Bagisiklik Sistemi

BBAAIIIIKKLLIIKKssSSTTEEMM

BAIIKLIKsSTEM

HHAAZZIIRRLLAAYYAANN :: PPRROOFF.. DDRR.. BBEEYYAAZZIITT IIRRAAKKOOLLUU MMaarrmmaarraa nniivveerrssiitteessii TTpp FFaakklltteessii -- TTBBTTAAKK GGMMBBAAEE

MART 2003 SAYISININ CRETSZ EKDR

Doadaki tm canllarkendilerinden olmayan doku,hcre ve molekllere karsavunma sistemlerinesahiptirler. rneinbakteriler fajlara (bakterivirslerine) kar kendilerinibu saldrganlarn genetikmaddelerini (DNA veRNAlarn) paralayanenzimler reterekkorumaktadrlar. Yksek canllardaysa ok

daha karmak bir baklksistemi var. Omurgallardabaklk sistemi zelilevlere sahip ok saydafarkl hcre ve molekliermekte. Baklk* eski alardanbu yana insanlarn ilgisiniekmi ve baz baklamayntemleri gelitirilmi.rneim M.. 430 ylndatarihi Tukidides Atinadakibir veba salgnnda hastalara

bakan insanlarn arasndayalnzca daha nce vebageirmi insanlarn vebayayakalanmadn yazm.XV. yzylda inli veTrklerin iek hastalgeirenlerin yaralarndakikabuklar toz haline getiripburunlarndan ekerek ya dakollarnda atee tutulmu birbakla izerek oluturduklaryaraya bulatrdklarbilinmekte.

2 Mart 2003BLM veTEKNK

B

XVIII. ve XIX. YzyllardaEdward Jenner ve LouisPasteurn gelitirdikleri yeniiek, kolera, arbon vekuduz alar nemli yararlarsalamlarna karn odnemde baklk sistemihakkndaki bilgilerin henzedinilmedii grlmekte.

XIX yzyl sonlarnda PaulErlich ve Elie Metchnikoffunkendilerine 1905 Nobeldln getirenalmalarnn baklksisteminin anlalmasndanc nitelie sahipler.Gnmzde baklksisteminin ok geni lde

aydnlatd sylenebilir. Busistemi oluturanunsurlardan hastalklarntansnda, tedavisinde genilde yararlanlmakta.Baklk sistemini uyarc(immnofenik) yabancunsurlarla sisteminmcadelesi molekleryntemlerle izlenmekte veynelndirilmekte. Busistemin aksaklklarndankaynaklanan hastalklarntemelleri gnden gneaydnlanmakta ve tedaviyntemleri gelitirilmekte.Klinik immnolojinin yansramolekler immnoloji veimmnogenetikte nemligelimeler kaydedilmekte.Baklk hcre vemolekllerinden tpajanlarnn dnda dayararlanlmakta. Yeni tan,tedavi yntemlerigelitirilmekte. Ancak bukarmak sistem ve immnhastalklarn geliimi,tedavileri gibi tam almlarnortaya kmas iin yllaragereksinim olduunun daaltn izmek gerekiyor.

* Baklk Bilimi olan mmnoloji adnEski Romada askerlikten muaf(korunmu) asillere verilen mmunitasszcnden alm.

3Mart 2003 BLM veTEKNK

BAIIKLIK

AA:: TTiimmuuss:: Gsn st blmnde yer alanbir organdr. Olgunlamam lenfositlerkemik iliinden ayrlp, eitim grp,olgun T-hcreleri haline gelecekleri timusaularlar.

BB:: KKaarraacciieerr:: Komplement sistemininproteinlerini sentezlemekten sorumlunemli bir organ. Ayrca karacier iindengeen kanda bulunan bakterileri yutan oksayda fagosit hcre ierir.

CC:: KKeemmiikk iilliiii:: Baklk sisteminin tmhcrelerinin ilkel kk hcrelerdenolumaya balad yer.

DD:: BBaaddeemmcciikklleerr:: Boazdaki lenfositlerintopland yerler.

EE:: LLeennff DDmmlleerrii:: Bunlar tm vcudayaylm, B ve T hcreleri topluluklardr.

FF:: DDaallaakk:: Kan dolam sistemininortasnda, T ve B-hcreleriyle monositlerintoplanma blgesi.

GG:: KKaann:: Baklk sisteminin hcre veproteinlerini vcudun bir yerindendierine tayan dolam sistemi.

Vcut son derece farkl hcrelerden ve mole-kllerden oluan bir savunma sistemi tarafndankorunur. Bu sistemde yer alan elemanlar ncelik-le organizmann kaltsal yapsna yabanc, antijenolarak adlandrlan her trl hcre d madde vemikroorganizmann (bakteri, virs vb.) vcudagirmesini engeller. Antijenler, deri, solunum vesindirim sistemi gibi engelleri aarak, organizma-ya dahil olduklarnda, savunma sistemi hemenharekete geer. Kemik ilii, timus, lenf bezleri vedalak gibi zellemi merkezlerde yer alan fago-sitler, makrofajlar, lenfositler (B ve T hcreleri)gibi savunma hcreleri ve moleklleri devreye gi-rerler.

lk aamada, nc hcreler olan fagositler vemakrofajlar antijenleri yok etmeye alrlar; ba-arl olamadklar durumda B hcresi ve T hc-resi olarak adlandrlan lenfositler devreye girer-ler. Antijen varln haber alan T hcreleri, sa-vunma sisteminin ynetimini ellerine geirerek,dier hcreleri uyarrlar. Sitotoksik (ldrc) Thcreleri antijenleri yok etmek iin ura verir-ken, savunmadan sorumlu B hcreleri de bak-ln akll moleklleri olarak adlandrlan anti-korlar (immngloblin) sentezlemeye balarlar.Antikorlar, baklk sisteminde enfektif ajan de-diimiz antijenleri bularak onlarn yok edilmesinisalayan bir glikoproteindir. Bu molekllerin s-tnl, boyutlu bir yapda, tpk anahtarla ki-lit arasndaki uyumu artracak ekilde, antije-ne zgn olarak balanmaktr. Bylece antikor-lar, organizmaya giren antijenlere balanarakonlar etkisiz hale getirirler ya da komplementenzimleri ve dier savunma hcrelerini hareketegeirerek antijenleri yok ederler.

Savunma sisteminde ok nemli bir rol olanglikoprotein yapdaki bu antikor moleklleri, arzincir ve hafif zincir olmak zere 2 ift proteinzincirinden yaplr. Bu ikili zincirler birbirlerinekovalent (dislfit balar) ve non-kovalent balar-la balanm durumdadr. Ar zincir yaklak440 aminoasitten, hafif zincirse yaklak 220aminoasitten oluur. Antikor moleklleri, Y ek-lindedir. Antikorun Y kollar mentee blgesinde1000lik bir ayla dnme, hareket etme yetenei-ne sahiptir. Bu esneklik, yani antikorun belli a-larda hareket etme yetenei, antikor molekl-nn antijen zerinde iki blgeye birden balan-masna yardm eder. Antijeni yakalayan kollar

antijen balayan para (Fab), savunma hcreleri-nin almalaryla (reseptr) birleen kuyruk ksmda sabit para (Fc) adn alr. Ar ve hafif zincir-ler zerinde, deiken (V/variable) ve sabit(C/constant) blgeler bulunur. Deiken blge,antijeni tanyan ksm oluturmak zere zelle-mitir ve bir ift halinde bulunur. Buradaki ami-noasit dizilimlerindeki farkllklar, farkl antijenbalanmasna yol aar. Antikorlarn yapsndabulunan karbonhidrat molekllerinin, genellikleB hcresinden antikor salnmasn kolaylatr-mak, antikorlarn znrln artrmak ve an-tikor molekln paralanmadan korumak gibiilevleri vardr.

Antikor moleklnde ar ve hafif zincirler,farkl DNA blmlerinden meydana gelmi genlertarafndan kodlanr. Bu gen paralar, her B hc-resinde farkl olan zincirleri meydana getirecekgenleri yapmak zere, yeniden dzenlenir. Genparalarnn dzenlenmesi deikendir ve bu ne-denle vcudun yapabildii 100 milyon kadarfarkl antikor, az sayda gen paras tarafndanoluturulur. Yani baklk sisteminin baarsnntemeli, immnoglobulinin ar ve hafif zincirle-rindeki deiken blgelerin, ok eitli saydaretilebilmesidir. Bu eitliliin retimi, oulgenlerin varl, somatik (vcut hcrelerini ie-ren) mutasyonlar, somatik rekombinasyonlarla(kromozomlar aras gen deitokuuyla) sala-nr, ki tm bu olaylar B hcre geliimi srasndaortaya konur. Bylece B hcreleri, vcuda girenantijenleri durduracak antikorlar, antijenik zel-liklerine gre ayr ayr sentezler.

AAnnttiikkoorr eeiittlleerriiAntikor molekllerinin hafif zincirleri benzer

yap gstermesine karn, ar zincirlerindeki sa-bit blgeler, aminoasit dizisindeki farkllklaragre 5 grupta incelenirler: IgG, IgM, IgA, IgD,IgE.

IIggGG AAnnttiikkoorruuEn temel antikor olan IgGnin molekl ar-


BAIIKLIIN AKILLI MOLE

Yangl (enflamatuar) tepkininaamalar: Yangl tepki, vcudun patojenlerceistilasna kar ikinci savunma hattdr. Dolamsistemindeki phtlatrc faktrlerin yaralblgeye girebilmeleri neden nemlidir?

Yara

Fagosit Histamin Bakteri

Pht pulcuklar

Deri

1) Hasar grmdokular histaminsalglayarak blgeye kanakn artrrlar.

2) Histaminler klcal damarlarnszdrmasna yol aarak yarayafagosit ve phtlatrc faktrlersalmalarn salarlar.

3) Fagositler bakterilerin,l hcrelerin ve hcredekienkazn etrafn sararlar.

