BAJKOTERAPIA W PRACY LOGOPEDYCZNEJ

AGNIESZKA JANOWSKA

„Spójrz na świat oczami dziecka…” Doris Brett

„Świat jest wielki, a po drodze tyle pytań. Odpowiedzi poszukajcie w kartach książek.Książki mówią: - Nie zabłądzi ten, kto czyta!Książki mówią, że ciekawscy żyją mądrzej …”

Wanda Chotomska

„Od bajki się wszystko zaczyna ...”

Maria Molicka

BIBLIOTERAPIAMaria Molicka zalicza biblioterapię do metod terapeutycznych i mówi o niej w kontekście psychoterapii, terapii pedagogicznej i profilaktyki. Biblioterapia ma na celu wspieranie w trudnych sytuacjach emocjonalnych i wspomaganie w procesie rozwoju psychicznego. (Molicka 2011:147).

Irena Borecka biblioterapię postrzega jako proces terapeutyczny, w którym odpowiednio wyselekcjonowane i przystosowane materiały czytelnicze wykorzystuje się jako środek wspierający proces leczniczy i wychowawczy. Natomiast właściwy proces biblioterapeutyczny to: rozpoznanie problemów z jakimi boryka się pacjent, odpowiedni dobór literatury i postępowanie terapeutyczno-wychowawcze. (Borecka 1998:78).

PODSTAWOWA TERMINOLOGIA

Maria Molicka postrzega ją jako metodę profilaktyczną i terapeutyczną, która adresowana jest do małych dzieci w wieku od czterech do dziewięciu lat. A jej oddziaływanie polega na zapoznaniu małego słuchacza z bajkami, zwanymi terapeutycznymi, które stymulują jego procesy poznawcze i emocjonalne (Molicka 2011).

Agnieszka Łaba umiejscowiła ją w biblioterapii i arteterapii. Bajkoterapia wzmacnia wiarę w swoje możliwości, zmienia stosunek i nastawienie do siebie i otoczenia, a także wyrabia pamięć i buduje słownictwo. Stanowi formę umożliwiającą zmianę zachowania dzięki identyfikacji z bohaterami

(Łaba 2011 : 14).

Brunon Bettelheim , uważany przez wielu za prekursora bajkoterapii upatruje jej zastosowanie na płaszczyźnie psychoanalizy , jako sposobu na rozwiązywanie nieuświadomionych konfliktów wewnętrznych oraz kształtowanie umiejętności funkcjonowania w grupie społecznej (Bettelheim 1996 : 137)

BAJKOTERAPIA

Bajki psychoedukacyjne służą reedukacji negatywnych stanów emocjonalnych poprzez oddziaływanie na procesy poznawcze dzieci i zmianę sposobu myślenia o sytuacji emocjonalnej poprzez oswojenie i pokazanie innych wzorców postępowania.

Bajki psychoterapeutyczne – kompensacja niezaspokojonych potrzeb, redukcja lęku związanego z zaburzonym obrazem własnej osoby o obniżonym poczuciem wartości; zawiera w sobie elementy bajki psychoedukacyjnej poszerzone o wsparcie emocjonalne

Bajki relaksacyjne – ich głównym celem jest wyciszenie, odprężenie i uspokojenie dziecka za pomocą wyobrażeń, które opierają się na trzech strukturach: słuchowej, wzrokowej i czuciowej.

RODZAJE BAJEK W BAJKOTERAPII

wg Marii Molickiej

Bajki rymowane (Agnieszka Łaba)- rozbudzanie możliwości intelektualnych i wyobraźni twórczej- wyrobienie umiejętności słuchania i rozwoju mowy- zdobywanie doświadczeń językowych dzięki zastosowaniu rymu

Bajki rozwijające sprawność językową (Małgorzata Młynarska)- wykorzystanie metody psychostymulacyjnej kształtującej i

rozwijającej mowę i myślenie- rozwijanie wszystkich aspektów języka poprzez ćwiczenia językowe- wdrażanie do nauki opowiadania bajek

Bajki logopedyczne (Anna Tońska – Mrowiec)- rozwijanie aparatu artykulacyjnego, oddechowego i słuchowego- rozwijanie mowy opowieściowej i wiązanej - kształtowanie myślenia przyczynowo – skutkowego,

spostrzegawczości, pamięci słuchowej

RODZAJE BAJEK W BAJKOTERAPII

Bajki:odpowiadają sposobom myślenia dzieci, ich marzeniom i wyobrażeniomrozwijają język, stymulują mowę oraz wzbogacają słownictwopozwalają interpretować rzeczywistość i doświadczać świata ludzi i zwierząt oraz rozumieć siebie dają wzorce do naśladowania oraz pomagają zrozumieć co jest dobre, a co złepomagają w identyfikowaniu, rozpoznawaniu i nazywaniu emocji oraz uczućpozwalają doświadczać świat różnymi zmysłamiwzbogacają doświadczenia językowe poprzez symbole, metafory i rymywprowadzają w świat poezji i sztukirozwijają wyobraźnię, fantazję i kreatywność

