Badanie aktywnosci spolecznej i partycypacji …Bialy_A.]_Diagnoza...„Założeń Długofalowej...
Transcript of Badanie aktywnosci spolecznej i partycypacji …Bialy_A.]_Diagnoza...„Założeń Długofalowej...
2017
SENIORZY 60+
AKTYWNI OBYWATELE
Raport z badań przeprowadzonych
w wybranych dzielnicach Lublina
Arkadiusz Biały
SENIORZY 60+
AKTYWNI OBYWATELE
Raport z badań przeprowadzonych
w wybranych dzielnicach Lublina
Arkadiusz Biały
Lublin 2017
Projekt „Proaktywni 60 + na START – II edycja” dofinansowano ze środków Rządowego
Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych na lata 2014-2020 (ASOS)
ISBN 978-83-947007-1-3
© Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych Lublin 2017
WYDAWCA:
Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych
20-076 Lublin, ul. Krakowskie Przedmieście 53
tel.: +48 81 534 70 04
www.flop.lublin.pl
www.facebook.com/flop.lublin
Spis treści
3
Spis treści
Wprowadzenie .................................................................................................... 5
1. Starzenie się społeczeństwa w krajach Unii Europejskiej ............................. 9
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie ................................................................. 12
3. Opis zastosowanej metodologii i narzędzia badawczego ............................ 24
4. Charakterystyka demograficzno-społeczna respondentów ......................... 26
a) Płeć i wiek ....................................................................................................... 27
b) Wykształcenie .................................................................................................. 28
c) Źródło utrzymania i ocena własnej sytuacji materialnej ....................................... 28
d) Stan cywilny i liczba osób w gospodarstwie domowym ....................................... 31
5. Analiza wyników badań ................................................................................ 32
a) Stosunek respondenta do dzielnicy, w której mieszka ......................................... 32
b) Zainteresowanie wydarzeniami w dzielnicy/ mieście, ocena działań władz
lokalnych ..................................................................................................... 33
c) Poczucie wpływu na rozwój dzielnicy ................................................................. 35
d) Aktywność obywatelska osób 60+ ..................................................................... 37
e) Uczestnictwo w wyborach ................................................................................. 39
f) Udział w głosowaniu w Budżecie Obywatelskim i ocena mechanizmu ................... 42
g) Potrzeby seniorów oraz działania, które należałoby podjąć w ich miejscu
zamieszkania ................................................................................................ 45
Wnioski i rekomendacje .................................................................................... 48
Spis kartogramów, tabel i wykresów ............................................................... 52
Kartogramy .......................................................................................................... 52
Spis treści
4
Tabele ................................................................................................................. 52
Wykresy .............................................................................................................. 53
Bibliografia ........................................................................................................ 56
Załącznik. Kwestionariusz ankiety ................................................................... 58
Wprowadzenie
5
Wprowadzenie
Zagadnienie starzenia się społeczeństw jest przedmiotem zainteresowań nie tylko
demografów czy gerontologów, lecz także polityków (społecznych), ekonomistów,
socjologów czy pracowników służby zdrowia. W debacie publicznej często zwraca się
uwagę na koszty jakie generują osoby starsze – wskazuje się m.in. na „wzrost udziału
wydatków związanych ze starością w produkcie krajowym brutto”1. Na dalszym planie
akcentuje się ich przydatność w kontekście opieki nad wnukami, pomocy domowej, czy
zaangażowania w lokalnej społeczności. Jeszcze rzadziej podkreśla się ich wartość
wypływającą z godności, którą posiada każda istota ludzka.
Badania pedagogów społecznych, szczególnie prowadzących badania gerontologiczne
wykazały, że na poziom aspiracji życiowych, planów, realizowanych form aktywności
i potrzeb seniorów wpływ ma szczególnie środowisko społeczne i tworzone w lokalnym
środowisku warunki uczestnictwa osób starszych w życiu społecznym i publicznym.
Zdaniem Marka Niezabitkowskiego „z badań tych wynika niemal jednoznacznie, iż
stymulujące środowisko, dające osobom starszym możliwość wyjścia poza monotonię
codzienności i zróżnicowania swoich czynności i działań, rozbudza w ten sposób szersze
zainteresowanie światem, wzmacnia samoocenę i poczucie własnej kompetencji oraz
podnosi poziom aspiracji życiowych”2. W literaturze przedmiotu podkreśla się również, że
aktywność społeczna seniorów jest dla nich szansą na stworzenie nowych lub utrzymanie
bieżących relacji międzyludzkich, a tym samym sposobem na przeciwdziałanie izolacji
i samotności tej grupy społecznej3. Aktywne uczestnictwo seniorów w życiu społecznym
znacząco wpływa na poprawę ich zdrowia, jakości życia i funkcji poznawczych, a także
zmniejszenie ryzyka umieralności4.
1 P. Błędowski, Z. Szweda-Lewandowska, Polityka wobec starości i starzenia się w Polsce w latach 2015-2035. Aspekty teoretyczne i praktyczne, IPiSS, Warszawa 2016, s. 9. Por. np. A. Nawrot, Jesień życia to czas na żniwa. Diagnoza partycypacyjna potrzeb osób starszych i prezentacja modelowych rozwiązań,
Proethica, Ruda Śląska 2013, s. 12.
2 M. Niezabitkowski, Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej. Problemy uczestnictwa społecznego,
„Biblioteka Pracownika Socjalnego”, Katowice 2007, s. 88.
3 Por. T. Schimanek, Z. Wejcman, Aktywni seniorzy: inspirator dla organizacji, Instytut Spraw Publicznych,
Warszawa 2013, s. 6.
4 Jednostka osadzona w sieci społecznej ma zapewnione poczucie bezpieczeństwa, wynikające m.in.
z przynależności, akceptacji i zintegrowania z tą społecznością. Przynależność do konkretnej wspólnoty
lokalnej wpływa na poprawę dobrego samopoczucia tej jednostki. Zdaniem Pikuły „wsparcie społeczne jest
Wprowadzenie
6
Pogłębiające się zjawisko starzenia się społeczeństwa skłoniły Rząd Polski do opracowania
„Założeń Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020”5. W dokumencie
tym polityka senioralna określana jest jako „ogół celowych działań organów administracji
publicznej wszystkich szczebli oraz innych organizacji i instytucji, które realizują zadania
i inicjatywy kształtujące warunki godnego i zdrowego starzenia się”6. Podkreśla się w nim
konieczność realizacji działań zapewniających warunki wydłużenia aktywności społecznej
i zawodowej oraz samodzielnego, zdrowego, bezpiecznego i niezależnego życia osób
starszych. Jednym z kierunków interwencji jest włączenie potencjału osób starszych
w obszar aktywności społecznej i obywatelskiej oraz zwiększenie udziału tych osób
w różnych formach wolontariatu7.
Celem głównym polityki senioralnej w obszarze aktywności społecznej seniorów jest
zwiększenie zaangażowania seniorów w życie środowisk lokalnych i sprawy kraju oraz
wzrost roli osób starszych w rozwiązywaniu problemów społecznych. Cel ten ma być
realizowany przez:
• upowszechnianie uczestnictwa seniorów w aktywności obywatelskiej;
• tworzenie warunków w środowiskach lokalnych dla rozwoju zaangażowania
obywatelskiego wśród seniorów (m.in. w ramach rad seniorów) oraz innych ciał
dialogu społecznego;
• zwiększenie zaangażowania samorządu lokalnego w programy aktywizacji
seniorów;
• zapewnienie seniorom równego dostępu do korzystania z praw wyborczych poprzez
ograniczanie barier w dostępie do lokali wyborczych oraz zapewnienie
instrumentów usprawniających procedury głosowania (głosowanie
korespondencyjne, przez pełnomocnika);
• wspieranie aktywnego zaangażowania seniorów w życie społeczności lokalnych;
zasobem, który człowiek uzyskuje dzięki uczestnictwu społecznemu; odgrywa korzystną rolę dla zdrowia,
ponieważ działa wzmacniająco, a w trudnej sytuacji pełni funkcję bufora zmniejszającego napięcie” –
N. Pikuła, Senior w przestrzeni społecznej, Wydawnictwo BORGIS, Warszawa 2013, s. 96-97.
5 Zob. Uchwała Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie przyjęcia dokumentu Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020, Monitor Polski, Poz. 118.
6 Tamże, s. 4.
7 Por. tamże, s. 5, 40, 43.
Wprowadzenie
7
• tworzenie bazy dobrych praktyk oraz organizacji działających na rzecz seniorów8.
Z kolei celem głównym polityki senioralnej w obszarze wolontariatu jest zwiększenie
udziału seniorów w różnych formach wolontariatu, pozwalających na zagospodarowanie
potencjału tych osób oraz na rozwój nowych kompetencji. Cel będzie realizowany przez:
• tworzenie warunków do rozwoju wolontariatu osób starszych w środowiskach
lokalnych;
• budowanie społecznego zaufania do wolontariuszy w podeszłym wieku;
• przygotowanie koordynatorów i animatorów wolontariatu;
• rozwój instytucjonalny wolontariatu;
• zachęcanie instytucji publicznych (m.in. biblioteki, domy kultury, muzea, ośrodki
i domy pomocy społecznej) do inicjowania działań wolontarystycznych wśród
seniorów;
• wzmocnienie współpracy i komunikacji pomiędzy organizatorami wolontariatu
młodzieżowego i organizatorami wolontariatu osób starszych;
• promowanie wolontariatu wśród seniorów9.
Wyżej wymienione aspekty związane z aktywnością obywatelską i wolontariatem seniorów
były przedmiotem badań przeprowadzonych wśród osób w wieku 60 lat i więcej,
mieszkających w 6 wybranych dzielnicach miasta Lublin: Czechów Południowy, Czechów
Północy, Czuby Południowe, Czuby Północne, Ponikwoda i Wieniawa. Badania dotyczyły
takich obszarów aktywności seniorów, jak: uczestnictwo w wyborach, konsultacjach
społecznych i budżecie partycypacyjnym, wpływanie na wydarzenia w mieście
i w dzielnicach Lublina, stopień zainteresowania działaniami władz lokalnych. Badania
były kontynuacją analogicznych działań przeprowadzonych we wrześniu 2016 roku
w pierwszej edycji projektu Proaktywni 60 + na START, w takich dzielnicach Lublina, jak:
Bronowice, Dziesiąta, Kalinowszczyzna, Rury, Śródmieście i Tatary10. W celu uzyskania
8 Por. tamże, s. 40-41.
9 Por. tamże, s. 43-44.
10 Zob. E. Miszczak, Badanie aktywności społecznej i partycypacji obywatelskiej seniorów – mieszkańców Miasta Lublin. Raport z badań terenowych, Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji
Pozarządowych, Lublin 2016.
Wprowadzenie
8
zbliżonych wyników przyjęto definicję aktywności społecznej i partycypacji obywatelskiej
zastosowaną przez Ewę Miszczak. Autorka raportu definiuje pojęcie aktywności społecznej
jako „udział jednostek w działaniach grupowych podejmowanych w swoich
społecznościach na rzecz innych osób lub tzw. dobra wspólnego i przejawiających się
np. w uczestnictwie w formalnych organizacjach pozarządowych (stowarzyszeniach,
fundacjach), wspólnotach nieformalnych (np. parafialnych) czy działaniach
podejmowanych indywidualnie w postaci np. pomocy sąsiedzkiej”11. Z kolei
partycypacja obywatelska rozumiana jest jako „zaangażowanie obywateli (mieszkańców,
członków społeczności) w działanie różnorodnych demokratycznych struktur organizacji
państwowej i/lub struktur samorządu lokalnego (np. udział w konsultacjach
społecznych, budżecie partycypacyjnym, wyborach samorządowych
i ogólnopaństwowych, zainteresowanie wydarzeniami w kraju, mieście i dzielnicy)”12.
Niniejszy raport składa się z pięciu części. W pierwszej przybliżono zjawisko starzenia się
ludności w krajach europejskich i w Polsce, w drugiej skoncentrowano się na
mieszkańcach 60+ w Lublinie. Trzecia część zawiera krótką charakterystykę zastosowanej
metodologii oraz narzędzia badawczego. W czwartej omówiono charakterystykę
społeczno-demograficzną respondentów, a w piątej wyniki uzyskanych badań. Raport
zamykają ogólne wnioski i rekomendacje. Do raportu załączono kwestionariusz ankiety,
który przeprowadzono wśród respondentów w wieku 60 lat i więcej.
Słowa podziękowania kieruję do wszystkich osób, bez których ten raport nie mógłby
powstać. Szczególne podziękowania należą się wolontariuszom za nieocenioną pomoc przy
realizacji badań. Wyrazy wdzięczności składam również wszystkim respondentom, którzy
zgodzili się poświęcić swój cenny czas, by wziąć udział w badaniach. Dzięki ich opiniom
można było sformułować wiele interesujących wniosków.
11 Tamże, s. 4.
12 Tamże.
1. Starzenie się społeczeństwa w krajach Unii Europejskiej
9
1. Starzenie się społeczeństwa w krajach Unii Europejskiej
Proces demograficznego starzenia się ludności występuje na całym świecie, a zwłaszcza
w krajach UE. Starzenie się ludności wynika przede wszystkim z niskiego wskaźnika
rozrodczości i rosnącej liczby osób, które dożywają późnego wieku13. Jednym ze
sposobów zilustrowania zmian związanych ze starzeniem się społeczeństw europejskich
jest współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi wyrażający się
stosunkiem liczby osób w starszym wieku (65 lat i więcej) do ludności w wieku
produkcyjnym (15-64 lat). W 2017 roku współczynnik ten w UE-28 wynosił 29,9 na każde
100 osób w wieku produkcyjnym (zob. Kartogram 1).
Kartogram 1. Współczynnik obciążenia demograficznego: ludność w wieku poprodukcyjnym na 100 osób
w wieku produkcyjnym w krajach europejskich w 2017 r.
