B-OSMANLI-RUS SAVAŞLARI€¦ · Web viewalt-f11 says it's groovie! ... trakya Ünİversİtesİ....

T.C.TRAKYA ÜNİVERSİTESİ

FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİTARİH BÖLÜMÜ

18. YÜZYIL OSMANLI-RUS İLİŞKİLERİ

LİSANS TEZİ

TEZİ HAZIRLAYANMEHMET KARASAKAL

TEZ DANIŞMANIYRD. DOÇ. DR. NİLÜFER BAYATLI

EDİRNE2002

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ..............................................................................................................................5

GİRİŞ.................................................................................................................................6

A-RUSYA’NIN GELIŞMESI COĞRAFI KONUMU VE SINIRLAR........................6

B-XVIII. ASRA DOĞRU OSMANLI İMPARATORLUĞU.......................................7

1-OSMANLININ AVRUPA KARŞISINDA GERI ÇEKILIŞI......................................7

2-GERILEMESINE RAĞMEN OSMANLININ GÜÇLÜLÜĞÜ..................................7

3-GENEL OLARAK XVIII. YY.’DA OSMANLI İMPARATORLUĞU......................8

4-OSMANLI İMPARATORLUĞU’NUN DEMOGRAFIK YAPISI.............................8

C-OSMANLI-RUS İLIŞKILERININ BAŞLAMASI VE GELIŞMESI......................8

1-İLK SÜRTÜŞME VE 1569 SEFERI...........................................................................8

2-ÇEHRIN SEFERI.........................................................................................................9

D-I.PETRO VE OSMANLI İMPARATORLUĞU........................................................10

I.BÖLÜM

I.MUSTAFA DÖNEMİ (1695-1703)...............................................................................12

A-TAHTA GEÇIŞI VE İLK İCRAATLARI.................................................................12

B-KARLOFÇA'DAN SONRA OSMANLI İMPARATORLUĞU...............................12

1-BARIŞ İÇIN RUS İSTEKLERI...................................................................................13

2-İSTANBUL ANTLAŞMASI VE ÖNEMI...................................................................14

C II.MUSTAFA’NIN ÖLÜMÜ VE ŞAHSIYETI..........................................................15

II. BÖLÜM

II. AHMED DÖNEMİ ( 1703 – 1730 )............................................................................17

A-TAHTA GEÇIŞI VE İLK İCRAATLAR...................................................................17

B-RUSLARIN BALKANLARDAKİ FAALIYETLERI...............................................17

C-PRUT SEFERI..............................................................................................................18

1-HARBIN SEBEPLERI.................................................................................................18

2-TÜRK-RUS HARBINDEKI GELIŞMELER..............................................................19

3- PRUT ANTLAŞMASI................................................................................................21

4- PRUT’UN DEĞERLENDIRILMESI ( KRITIĞI )....................................................21

D-RUSYA ILE ANLAŞMAZLIK VE EBEDI BARIŞ..................................................22

E-III.AHMED’IN ÖLÜMÜ VE ŞAHSIYETI................................................................23

III.BÖLÜM

OSMANLI – RUS İŞKİLER İ DAHİLİNDE ÇAR PETRO (1689 –1725)..................24

A- ÇAR PETRO VE TARIH SAHNESINE ÇIKIŞ.......................................................24

B- PETRO’NUN ŞARK POLITIKASI...........................................................................24

C-RUSYA’DA PETRO’NUN YENILIKLERI..............................................................26

D-PETRO’NUN ÖLÜMÜ VE RUS TARIHINDEKI ROLÜ.......................................26

E- PETRO’NUN VASIYETNAMESI.............................................................................27

F – PETRO’ NUN HALEFLERI....................................................................................28

IV. BÖLÜM

I. MAHMUD DÖNEMİ ( 1730 – 1754 ).........................................................................29

A-TAHTA ÇIKIŞI İLK İCRAATLARI.........................................................................29

B- RUS ORDUSUNUN KIRIM’ I İSTILASI................................................................29

C-OSMANLI RUS SAVAŞLARI ( 1736 – 1739 )..........................................................30

1. HARBIN SEBEPLERI................................................................................................30

2. SAVAŞIN GELIŞIMI VE BITIŞI...............................................................................30

3. BELGRAD ANTLAŞMASI VE ÖNEMI...................................................................32

D. LEHISTAN MESELESI.............................................................................................33

E- I. MAHMUD’UN ÖLÜMÜ VE ŞAHSIYETI............................................................34

V. BÖLÜM

III. MUSTAFA DÖNEMİ ( 1757 – 1774 )......................................................................36

A. TAHTA ÇIKIŞ VE İLK İCRAATLARI...................................................................36

B. 1768 – 1774 OSMANLI – RUS SAVAŞLARI............................................................36

1 – HARBIN SEBEPLERI..............................................................................................36

2- HARBIN GELIŞIMI VE BITIŞI................................................................................37

A)KARTAL SAVAŞI................................................................................................38

3- RUSLARIN MORA HAREKATI VE ÇEŞME FACIASI.........................................39

4. RUSLAR’IN KIRIM HAREKATI..............................................................................42

5- HARBIN YENIDEN BAŞLAMASI...........................................................................42

C. III. MUSTAFA’NIN ÖLÜMÜ VE ŞAHSIYETI.......................................................43

VI . BÖLÜM

I . ABDÜLHAMİD DÖNEMİ ( 1774 – 1789 )...............................................................45


B-KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI......................................................................45

C-AYNALI KAVAK TENKIHNAMESI........................................................................46

D-KIRIM‘IN İLHAKI......................................................................................................48

E-I. ABDÜLHAMID ‘IN ÖLÜMÜ VE ŞAHSIYETI....................................................50

VII.BÖLÜM

III.SELİM DÖNEMİ........................................................................................................51


B-OSMANLI-RUS SAVAŞLARI....................................................................................52

1-SAVAŞ DÖNEMI........................................................................................................52

2-YAŞ ANTLAŞMASI...................................................................................................55

3-SAVAŞIN SONUÇLARI.............................................................................................56

C-RUSYA İLE İLK İTTIFAK........................................................................................57

D-III.SELIM’IN YAPTIĞI DÜZENLEMELER...........................................................59

E-III.SELIM’IN ÖLÜMÜ VE ŞAHSIYETI..................................................................60

SONUÇ..............................................................................................................................62

BİBLİYOGRAFYA..........................................................................................................65

-DİZİN-..............................................................................................................................67

EKLER..............................................................................................................................72

ÖNSÖZ

Tarihi olayları incelemede iki devlet arası münasebetler her zaman ilgimi

çekmiştir. Bu nedenle daha severek işleyebileceğim iki devlet ilişkileri Genel anlamda

tezimin ana konusu olarak belirlenmiştir. Büyük bir imparatorluk olan Osmanlı Devleti

ve en yoğun olarak ilişkide bulunduğu Rusya Devleti’nin münasebeti değerli danışman

hocamın da rızasıyla bitirme tezimin konusu olmuştur. Ancak,iki ülkenin uzun siyasi

geçmişi nedeniyle ben bu iki büyük devletin XVIII.yy.’ı acizane anlatmaya çalıştım.

Konuları anlatırken başta Akdes Nimet Kurat, Süleyman Kocabaş ve Mehmed

Saray gibi Osmanlı-Rus ilişkilerinde müstesna eserler yazmış olan hocalarımın

haricinde 30’un üzerinde eserden yararlandım. Gerek arşivlerin lisans öğrencilerine

kapalı olması, gerek kütüphanelerden kitap çıkarılamaması bazı olmaması gerek

durumlar neticesinde pek orijinal bir çalışma yapamadığımı üzülerek ifade etmek

istiyorum. Ancak,mevcut kaynakları en iyi şekilde tetkik ve tasnif ederek bu açığımı

kapatmaya,sunumu en iyi şekilde tamamlamaya çalıştım.

Çalışmalarım esnasında birikimlerini ve yardımlarını hiçbir şekilde benden

esirgemeyen ve yönlendirmeleriyle çalışmalarımı takip eden,ayrıca örnek bir insan olan

çok değerli hocama Yrd..Doç. Dr. Nilüfer BAYATLI’ya sonsuz teşekkürlerimi bir borç

biliyorum. Ayrıca “Metod” konusunda bilgilerinden istifade ettiğim, bilimsellik

açısından çalışmama öğretileriyle katkıda bulunan sayın hocam Prof. Dr. İlker ALP’e,

ayrıca tezimi bilgisayarda yazımı sırasında önemli katkıları olan arkadaşım Yüksel

ÖZDEMİR’e ve öğrenimim boyunca çok yardımını gördüğüm Araştırma Görevlisi

Cengiz FEDAKAR’a,bu seviyeye gelmemde katkısı olan bütün hocalarıma ve bölümün

çalışanlarına da ayrıca teşekkür ediyorum ve saygılarımı sunuyorum.