4) Pht pulcuklar klcaldamardan karak yaralblgeyi tkarlar.


l 150.000 dalton. Her bir IgG molekl, bir-birlerine dislfit balaryla balanm, 2 ar ve2 hafif olmak zere 4 polipeptid zincirinden olu-mu durumda. IgG molekllerinin antijenleri ba-layan ksmlarna Fab, dier ksmna Fc ad veri-liyor. IgG, normal insan serumundaki Iglerin%80-85ini oluturan en nemli ve en fazla mik-tarda bulunan antikor. En nemli ilevi, doru-dan antijene balanarak onu etkisiz hale getir-mek. Gl bir antibakteriyel olan IgG, antijenkertici etkiye sahip. Bakterilere ve virslerekar vcudu korur, toksinlerin etkisini yok eder.mmnglobulin snflar iinde IgG, plasentadanbebee geen tek immnglobu-lin tipi ve yaamn ilk dnem-lerinde savunmay oluturanen nemli immnglobulin.

IIggMM AAnnttiikkoorruu

Molekl arl

950.000 Daltondur. (D =

Dalton = 1,65 X 10-24

g) Se-

rumdaki immnglobulinle-

rin %5-10unu oluturur. Her biri

IgG moleklne benzeyen, birbir-

lerine dislfit balaryla balanm 5

monomerden oluan bir pentamer yap gs-

terirler. IgM snf antikorlarn ar zinciri-

ne m () zinciri denir ve IgM moleklnde herbir molekl, iki zincirine dislfit balarylabalanm bir J (joining) zinciri ierir. Bylece

tam bir IgM moleklnde 10 tane zinciri vepentamerik yap btnln koruyan 1 tane J

zinciri bulunur. Bunlarda mentee blgesi yok-

tur; bunun yerine 130 aminoasitlik ek CH4 kan-gal ierirler.

Molekl, 10 tane Fab blgesinin olmas nede-niyle 10 antijeni tutabilme yeteneine sahip.Normal serumda monomer IgM, olduka dkderiimde bulunurken, baz hastalklarda yksekoranda bulunur. Birincil immn cevapta sentezle-nen ana immnoglobulin snfdr; yani bir-ok antijene kar ilk oluan antikor snfdrTimustan bamsz antijenlere kar yalnzcaIgM tipi antikorlar sentezlenir. lk oluan an-tikorlar olduklarndan, serumda saptanmala-r yeni bir enfeksiyonun gstergesi olarakkabul edilir. IgM antikorlar polyvalen zellikgsterirler. rnein; baklk sistem bile-enlerinin enfeksiyon blgesinde toplanma-snda, komplement adl molekllerin sabit-lenmesi olaynda ve hcre ldrmede nem-li etkinlikleri vardr. Komplement sistemi et-kinletirmek iin antijene bal iki IgG mole-kl gerekirken, tek bir IgM moleklnnantijenle birlemesi komplement sistemi ak-tive eder.

IIggAA AAnnttiikkoorruu:: Serumda miktar olarak enaz olan antikordur ve serumdaki immnglo-bulinlerin %15ini oluturur. IgA, tkrk,

gzya, anne st, ter, st,salya, prostat salgs, mideve barsak salglar gibi sal-glarn balca antikorudur.Vajinal svnn temel antiko-rudur. Bakteri ve virs iinuygun nemli ortama sahip butip hassas blgelerde bulu-nurlar. Tek (monomer) veikili (dimer) formda buluna-

bilir, ikili formda birbir-lerine J proteiniyle

balanrlar.E n -

zimlere da-yankl olmalar

nedeniyle IgA anti-korlar, vcut svla-

rn mikroorganizmala-rn etkisinden korurlar.Ayrca zel konumlar

nedeniyle salglara yabanc mole-kllerin karmasn engellerler.

IIggEE AAnnttiikkoorruu:: Normalde IgE serumda oldukadk miktarda bulunur. Ancak parazitik enfek-

siyonlarda ve alerjik durumlarda miktar artar.Molekl arl 190 kD olan, monomer yapdabir molekldr. IgEnin byk bir blm, savun-ma hcreleri olan bazofil ve mast hcrelerinin y-zeyine bal durumdadr. Serumda IgE miktarnnartmas, parazitlerin makrofaj ve eozinofiller ta-rafndan paralanmasn kolaylatrr. IgE her-hangi bir allerjenle (alerjiye sebep olan faktr)etkinletiinde, bu hcreler tarafndan birtakmarac kimyasal maddelerin salglanmas balatla-rak tepki gsterilir (rnein, bazofil hcrelerin-den histamin salglanmas gibi).

IIggDD AAnnttiikkoorruu IgD, IgG snf antikorlarn molekl yapsna

benzer. Normalde serumdaki oran olduka d-ktr. Isya ve protein paralayan enzimlere ol-duka duyarldr. Molekl arl 184.000 dola-yndadr ve ksa mrl bir immnglobulin snf-dr. Serumda az olmasna karn, B lenfositlerinyzeyinde antijen almac olarak nemli rol oynar.Bu nedenle antijene uygun lenfositlerin uyarlma-larnda ve oalmalarnda etkin olduklar sanl-yor. IgDnin mentee blgesi uzundur ve mole-kle esneklik salar. B lenfositlerinin olgunla-

mas boyunca, nce IgM almalar, sonraIgD almalar oluur ve IgD, antijenik uya-rmdan sonra lenfosit yzeyinden kaybolur.

Yaplarn tek tek incelediimiz bu akllmolekller, savunma sistemimizin en nem-li elemanlarndan saylabilir.

D r . F a t m a Y c e lTBTAK-Gen Mhendislii ve

Biyoteknoloji Aratrma EnstitsGebze/Kocaeli

E-mail: [email protected]

Kaynaklarhttp://www.med.sc.edu:85/mayer/IgStruct2000.htm (Thispage last changed on October 28, 2002)http://www.path.cam.ac.uk/~mrc7/mikeimages.html (Lastupdated on 19th February 2001)Immunoglobulins (Chapter 4) in R. A. Goldsby, T. J. Kindt,and B. A. Osborne. Kuby Immunology, 4th edition, W. H.Freeman and Co., pp. 83-113 and 149-172, 2000. http://www.biology.arizona.edu/immunology/tutorials/anti-

body/structure.html (Monday, June 12, 2000)

EKLLER: ANTKORLARPatojen

Antijenlerin baland yerler

Glbalanmdeiken blge

Zayf baldeiken blge

Zayf bal srekli blge

Gl balanm srekli blge

Gl ba

Zayf baDislfidkprleri

makrofaj tarafndan yutulur

yzeyde antijenlerolutururarak,

T-hcresini uyarr.

Yardmc T-hcresi,

Sitotoksik (hcreldrc) T-hcreleri

Yabancantijen

Lezyon

Perforin

Antijenbulam hcre

paralanr.

stila edilmihcreler

ldrc T-hcresini uyarr

ldrc hcreler istila edilmihcrelere saldrr,

Antikor

Antijen

Bir antijen-antikor sistemi

Bir antikor moleklnn yapsal blgeleri

Taramal elektron mikroskopuyla12.000 kere bytlm

insan T-lenfositi.

Otoimmn Hastalklar

Otoimmn hastalklar (OiH), ba-klk sisteminin, bedenin kendi doku-larna kar etkinlemesi sonucundagelien bozukluklar tanmlar. "Oto"szc Yunancada "kendisi" anlam-

na gelir. Bugn bilinen OiH says elli-nin zerinde ve etkilenenlerin yakla-k te ikisi de kadn.

OiH, birbirinden farkl ekillerdeortaya kabilir. rnein multipl skle-roz adl hastalk, merkezi sinir sitemi-ni, Crohn hastalysa sindirim siste-

mini etkiler; dolaysyla belirti ve bul-gular farkl olur. Bunlarn dnda,rnein lupus eritematozus gibi ok-lu sistem tutulumuyla ortaya kabi-len bir otoimmn hastalk, farkl bi-reylerde farkl organlar etkileyerekkendini gsterebilir. Ayrca kkeni


Son yllarda gen teknolojisi ve biyoteknolojinin de katklary-la immnolojinin gelime ivmesi giderek artmakta. mmnyetmezlik ve otoimmn hastalklarn genetik ve moleklertemellerinin anlalmasnda insan genomu projesinin nemlikatk salamas bekleniyor. Bu sayede baklk moleklle-rini kodlayan genlerin analizleri, dzenlenmeleri, etkileimle-ri konusunda yeni bilgilere ulalacak. Otoimmn hastalklar-la enfeksiyonlarn ilikisi, ayr bir ilgi oda. Bu almalardaen nemli katkysa, szkonusu genlerin aktarlmasyla geli-tirilecek transgenik hayvan (fare) modelleri olacak.Biyoenformatik, baklk bilimiyle ilgilenenlerin de umutkayna. Gelitirilmeye balanan yazlmlarla, immn yantnoluturulmasnda rol alan molekler etkileimlerin incelen-mesi, simlasyonu ve bu yolla baklk sisteminin daha daaydnlatlmas bekleniyor.Yakn gelecekte kanser tedavisinde, doku ve organ nakille-rinde immnolojik yaklamlarn daha da geliecei, interfe-ron gibi, ila nitelii olan baklk molekllerinin, gen tek-nolojisiyle kolay ve ucuz retiminin salanmas, AIDS, HCV(C tipi sarlk) gibi hastalklara kar etkin alarn gelitiril-mesi de beklentiler arasnda.Bulac hastalklara kar yeni nleyici unsurlarn gelitiril-mesinin yansra, toplumlar biyolojik ajanlarn etkisindenkoruyacak biyoalglayclarn (biyosensr), alarn ve tedaviamal rekombinant antikorlarn gelitirilmesi iin de younalmalar srmekte.

MMNOLOJ

Merkezi Sinir SistemiMultipl SklerozMiyastenia Gravis

Sindirim SistemiCrohn Hastallseratif Kolit

CiltPsoriyazisVitiligoKan-Kan DamarlarBehet HastalOtoimmn hemolitik anemi

Endokrin SistemTip I DiyabetGraves HastalHashimoto Tiroiditi

Kas-skelet Sistemi (Ba Doku Hastalklar)

Romatoid artritLupus eritematozusDermatomiyozitAnkilozan SpondilitSkleroderma

Farkl sistemleri tutan otoimmn hastalklarn bazlar:.