Wpływ bajki na dziecko

Bajki: w naturalny sposób przystają do poziomu rozwoju

umysłowego dzieci w wieku przedszkolnym i przemawiają językiem dostosowanym do możliwości ich percepcji,

uczą poprzez doświadczenia, wrażenia i naśladownictwo, pełnią niezwykle ważną rolę w stymulacji rozwoju

symbolicznej reprezentacji poprzez wzbogacanie języka, zastosowane metafory i symbole

poszerzają świadomość językową stymulują naturalny rozwój mowy wspierają proces kształtowania się słuchu językowego umożliwiają łatwiejszą werbalizację osób, zjawisk i

przedmiotów dają możliwość do eksperymentowania słowem i

rozwijania zasobu słownikowego dzieci pozwalają zrozumieć dzieciom własne słabości

Bajkoterapia a kształtowanie się mowy dzieci

umożliwiają dziecku znalezienie odpowiedzi na wiele pytań,

pozwalają przezwyciężać własne lęki i nieśmiałość ułatwiają nazywanie emocji i pełnią szczególną rolę w

budowaniu związków między emocjami a procesami poznawczymi

jako dziedzictwo kulturowe wprowadzają w świat poezji i ogólnie mówiąc sztuki,

rozwijają szacunek wobec natury, wyobraźnię, fantazję i kreatywność,

pobudzają do aktywności językowej uwrażliwiają na różnorodność dźwięków otoczenia rozwijają zdolności komunikacyjne poszerzają doświadczenia językowe i słuchowe pobudzają wrażliwość językową przygotowują do nauki czytania i pisania

Bajkoterapia a kształtowanie się mowy dzieci

Bajkoterapia a medycyna

Bajkoterapia a psychologia

Bajkoterapia a pedagogika

Bajkoterapia a językoznawstwo

Bajkoterapia a logopedia

Wykorzystanie bajkoterapii

Terapeutyczna rola bajki w pracy z dzieckiem

W jakiej sytuacji mogę wykorzystać bajkę w terapii z dzieckiem?

Ile mogę wydobyć z bajki jako logopeda?

Ile może otrzymać z bajki dziecko wymagające terapii logopedycznej?

Zastosowanie bajkoterapii w logopedii

Bajki rozwijają: komunikację werbalizację słownictwo bierne i czynne mowę powieściową myślenie rozumienie artykulację sprawność ruchową aparatu artykulacyjnego dykcję relaksują

Zastosowanie bajkoterapii w logopedii

Bajka logopedyczna to krótka historyjka, której bohaterami mogą być zwierzęta, postaci ze świata bajek, a także samo dziecko.

Dobór tekstu może być zupełnie abstrakcyjny lub odzwierciedlać aktualną sytuację w życiu dziecka.

Do pracy z dziećmi , oprócz bajek logopedycznych można wykorzystywać literaturę dla dzieci.

Dzieci wykonują różnorodne ćwiczenia usprawniające narządy mowy na podstawie wysłuchanego fragmentu bajki.

Wszystkie ćwiczenia powinny być dzieciom zademonstrowane.

Ćwiczenia artykulacyjne należy urozmaicać poprzez inne aktywności (ruch, wyrazy dźwiękonaśladowcze).

Bajka logopedyczna

Zasady prowadzenia zajęć logopedycznych z wykorzystaniem bajki logopedycznej:

Dobór odpowiedniego tekstu bajki. Znajomość teksu i ćwiczeń przez prowadzącego. Zachowanie właściwej odległości ze wzajemnym skierowaniem twarzy. Wzorcowe prezentowanie ćwiczeń przez terapeutę. Dbanie o prawidłowe i dokładne wykonywanie ćwiczeń przez dziecko. Systematyczna kontrola pracy dziecka i ewentualna poprawa ćwiczeń. Życzliwy stosunek do dziecka i motywowanie do dalszej pracy. Dbanie o własną wysoką kulturę posługiwania się językiem. Czas bajki i ćwiczeń dostosowujemy indywidualnie do każdego

dziecka. Oczekiwane efekty można osiągnąć dzięki systematyczności i

wytrwałości. Wykazywanie się własną twórczością i ciągłymi poszukiwaniami

nowych tekstów bajek. Ustalić i stosować wzajemny system zasad.