EDİRNE 2002 Mehmet KARASAKAL

GİRİŞ

A-Rusya’nın Gelişmesi Coğrafi Konumu Ve Sınırlar

Rusya’nın doğuda Sibir, Astırhan ve bilhassa Kaşan hanlıklarının yıkılmasıyla

doğuya, bomboş Sibirya’ya doğru yayılışını önleyecek bir unsur kalmamıştır. Güneyi

Kırım Hanlığı Kafkasya’yı Osmanlı ve İran ,batıyı Polonya ,kuzey-batıyı İsveç

kapatılıyordu. Nitekim , bu engeller dolayısıyla XVII.asır içinde ciddi bir ilerleyiş ancak

doğuya doğru oldu.

Büyük Petro,1725’e kadar İsveç aleyhinde topraklar kazanarak Baltık Denizi’ne

çıktı. 1721’de Estonya,Litvanya,Güney Korelya,Rusya’ya geçti.Büyük Petro ,sınırlarını

Baltık ve Pasifik’e (Büyük Okyanus) kadar genişletmiştir. Sırada Karadeniz vardı.

Ancak Osmanlı engelini bir türlü aşamadı.1

Büyük Petro ile Büyük (II) Katerina arasındaki dönemde (1725-1762) durgunluk

vardı. II Katerina döneminde Polonya Krallığı aleyhine genişleyen Rusya ,üç aşama

sonundaki bölüşün sonunda büyük Polonya Devletini tamamen ortadan kaldırdı.

Böylece, Rusya –Almanya-Osmanlı burun buruna gelmiş ,aradaki stratejik bölge yok

olmuştu.

1783’de Kırım Hanlığı Rusya’ya ilhak edildi. Bütün Ukrayna,Kırım,Azar

Denizi’nin doğusu Rusya’nın eline geçti. Karadeniz deki Osmanlı tekeli sona erdi. Azak

Denizi’nin tamamı ile Kırım’dan batıya doğru Dinyester’e kadar olan Karadeniz’in

kuzeybatı sahiline Rusya yerleşti.

Daha sonra Kafkasya’nın ve Batı Türkistan’ın tamamı fethedildi. Çin’den bazı

belgeleri aldılar ve sınırlarını maksimum seviyeye ulaştırdılar.2

1750’de Polonya ve Prusya hariç Avrupa’nın en geride büyük devleti iken

1771’de Osmanlı’yı kesin şekilde mağlup etmesi ,Kırım’ı işgali , Polonya’da üstünlük

kazanması üzerine birden yükseldi. Fransa ve İngiltere’den sonra Dünyanın 3.devleti

oldu ve Osmanlı’yı 4.’lüğe düşürdü.

Bu sıralama I. Dünya Savaşından sonra sırasıyla İngiltere ,Amerika ,Fransa

Almanya, Japonya, Rusya, İtalya, Çin şeklinde olmuştur.

II. Dünya Savaşından sonra ise Rusya ABD’den sonra Dünyanın 2.ehemmiyetli

devleti haline geldi. Aslında günümüzde de öyledir.1750’li yıllarda Rusya’nın başşehri

Petersburg, yüzölçümü:16517185 kilometre kare, nüfusu: 15000000,büyük şehirleri

Moskova 120000, Petersburg 100000 nüfuslu idi3.

B-XVIII. ASRA DOĞRU OSMANLI İMPARATORLUĞU

1-Osmanlının Avrupa Karşısında Geri Çekilişi

11) Yılmaz Öztuna,Devlerler ve Hanedanlar(Avrupa Devletleri) , C.IV, Ankara 1996, s.213.2) Yılmaz Öztuna, a.g.e.,, s.1-2. 3) Yılmaz Öztuna, Büyük Osmanlı Tarihi, C.V, İstanbul 1994, s.34.2

3

Osmanlı orduları Temmuz 1683’de Viyana’yı şiddetle muhasara etti. Ancak

Alman-Leh kuvvetlerinin müşterek karşı koymasıyla Osmanlı bozguna uğradı ve

Belgrad’a çekildi.

Bu yenilgi Avrupa’nın Osmanlıyı durdurabileceği heyecanını doğurmuştu.

Osmanlı İmparatorluğu ,artık eski gücünde olmadığını saklayamıyordu. Ve artık yavaş

yavaş çözülüyordu .Viyana bozgunundan sonra 1699’a kadar olan devre bu gerçeği tüm

çıplaklığıyla gözler önüne serdi4.Osmanlının batıda büyük toprak kaybetmesi ve

Rusya’nın da Avrupa’daki ittifaka katılması ile bu çözülme daha sonrada devam etti.

2-Gerilemesine Rağmen Osmanlının Güçlülüğü

XVIII. asrın başlarında Osmanlı İmparatorluğu ,büyük ve derin zaaflarının açığa

çıkarmış ve eski gücünden çok şey kaybetmiştir. Ancak temelleri o derece sağlam

atılmıştır ki, gerilemesi ve çökmesi için daha yüzyıllar geçecektir. Henüz 1769’a kadar

Osmanlı ,hemen her bakımdan Dünyanın halen birinci devletidir. Hatta 1739’da biten

savaşta ,o tarihte güç kazanmış olan Almanya ve Rusya İmparatorluklarının ikisine

birden karşı koyup savaşı zafer ve büyük toprak kazancıyla kapamıştır. Gerçekten bu

devirde en kuvvetli diğer iki devletin birleşik kuvveti Osmanlı gücünün derecesine

erişmiyordu5.

3-Genel Olarak XVIII. YY.’da Osmanlı İmparatorluğu

Avrupa müspet bilgi ve tenkidi görüş teşebbüslerindeki azim ve devamlılık,

çalışkanlık ve ileri görüşlülüğüyle ,çoktan Doğuyu ve Doğunun en büyük ve ileri

temsilcisi Osmanlı İmparatorluğu’nu geçmişti. XVIII. asırda hemen bütün

müesseselerinde Avrupa’nın Türkler’e olan üstünlüğü açığa çıkacaktı. Üstelik

okyanusları ele geçirmesi ,Batıya büyük bir maddi güç ve zenginlik

kazandıracak ,sermaye birikmesi yolu ile Dünyanın en büyük kısmını ele geçirmeye

hazırlanacaktır. XVIII. asrın ortalarından itibaren Hindistan’daki pek kudretli Türk

44)Feridun Emecan,Osmanlı Devleti Tarihi (Ircıca),C.I,İstanbul 1999,s.55.55)Yılmaz Öztuna,Büyük Türkiye Tarihi,C.VI,İstanbul 1978,s.?.

İmparatorluğu birden çöküvermiştir. Ancak ,anavatan Anadolu ve Rumeli’ne dayanan

Osmanlı Devletinde çöküntünün bu kadar ani olmaması tabiidir.6

4-Osmanlı İmparatorluğu’nun Demografik Yapısı

XVIII. Y.Y ‘da Osmanlı Devletinin başkenti İstanbul’dur. Yüzölçümü:15538000

kilometre karedir. Nüfusu :76150000’dir.

