədək tikinti aparılması nəzərdə tutulan göstərilən 3066 hektar sovxoz
torpaqlarından ancaq 200 hektar bilavasitə Abşeron rayonu ərazisində (Xırdalan)
yerləşir, qalanları isə Bakı Sovetinə aid torpaqlardadır.
18
Bununla bağlı daha bir ərazi məsələsi diqqəti cəlb edir. 1963-cü ildə Abşeron
rayonunun yaradılması ilə əlaqədar Bakı şəhərinin ərazi və təsərrüfat bütövlüyü
pozuldu, çünki Abşeron rayonunun torpaqları ayrı-ayrı sahələrlə onun ərazisinə
yerləşdirildi. Bu xüsus bu gün yarımada ərazisində bütövlükdə kompleks şəhərsalma
inkişafının, mühəndis, nəqliyyat və mülki-yaşayış tikintisinin qarşısını alır. İşçi
qüvvəsinin cəlb edilməsi, pasport rejiminin tətbiq olunması, yerli əhalinin ictimai
əməyə cəlb edilməsi, vətəndaşların mənzil uçotuna götürülməsi, əhalinin ərzaq və
sənaye malları ilə təmin olunması, tibbi və nəqliyyat xidməti kimi sosial məsələlərin
tam həll edilməməsi vəziyyəti daha da dərinləşdirir. Ekologiya və ətraf mühitin
mühafizəsi problemlərinin həlli xüsusilə çətinləşir. Su ehtiyatlarından qeyri-rasional
istifadə, torpaqların sistemsiz suvarılması qiymətli Abşeron torpaqlarının
şoranlaşmasına, onların xalq təsərrüfatı dövriyyəsindən çıxmasına, qrunt sularının
kəskin surətdə qalxmasına, bir sıra qəsəbələrin su altında qalmasına gətirib
çəxarmışdır.
Bundan çıxış edərək, Abşeron yarımadasındakı Bakı Soveti əraziləri
sərhədlərinin tənzimlənməsi məsələsinə baxılması zərurəti meydana gəlir.
FƏSİL VI Əhaliyə mədəni-məişət
və kommunal xidməti
Baş planın prioritet problemlərindən biri şəhərin sosial təsisatları strukturunun
genişləndirilməsi sahəsində SovİKP-nin XXVII qurultayının qarşıya qoyduğu
məsələlərin həll edilməsini təmin edən inkişafdır.
Baş planla mədəni-maarif, kommunal-məişət, müalicə və əhaliyə digər xidmət
təsisatları, həmçinin əhali üçün maksimal rahatlıq yaradılması şərtilə onların şəhərin
müxtəlif funksional və struktur zonalarında bərabər şəkildə yerləşdirilməsi sisteminin
xeyli dərəcədə inkişafı nəzərdə tutulmuşdur. Mədəni-məişət xidməti sistemi
perspektivdə şəhər əhalisinin onun bütün növləri ilə təmin olunmasını nəzərdə tutur.
19
Bu zaman şəhərin demoqrafik xüsusiyyətləri və ölkənin paytaxtı kimi əhəmiyyəti
nəzərə alınır.
Hesabat Bakı şəhərinin daimi əhalisi, müvəqqəti əhali və Bakı qrupunun
sisteminə təmayüllü olan əhali üçün TbilZETLİ-in “Azərbaycan SSR ərazisində
regional yerləşdirmə sxemi”- nin qəbul etdiyi parametrlər üzrə hesablanmışdır.
Təmayüllü əhalinin xidmətinin hesablanması üçün ЦНИИЭП градострои-
тельства-nın “Схема районной планировки Азербайджанской ССР“ tədqiqat
işində tövsiyə etdiyi normativlərə edilən düzəliş əmsallarından istifadə olunmuşdur.
20
ÜMUMİLƏŞDİRİLMİŞ CƏDVƏL
Bakı şəhəri ərazisində inzibati sərhədlərdə mədəni-məişət təyinatlı
şəbəkə tikintisi layihələndirilməsi
____________________________________________________________________
№ Obyektlərin adı Ölçü vahidi 01.01.1986-cı il üçün
____________________________________________________________________
Əhali min nəfər 1721,6
1. Uşaq müəssisələri yer 79240
2. Məktəblər yer 237000
3. Xəstəxanalar – cəmi çarpayı 21102
o cümlədən şəhər çarpayı 17200
4. Poliklinikalar gündəlik qəbul 35290
5. Kinoteatrlar yer 14270
6. Klublar və Mədəniyyət evləri yer 35468
7. Teatrlar yer 4560
8. Konsert zalları yer 3100
9. Sirklər yer 2400
10. Kitabxanalar min cild 10 500
11. Ticarət müəssisələri zal sahəsi kv.m. 216572
12. Məişət xidməti müəssisələri işçi yer 10310
13. İaşə müəssisələri ot.yer 22064
14.Kolxoz bazarları tic.yer 4637
15. Hamamlar yer 4800
16. Camaşırxanalar kq. camaşır/növbə 14000
17. Mehmanxanalar yer 4700
21
Cədvəlin davamı
____________________________________________________________________
№ Obyektlərin adı Ölçü vahidi Hesabat dövrünə tələbat
daimi müvəq. təmayül.
əhali əhali əhali
cəmi
____________________________________________________________________
Əhali min nəfər 2260,0 55,0 673,0 2988,0
1. Uşaq müəssisələri yer 206790,0 - - 206790
2. Məktəblər yer 373580,0 - - 373580
3. Xəstəxanalar – cəmi çarpayı 30600 700,0 4300 35600
o cümlədən şəhər çarpayı 30000 - - 30000
4. Poliklinikalar gün. qəbul 79050 1700 3110 73860
5. Kinoteatrlar yer 113000 2500 1810 117310
6. Klub və Mədəniyyət ev. yer 90400 2000 550 92950
7. Teatrlar yer 18080 400 3800 22280
8. Konsert zalları yer 11300 200 2550 14150
9. Sirklər yer 11300 200 3160 14660
10. Kitabxanalar min cild 18080 - 730 18810
11. Ticarət müəssisələri zallar kv.m. 519800 11500 32570 563870
12. Məişət xidməti müəss. işçi yer 23970 530 2150 26650
13. İaşə müəssisələri ot.yer 90400 2000 1680 94080
14.Kolxoz bazarları tic.yer 6780 150 270 7200
15. Hamamlar yer 11250 - - 11250
16. Camaşırxanalar kq. cam./növbə 271200 - - 271200
17. Mehmanxanalar yer - 15400 - 15900
22
Cədvəlin davamı
____________________________________________________________________
Yeni tikinti
№ Obyektlərin adı Ölçü vahidi Hesabat Cəmi o cümlədən
dövrünə 1986-1990
saxlanan illər ərzində
____________________________________________________________________
Əhali min nəfər
1. Uşaq müəssisələri yer 70790 136000 13000
2. Məktəblər yer 213580 160000 30000
3. Xəstəxanalar – cəmi çarpayı 19600 16000 1800
o cümlədən şəhər çarpayı 15500 14500 1800
4. Poliklinikalar gündəlik qəbul 31860 52000 6700
5. Kinoteatrlar yer 13310 104000 1800
6. Klub və Mədəniy. evləri yer 32950 60000 -
7. Teatrlar yer 4560 17720 -
8. Konsert zalları yer 3160 11050 -
9. Sirklər yer 2400 12260 -
10. Kitabxanalar min cild 9810 9000 -
11. Ticarət müəssisələri zal sahəsi kv2 194870 369000 50000
12. Məişət xidməti müəs. işçi yer 9050 17600 700
13. İaşə müəssisələri ot.yer 20080 74000 2200
14.Kolxoz bazarları tic.yer 4000 3200 -
15. Hamamlar yer 4250 7000 1500
16. Camaşırxanalar kq. cam./növbə 14000 257200 10000
17. Mehmanxanalar yer 4700 11200 550
Qeyd: XII beşillik üçün nəzərdə tutulan işlərin həcmi
SSRİ Nazirlər Sovetinin 31.10.1985-ci il tarixli
1019 nömrəli Qərarı üzrə qəbul olunmuşdur.
23
FƏSİL VII ŞƏHƏRİN PLANLAŞDIRMA STRUKTURU
VƏ MEMARLIQ-FƏZA TƏŞKİLİ
Tarixən təşəkkül tapmış Bakının siması bir sıra təbii amillərlə müəyyən olunur:
dəniz, relyef, iqlim və şəhərin əsas binaları inşa edilən yerli əhəng daşı.
Oraq şəkilli buxta, şərq və qərb cinahlardakı hündürlüklər, relyefin çoxyaruslu
təbii amfiteatrı – şəhərin ənənəvi planlaşdırma və kompozisiya həllinin əsas xəttidir.