Multiple skleroz (MS),baklk sisteminin

merkezi sinir sisteminesaldrd bir otoimmn

hastalk. Bu beyinkesitinde, hastalk

sonucunda, normalde sinirliflerini saran miyelin klfn

kaybolduu blgeler yeilok, miyelinlenmenin

yeniden balad blgelerkrmz okla gsteriliyor.

otoimmn olmayan bir hastala daelik edebilir.

Bu hastalklar genelde seyrek g-rlyor ve baz tiplerine belli rk grup-larnda daha sk rastlanyor (r. lupus,Afrika kkenlilerde daha sk grlenbir hastalk).

OiH, enfeksiyon hastalklar gibi ki-iden kiiye bulamaz. Ancak dierhastalk tipleri iin olduu gibi, kiile-rin kaltmla kazandklar genlerin,otoimmn hastala yakalanma olasl-n belirleyen bir altyap salad ka-bul ediliyor. Tip I Diyabet, psoriyazis(sedef hastal) gibi hastalklara aynailenin farkl kuaklarnda rastlanabil-mekte. Ayrca, yatknl artrd ka-bul edilen genleri kaltmla kazanan,ayn ailenin farkl bireylerinde deiikotoimmn hastalklara yakalanma dasz konusu olabiliyor. rnein roma-toid artriti olan bir bayann ailesindenbir bireyde, dermatomiyozit ya da lu-pus grlebilir.

Otoimmn hastalklarn ortaya k-masna yol aan zgl etkenler, rne-in bir enfeksiyon hastalnda olduugibi bilinmemesine karn, baz evre-sel etkenlerin bu hastalklarn balan-gcn tetiklemede ya da seyrini hzlan-drmada rol oynad biliniyor. Szgeli-mi, gne na maruz kalmak, viralenfeksiyonlar ya da lupus eritematozu-sun seyrini ktletiriyor. Otoimmnhastalklarn seyri zerindeki etkileridaha az belirlenmi olan teki etkenlerarasnda yalanma, kronik stres, hor-monlar ve gebelik saylabilir.

Vcudun dardan gelen enfeksi-yon etkenlerine kar korunmasnsalayan baklk sisteminde grevlibir hcre tipi olan B lenfositleri, bazotoimmn hastalklarda vcut dokula-rna ynelik oto-antikorlar retir.Bunlar dokunun normal ilevini en-gellemer ya da dokuda yapsal hasaraneden olur. rnein, merkezi sinir si-temini tutan miyastenia gravis hastala-rnda, kaslar besleyen sinire ynelenantikorlar,kas gszlne yol aar.

Otoimmn hastalklarn tans, has-tadaki belirtiler, fizik muayene bulgu-

lar ve eitli laboratuvar tetkiklerininyardmyla konulur. Ancak zelliklehastaln erken evrelerinde tan ko-nulmas g olabilir; nk var olanbelirtiler zgl nitelikte deildir (r.yorgunluk).

Otoimmn hastalklar kronik seyir-lidir; ancak seyrin nasl olacan n-ceden tahmin etmek mmkn deil-dir. Hasta hekim tarafndan yakndanizlenmeli, hastal tetikleyecek ya daalevlendirecek etkenler konusundabilgilendirilmeli ve hastaln tedavisi-ne mmkn olan en ksa srede ba-lanmaldr. Hastaln seyrinin ve ilayan etkilerinin yakndan izlenmesinemlidir. Bu ekilde izlenen ouhasta, normal bir yaam srebilir.

Tedavide ama, enflamasyonun (ba-klk sistemi bileenlerinin hedefdokuda toplanmas) ksa ve uzunerimli sonularn engellemektir. Ba-klk sistemini yavalatan ya da engel-leyen, "baklk basklayc" olaraknitelendirilen ila tedavisi, ne yazk kibaklk sistemimizin vcudu tehditeden enfeksiyonlara kar da zayf kal-

masna yol aar. Tedavinin etkinlii-nin artrlmas ve yan etki sklnnazaltlmas amacyla, baklk yant-nn farkl basamaklarn engellemeyeynelik tedavi seenekleri gelitirilme-ye allyor. Ancak tp biliminin oto-immn hastalklara ynelik en nemliamac, dier tm hastalklarda olduugibi, hastalklarn olumasnn engel-lenmesi. Bu kapsamda, baklk sis-teminin otoimmn hastaln ortayak ve geliimi srasndaki etkisi, en-feksiyon etkenlerinin otoimmn has-talklardaki yeri, hayvanlarda otoim-mn hastalklarn modellerinin olutu-rulmas ve bir otoimmn hastaln te-davisinde baklk sistemine ynelikgiriimlerinin sonular, balca ara-trma alanlar olarak belirlenmi du-rumda. Bunlarn yannda, belli otoim-mn hastalklar zerinde yaplan a-lmalarda, bu hastalklarn tmneynelik almlarn kazanlmas bek-lenmekte.

Otoimmn hastalklarn tan ve te-davisini aydnlatmaya yarayacak mole-kler ve hcresel temellere ilikin bil-giler, dier hastalk trleriyle kyaslan-dnda, daha az. Ancak ilerleyen in-san genom aratrmalarnn bu yndenemli katk yapmas bekleniyor. As-lnda bu hastalklar hakkndaki bilgialndan kaynaklanan merakn, bek-lenen gelime lehine nemli bir kantolduu sylenebilir.

Kaynaklarhttp://www.aarda.orghttp://www.niddh.nih.govhttp://www.niaid.nih.govhttp://www.healthfinder.gov


nsan son derece gelimi bir baklk sis-temine sahip olmasna karn baz patojenlereya da yabanc unsurlara kar gerekli direncigstermekte yetersiz kalabiliyor.

Kanser de organizmada gelien organizma-ya yabanc, bir baka deyile kkenlerindekinormal hcrelerden farkl genetik yapya sahiptmr hcreleriyle gelien bir hastalk. Bazkanserli bireylerin baklk sistemleri bu fark-l hcreleri saptamakta ve mcadelede yeterliolamyorlar.

Bu nedenle kanser antijenlerine (tmr hc-relerinin yzeyindeki farkl molekllere) karbaklk sistemi ni daha etkin hale getirmekiin kanser immn tedavisi gelitirilmekte.

Bu yaklamda hastadan alnan tmre aithcreler hastaya tekrar a eklinde veriliyor.Bylece bak sistem hcrelerinin (lenfositle-rin) tmr antijenlerini ok daha iyi ekilde ta-nyarak uyarlmalar salanyor.

Bir sonraki aamada lkofarez ad verilenbir yntemle hastann kanndan lenfositler ayr-larak tekrar hastaya veriliyor. Bu yaklaml has-tann tmr yenmesi kolaylatrlmakta.

www.karmanos.org/we/treatct/immuno

VE GELECEK

mmn Tedavi.


Romatoid Artrit (RA), kro-nik enflamatuar (yangl)eklem hastalklarnn enyaygn olan. ltihapl bl-genin birden ok eklemde

ve simetrik yerleimli olmas, sabahsertliinin bulunmas, eritrosit kmehzndaki art, eklem zar ve kas kiri-i iltihaplaryla birlikte serumda anti-IgG globulinlerin (romatoid faktr,RF) grlmesi, tipik zellikleri.

Grlme skl % 1-3 arasnda veen ok 4050 ya grubunda grl-yor. Kadnlar erkeklere oranla 3-4misli daha ok hastalanyorlar. Grl-me skl ve klinik zellikleri toplum-lara gre deiiyor. Avrupa ve KuzeyAmerikada ehirde yaayanlarda da-ha yaygn ve ar seyrederken, Afrika-da krsal kesimde daha az ortaya -kyor.

NedenlerHastaln kesin nedeni bilinmemek-

le beraber gelitii evreler ve kaynak-laryla ilgili tartmalar gittike azal-makta ve nedenlere giderek daha fazlayaklalmakta.

Deerlendirmede nemli faktrlerunlar: 1- genetik yatknlk, 2- olaslklayabanc bir antijen ieren ve eklem iizar (sinovya) dokusuna odaklanan ba-klk tepkisi, 3- eklemlerde ve tendon

klflarnda yangl bir tepki, 4- kanda veeklem ii zarnda RF bulunmas, 5- yan-gl olaylarn sreklilik gstermesi, 6-eklem kkrdanda harabiyet.

Hastaln, eklem romatizmal hasta-larn birinci derecen yaknlarnda, top-lumun dier bireylerinden daha fazlagrlmesi, genetik bir yatknl dn-drmekte.

Bir bulgu da, insan lkosit (akyu-var) antijeni DR4n, bu hastalarn %70inde bulunduu yolunda.

Hastalkta, eklem ii zar ve damar-larda belirgin bir oalma grlr. Ek-lemlerde ve kas kirii klflarnda mey-

dana gelen bu durum (sinovit) erken ta-n iin nemli.

B lenfositlerinin etkinlemesi, IgGyekar antikorlarn retimine neden olurki, bu da kandaki romatoid faktre(RF) karlk gelir. RFnin varl, kesintan koymaya yarayan bir durum.

Kronik eklem zar romatizmasnda,protein paralayc enzimlerin, aryaneden olan prostoglandinlerin ve inter-lkin-1 gibi doku faktrlerinin retimide szkonusu. Bu maddeler, eklem k-krda ve eklem iin zarnda birikerekyangya neden olur ve kkrdak doku-sunda hasara yol aarlar. Kkrdaa he-

Romatoid Artrit

kas

NORMAL EKLEMEKLEMROMATZMAS I

eklem yastk

eklem ii zar

kemik

eklem svs

eklem kapsl

kkrdak

kiri

imi ve yangleklem ii zar


men yakn blgelerde damarlarn o-almas ve kemik ykm da, kkrdakharabiyeti ve eklem evresinde kemikdokusu hasarna yol aar.