Bajkoterapia w terapii logopedycznej

Bajkoterapia w pracy logopedycznej – badania i

wnioski

Analiza przypadku

Przedmiotem badań była metoda bajkoterapii wykorzystywana w

terapii logopedycznej.

Cel badań to odnalezienie odpowiedzi na następujące pytania:

1.Jak metoda bajkoterapii wpływa na rozwój mowy dzieci z zaburzeniami komunikacji?

2. W jaki sposób metoda bajkoterapii wpływa na ogólny rozwój dzieci 4 - letnich?

Głównym problemem badawczym pracy było pytanie:

Jaki jest wpływ bajkoterapii na mowę dzieci z zaburzeniami

językowymi?

Cele i problemy badawcze

Główna metoda jaką wykorzystałam w pracy to metoda

bajkoterapii.

Technikę badawczą, która zastosowałam w pracy jest wywiad.

Narzędzia badawcze, które pomogły przeprowadzić mi badania to oprócz kwestionariusza wywiadu są nimi: kwestionariusz obrazkowy, karta badania mowy oraz karta badania motoryki artykulacyjnej.

Celem zastosowania wyżej wymienionych narzędzi badawczych było:-uzyskanie informacji na temat rozwoju mowy dziecka- stopnia opanowania sprawności językowych przez dziecko- ukierunkowanie działań w planowaniu i pomocy logopedycznej.

Metody badań (techniki i narzędzia

badawcze)

1. Wiktor w wieku 3 lat2. Analiza arkusza obserwacji

pedagogicznych dziecka trzyletniego3. Analiza arkusza obserwacji cech

rozwojowych dzieci 4 – letnich 4. Diagnoza logopedyczna w przedszkolu5. Opinia wychowawcy

Opis badanego dziecka

1.Kwestionariusz wywiadu z mamą chłopca (częściowo stworzony w oparciu o wywiad wg Elżbiety Marii

Minczakiewicz- 2010 : 201 – 208)

2. Kwestionariusz obrazkowy (wg Genowefy Demel)

3. Karta badania mowy (wzór karty częściowo zaczerpnięty z przykładowej karty Elżbiety Marii Minczakiewicz 2010 : 197 – 199).

4. Karta badania motoryki artykulacyjnej (wg Hanny Rodak -1997 : 43 – 44)

Etap pierwszy postępowania terapeutycznego (opis dokumentacji dziecka)

I. Wywiad z matką dziecka

II. Badanie mowy przy pomocy kwestionariusza obrazkowo – wyrazowego:-nieprawidłowa realizacja głosek (š, ž, č,  ǯ) -nieprawidłowa realizacja głosek (s, ś, c) – substytucje na (f, t)-nieprawidłowa realizacja głoski (r)-substytucje, elizje i metatezy głosek (k, h, w)

III. Badanie na podstawie karty motoryki artykulacyjnej:-próby języka - poprawnie wykonanych 8 ćwiczeń, niepoprawnie 4 ćwiczenia-próby warg – poprawnie wykonanych 5 ćwiczeń, niepoprawnie 7

IV. Karta badania mowy

Etap drugi postępowania terapeutycznego (diagnoza medyczno - logopedyczna)

Przypuszczam, że dziecko w przyszłości może mieć następujące

problemy w zakresie prawidłowej mowy: sygmatyzm i rotacyzm.

Dlatego wymaga ćwiczeń wspomagających i stymulujących ogólny rozwój

oraz rozwój mowy, m.in. w zakresie:

-utrwalania prawidłowego toru oddechowego

-usprawniana artykulatorów (warg, języka, podniebienia)

-utrwalania głoski s i ś w wyrazach

- przygotowania do wywołania głosek szeregu szumiącego oraz głoski r

- wzbogacania zasobu językowego oraz ogólna stymulacja procesu

mówienia

Wstępna diagnoza chłopca

1. Program indywidualnej terapii logopedycznej z chłopcem (cele, zdania, zasady, metody, etapy pracy, pomoce dydaktyczne, ćwiczenia)2. Czas i miejsce pracy logopedycznej z chłopcem3. Bajkoterapia (terapeutyczne, relaksacyjne, rymowane, logopedyczne)4. Ćwiczenia (aparatu artykulacyjnego, oddechowego, fonacyjnego)

Etap trzeci postępowania terapeutycznego (terapia indywidualna z dzieckiem)

Podczas 10 sesji terapeutycznych dziecko rozwijało, usprawniało, kształtowało oraz nabyło wybrane umiejętności w ogólnym rozwoju oraz rozwoju mowy.