Bu xətt qanunauyğun şəkildə şəhərin bütün planlaşdırma və tikinti tarixindən keçir.
Hazırki Baş plan yaranmış ənənələrdən faydalanaraq və onları davam etdirərək,
bütövlükdə şəhərin panoramını, landşaft və kompozisiya xarakteristikasını daha da
qabardan və gücləndirən amilləri diqqətə alaraq, müasir qavranma məsələlərinə cavab
verən yeni planlaşdırma və kompozisiya həlləri təklif edir. Bakının təbii amfiteatrı
tədricən dənizə enən çıxıntılı çoxyaruslu terraslı kompozisiya şəklindədir. Relyefin
səviyyələri arasındakı fərq 50-200 metrdir, cənub, şərq və qismən qərb ekspozisiyası
yamacları üstünlük təşkil edir.
Şəhərin mərkəzi qərb və şimal istiqamətlərdə yüksələn relyefin nisbətən sakit
hissəsində yerləşmişdir. Relyefin bəzi terraslarından dənizə gözəl mənzərə açılır. Bu
terrasların dominant sahələrində ictimai binalar kompleksinin yerləşdirilməsi nəzərdə
tutulmuşdur.
Həmçinin yarus quruluşuna malik amfiteatrın şərq və qərb cinahları olduqca
təsirlidir. Terrasın yuxarı sahələri amfiteatrın şərq hissəsinin bütün kompozisiyasının
tamamlanmasında böyük rol oynayır. Oradan şəhərin qərbi, cənubu və şərqi aydın
görünür.
Amfiteatrın qərb qanadı Yasamal vadisində sərt qırılan bir neçə terras üzərində
yerləşir. Burada da memarlıq ansamblları, gəzinti bulvarları ilə əhatələnmiş
yüksəkliklər vardır.
Şəhərin baş planının planlaşdırma həllinin əsasına aşağıdakı şəhərsalma
prinsipləri daxildir:
24
-əhalinin əmək, məişət və istirahəti üçün əlverişli şərait yaradılması, əhali üçün
optimal (məkan və zaman baxımından) əlçatan olan iş yerləri, ictimai mərkəzlər,
istirahət yerlərinin tımin olunması;
-vahid funksional, iqtisadi, nəqliyyat və mühəndis sistemləri ilə bağlı olan
şəhərlə Abşeronun planlaşdırma strukturunun ayrılmaz əlaqəsi;
-şəhərin respublikanın paytaxt mərkəzi, idarəetmə, elm və mədəniyyət mərkəzi
kimi funksiyasını yerinə yetirməsinin təmin edilməsi;
-şəhərin gələcək inkişafı üçün ərazinin məhdudluğu və hesabat müddətində
şəhərin inkişafının ehtiyatda saxlamaq mümkünlüyünün zəruriliyi;
-relyefin quruluşu spesifikasının, şəhərin buxtaya doğru açılması və şəhər
landşaftınln digər xüsusiyyətlərinin aşkar olunması;
-şəhərin planlı inkişafının təmin olunması, tikintinin hər mərhələsində öz
sitemləri olan mədəni-məişət xidmətinə malik tam hazırlıqlı yaşayış və sənaye
rayonlarının yaradılması zərurəti;
-şəhərin nəqliyyat sistemi əlaqələrinin onun zonaları arasında, xarici avtomobil
yolları, yaşayış məntəqələri və istirahət zonaları ilə optimal işləməsinin təmin
olunması.
Şəhərin baş planı ilə ərazinin əsas funksional bölgüsü - qərb və şərq yaşayış
massivləri saxlanmışdır. Neft emalı sənayesinin rekonstruksiyası və molernizasiyası
hesabına mərkəzi sənaye zonasının cənub hissəsinin transformasiyası yolu ilə bu
massivlərin tarixən ayrı qalmasının qarşısı alınacaqdır. Bununla əlaqədar Bakı
amfiteatrı hüdudlarında buxtanın bütün sahilboyu zolağında şəhərin dənizlə təmasını
təmin edən mərkəzi rayonun yeni strukturu təklif olunur.
Yaşayış zonalarına sanitar-gigiyenik şərtlər üzrə Bakı amfiteatrının qərb və
şərq hissələrinin ən əlverişli əraziləri ayırılır. Bakı buxtası səmtindəki orta hissənin
cənub rayonu elmi-tədqiqat zonası üçün ayırılır. Sənaye zonası əsasən amfiteatrın
ortasının şimal hissəsində, kommunal-anbar zonaları isə - amfiteatrın arxasında
yerləşdirilir. Əsas şəhər istirahət zonası dənizkənarı bulvarı (Bayıl burnundan Sultan
25
burnunadək) və dənizkənarı şəhər istirahət zonalarını (cənub-qərbdə Şıx və cənub-
şərqdə Zığ ) əhatə edir. Sahiboyu zolağın ümumi uzunluğu 30 km.-dir. O cümlədən:
- Şıx çimərliyi 6,0 km.
- Dənizkənarı MvəİP 3,0 km.
- 26 Bakı komissarları ad. NQÇİ 6,5 km.
- Sənaye müəssisələri, bazalar və anbarlar 12,5 km.
- Xüsusi obyektlər 2,0 km.
12,5 km-lik sahil zolağında aşağıdakı nazirlik və idarələrin sənaye, nəqliyyat və
kommunal-anbar müəssisələri yerləmişdir:
Neft emalı və kimya sənayesi nazirliyi 6 obyekt
Xəzər dəniz gəmiçiliyi 13 “
Dövlətaqrosənaye 4 “
Soyuzneftmaş ÜİB 1 “
Xəzərneftqazsənaye 6 “
Yüngül sənaye nazirliyi 1 “
Səhiyyə nazirliyi 3 “
Azneft İB 2 “
Energetika və elektrikləşdirmə Dİİ 7 “
Dövlə t təchizat 4 “
Digər 7 “
Yekun: 60 “
Baş planla sahilyanı zolağın Bakı buxtasından istifadə ilə bilavasitə əlaqəsi
olmayan bütün obyektlərdən azad olunması təklif olunur. Boşaldılmış ərazini
abadlaşdırmaq və şəhər əhalisinin ictimai mədəni-məişət və istirahəti zonasına
çevirmək nəzərdə tutulur.
26
Tarixən şəhərin qərb hissəsində təşəkkül tapmış mərkəzinin şərqə doğru
kompozisyon inkişafı onun dənizə tərəf baxdığını və şəhər ərazisinin böyüməsinə
uyğunluğunu vurğulayır. Bu isə mərkəzi rayonun yeni miqyasını, qərb və şərq
yaşayış massivlərinin vahid və bütöv halda əlaqələndirilməsi cəhdini tələb edir.
Mərkəzi planlaşdırma rayonu özndə inzibati, mədəni, elmi-texniki və idman mərkəzi
funksiyalarını ehtiva edir.
Bakı şəhəri ərazisindəki memarlıq, arxeologiya, Azərbaycan SSR sovet dövrü
tarixi, monumental incəsənət və sovet memarlığı abidələri siyahısına uyğun olaraq,
Bakıda 364 abidə yerləşir ki, onların ümumi sayının yarısından çoxu mərkəzi
planlaşdırma rayonundadır. Konsentrasiyalaşmış abidələr qrupu tarixi mərkəzin
ərazisində və “İçərişəhər” qoruğunda yerləşir. Qalan abidələr bir obyektdən ibarətdir.
Baş plan şəhərin, şəhərsalma abidəsi olan tarixi özəyi hər cəhətdən saxlayır.
“İçəişəhər”in tarixi əhəmiyyəti tam şəkildə və qayğıyla qorunur. Burada dəqiq elmi
və arxeoloji tədqiqatlar bazası əsasında regenerasiya üzrə işlər görülür.
Şəhərin kompozisiya əsasını sahilyanı yaşıl esplanada təşkil edir. Səlis qövs
əmələ gətirən esplanada, Bayıl burnunda başlayır, Ali dənizçilik məktəbi rayonunda,
(şəhər istirahət zonasında nəzərdə tutulan su idmanı mərkəzində) şərqdə tamamlanır.
Esplanada şəhərin dəniz fasadının baş elementi olmaqla bərabər, eyni zamanda
əhalinin əsas şəhərdaxili kütləvi istirahət yeridir. Bütün Bakı amfiteatrının
kompozisiyası şəhər tikintilərinin dərinliklərinə doğru bir sıra radial istiqamətlərdə
inkişaf edir:
- Qərb səmtində - yaşıl massivə tərəf (Kirov parkı daxil);
- Şimal-qərb səmtində - Lenin meydanından sirkə, ticarət mərkəzi və idman
sarayına tərəf inkişaf edərək şımal-şərq səmtində Dzerjinski parkına, Lenin
ad.stadiona, yüngül atletika maneji və bədən tərbiyəsi institutu
istiqamətində inkişaf edərək;
- Şimal səmtində - gənclər mərkəzindən şimala sənaye rayonu ərazisi ilə;
- Şimali-şərq səmtində - Profsoyuz küç.,-Neft emaledənlər küç., şərq yaşayış
massivinin meridional oxu istiqamətində.