Źródło: Old-age-dependency ratio. Per 100 persons, Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/mapTool
Closed.do?tab=map&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tps00198&toolbox=types (dostęp: 21.10.2017)
13 Por. C. Żołędowski, Starzenie się ludności – Polska na tle Unii Europejskiej, „Problemy Polityki
Społecznej. Studia i Dyskusje”, R. 2012, nr 17, s. 29-30.
32,4
34,8
24,2
33,2
32,5
33,6
1. Starzenie się społeczeństwa w krajach Unii Europejskiej
10
Najwyższy wskaźnik odnotowano we Włoszech (34,8), Grecji (33,6), Finlandii (33,2),
Portugalii (32,5) i w Niemczech (32,4). Oznacza to, że w krajach tych, średnio na każdą
osobę w wieku 65 lat lub więcej, przypadały trzy osoby w wieku produkcyjnym. W Polsce
współczynnik obciążenia demograficznego osobami starszymi wyniósł 24,2 (tj. cztery
osoby w wieku produkcyjnym na jedną osobę w wieku 65+).
Prognozy Eurostatu wskazują, że w nadchodzących dziesięcioleciach we wszystkich
krajach europejskich wystąpi wzrost obciążenia demograficznego (zob. Kartogram 2).
Kartogram 2. Prognozowany współczynnik obciążenia demograficznego: ludność w wieku
poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w krajach europejskich w 2080 r.
Źródło: Projected old-age dependency ratio. Per 100 persons, Eurostat, http://ec.europa.eu/eurostat/tgm/
mapToolClosed.do?tab=map&init=1&plugin=1&language=en&pcode=tps00200&toolbox=types (dostęp: 21.10.2017)
Odsetek osób starszych w liczbie osób w wieku produkcyjnym poszczególnych państw UE
znacząco wzrośnie na skutek przesunięcia się pokolenia powojennego wyżu
demograficznego w wiek emerytalny i wydłużonego średniego trwania życia („starzenie
się na szczycie” piramidy ludności) oraz w wyniku utrzymujących się niskich
61,5
62,7
65,3
69
1. Starzenie się społeczeństwa w krajach Unii Europejskiej
11
współczynników dzietności przyczyniających się do spadku liczby urodzeń („starzenie się
na dnie” piramidy ludności przejawiające się w zwężającej się podstawie piramidy
ludności). W 2080 r. najwyższy poziom obciążenia demograficznego osobami starszymi
będzie w Portugalii (69), Grecji (65,3), czy we Włoszech (62,7). Polska także stanie się
jednym z krajów Europy o najbardziej zaawansowanym procesie starzenia się populacji
(61,5).
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
12
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
Zjawisko starzenia się ludności obserwowane jest także w Lublinie. Charakterystyka
demograficzna ludności zamieszkującej Miasto wskazuje m.in. na nasilanie się spadku
liczby ludności, postępujący proces migracji społeczeństwa i ujemny przyrost naturalny.
Według danych Urzędu Miasta Lublin na koniec października 2017 roku w mieście było
323 332 zameldowanych osób, w tym 175 673 kobiet (54,3%) i 147 659 mężczyzn
(45,7%). W Lublinie przebywało także 6 991 tymczasowo zameldowanych mieszkańców.
W 2013 roku osoby 60+ stanowiły ok. 23% mieszkańców Lublina. Z roku na rok ich udział
w liczbie ludności miasta wzrastał. W 2017 roku osoby powyżej 60 roku życia stanowiły
już 26% mieszkańców Lublina, udział osób do 18 roku życia wzrósł o 0,4%. W przypadku
osób w wieku 19-60 lat odnotowano spadek o 3,5% (zob. Wykres 1).
Wykres 1. Liczba osób zameldowanych w Lublinie w latach 2013-2017 – podział na grupy wiekowe
Źródło: opracowanie własne w oparciu o „Dane demograficzne” publikowane na stronie BIP Urzędu Miasta Lublin
(https://bip.lublin.eu/informacja-publiczna/dane-demograficzne/)
W perspektywie ostatnich pięciu lat liczba mieszkańców Lublina zmniejszyła się o 5 692
osób. Spadek dotyczy przede wszystkim osób w wieku 19-60 lat (-14 918). W przypadku
osób po 60 roku życia odnotowano wzrost o 8 909 osób w porównaniu do 2013 roku.
W przedziale wiekowym 0-18 lat odnotowano nieznaczny wzrost (zob. Wykres 2).
58,134 58,433 58,561 58,613 58,451
195,581 191,820 187,967 184,116 180,663
75,309 77,551 79,738 81,908 84,218
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
300,000
350,000
2013.11.30 2014.12.31 2015.12.31 2016.12.31 2017.10.31
0-18 lat 19-60 lat Powyżej 60 lat
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
13
Wykres 2. Różnica w liczbie osób zameldowanych na terenie Lublina w poszczególnych przedziałach
wiekowych między rokiem 2013 a latami 2014-2017
Źródło: opracowanie własne w oparciu o „Dane demograficzne” publikowane na stronie BIP Urzędu Miasta Lublin
(https://bip.lublin.eu/informacja-publiczna/dane-demograficzne/)
Zmiany w grupach wiekowych 19-60 oraz 60+ związane są przede wszystkim
z przesuwaniem się powojennego wyżu demograficznego w wiek emerytalny oraz
migracjami młodych osób w wieku produkcyjnym na tereny podmiejskie, innych miast
lub za granicę w celu poszukiwania lepiej płatnej pracy zarobkowej.
Lublin jest jednym z miast Polski, w którym obserwuje się wzmożone zjawisko
suburbanizacji polegające na wyludnianiu się centrum i rozwoju granicznych obszarów
miasta i strefy podmiejskiej. Analiza salda migracji wewnętrznych na 1000 ludności
w Lublinie i gminach sąsiadujących z Miastem wykazała, że ujemne saldo migracji
odnotowano tylko w Lublinie (-1,3) oraz Świdniku (-3,0). W gminach, które sąsiadują
z Lublinem i Świdnikiem odnotowano dodatnie saldo migracji, tj. więcej osób meldowało
się na terenach gmin podmiejskich niż wymeldowywało (zjawisko suburbanizacji).
Najwyższe saldo odnotowano w gminach: Głusk (27,1) i Wólka (17,8). Gminy te
charakteryzuje również wysoki udział osób do 18 roku życia (Głusk – 25,2%; Wólka –
25,1%) oraz w wieku 19-60 (Wólka – 58,9%; Głusk – 57,3%) (zob. Kartogram 3).
Warto ponadto zaznaczyć, że najwyższy udział osób 60+ w ogólnej liczbie ludności
występuje w Lublinie (26,5%) i Świdniku (27,9%), a najniższy w gminie Wólka (16,0%)
i gminie Głusk (17,5%) (zob. Wykres 3).
299 427 479 317
-3,761
-7,614
-11,465
-14,918
2,2424,429
6,599
8,909
-15,000
-10,000
-5,000
0
5,000
10,000
15,0002014.12.31 2015.12.31 2016.12.31 2017.10.31
0-18 lat 19-60 lat Powyżej 60 lat
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
14
Kartogram 3. Saldo migracji wewnętrznych na 1000 ludności
w Lublinie i gminach sąsiadujących z Miastem (2017 rok)
Wykres 3. Udział osób w poszczególnych kategoriach wiekowych w liczbie mieszkańców
Lublina i gmin sąsiadujących z Miastem ogółem (2017 rok)
Źródło: opracowanie na podstawie danych BDL GUS
25.2%
22.4%
22.3%
23.6%
23.1%
23.6%
25.1%
18.2%
22.4%
18.5%
57.3%
57.2%
56.1%
56.5%
57.6%
54.4%
58.9%
53.9%
56.3%
55.0%
17.5%
20.4%
21.6%
19.9%
19.3%
22.0%
16.0%
27.9%
21.3%
26.5%
Głusk
Jastków
Konopnica
Niedrzwica Duża
Niemce
Strzyżewice
Wólka
Świdnik
Mełgiew
Lublin
0-19 20-59 60 lat i więcej
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
15
Analiza różnic w liczbie ludności Lublina i gmin sąsiadujących z Miastem między 2017
a 2013 rokiem wykazała, że w Lublinie i Świdniku wystąpiły największe zmiany w liczbie
ludności w wieku 20-59 oraz 60 lat i więcej. W ciągu 4 lat liczba ludności w wieku 20-
59 lat w Lublinie spadła o 13 120, a w Świdniku o 1 851 osób. Z kolei liczba osób
w wieku 60 lat i więcej wzrosła odpowiednio o 9 220 i 1 407 osób (zob. wykres 4).
Wykres 4. Różnica w liczbie ludności Lublina i gmin sąsiadujących z Miastem między 2017 a 2013 rokiem
– podział według kategorii wiekowych
Lublin
Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane BDL GUS
Różnice w zmianach liczby ludności między październikiem 2017 roku a listopadem
2013 roku widoczne są również między dzielnicami w centrum Lublina a tymi położonymi
na obrzeżach miasta. Liczba ludności w centrum Miasta zmniejszyła się, podczas gdy na
obrzeżach Lublina wzrosła (zob. Kartogram 6). Największy przyrost mieszkańców
odnotowano w dzielnicy Węglin Południowy (wzrost o 129% w stosunku do 2013 roku),
a także w takich dzielnicach, jak: Szerokie (19,9%), Sawin (12,2%), Felin (10,0%),
Ponikwoda (9,0%), Abramowice (7,3%), Zemborzyce (4,2%), Głusk (2,0%) i Wrotków
(1,0%). Z kolei największy spadek ludności odnotowano w dzielnicach położonych
w centrum Miasta, m.in. w dzielnicy Stare Miasto (-11,1%), Śródmieście (-9,8%), Czuby
Południowe (-8,6%), Za Cukrownią (-8,1%), Wieniawa (7,5%), czy Rury (-7,1%)
(zob. Kartogram 6).
15
2-1
3,1
20
9,2
20
-15,000
-10,000
-5,000
0
5,000
10,000
28
8
-11
4
88
-89
46
-4
11
2
-49
-19
58
1
10
3 32
2
78 3
28
-85
52
9
-1,8
51
12
4
31
1
40
3
47
4
20
9 54
5
19
9
25
6
1,4
07
21
2
-2,000
-1,500
-1,000
-500
0
500
1,000
1,500
2,000
Głu
sk
Jast
ków
Ko
no
pn
ica
Nie
drz
wic
a D
uża
Nie
mce
Strz
yżew
ice
Wó
lka
Świd
nik
Meł
giew
0-19 20-59 60 lat i więcej
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
16
Kartogram 4. Odsetek osób w wieku 60 lat i więcej w Lublinie i gminach
sąsiadujących z Miastem w 2017 roku
Wykres 5. Udział osób w poszczególnych kategoriach wiekowych w liczbie
mieszkańców Lublina i gmin sąsiadujących z Miastem ogółem (2017 rok)
Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane BDL GUS
25.2%
22.4%
22.3%
23.6%
23.1%
23.6%
25.1%
18.2%
22.4%
18.5%
57.3%
57.2%
56.1%
56.5%
57.6%
54.4%
58.9%
53.9%
56.3%
55.0%
17.5%
20.4%
21.6%
19.9%
19.3%
22.0%
16.0%
27.9%
21.3%
26.5%
Głusk
Jastków
Konopnica
Niedrzwica Duża
Niemce
Strzyżewice
Wólka
Świdnik
Mełgiew
Lublin
0-19 20-59 60 lat i więcej
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
17
Kartogram 5. Liczba mieszkańców w dzielnicach Lublina
(pobyt stały, stan na dzień 31.10.2017)
Kartogram 6. Procentowy wzrost/spadek liczby mieszkańców Lublina
w 2017 roku w stosunku do 2013 r. – podział według dzielnic
Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane „Dane demograficzne” publikowane na stronie BIP Urzędu Miasta Lublin
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
18
Na proces starzenia się społeczeństwa Miasta Lublin wskazuje również analiza struktury
wiekowej jego mieszkańców. Wynika z niej, że w 2002 roku osoby w wieku 60 lat
i więcej stanowiły 16,4%, a w 2016 25,8% mieszkańców Lublina (zob. Wykres 6). Dane
z 2016 roku wykazują, że mężczyźni przeważają do 25 roku życia, natomiast kobiety –
po 25 roku życia, a szczególnie po 60 roku życia. Najwięcej osób jest w wieku 25-45 lat
(II fala wyżu demograficznego) oraz 55-70 (I fala wyżu demograficznego). Osoby
w wieku 25-45 lat, to młodzi ludzie w wieku produkcyjnym mobilnym, dla których
istotnym aspektem będzie znalezienie dobrze płatnej pracy w miejscu zamieszkania lub
poza nim (emigracja do innego, większego miasta lub za granicę) (zob. Wykres 7).
Prognozy GUS wskazują, że liczba seniorów w 2030 roku będzie stanowiła 31% osób
(wzrost o 5,2% w stosunku do roku 2016) zamieszkałych w Lublinie (zob. Wykres 8),
a w 2050 r. nawet 44,1% (wzrost o 13,1% w stosunku do roku 2016) mieszkańców
Miasta (zob. Wykres 9).
Wykres 6. Struktura ludności według płci i grup wiekowych w Lublinie w 2002 r.
2002
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
19
Wykres 7. Struktura ludności według płci i grup wiekowych w Lublinie w 2016 r.
Wykres 8. Struktura ludności według płci i grup wiekowych w Lublinie w 2030 r.
2016
2030
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
20
Wykres 9. Struktura ludności według płci i grup wiekowych w Lublinie w 2050 r.
Źródło: opracowanie na podstawie danych BDL GUS
Dane Głównego Urzędu Statystycznego wykazują, że liczba ludności systematycznie
spada (w 2016 roku odnotowano spadek liczby ludności o 9 017 w stosunku do 2010
roku). Według prognoz GUS liczba ludności zmniejszy się z 340 466 osób w 2016 r. do
322 618 w 2030 r. (spadek o 17 848 osób).