Eer tan konamaz ya da tedaviedilemezse hastalk aamada sey-reder. 1-SNOVT (EKLEM ZARI LT-HABI): Kanlanmann artmas, sinovyahcrelerinin oalmas ve sinovyannaltnda hcre birikmesi, en erken bul-gulardr. Eklem kapslndeki kaln-lamayla birlikte eklem zarnda da ka-lnlama, eklem ya da kas kirii klfla-r iine, hcreden zengin sv birikimioluur. ilik, ar ve hassasiyete kar-n dokular hl hasar grmemiler-dir ve tedaviyle hastalk iyileebilir. 2-HASAR OLUUMU: Eklem zar iltiha-b devam ederse, eklemde ve kiriler-de hasar meydana gelir, eklem kkr-danda erozyonlar oluur ve kiri lif-leri kopabilir. 3-EKL BOZUKLUU:Eklemdeki hasarlar, kapsldeki geril-meler ve tkirilerdeki kopmalar nede-niyle, eklemde ekilsel bozukluklaroluur. Eklemlerin dndaki ennemli lezyon "romatoid yumru"lar-dr. Bunlar genellikle kemiklerin -kntl ksmlarnda hemen deri altn-da, kiriler zerinde, gzaknda ve iorganlarda grlrler. Bunun yann-da lenf bezeciklerinin bymesi, da-mar duvar iltihab, kas zayfl ve iorgan hastalklar gibi sistemik bulgu-lar da bulunabilir.

Klinik zellikler:Hastalk yaygn olarak sabah tutuk-

luuyla beraber el ve ayaklarda simet-rik belirtilerle balar. Eklem zar iltiha-b aamasnda parmaklarn kk eklem-lerinde, bileklerde ve kiri klflarndaime ve hassasiyet grlr. Daha son-ra hastalk dirsek, omuz, diz ve ayak ek-lemlerine yaylr. Hastalk daha seyrekolarak bir byk eklemden balayabilir.

Eklemlerde hasarlar meydana gelin-ce hareketler snrlanr ve kirilerde ko-pmalar oluur. Olekranon (dirsek ekle-mi arkasndaki kemik kntsdr) ze-rinde romatoid yumrular grlebilir, kibu tipik bir bulgudur.

Hastalk ilerledike el parmaklar,kk eklemlerinden itibaren sere par-ma tarafna bklmeye balar, dirsekeklemi tam alamaz, omuzda yana do-ru alm azalr, diz eklemleri tam ala-maz hale gelir ve yana doru bklr-ler, ayak parmaklarnda penelemelerve buna bal olarak da u ksmlarndanasrlamalar oluur. Hastalarn 1/3kadarnda boyun omurlarnda da arve sertleme grlr.

Hastaln uzun srmesi sonundadamar duvar iltihab ve sinirlerde ilevbozukluklar da ortaya kabilir. or-gan tutulumlar ok enderdir.

Radyolojik tetkiklerde balang aa-masnda yalnzca yumuak doku glge-lerinde bir art grlrken, daha sonra-

lar eklem aralklarnda daralmalar vekemik dokusunda erozyonlar dikkati e-ker. Daha sonraysa, eklemlerdeki hasarve ekil bozukluklar belirgin hale gelir.

Tan:El ve ayakta, st ksm eklemlerinde

iki tarafl simetrik eklem ilitihaplarnngrlmesi ve bunlarn en az alt haftadevam etmesi, tipik zelliklerdir. Bunla-ra ek olarak deri alt yumrular da var-sa tan kesinlemi saylr.

Tedavi:Tedavi, eklem zar iltihabnn durdu-

rulmas, ekil bozukluklarnn nlenme-si, onarm ve rehabilitasyon aamalarn-dan ibarettir. Bu dnemlerde fizik teda-vi uzman, ortopedik cerrah, fizyotera-pist, psikoterapist gibi uzmanlarn bu-lunduu bir ekip almas gereklidir.

ltihap aamasnda, ary azaltmak vegerginlii nleyip ilevleri rahatlatmakiin steroid olmayan antienflamatuar ila-lar kullanlr. Temelde tedaviye ynelikolanlar altn preparatlar, penisilamin vebaklk basklayc ilalardr. Yan etki-leri nedeniyle dikkatli kullanm gerekti-rirler. Kortikosteroid ilalar da tedavidekullanlan nemli bir ila grubudur. Bun-larn da sindirim sistemi ve metabolizma-ya, bbrek st bezi filevlerine, kemikmetabolizmasna olan yan etkileri dikka-te alnmaldr. Hastalarda eklemlerin atel-lerle dinlenmeye alnmas ve ilerine ste-roid ilalarn uygulanmas da yaygn te-davi yntemlerindendir. Eer btn ted-birler yetersiz kalrsa sinovyann cerrahiolarak karlmas gerekir. ekil bozuk-luklarnn nlenmesi iin fizyoterapi ya-nnda atel uygulamalar ve kk cerra-hi giriimler gerekebilir. leri derecedehasar oluan eklemlerde ileri cerrahi giri-imler uygulanarak artrodez (eklemlerinsabit hale getirilmesi), kemik dzeltmeameliyatlar ve protezler uygulanr. Re-habilitasyon, tedavinin hemen her dne-minde uygulanan temel tedavi ilkelerin-den biridir. yi motive edilebilen hastalar-da tedavi sonular daima daha iyi olur.

P r o f . D r . M e t i n T r k m e nMaltepe niversitesi, Tp Fakltesi

(Eklem Romatizmas).

Baklk, saysz grnmez d-manla ayn dnyay paylamak duru-munda olan bireyin evrimsel varoluu-nu, genetik yapsnda varolan kaytlbilgileri ve yaam srecinde rendiiyeni davran biimlerini uygun bir d-zen iinde, gerektiinde gerektii kada-ryla kullanarak salayan bir sistemdavran. Sistemin birimlerini, mikro-organizma ya da tmorleri savata yo-ketme eitimi alm ve zellemi, yada yardmc ilevlere sahip zelleme-mi birok hcre ve ayrca hormonlar,sitokinler, kemokinler, kompleman, im-mnglobulinler gibi ok sayda svsalbileen oluturur.

nsan baklk sisteminin hcrele-ri, kan ve lenfte dolaan hcreler ola-rak bulunmalarnn yansra, topluluk-lar halinde lenfoid organlarda ve da-nk olarak merkezi sinir sistemi dndatm organlarda bulunur.

Baklk sisteminin, savatan so-rumlu hcrelerinin tm (Beyaz Kanhcreleri) kemik iliinde Hematopo-etik Kk Hcre olarak adlandrlan birhcreden oluur. Hematopoetik kkhcre, ilk admda miyeloid ya da lenfo-id hcrelerin kaynaklarn oluturanmiyeloid ya da lenfoid ncl hcrele-re bakalar. Bu ncllerin bakala-mlarnn devam etmesiyle, miyeloid

seriden monosit, ok ekirdekli lkosit-ler ve pht keseciklerini (trombositleri)oluturan megakaryositler ve krmzkan hcreleri, eritrositler, lenfoid seri-dense T, B lenfositleri ve doal ldr-c (NK) hcreler oluur (ekil 1).

Mikroorganizmalara kar koyma-nn en temel yolu, ajann vcut iinegirmesine engel olmak. Engelleme, de-ri ve mukozalar gibi fiziksel engellerleve baklk sisteminin svsal bileen-

leriyle salanr. Bu engellere karn, birenfeksiyon ajan vcut iine girebilir.Burada, baklk sisteminin monositve %98-99unu ntrofillerin oluturdu-u ok ekirdekli lkositler, hcreselsavunmann nc hcreleri olarak en-feksiyon ajann yoketmeye alr. Mo-nosit ve ntrofiller enfeksiyon ajanlar-n yutma (fagositoz) ve sindirme yete-neinde olan hcrelerdir. Monosit ventrofillerce yutulan enfeksiyon ajanla-r bu hcrelerin tadklar katyonikproteinler, lizozim, laktoferrin ve oksayda enzimle ya da serbest oksijen ra-dikallerinin ortaya kmasyla sonula-nan oksidatif patlamayla ldrlr(ekil 2).

Eozinofil, bazofil ve ntrofil gibi farkl hcre tipi olan ok ekirdekli l-kositler, hcre iinde ok sayda granl(tanecik) tadklar iin granlositlerolarak da adlandrlr. Granlositlerin%98-99u ntrofillerdir. Granllerininiinde tadklar ldrc enzimleriy-le, hcre iine aldklar mikroorganiz-malar ok ksa sre iinde ldrrler.Ancak mikroorganizmalar ldrengranl ierikleri kendileri iin de ld-rc olduundan yaam sreleri okksadr. Eozinofiller, parazitlerle sava-ta grev yapan granlositlerdir. Bazo-filler ve bazofillerin doku biimleri olanmast hcreleri, granllerinde allerjik


baklk SSTEM

Yang(enflamasyon)

hcreleri

Fagosithcreler

EosinofilBazofil

Lkositler Makrofajlar

Doalldrcler

Hedefsiz,kendiliinden

tepkiler

Edinilmi,hedefli tepkiler

Timus

Kemik lii

Ag

T-hcreleri B-hcreleriMakrofajlarAntijen

sunumu

Antijen

sunumu

Baklk ordusu: Baklk sistemindeki zellemi hcreler, hastalk yapc ajanlarla savayor.

hastalklarda grev yapt bilinen kim-yasal maddeleri tar ve granl ierikle-rini boalttklarnda ar duyarllk re-aksiyonlarna yol aarlar.