27
Şəhərin sahilyanı hissəsində, dənizkənarı esplanadının kompozisiyasını
möhkəmləndirən və mərkəzi rayonun məkan dərinliyini yaradan “qərb-şərq”
memarlıq oxu layihələndirilir. O, qərbdə Respublika Elmlər Akademiyası
kompleksinin vahid şəhərsalma sistemində birləşdirərək ümumşəhər əhəmiyyətli
memarlıq ansamblları sistemi vasitəsilə şərq yaşayış rayonunun ictimai mərkəzlərilə
birləşir. Bu oxun qərb qanadı vağzal kompleksindən Elmlər Akademiyasınadək hələ
bundan əvvəlki baş planlarda nəzərə alınmışdı.
Beləliklə, şəhərin kompozisiyasının əsası kəsişən iki istiqamət qərb-şərq, şimal-
cənub istiqamətləri üzərində qurulur. Şəhər amfiteatrı çoxlu yaşıllıqları olan
yüksəkliklər və parklarla, əsas ansambllarla və relyefin yüksək nöqtələrindəki
çoxmərtəbəli tikintilərlə vurğulanır.
Bakı şəhərinin Baş planı ilə ictimai istifadə üçün yaşıllıqların inkişaf etdirilməsi
nəzərdə tutulur. Kirov ad. dağüstü park, Dzerjinski ad.park, dənizkənarı bulvar və
Qanlı-Göl ətrafı rayonda yeni iri yaşıllıq massivləri, 8-km., Razin qəs., Əhmədli,
kütləvi istirahət zonaları və digər yerlərdəki yaşıllıqlar sonradan inkişaf
etdiriləcəkdir. Piyada keçidləri intensiv surətdə yaşıllaşdırılır, piyadalar üçün kölgə
və sərinlik təmin edirlər.
Yaşıllıq massivlərinin, park və bulvarların tikintisi Bakı şəhəri üçün əsas iqlim
faktorlarından biri olan küləklənmə rejiminin yumşaldılması məqsədini də güdür.
Yaşıllıq bulvarlarının şəhərin tikinti aparılan hissəsində eninə yerləşməsi hakim şimal
və cənub küləklərinin gücünü azaldır. İctimai istifadədə olan yaşıllıqlar, istirahət və
idman üçün qurğular şəhər üçün vahid sistem təşkil edir.
Bakı Şəhər Soveti İcraiyyə Komitəsinin Baş istehsalat yaşıllaşdırma idarəsinin
01.01.1986-cı il tarixə olan məlumatına görə Bakı şəhəri ərazisində 15,7 min hektar
ümumi sahəsi olan yaşıllıqlar mövcuddur, o cümlədən:
- küçə və yollar boyu yaşıllıqlar 0,7 min hektar
- yaşayış məntəqələrində parklar, bağlar, bağçalar 2,7 min hertar
- yaşayış məntəqələrindən kənar yaşıllıq massivləri 12,3 min hektar
28
İlk iki növün yaşıllıqlarla müasir təminatı adambaşına 19,7 kv.m. təşkil edir.
Abşeron yarımadasında yaşıllıq tikintisinin inkişaf sxeminə görə hesabat
müddəti üçün 47,0 min hektar ümumi sayı növlər üzrə aşağıdakı şəkildə nəzərdə
tutulur:
- avtomobil və dəmir yolları 3,2 min ha
- yaşayış məntəqələrində küçə və magistrallar boyu 3,0 min ha
- yaşayış məntəqələrində ictimai istifadədə olan 3,8 min ha
- Abşeron yarımadasında meşə 37,0 min ha
massivləri
Bu zaman ümumi istifadədə olan yaşıllıqlar, yaşayış məntəqələrində küçə və
magistrallar boyu yaşıllıqlar daxil hesabat müddətinə adambaşına 30,0 kv.m. təşkil
edəcəkdir.
FƏSİL VIII Şəhərətrafı zona
Tarixən təşəkkül tapmış Bakı ilə Abşeron yarımadası arasındakı qırılmaz xalq
təsərrüfatı əlaqələrini nəzərə alaraq, yarımadanın bütün ərazisi Bakı şəhərinin
şəhərətrafı zonasına daxil edilmişdir.
Şəhərsalma baxımından bütün Abşeron yarımadası Bakı aqlomerasiyasıdır və
şəhərin, eləcə də onun şəhərətrafı zonasının bütün məsələləri birgə həll olunur.
Baş planla nəzərdə tutulan Bakı şəhərinin şəhərətrafı zonasının təşkil
olunmasının əsasən aşağıdakı məqsədləri vardır:
- məxsusi Bakı ərazisinin məhdud olması nəzərə alınmaqla əhalinin rasional
yerləşdirilməsi və onun sonrakı artımının qarşısının alınması;
- Bakı aqlomerasiyası əhalisinin uzun müddətli və qısa müddətli istirahətinin
təşkili;
- Abşeronda vahid nəqliyyat və mühəndis avadnlıqları sistemlərinin yaradılması;
29
- ətraf mühitin mühafizəsi, mikroiqlimin və hava məkanının sanitar vəziyyətinin
yaxşılaşdırılması, Bakı şəhərinin şimal küləklərindən qorunmasının təşkili.
Yaşayış, sənaye, mədən, kənd təsərrüfatı ərazilərinin və istirahət zonalarının
inkişafı Abşeronun mövcud və sonrakı formalaşdırılan funksional zonalaşdırılması
saxlanılmaqla qəbul olunmuşdur.
- məxsusi Bakı daxil olmaqla yerləşmənin cənub zonası və cənubi-qərb və
cənubi-şərq sahilləri boyu inkişaf edən yaşayış məntəqələri (Ələt, Qobustan, Sahil,
Hövsan, Türkan və Dübəndi);
- yarımadanın orta zonası – kənd təsərrüfatı istehsalı ərazisi;
- Sumqayıt şəhərindən “Şimal” DRES-dək olan şimal və şimali-şərq zonaları, bu
ərazinin bütün yaşayış məntəqələri daxil olmaqla həm uzunmüddətli, həm də qısa
müddətli kütləvi istirahət kompleksləri ilə birgə kurort zonasıdır.
Şəhərətrafı zonada şəhərə xidmət edən obyektlər yerləşmişdir: bazis anbarları,
qəbristanlıqlar, zibil emalı üzrə zavodlar, tingliklər və s.
İstirahətin təşkili SovİKP MK-nın 28 aprel 1983-cü il tarixli Qərarı ilə
Abşeron yarımadasının şimal sahilində “Şimali Abşeron” Ümumittifaq əhəmiyyətli
kurortunun yaradılması barədə qərar qəbul olunmuşdur.
Abşeron yarımadasının şimal və şimali-şərq sahili təbiəti etibarilə ən yaxşı
sayılır: burada üzümlüklər, meyvə bağları, müalicəvi su mənbələri yerləşmişdir və
gözəl qum çimərlikləri vardır. Yuxarıda adı çəkilən Qərara və Azərbaycan KP MK-
nın və Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 12.07.1983-cü il tarixli 303 nömrəli
Qərarına uyğun olaraq, Bakıdövlətşəhərlayihə institutu tərəfindən Abşeron
yarımadasının şimal və şimali-şərq sahilində Kurort zonasının Baş planı işlənmişdir.
Layihə Sumqayıt şəhərindən “Şimal” DRES-dək olan uzunluğu 52 km. və sahəsi
12,5 min hektar olan zonada təbii ehtiyatlardan maksimum istifadə edilməsini
nəzərdə tutur. Bütün bu zonada Bakı və Sumqayıt şəhərləri əhalisinin istirahəti və
müalicəsi, həmçinin “Şimali Abşeron” ümumittifaq əhəmiyyətli kurortunun və
ümumittifaq turist müəssisələri kompleksinin yaradılması planlaşdırılır.
30
Kurort zonasının Baş planı bu regionun inkişafı perspektivlərini müəyyən
etmişdir. Sənədə müvafiq olaraq, regionda ümumi tutumu 56,7 min yer olan müxtəlif
profilli kurort-rekreasiya müəssisələrinin yerləşdirilməsi nəzərdə tutulur ki, bu da
mövcud və saxlanılan obyektlər nəzərə alınmaqla 88,1 min yer təşkil edəcəkdir.