Prognozy wskazują ponadto, że w związku z przesuwaniem się wyżów demograficznych
będzie następował proces starzenia się społeczeństwa w Lublinie. I fala wyżu
demograficznego wkracza w wiek emerytalny. Do 2030 roku liczba osób w wieku
przedprodukcyjnym zmniejszy się o 4 873 osoby, w wieku produkcyjnym o 25 104,
wzrośnie natomiast liczba osób w wieku emerytalnym (poprodukcyjnym) o 12 129 osób
w stosunku do 2016 roku (zob. Wykres 10).
2050
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
21
Wykres 10. Prognoza liczby ludności według ekonomicznych grup wieku w Lublinie do 2030 roku
Źródło: opracowanie na podstawie danych BDL GUS
Wykres 11. Prognoza liczby mieszkańców Lublina w poszczególnych przedziałach wiekowych w latach
2016-2020, 2030, 2040 oraz 2050
Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane BDL GUS
Według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego liczba mężczyzn wzrośnie o 15,6 tys.
osób (z 31,6 tys. w 2016 roku do 47,5 tys. w 2050 roku), z kolei liczba kobiet wzrośnie
o 14,5 tys. osób (z 50,9 tys. w 2016 roku do 65,5 tys. w 2050 roku). Średnia różnica
między liczbą kobiet i mężczyzn będzie kształtowała się na poziomie ok. 20 tys. osób –
o tyle więcej będzie kobiet niż mężczyzn (zob. wykres 12).
56
,43
9
56
,56
8
56
,71
3
56
,90
6
57
,24
8
57
,37
0
57
,37
8
57
,19
5
56
,75
2
56
,10
7
55
,31
0
54
,20
2
53
,42
4
52
,44
3
51
,56
6
20
7,0
19
20
3,9
63
20
1,2
25
19
8,7
14
19
6,0
24
19
3,7
91
19
1,6
15
18
9,6
72
18
8,0
92
18
6,8
98
18
5,8
82
18
5,1
43
18
3,9
87
18
3,0
60
18
1,9
15
77
,00
8
79
,16
5
80
,93
6
82
,36
5
83
,75
6
84
,81
5
85
,84
8
86
,74
2
87
,43
7
87
,85
0
88
,16
5
88
,42
9
88
,70
3
88
,89
1
89
,13
7
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
300,000
350,000
2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030
przedprodukcyjny produkcyjny poprodukcyjny
57,340 57,005 56,684 56,445 56,137 48,406 40,174 35,889
199,605 196,450 193,243 190,290 187,833172,684
148,655116,864
82,557 84,604 86,684 88,402 89,65593,846
101,769
112,727
0
50,000
100,000
150,000
200,000
250,000
300,000
350,000
2016 2017 2018 2019 2020 2030 2040 2050
0-18 19-60 pow. 60 lat
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
22
Wykres 12. Prognoza liczby kobiet i mężczyzn w Lublinie pow. 60 roku życia w latach 2016-2020, 2030,
2040 oraz 2050
Źródło: opracowanie własne w oparciu o dane BDL GUS
Analizy danych GUS i wyników badań CBOS wskazują na feminizację procesu starzenia
się. Szczególnie jest ona widoczna w grupie osób 75+. W przypadku osób do 60 roku
życia różnica udziału kobiet i mężczyzn wynosi 4%, w grupie wiekowej 60-65 lat oraz 66-
74 lata – 6%. W najstarszej grupie, czyli 75 lat i więcej, różnica wzrasta do 16%14
(zob. wykres 13).
Wykres 13. Udział kobiet i mężczyzn w grupach wiekowych: do 59 lat, 60-65, 66-74 oraz 75 lat i więcej
Źródło: opracowanie własne w oparciu o J. Kalka (oprac.), Portret społeczno-demograficzny seniorów, Komunikat
z badań nr 160/2016, Centrum Badań Opinii Społecznej CBOS, Warszawa, listopad 2016, s. 3
Osoby po 60 roku życia charakteryzuje ponadto wysoki stopień singularyzacji, tj. osób
żyjących w gospodarstwach jednoosobowych. W przypadku osób w wieku od 18 do 44
14 Por. J. Kalka (oprac.), Portret społeczno-demograficzny seniorów, Komunikat z badań nr 160/2016,
Centrum Badań Opinii Społecznej CBOS, Warszawa, listopad 2016, s. 3.
31
,62
0
32
,43
5
33
,18
7
33
,93
7
34
,43
5
36
,11
9
40
,76
8
47
,25
5
50
,93
7
52
,16
9
53
,49
7
54
,46
5
55
,22
0
57
,72
7
61
,00
1
65
,47
2
0
10,000
20,000
30,000
40,000
50,000
60,000
70,000
2016 2017 2018 2019 2020 2030 2040 2050
Mężczyźni Kobiety
48%
47%
47%
42%
52%
53%
53%
58%
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
do 59 lat
60–65 lat
66–74 lata
75 lat i więcej
Mężczyźni Kobiety
2. Ludność w wieku 60+ w Lublinie
23
roku życia udział jednoosobowych gospodarstw jest niski – nie przekracza 6%. Im starsze
osoby, tym częściej żyją w gospodarstwach jednoosobowych. Wśród 75-latków jest to
prawie co trzecia osoba (31%). Warto również podkreślić, że w przypadku osób po 55
roku życia zaczynają dominować dwuosobowe gospodarstwa domowe15 (zob. wykres 14).
Wykres 14. Z ilu osób, łącznie z Panem(ią), składa się Pana(i) gospodarstwo domowe?
Źródło: opracowanie własne w oparciu o J. Kalka (oprac.), Portret społeczno-demograficzny seniorów, Komunikat
z badań nr 160/2016, Centrum Badań Opinii Społecznej CBOS, Warszawa, listopad 2016, s. 2
15 Por. tamże, s. 1-2.
3
6
4
7
13
14
19
31
9
16
11
23
46
49
52
46
23
33
24
26
20
17
13
9
31
27
39
26
11
10
5
5
34
18
22
18
10
10
10
9
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
18–24 lata
25–34
35–44
45–54
55–64
60–65
66–74
75 lat i więcej
Jedna Dwie Trzy Cztery Pięć i więcej
3. Opis zastosowanej metodologii i narzędzia badawczego
24
3. Opis zastosowanej metodologii i narzędzia badawczego
Ze względu na złożone cele badań zastosowano metodologię łączącą techniki jakościowe
(analiza źródeł wtórnych) i ilościowe (kwestionariusz ankiety). Pierwszy etap obejmował
analizę danych zastanych dostępnych m.in. na stronie Urzędu Miasta Lublin dotyczących
liczby mieszkańców w poszczególnych dzielnicach Lublina, czy dokumentów
programowych odnoszących się do osób starszych mieszkających w Lublinie. Ponadto
wykorzystano dostępne wyniki badań poświęcone problematyce osób starszych, w tym
dane z Banku Danych Lokalnych GUS. Badania ankietowe zostały przeprowadzone we
wrześniu 2017 r. na grupie 102 przedstawicieli mieszkańców Lublina w wieku 60 lat
i więcej w 6 dzielnicach objętych wsparciem w projekcie „Proaktywni 60+ na START –
II edycja”, tj. Czechów Południowy, Czechów Północy, Czuby Południowe, Czuby
Północne, Ponikwoda i Wieniawa (zob. Kartogram 7).
Kartogram 7. Dzielnice Lublina objęte wsparciem w I i II edycji projektu „Proaktywni 60+ na START”
I edycja:
I.1. Bronowice
I.2. Dziesiąta
I.3. Kalinowszczyzna
I.4. Rury
I.5. Śródmieście
I.6. Tatary
II edycja:
II.1. Czechów Południowy
II.2. Czechów Północy
II.3. Czuby Południowe
II.4. Czuby Północne
II.5. Ponikwoda
II.6. Wieniawa
W każdej z dzielnic objętych wsparciem w projekcie przeprowadzono średnio po
ok. 20 kwestionariuszy ankiet. Badania wspierali przeszkoleni oraz doświadczeni
3. Opis zastosowanej metodologii i narzędzia badawczego
25
ankieterzy-wolontariusze. Należy jednak podkreślić, iż liczebność osób 60+ nie jest
reprezentatywna dla populacji seniorów badanych dzielnic miasta Lublin.
W badaniach udział wzięli seniorzy, którzy zwykle są aktywni społecznie, uczestniczą
w wydarzeniach kulturalnych, rekreacyjnych itp. Nie mniej badania stanowią istotny
rekonesans poznawczy, ukazujący istnienie i zakres problemów związanych
z aktywnością społeczną osób starszych w Lublinie, szczególnie tych aktywnie
uczestniczących w życiu społecznym, kulturalnym, rekreacyjnym itp. Badanie może
stanowić przyczynek do przeprowadzenia w przyszłości pogłębionych analiz na
liczniejszej i reprezentatywnej próbie badawczej mieszkańców w wieku 60 lat i więcej.
Narzędziem badawczym był dziesięciostronicowy kwestionariusz ankiety z powiększoną
czcionką, zawierający 26 pytań (zob. załącznik znajdujący się na końcu raportu). Ankietę
poprzedzał krótki instruktaż – informacja o celu badań oraz prośba o udzielenie
odpowiedzi na wszystkie pytania zawarte w ankiecie. Narzędzie zawierało 17
zasadniczych pytań otwartych, półotwartych i zamkniętych oraz 9 pytań
metryczkowych. Badanych pytano o:
• ocenę jakości życia w miejscu zamieszkania,
• ocenę działań radnych dzielnicy oraz radnych i prezydenta miasta Lublin,
• stopień wpływu jednostki/respondenta, grup społecznych i władz na różnych
poziomach administracji na rozwój dzielnicy, w której mieszka respondent,
• udział respondenta w wyborach lokalnych, parlamentarnych, prezydenckich i do
Parlamentu Europejskiego,
• udział w głosowaniu i ocenę budżetu obywatelskiego w Lublinie,
• zaangażowanie respondentów na rzecz lokalnej społeczności,
• braki/potrzeby osób starszych w lokalnym środowisku,
• działania, które należałoby podjąć, w celu polepszenia sytuacji bytowej osób
starszych mieszkających w Lublinie.
4. Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów
26
4. Charakterystyka demograficzno-społeczna respondentów
Kwestionariusz ankiety wypełniło 129 osób. Po weryfikacji odpowiedzi do analizy
zakwalifikowano 102 ankiety. Pozostałe 27 odrzucono ze względu na istotne braki danych
(n=5), a także dlatego, że zostały wypełnione przez osoby poniżej 60 roku życia (n=6),
spoza badanych dzielnic (n=16), a nawet Lublina (n=2) (zob. Wykres 15).
Wykres 15. Przyczyny/powody odrzucenia ankiet (n=27)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
W doborze liczby uczestników do badań uwzględniono liczbę ludności zamieszkującą
dzielnice, które zostały objęte wsparciem w ramach II edycji projektu „Proaktywni 60+ na
START”. Respondenci, którzy wypełnili ankietę zamieszkiwali przede wszystkim takie
dzielnice jak Czechów Północny (n=24) i Południowy (n=9) oraz Czuby Północne (n=23)
i Południowe (n=18). Ponadto ankietę wypełniło 13 seniorów z Wieniawy i 12
z Ponikwody. Trzy osoby nie wskazały dzielnicy, w której mieszkają (zob. Tabela 1).
Tabela 1. Liczba uczestników badania – podział na dzielnice Lublina, które objęto wsparciem w II edycji
projektu „Proaktywni 60+ na START” (n=102)
Dzielnica, w której mieszka respondent n %
Czechów Północny 24 23,5%
Czechów Południowy 9 8,8%
Wieniawa 13 12,7%
Czuby Północne 23 22,5%
Czuby Południowe 18 17,6%
Ponikwoda 12 11,8%
Brak danych 3 2,9%
Razem 102 100,0%
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
16
6
5
2
0 4 8 12 16 20
Osoby spoza badanych dzielnic
Osoby poniżej 60 r.ż.
Istotne braki danych
Osoby spoza Lublina
4. Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów
27
a) Płeć i wiek
Kwestionariusz ankiety wypełniło 89 kobiet (87,3%) i 11 mężczyzn (10,8%), 2 osoby
nie podały informacji o swojej płci (zob. Wykres 16).
Wykres 16. Płeć respondentów (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
W badaniach uczestniczyli głównie respondenci w wieku 60-70 lat (n=67, co stanowi
65,7% osób, które wypełniły ankietę). Co piąty senior miał więcej niż 70 lat. Najstarszy
uczestnik miał 91 lat, a uczestniczka – 90 lat. 12 respondentów (11,8%) nie podało
informacji o swoim wieku (zob. Wykres 17).
Wykres 17. Wiek respondentów (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
89 11 2
0 20 40 60 80 100
Kobieta Mężczyzna Brak danych
3332%
3433%
1414%
33%
66%
1212%
60 - 65
66 - 70
71 - 75
76 - 80
pow. 80
Braki danych
4. Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów
28
b) Wykształcenie
Ponad połowa respondentów (n=55) posiadała wykształcenie średnie, co trzecia osoba
– wyższe (n=35), niewielka część legitymowała się wykształceniem zasadniczym
zawodowym, tylko jedna osoba podała, że ma wykształcenie podstawowe. Cztery osoby
nie podały informacji o poziomie wykształcenia (zob. Wykres 18).
Wykres 18. Wykształcenie respondentów (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
c) Źródło utrzymania i ocena własnej sytuacji materialnej
Zdecydowana większość respondentów (n=96; 94,1%) utrzymuje się z emerytury. Badani
podkreślali, że jest to ich własna, wypracowana emerytura. Tylko nieliczne osoby w wieku
60 lat i więcej wskazywały również na inne źródła dochodu, jak renta inwalidzka (n=2),
wynagrodzenie w ramach pracy zawodowej w pełnym wymiarze (n=1), świadczenia
socjalne (n=1) (zob. Wykres 19).