Osmanlıların Avrupa ve Afrika’daki büyük şehirleri:İstanbul 1400000, Kahire

580000, Edirne 350000,Cezayir 125000 ,Tunus 115000, İskenderiye 93000,Bükreş

50000, Selanik 75000 ,Belgrat 74000, Vahran 53000, Filibe 50000, Bosna sarayı 50000,

Silistre 50000, Sofya 50000, Üsküp 50000,Babadağı50000 Asya şehirleri bu listeye

alınmamıştır. İstanbul, dünyanın en kalabalık şehriydi. 7

C-Osmanlı-Rus İlişkilerinin Başlaması Ve Gelişmesi

1-İlk Sürtüşme Ve 1569 Seferi

Ruslar, bazen kendi komutanları, bazen de himayesindeki Kossoklar ,Çerkezler ve

Nogaylar vasıtasıyla Osmanlı himayesindeki Azak kalesine doğru taarruz ettikleri halde,

Çar IV İvan, Kırım Han’ına gönderdiği mektuplarda, tecavüz hareketlerinin kendi

kontrolü dışında yapıldığını ifade ederek Osmanlı Devleti ile açık bir ihtilaftan şiddetle

kaçınmıştır.8Bu sebepledir ki Osmanlı Devleti karşı tedbirler almaya başlamıştır. Ancak

bunları pek hayata geçirememiştir.(Don-Volga Kanalı Projesi gibi)

Sokullu Mehmed Paşa ,eskiden Nogaylar'ın elinde olan ancak şimdi kafirlerin olan

Kozan ve Ejderhan’ı (Astırhan) almaya karar vermiştir. Aldığı tedbirler ve topladığı

kuvvetlerle 1569 yılını Ağustos ayında Perovolok mevkiine geldi. Ancak buraları

müsait bulmayıp ,zaman kaybetti. Astırhan’a yardımcı Rus kuvvetlerinin geldiğini

duyunca onlardan önce çok iyi tahmin edilmiş olan Astırhan Kalesini kuşattı Kale

kuşatması büyük bir kayıpla başarısızlıkla sonuçlandı. Seferin başarısızlıkla

sonuçlanmasının en önemli sebebi, İstanbul’ da Sokullu’nun muhaliflerinden de cesaret

alan ve hiçbir zaman oralarda Osmanlı hakimiyetini istemeyen Kırım Hanı’nın hainnane

hareketlerde bulunduğudur.9

66) Yılmaz Öztuna,Büyük Türkiye Tarihi,C.VI,İstanbul 1978,s.266.77)Yılmaz Tuna,Büyük Türkiye Tarihi,C.V.İstanbul 1994,s.29-30.88)Mehmet Saray,Türk-Rus münasebetlerini bir analizi,İstanbul,1998,s.28,29.99) Mehmet Saray,a.g.e.,s.32-33.

2-Çehrin Seferi

Barış ancak gerçekleşmişken Sarıkamış Kassaklarının lideri olan Doresenko’nun

Ruslara iltihakı ve Ukrayna’nın Rus istilasına uğraması Çehrin Seferi’nin başlamasına

sebep oldu. IV Mehmet Tuna’ya kadar iştirak etmiş daha sonra geri dönmüştür. Üstün

Rus kuvvetlerine karşı bir şey yapamayan ve geri çekilen Şeytan İbrahim Paşa da

azledilmiştir. Bilahare Kara Mustafa Paşa kumandasındaki Osmanlı orduları Çehrin

Seferinde büyük mücadelelerde bulunmuşlardır.10Çehrin Kalesi Tasma Suyu kenarında

bulunuyordu. Etrafı bataklık için-deydi Meydana gelen şiddetli çarpışmalardan sonra

nihayet muhasaranın otuz üçüncü günü iki lağım patlatılarak surlardan gedikler açıldı.

Çehrin zapt edildi.12 Ağustos 1678’de kazanılan bu zafer ile Ruslara ağır bir darbe

vuruldu.11

Çehrin Seferinde Rusların ve Kazakların yenilmelerinde Kırım kuvvetlerinin

hissesi büyük olmuştur. Sefer sonunda akdedilen barışın esasları,Ruslarla Türkler

değil ,Kırım ile Moskova mümessilleri arasında,Bahçesaray’da akdedilmiş olması

ayrıca önemlidir.12İki yıl süren müzakerelerden sonra nihayet barış yapılabildi.

7 maddeden ibaret olan ve “Bahçesaray Barışı” adını taşıyan bu uzlaşma Rusya ile

ve aynı zamanda Osmanlı Devleti arasında yapılmış olmakla,”İlk Türk-Rus barışı”

mahiyetindedir. Maddeleri şunlardır:

1-Mütareke 20 yıl müddetle olup (3 Ocak 1681’den başlayarak) Kırım Hanlığı ile

Rusya devlet sınırlarını Dinyeper Nehri tespit edilecekti,Han’a geçen 3 yılın vergisi

birden ödenecek ve bundan sonra Mutod yıllık gönderilecekti.

2-Dineper ile Aksu arasında Han ve Türkler hiçbir şehir (kale) yapmayacak ve

mültecileri kabul etmeyeceklerdi.

3-Tatarlar,Dinyeper’in her iki tarafta sürülerini otlatabilecekler,Kazaklar da Dinyeper

boyunca balık avlamak ve tuz almak için Karadeniz’e kadar gidebileceklerdi.

4-Kiyef , Moskova hükümetinin elinde kalacaktı.

5-Zaporog Kazakları ,Çar’a tabii olacaklardı.

1010)Mücteba İlgüreh,”IV.Mehmed” maddesi,Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi,C.II,İstanbul,1993, s.67,68.1111) Mehmet Saray,a.g.e., s.41.1212)Akdes Nimet Kurat,a.g.e., s.234.

6-Çar’ın lakapları tam olarak yazılacaktı. Tatarlar para karşılığında veya mübadele

suretiyle salı verileceklerdi.

7-Sultan ve Han Çar’ın düşmanlarına yardım etmeyeceklerdi.13

Buna göre Rus-Kırım münasebetleri uzun süre bu “Bahçesaray Barışı”na göre tanzim

edildi.

D-I.Petro Ve Osmanlı İmparatorluğu

Petro 1689 Ağustos’unda hakimiyeti eline aldı. Başa geldiğinde daha çocuk idi.

Ancak 1694’den sonra devlet işleriyle ve ciddi meselelerle meşgul olmaya başladı.

Petro, akıl hocaları İskoçyalı Gordon ve İsviçreli Lefort ‘un teşvikleri ile büyük bir işe

teşebbüse karar verdi.Rusya’yı “sıcak” denizlere çıkarmak için harekete geçmek !..

Bu maksatla ,Osmanlı Devletinden ,Don Nehri mansıbındaki Azak Kalesinin zaptı

için sefer hazırlığına başladı.14(Ancak buna II.Mustafa döneminde değineceğiz.)

O zamana kadar karanlıkta kalan ,fakat başındaki adamın dehası ile Kuzeyde

Osmanlılar için uğursuz ışık saçan bir millet Avrupa sahnesinde birden bire ortaya çıktı.

Bu gelişmenin sonucu olarak bütün eğlenceler,idamlar,vezirlerin sık sık yer

değiştirmeleri bıçak gibi kesildi. Bu millet Ruslar,bu adamda Çar Petro(I.)15 idi.

Papaların ve Alman ileri gelenlerinin de yardımlarıyla tedricen modernleşen

Ruslar, jeopolitik mevkilerinin sağladığı avantajla, ateşli silahlar bakımından pek

gelişmemiş olan Doğu Türk ilerine doğru ilerlemeye başlarken, kurdukları muazzam

haber alma teşkilatıyla Rus emperyalizminin de temellerini atmış oluyorlardı.

Avrupa’nın Rönesans ve reform hareketlerini müteakip Türklere karşı önce dengeyi,

sonra ilim ve teknikte ilerleyerek üstünlük sağlamaları ve bunun neticesi olarak askeri

galebeleri, Ruslara Asya’da üstünlük kazandırmıştır16.Bütün bunlara rağmen

Rusya,Osmanlı Devletine tek başına harp açmak cesaretini daha kendinde

görmemektedir.II.Viyana Bozgunundan sonra Avrupa Hristiyan aleminde teşekkül eden

yeni haçlı birliğine girmek suretiyle,Osmanlı’dan da toprak koparma yolunu tuttu.17

1313) Akdes Nimet Kurat,a.g.e.,s.235.1414) Akdes Nimet Kurat,a.g.e.,s.252.1515)Alohonse De Lamortine,Osmanlı Tarihi,C.II,s.795,796.1616) Mehmet Saray,a.g.e..,s.46-47.1717)Zuhuri Danışman,Osmanlı İmp. Tarihi,C.X,İstanbul 1965,s.150.