Aşağıda yeni tikintinin müalicə və istirahət müəssisələri üzrə paylanması
verilmişdir:
( min yer )
____________________________________________________________________
o cümlədən
___________________________
№ Cəmi mövcud yeni tikinti
№ Müəssisələrin növü saxlan. ___________________
Cəmi onlardan: ümum-
ittifaq əhəmiyyətli
____________________________________________________________________
1. Böyüklər üçün ümumittifaq
əhəmiyyətli sanatoriyalar 8,5 - 8,5 8,5
2. Respublika əhəmiyyətli
sanatoriyalar 7,3 5,8 1,5 -
o cümlədən uşaqlar üçün: 1,7 0,2 1,5 -
3. Ümumittifaq əhəmiyyətli
istirahət müəssisələri 5,0 - 5,0 5,0
4. Respublika əhəmiyyətli
istirahət müəssisələri:
-istirahət evləri, pansionatlar 2,8 2,8 - -
-istirahət bazaları 21,9 2,9 19,0 -
-pioner düşərgələri və
u/bağçalarının yay bağları 33,9 19,9 14,0 -
5. Ümumittifaq əhəmiyyətli
turist müəssisələri 8,7 - 8,7 8,7
________________________________________________________________
Yekun: 88,1 31,4 56,7 22,2
________________________________________________________________
31
Bakı və Sumqayıt şəhərləri əhalisi üçün qısa müddətli istirahət dəniz sahilində
uzun müddətli istirahət kompleksləri arasında çimərliyə birdəfəlik 112,5 min nəfər
gəlməsi hesabı ilə nəzərdə tutulur.
Ərazinin qəbul edilmiş layihə zonalaşdırılması aşağıdakı prinsiplərdən çıöış
edərək müəyyən olunmuşdur:
- sahildə fəaliyyərdə olan kurort-rekreasiya müəssisələrinin olması;
- ümumittifaq əhəmiyyətli kurortun yerləşdirilməsi (yeri) barədə qərar;
- landşafta düşən yüklərin yol verilən hüdudları aşmaması.
FƏSİL IX Nəqliyyatın inkişafı və magistrallar sistemi
Şəhər nəqliyyatı Şəhərin yeni periferiya rayonlarında əhali artımı, mənzil
tikintisinin sonrakı inkişafı, avtomobil parkının çoxalması əhalinin hərəkətliliyini və
sərnişin və yükdaşımanın həcmini artırır.
Hər növ sərnişin nəqliyyatı ilə sərnişindaşınmanın həcmi hesabat müddəti üçün
1985-ci ildəki 709,2 mln. qarşı ildə 1162,0 mln.sərnişin müəyyən olunmuşdur.
Aşağıda Baş planla qəbul olunmuş nəqliyyat növləri üzrə daşınmaların xüsusi
çəkilərinin dinamikası verilir.
1986-cı il 2005-ci il
Metropoliten 20,7 40,0
Tramvay 5,3 6,0
Trolleybus 8,6 24,0
Avtobus 65,4 30,0
Cədvəldən göründüyü kimi Baş plan elektrik nəqliyyatının xüsusi çəkisini
hesabat müddətində 01.01.1986-cı ildəki 34,6%-dən 70%-ə qaldırılmasını nəzərdə
32
tutur. Bu zaman ən mütərəqqi nəqliyyat olan metropolitenin payı kəskin surətdə
artaraq uzunluğu 25,1 km-dən 52 km-ə çatacaqdır.
Baş plan üzrə metropoliten bu cür inkişaf edəcəkdir:
Uzunluğu Stansiyaların sayı
Fəaliyyətdə olan xətlər 25,1 15
3-cü növbə
- şərq sahəsi 4,5 3
- şimal sahəsi 4,1 3
4-cü növbə
“Şaumyan” st.-dan 10,2 5
5-ci növbə
“Baksovet” st.-dan
Badamdaradək 8,8 5
Yekun: 53,7* 31
* depodakı xətlərlə
Şəhərin nəqliyyat probleminin müvəffəqiyyətlə həll edilməsi Bakı şəhərinin və
Abşeron yarımadasının bütün növ şəhər və xarici nəqliyyatda əhalinin hərəkətindəki
vaxt sərfinin azaldılması, gedişlərin rahatlığının artması nəzərə alınmaqla kompleks
inkişafı ilə bağlıdır.
SSRİ Dövlət Plan Komitəsi ilə razılaşdırılmış və respublika Nazirlər Sovetinin
11.09.1981-ci il tarixli 913-37 nömrəli Qərarı ilə təsdiq olunmuş 1981-2000-ci illər
üçün Bakı şəhəri və Abşeron yarımadasının bütün şəhər və xarici nəqliyyat növünün
kompleks inkişaf sxemi ilə kütləvi ictimai nəqliyyat xətlərinin aşağıdakı ölçülərlə
artırılması nəzərdə tutulmuşdur:
metropoliten 52 km. (1986-cı ildəki 25,1-ə qarşı)
trolleybus 230 km. (1986-cı ildəki 140-a qarşı)
avtobus 400 km. (1986-cı ildəki 300-ə qarşı)
Kütləvi ictimai nəqliyyat şəbəkəsinin sıxlığı hesabat müddətində 1986-cı ildəki
2,0 km/km2 –dən 3,0 km/km
2 -dək artacaqdır.
33
Bakının minik avtomobillərilə həddən artıq yüklənməsi hesabat müddəti üçün
1000 nəfər əhaliyə 165 maşın müəyyən olunmuşdur ki, bu da şəhərin avtomobil
parkının 378 min vahidə çatdıracaqdır. 01.01.1986-cı il tarixinə Bakıda 53,6 min
minik avtomaşını və yaxud 1000 nəfər sakinə 31 maşın düşürdü.
Magistral küçə-yol şəbəkəsi Avtomobil nəqliyyatı axınının artan hesabi sayının
buraxılışını əldə etmək üçün hərəkətin yüksək keçiriciliyini və sürətini təmin edən
şəhər magistrallarının küçə-yol sisteminin inkişafı və təkmilləşdirilməsi nəzərdə
tutulur.
Magistral küçələr sisteminin önəmli çatışmamazlığı geniş sənaye zonası ilə bir-
birindən ayrılmış şəhərin qərb və şərq yaşayış rayonlarının əlaqəsi üçün eninə
magistralların lazımi sayda olmamasıdır.
İlk növbədə görülməli tədbirlər sırasında bu magistralların tikintisi nəzərdə
tutulmuşdur:
- Müşfiq küçəsindən (Qurd qapısı rayonundan)
Sənaye zonası rayonundakı Xarici-Dairəvi yoladək
Yeni Xarici-dairəvi yol 16,0 km.
- Yeni Kislotnaya küçəsi 10,0 km.
- Mövcud Xarici-Dairəvi yolun davamı
Rüstəmov küçəsindən Zığ şosesinədək 4,5 km.
- Mövcud yeni Xarici-Dairəvi yolun davamı
Qurd qapısından Lökbatan yolayrıcınadək 7,0 km.
- Böyük-Şor şossesinin dublyoru 4,5 km.
- Badamdar şossesi Müşfiq küçəsindən
Xanlar tağınadək 4,0 km.
- Şivanzadə küçəsi (sənaye zonasında)
Moskva pr. Fəhlə prospektinədək 4,5 km.
- Şaumyan küçəsi (Razin qəs) Mir pr.
Kislotnaya küçəsinədək 3,0 km.
_______________
53,5 km.
34
Bundan başqa, şəhəri Abşeronun yaşayış məntəqələri və istirahət zonaları
ilə bağlayan yeni magistralların tikintisi nəzərdə tutulur. Abşeron yarımadasının
dairəvi magistrallarından nəzərdə tutulmuşdur: kurort zonasının cənub sərhəddi
boyunca magistral, neft mədənləri yerləşən yarımdairədən kənar magistral və
Abşeronun cənub-qərbini, Salyan şossesini Sumqayıt şəhəri ilə və Bakı-Rostov yolu
ilə bağlayan magistral.
Şəhərin magistral küçə-yol şəbəkəsinin hesabat müddətinə ümumi uzunluğu
1986-cı ildəki 300 km-ə rəğmən 600 km-dək artacaqdır.
Magistral küçə şəbəkəsinin sıxlığı hesabat müddətinə 1986-cı ildəki 1,35
km/km2 -ə rəğmən 2,73 km/km
2-dək artacaqdır.
Bakı şəhərinin küçə-yol şəbəkəsinin inkişafındakı çatışmazlıq, həmçinin
müxtəlif səviyyəli nəqliyyat və piyada kəsişmələri sisteminin zəif inkişafıdır.
Mühəndis-nəqliyyat qurğularının inkişafı bu cədvəldə verilmişdir:
____________________________________________________________________
İllər 1986 1990 2000 2005
____________________________________________________________________
müxtəlif səviyyələrdə kəsişmələr 11 26 41 65
Yeraltı piyada keçidləri 12 19 27 32
____________________________________________________________________
Xarici nəqliyyat Bəkı şəhərinin xarici nəqliyyat sisteminə dəmiryolu, dəniz,
avtomobil və hava nəqliyyatı daxildir.