11%
77%
5554%
3534%
44%
Niepełne podstawowe/ podstawowe
Zasadnicze zawodowe
Średnie
Wyższe
Brak danych
4. Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów
29
Wykres 19. Źródła* utrzymania respondentów (n=102)
* liczebności nie sumują się do n=102 ze względu na możliwość wyboru kilku odpowiedzi
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Badanych pytano również o ocenę własnej sytuacji materialnej (poziom dochodów
i związany z nim stopień zaspokojenia potrzeb materialnych). Większość określiła ją jako
przeciętną (n=66; 64,7%). Na złą (n=13; 12,7%) lub bardzo złą sytuację materialną
(n=1; 1%) wskazywało 13,7% badanych. Podobny rozkład odpowiedzi wystąpił
w przypadku osób, które określiły ją jako dobrą (n=13; 12,7%) lub bardzo dobrą (n=1;
1%) (zob. Wykres 20).
Wykres 20. Ocena własnej sytuacji materialnej (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
96
2
1
0
1
0
1
Emerytura (własna lub po małżonku)
Renta inwalidzka
Praca zawodowa w pełnym wymiarze
Praca zawodowa w niepełnym wymiarze (źródłododatkowe)
Zasiłki pielęgnacyjne/ świadczenia socjalne
Zapomogi różnego rodzaju
Inne
0 20 40 60 80 100
1
13
66
13
18
0
20
40
60
80
Bardzo dobrze Dobrze Przeciętnie Źle Bardzo źle Brak danych
4. Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów
30
Respondentów zapytano także o ocenę własnej sytuacji dochodowej, mieszkaniowej,
żywnościowej i zdrowotnej oraz o potrzeby związane z dostępem do kultury, na ile ona
zmieniła się w porównaniu z sytuacją sprzed dwóch lat. Wielu badanych podkreślało, że
ich warunki nie zmieniły się w żadnym z ww. wymiarów, szczególnie jeśli chodzi
o warunki mieszkaniowe (n=67; 65,7%). Istotną zmianę można było dostrzec jedynie
w przypadku zaspokojenia potrzeb związanych z kulturą, gdzie aż 27,5% badanych
zaznaczało, że ich sytuacja w tym obszarze poprawiła się (zob. Wykres 21).
Wykres 21. Ocena własnej sytuacji materialnej, mieszkaniowej, żywnościowej i zdrowotnej,
w porównaniu z sytuacją sprzed dwóch lat (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Co trzeci senior wskazywał na pogorszenie sytuacji dochodowej (n=30; 29,4%), a także
w obszarze zaspokojenia potrzeb żywnościowych (n=35; 34,3%) i zdrowotnych (n=32;
31,4%).
Zakres potrzeb seniorów i możliwość ich zaspokojenia warunkowane są przede wszystkim
ich sytuacją zdrowotną, ekonomiczną oraz społeczną: „Pogarszający się stan zdrowia
i sprawności fizycznej może powodować ograniczenia w realizacji niektórych potrzeb
(np. integracji, uczestnictwa) i/lub pojawienie się innych, dotychczas nieodczuwanych
(np. opieki, zależności). Sytuacja społeczna człowieka starszego może wpływać na zakres
potrzeb, kształtując je, na przykład potrzebę rozwoju, edukacji w sytuacji emerytury
i możliwości, jakie stwarza zamieszkiwanie w dużym mieście, lub potrzebę uczestnictwa
społecznego w najbliższym otoczeniu (osiedle, parafia, stowarzyszenie) czy pełnienia roli
babci w sytuacji posiadania wnuków”16.
16 A. Chabior, A. Fabiś, J. K. Wawrzyniak, Starzenie się i starość w perspektywie pracy socjalnej, seria
„Nowa Praca Socjalna”, Warszawa 2014, s. 42.
35
3
5
32
30
3
4
28
3
4
44
67
41
38
45
20
28
28
29
23
0% 20% 40% 60% 80% 100%
zaspokojenie potrzeb żywnościowych
warunki mieszkaniowe
zaspokojenie potrzeb związanych z kulturą
zaspokojenie potrzeb zdrowotnych
sytuacja dochodowa respondenta
Pogorszyło się Poprawiło się Nie zmieniło się Brak danych
4. Charakterystyka społeczno-demograficzna respondentów
31
d) Stan cywilny i liczba osób w gospodarstwie domowym
Największą grupę respondentów stanowiły wdowy lub wdowcy (n=42; 41,2%) oraz
osoby będące w związku małżeńskim (n=39; 38,2%). W badaniach uczestniczyło również
5 osób niebędących w związku, które wcześniej nie pozostawały w stanie małżeńskim
(4,9%). Jedna osoba wskazała na inny niż ww. stan cywilny, 5 osób (5%) odmówiło
odpowiedzi na zadane pytanie (zob. Wykres 22).
Wykres 22. Stan cywilny respondentów (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Przeprowadzone badania wykazały, że 42,2% osób w wieku 60 lat i więcej mieszka
samotnie. Pozostałe osoby deklarowały mieszkanie wspólnie z małżonkiem (n=37;
36,3%) i/lub z dzieckiem (n=11; 10,8%), z dzieckiem i jego rodziną (n=7; 6,9%), czy
z krewnym (n=6; 5,9%) (zob. Tabela 2).
Tabela 2. Zamieszkiwanie respondentów z innymi osobami lub samotnie* (n=102)
Z kim mieszka Pan(i) we wspólnym domu/mieszkaniu? N %
Samotnie 43 42,2%
Z małżonkiem 37 36,3%
Z dzieckiem 11 10,8%
Z dzieckiem i jego rodziną 7 6,9%
Z krewnym 6 5,9%
Z osobą obcą 0 0,0%
* liczebności nie sumują się do n=102 ze względu na możliwość wyboru kilku odpowiedzi
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
55%
3938%
4241%
1010%
11%
55%
Panna/ kawaler
Mężatka/ żonaty
Wdowa/ wdowiec
Rozwiedziona/ rozwiedziony
Inne
Brak danych
5. Analiza wyników badań
32
5. Analiza wyników badań
Aktywność społeczna ludzi starszych, rozumiana jako uczestnictwo tych osób
w strukturach społeczeństwa obywatelskiego, przejawia się przede wszystkim w ich
uczestnictwie w wyborach (do rad dzielnic, samorządowych, parlamentarnych,
prezydenckich, europejskich), głosowaniu w budżecie obywatelskim, ale także
zaangażowaniu seniorów w organizacjach i stowarzyszeniach społecznych, grupach
samopomocowych, ciałach dialogu społecznego (np. gminna rada seniorów) i innych
strukturach pośrednich (np. partnerstwa), działalności na rzecz społeczności parafialnej,
czy aktywność wolontarystyczną.
a) Stosunek respondenta do dzielnicy, w której mieszka
Zdecydowana większość osób w wieku 60 lat i więcej (96%) jest zadowolona
z mieszkania w swojej dzielnicy. Tylko 2 osoby nie podzielały zdania większości, a dwóm
innym badanym trudno było udzielić odpowiedzi na tak postawione pytanie (zob. Tabela
3).
Tabela 3. Ocena stopnia zadowolenia respondentów z mieszkania w swojej dzielnicy (n=102)
Czy jest Pan(i) zadowolony(a) z tego, że mieszka w swojej dzielnicy? N %
Zdecydowanie tak 56 54,9%
Raczej tak 42 41,2%
Raczej nie 2 2,0%
Zdecydowanie nie 0 0,0%
Trudno powiedzieć 2 2,0%
Brak danych 0 0,0%
Razem 102 100,0%
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Respondentów zapytano również o ich stosunek do dzielnicy (osiedla), w której mieszkają
i możliwość przeprowadzki do innego miejsca. Ponad połowa osób powyżej 59 roku życia
(n=60; 58,8%) czuje się związana ze zwoją dzielnicą i nie wyobraża sobie mieszkania
w innej dzielnicy miasta lub poza Lublinem. Wśród badanych 28,4% czuje przywiązanie
do miejsca zamieszkania, ale mogliby mieszkać również w innym miejscu. Dla 7 osób
(6,9%) jest to obojętne, mogą mieszkać w każdym innym miejscu, tylko 3 osoby
deklarowały brak związania ze swoją dzielnicą/osiedlem i zakładają możliwość
5. Analiza wyników badań
33
przeprowadzki do innej dzielnicy Lublina lub poza miasto (zob. Wykres 23).
Wykres 23. Stosunek respondenta do dzielnicy, w której mieszka (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
b) Zainteresowanie wydarzeniami w dzielnicy/ mieście, ocena działań władz
lokalnych
Analiza wyników badań wykazała, że większość badanych interesuje się tym, co robią
lokalne władze dzielnicowe, czy samorządowe (n=69; 67,6%), brak zainteresowania
sprawami lokalnymi deklarowali tylko nieliczni badani (n=14; 13,7%), podobna grupa
osób nie była w stanie ustosunkować się do tak zadanego pytania (zob. Wykres 24).
Wykres 24. Czy ogólnie interesuje się Pan(i) tym co robią władze lokalne? (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
60
29
7
2
1
3
0 20 40 60
Czuje się bardzo związany, nie chciałby mieszkać winnym miejscu
Czuje się związany, ale mógłby mieszkać w innymmiejscu
Jest mu to obojętne, mógłby mieszkać w jakimkolwiekinnym miejscu
Raczej nie czuje się związany z miejscem zamieszkania idopuszcza możliwość przeprowadzki
Zdecydowanie nie czuje się związany z miejscemzamieszkania i chętnie przeprowadziłby się, gdyby
pojawiła się taka możliwość
Brak danych
15 54 13 1 15 4
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
Zdecydowanie tak Raczej tak Raczej nie
Zdecydowanie nie Trudno powiedzieć Brak danych
5. Analiza wyników badań
34
Respondentów zapytano skąd czerpią informacje na temat wydarzeń, które dzieją się na
osiedlu/ dzielnicy? Dla co drugiej osoby głównym źródłem informacji są ogłoszenia
wiszące na tablicach, pod sklepem, w urzędach, czy na słupach reklamowych (n=53;
52%). Na drugiej pozycji są sąsiedzi, znajomi (n-45; 44,1%). Co trzeci senior dowiaduje
się o tego typu wydarzeniach z ogłoszeń parafialnych w kościele (n=28; 27,5%) lub od
przypadkowo spotkanych osób (n=28; 27,5%). Kilkanaście osób wymieniło również takie
źródła informacji, jak: prasa, radio, telewizja, internet, organizacja pozarządowa
(stowarzyszenie, fundacja, klub seniora).
Tabela 4. Źródła informacji na temat wydarzeń, które dzieją się na osiedlu/ dzielnicy (n=102)
Skąd czerpie Pan(i) informacje na temat wydarzeń, które dzieją się na osiedlu/ dzielnicy? N %
Od sąsiadów/znajomych 45 44,1%
Od zaprzyjaźnionej/zaprzyjaźnionego urzędniczki/urzędnika 11 10,8%
Z ogłoszeń wiszących na tablicach, pod sklepem, urzędami 53 52,0%
Z ogłoszeń parafialnych w kościele 28 27,5%
Od osób spotkanych przypadkowo 28 27,5%
Inne 13 12,7%
* liczebności nie sumują się do n=102 ze względu na możliwość wyboru kilku odpowiedzi
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Respondentów poproszono również o ocenę działań członków rady dzielnicy, radnych
Rady Miasta oraz prezydenta miasta Lublin (zob. Wykres 25).
Wykres 25. Ocena działań członków rady dzielnicy, radnych Rady Miasta
oraz prezydenta miasta Lublin (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Najwyżej oceniane są działania podejmowane przez prezydenta miasta Lublin (średnia
2
3
5
14
9
4
45
47
27
22
30
19
11
3
40
8
10
7
0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%
członków rady dzielnicy
radnych miasta Lublin
prezydenta miasta Lublin
1. bardzo źle 2. 3. 4. 5. bardzo dobrze Brak danych
5. Analiza wyników badań
35
ocen: 3,9 w pięciostopniowej skali, gdzie 1 oznacza bardzo złą ocenę, a 5 – bardzo
dobrą). Warto zauważyć, że blisko 40% osób w wieku 60 lat i więcej wystawiło
Krzysztofowi Żukowi, prezydentowi Miasta Lublin, ocenę bardzo dobrą. W przypadku
oceny działalności członków rad dzielnicowych, czy radnych miasta Lublin, dominowały
przeciętne oceny. Negatywne oceny wystawiano głównie przedstawicielom rad dzielnic
(n=16 osób).
c) Poczucie wpływu na rozwój dzielnicy
Osoby powyżej 60 r. życia mają stosunkowo niskie poczucie wpływu na rozwój własnej
dzielnicy, aż 41,2% badanych jest zdania, że ich poczucie wpływu na kształt dzielnicy jest
mały, niewiele większy jest też wpływ innych mieszkańców dzielnicy (14,7%), czy
lokalnych organizacji społecznych (19,6%). W ich ocenie największy wpływ ma prezydent
– co druga osoba (52,9%) uznała, że jego wpływ jest znaczny. Na Radę Miasta
i członków rady dzielnicy wskazywała co trzecia osoba.