Monositler ve monositlerin dokula-ra yerlemi biimleri olan makrofajlar,12-20 mikron apnda fasulye biimin-de ekirdekleri olan hcrelerdir. Mak-rofajlar, tm organlarda ve destek do-kularda bulunur ve bulunduklar yeregre farkl isimler alrlar. rnein, mer-kezi sinir sisteminde bulunan makro-fajlar, mikroglia diye adlandrlrken,karacierde bulunan makrofajlar Kup-fer hcresi olarak adlandrlr. simlerifarkl farkl da olsa, monositler ve mo-nosit kkenli tm bu hcreler fagosi-tozla enfeksiyon ajan ldrlme yete-neine sahip olmalarnn yansra, ba-klk sisteminin dier hcrelerini aktif-

leyen sitokinler ve ayrca doku hasarniyiletiren byme faktrleri gibi svsalfaktrler salglama zelliine sahiptir-ler. Monosit ve makrofajlarn bir dier

zellii, enfeksiyon ajanlar ya da t-mrleri, baklk sisteminin zelle-mi hcreleri olan T lenfositlerinin ta-nyabilecei biimde ileyip sunmalar-dr. Tmr ya da enfeksiyon ajanlarnnparalanm T lenfositlerine sunulankk protein dizileri, antijen olarakadlandrlr. Bu nedenle monosit vemakrofajlar, antijen hazrlayan ve su-nan hcreler olarak da isimlendirilir.

Lenfositler, 8-10 mikron (mikron:metrenin onda biri) apnda, byk e-kirdekli hcreler. T lenfositleri, yabancajanlar ancak bireyin tamamen kendi-sine zg olan bir moleklnn (dokuuyum kompleksinin) cebinde kkparalara ayrlm olarak sunulduuzaman tanyabilir (ekil 3).

T lenfositlerinin bir grubu (Ts, sito-toksik T lenfositi), antijenlerin bir ks-


MNin HCRELER

ekil 2. Mikroorganizmalarn fagositik zellikliMonosit ve Ntrofil granlositlerle ldrlmesi.

Hcre membranna yapan bakteri bir kese iindefagosite edilir ve bu kese hcre iinde ldrc

enzimler tayan granllerle birletirilir. Bakterininparalanmasnn ardndan paralanm rnler

ortama salnr.

ekil 1. mmn sistemin hcreleri ortak bir kk hcrenin bakalamasyla kemik iliinde retilir. Kk hcrenin ilk deiimi Miyeloid ve Lenfoid ncller oluturur.Lenfoid ncllerden gelien T lenfositleri, bir dier bakalam aamasndan sonra Yardmc (Ty) ve sitotoksik/spresr (Ts) hcrelerine dnr. Lenfoid nclden

gelien B lenfositleri uyarlarn ardndan antikor salglama yeteneindeki plazma hcrelerine (P) dnrler. Lenfoid nclden gelien bir dier hcre Doal ldrc(NK) hcresidir. Miyeloid ncl hcre dokularda Makrofajlara (MF) dnen Monositlerleri, trombositleri oluturan Megakaryositleri ve mikroorganizmalarla savata

n safhalarda grev yapan Eozinofil, Bazofil ve Ntrofil gibi ok ekirdekli Lkositler (PNL)i oluturur.

Baklk Sisteminin Hcreleri

Kk hcre

Lenfoid ncl Miyeloid ncl

Lenfositler Granlositler

B-hcresi ncl

T-hcresi ncl

Doalldrc

hcre

Ntrofil EozinofilBazofil

Mast hcresi

Makrofaj

Dendritik hcre

Ts hcresi

Ty hcresi

Bellekhcresi

Plazmahcresi

Monosit

Bakteri Bakteri Bakteri

I-Tanma II-Yapma III-Fagasitoz

IV-Fzyon V-ldrme VI-Salm

mn doku uyum kompleksi ailesininzel bir snfnda tand zaman tan-yabilir ve tand zaman hcre iindesaklad granllerini boaltarak buhcreyi ldrr. T lenfositlerinin diergrubu (Ty, Yardmc T lenfositi), anti-jenleri bu kez ikinci bir doku uyumkompleksi moleklne balyken tan-

yabilir. Bu tanmann ardndan yardm-c T lenfositi, bir yandan kendi kendisi-ni oaltrken, dier yandan sitokin adverilen svsal faktrler salglayaraktm baklk sistemi hcrelerini ya-banc istilasna kar uyarp onlarn daaktiflenmelerini ve kendi yntemleriylesavaa katlmalarn salar.

B lenfositleri, baklk sistemininantikor denen zel proteinlerini salgla-ma yeteneindeki yegane hcrelerdir.Antikorlar, mikrorganizmalar ya da t-mr hcrelerinin protein yaplarn ka-patarak onlar etkisizletirir ya da ba-klk sisteminin dier hcreleriyle l-drlmesini kolaylatrrlar. Yabancajanlarn kk protein yaplarnn (an-tijenik determinant) B lenfositlerincetannmas, B lenfositlerin kendi kendi-lerini oaltmas ve antikor salglamayeteneinde olan Plazma hcrelerinednmesiyle sonulanr. Artan anti-korlar, enfeksiyon ajanna ya da rn-lerine balanrlar. Bylece komplemansistemini, mononkleer fagositik hcreve NK hcre aktivasyonlarn artrarakenfeksiyon ajann yoketmeye alansistemi glendirirler (ekil 4). Aktif Bhcreleri, antikor retmenin yansra,mononkleer fagositik hcreler gibienfeksiyon ajannn eitli antijenik ya-plarn hcre iinde ileyip doku uyumkompleksleri araclyla hcre yze-yinde tarlar ve T lenfositlerin aktivas-yonuna yardmc olurlar.

Doal ldrc (NK) hcreler, b-yk ve granll hcrelerdir. Granlieriklerini Tmr hcreleri ve virs-lerce istila edilmi hcreler zerine bo-altarak lmelerini salarlar.

Dendritik hcreler, kken olarakhematopoetik kk hcre kaynakldrlarve baklk sisteminin en gl anti-jen hazrlayan ve sunan hcreleri ola-rak T lenfosit etkinlemesinde ve ba-klk belleinde grev yaparlar.

Baklk sistemi, yabanc ajanlarakar savan ilk anlarnda istilaclar,


Sava planlar: Baklk hcreleri eitli mekanizmalarla hedef hcrelere kar saldr balatyorlar.

Farkl antijenlere kar dendritik hcre yantlar: Hcrelerpatojenleri ve onlara zg paralar tanyarak baklk

tepkisini ynlendiren zel genleri harekete geirebiliyorlar.

Doal ldrc hcreler, virslerce istila edilmi hcreleresaldrp, hcre zarn delerler, bylece suyun ieri hcum ediphcreyi patlatmasn salarlar. Doal ldrc hcreler ayrca

kanser hcrelerine de saldrp yok edebilirler.

Lenfosit vemakrofajlar

Doal diren(kendiliinden)

Edinilmi diren(baklk bellei)

Makrofajetkinletirme

faktr Makrofajlar

Makrofajlar Makrofajlar

Sitotoksik (hcreldrc) T-hcresi

Tmr ya da viral antijen

Antikor almac

Antikora balhcre ldrme

yetenei

Antikor

Tmr ya da virs bulam hedef hcre

Doalldrc

T-hcresi

Patojen

Vcut

virs

bakteri

mantar

parazit

hcre

protein

Antijen Sunucu Hcre AASSHH

TT--hhccrreessii

TT--hhccrreessii

TT--hhccrreessii

TT--hhccrreessii

ldrc hcrePerforin

Kesecik

Hcre zar

Hedef hcreekirdek

grece basit ve o ajana zg olmayanhcresel ve hmoral faktrlerin kar-lkl etkileimleriyle yoketmeye alr.Daha sonra, giderek daha ok saydafarkl hcrenin ve faktrn karlklpozitif ve negatif etkileimlerinin dev-reye girmesiyle, bu kez zgn olarakyokeder. Baklk sisteminin basittenkarmaa ve zgn olmayandan z-gn olana doru ilerleyen bu savunmastratejisi, izgisel bir zellik deil. Ba-klk sisteminin davran, sistemintm bileenlerinin herzaman az ya daok olarak savunmaya katld bir ili-kiler a. rnein, insan iin zararlolan bir bakterinin ok dk bir mik-taryla karlaldnda, bu bakterininsvsal baklk sistemi ve fagositikhcrelerce kolayca yokedilip T ve Bhcrelerinin rahatsz edilmemesi szkonusu olmaz. T ve B hcreleri de bak-terinin varlndan haberdar edilir. lkkarlamada T ve B hcrelerinin, sa-vunmaya ok aktif olarak katlmalargerekmese de, olas bir baka karla-mada etkin ve zgn savunmann za-man kaybetmeden gerekletirilebilme-si iin gereken davran biimi reni-lir ve bellekte tutulur. kincil bir kar-lamada en etkin, en ksa sreli savun-ma, bellekte tutulan hcresel bilgilerinkullanlmasyla mmkn olur. Bak-lk sisteminin grevi her ne kadar bire-yi yabanclara kar korumaksa da, bugrevini savaarak yapar. Savama s-

resinin uzamas bireyin kendisinin dezarar grmesine neden olur.

Baklk yantnda, yabancnn birbakteri, bir virs, bir parazit, bir man-tar ya da tmr hcresi olmas, bak-lk sisteminin genel davran biiminideitirmese de, belli baz yant alar-nn dierlerine gre daha belirgin ola-rak uyarlmasyla sonulanr. rnein,bir bakteri antijen sunan hcrelerinaraclyla yardmc T hcrelerini uyar-dnda, bu hcrelerden daha ok in-terlkin-2 (IL-2) ve interferon -g (IFN-g)salnmasna ve bunlar da B hcrelerin-de IgG2a ve IgM tipi antikorlarn sente-zinin uyarlmasna yol aarlar. Bakabir bakterinin benzer yolla yardmc Thcrelerini uyarmas, interlkin-4 (IL-4) ve interlkin-5 (IL-5) salglanmasnave IL-4 ile IL-5 in B hcrelerine IgE veIgG1 tipi antikorlar sentezlettirmesineneden olabilir. Hcreii bir parazit, bir

virs ya da tmr hcreleri NK hcre-lerinin ve sitotoksik T lenfositlerinindaha aktif olarak grev yapt bir auyarrken, hcre d bir parazit, eozi-nofillerin daha aktif rol oynad bir sa-vunma ayla yokedilmeye allr.