Xarici dəmiryolu nəqliyyatı qurğularının perspektiv həlli ilə bağlı Bakının Baş
planının əsas məqsədi həm məxsusi Bakının, həm də Abşeronun dəmiryolu nəqliyyatı
sisteminin müstəqil fəaliyyət imkanlarına malik olmasının, onlar arasında şəhərətrafı
sərnişin daşınması üzrə geniş əlaqə və yükdaşımalarda (yerli və tranzit) xidmət
sferasının dəqiq bölgü aparılmasının təmin edilməsidir. Bu zaman məxsusi Bakı
ərazisində (Biləcəri st. istisna olmaqla) şəhərətrafı zonada yerləşən obyektlərin yük
axınlarına xidmət edən qurğuların inkişafına yol verilmir.
35
Xarici dəniz nəqliyyatı qurğuların yerləşdirilməsi ilə bağlı Baş planla hesabat
müddəti üçün Bakı buxtasının məxsusi Bakının əhalisinin və sənayesinin ehtiyacları
ilə əlaqəsi olmayan işləri həyata keçirən obyektlərdən, əsasən tranzit daşınma
ehtiyacları ilə məşğul bərə istisna olmaqla, maksimum boşaldılması nəzərdə tutulur.
Beləliklə, hesabat müddəti üçün hazırda müxtəlif nəqliyyat qurğuları və
müəssisələri yerləşən 12Ş5 km-lik Bakı buxtası zolağı (sərnişin limanı, quru yük
pirsi, bərə keçidi və meşə limanı istisna olunmaqla) abadlaşdırma və sahilyanı
istirahət zonası üçün boşalacaqdır. (bax: VII fəsil).
Xarici avtomobil nəqliyatı qurğularına gəldikdə isə məxsusi Bakı və Abşeron
ərazisində həm ümumi, həm də sərbəst, müstəqil istiqamətlər üzrə ümumdövlət
avtomobil yolları şəbəkəsinə ən qısa çıxışı təmin edən yüksək kateqoriyalı
avyomagistrallar sistemi yaradılması məsələsi həll olunur. Xarici avtomobil
magistralları sistemi ümumi uzunluğu təxminən 150 km. olduğu halda 70 km-dən çox
yeni avtomobil yollarının, 75 km mövcud yolun rekonstruksiyasını və 15 yolunun və
avtomobil qovşağının tikintisini nəzərdə tutur.
Hesabat müddətində “Binə” beynəlxalq əhəmiyyətli aeroportu I klas aeroporta
çevrilərək əsas magistral aeroport funksiyasını, Zabrat aeroportu isə - yaxın yerli
respublika xətlərinə xidmət edən köməkçi aeroport funksiyasını saxlayır.
X FƏSİL Mühəndis avadanlığı
Su təchizatı Abşeron yarımadasında şirin su təchizatının verilməsi əhalinin
məişət-təsərrüfat ehtiyaclarının təmin edilməsi, yaşıllığın suvarılması, sənaye
müəssisələrinin ehtiyaclarının təmin edilməsi və yanğınların söndürülməsi nəzərə
alınmaqla layihələndirilir. Neftçıxarma, neftayırma, istilik-enerjisi sənayesi və bir sıra
müəssisələrdə hansında ki texnoloji proseslər buna imkan verir dəniz suyu istifadə
oluna bilər.
36
Kommunal-məişət ehtiyacları üçün suyun sərf edilməsi normaları adambaşına 1985-
ci il üçün hesablanmış 300litr/adam əvəzinə 2005-ci ildə 600 litr/adam qəbul
edilmişdir.
Hesabi il üçün Bakı şəhəri və Abşeron yarımadası əhalisinin adambaşına
sutkada 1100 litr həcmində su ilə ( eyni zamanda kommunal-məişət ehtiyacları üçün
600 litr) təmin edilməsi məqsədilə əlavə mənbələrin daxil edilməsi və işə salınması
nəzərdə tutulur.
Adı Ölçü
vahidi
Sərf edilmə
1985 1990 2000 2005
Qeyd
1 2 3 4 5 6 7
Mənbələrin
gücü san/m³
Surətdə I
məxrəcdə II su
kəməri
Bütün verilənlər
БО СВК ilə
razılaşdırılmışdır
I-II
Bakısukəməri
san/m³
3,43 3,43 3,43 3,43
III
Bakısukəməri
san/m³
- 5,60 10,40 10,40
Ceyranbatan
su kəməri
san/m³
12,65 12,65 12,65 12,65
I-II Kür su
kəmərləri
san/m³
3,92
2,60
3,92
8,00
3,92
8,00
3,92
8,00
Təmizlənmiş
axım suları
san/m³
- 1,50 3,22 3,22
Abşeronun
yeraltı suları
san/m³
0,50 0,50 0,50 0,50
Yeni
mənbələr
san/m³
- 5,09 12,37 14,67
Mənbələrin
gücünun cəmi
san/m³
23,10 40,69 54,47 56,77
Su mənbələrinin ümumi gücü su sərf edənlərə görə paylaşdırılır:
Adı Ölçü
vahidi
Sərf edilmə
1985 1990 2000 2005
Qeyd
1 2 3 4 5 6 7
1985-ci il -15,60 БВ- yə Bakı şəhəri san/m³ 15,60 21,30 26,30
28,60
görə adambaşına sərf
olunan 330 l/sutka
hesabatından
götürülmüşdür.
1990,2000,2005-ci illər
«Союзводоканалпроект»
б/о materilalları ilə
uyğunlaşdırılmışdır
Sumqayıt
şəhəri
san/m³
7,50 8,7 10,7 10,7
Kür su
kəməri
trasslarının
istehlakçıları
san/m³
- 1,87 2,26 2,26
I-II-III Kür
su
kəməri
trasslarının
istehlakçıları
san/m³
- 2,04 2,63 2,63
Qeydə
alınmamış
məsrəflər
10%
- - 4,20 4,20
İtkilər 20% 6,78 8,38 8,38
Cəmi: 23,10 40,69 54,47 67,70
Təsərrüfat məişət kanalizasiyası
Bakı şəhərində ayrı-ayrı kanalizasiya sistemləri fəaliyyət göstərir. Mövcud
təmizləyici qurğuların buraxma qabiliyyəti mexaniki təmizləmə zamanı 80 min
m³/sutka, axımların ümumi miqdarına görə 480 min m³/sutka-dır. Hövsan qəsəbəsi
ərazisində 1100 min m³/sutka axım qəbul etməyə hesablanmış yeni təmizləmə
qurğularının tikintisi aparılır (I növbə-600 min m³/sutka). Şimal kurort sahilindəki
yaşayış məntəqələri üçün Mərdəkan-Dübəndi ərazisində gücü 300 min m³/sutka olan
yeni təmizləmə qurğularının tikintisinə başlanması nəzərdə tutulmuşdur. Bundan
əlavə Abşeronun cənub-qərb hissəsində yaşayış məntəqələri lokal təmizləyici
qurğular olacaq. Bununla da nəzərə alınır ki, təmizlənmiş sənaye axımları sənaye
obyektlərinin texnoloji proseslərində ikinci dəfə istifadə edilir. Aşağıda təmizləmə
qurğularının nəzərdə tutulan güclərinin cədvəli göstərilir.
37
38
Adı Ölçü
vahidi
Miqdarı
1985 1990 2000 2005
1 2 3 4 5 6
Zığ təmizləmə
qurğuları
min/m³
sutka
80,0 - - -
Hövsan təmizləmə
qurğuları
min/m³
-
943,20
1232,00
1347,00
Lökbatan təmizləmə
qurğuları
min/m³
- 200,00 350,00 350,00
Mərdəkan-Dübəndi
ərazisind “Şimali
Abşeron” təmizləmə
qurğuları
min/m³
- - 237,00 300,00
Yerli təmizləmə
qurğuları digər yaşayış
məntəqələri
min/m³
-
33,90
67,60 67,40
Cəmi:
min/m³
80,0
1177,00
1886,00 2064,40
Yağış kanalizasiyası Bakı şəhərində atmosfer sularının ayrılması sistemi yalnız
şəhərin mərkəzi hissəsində vardır. Baş planda yağış kanalizasiyası sistemi nəzərdə
tutulmuşdur, hansı ki, bütün yeni axım hovuzları təmizləndikdən sonra suların
ayrılması ilə dənizə axıdılması kollektorlar vasitəsilə təmin olunacaqdır.