Wykres 26. Wpływ ……. na rozwój dzielnicy, w której mieszka respondent (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Niskie poczucie wpływu udzieliło się również przy pytaniu dotyczącym jakości życia
w dzielnicy, którą zamieszkują badani. Tylko co piąty badany po 60 roku życia (20,6%)
jest zdania, że seniorzy mają jakikolwiek wpływ na jakość życia w dzielnicy. Nisko
oceniana jest również dostępność do opieki socjalnej i bezpieczeństwo osób starszych
w zamieszkiwanych przez nich dzielnicach. Najlepiej oceniano dostępność do miejsc
7
15
20
31
34
54
22
19
24
21
40
32
38
31
19
31
19
18
42
33
22
18
13
12
23
28
21
16
4
13
5
10
7
14
23
28
16
10
15
10
14
10
12
13
11
0% 20% 40% 60% 80% 100%
respondenta
mieszkańców dzielnicy
(lokalnych) organizacji społecznych
członków rady dzielnicy
Rady Miasta
Prezydenta Lublina
Urzędu Marszałkowskiego
władz centralnych
Unii Europejskiej
W dużym stopniu W średnim stopniu W małym stopniu Trudno powiedzieć Brak danych
5. Analiza wyników badań
36
kultury i możliwość rozwijania aktywności fizycznej (zob. Wykres 27).
Wykres 27. Czy w dzielnicy… (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Warto podkreślić, że badania CBOS wskazują na rosnącą tendencję poczucia wpływu
mieszkańców Polski na sprawy lokalnej społeczności. Większe poczucie podmiotowości
odczuwają przede wszystkim młodsi badani, respondenci mający wyższe wykształcenie,
lepiej oceniający swoją sytuację materialną, a także mieszkańcy większych miast
(powyżej 100 tys. ludności) (zob. wykres 28)17.
Wykres 28. Czy, Pana(i) zdaniem, ludzie tacy jak Pan(i) mają wpływ na sprawy swojego miasta, gminy?
Źródło: A. Głowacki (oprac.), Poczucie wpływu na sprawy publiczne, „Komunikat z badań” nr 95/2017, CBOS,
Warszawa, lipiec 2017 r., s. 3
17 Por. A. Głowacki (oprac.), Poczucie wpływu na sprawy publiczne, „Komunikat z badań” nr 95/2017,
CBOS, Warszawa, lipiec 2017 r., s. 2-3.
65
38
21
46
62
25
16
45
23
25
7
36
28
29
8
5
12
8
4
7
0% 20% 40% 60% 80% 100%
są miejsca kultury atrakcyjne dla osób starszych?
osoby starsze mają należyty dostęp do opiekisocjalnej?
seniorzy mają wpływ na jakość życia w dzielnicy?
osoby starsze mogą czuć się bezpiecznie?
osoby starsze mają gdzie rozwijać aktywnośćfizyczną?
(Zdecydowanie/ raczej) tak (Zdecydowanie/ raczej) nie Trudno powiedzieć Brak danych
5. Analiza wyników badań
37
Badania przeprowadzone przez CBOS wskazują na wyraźną korelację pomiędzy
poczuciem wpływu na sprawy publiczne a chęcią podejmowania działalności społeczno-
politycznej. Jeśli obywatele mają angażować się w jakąkolwiek formę aktywności, muszą
mieć poczucie, że ich działania w realny sposób wpływają na rzeczywistość społeczną
w środowisku lokalnym, czy w kraju18.
d) Aktywność obywatelska osób 60+
W literaturze poświęconej problematyce osób starszych często zwraca się uwagę na duże
zainteresowanie osób starszych sprawami lokalnymi. Do najważniejszych form aktywności
społecznej seniorów należy ich zaangażowanie w sprawy lokalnej społeczności,
w działania organizacji społecznych (klubach seniora, uniwersytetach trzeciego wieku,
organizacjach hobbystycznych, czy religijnych) oraz udział w wyborach. Dostępne
badania wskazują na istotną zależność między poziomem wykształcenia seniorów
a poziomem ich aktywności społecznej. Osoby z wyższym wykształceniem częściej niż
gorzej wykształcone uczestniczą w wyborach (np. samorządowych, czy
parlamentarnych), czy w działaniach organizacji, a także w różnego rodzaju inicjatywach
o charakterze społecznym czy kulturalnym19. Potwierdzają to również badania
przeprowadzone wśród 120 osób w wieku 60 lat i więcej. Respondentów z wybranych
dzielnic zapytano o różne formy zaangażowania obywatelskiego począwszy od
głosowania w wyborach radnych do rady dzielnicy, głosowanie w budżecie obywatelskim,
przez udział w posiedzeniach rady miasta, rady dzielnicy, wolontariat, czy uczestnictwo
w inicjatywach kulturalnych, sportowych, aktywność w organizacjach społecznych
(w tym w klubach seniora, kołach różańcowych itp.).
W przypadku pytania o wolontariat praktycznie wszyscy uczestnicy badań deklarowali, że
wiedzą czym jest wolontariat i na czym polega (n=95; 93,1%), ale tylko niecałe 30%
respondentów pracowało lub pracuje w charakterze wolontariusza (przynajmniej
dorywczo) (n=30; 29,4%) (zob. Wykres 29).
18 Por. tamże, s. 1.
19 Zob. J. Czapiński, P. Błędowski, Aktywność społeczna osób starszych w kontekście percepcji Polaków. Diagnoza Społeczna 2013. Raport tematyczny, Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju
Zasobów Ludzkich, Warszawa 2014, s. 65-71.
5. Analiza wyników badań
38
Wykres 29. Czy wie Pan(i) co oznacza i na czym polega „wolontariat”? (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Wśród badanych największą grupę stanowili uczestnicy klubów seniora (n=63, 61,8%),
czy korzystający z oferty lokalnego domu/ośrodka kultury, świetlicy, klubu osiedlowego
(n=50, 49,0%). Co drugi respondent deklarował udział w głosowaniu na projekty
w budżecie obywatelskim (n=49, 48%). Działalność w organizacjach charytatywnych,
społecznych deklarowało 31 seniorów (30,4%), co czwarty udziela się w parafii,
np. w kołach różańcowych, kołach Radia Maryja itp. (n=25, 24,5%). Tylko nieliczni
badani brali udział w organizowaniu wydarzeń sportowych (n=4, 3,9%), w zebraniach
rady miasta (n=5, 4,9%). Ponadto n=6 osób (5,9%) wskazywało również na inne formy
działań na rzecz lokalnej społeczności w ciągu ostatnich 2 lat: głównie na zaangażowanie
w konkretnej organizacji społecznej, przedsięwzięciu o charakterze biznesowym lub
pomoc sąsiedzką.
Należy jednak podkreślić, że uzyskanych wyników odnoszących się do aktywności
seniorów nie można ekstrapolować na wszystkie osoby 60+, w badaniach udział wzięła
przede wszystkim aktywna grupa seniorów zainteresowanych udziałem w projekcie
„Proaktywni 60+ na START – II edycja”.
30
65
3
1
3
0 20 40 60 80
Tak wiem, i sam(a) pracuję w charakterzewolontariusza (przynajmniej dorywczo)
Tak wiem, ale nigdy nie pracowałem(am) jakowolontariusz
Nie jestem pewien/pewna
Nie wiem
Brak danych
5. Analiza wyników badań
39
Wykres 30. Działania osób 60+ na rzecz lokalnej społeczności w ostatnich 2 latach (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
e) Uczestnictwo w wyborach
Głosowanie w wyborach jest przywilejem i obowiązkiem każdego obywatela. Wybory
powszechne są nierozłączną cechą demokracji. W literaturze przedmiotu poświęconej
problematyce społeczeństwa obywatelskiego udział w wyborach uznaje się za jedno
z kluczowych wskaźników świadczących o dojrzałości społeczeństwa obywatelskiego.
31
22
5
11
18
49
63
4
25
19
37
13
50
6
9
0 10 20 30 40 50 60 70
Działalność w organizacjach charytatywnych,społecznych
Udział w zebraniach rady dzielnicy
Udział w zebraniach rady miasta
Formułowanie i/lub pism, skarg, wniosków do władz
Udział w organizowaniu wydarzeń kulturalnych
Udział w głosowaniu na projekty w budżecieobywatelskim
Uczestnictwo w klubie seniora
Udział w organizowaniu wydarzeń sportowych
Udzielanie się w parafii (koła różańcowe, koło RadiaMaryja itp.)
Udział w konsultacjach społecznych (np. planuzagospodarowania przestrzennego)
Udział w głosowaniu w wyborach do Rady Dzielnicy
Udział w protestach, manifestacjach
Korzystam z oferty lokalnego domu/ośrodka kultury,świetlicy, klubu osiedlowego
Inne
Respondent nie uczestniczył w działaniach na rzeczlokalnej społeczności
5. Analiza wyników badań
40
Badanych zapytano o ich udział w ostatnich wyborach radnych do rady dzielnicy
(w 2015 r.), wyborach samorządowych (w 2014 r.), parlamentarnych (w 2015 r.),
prezydenckich (w 2015 r.) oraz do Parlamentu Europejskiego (w 2014 r.). Seniorzy
deklarowali udział przede wszystkim w wyborach prezydenckich (87,3%)
i parlamentarnych (79,4%). Do wyborów do Parlamentu Europejskiego, które odbyły się
w maju 2014 r. poszło 64,7% badanych. Tylko co druga osoba pow. 60 roku życia
deklarowała udział w wyborach samorządowych (56,9%), jeszcze mniej – w wyborach
radnych do rady dzielnicy (46,1%) (zob. wykres 31).
Wykres 31. Uczestnictwo w wyborach do… (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Warto zwrócić uwagę na deklarację udziału badanych w wyborach radnych do rad
dzielnic w Lublinie, a rzeczywistym udziałem mieszkańców Lublina w tego typu wyborach.
Frekwencja wśród badanych osób 60+ jest najniższa w porównaniu do wyborów na
wyższych szczeblach (wybory samorządowe, parlamentarne, prezydenckie, do
Parlamentu Europejskiego), jednak jest ona wyższa (47% badanych deklarowało udział w
wyborach radnych do rady dzielnicy w 2015 roku) w porównaniu do frekwencji
rzeczywistej, która w 2015 roku wyniosła zaledwie 7,3%, a w poprzednich latach (2011
i 2006) była jeszcze niższa (zob. wykres 32).
47
58
81
89
66
33
20
8
8
15
17
18
8
2
17
5
6
5
3
4
0% 20% 40% 60% 80% 100%
do rady dzielnicy (w 2015 r.)
samorządowych (w 2014 r.)
parlamentarnych (posłów, senatorów) (w 2015 r.)
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (w 2015 r.)
do Parlamentu Europejskiego (w 2014 r.)
Tak Nie Nie pamiętam Brak danych
5. Analiza wyników badań
41
Wykres 32. Frekwencja w wyborach do rad dzielnic w Lublinie ogółem, w latach 2006, 2011, 2015
Źródło: opracowanie w oparciu o dane BIP Urzędu Miasta Lublin, http://um.lublin.eu/radydzielnic/
Frekwencja w wyborach do rad dzielnic/osiedli miast w Polsce należy do najniższych
w Europie. Wynika to przede wszystkim z niewielkich kompetencji jednostek
pomocniczych samorządu – ich rola jest zazwyczaj marginalna. Paweł Swianiewicz
wskazuje wręcz na błędne koło marginalizacji jednostek pomocniczych w polityce
miejskiej: z jednej strony uważa się, że skoro rady dzielnic, czy osiedli cieszą się
niewielkim zainteresowaniem społeczności lokalnych, przejawiającym się niską
frekwencją w wyborach do rad dzielnic/osiedli, to nie ma potrzeby zwiększania ich
kompetencji. Z drugiej strony mieszkańcy nie interesują się działalnością jednostek
pomocniczych samorządów, bo są pozbawione kompetencji i nie mają większego wpływu
na sprawy życia codziennego mieszkańców dzielnic/osiedli20.
Swianiewicz wskazuje na jeszcze jedną prawidłowość, zaobserwowaną w wyborach do
jednostek pomocniczych praktycznie w każdym mieście, w którym funkcjonują takie
jednostki pomocnicze – wysokie zainteresowanie wyborami do rad dzielnic/osiedli
obserwuje się przede wszystkim w niewielkich, położonych na peryferiach miast
i stosunkowo jednorodnych dzielnicach/osiedlach. Natomiast najniższa frekwencja
notowana jest w dzielnicach/osiedlach w centrach miast, w blokach z wielkiej płyty, gdzie
mieszkańcy są dla siebie bardziej anonimowi. Prawidłowość tę potwierdza również analiza
rozkładu frekwencji w wyborach do rad dzielnic w Lublinie, które odbyły się w 2015 roku
(zob. kartogram 8)21.
20 Por. P. Swianiewicz, J. Krukowska, M. Lackowska, A. Kurniewicz, Błędne rondo marginalizacji? Jednostki pomocnicze samorządu w zarządzaniu dużymi miastami, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2013, s. 70; P. Swianiewicz, Jednostki pomocnicze w dużych miastach: błędne rondo marginalizacji czy ślepa uliczka?,
„Samorząd Terytorialny” nr 1-2/2014, s. 62, 67-71.
21 Por. tamże.
4.3%
6.11%
7.3%
0.0% 1.0% 2.0% 3.0% 4.0% 5.0% 6.0% 7.0% 8.0%
Lublin
2006
2011
2015
5. Analiza wyników badań
42
Kartogram 8. Frekwencja w wyborach do rad dzielnic w Lublinie (w %) w 2015 roku
Źródło: opracowanie w oparciu o dane BIP Urzędu Miasta Lublin, http://um.lublin.eu/radydzielnic/
f) Udział w głosowaniu w Budżecie Obywatelskim i ocena mechanizmu
Udział w głosowaniu na projekty w ostatniej edycji Budżetu Obywatelskiego 2016
w Lublinie deklarowało 57% osób po 60 roku życia (zob. wykres 33). Wśród tych, którzy
głosowali w Budżecie Obywatelskim największą, grupę stanowiły osoby oceniające ten
mechanizm przeciętnie (n=25; 39,1%), co trzecia osoba ocenia BO dobrze (n=22;
34,4%), a co piąta (n=12; 18,8%) – bardzo dobrze. Tylko pojedyncze osoby oceniały go
bardzo nisko (zob. wykres 34).