Moskova hükümeti,daha 1686’da “Mukaddes ittifak”a katılmakla,Osmanlıya karşı

düşmanca bir durum almıştır.Moskova Rusya’sında “Türk Düşmanlığı”nın uzun

zamanda beri mevcut olduğunu da görmüştük.1687 yılında kırıma karşı sefer açmakla

Rusya,Osmanlı İmparatorluğu ile de fiilen harbe başlamış oluyordu.Petro da

Kremlindeki “Türk düşmanlığı” telkini ile büyüdüğünden Karadeniz’e çıkmak ve

Türkler’i en nazik yerlerinden vurmak siyasetine benimsemiş ve bu maksatla Azak

Kalesi’ni zapta büyük emellerini gerçekleştirmeye karar vermiştir18.Babası Çar Aleksey

Michayloloziç de azılı Türk düşmanı olup, Osmanlı Devletine düşmanlığını açıkça

göstermiştir19.Çar Petro,Osmanlı tarihlerinde “Koca Petro veya Deli Petro” olarak

adlandırılır.20

Viyana bozgunu (1683) ile, Türkler bütün Avrupa cephelerinde mücadele etmek

mecburiyetinde kalınca,Ruslar teşebbüsü tamamen ellerine geçirmişlerdir.Bundan sonra

genişledikçe hırsı artan,hırsı arttıkça saldıran bir Rus emperyalizmi,buna karşı cepheden

cepheye koşan Türklerin hukuku korumak için kanlarıyla suladıkları vatan topraklarının

şanlı müdafaalarına tanık olunacaktır.

I.BÖLÜM

II.MUSTAFA DÖNEMİ (1695-1703)

A-Tahta Geçişi Ve İlk İcraatları

II.Mustafa, IV.Mehmed’in oğlu olup, annesi Rabia Gülnüş Sultan’dır.5 Haziran

1664 tarihinde Edirne’de dünyaya gelmiştir.Babası IV.Mehmed tarafından Lehistan

seferinde Baba Dağı’na kadar beraber götürüldü.Bu dönemde hükümdar tarafından

1818) Akdes Nimet Kurat,a.g.e.,s.252-253.1919)Süleyman Kocabaş,Tarihte Türk-Rus Mücadelesi,İstanbul 1989,s.63.2020)Zuhuri Danışman,a.g.e..,s.150.

II.Mustafa iclas edilmek istenmiş ise de , halim ve selim bir zat olan II.Süleyman tahta

çıkartılmış Mustafa, babası ve küçük kardeşi Ahmed ile Topkapı sarayında şimşirlik

dairesinde hapsedilmiştir.1689’da her üçü de Edirne’ye nakledildi.21

IV.Mehmed’in büyük oğlu II.Mustafa amcasının ölümü üzerine tahta çıktı(6 Şubat

1695) vezir Mezomarta Hüseyin Paşa,Türklerin yetiştirdikleri son deha sahibi amiral ,

Venedik donanmasını, Sakız Boğazı ve Koyun Adaları açık deniz muharebelerinde ard

arda iki defa ağır şekilde bozdu (9 ve 18 Şubat 1695) ve Sakız ‘ı geri aldı. (22 Şubat)22

I.Mustafa, II.Viyana muhasarasından beri devam etmekte olan harbe son vermek

istiyordu. Ayrıca padişah harplerdeki muvaffakiyetsizliklerini kendisinden önceki

padişahların zafiyetine bağlıyor kendisine zevk-i sefanın haram olduğunu ve niyetinin

ceddi Kanuni Süleyman gibi bizzat sefere çıkmak olduğunu ifade ediyordu.II.Mustafa ,

ilk sefer-i hümayununa çıktı.Transilvanya ‘da Lugoş Meydan Muharebesinde Alman

ordusunu yendi.(22 Eylül 1695)23

B-Karlofça'dan Sonra Osmanlı İmparatorluğu

1683-1699 büyük savaşına “Felaket seneleri” denir. Bu yıllarda Osmanlı, tek

başına kudretli bir koalisyonla savaşmıştır. Almanya İmparatorluğu, Rusya

İmparatorluğu, Polonya Krallığı ve Venedik Cumhuriyeti bu koalisyonun büyük

devletleridir, bunlara Osmanlı’nın hemen hemen daimi denecek şekilde harp halinde

bulunduğu İspanya Krallığı ile bir sürü orta ve küçük boyda devlet eklenebilir.24

26 Ocak 1699 tarihinde Karlofça Antlaşması imzalanmış ve bu antlaşmayla

Osmanlı İmparatorluğu’nun gerileme dönemi açık olarak belirtilmişti.Karlofça

Antlaşması her ne kadar ittifak mensupları ile aynı mahal ve zamanda kararlaştırılmış

ise de her hükümet kendisine ait meselelerde yalnız başına Osmanlı hükümeti ile

anlaşmaya vardıklarından, ilk bakışta umumi bir konferans mahiyetinde görüldüğü

halde, aslında ayrı ayrı müsalehalar manzumesidir.25

Karlofça Antlaşmasından sonra Osmanlı Devleti siyasi alanda kaybedilen

bölgelerin geri alınması için umutsuca çaba harcamaya başlamıştı. Fakat Avrupa

devletleri uygarlık yönünden büyük aşamaları başarmış olduklarından sonuç 2121)Alderson,”II.Mustafa” maddesi,İslam Ansiklopedisi,C.XVII,İstanbul 1964,s.696.2222)Heyet ,Osmanlı Tarihi,Türk Ansiklopedisi,C.XXVI,Ankara 1977,s.106.2323) Heyet ,Osmanlı Tarihi,Türk Ansiklopedisi,C.XXVI,Ankara 1977,s.106.24)Heyet,Osmanlı Tarihi.,a.g.e.,s.105.2425)İsmet Parmaksızoğlu,”Karlofça” maddesi ,İslam Ansiklopedisi,C.VI,İstanbul 1964 ,s.349.25

alınamamıştı. Böylece Osmanlı hükümeti de kuzeyde büyük idealler peşinde koşan

güçlü ve tehlikeli bir düşman devlet olan Rusya karşısında yalnız kaldığını anlamıştı.26

1-Barış İçin Rus İstekleri

Karlofça müzakerelerine Ruslar iştirak ettilerse de, Kerç Boğazı’nı istemeleri

yüzünden bir anlaşmaya varılamadı. İki yıllık bir mütareke akdedildi.27Daha sonra

müttefiklerinin antlaşmalar imzalamaları sonucu yalnız kalan Rusya,bu hali ile emeline

ulaşamayacağını düşündüğü için İstanbul’a bir elçilik heyeti gönderdi.28Yeni Rus Çarı

Deli Petro,ne yapıp yapıp Rus tüccarlarının Karadeniz’de ticari faaliyette bulunmalarını

temine çalışıyordu.Onun içindir ki gönderdiği elçilere bu durumu ne pahasına olursa

olsun iyi savunmalarını tembih etmişti.29Antlaşma şartlarını konuşmak için İstanbul’a

gelen Rus elçisi Galitzin 30Oukraintsov,Osmanlı Devleti’nden Azak ve Taygon’dan

İstanbul’a kadar Karadeniz’de Rus gemilerinin serbestliğini ve diğer isteklerde

bulunmuş ancak bunlar daha divan tercümanı Aleksandır Mavro kordato tarafından

reddedilmiştir. Petro, İsveç ile harp etmeyi kararlaştırdığı için isteklerinde fazla ısrarcı

olmamıştır.Rus elçisi Oukraintsow ile Reisülküttap Rami Mehmet Efendi ve divan-ı

hümayun baş tercümanı Mavrokordato arasında yapılan müzakerelerden sonra31 iki

devlet arasında 14 Temmuz 1700 tarihinde İstanbul Antlaşması imzalandı.

2-İstanbul Antlaşması Ve Önemi

1-Azak Kalesi Ruslara terk edilecekti.

2-Rusların Dinyeper üzerinde ele geçirdikleri Tavan,Kaskerman,Nusretkerman,

Sağkerman kaleleri yıkılarak arazileri Osmanlılara iade edilecektir.

3-Ruslar İstanbul’da daimi elçi bulunduracaklardır.

26

26)Genelkurmay Askeri Tarihi ve Stratejik Etüt (ATASE) Başkanlığı ,Prut seferi,C.III,K.IV,Ankara1981,s.3.2727)Akdes Nimet Kurat,Rusya Tarihi,Ankara 1993,s.255.28)Sezer Tansuğ,”Osmanlı Gravürleri”,Osmanlı Ansiklopedisi,C.V,İstanbul 1996,s.253.29)Mehmet Saray ,a.g.e.,s.49.30)Süleyman Kocabaş,Tarihte Türk-Rus Mücadelesi,İstanbul 1989,s.70.31)Zuhuri Danışman,Osmanlı İmparatorluğu Tarihi,C.X,İstanbul 1965,s.158.28

29

30

31

4-Ruslar Kudüs’ü ziyarette tamamen serbest olacaklardır.32

5-Rus Kazakları Karadeniz’e inmeyecekler ,Tatar askerleri de Rusya’ya akın

yapmayacaklar.