1985-ci il 1990-cı il 2000-ci il 2005-ci il
Bakı şəhəri küçələrinin ümumi
uzunluğu (km)
1800 1900 2100 2200
Bakı şəhərindəki yağış
kollektorlarının uzunluğu (km)
126,0 150,0 165,0 180,0
İstehsalat kanalizasiyası Bakı şəhərinin sənaye müəssisələri sənaye axım sularını
yerli təmizlənmədən sonra dənizə axıdırlar. Təmizləmə hər bir müəssisədə yerinə
yetirilir. Təxminən sutkada 480 min m³ sənaye axım suları lazımi səviyyədə
39
təmizlənmə aparılmadan Bakı buxtasına axıdılır. Bakı buxtası akvatoriyasının bundan
sonra neftayırma zavodlarının axım suları vasitəsilə çirklənməsinin qarşısının
alınması məqsədilə ГПИ «Союзводоканалпроект»-in Bakı şöbəsi axımların tam
bioloji təmizlənməsini və təmizlənmiş suların texnoloji proseslərdə istifadə olunması
məqsədilə yenidən müəssisəyə qaytarılmasını nəzərdə tutan ГЭО НПЗ işləyib-
hazırlamışdır.
Neft sənayesi kanalizasiyası Abşeronun neft yataqlarında axım sularının
yaranmasının mənbəyi torpağın mənimsənilməsi, neft quyularının istismarı, yeraltı
təmir işləri, qum yığımlarının yuyulması, nasosxanaların istismarı və s. Həmin sular
mədən kanalları ilə təmizlənməyə gedir və bundan sonra dənizə axıdılır. Mövcud
təmizləmə qovşaqlarının apardığı işlərin effektivliyi aşağıdır - 60%-70%.
Neft sənayesinin lay axım sularının yığımı və ayrılması təbəqələşmə yolu ilə
aparılacaqdır. Bütün lay qələvi suları təmizlənmədən sonra təbəqə basılmasına
göndərilməlidir, bütün qatı təbəqə suları onlardan qiymətli komponentlərin ayrılması
məqsədilə nəql edilməlidir. Təbəqə sularının artıq qalan hissəsi texniki istifadə
məqsədilə yönəldilir,bununla da təmiz dəniz suyu çəpərinə ehtiyac azalır.
Qaz təchizatı Bakı şəhərində kommunal-məişət ehtiyacları üçün qaza tələbat
1969-cu ildə «Гипроморнефт» institutu tərəfindən 1990-cı il, 2000-ci il və 2005-ci
illərə görə əhali sayının perspektivindən irəli gələn və adambaşına düşən xüsusi
məsrəflər işlənib-hazırlandıqdan sonra təyin edilmişdir.
Sənaye müəssisələrinin qaza olan tələbatı isə ümumi istehsalın gösrəricilərinə
əsasən, xüsusi məsrəfi 1mln. manata uyğun olaraq təyin edilmişdir.
Bakı şəhərinin 2005-ci ilə olan inzibati sərhədləri daxilində isitmə, təsərrüfat-
məişət, kommunal və sənaye ehtiyacları üçün qaza olan tələbat ildə 10142 mln m³
olacaqdır.
Respublikanın Dövlət Plan Komitəsinin məlumatına görə (2/1-24 nömrəli 14/04-
1975-ci il tarixli) 1990-cı il üçün Azərbaycanda təbii qazın hasilatı 12-13 milyard m³
40
həcmində nəzərdə tutulmuşdur ki, bu da Bakı şəhərinin hesabi tələbatını bütövlükdə
ödəyir.
Elektrik təchizatı Hal-hazırda Bakı şəhərində yüklənmələrin təmin
edilməsi 720 Mva miqdarında dörd elektrik stansiyasından: “Krasin” DRES, ТЭЦ
«Красная Звезда», ТЭЦ НБНЗ, “Severnaya” DRES və Azərbaycan enerji
sistemindən ötürülmə hesabına həyata keçirilir. Bakı şəhəri üzrə hesabi yüklənmələr
ildə 3375 Mva-a qədər artacaq və Abşeronun mövcud elektrik stansiyalarından,
layihələndirilən Yeni Bakı İstilik Elektrik Stansiyası və Azərbaycan enerji
sistemindən ötürülmə hesabına təmin ediləcəklər ki, bu siyahıya Yeni Azərbaycan
DRES və Atom elektrik stansiyası da əlavə olunacaqdır.
(Mva)
Mənbələrin adları 1986-cı il 2005-ci il
“Krasnaya Zvezda” İES 175,0 100
“Krasin” adına İES 74,6 -
NBNZ İES I və II 24,0 -
“Severnaya” DRES 234,4 650
“Novobakinskaya” İES - 600
“Abşeron” PS-500 kv enerji
sistemindən təmin edilmə
212,0 2025
Cəmi: 720,0 3375
İstilik təchizatı Hal-hazırda Bakı şəhəri üzrə istilik sərf edilməsi 2052,0
Gkal/saat təşkil edir və aşağıdakı mənbələrdən: ROK-1, ROK-2, ROK-3, ROK-5,
ROK-6, ROK-8, ROK-10 və yerli məhəllə qazanxanaları vasitəsilə təmin edilir. Bakı
şəhəri və Abşeron yarımadasının istilik təchizatının əsas vəzifəsi hava məkanının
çirklənməsinin azalması, yanacaq sərfinin azaldılması və kiçik qazanxanaların ləğv
edilməsi məqsədilə onun müasir mənbələrdən istifadə etməklə maksimal dərəcədə
mərkəzləşdirilməsi və yeni daha güclü ROK-ların tikintisidir.
Hesabi müddət üçün istilik tələbatı 4380Gkal/saat təyin edilmişdir. Həm
mövcud həm də yeni mənbələrdən təmin ediləcəkdir: ROK-4, ROK-7, ROK-9,
“Şimal sahilindəki yaşayış məntəqələrinə istilik verilməsinə keçirilmiş Severnaya”
DRES, və Böyük Şor gölü ərazisində tikintisi nəzərdə tutulmuş “Novobakinskaya”
İES-dən təmin ediləcəkdir.
41
Cədvəl
NN Mənbələr Ölçü vahidi Fəaliyyətdə
olan
Nəzərdə
tutulan
1 ROK-1 Bakı şəhərinin
şimal-qərb hissəsi
gkal/saat 200,0 200,0
2 ROK-2 Barinov(Y.Səfərov)
küçəsi
- 100,0 100,0
3 ROK-3 Dərnəgül - 150,0
4 ROK-4 Razin(Bakıxanov)
qəsəbəsi. sənaye zonası
- - 150,0
5 ROK-5 BZBK - 150,0 300,0
6 ROK-6 Əhmədli - 100,0 100,0
7 ROK-7 Qanlı Göl - - 400,0
8 ROK-8 Musabəyov - 50,0 110,0
9 ROK-9 Günəşli - 120,0 120,0
10 ROK-10 Bayıl Timçenko
küçəsi
- 32,0 100,0
11 Novobakinskaya İES - - 180,0
12 DRES “Severnaya” - - 530,0
13 “Krasnaya Zvezda” İES - 400,0 -
14 Məhəllə qazanxanaları - 752,0 320,0
Cəmi: 2052,0 4380,0
Həmin İES-in tikintisi ümumi istilik istehsalı 700Gkal/saat olan 200 qızdırıcı
və sənaye qazanxanalarının istismardan çıxarılmasına gətirib çıxara bilər, eyni
zamanda yanacaq sərfini ildə 240- ТУТ-a qədər endirə bilər. Kükürd anhidrid
tullantılarının ildə 300 tona qədər və azot oksidlərini isə 500 tona qədər azalda bilər.
Buxar İES-si zonasına daxil olmayan istehlakçıların istilik təchizatını rayon
məhəllə qazanxanaları hesabına həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur.
Telefonlaşdırma Bakı şəhəri ərazisində 01.01.1986-cı il tarixinə ümumi
həcmi 265,6 min nömrə olan 31 ATS və 7 RTS istismar edilir. Telefon əlaqəsinin
2000-ci il üçün nəzərdə tutulmuş inkişaf Baş sxemi Tbilisinin «Гипросвяз» institutu
tərəfindən işlənib hazırlanmışdır.
Abonent qurulmasına tələbat 1990-cı il üçün 48,2 nömrə, 2000-ci il üçün 946,0
nömrə 2000-ci ildən sonra isə 1020 nömrə təşkil edir.
42
1990-cı ilə qədər ümumi həcmi 140 min nömrə olan 12 yeni ATS-in tikintisi
nəzərdə tutulmuşdur.