Dziecko w mniejszym lub większym zakresie potrafi:nazwać i wskazać poszczególne części narządu artykulacyjnego prawidłowo gospodarować oddechem według możliwości zdrowotnych – wydłuża fazę wdechu i wydechu oraz prawidłowo reguluje siłę powietrza wykorzystując przy tym różnorodne materiaływykonywać różnorodne ćwiczenia oddechowe, oddychać odpowiednim torem (wdech – ustami, wydech – nosem) stara się prawidłowo wykorzystywać przeponowo – brzuszny tor oddechowyrozpoznawać dźwięki (ulicy, otoczenia) i odgłosy wydawane prze zwierzęta oraz je naśladować

wykonywać ćwiczenia fonacyjne i emisyjne na samogłoskach

Efekty terapii logopedycznej

wykonywać ćwiczenia fonacyjne i emisyjne na samogłoskach

właściwie wykonywać ćwiczenia relaksacyjne i rozluźniające mięśnie twarzy

prawidłowo wykonywać ćwiczenia usprawniające narządy aparatu mowy do

realizacji ćwiczonych dźwięków i głosek

stara się kontrolować tempo mowy podczas wypowiedzi swobodnych

stara się prawidłowo wymawiać głoski w wyrazach nie sprawiających

większych trudności artykulacyjnych

stara się wyróżniać głoski w wyrazie (nagłos, śródgłos, wygłos) oraz

sylabizować

stara się opowiadać historyjkę obrazkową

z uwagą słuchać bajek i wypowiada się na ich temat

stara się budować dłuższe formy wypowiedzi

Efekty terapii logopedycznej

W ramach dziesięciu spotkań z dzieckiem udało nam się wypracować następujące efekty, szczególnie: usprawnić aparat artykulacyjny i fonacyjnyrozwinąć aparat oddechowyzrealizować ćwiczenia utrwalające poprawną wymowę głosek s i ś w nagłosie i wygłosie wyrazówrealizować ćwiczenia przygotowujące aparat mowy do wywołania głosek szumiącychrozwinąć mowę czynną i biernąposzerzyć zasoby językowe i pojęciowe oraz sprawność komunikacyjnąkształtować zainteresowania literackie i przeżycia estetycznerozwinąć i poszerzać sprawność małej i dużej motorykiposzerzać doświadczenia w zakresie bajkoterapii, muzykoterapii, choreoterapii

Wnioski z terapii logopedycznej

Wskazana jest dalsza terapia logopedyczna według indywidualnego programu:rozwijanie aparatu mowywspomaganie rozwoju i funkcjonowania aparatu oddechowego wprowadzanie ćwiczeń wywołujących i następnie utrwalających dźwięki do tej pory nierealizowane stymulowanie ogólnego rozwoju i rozwoju mowy

Dalsze postępowanie logopedyczne

„Logopeda nie może czuć się przypisany ani do

jednej koncepcji, ani do jednego rodzaju oddziaływań. Ponieważ budowanie czy odbudowywanie sytemu językowego zachodzić może jedynie w interakcjach staje się także podstawowym zadaniem logopedy.(…) Taki ogląd problemu wpisuje się w widzenie logopedii, jako dyscypliny integrującej wiedzę wielu dyscyplin naukowych, zajmujących się człowiekiem i jego działaniem w świecie” (Jadwiga Cieszyńska 2011 : 414).

OPOWIADAJ DZIECIOM BAJKI…

Brett D. (2003) Bajki, które leczą cz. II, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

Brett D. (2006), Bajki, które leczą cz. I, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.

Ibisz K., Gruszczyńska A., Dowbor K., Cebula R., Wolszczak G., i inni – praca zbiorowa (2009), Bajkoterapia, czyli dla małych i dużych o tym jak bajki mogą pomagać, Nasza Księgarnia, Warszawa.

Kozłowska A. (2007), Zaczarowane bajki, które leczą dla dzieci i dorosłych, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa.

Łaba A. (2008) Bajki rymowane w biblioterapii, Impuls, Kraków. Nitsch C. (2001), Bajki pomagają dzieciom. Opowieści, które uzdrawiają,

pocieszają i dodają odwagi, Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, Warszawa.

Molicka M. (1999), Bajki terapeutyczne, Media Rodzina, Poznań. Młynarska M. (2002) Przygody misia Mokrej Łapki. Bajki rozwijające

sprawność językową dzieci, Impuls, Kraków. Skorek E., M. (2009), 100 tekstów do ćwiczeń logopedycznych,

Harmonia, Gdańsk. Tońska – Mrowiec A. (2009) Języczkowe przygody i inne bajeczki

logopedyczne, Harmonia, Gdańsk. Szeliga K. (red.) (2008) Bajkoterapia czyli jak z Guziolkiem tworzyć i

wykorzystywać bajki i opowiadania w biblioterapii oraz rozwoju aktywności twórczej dziecka w wieku przedszkolnym, Impuls, Kraków.

Literatura

Dziękuję za uwagę