5. Analiza wyników badań
43
Wykres 33. Czy respondent głosował w
ostatniej edycji BO 2016 w Lublinie? (n=102)
Wykres 34. Ogólna ocena Budżetu Obywatelskiego
2016 w Lublinie (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Najczęściej wskazywanym powodem braku udziału w głosowaniu w Budżecie
Obywatelskim 2016 była niewiedza respondenta o tym mechanizmie, a także brak
możliwości oddania głosu w wyznaczonym terminie (badani nie zdążyli zagłosować na
projekty). Tylko nieliczni wskazywali na brak projektów, które mogłyby ich zainteresować
i na które warto byłoby oddać głos, czy brak zainteresowania budżetem obywatelskim
jako takim (zob. Wykres 35).
Wykres 35. Powody braku udziału w głosowaniu w Budżecie Obywatelskim 2016 (n=102)*
* Kategoria „Nie dotyczy” odnosi się do osób, które brały udział w głosowaniu w BO 2018
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
5857%
4342%
11%
Tak Nie Brak danych
2
3
25
22
12
36
2
0 10 20 30 40
1. bardzo źle
2.
3.
4.
5. bardzo dobrze
Trudno powiedzieć/…
Brak danych
13.7%
5.9%
7.8%
9.8%
3.9%
54.9%
3.9%
0.0% 10.0% 20.0% 30.0% 40.0% 50.0% 60.0%
Respondent nie słyszał o Budżecie Obywatelskim wLublinie
Nie interesuje go ta inicjatywa
Wśród zgłoszonych projektów nie było takiego, którygo interesował
Respondent nie zdążył zagłosować na projekt(y)
Inne powody
Nie dotyczy
Brak danych
5. Analiza wyników badań
44
Badanych zapytano o czynniki, które zdecydowały o ich udziale w głosowaniu w ostatniej
edycji BO. Co czwarty wskazywał na chęć głosowania na projekt, który ich zainteresował
(n=24; 23,5%). Co piąty głosujący sugerował się opiniami członków rodziny/znajomych
(n=22; 21,6%) lub też otrzymał list (np. od spółdzielni mieszkaniowej), bądź spotkał
osoby zwracające się z prośbą o poparcie wybranych projektów (n=21; 20,6%)
(zob. Tabela 5).
Tabela 5. Czynniki wpływające na wybór projektów, na które respondent oddał głos
w ostatniej edycji budżetu obywatelskiego 2016 w Lublinie (n=102)
Czynniki Tak Nie Nie dotyczy Brak danych Razem
N % N % N % N % N %
Opinie członków rodziny, znajomych 22 21,6% 51 50,0% 26 25,5% 3 2,9% 102 100,0%
Kampanie promocyjne/reklamy promujące konkretne projekty
19 18,6% 54 52,9% 26 25,5% 3 2,9% 102 100,0%
Informacje w lokalnej prasie i telewizji 13 12,7% 60 58,8% 26 25,5% 3 2,9% 102 100,0%
Chęć poparcia projektów promowanych przez organizacje pozarządowe, szkoły
10 9,9% 62 61,4% 26 25,7% 3 3,0% 101 100,0%
Osoby zwracające się z prośbą o poparcie określonych projektów
21 20,8% 51 50,5% 26 25,7% 3 3,0% 101 100,0%
Respondent otrzymał list (np. od spółdzielni mieszkaniowej) z prośbą o poparcie wybranych projektów
21 20,6% 52 51,0% 26 25,5% 3 2,9% 102 100,0%
Chęć udziału w projekcie, który zainteresował respondenta
24 23,5% 49 48,0% 26 25,5% 3 2,9% 102 100,0%
Inne 3 2,9% 70 68,6% 26 25,5% 3 2,9% 102 100,0%
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Mechanizm budżetu obywatelskiego staje się coraz popularniejszy wśród osób starszych.
Analiza wyników głosowania w IV edycji Budżetu Obywatelskiego w Lublinie (na 2018)
w oparciu o dane pozyskane z Urzędu Miasta Lublin wykazała, że osoby po 60 roku życia
były najliczniejszą grupą uczestniczącą w głosowaniu i stanowiły 25,4% osób głosujących
(zob. Tabela 6, Wykres 36). W poprzednich edycjach Budżetu Obywatelskiego osoby
starsze stanowiły znacznie mniejszy odsetek głosujących.
5. Analiza wyników badań
45
Tabela 6, Wykres 36. Grupy wiekowe głosujące w IV edycji Budżetu Obywatelskiego
w Lublinie na 2018 r. (n= 37 430)
Wiek N %
0-6 1 411 3,8%
7-12 1 619 4,3%
13-17 1 096 2,9%
18-24 2 848 7,6%
25-34 6 641 17,7%
35-44 7 841 20,9%
45-59 6 483 17,3%
60 i więcej 9 491 25,4%
Razem 37 430 100,0%
Źródło: opracowanie własne w oparciu o wyniki głosowania pozyskane z UM Lublin 2017
g) Potrzeby seniorów oraz działania, które należałoby podjąć w ich miejscu
zamieszkania
Osoby w wieku 60 lat i więcej zapytano czego najbardziej brakuje osobom starszym
w Lublinie? Spośród zaproponowanej listy można było wybrać kilka odpowiedzi lub
zaproponować własne. Najczęściej wskazywano na brak lub niewystarczającą ilość
inicjatyw związanych z ochroną i poprawą zdrowia (50,0%), czy małe zainteresowanie
problemami osób starszych (46,1%). Badani wskazywali również na niewystarczający
poziom infrastruktury dostostosowanej do osób starszych przejawiający się
w występowaniu barier architektonicznych utrudniających poruszanie się osobom, które
mają problemy z chodzeniem (strome schody, wysokie krawężniki itp.) (41,2%).
Respondenci wskazywali także na niewystarczającą ilość inicjatyw kulturalnych, festynów,
czy biesiad (41,2%), warto zaznaczyć, że w Lublinie każdego roku realizowanych jest
wiele inicjatyw kulturalnych, w których mogą uczestniczyć różne kategorie wiekowe.
Można jedynie przypuszczać, że osoby starsze oczekiwałyby większej dostępności
wydarzeń/inicjatyw o charakterze kulturalnym dla osób starszych, dostosowane do ich
potrzeb i organizowane w dzielnicach i osiedlach, bliżej ich miejsca zamieszkania
(zob. wykres 37).
4% 4%3%
8%
18%
21%
17%
25%
0-6
7-12
13-17
18-24
25-34
35-44
45-59
60 i więcej
5. Analiza wyników badań
46
Wykres 37. Czego najbardziej brakuje osobom starszym w mieście? (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Respondentów zapytano również o działania, które należałoby zrealizować w ich miejscu
zamieszkania, by zmienić dzielnicę na jeszcze bardziej atrakcyjną dla osób starszych.
Większość z nich jest za koniecznością wzbogacenia oferty spędzania czasu wolnego
(n=66; 64,7%) oraz za tworzeniem większej ilości miejsc spotkań dla seniorów
w dzielnicach/osiedlach (n=55; 53,9%). Dla blisko co drugiej osoby istotne jest również
tworzenie przyjaznych miejsc spacerowych (n=45; 44,1%) i dostęp do większej ilości
wydarzeń kulturalnych dedykowanych osobom starszym (festyny, potańcówki itp.)
(n=42; 41,2%). Co trzecia osoba wskazywała na konieczność zwiększenia ilości miejsc do
siedzenia (n=37; 36,3%), zadbania o większe bezpieczeństwo (n=32; 31,4%) oraz
czystość (n=31; 30,4%) w dzielnicy/na osiedlu. Tylko n=8 osób (7,8%) uznało, ze nie
trzeba nic zmieniać w dzielnicy/na osiedlu (zob. wykres 38).
42
51
47
5
31
27
30
26
42
4
0 10 20 30 40 50 60
Infrastruktury dostosowanej do osób starszych(strome schody, wysokie krawężniki itp.)
Inicjatyw związanych z ochroną i poprawą zdrowia
Zainteresowania osobami starszymi
Wydarzeń związanych z kultem religijnym
Wolontariatu na rzecz osób starszych
Spotkań z władzami i ciekawymi ludźmi
Miejsc spotkań dla seniorów (np. klub seniora,biblioteka, osiedlowy dom kultury)
Inicjatyw sportowych i dostępu do infrastrukturysportowej dla osób starszych
Inicjatyw kulturalnych, festynów, biesiad
Inne
5. Analiza wyników badań
47
Wykres 38. Zmiany, które należałoby wprowadzić w miejscu zamieszkania respondenta, aby osobom
starszym żyło się lepiej (n=102)
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
8
55
66
45
32
37
15
42
31
9
0 10 20 30 40 50 60 70
Nic nie trzeba zmieniać
Powinno być znacznie więcej miejsc spotkań dlaseniorów na osiedlu/w dzielnicy
Należy wzbogacić ofertę spędzania czasu wolnego naosiedlu
Stworzyć przyjazne miejsca spacerowe
Zadbać o większe bezpieczeństwo w dzielnicy/ naosiedlu
Utworzyć więcej miejsc do siedzenia
Powinno być więcej zieleni w dzielnicy/ na osiedlu
Powinno być więcej wydarzeń kulturalnych (festynów,potańcówek itp.)
Należałoby zadbać o większą czystość w dzielnicy/naosiedlu
Inne
Wnioski i rekomendacje
48
Wnioski i rekomendacje
W ostatnich latach proces starzenia się społeczeństwa polskiego nabrał na sile, co
związane jest z przesuwaniem się wyżów demograficznych, zwłaszcza powojennego,
który wchodzi obecnie w wiek emerytalny. Proces starzenia się wpływa niemal na każdą
sferę ludzkiego życia. Z wiekiem zwiększa się ryzyko występowania trudności
zdrowotnych, zmniejsza się natomiast poziom sprawności i aktywności.
Podstawową kategorią opisująca zjawisko i proces starzenia się osób starszych jest
aktywność społeczna, która uznawana jest za jedną z najlepszych strategii adoptowania
się osób w podeszłym wieku do ich aktualnej sytuacji życiowej, do życia w starości.
Utrzymanie przez ludzi starszych wysokiego poziomu aktywności fizycznej, emocjonalnej,
intelektualnej oraz społecznej do jak najpóźniejszych lat życia jest warunkiem udanego
starzenia się, a tym samym dobrego samopoczucia i dobrostanu22. Zdaniem Elżbiety
Trafiałek seniorzy „są grupą społeczną, która odczuwa ogromną potrzebę akceptacji oraz
aktywności, pełnienia różnorodnych ról społecznych, prawdziwego i w miarę swoich
możliwości pełnego uczestniczenia w codziennym życiu wspólnot rodzinnych,
towarzyskich, sąsiedzkich, religijnych oraz lokalnych. Rodzina jest dla nich najważniejsza,
ale równie ważny jest klimat społeczny najbliższego otoczenia, czyli przyjaźnie nastawieni
sąsiedzi, życzliwy lekarz, pielęgniarka, pracownik socjalny, uprzejmy urzędnik
i ekspedientka. Są wrażliwi i czuli na wszelkie przejawy akceptacji lub odrzucenia,
głęboko odczuwają brak szacunku i empatii. Ich obawy związane z przewidywana utratą
samodzielności i sprawności są równie poważne jak lęk przed odtrąceniem i brakiem
użyteczności”23.
Literatura przedmiotu, a także badania przeprowadzone na próbie 102 seniorów
wykazały, że jest to grupa wiekowa, która chce jak najdłużej pozostawać samodzielna
i aktywna w życiu społecznym. Seniorzy potrzebują odpowiednich warunków do
podejmowania aktywności w różnych sferach życia, a w szczególności w życiu
publicznym, kulturalnym, czy sportowym. Bez wsparcia ich potencjał wynikający m.in.
22 Por. A. Chabior, A. Fabiś, J. K. Wawrzyniak, Starzenie się i starość w perspektywie pracy socjalnej, seria
„Nowa Praca Socjalna”, Warszawa 2014, s. 80-82.
23 E. Trafiałek, Polska starość w dobie przemian, „Śląsk” Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe, Katowice 2003,
s. 108.
Wnioski i rekomendacje
49
z czasu, którym dysponują przebywając na emeryturze oraz doświadczenia
zawodowego, będzie niewykorzystany. Osoby te będą wypychane z życia publicznego,
marginalizowane i zdane na pomoc otoczenia.
Badania przeprowadzono na próbie celowej 102 osób w wieku 60 lat i więcej
w wybranych dzielnicach Lublina (Czechów Południowy, Czechów Północy, Czuby
Południowe, Czuby Północne, Ponikwoda i Wieniawa). Uzyskane wyniki nie są więc
reprezentatywne dla całego Miasta. Odzwierciedlają opinie jedynie aktywnych seniorów
w zakresie problemów i potrzeb tej grupy społecznej w mieście.
W badaniach uczestniczyły osoby, które utrzymują się głównie z emerytury. Największą
grupę stanowiły wdowy lub wdowcy (41,2%) oraz osoby będące w związku małżeńskim
(38,2%). 42,2% osób w wieku 60 lat i więcej mieszka samotnie. Mieszkanie wspólnie
z małżonkiem deklarowało 36,3% respondentów. Większość z nich ocenia własną
sytuację materialną jako przeciętną (64,7%). Co trzeci senior wskazywał na pogorszenie
sytuacji w zakresie zaspokojenia potrzeb żywnościowych, zdrowotnych i sytuacji
dochodowej. Warunki mieszkaniowe większości badanych nie uległy zmianie. Istotną
poprawę można było dostrzec tylko w przypadku zaspokojenia potrzeb związanych
z dostępem do kultury.
Seniorzy interesują się tym, co robią lokalne władze dzielnicowe, czy samorządowe
(67,6%). Najwyżej oceniane są działania podejmowane przez prezydenta miasta Lublin.