XI FƏSİL Ərazinin mühəndis hazırlığı
Baş plan üzrə Abşeron yarımadası ərazisinin nəzərdə tutulmuş kompleks
mühəndis hazırlığının tərkib hissələri bunlardır:
-Relyefin təşkili zamanı başlanğıc kimi şaquli planlaşdırılma, binaların
yerləşdirilməsi, keçidlərin düzəldilməsi, atmosfer sularının ilkin səthi ötürülməsi;
-Səthi atmosfer sularının (sistematik) ötürülməsi (yağış kanalizasiyası). Yol
örtüklərinin sudan dağılmasından qorunması vasitəsi kimi;
-Təbii su mənbələrinin (göllər) rejiminin və kimyəvi xassələrinin dəyişdirilməsi,
onların sahilyanı sahələrinin qismən qurudulması;
- Qazma suları ilə dolmuş yerli axımsız enişlərin, bataqlıq və bataqlaşma
yerlərinin qurudulması (ekstensiv) və drenajı;
- Sahələrin, işlənmiş neft yataqlarının rekultivasiyası (bərpası);
- Külək və su eroziyası nəticəsində yarğanların yaranmasının, bu halların
artması və inkişafı ilə mübarizə aparılması;
- Dik enişlərdə sürüşmələr, uçqunlar, dağılmalar və başqa qravitasiya prosesləri
ilə mübarizə aparılması;
- Böyüyən qum təpələrindən və küllənmə prosesindən müdafiə;
- İstehsal etdiyi məhsulun mahiyyəti, vəziyyətinin müxtəlifliyi ilə fərqlənən,
vaxtilə işlənmiş və hal-hazırda atılmış karxanaların rekultivasiyası (bərpası);
- Sahilin və sahil istinad divarının yaradılması məqsədilə Bakı buxtasının
(akvatoriyasının) sahilyanı ərazilərinin doldurulması.
Şəhərdə boş ərazilərin qıtlığı şəraitində sahələrin rekultivasiyası məsələləri
xüsusi yer tutur. Neft mədənlərinin işlənmiş sahələri, faydalı qazıntıların
(karxanalrın) çıxarıldığı ərazilər, həmçinin geoloji-kəşfiyyat, inşaat və bu kimi başqa
işlərin aparıldığı torpaq sahələri rekultivasiya (bərpa) olunmalıdır.
43
SSRİ Nazirlər Sovetinin 1976-cı il tarixli Qərarının yerinə yetirilməsi məqsədilə
Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin 1976-cı il tarixli 264 nömrəli və 1979-cu il
tarixli 456 nömrəli Qərarları ilə Abşeron yarımadasında torpaqların rekultivasiyası
işlərinə başlanmışdır. 1986-cı il yanvar ayının 1-i üçün xarab olmuş torpaqların
sahəsi təxminən 10 min ha təşkil edir.
XII FƏSİL. Ətraf mühitin qorunması
Bakı şəhərində və onun şəhərətrafı ərazisində insanları əhatə edən mühitin
qorunması və yaxşılaşdırılması problemi son dərəcə kəskin olaraq qalmaqdadır. Təbii
və antropogen amillərin ahəngi nəticəsində ətraf mühitin əlverişli olmayan
vəziyyətinin əmələ gəlməsi səbəbinin əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdırılması və rahat
həyat şəraitinin yaradılması üçün kompleks elmi əsaslandırılmış tədbirlərin
keçirilməsi zəruridir. Bunlara əhalinin yerləşdirilməsi sistemi, ərazinin funksional
zonalara bölünməsi, yaşıllığın düzgün paylaşdırılması və s. daxildir.
Əhalinin yerləşdirilməsi üzrə tövsiyələr
Baş planla qəbul edilən əhalinin yerləşdirilməsi və funksional zonalara
bölünməsi sistemləri ərazinin rasional istifadə edilməsini və ətraf mühitin
yaxşılaşdırılmasını nəzərdə tutur. Layihə işləmələrinə uyğun olaraq Bakı şəhəri ilə
onun şəhərətrafı zonaları arasında baş planın istifadə müddətinin sonunadək əhalinin
daha müntəzəm paylaşdırılması nəzərdə tutulur. Şəhərətrafı ərazinin əhalisi müasir
vəziyyətdəki 18% müqabilində 33% artmalıdır.
Şəhərətrafı zonada dənizkənarı ərazidə yaxşı təbii şəraitlərlə mövcud şəhərtipli
qəsəbələrin əsasında şəhərlərin inkişafı nəzərdə tutulur. Nisbətən kiçik və abad
olmayan yaşayış məntəqələri, həmçinin neft mədənləri ərazisində yerləşən yaşayış
məntəqələri inkişaf göstəricisi deyil. Abşeronun ən yaxşı təbii-iqlim şərtləri ilə
seçilən və ən təmiz dəniz sahili və akvatoriyası olan şimal və şimal-şərq sahilində
kurort zonasının layihə üzrə inkişaf etdirilməsi nəzərdə tutulur. Abşeronda 32.0 min
44
ha ərazinin yaşıllaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur (meşə zolaqları, meyvə bağları,
şəhərlərin perimetri və avtomobil yolları boyunca müdafiə yaşılıllığı).
Şəhərin planlaşdırılması və tikintisi üzrə tövsiyələr
Bakı şəhərinin Baş planına uyğun olaraq, buxtanın sahili bütövlükdə şəhərin
planlaşdırılma dayağı olmalıdır. Dəniz akvatoriyasının sahilyanı dayaz hissəsinin
dəniz dibi qumunun refule edilməsi üsulu ilə mənimsənilməsi və həmin qumun
sahilyanı parkın təşkilində istifadə edilməsi nəzərdə tutulur. Bakı buxtasını
tamamlayan, şəhərdən dənizə şərq və qərb çıxışları (Şıx və Zığ burunları)
əhəmiyyətli dərəcədə yaşıllığı olan şəhər istirahət zonaları və çimərliklər anlamını
verir.
İctimai əhəmiyyətli yaşıllaşdırmanın inkişaf etdirilməsi xüsusi əhəmiyyət kəsb
edir. Əsas etibarı ilə park və bulvarların geniş vüsət alması Bakı şəhərində üstünlük
təşkil etdiyi şimal və cənub küləklərinin yumşalmasında əhəmiyyətli rol oynayır.
Bakı mühitinin sağlamlaşdırılması üçün şəhər torpaqlarında yaşayış və sənaye
ərazilərinin arasında sanitar-müdafiə zolaqlarının yaşıllaşdırılması və Bakı şəhərinin
ətrafında yaşıllıq kəməri yaradılması nəzərdə tutulur. Bakı şəhərini əhatə edən Böyük
Şor, Qanlı Göl, Bülbülə gölləri təmizlənməlidirlər, onların sahillərində rekultivasiya
işləri aparılmalı və abadlaşdırılmalıdır. Bundan sonra həmin göllərdən şəhərdaxili
istirahət zonası kimi istifadə oluna bilər.
Bir sıra sənaye müəssisələri yaşayış ərazilərindən Bakının, şəhərətrafı
qəsəbələrin, respublikanın rayonlarının sənaye zonasına çıxarılır və ya ləğv edilir.
Sənaye rayonlarının planlaşdırılması sahəsində tovsiyələr
Bakının perspektiv inkişafı üçün Bakı yaylasının mərkəzi hissəsindəki sənaye
zonası və cənub-qərbdə yerləşən (Bibi Heybət), həmçinin cənub-şərqdə yerləşən
(Serebrovski) neft mədənləri saxlanılır. “Azneft” İB ilə razılaşdırılmaya əsasən Bakı
45
şəhərini yarım qövs şəklində əhatə edən neft mədənlərinin təşkil etdiyi qövsün
kəsilərək araya yaşıllıq zolaqlarının və tikintinin daxil edilməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Bakının Baş planında sənaye zonasının, o cümlədən neft mədənləri və yaşayış
əraziləri arasındakı ərazilərin tam abadlaşdırılması, aralıq zonaların yaşıllaşdırılması
nəzərdə tutulur.
Bakı şəhərinin sənaye zonasından dəniz neft daşınmasının gələcək Dübəndi
şəhərinin sənaye zonasına çıxarılmasının həyata keçirilməsi davam edir ki, bu da
şəhərin sənaye zonasının dənizkənarı hissəsinin xeyli dərəcədə çirkləndirmə
mənbəyindən azad olunmasına və dənizkənarı ərazinin təmizlənməsinə imkan
yaradır.