Baklk sisteminin evrimsel varo-lu srecinde "uyum salamak" iin ge-rek genetik kodunda varolan, gerek ya-am sresince kazanp birarada kullan-d "bilgi"lerin herhangi birinin niteli-inin ya da niceliinin deimesi, bilgikullanm dzenlerinin (sistemlerin) de-imesine ve dolaysyla baklk yet-mezlii, allerji, malignite (kt huylukanserleme) ya da baklk sistemi-nin, bireyin kendi hcre ve dokularnasaldrmas (otoimmnite) gibi farklhastalklara yol aabilir.

E m e l D e m i r a l p(Do. Dr. - Temel mmnoloji) Marmara niv.,

Hematoloji-mmnoloji Blm


ekil 3. Mikroorganizmalar T lenfositleri (T)tarafndan direkt olarak tannamaz (a). Ancak

monosit ve makrofajlar (M) mikroorganizmalarfagosite edip paralara ayrdktan sonra buparalar, Doku Uyum Kompleksi (MHC)neilitirilmi olarak monosit ya da makrofaj

yzeyinde tand zaman yardmc T hcrelerimikroorganizmalar tanyp oalmaya balar (b).

ekil 4. B hcrelerinden bakalaan plazmahcreleri (P) salgladklar antikorlarla

mikroorganizmalar kaplayarak, monosit vemakrofajlar (M) tarafndan fagosite edilmelerini

kolaylatrr.

Makrofajlar kemik iliince retilip kan yoluyla yang ya da baklk tepki blgelerine ulatrlyor. Bunlar,son derece etkili fagositler. nemli bir zellikleri doal baklk sisteminin bir paras olmalarna karn,

T-lenfositlerine antijen sunabilmeleri ve T-hcrelerinden destek alabilmeleri. T-hcrelerinin bu destei yksekdzeyde makrofaj etkinlemesine yol ayor. Bu etkinleme yutma ve antijen sunumu srelerini

hzlandryor. Bu sayede, yutulamayacak kadar byk yabanc maddeler zerlerine salglanan lizozom vesitokinlerle etkisizletiriliyor.

Makrofaj Etkinlemesi

Kandaki monosit

Fagosite edilme (antijenin hapsedilmesi)

Antijenin incelenmesi

Makrofajca antijen sunumu.nterlkin salglanmas

T-hcresinden yardmmakrofaj etkinlemesine yolayor.

T-lenfosit

Yzeyde artan I. ve II. snf MHCifadesi, antijen sunumunu daartryor.

Artan oksidatif etkinlik, dahafazla serbest radikal retimisalyor.

Ykc enzim retimi artyor.

Hasarlproteinleri vb.iin artansayda palma retiliyor.

Mikrobikkarbokidratlariin almalaroalyor.

Epiteloid makrofaj

Granlama oluumu

Fibrojenik byme faktrleri(FGF, TGF-) retimi artyor.

Sitokin retimi artyor.

Yzey alann genileterek lizozomal rnler, sitokinlervb. ykc maddelerin salglanmasn kolaylatrmak iin

saaklanm plazma zar.

Etkinletirilmi makrofaj

Fagosite etme (yutma) sreci hzlanyor.(Enzimler serbest radikaller gibi ykclizozom ajanlar salglama yoluyla). Eerantijenin fazla byk olmas nedeniyleyutma gerekleemezse lizozomal(ldrc) maddeler dmann zerinepsktrlyor.

Makrofajlarn sitokinretmesi. (rnek: TNF-a, IL-1, IL-6)

Makrofaj, antijeni saryor amatmyle hazmedemiyor, antijen T-hcrelerine peptid sunumu iinuygun deil.

Sitokinalmalaroluumuartyor.

Yang blgesineg/baklk tepkisi

Viral (virslerin yol at) ve bakte-riyel enfeksiyonlar, romatizmal hasta-lklar gibi baklk sistem bileyenleri-ni hedef dokudan toplayan (enflama-tuar) durumlar ve kanseri de ierenbirok hastalkta antikorlara (immu-noglobulinler) dayal tedaviler, sonyl-larda hastalklarla savata ilk mdaha-le "first-line" tedaviler halini alm bu-lunuyor.

Hastalklarn tedavisinde bu tryaklamlarn ilk rnekleri, serumla te-davi uygulamalar. Hericourt ve Richetisimli aratrmaclar, kanser hcrele-riyle baklk kazandrdklar hayvan-larn serumlarn hastalara vererekyaptklar tedavide, hastalk gemesede belirtilerinde kayda deer azalma-nn olduunu 1895 ylnda gsterdiler.1920li yllarn sonlarndan 1930 ylla-rnn balarna kadar geen dnem,pnomoni (zatrre), menenjit, difteri vekzamk gibi eitli hastalklarn etken-lerine kar serumla yaplan tedavininen parlak dnemi oldu. Geri, serumlayaplan tedaviler klinik adan etkili ol-du. Ama, serumun hedef yap dndafarkl birok yapya kar gelimi olanantikorlar, viral partikller gibi bula-c ajanlar ve serum proteinleri ierebil-

mesi nedeniyle tedavi srasnda anafi-laktik ok (ar duyarllk tepkisi) gibitoksik (zehirlenmeyle ilgili) olaylarngeliebilmesi, serumla tedavinin isten-meyen yan etkilerini oluturuyordu.

1940-1980 yllar arasnda antikorretim ve saflatrmasna yneliknemli gelimeler kaydedildi. 1940lyllarda Cohnnun gelitirdii souketanol saflatrma metoduyla, imm-noglobulinler dier serum proteinle-rinden ayrlabildi. Ancak, yine de buyolla elde edilen antikor keltisi ie-ren preparatlar, damar ii tedavi uygu-lamalarnda anafilaksi (duyarllk tep-kisi) benzeri reaksiyonlara neden ola-bilmitir.Bu nedenle daha sonraki yl-larda, damar ii uygulamalarda kulla-nlacak olan antikorlar iin, yeni saf-latrma yntemleri gelitirilmitir.

1975 ylnda Khler ve Milsteinngelitirdii hibridoma yntemiyle, he-def yapda yer alan bir antijenik blge-ye kar (epitop) limitsiz miktarda mo-noklonal antikor (mAb) retmekmmkn oldu. Bu yntem nedeniylearatrmaclar, 1984 ylnda tp daln-da Nobel dln kazandlar.

Hibridoma ynteminde, baklan-m fare B lenfositleriyle, fare miyelo-

ma (kemik ilii kanseri) hcrelerininfzyonu sonucu oluan antikor retmeyeteneine sahip lmsz hibrid hc-relerin elde edilebiliyorlar. Bu yntem-le, gnmze kadar eitli hedef yap-lara kar monoklonal antikor retilme-si mmkn oldu. Hibridoma yntemiy-le retilen fare kkenli monoklonal an-tikorlar, klinik laboratuvar tanda geniuygulama olanana sahip olsa da, in-sanlarda tedavi amal uygulamalarn-da snrl baarya sahip. Bunun birincinedeni, fare antikorlaryla tedavi edilenhastalarn yaklak %80inde, tekrarla-nan dozlar sonrasnda fare antikorlar-na kar gelien baklk tepkisininolumas. Ayrca, fare antikorlarna aitFc ksmnn insan savunma sistemindedaha az efektr rol oynamas ve tedaviamal uygulamalarda insan kkenliantikorlara gre, fare kkenli antikor-larn daha ksa yar mre sahip olmasfare antikorlarnn tedavi amal uygu-lamalarn kstlamakta. Bu genel olum-suzluklarn dnda, fare antikorlarylaelde edilen baarl sonular da aln-yor. Organ reddini nlemek zere Thcre yzey antijenine kar gelitiril-mi olan ortoclone, 1986 ylnda FDA(ABD Gda ve la Dairesi) tarafndanonaylanm ilk fare kkenli antikor ol-ma zelliini tayor.

Hibridoma teknolojisinin gelimesi-ne paralel olarak, rekombinant DNAteknolojisinde de byk gelimeler


HASTALIKLARLA SAVA

ANTK

Fareden Gelen Antijen Balayc Blgeler

Fareden Gelen, zgl Antijen Balama Blgeleri

Alma blgesi

(Fc)

Antijen BalaycBlge (FAb)

Fare Antikoru Kimerik Antikor(% 66s insan kkenli)

nsans Antikor(% 90 insan kkenli)

Btnyle nsans Antikor

Gnmzde oluturulabilen antikor tipleri

Monoklonalantikorlar bir

kanserhcresine

yaklayorlar.

kaydedildi. Bu gelimelerin altn-da, immnoglobulin genlerinin yap-lanmas, ifadesi ve ilevsel gen olu-turmak zere immunoglobulin genle-rinin mutasyonu, yeniden yaplmasgibi eitli konularda daha fazla bilgi-ye sahip olundu. Dolaysyla, fare anti-korlarnn insanlarda tedavi amal uy-gulamalarnda karlalan sorunlarzmeye ynelik monoklonal antikorretim teknikleriyle rekombinantDNA teknolojisinin birlemesi kanl-maz hale geldi. Bunun sonucu olarakantikor mhendislii alan geliti vebugn biyoteknoloji endstrisince kli-nik uygulamalara ynelik birok re-kombinant antikor ve trevinin reti-mi mmkn oldu.

Fare kkenli antikorlarn insanla-trlmasna ynelik olarak ilk aamadakimerik (melez) antikorlar gndemegeldi. Bu yaklamn temeli, fare anti-korlarna insan baklk sistemindeimmnojen zellii ve daha az efektrzellik gstermesinde nemli etken-lerden biri olan fare antikor sabit k-smlarnn , insan kkenli sabit ksm-larla deitirilmesine dayanyor. Kime-rik antikor yaplarnn, sonuta yakla-k %75i insan dizileri iermesine kar-n insanlarda anti-kimerik antikor ce-vabna neden olabiliyorlar. Son yllar-da gelien Primatized teknolojisi kul-lanlarak siyonomolgus (cynomolgus)maymununa yaplan baklatrmay-la, aratrmaclarn insan ya da insankaynakl olmayan antijenlere kar,yksek uyumlu antikorlar elde edilme-si mmkn olmutur. Maymunda ge-litirilmi olan antikorun deikenblgesinin insan deiken blgesin-den ayrt edilememesi, aratrmacla-ra kimerik antikor yapmnda bir avan-taj salad. Sedef hastal, sistemik lu-pus eritamatosis ve alerjik astm gibieitli olgulara kar Primat katkl an-tikorlar klinik deneme aamasndalar.