W przypadku oceny działalności członków rad dzielnicowych, czy radnych miasta Lublin,
dominowały przeciętne oceny. Negatywne oceny wystawiano głównie przedstawicielom
rad dzielnic.
Osoby powyżej 60 roku życia mają stosunkowo niskie poczucie wpływu na rozwój
własnej dzielnicy. Ich zdaniem niewiele większy jest też wpływ innych mieszkańców
dzielnicy, czy lokalnych organizacji społecznych. W ich ocenie największy wpływ na to, co
dzieje się w Lublinie ma prezydent miasta.
Badani nisko oceniają dostępność do opieki socjalnej w mieście oraz bezpieczeństwo
osób starszych w zamieszkiwanych przez nich dzielnicach. Najlepiej oceniano dostępność
do miejsc kultury i możliwość rozwijania aktywności fizycznej.
Jeśli chodzi o aktywność społeczną respondentów – należy podkreślić, że w badaniach
Wnioski i rekomendacje
50
udział wzięli aktywni seniorzy, którzy deklarowali przede wszystkim udział w klubie
seniora (61,8%), korzystanie z oferty lokalnego domu/ośrodka kultury, świetlicy, klubu
osiedlowego (49,0%). Co drugi respondent brał udział w głosowaniu na projekty
w budżecie obywatelskim (48%), co trzeci działa na rzecz organizacji charytatywnych/
społecznych (30,4%), a co czwarty udziela się w parafii, np. w kołach różańcowych,
kołach Radia Maryja itp. (24,5%).
Seniorzy deklarowali udział przede wszystkim w wyborach prezydenckich (w 2015 r.)
(87,3%) i parlamentarnych (w 2015 r.) (79,4%). W wyborach do Parlamentu
Europejskiego (2014 r.) udział wzięło 64,7% badanych. Tylko co druga osoba powyżej
60 roku życia uczestniczyła w wyborach samorządowych (w 2014 r.) (56,9%), jeszcze
mniej – w wyborach radnych do rady dzielnicy (w 2015 r.) (46,1%).
Respondenci pytani o potrzeby oraz działania, które należałoby podjąć w ich miejscu
zamieszkania wskazywali przede wszystkim na niewystarczającą ilość inicjatyw
związanych z ochroną i poprawą zdrowia (50,0%), czy małe zainteresowanie
problemami osób starszych (46,1%). Ponadto sygnalizowano takie problemy, jak
niewystarczający poziom infrastruktury dostostosowanej do osób starszych (41,2%), czy
mała ilość inicjatyw kulturalnych, festynów, czy biesiad (41,2%).
Respondenci są za wzbogaceniem oferty spędzania czasu wolnego (64,7%) oraz za
tworzeniem większej ilości miejsc spotkań dla seniorów w dzielnicach/osiedlach
(53,9%).
Osoby starsze są ponadto za tworzeniem przyjaznych miejsc spacerowych (44,1%),
a także większej ilości wydarzeń kulturalnych dedykowanych seniorom (festyny,
potańcówki itp.) (41,2%). Oczekują wydarzeń/inicjatyw dostosowanych do ich potrzeb
i organizowanych w dzielnicach i osiedlach, bliżej ich miejsca zamieszkania.
Co trzeci badany wskazywał na konieczność zwiększenia ilości miejsc do siedzenia
(36,3%), zadbania o większe bezpieczeństwo (31,4%) oraz czystość (30,4%) na terenie
dzielnicy/osiedla.
Wnioski i rekomendacje
51
Wyniki przeprowadzonych badań wskazują ponadto na konieczność:
• zwiększenia poczucia wpływu seniorów na polityki publiczne realizowane
w mieście Lublin i na poziomie dzielnic/osiedli, szczególnie te, które mają istotny
wpływ na polepszenie jakości życia seniorów;
• poprawy infrastruktury miejskiej i na poziomie dzielnic/osiedli, aby była
dostostosowana do potrzeb osób starszych, m.in. przez likwidację barier
architektonicznych (strome schody, niekiedy bez barierek, wysokie krawężniki),
czy transportowych;
• poprawy sytuacji materialnej osób starszych;
• zwiększenia dostępności do opieki socjalnej i zdrowotnej;
• większego zainteresowania problemami i potrzebami osób starszych w Lublinie,
szczególnie tych mieszkających samotnie i zmagających się
z niepełnosprawnością;
• promowania wśród osób starszych wolontariatu i zaangażowania w organizacjach
społecznych;
• organizacji szkoleń informatycznych dla seniorów, które pozwolą im na
samodzielne korzystanie z nowoczesnych technologii (np. możliwość
wykonywania przelewów bankowych on-line, przygotowywania pism w edytorze
tekstu, korzystania z portali internetowych, informacyjnych, korzystania ze
smartfonu);
• organizacji zajęć dokształcających (np. na uniwersytecie trzeciego wieku).
Spis kartogramów, tabel i wykresów
52
Spis kartogramów, tabel i wykresów
Kartogramy
Kartogram 1. Współczynnik obciążenia demograficznego: ludność w wieku
poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w krajach
europejskich w 2017 r. ..................................................................................... 9
Kartogram 2. Prognozowany współczynnik obciążenia demograficznego: ludność
w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym w krajach
europejskich w 2080 r. .................................................................................. 10
Kartogram 3. Saldo migracji wewnętrznych na 1000 ludności w Lublinie i
gminach sąsiadujących z Miastem (2017 rok) ................................................... 14
Kartogram 4. Odsetek osób w wieku 60 lat i więcej w Lublinie i gminach
sąsiadujących z Miastem w 2017 roku .............................................................. 16
Kartogram 5. Liczba mieszkańców w dzielnicach Lublina (pobyt stały, stan na
dzień 31.10.2017) .......................................................................................... 17
Kartogram 6. Procentowy wzrost/spadek liczby mieszkańców Lublina w 2017
roku w stosunku do 2013 r. – podział według dzielnic ...................................... 17
Kartogram 7. Dzielnice Lublina objęte wsparciem w I i II edycji projektu
„Proaktywni 60+ na START” ........................................................................... 24
Kartogram 8. Frekwencja w wyborach do rad dzielnic w Lublinie (w %) w 2015
roku .............................................................................................................. 42
Tabele
Tabela 1. Liczba uczestników badania – podział na dzielnice Lublina, które objęto
wsparciem w II edycji projektu „Proaktywni 60+ na START” (n=102) ................ 26
Tabela 2. Zamieszkiwanie respondentów z innymi osobami lub samotnie*
(n=102) ........................................................................................................ 31
Tabela 3. Ocena stopnia zadowolenia respondentów z mieszkania w swojej
dzielnicy (n=102) ........................................................................................... 32
Spis kartogramów, tabel i wykresów
53
Tabela 4. Źródła informacji na temat wydarzeń, które dzieją się na osiedlu/
dzielnicy (n=102) ........................................................................................... 34
Tabela 5. Czynniki wpływające na wybór projektów, na które respondent oddał
głos w ostatniej edycji budżetu obywatelskiego 2016 w Lublinie (n=102) .......... 44
Tabela 6, Wykres 36. Grupy wiekowe głosujące w IV edycji Budżetu
Obywatelskiego w Lublinie na 2018 r. (n= 37 430) ......................................... 45
Wykresy
Wykres 1. Liczba osób zameldowanych w Lublinie w latach 2013-2017 – podział
na grupy wiekowe .......................................................................................... 12
Wykres 2. Różnica w liczbie osób zameldowanych na terenie Lublina w
poszczególnych przedziałach wiekowych między rokiem 2013 a latami
2014-2017 ..................................................................................................... 13
Wykres 3. Udział osób w poszczególnych kategoriach wiekowych w liczbie
mieszkańców Lublina i gmin sąsiadujących z Miastem ogółem (2017 rok) ........... 14
Wykres 4. Różnica w liczbie ludności Lublina i gmin sąsiadujących z Miastem
między 2017 a 2013 rokiem – podział według kategorii wiekowych ................... 15
Wykres 5. Udział osób w poszczególnych kategoriach wiekowych w liczbie
mieszkańców Lublina i gmin sąsiadujących z Miastem ogółem (2017 rok) ........... 16
Wykres 6. Struktura ludności według płci i grup wiekowych w Lublinie w 2002 r. ....... 18
Wykres 7. Struktura ludności według płci i grup wiekowych w Lublinie w 2016 r. ....... 19
Wykres 8. Struktura ludności według płci i grup wiekowych w Lublinie w 2030 r. ....... 19
Wykres 9. Struktura ludności według płci i grup wiekowych w Lublinie w 2050 r. ....... 20
Wykres 10. Prognoza liczby ludności według ekonomicznych grup wieku w
Lublinie do 2030 roku ..................................................................................... 21
Wykres 11. Prognoza liczby mieszkańców Lublina w poszczególnych przedziałach
wiekowych w latach 2016-2020, 2030, 2040 oraz 2050 ................................... 21
Wykres 12. Prognoza liczby kobiet i mężczyzn w Lublinie pow. 60 roku życia
Spis kartogramów, tabel i wykresów
54
w latach 2016-2020, 2030, 2040 oraz 2050 ..................................................... 22
Wykres 13. Udział kobiet i mężczyzn w grupach wiekowych: do 59 lat, 60-65, 66-
74 oraz 75 lat i więcej .................................................................................... 22
Wykres 14. Z ilu osób, łącznie z Panem(ią), składa się Pana(i) gospodarstwo
domowe? ....................................................................................................... 23
Wykres 15. Przyczyny/powody odrzucenia ankiet (n=27) .......................................... 26
Wykres 16. Płeć respondentów (n=102) .................................................................. 27
Wykres 17. Wiek respondentów (n=102) ................................................................. 27
Wykres 18. Wykształcenie respondentów (n=102) ................................................... 28
Wykres 19. Źródła* utrzymania respondentów (n=102) ........................................... 29
Wykres 20. Ocena własnej sytuacji materialnej (n=102) ........................................... 29
Wykres 21. Ocena własnej sytuacji materialnej, mieszkaniowej, żywnościowej i
zdrowotnej, w porównaniu z sytuacją sprzed dwóch lat (n=102) ....................... 30
Wykres 22. Stan cywilny respondentów (n=102) ...................................................... 31
Wykres 23. Stosunek respondenta do dzielnicy, w której mieszka (n=102) ................ 33
Wykres 24. Czy ogólnie interesuje się Pan(i) tym co robią władze lokalne?
(n=102) ........................................................................................................ 33
Wykres 25. Ocena działań członków rady dzielnicy, radnych Rady Miasta oraz
prezydenta miasta Lublin (n=102)................................................................... 34
Wykres 26. Wpływ ……. na rozwój dzielnicy, w której mieszka respondent
(n=102) ........................................................................................................ 35
Wykres 27. Czy w dzielnicy… (n=102) ..................................................................... 36
Wykres 28. Czy, Pana(i) zdaniem, ludzie tacy jak Pan(i) mają wpływ na sprawy
swojego miasta, gminy? ................................................................................. 36
Wykres 29. Czy wie Pan(i) co oznacza i na czym polega „wolontariat”? (n=102) ........ 38
Wykres 30. Działania osób 60+ na rzecz lokalnej społeczności w ostatnich
2 latach (n=102) ............................................................................................ 39
Spis kartogramów, tabel i wykresów
55
Wykres 31. Uczestnictwo w wyborach do… (n=102) ................................................ 40
Wykres 32. Frekwencja w wyborach do rad dzielnic w Lublinie ogółem, w latach
2006, 2011, 2015 ........................................................................................... 41
Wykres 33. Czy respondent głosował w ostatniej edycji BO 2016 w Lublinie?
(n=102) ........................................................................................................ 43
Wykres 34. Ogólna ocena Budżetu Obywatelskiego 2016 w Lublinie (n=102) ............ 43
Wykres 35. Powody braku udziału w głosowaniu w Budżecie Obywatelskim 2016
(n=102)*....................................................................................................... 43
Tabela 6, Wykres 36. Grupy wiekowe głosujące w IV edycji Budżetu
Obywatelskiego w Lublinie na 2018 r. (n= 37 430) ......................................... 45
Wykres 37. Czego najbardziej brakuje osobom starszym w mieście? (n=102) ............ 46
Wykres 38. Zmiany, które należałoby wprowadzić w miejscu zamieszkania
respondenta, aby osobom starszym żyło się lepiej (n=102) .............................. 47
Bibliografia
56
Bibliografia
Błędowski P., Szweda-Lewandowska Z., Polityka wobec starości i starzenia się w Polsce
w latach 2015-2035. Aspekty teoretyczne i praktyczne, IPiSS, Warszawa 2016.
Chabior A., Fabiś A., Wawrzyniak J. K., Starzenie się i starość w perspektywie pracy
socjalnej, seria „Nowa Praca Socjalna”, Warszawa 2014.
Czapiński J., Błędowski P., Aktywność społeczna osób starszych w kontekście percepcji
Polaków. Diagnoza Społeczna 2013. Raport tematyczny, Ministerstwo Pracy
i Polityki Społecznej, Centrum Rozwoju Zasobów Ludzkich, Warszawa 2014.
Głowacki A. (oprac.), Poczucie wpływu na sprawy publiczne, „Komunikat z badań”
nr 95/2017, CBOS, Warszawa, lipiec 2017 r.
Kalka J. (oprac.), Portret społeczno-demograficzny seniorów, „Komunikat z badań”
nr 160/2016, Centrum Badań Opinii Społecznej CBOS, Warszawa, listopad 2016.
Miszczak E., Badanie aktywności społecznej i partycypacji obywatelskiej seniorów –
mieszkańców Miasta Lublin. Raport z badań terenowych, Związek Stowarzyszeń
Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych, Lublin 2016.
Nawrot A., Jesień życia to czas na żniwa. Diagnoza partycypacyjna potrzeb osób
starszych i prezentacja modelowych rozwiązań, Proethica, Ruda Śląska 2013.