Magistral və yol sistemlərinin təkmilləşdirilməsi sahəsində tövsiyələr
Şəhər nəqliyyatının yenidən qurulması nəzərdə tutulur, buna uyğun olaraq:
şəhər mərkəzinin tranzit nəqliyyat hərəkətindən azad edilməsi, şəhər magistrallarının
genişləndirilməsi və yaşıllaşdırılması, müxtəlif səviyyələrdə nəqliyyat yol
ayrıclarının təşkil edilməsi, avtomobil dayanacaqları üçün meydançaların ehtiyata
götürülməsi nəqliyyat vasitələri üçün yeraltı ərazidən istifadə edilməsi nəzərdə
tutulub. Hesabi istifadə müddəti üçün “məxsusi Bakı” ərazisində 50 km uzunluğu
olan sürətli avtomobil yolları, 70 km-dək arasıkəsilməyən hərəkətli magistral yolu və
kəsişmələrdə 65 yol ötürücü qovşaqların olması nəzərdə tutumuşdur. Bütün bunlar
marşrytlaşdırmanın təkmilləşdirilməsinə, düşüb-minmələrin sayının azaldılmasına,
şəhərdaxili və şəhərətrafı yollarda sərf olunan vaxtın, həmçinin nəqliyyatın yollarda
yaratdığı səs-küyün, işlənmiş qazın çıxmasına, tozun əhəmiyyətli dərəcədə
azalmasına bir sözlə şəhər mühitinin yaxşılaşdırılmasına gətirib-çıxarmalıdır.
Nəqliyyatın bütün növlərinin, eyni zamanda elektrik nəqliyyatı vasitələrinin
(metropoliten, trolleybus) nizama salınması məsələlərinə baxılmışdır. Daha doğrusu,
ətraf mühitə daha əlverişli təsir göstərən tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə tutulur.
46
Məskunlaşmış ərazilərə mühəndisi xidmət göstərilməsi sahəsində tövsiyələr
Baş planda ayrı-ayrı kanalizasiya sistemlərinin inşası nəzərdə tutulmuşdur.
Nəcis və çirkab suları üçün axımlar, neftayırma və neftçıxarma sənayesi üçün
axımlar, digər müəssisələr üçün və yağış suları üçün axımlar. Bakı şəhərinin və
şəhərətrafı zonanın başqa məskunlaşma ərazilərinin nəcis kanalizasiyasının axım
suları təmizləyici qurğulara və bioloji süni gollərə axıdılır.
Neftçıxarma və neftayırma sənayesi axımları təmizləndikdən və təkrar
təmizlənmədən sonra sənaye müəssisələrinin su təchizatının dövriyyə sistemində
istifadə olunurlar. Axımların istifadə olunmayan hissəsi neft gölməçələri və bioloji
süni gölməçələrə təkrar təmizlənməyə, daha sonra xüsusi kanal vasitəsi ilə dənizə
axıdılır.
Bakı buxtasının və göllərin sağlamlaşdırılması ilə bağlı tövsiyələr
Bakı buxtasının sağlamlaşdırılması üçün bu tədbirlərin keçirilməsi nəzərdə
tutulur: neft sənayesinin təmizlənməmiş sularının axıdımasının qarşısının alınması,
sənaye və məişət - təsərrüfat axımlarının dəniz və göllərə axıdılmasının, dənizdə
neftin çıxarılmasının germetizasiyası , dəniz donanması gəmilərində zibilin və çirkab
suların təmizlənmədən dənizə axıdılmasının qarşısının alınması, dənizdə üzən neft və
zibil qaysağının yığılması üçün xüsusi tutqaclardan istifadə olunması, gələcəkdə
Şıxda və Zığda nəzərdə tutulmuş istirahət zonalarının hidromeliorasiya üsulu ilə
qaydaya salınması çimərliklərin abadlaşdırılması və Bakı buxtasında dəniz dibi
qatının təmizlənməsi, Bakı dənizkənarı parkının qərb və şərq istiqamətində ərazinin
tədricən boşalması ilə əlaqədar genişləndirilməsi.
47
Zibilin emalı və zibilliklərin ləğv edilməsi ilə bağlı tövsiyələr
Şəhər və şəhərətrafı ərazilərdə olan bütün pərakəndə və qeyri-qanuni zibillikləin
ləğv edilməsi nəzərdə tutulmuşdur. “Giprokommunstroy”-un layihəsinə əsasən bütün
yığılmış zibil 2 zibil emalı zavodu tərəfindən zərərsizləşdirilir: Böyük Şor rayonu
ərazisində ildə gücü 2000 min kub m. olan və Qala qəsəbəsi ərazisində gücü ildə 791
min kub m. olan zibil emalı zavodu.
Hava məkanının sağlamlaşdırılması ilə bağlı tovsiyələr
SSRİ Nazirlər Sovetinin 31 oktyabr 1985-ci il tarixli 1019 nömrəli “1986-1990
illərdə Bakı şəhər təsərrüfatının gələcək inkişafı üçün görüləcək tədbirlər haqqındakı”
Qərarına uyğun olaraq Bakı və Bakı buxtasının atmosferini çirkləndirən 60
müəssisənin yeni meydançalara köçürülməsi nəzərdə tutulmuşdur.
Bundan əlavə şəhərin hava məkanının çirkləndirilməsinin qarşısının alınması
məqsədilə aşağıdakı tədbirlərin görülməsi nəzərdə tutulmuşdur:
Movcud sənaye müəssisələrində qaztəmizləyici və toztəmizləyici gurğuların
inşası, bütün mədənlərdə neft hasilatının germetizasiyası, şəhər sərhədləri daxilində
çuqun tokmə istehsalının, kiçik qazanxanaların ləğv edilməsi, rayon istilik
stansiyaları və qazanxanalarının tikintisinə keçid, tamamilə qaz yanacaq sisteminə
keçid, müəssisələrin ətrafındakı sanitar zonaların, magistral küçə və meydanların,
yaşayış məntəqələrinin ətrafnın, şəhərətrafı zonanın avtomobil yollarının kənarlarının
yaşıllaşdırılması, şəxsi, dövlət və idarə avtonəqliyyat vasitələri üçün çoxmərtəbəli
qarajların tikintisi və bütün şəhərdə pərakəndə şəkildə səpələnmiş şəxsi qarajların
ləğv edilməsi.
48
Səs-küylə mübarizənin aparılması
Dnepropetrovsk mühəndis-inşaat institutu şəhərin səs-küy xarakteristikalarının
yaxşılaşdırılması məqsədilə “Bakı şəhərində səs-küy rejiminin araşdırılması və
analizi” adlı işi yerinə yetirmişdir.
Bi işi və bundan əvvəl aparılan araşdırmaları nəzərə alaraq, Bakı şəhərinin Baş
planı aşağıdakı səs-küydən qorunma tədbirlərini təklif edir:
Magistrallar arası ərazilərin ölçülərinin artırılması ilə yanaşı nəqliyyat axınının
şəhərin əsas magistrallarında yığılması. Səs-küydən qorunma elementləri də daxil
olmaqla nəqliyyat magistrallarının abadlaşdırılması və yaşıllaşdırılması. Şəhər
sərnişin nəqliyyatında qatarların yenilənməsi, binaların layihələndirilməsi zamanı
akustik diskomfort zonasında xüsusilə rekonstruksiya işləri aparılan yaşayış
binalarında səs-küydən müdafiə edən konstruksiyaların tətbiq edilməsi barədə
səmərəli təkliflərin verilməsi.
XIII FƏSİL Tikintinin ilk mərhələsi
Tikintinin ilk mərhələsi 1986-1990-cı illər üçün hesablanmışdır. SSRİ Nazirlər
Sovetinin 31.10.1985-ci il tarixli 1019 nömrəli Qərarı ilə görüləcək işlərin həcmi
nəzərə alınmaqla Bakı şəhəri əhalisinin əməyinın, məişətinin və istirahətinin ən yaxşı
yolla təmin edilməsi məsələləırindən əmələ gələn mənzil-kommunal və mədəni-
məişət tikinti proqramı artıq təyin edilmişdir.
İşlərin təxmini dəyəri “Bakıdövlətlayihə” və “Azərdövlətlayihə” institutlarında
layihələndirilən obyektlərin, işçi layihələrinə tutulmuş smetaların eləcə də dəyərin
böyüdülmüş göstəricilərinə əsasən təyin edilmişdir.
Aşağıda ilk mərhələdə görülən işlərin dəyərləri göstərilmişdir.
49
NN
Tikintinin növü
Dəyər mln man
Tutuğu yer %
1m² ümumi
sahəyə çəkilən
xərclər manatla
1 Mənzil tikintisi 751.1 33.5 227
2 Mədəni-məişət tikintisi 277.1 12.4 84
3 Yaşıllıq tikintisi 185.1 8.2 56
4 Yol-nəqliyyat tikintisi 371.6 16.6 112
5 Mühədis qurğuları və
avadanlıq
537.0 23.9 163
6 Ətraf mühitin qorunması,
mühəndis hazırlığı,
ərazinin regenerasiyası və
sağlamlaşdırılması
121.5
5.4
37
Cəmi:
2243.5
100.0
679
Qeyd: Tikintinin ilkin mərhələsinə çəkilən xərclər eyni zamanda nəinki
yeni hətta mövcud mənzil fonduna edilən xidmət ilə əlaqədar olan ümumşəhər
obyektlərini də nəzərə alır.