Kimerik antikorlar kullanmnda fa-re kkenli deiken blgelerin neden


TA GDML MERM:

KORLARA n t i j e n1

Fareye antijen verilerek, bu antijene kar antikorlarnyapm salanyor.

2aFare B lenfositleri (antikor oluturan hcreler)dalaktan izole ediliyor.

3Hcreler birletirilerekhibridomalaroluturuluyor.

D a l a k

2bSonsuz reme yeteneine sahip insan B lenfositleri,kanserli kemik iliinden elde ediliyor.

4Farkl kltr ortamlarna alnanhibridomalarn blnerek oalmalar salanyor.

5Orijinal antijene balanabilen antikoru reten hibridoma kltr seiliyor.

6Laboratuvar ortam ya da fare vcudundabu hibridomalar oaltlyor.

7Antikorlar saflatrlyor.

Monoklonallerin oluturulmasnda, hibridoma denilen kaynatrlm hcrelerin kullanmn ieren geleneksel yntem.

olduu anti-kimerik antikor yant-nn engellenmesine ynelik olarakbaka bir yaklam da, insans anti-korlar gelitirilmesi. nsans antikor-larda hedef, deiken blgenin in-sans hale getirilmesi. Antikorun de-iken blgesinde yer alan antijenbalamasndan sorumlu olan farekkenli komplement adl moleklle-ri sabitleyen blgeler (CDR) dnda-ki, at blgeleri (framework) dahiltm antikor blgeleri insan antikordizilerinden olumakta. 1990l yl-lardan itibaren kimerik ve insansantikorlar tedavi amacyla insanlar-da kullanlmak zere eczane rafla-rnda yer almaya baladlar. Lenfo-mada Rituxan, ocuklarda viral ak-cier hastalnda Synagis ; organnaklinde Zenepax ve Simulect,Crohn hastal ve romatizmal bir has-talk olan romatoid artritte Remicade,meme kanserinde Herceptin ve kroniklenfositik lsemide (KLL) kullanlanCampath, bu tip antikorlarla retilenilalara rnek olarak verilebilir.

Tedavi amal uygulamalarda, ta-mamen insan nkleotit dizilerindenoluan monoklonal antikorlarn kulla-nm en iyi zm olduundan, buama dorultusunda yeni yaklamlargndeme geldi. Tamamen insan anti-korlarnn elde edilmesine ve seimineynelik olarak rekombinant in-san antikor ktphaneleri geli-tirilmi bulunuyor. Bu metodla,bir insan vericiden alnan mil-yonlarca farkl deiken blgekombinasyonunu ieren bykantikor ktphaneleri oluturul-du. Bu mini antikor yaplar, tekzincir deiken para olarakisimlendirilirler. Doal antikoryaplarna benzer ekilde, hedefyapy tanmasn salamak ama-cyla antikor ar ve hafif zincirdeiken blge genlerinin birkpr dizi tarafndan balanma-s, oluturulan scFv yaplarnnbakteriyofajlar yzeyinde sunul-masyla, hedef yaplara kar z-gn, yksek uygunlukta rekom-binant antikor yapsnn seimimmkn olabiliyor. Bunun yan-sra, tmyle insan antikoru re-timinde fare immunglobulingenleri yerine insan IgG genleri-ne sahip transgenik farelerdende yararlanlyor. Bu yntemin

avantaj, hedef antijenle kullanlarakyaplan baklamann tekrarlanabil-mesi ve bu yolla antijene zg yksekuygunlukta antikorlar elde etmeninmmkn olabilmesi.

Monoklonal antikorlar, hcre anti-jenlerine zg ynlendirmede kullan-labiliyorlar. Tmr hcrelerine zgantijenik yaplarn tanmlanmas, anti-korlarn gdml mermiler olarakkullanlmasn da gndeme getirdi.Monoklonal antikorlar, yapt hc-reyi ekici klarak makrofajlarca yutul-

masn salamak, bunlara bala-nan komplement adl molekllerinsabitlenmesi ve antikora bal hc-re ldrme yetenei gibi eitliyntemlerle hcre lmlerine ne-den olabiliyorlar. Bunun yansra,kalsiyum kanallarnn ve bymefaktr almalarnn bloklanmasyoluyla da hcre lm gerekle-mesine neden olabilirler. Arat-rmaclar, toksin, sitotoksik hcreldrc ilalar ve radyoaktif mad-deler gibi sava balklarn anti-korlara balyarak, antikorlar da-ha etkili hale getirmeye ynelik a-lmalar gerekletirdiler. Radyo-aktif iaretli monoklonal bir anti-korun, prostat kanserinde tedaviamal uygulamasna ynelik yap-lan klinik almalar bu uygulama-

lara rnek tekil ediyor.Antikor tasarmndaki yeni yakla-

mlardan biri de iki farkl antijen yap-sn tanma yeteneine sahip bispesifikantikor yaplarnn gelitirilmesidir.CD3 ve tmr hcresine zg antijen-lere kar gelitirilmi antikorlarn bir-letirilmesiyle oluturan bispesifik (ifthedefli) antikorlar hcre ldrc Tlenfositleri kanser hcrelerine ynlen-dirmesine ynelik in vitro deneyler de-vam ediyor. Prostat kanser hcrelerin-de kodlanan HER-2/neuya kar geli-

tirilmi bispesifik antikorun faz Ipilot almalarnda olumlu so-nular alnm bulunuyor.

Antikorlarn saaltm al-malarnda nemli avantajlara sa-hip olmasnn yansra, yalnzca2001 ylnda monoklonal anti-korlara dayal rnlerin satn-dan 3 milyar dolar elde edilme-si, biyoteknoloji sektrnn debu alana olan ilgisini arttrd.Bu nedenle, gelecek zaman ie-risinde saaltm almalarndakullanlmak zere, yeni zellik-lere sahip monoklonal antikor-larn gelitirilmesi kanlmaz.

D r . B e r r i n E r d a TBTAK, Gen Mhendislii ve

Biyoteknoloji Aratrma Enstits

KaynaklarDijk M.A.,Winkel JGJ (2001)Human Antibodies as nextgeneration therapetics Curr.Opin Chem Biotech 5:368-374Adler S and Turka L.(2002) mmunotherapy as a meansto induce trans plantation tolerance Curr.OpinImmunology 14:660-665Havranek E.G., Whelan M.A, Greehalgh R., Dalgleish,Pandha H.(2002) Advances in prostate cancerimmunotherapy Surgical Oncology 11:35-45


Antikorlar, bir B-hcresi, antijeniyle karlatndatetikleniyorlar.

B-hcresi, antijeni sarp hazmeder.

Sonra, kendi iareti molekllerine baladantijen paralarn tehir eder.

Antijen parasyla iareti moleklnbileimi, bu bileimi tanyan bir erikin T-hcresinin yardma komasn salar.

T-hcresince salglanan lenfokinler, B-hcresinin oalarak antikor reten plazmahcreleri halinde olgunlamasn salar.

Kana salnan antikorlar kart antijenlerinebalanrlar. Bu antijen-antikor yaplar yakomplement molekllerinin saldrsyla, ya dakaracier ve dalak tarafndan ksa srede yokedilirler.

T-hcreleri

bir antijen yutup hazmetmi ve

iareti molekllerine bal antijen paralargsteren makrofaj ya da B-hcresi gibi hcrelerlekarlatklarnda seferber olurlar.

Lenfokinler T-hcrelerininolgunlamasna yardmc olurlar.

Uyarlm ve etkinlemi T-hcresi, lenfokinler salglar.

Lenfokinlerin birblm daha fazlaT-hcresigelimesinitetikler.

Baz T-hcreleri ldrchcrelere dnp virsbulam vcut hcrelerininpeine der.

Baz lenfokinler debaklk hcrelerini (yenimakrofajlar granlositlerve baka lenfositler)enfeksiyon blgesineekerler. Daha da bakalenfokinler olay yerinegelen savunma gleriniynlendirirler.

Virs bulamhcreler

Sinir sistemiyle birlikte en karmakve gelikin sistem olan baklk siste-mi, bazen gerekenden daha fazla du-yarl hale gelebilir. Bu hatann sonu-cuysa alerji olarak ortaya kar.

Alerjik bireylerin baklk sistemle-ri, bir molekl zararl olarak alglaya-rak gerekenden ok daha iddetli birtepki gelitirir. Bu tepki, bazen bir ikihaprk eklinde ortaya karken, ba-zen ldrc dahi olabilir.

Alerjik reaksiyonlardan sorumlumolekller, mmnogloblin E (IgE)lerdir.

Normal bireylerde lenfositler tehli-keli ve tehlikesiz proteinleri ayrdede-cek gerekli bilgiyi tarlar. Alerjik birey-lerdeyse lenfositler bu ayrm yapamazve zararsz maddeleri bile tehlikeli ola-rak alglarlar.

Bu bireylerin B hcreleri genetikdzeyde yanl bilgilendirilmilerdir.Bu nedenle de gereksiz ekilde ok faz-la IgE retirler. IgE moleklleri de b-tn vcuttaki mast hcreleri ve bazofil-lere balarak bunlar ar duyarl halegetirirler.

Bu hcreler, vcudu enfeksiyonlarakar koruyan histamin ierirler. An-cak, bol miktarda ya da gereksiz yeresalglanan histamin, tahrip edici etkiye

sahiptir. Mast hcrelerinin ve bazofillerin ilk

uyarlmalar 710 gnlk bir sredegerekleir. Bundan sonra ilk aller-jen(allerji yapan madde) ile karlald-nda hzl ve ykc bir mekanizma te-tiklenir.

rnein, bir polen solunum yoluylaorganizmaya girdiinde, mast hcrelerive bazofillerin yzeyine bal IgE mole-klleri poleni tanyarak balanrlar. Bubalanma, kanda bulunan komplemanproteinlerini uyarr. 20 kadar farklproteinden oluan bu grup IgE ve po-lenin bal olduu mast hcreleri vebazofillerin zarlarn tahrip ederek buhcrelerin ierdii histaminin ve diermolekllerin kana ve evredeki dokula-ra yaylmalarna neden olurlar. Bu dakan damarlarnn genilemesi, tansiyo-nun dmesi, ve evredeki hcrelerinsvyla dolmas gibi olgular getirir. Al-erji kant, ime, haprma, hrltl so-lunum, nezle, ishal ve kusma eklinde-ki tepkilere neden olur.