Niezabitkowski M., Ludzie starsi w perspektywie socjologicznej. Problemy uczestnictwa
społecznego, „Biblioteka Pracownika Socjalnego”, Katowice 2007.
Pikuła N., Senior w przestrzeni społecznej, Wydawnictwo BORGIS, Warszawa 2013.
Swianiewicz P., Krukowska J., Lackowska M., Kurniewicz A., Błędne rondo marginalizacji?
Jednostki pomocnicze samorządu w zarządzaniu dużymi miastami, Dom
Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2013.
Swianiewicz P., Jednostki pomocnicze w dużych miastach: błędne rondo marginalizacji
czy ślepa uliczka?, „Samorząd Terytorialny” nr 1-2/2014, s. 55-71.
Trafiałek E., Polska starość w dobie przemian, „Śląsk” Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe,
Katowice 2003.
Uchwała Rady Ministrów z dnia 24 grudnia 2013 r. w sprawie przyjęcia dokumentu
Bibliografia
57
Założenia Długofalowej Polityki Senioralnej w Polsce na lata 2014-2020, Monitor
Polski, Poz. 118.
Żołędowski C., Starzenie się ludności – Polska na tle Unii Europejskiej, „Problemy Polityki
Społecznej. Studia i Dyskusje”, R. 2012, nr 17, s. 29-43.
Załącznik. Kwestionariusz ankiety
58
Załącznik. Kwestionariusz ankiety
ANKIETA
Szanowni Państwo,
Zwracamy się z prośbą o udzielenie odpowiedzi na pytania zawarte w ankiecie, która
posłuży do diagnozy potrzeb osób starszych (60+) w dzielnicach Lublina w zakresie
rozwoju aktywności społecznej i zaangażowania obywatelskiego.
Prosimy odpowiedzieć na wszystkie pytania. Pozostawianie pytań bez odpowiedzi obniża
wartość całego badania.
Z góry dziękujemy za udział w badaniu i jednocześnie zapewniamy, iż ankieta jest
anonimowa, a uzyskane dane będą przetwarzane wyłącznie w celach statystycznych
i badawczych.
1. Czy jest Pan/Pani zadowolony(a) z tego, że mieszka w swojej dzielnicy?
Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź
Zdecydowanie tak
Raczej nie
Trudno powiedzieć
Raczej tak
Zdecydowanie nie
2. Czy ogólnie interesuje się Pan(i) tym co robią władze lokalne?
Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź
Zdecydowanie tak
Raczej nie
Trudno powiedzieć
Raczej tak
Zdecydowanie nie
3. Jak ocenia Pan(i) działania:
Proszę przy każdym podpunkcie zaznaczyć odpowiednią wartość na skali
a) radnych swojej dzielnicy? bardzo źle 1 2 3 4 5 bardzo dobrze
b) radnych miasta Lublin? bardzo źle 1 2 3 4 5 bardzo dobrze
c) prezydenta miasta Lublin? bardzo źle 1 2 3 4 5 bardzo dobrze
Załącznik. Kwestionariusz ankiety
59
4. Czy głosował(a) Pan(i) w ostatnich wyborach: Proszę przy każdym podpunkcie zaznaczyć odpowiednią odpowiedź
Tak Nie Nie pamiętam
Do rady dzielnicy (w 2015 r.)
Samorządowych (w 2014 r.)
Parlamentarnych (wybór posłów, senatorów) (w 2015 r.)
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej (w 2015 r.)
Do Parlamentu Europejskiego (w 2014 r.)
5. W jakim stopniu, w Pana(i) ocenie, rozwój dzielnicy, w której Pan(i) mieszka zależy
od:
Proszę przy każdym podpunkcie zaznaczyć odpowiednią odpowiedź
W dużym
stopniu
W średnim
stopniu
W małym
stopniu
Trudno
powiedzieć
Pani/Pana
Mieszkańców Pani/Pana dzielnicy
(Lokalnych) organizacji społecznych
Rady dzielnicy
Rady Miasta
Prezydenta Lublina
Urzędu Marszałkowskiego
Władz centralnych
Unii Europejskiej
6. Czy w ciągu ostatnich 2 lat uczestniczył/a Pan/i aktywnie w życiu dzielnicy poprzez
działania na rzecz lokalnej społeczności?
Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź
Tak
Nie → proszę przejść do pytania nr 8
Załącznik. Kwestionariusz ankiety
60
7. W jaki sposób uczestniczy Pan/i w działaniach na rzecz lokalnej społeczności
w ostatnich 2 lat?
Może Pan(i) wskazać więcej niż jedną odpowiedź
Działalność w organizacjach charytatywnych, społecznych
Udział w zebraniach rady dzielnicy
Udział w zebraniach rady miasta
Formułowanie i/lub pism, skarg, wniosków do władz
Udział w organizowaniu wydarzeń kulturalnych
Udział w głosowaniu na projekty w budżecie obywatelskim
Uczestnictwo w klubie seniora
Udział w organizowaniu wydarzeń sportowych
Udzielanie się w parafii (koła różańcowe, koło Radia Maryja itp.)
Udział w konsultacjach społecznych (np. planu zagospodarowania przestrzennego)
Udział w głosowaniu w wyborach do Rady Dzielnicy
Udział w protestach, manifestacjach
Korzystam z oferty lokalnego domu/ośrodka kultury, świetlicy, klubu osiedlowego
Inne, jakie? ………………………………………………………………………….
8. Czy w Pana/Pani dzielnicy:
Proszę przy każdym podpunkcie zaznaczyć X odpowiednią wartość na skali gdzie:
1 2 3 4 5 6 7
Zdecydowanie
Tak Tak Raczej tak
Trudno
powiedzieć Raczej nie Nie
Zdecydowanie
nie
a) są miejsca kultury atrakcyjne dla osób starszych? 1 2 3 4 5 6 7
b) osoby starsze mają należyty dostęp do opieki socjalnej? 1 2 3 4 5 6 7
c) seniorzy mają wpływ na jakość życia w dzielnicy? 1 2 3 4 5 6 7
d) osoby starsze mogą czuć się bezpiecznie 1 2 3 4 5 6 7
e) osoby starsze mają gdzie rozwijać aktywność fizyczną? 1 2 3 4 5 6 7
Załącznik. Kwestionariusz ankiety
61
9. Czy głosował(a) Pan(i) na projekty w ostatniej edycji Budżetu Obywatelskiego 2016
w Lublinie?
Tak
Nie
10. Jak ogólnie ocenia Pan(i) Budżet Obywatelski 2016 w Lublinie:
Proszę zaznaczyć odpowiednią wartość na skali
bardzo źle 1 2 3 4 5 bardzo dobrze
Trudno powiedzieć/nie głosował(a)em → proszę przejść do pytania nr 12
11. Jakie czynniki wpłynęły na wybór projektów, na które Pan/Pani oddał/a głos
w ostatniej edycji budżetu obywatelskiego 2016 w Lublinie?
Może Pan(i) wskazać więcej niż jedną odpowiedź
Opinie członków rodziny, znajomych
Kampanie promocyjne/reklamy promujące konkretne projekty
Informacje w lokalnej prasie i telewizji
Chęć poparcia projektów promowanych przez organizacje pozarządowe, szkoły
Osoby zwracające się z prośbą o poparcie określonych projektów
Otrzymałam/em/ list (np. od spółdzielni mieszkaniowej) z prośbą o poparcie
wybranych projektów
Chęć udziału w projekcie, który mnie zainteresował
Inne, jakie? ………………………………………………………………………….
→ Proszę przejść do pytania nr 13
12. Dlaczego nie brał/a Pan/i udziału w głosowaniu w Budżecie Obywatelskim 2016?
Może Pan(i) wskazać tylko jedną odpowiedź
Nie słyszałem/ słyszałam o Budżecie Obywatelskim w Lublinie
Nie interesuje mnie ta inicjatywa
Wśród zgłoszonych projektów nie było takiego, który mnie interesował
Nie zdążyłem/am zagłosować na projekt(y)
Inne powody, jakie? ……………………………………………………………………
Załącznik. Kwestionariusz ankiety
62
13. Jak określił(a)by Pan(i) swój stosunek do dzielnicy (osiedla), w której Pan(i)
mieszka?
Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź
Czuję się bardzo związany(a), nie chciałbym/chciałabym mieszkać w innym miejscu
Czuję się związana/y, ale mógłbym/mogłabym mieszkać w innym miejscu
Jest mi to obojętne, mógłbym/mogłabym mieszkać w jakimkolwiek innym miejscu
Raczej nie czuję się związany(a) z miejscem zamieszkania i dopuszczam możliwość
przeprowadzki
Zdecydowanie nie czuję się związany(a) z moim miejscem zamieszkania i chętnie
przeprowadziłbym/przeprowadziłabym się, gdyby pojawiła się taka możliwość
14. Co według Pana/Pani należałoby zmienić, aby w miejscu Pana/Pani zamieszkania
osobom starszym żyło się lepiej?
Może Pan(i) wskazać więcej niż jedną odpowiedź
Nic nie trzeba zmieniać
Powinno być znacznie więcej miejsc spotkań dla seniorów na osiedlu/w dzielnicy
Należy wzbogacić ofertę spędzania czasu wolnego na osiedlu
Stworzyć przyjazne miejsca spacerowe
Zadbać o większe bezpieczeństwo w dzielnicy/ na osiedlu
Utworzyć więcej miejsc do siedzenia
Powinno być więcej zieleni w dzielnicy/ na osiedlu
Powinno być więcej wydarzeń kulturalnych (festynów, potańcówek itp.)
Należałoby zadbać o większą czystość w dzielnicy/na osiedlu
Inne, jakie? ………………………………………………………………………….
Załącznik. Kwestionariusz ankiety
63
15. Czego według Pana/Pani najbardziej brakuje osobom starszym w mieście?
Może Pan(i) wskazać więcej niż jedną odpowiedź
Infrastruktury dostosowanej do osób starszych (strome schody, wysokie krawężniki itp.)
Inicjatyw związanych z ochroną i poprawą zdrowia
Zainteresowania osobami starszymi
Wydarzeń związanych z kultem religijnym
Wolontariatu na rzecz osób starszych
Spotkań z władzami i ciekawymi ludźmi
Miejsc spotkań dla seniorów (np. klub seniora, biblioteka, osiedlowy dom kultury)
Inicjatyw sportowych i dostępu do infrastruktury sportowej dla osób starszych
Inicjatyw kulturalnych, festynów, biesiad
Inne, jakie? ………………………………………………………………………….
16. Czy wie Pan(i) co oznacza i na czym polega „wolontariat”?
Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź
Tak wiem, i sam(a) pracuję w charakterze wolontariusza (przynajmniej dorywczo)
Tak wiem, ale nigdy nie pracowałem(am) jako wolontariusz
Nie jestem pewien/pewna
Nie wiem
17. Skąd czerpie Pan(i) informacje na temat wydarzeń, które dzieją się na osiedlu/
dzielnicy?
Może Pan(i) wskazać więcej niż jedną odpowiedź
Od sąsiadów/znajomych
Od zaprzyjaźnionej/zaprzyjaźnionego urzędniczki/urzędnika
Z ogłoszeń wiszących na tablicach, pod sklepem, urzędami
Z ogłoszeń parafialnych w kościele
Od osób spotkanych przypadkowo
Inne, jakie? ………………………………………………………………………….
Załącznik. Kwestionariusz ankiety
64
18. Czy ogólnie interesuje się Pan(i) tym co robią władze lokalne?
Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź
Zdecydowanie tak
Raczej nie
Trudno powiedzieć
Raczej tak
Zdecydowanie nie
M1. Płeć
Kobieta
Mężczyzna
M2. Proszę podać swój wiek:
……………
M3. Wykształcenie:
Proszę zaznaczyć tylko jedną odpowiedź
Niepełne podstawowe/ podstawowe
Zasadnicze zawodowe
Średnie
Wyższe
M4. Stan cywilny:
Proszę zaznaczyć tylko jedną odpowiedź
Panna/kawaler
Mężatka/żonaty
Wdowa/wdowiec
Rozwiedziona/rozwiedziony
Określił(a)bym inaczej, jak? …………………………………………………………………
M5. Miejsce zamieszkania:
Proszę zaznaczyć tylko jedną odpowiedź
Czechów Północny
Czechów Południowy
Wieniawa
Czuby Północne
Czuby Południowe
Ponikwoda
Inna (jaka?) …………………………………………………………………..
Załącznik. Kwestionariusz ankiety
65
M6. Źródło utrzymania
Może Pan(i) wskazać więcej niż jedną odpowiedź
Emerytura (własna lub po małżonku)
Renta inwalidzka
Praca zawodowa w pełnym wymiarze
Praca zawodowa w niepełnym wymiarze (źródło dodatkowe)
Zasiłki pielęgnacyjne/świadczenia socjalne
Zapomogi różnego rodzaju
Inne, jakie? ………………………………………………………………………….
M7. Jak ocenia Pan/Pani własną sytuację materialną?
Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź
Bardzo dobrze
Źle
Przeciętnie
Dobrze
Bardzo źle
M8. Czy w porównaniu do sytuacji sprzed dwóch lat:
Proszę przy każdym podpunkcie zaznaczyć odpowiednią odpowiedź
Pogorszyło
się
Poprawiło
się
Nie zmieniło
się
zaspokojenie potrzeb żywnościowych
warunki mieszkaniowe
zaspokojenie potrzeb związanych z kulturą
zaspokojenie potrzeb zdrowotnych
sytuacja dochodowa Pana(i)
M9. Z kim mieszka Pan(i) we wspólnym domu/mieszkaniu?
Proszę wskazać tylko jedną odpowiedź
Z małżonkiem
Z krewnym
Z dzieckiem
Z osobą obcą
Z dzieckiem i jego rodziną
Samotnie
Dziękujemy za wypełnienie ankiety!
ISBN 978-83-947007-1-3