6-Son muharebeye kadar Rus Çarlığının Kırım Hanlarına verdikleri haraç kaldıracaktır

ve Rusya’nın istiklali tarafımızdan tasdik edilecektir.33

7-Esirler karşılıklı iade edilecektir34

Petro bütün ısrarlarına rağmen iyi bir antlaşma yapamadığı içim tekrar faaliyete

geçerek,bu seferde kuvvet yoluyla neticeye gitmeyi denedi.Ancak,bununda çıkar yol

olmadığını çok geçmeden anlamıştır.Bir Rus elçisini İstanbul’da daimi olarak oturmaya

başlaması kararı da Türkiye’nin aleyhindeydi.I.Petro,P.A Tolstoy’u büyükelçi olarak

atayarak 1702’de İstanbul’a gönderdi.Osmanlı Sarayı bu elçiye daima şüphe ile

baktı.Elçi,normal elçilik görevleri dışında casusluk,reayayı kışkırtma vs. faaliyetlerinde

bulunuyordu.35

Rusya bu antlaşma ile Osmanlı Devletinden ilk kazançlarını elde etmiş oluyordu.

İstanbul barışı,Osmanlı imparatorluğunun Rusya’ya karşı yenilgiyi kabul ettiği ilk siyasi

uzlaşma belgesi olarak nitelendirilebilir. Çünkü bu anlaşmayla Karadeniz’in kilit

sayılan Azak Kalesi’nin Ruslar’a terk edilmesi Aşağı Dinyeper'e göre geniş bir bölgeyi

kapsayan Kazak topraklarının yine Ruslar’a verilmesi,özellikle Kırım Hanlığı’na karşı

yeni gelişmekte olan Rus tehlikesinin daha da arttırmış bulunuyordu.36

Bu antlaşmayla Rusya Karadeniz’e ayağını atmış Kırım Hanlığının gelir

kaynaklarını kurutarak burasının zayıflatılıp Rusya’nın eline olgun bir meva gibi

düşmesinin ortamı meydana getirilmiştir. Rusya’nın bağımsız bir devlet olduğu yani

varlığı Osmanlı tarafından ilk defa tam anlamıyla resmen tanınmıştı.37

II.Mustafa’nın Ölümü ve Şahsiyeti

Osmanlı merkezi yönetiminin yeni bir iç krizle karşı karşıya kaldığı dönemde

Sultan II.Mustafa’nın tahtan indirilmesi ve Amcazade Hüseyin Paşa,Rami Mehmed

Paşa gibi devlet adamları ile birlikte huzuru temin için çalışan fakat bu arada oldukça 3231)Zuhuri Danışman,Osmanlı İmparatorluğu Tarihi,C.X,İstanbul 1965,s.158.3332) Mehmet Saray ,a.g.e.,s.158.33)Zuhuri Danışman,a.g.e,s.49.3434)Süleyman Kocabaş,Tarihte Türk-Rus Mücadelesi,İstanbul 1989,s.70.3535)Süleyman Kocabaş,a.g.e,s.71.3636)Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt(ATASE) Başkanlığı,Prut Seferi,C.III,K.IV,Ankara 1981,s.17.3737)Süleyman Kocabaş,a.g.e,s.71.

nüfusta kazanan padişahın hocası Şeyhülislam Feyzullah Efendinin katli ile sonuçlanan

Edirne vakası idi(1703)38.Hatta isyanın hedefi ilk önce doğrudan Şeyhülislamın

kendisiydi. Nitekim isyan sırasında Feyzullah Efendi feci bir şekilde öldürüldü. İkinci

Mustafa tahttan çekildi. Yerine III.Ahmed geçti.Bu pek kolay olamadı,zira bu isyan

sırasında ilk defa Al-i Osman’a alternatif arayışları görüldü.

Sultan II.Mustafa hadiseler üzerine 23 Ağustos 1703’de tahttan indirilmiş oğlu ve

yeğenleriyle birlikte Sarayda göz altına alınmıştır. Mustafa hizmetleri ortada iken

karşılaştığı bu durumdan dolayı çok müteessir oldu. Zaten İstiska ve Mesane

hastalıklarından muzdarip bulunan Mustafa 30 Aralık 1703’de vefat etti. Yeni

Camiindeki türbede babasının ayak ucuna defnedildi.39

II.Mustafa şehzadeliğinde seferlerde bulunarak yetişmiş son harp adamı

padişahtır. Ve ondan sonra padişahların bizzat orduya kumanda etmeleri Sefer-i

Hümayun’a çıkmaları adeti kalmıştır40.(Bkz.Harita 1)

II. Mustafa silah kullanmakta, bilhassa okçulukta çok mahir sürat-i intikal sahibi

halim ve selim hakşinas zamanının ilimlerine aşina bir zat idi. Kendisine

imparatorluğun düştüğü fena durumdan kurtaracak bir hükümdar nazarıyla bakıldığı

için, zamanda cereyan eden vekayinin tespitine ehemmiyet verilmiştir.41

II.Mustafa orta boylu kısa boyunlu kızıl ve seyrek sakallı görünüşü itibariyle

heybetli idi. II.Mustafa’nın 20 evladı dünyaya gelmiş olup bunlardan 10 tanesi erkekti.

Şeyhzadelerden Mahmut ve Osman tahta cülus etmişlerdir.42

Edebiyata meraklıydı ”ikbal-i”mahlası ile bazı şiirler yazmıştır. Hüsnihat sahibi de olup

sülus,nesih ve celide de mahiret kazanmıştır. Zamanın tarihine önem vermiş ve Silahtar

Fındıklı Mehmet Ağa’yı bu işle görevlendirmiştir. Devrin Nusretname adlı eseri bu

suretle meydana gelmiştir.

3838)Feridun Emecen,”Kuruluştan Küçük Kaynarcaya”,Osmanlı devleti Tarihi (ırcıca),C.I,İstanbul 1999,s.57.3939)Mücteba İlgüler,”II.Mustafa”,Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi,C.II,İstanbul 1993,s.114.4040)Heyet, Osmanlı İmparatorluğu.,Türk Ansiklopedisi,C.XXVI,Ankara 1977,s.106.4141)Alderson,a.g.e,s.699.4242)Mücteba İlgürel,a.g.e,s.114.

II. BÖLÜM

III. AHMED DÖNEMİ ( 1703 – 1730 )

A-Tahta Geçişi Ve İlk İcraatlar

IV. Mehmed’ in Rabia Gülnüş Sultan’dan doğma oğlu olup, 1673’ de dünyaya

gelmiştir. Sultan II. Mustafa’nın öz kardeşidir. 23Ağustos 1703 (10 Rebiülevvel 1115)

de Edirne ‘de tahta cülus ettiği zaman 30 yaşının içinde bulunuyordu. Bir isyandan

sonra tahta çıktığı için, asi Yeniçerilerin istedikleri 60 kadar devlet adamını onların

eline teslim teslime mecbur olmuştur. Bu sırada Osmanlı tarihinde, ancak üç kez vuku

bulmuş olan Şeyhülislam katli hadiselerinden biri bu devride olmuştur. Şeyhülislam

Feyzullah Efendi yeniçerilere teslim edilmiş ve onlar tarafından türlü hararetlerle

öldürülmüştür.

Baltacı Mehmet Paşa’yı sadaretten azil ile yerine Çorlulu Ali Paşa’yı getiren

( 3 Mayıs 1706 ) padişah, yedi yıl içinde yedi sadrazam değiştirmeye mecbur oldu43.