Kuvvetli allerjik tepkilerde yukar-daki belirtilerin bir ksm solunum g-lne, beynin kansz kalmasna vehatta lme yol aabilir.

www.howstuffwork.com/allergy.htm


BAIIKLIK SSTEMNN HATASI

ALERJ

Polen Bizi Nasl Aksrtp Tksrtr?

1) Polen gzlere, buruna, cierlere girerekbaklk sistemini uyarr.

2) Polene zel antikorlar retilmeye balar.

3) Antikorlar, dokularda bulunanmast hcrelerine yapr.

4) Polen tekrar vcuda girer, antikorlarayaparak mast hcrelerince histamin veteki kimyasallarn salnmasna yol aar.

5) Ortaya kan allerjik tepki, gzlerinsulanmasna, burunun akmasna, boazve burunun kanmasna, aksrmaya,burun ve sinuslarn tkanmasna veastma yol aar.

Bulac hastalklara kar toplumsalnn korunmasnda en etkin yn-tem, alama. Alamann balca ama-c, ann ierdii antijenlere kar ge-rek antikor yapmn gerekse hcreselyant salayarak baklk sisteminiuyarmak.

Alama, temel olarak pasif ve aktifbaklama eklinde uygulanr. Pasifbaklamada hastalk yapc etmenekar, bir baka canlda hazrlanmgamaglobulinler (antikorlar) kullan-lr. rnein kuduz, insanlarda rastla-nlan bir hastalk deil, ve bu nedenlenormal a programlarnda kuduz a-s yer almaz. Ancak, kuduz bir hayvantarafndan srlan bireylerde kuduzhastal grlr ve hastalk ldrcboyutta gelitiinden dolay, acil koru-yucu bir tedbir olarak srlan kiiyehem antikorlar hem de kuduz as ay-n anda uygulanr. Pasif baklama-ya doal bir rnekse, bebein enfeksi-yonlara kar korunmasn salamakzere annenin IgG antikorlarnn, an-neden bebee gemesi.

Baklk sistemine sahip yksekorganizmalarda, hastalk etmeni mik-roplar (virs, bakteri, vb) ile organiz-ma arasnda bir sava vardr ve bu sa-vata grece daha basit bir yapya sa-

hip olmalar nedeniyle zellikle o-alma asndan- mikroplar daha avan-tajl olurlar. Bu nedenle, hastalk yap-c bir mikrop organizmaya ilk kez gir-diinde, organizmann bu mikrobakar antikor yant ve hcresel yantoluturarak savamas iin belli bir za-mana gereksinimi vardr. Baklksistemimizde grev yapan hcrelerimi-ze gre ok daha hzl blnme yete-neine sahip mikroplarn varlnda,bu sre organizmann aleyhine ilerve bu durum bazen organizmann l-myle sonulanacak kadar olumsuzolabilir. te, aktif alamann temelamac da, hastalk yapc mikroplarnceden organizmaya tantmak ve ba-klk sisteminin hcrelerini eit-mek. Bu tantm ncesi mikroplar, or-ganizmada oalmalarn nlemekamacyla fiziksel ya da kimyasal yn-temlerle hareketsizletirilir ya da za-

yf lat l r -lar. Bu e-

kilde, zayfla-tlm hastalk et-

meni organizmada o-alamadan belli bir sre kala-

cak ve baklk sistemimizi olutu-ran hcrelerse bu srete mikrobakar yksek zgnlkte antikor yan-t ve hcresel yant oluturabilecektir.

Aktif alamann organizmaya sa-lad en byk yararsa B lenfositlerive T lenfositlerinde "baklk belle-i" olumas. Bunu, bilgisayarda yaz-dmz yazlara bir dosya ad vererekkaydetmeye benzetebiliriz. Nasl ki birbaka zamanda ayn bilgiye ihtiyaduyduumuzda dosya adn seerekeski kaytl bilgilerin tmne birkasaniye iinde ulaabiliyorsak, benzerekilde de kendisine kar baklkbellei gelitirilmi mikroplar da aynorganizmaya tekrar girdiinde, dahance kendisine kar olumu B ve Tlenfositleri sayesinde ok hzl bir ba-k yant geliiyor ve organizmaytekrar hasta olmaktan koruyor.

Alar, eitli fiziksel ya da kimya-sal yntemlerle ldrlm mikroplar-dan hazrlanabilir (l alar). rne-in, bomaca, tifo, kolera ve veba gibibakteri alar; poliovirs (Salk), ku-duz, grip gibi virs alar. Bir bakaa hazrlama yntemiyse, canl bakte-ri ve virslerin bir takm yntemlerlehastalk yapc etkilerinin zayflatla-rak organizmaya verilmesi (atte-nuezayflatlm alar). Tuberkloz(PPD) ve tifo, zayflatlm bakteri a-larna; kzamk, kzamkk, kabaku-lak, sar humma, iek ve polio (Sa-bin) ise zayflatlm virs alarna r-nek verilebilir. Alar, bazen de yalnz-ca mikroorganizmalarn salgladtoksinlerden oluurlar. rnein: Difte-ri ve tetanoz alar toksoid alar. Yi-ne molekler biyoloji alanndaki geli-meler sayesinde gnmzde baz a-lar rekombinant DNA yntemleriyleretiliyorlar (HBV as).

Alarn, ierdikleri antijen kadarnemli bir dier bileeni, zayflatlmya da inaktive edilmi mikrobun orga-


AIL

nizmada uzun sre kalmasnsalayacak tayc yaplar(adjuvan). Gnmzde in-san alarnda tayc ola-rak yalnzca alminyumbileiklerine izin veriliyor.Bunun yan sra, mineralya, lipozomlar, ISCOM (im-munestimulating complex) veeitli polimer trevleri de zerin-de en ok alma yaplan adjuvanmaddeler.

Alama yntemiyle toplum sal-nn korunmasnda en etkili yntemi11. ve 15. yzyllar arasnda Hindis-tan, in ve baz Ortadou lkelerinde,iekli hastalardan alnan pstl sv-larn salam kiilere alanmasyla (va-riolasyon) iee kar korunma sa-lanmas olarak grmekteyiz. Ann(ve immunolojinin) yazl tarihesiyse,1798 ylnda Edward Jennerin danaieiyle salkl insanlar enfekte ede-rek iee kar baklamay sala-masyla balad. Bu nedenle, yntem,latince inek anlamna gelen "vacca"kelimesinden tretilen bir szckle"vaksinasyon" olarak adlandrld.

iek asnn bu-lunmasndan yak-lak yz yl son-ra a alanndakien nemli geli-meler, 1880liyllarda Pastrn

almalaryla eldeedildi. Pastr, tavuk

koleras, arbon ve kudu-za kar a gelitirdi ve ayn zamandabelli bir enfeksiyona kar baklan-m hayvan serumlarnn koruyucu et-ki yaptn (profilaksi- pasif bakla-ma) gsterdi.

20. yzylda baklk bilimindekigelimeler sonucu insanlarda ldr-c etkiye sahip ok sayda hastalakar alar hazrlanm ve hemen tmdnya lkelerinde zorunlu a prog-ramlar ve uygulamalaryla enfeksiyonhastalklarndan korunmada ok b-yk baarlar salanm bulunuyor.A konusundaki en baarl sonucuiek hastalnda grlyor. Tarihboyunca iek hastalndan lenlerinsaysnn yaklak 300 milyon olduutahmin ediliyor. 1798de ilk iek a-

snn uygulamasndan 180 yl sonra,1977de Dnya Salk rgt tarafn-dan iek hastalnn yeryzndenkalkt bildirildi.

KaynaklarNew Generation vaccines. Ed G.Gregoriadis, Plenum Pres, New

York, 1993Methods in Moleculer Medicine: vaccine adjuvants. Ed D.T.OHagan, Humana Pres, New York, 2000

www.vaccine.chop.edu www.med.sc.edu:85 ( son dzenleme tarihi 28 Ekim 2002)www.sabin.org


iek virs

Faj tehiri EBV (Epstein-Barrvirs) dnm ya da insan

hibridomalar

Ntrletirici monoklonalinsan antikorlar

Antijen

Antikor-patojen-antijenetkileiminin moleklertanmlanmas.

mmnojen tasarm ve denenmesi

eitli immnojenlerinbileimi=a

TTeerrss AA TTeekknnoolloojjiissii:: Zayflatlm ya da ldrlm virs preparatlar ya da bunlarn paras olan proteinlergibi klasik a antijenleri, kayda deer koruyuculukta antikor yantlar salayamayabilir. Ama, doal

enfeksiyon vakalarnda, koruma (ya da rnein insan antikorlar kodlayan transgenik farelerde olduu gibibaklk) salad grlen monoklonal antikorlar yaltlabilirse, bu antikorlar, a gibi vcuda verildiinde

birbiriyle uyumlu koruyucu antikorlar salayan immnojenlerin retimine olanak verir.

Gen tabancas znebilirantijen ve

adjuanGenlekaplanmkrecikler

DNA

st deri

Alt deri

Lenfkanal

Lenfoidorgan

Gendentretilmi peptidieren antijensunucu hcre

Antijen veadjuan ierenantijen sunucu

hcre

T-hcresi

B-hcresi

Antikorsalglayan hcre

Enjektrl alara alternatif olarak deriye bir gentabancasyla antijen kapl kreciklerin, ya da

znr antijen verilerek yardmc T-hcrelerininetkinletirilmesi.

LAR

Bagisiklik Sistemi

Documents

Transcript of Bagisiklik Sistemi