Bunların ekserisi liyakatsiz kimselerdi. Bu yüzden devletin başına birçok gaileler

getirmiştir.44

III. Ahmed devrinde dış siyasetin esası, Karlofça antlaşması ile verilen yerlerin

geri alınmasıdır. Bu siyaset silahla yürütülmüş, Rusya ve Venedik’e Karlofça’da

verilenler geri alınmış, Almanya’ya verilen topraklar ise büyük gayretlere rağmen geri

alınamamıştır, Polonya’ya verilenler ise alınmak istenmemiştir. Zira Bâb-ı Ali’nin

siyaseti artık Polonya’yı var gücüyle, Almanya ve Rusya’ya karşı desteklemek ve bu iki

devlet arasında ezilmesini sağlayabilmektir.45

B-Rusların Balkanlardaki Faaliyetleri

Rusların dostluk gösterilerini samimi olmadığını anlayan Padişah II. Mustafa

(1695-1703) ve halefi III. Ahmed (1703-1730) bir yandan Rus elçilerini sorguya çekip

Çar’a Azak taraflarında dostane olmayan hareketlerden sakınmasının ihtar eden sert

mektuplar göndermişler, diğer taraftan da kötü niyetli komşuya karşı hudut

kalelerindeki beylere hazırlıklı olmalarını bildirmişleridir.

IV. İvan'dan itibaren Rus Çarlığı hristiyanlık propagandasının tesir kuvvetini iyice

idrak ile Balkanlardaki hristiyan unsurların ve bilhassa Ortodoksların hamisi gibi

hareket ediyorlardı.46 Rus Çarı Petro da bu sırada Balkanlardaki hristiyanlar

kışkırtmaktan geri kalmıyordu. Çünkü, siyasi idealini gerçekleştire bilmek için

Osmanlılara karşı savaşa girme kararlı bulunduğundan, aradaki barış antlaşmasını

çiğnemekten çekinmedi.47

Ruslar, Türk hakimiyetindeki Karadağ, Bağdan, Eflak, Sırbistan ve Mora ya

propagandacılar gönderiyorlar ve bu faaliyetten neticede alıyorlardı. Nitekim, Bağdan

voyvodası Dimitri Kantemir, Eflak voyvodası Brankovan, Rus Çarının vaatlerine

kanmış, biri alenen diğeri gizli olarak Ruslara yardım edeceklerine dair birer antlaşma

imzalamışlardır. Sırp lideri Boğdan Popoviç de,Ruslar harekete geçer geçmez her türlü

yardımı esirgemeyeceğine dair söz vermiştir.

4343)Enver Ziya Koral,”III.Ahmed” maddesi,İslam Ansiklopedisi,C.I,İstanbul 1964 ,s.165.4444)Mücteba İlgürel,a.g.e,s.115.4545)Heyet,Osmanlı İmparatorluğu,Türk Ansiklopedisi,C.XXVI,Ankara 1977,s.106.4646)Mehmet Saray,a.g.e.,s.52.4747)Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik (ATASE)Başkanlığı,a.g.e.,s.18.

Deli Petro, İsveç Kralı XII. Karl (Demirbaş Şarl) ‘ı yenince, Doğu Avrupa da

birden bire üstün duruma geçiverdi. Çar, Baltık kıyılarını emniyet altına aldıktan sonra

ikinci büyük gayesi olan güney politikasına döndü. Çar Petro, İsveç harbi devam

ederken bir yandan Azak taraflarındaki hazırlıkların tamamlamış, bir taraftan da

Balkanlardaki hristiyan Ortodoksları kışkırtarak kendisi için müsait zemini hazırlamıştı.

Harp için bahane arıyordu. İsveç Kralının Osmanlıya ilticası kendisine bu vesileyi

vermiş ve bundan sonra Çar gönderdiği elçilerle Osmanlı Hükümetini tehdide

başlamıştır.48

C-Prut Seferi

1-Harbin Sebepleri

İsveç kralı XII. Şarl‘ın, Rusya ile savaşa devam ederken, Osmanlı-İsveç askeri

ittifakının kurulmaması hem İsveç hem de Osmanlı açısından bir talihsizlik olmuştur.49

İsveç Kralı Ukrayna Kazakları ile anlaşıp Ruslara saldırdı. Ancak Poltova da yenilgiye

uğrayarak müttefiki Kazak hatmanı ile Osmanlı topraklarına sığındı50. Poltova zaferi ile

şımaran Ruslar Osmanlı hükümeti üzerindeki baskılarını arttırmışlardır.51

Petro, Osmanlılarla harbe karar vererek Osmanlı idaresindeki Ortodoks Reayayı

(Rum, İslav, Eflak ve Bağdonlılar) metbutları aleyhine tahrik ile Türkler ile yapacağı

muharebede dahili isyanlarda istifade etmek istedi52. Ayrıca, Rusların Osmanlıya iltica

etmiş olan İsveç Kralı ile askerlerini vurmak için Türk topraklarına tecavüz edip 48 saat

içerilere kadar ilerlemeleri, Kırım Hududuna sarkıntılığa başlamaları, Osmanlı-Rus

sulhüne rağmen Azak denizinde bir Rus Donanması kurmuş olmaları ve bilhassa

İstanbul’daki Moskof elçisi Tolstoy’un Türk milletine iltica etmiş olan İsveç Kralı

XII.Charles (Karl-Şarl)’ın hudut haricine atılması ve Mazeppa’nın da hemen Rusya’ya

teslimini isteyecek kadar küstahlığa kalkışması nihayet sulhçu padişahın ikazıyla

neticelenmiştir.53(Bkz.Harita 4)

4848)Mehmet Saray,a.g.e.,s.52.4949)Süleyman Kocabaş,Tarihte Türk-Rus Mücadelesi,İstanbul 1989,s.75.5050)Feridun Emecen,a.g.e.,s.58.5151)Genelkurmay Askeri Tarihi ve Stratejik Etüt(ATASE) Başkanlığı,a.g.e.,s.51.5252)İsmail Hakkı Uzunçarşılı,Osmanlı Tarihi,C.VI,s.179.5353)İsmail Hami Danişmend,İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi,C.IV,İstanbul,s.3. (*)Mazeppa:Lehistan Kralının hizmetine verilmiş olan genç bir Leh soylusudur.Polonyalı bir soylunun karısına aşık olduğu için suçlanmıştır.Vahşi bir atın sırtına bağlanmış sırtındaki yükünde etkisiyle at onu, Kazakların ülkesi Ukraynaya kadar getirmişti.

Kırım Han’ın ve hudut valilerinin verdiği malumattan sonra Osmanlı Devleti,

Ruslarla Harbin kaçınılmaz bir hal aldığını anlamış ve 1710Aralığında bütün eyaletlere

gönderdiği fermanlarla ertesi sene baharında ordunun toplanmasını emretmiştir. Türk

ordusu 1711 Nisanın da sadrazam ve serdar-ı Ekrem Baltacı Mehmet Paşa’nın

komandasın da Tuna nehrine ilerlerken Rus Çarı da Lehistan ve Bağdan hudutlarına

yığdığı kuvvetlerle, Tuna'yı Türk orduları gelmeden ele geçirmek üzere ileri harekete

geçti.54(Bkz. Harita 3)

2-Türk-Rus Harbindeki Gelişmeler

1711 ilkbaharında, 100 bin kişilik bir Türk ordusu, Baltacı Mehmet Paşanın

kumandasında harekete geçti. Kırım kuvvetleri ise Dinyester boyunda Rusların

karşılamaya hazırlandılar. Petro Yaş şehrinden hareketle, Prut nehrinin sağ sahilini

takiben Tuna boyuna inmekte iken, Türk ordusu karşına çıkı verdi. Bunun üzerine,

Ruslar çekilmeye başladılar. Fakat Devlet Giray Hanın süratli manevraları neticesinde

Rusların ricat yolları kesildi ve Çar, 38 bin kişilik bütün kuvveti ile Pagunluk

mevkiinde, Prut boyundaki bataklık bir sahada kuşatıldı.55 (2 Temmuz 1711)(Bkz.

Harita5-6)

Türkler hem asker hem de topların sayısı bakımından, Ruslara nispetten dört misli

fazla idiler. Rus Ordusunun yarısından fazlası muhabere kabiliyetini kaybetmiş, yorgun

ve açtı. Türk topları Rus ordugahını her taraftan ateş altına almıştı. Baltacı Mehmet Paşa

tam yürüyüş emrini vermek üzere iken, Ruslar barış için girişimlere başladılar.

Muhaberenin üçüncü günü idi. Katerina, I. Petro’nun çadırına girerek, onu Osmanlılara

sulh teklifinde bulunmaya razı etti.56 Kırım Hanı Devlet Giray bir daha ele geçmeyecek

bu fırsatın kaçırılmaması için ısrar etmiştir.57 Devlet Giray Han ile XII. Şarl’ın Türk

ordugahında ki mümessili Poniatovski’nin itirazlarına rağmen Baltacı Mehmet Paşa ile

Şafirov arasında muahede akdedildi.58 Baltacının kendi söylediğine göre çok muzaffer,

çok af edici padişahın bu antlaşmayı müsamaha ile karşılayacağı ümidiyle imzaladı.59

Rusları sulha zorlayan sebepler beli idi. Baltacıyı ise sulha sevk eden sebepler

nelerdi? Bu durum daima tartışma konusu olmuştur. Baltıcı çevresine verilen 5454)Mehmet Saray,a.g.e,s.54.5555)Akdes Nimet Kurat,Rusya Tarihi,Ankara 1993,s.260.5656)Süleyman Kocabaş,a.g.e,s.82.5757)Mehmet Saray,a.g.e,s.58.5858)Mücteba İlgürel,a.g.e,s.118.5959)Joseph Van Hammer,Büyük Osmanlı Tarihi,C.VII,s.152.

mücevherle paralar sebep gösterilse de bu yanlıştır. Sebeplerin tümü değildir.60 Ayrıca,

bizzat Katerina’nın, Baltacının çadırına kadar geldiği ve istirhamlarda bulunduğu

hakkında da zayıf rivayetler vardır. Bu nokta aydınlık değildir.61

Bu askeri başarı, diplomatik başarı ile neticelendirilseydi Ruslara karşı önemli bir

engel teşkil edilebilirdi. Yani, Rus ordusu Çarı ile birlikte teslim alına bilseydi, Rus

kalkınmasının hızı kesilecek ve gelişme planları hiç olmazsa 50-100 yıl daha geriye

atıla bilecekti. Gerek askeri gerek siyasi bakımdan dünyada benzerine çok az

rastlanabilecek bu büyük tarihi fırsat böylece elden kaçırılmıştır.62

Kırım Hanı ile İsveç Kralının sürekli uyarıların karşı anlaşılmaz nedenlerle

direnerek, çok mütevazı koşullarla bir mütareke ve barış antlaşmasına razı olmak,

Osmanlı Devletini ele gelecek yönelik büyük tarihi çıkarlarının gerçekleşmesine kesin

olarak engel olmuştur.

3- Prut Antlaşması

22 Temmuz 1711 de Türk ordugahına gelen Rus murahhası Şafirov ile şu şartlarla

sulh antlaşması yapıldı :

1- Azak Kalesi ne şekilde teslim alınmış ise yine öylece ( Türklere ) teslim

edilecek.

2- Muahede hilafına yapılan Taygon, Kamanke, Yeni Kule kaleleri yıkılacak ve bundan

sonra oralarda kale yapılmayacak. Kamanke kalesindeki bütün harp levazımı

Osmanlılara terk edilecek.

3- Ruslar, Lehistan işlerine müdahale etmeyecek.

4- Baraboş, Potkalı ve Kırım hanına tabi Kassaklara Ruslar tarafından müdahale

edilmeyecek.

5- Osmanlı Devleti misafiri olan İsveç Kralı XII. Şarl’ın memleketine gitmesine Ruslar

tarafından katiyen mani ve taarruz olunmayacak ve isterlerse sulh yapabilecekler.

6- Osmanlıya gelip giden Rus tüccarından başka, Osmanlıda Rus elçisi bulunmayacak.

7- Osmanlı Hükümet Rus reayasını ve Ruslarda Osmanlı reayasını metbuları aleyhine

tahrik etmeyecekler.

6060)Süleyman Kocabaş,a.g.e,s.84.6161) Zuhuri Danışman,Osmanlı İmparatorluğu Tarihi,C.X, İstanbul 1965,s.202.6262)Genelkurmay Askeri Tarihi ve Stratejik Etüt(ATASE) Başkanlığı,a.g.e,s.152.

8- Evvelce ve sonradan elde edilen Müslüman esirler Osmanlı Hükümetine iade

olunacak.

9- Ruslar tarafından eskisi gibi Kırım Hanına yine vergi verilecek63

10- Ruslar, İstanbul da daimi elçi bulunduramayacaklar.64

11- Bu antlaşma şartları yerine getirilinceye kadar Başbakan Şafirof, Başkomutan

Seremetef, Çarın oğlu Petroviç Mihal, İstanbul da rehin tutulacaktı65.

4- Prut’un Değerlendirilmesi ( Kritiği )

1711 Prut harbinin tarihi incelenirken, Baltacının çok güç durumda bulunan Çar’ı

esir alıp, Rus ordusunu ve I. Petro’nun sulh şartı olarak “her ne isterse veririm”

demesine rağmen çok hafif şartlarda antlaşma yapılması üzerinde sürekli durulur ve

Baltacı suçlanır. Baltacıyı tenkit ederek önce onun şahsiyeti bilmek, tanımak gerekir. O

siyasetten hiç anlamayan, kendisi bile ordunun sevk ve idaresine atandığında aciziyetini

söyleyen, hak etmediği bir konumda olan bir komandandır. Şimdi onun biraz tanıdıktan

sonra Prut’un kritiğini yapabiliriz.

Bu Türk-Rus savaşı sonunda Divan, Eflak ve Bağdan voyvodalarının Ruslarla iş

birliğini önlemek için, bundan böyle bu iki Romen ülkesine yerli asiller (boyarlar)

arasından değil İstanbullu Rumlardan seçtiği prensleri göndermeye başlamıştır.(Bkz.

Harita 2)66

Yapılan antlaşmada çok önemli eksiklikler bulunmaktadır. İsveç konusuna hiç

deyinilmemiş ve Rusların İsveçlilerden aldıkları yerlerin geriye verilmesi, Lehistan’da

Leçinshki’nin krallığa getirilmesi, milli çıkarlarımıza çok yararlı olduğu halde dikkate

alınmamıştı. Ayrıca antlaşmaya, Rusların taahhütlerini ne zaman yerine getirecekleri

konusunda bir zaman ve süre kaydı da konulmamıştır. 67

Prut barışı askerlik bakımından Rusların büyük bir hezimeti neticesi olmakla

beraber, diploması itibari ile büyük bir Rus zaferi idi. Ruslar, ancak “ Kağıt üzerinde”

6363)Mehmet Saray,a.g.e,s.58-59.6464)İsmail Hakkı Uzunçarşılı,a.g.e,s.180.6565)Süleyman Kocabaş,a.g.e,s.78.6666)Yılmaz Öztuna ,Başlangıçtan Zamanımıza Kadar Büyük Türkiye Tarihi,C.VI,İstanbul 1978,s.279 67)Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt(ATASE) Başkanlığı,a.g.e.,s.167.6768)Akdes Nimet Kurat,a.g.e.,s.261.69)İsmail Hakkı Uzunçarşılı,a.g.e.,s.180.70)Genel Askeri Tarihi ve Stratejik Etüt(ATASE) Başkanlığı, a.g.e,s.169.71)İsmail Hami Danişmend,a.g.e,s.7.

Türklerin bütün isteklerini yerine getirmişlerdi. Osmanlı ricalinde bir kısmı rüşvet ve

vaatlerle elde edilerek Bab-ı Ali ‘nin İsveç Kralını yüz üstü bırakılmasına yol

hazırlamıştı. Baltacı Mehmet Paşanın cehaleti ve cesaretsizliği, Petro’nun ve Rus

ordusun, dolayısıyla Rusya’nın muhakkak bir yıkımdan kurtarılmasına imkan verdi.68

D-Rusya ile Anlaşmazlık ve Ebedi Barış

Çar Petro kurtulduktan sonra, yukarıda söylediğimiz gibi, muahede maddelerini

tatbik etmemek için vesilelerle ve bahaneler arayarak işi uzattı.69 Rusların Barış

koşullarını yerine getirmemekte direnmeleri üzerine III. Ahmed büyük divanı toplamış

ve yeniden savaş açılmasına karar vermişti.70 Osmanlı iki defa harp hazırlığı yaptı.

Fakat, Felemenk ve İngiltere’nin araya girmesiyle Prut muahedesi yeniden görüşüldü.

24 Haziran 1713 de Edirne antlaşması ile Prut sulhu katileştirildi. Bu suretle Kırımla

Lehistan tehlikeden kurtulmuş ve Karadeniz’e yaklaşan Rus tehlikesi geri atıldı.71

Rusya için şeref verici olmayan giriş bölümün Prut Antlaşmasından

çıkarılmasından başka, yeni antlaşmada çok büyük ehemmiyeti olan üç yeni madde yer

alıyordu :

1- Son antlaşmadan beri Kırım Hanına verdiği vergiyi kaldırıyordu.

2- Çar’a İstanbul’da sürekli bir elçi bulundurmak hakkı veriyordu.

3- Antlaşmayı imzalayan iki devlete bu krallığın haklarını ve anayasasını korumak bahis

konusu olduğundan ordularını Polonya’ya sokmakta serbestlik tanıyordu.72

E-III.Ahmed’in Ölümü Ve Şahsiyeti

I.Edirne Vakası denen bir ayaklanma sonucu tahta çıkan III.Ahmed (23 Ağustos

1703-1 Ekim 1730) Patrona Halil denen diğer bir ayaklanmayla tahtan indirildi.73

III.Ahmed, asileri tatmin etmek için sadrazamlığı,Kaptan Paşayı ve Kahya beyi

boğdurup,cesetlerini at meydanına yolladı. Asiler padişahın feragatını üstlendiler.

III.Ahmed kendisinin ve çocuklarının hayatına kıyılmamak şartı ile tahtan feragat

68

69

70

71

7272)Joseph Van Hammer,a.g.e,s.261.7373)F.Çetin Derin,Türk Dünyası El Kitabı(Coğrafya-Tarih),C.I,Ankara 1992,s.483 74) Enver Ziya Koral,a.g.e,s.168.

etti74.Ahmed kendisinden sonraki padişah(I.Mahmud) döneminde 1736 yılında öldü.

Yeni Camii türbesine defnedildi.

27 yıl Osmanlı tahtını işgal eden III.Ahmed, oldukça yakışıklı bir padişahtı.

Kadınlar arasında yaşamış harpten katiyen hazmetmezdi. Ahmed’in toplam 31 tane

çocuğu vardı. Şairliği ve hattatlığıyla meşhur idi75

III.BÖLÜM

OSMANLI – RUS İŞKİLERİ DAHİLİNDE ÇAR PETRO (1689 –1725)

A- Çar Petro ve Tarih Sahnesine Çıkışı

Petro, 1689 Ağustos’unda hakimiyete geçtikten sonra da “ çocukluk eğlencelerini”

bırakmadı, eskisi gibi askerlik oyunları ve gemicilikle meşgul oluyordu. Devlet işleri

annesi ve patriğin elindeydi. Bu durum Petro’nun annesi ölünceye kadar devam

etti(1694). Bu tarihten sonra devlet işleriyle ve ciddi meselelerle meşgul olmaya

başladı.76

Petro, Çar Aleksey’in ikinci evliliğinden dünyaya gelmiş ağabeyi çılgın İvan’dan

sonra Çar olmuştu. Fakat, İvan’ın adı altında devleti yöneten kız kardeşleri Sophie’nin

kıskançlığına baskısına ve tehditlerine hedef olmuştu.

Petro, yüz hatları, zekası ve delice cesaretiyle askerler arasında kendisini

sevdirmişti. Bir saray entrikası sonunda Sophie saf dışı bırakılınca Petro, on yedi

7475)Mücteba İlgürel ,a.g.e.,s.136.

75

7676) Akdes Nimet Kurat,a.g.e.,s.252.77)Alphanse Lamartine,Osmanlı Tarihi,C.II,s.800-801.

yaşında tek başına bütün iktidara sahip olmuştu. Çarların geleneğine göre soylular

arasında bir genç kızla evlenmiş, karısına çok eziyet etmiş, son derece barbarlıklar

yapmış, kendisini içkiye, sefahati zulme vermişti. Fakat herkesin kendisine haklı olarak

büyük lakabını verdirecek çalışmalardan hiçbir zaman sapmamış ve “ muazza bir

sürüden” bir millet yapma azminden asla vazgeçmemişti.77

XVII. asrın son yarısında Ruslar’ın başına geçen meşhur I. Petro ( Büyük Deli

Petro ) Rusya’yı Avrupalılaştırmak istiyordu. Bunun içinde, Karadeniz’ e inmek için

Osmanlı Devleti ile Baltık’a çıkmak için İsveç ile, Avrupa’ya yaklaşmak için de

Lehistan ile çarpışmak ve bu üç devleti bertaraf etmek icap ediyordu.78

B- Petro’nun Şark Politikası

Prut hezimetinden sonra Petro, Osmanlı İmparatorluğu ile herhangi bir ihtilaftan

çekildi. 1712 ‘de Azak Kalesi Türkler’e iade edildiği gibi, Azak Denizi kıyısında Rus

donanmasının dayanak noktası olan Taganrog(Taygon) kalesi yıkıldı ve Rus donanması

da lağvedildi. Bu suretle Ruslar’ın Karadeniz’e çıkmalarının önü alınmış oldu. Buna

mukabil Petro, Hazar Denizi sahilleri boyunca Rus fütuhatını genişletti. Bu

münasebetle, hatta Rusya ile Osmanlı İran’a hücum ettiler. Rusya ile İran arasında,

Petersbutg’da yapılan barış şartları mucibince, İran hükümeti, Derbend ve Bakü

şehirlerinden başka, Hazar Denizi’nin güneyindeki Geylani Mazerderan ve Astrabad

bölgelerini Rusya’ya bırakmak zorunda kaldı. Rusya bu suretle, Kafkasların güneyine

kadar inmiş oldu. Petro, Türkistan Hanlıkları ile yakından ilgilendi. Doğu

Türkistan’daki Yarkend Şehri civarında çok zengin altın madeni bulunduğunu haber

alan Petro, 1715 ‘de buraya askeri bir ekspedisyon gönderdi ise de, bu hareket

muvaffakiyet sizlikle sonuçlandı.

Petro’nun idaresinde, Rus fütuhatı, Baltık Denizi ve Hazar Denizi istikametinde

gelişmiş, Rusya “emperyalist “ bir devlet olmak yolunda süratli adımlarla ilerlemeye

başladı.79(Bkz.Harita II)

Ruslar’ın Doğu Türk illeri, Uzak-Şark meseleleri ile daha ilmi bir şekilde meşgul

olmak üzere, ilk defa Petro’nun tesis ve haleflerinin ikmal ettiği “ Şark ilimler

Akademisi” meydana getirilmiştir. Alman, Rus ve diğer Avrupalı alimlerin içinde

7778)Zuhuri Danışman ,a.g.e.,s.162-163.78

7979)Akdes Nimet Kurat,a.g.e,s.262-263.80)Mehmet Saray,a.g.e,s.66-67.

çalıştığı bu müessesenin görünüşte gayesi, bilinmeyen Şark’ı ve Şark milletlerini tetkik

etmek, gerçekte ise Rus emperyalizmine zemin hazırlamaktı. Deli Petro, ölmeden önce

gerçekleştirmek istediği, hayatının en büyük gayelerinden biri olarak kabul ettiği Şark

ilimler Akademisi’nin temellerini atmış, kadrosunu ve masrafları tespit ederek,

çalışacak alimleri dahi davet etmişti. Fakat gerçekleştirmeye vakit bulamadan 1724’de

öldü.

Şark İlimler Akademisi’nde, Müslüman Türk dünyası bir bütün olarak ve her yönü

ile ele alınmış; psikoloji, pedagoloji ve sosyoloji ilmine göre tetkik edilip, hangi

şartlarda zaaf gösterdiği, hangi şartlarda yenilmez olduğu tespit edilmişti.

Petro’nun hayatı boyunca takip ettiği Türk düşmanlığı siyaseti vasiyetnamesinde

işaret ettiği gayeler ve nihayet kurduğu Şark İlimleri Akademisi’nin çalışmalarıyla Rus

siyaseti için çizdiği esaslar daha sonraki Çar’lar ve Rus nesilleri tarafından sadakatle

takip ve icra edilmiştir.80

Şu muhakkaktır ki; hiçbir Avrupa devleti, Osmanlı İmparatorluğuna karşı Rusya

kadar hunharca, zalimane ve gayri ahlaki bir siyasete takip etmemişti. XVII. Asırda

başlayan bu Rus siyaseti, Türk milletini dünya yüzünden kaldırmak siyaseti,fasılasız

olarak bugüne kadar devam etmiştir.

Rusya daima Türkler’e düşman olmuş, dost göründüğü vakit de düşman olduğu

günlerden daha fazla zararlı olmuştur.81

C-Rusya’da Petro’nun Yenilikleri

Büyük Petro’nun birinci emeli nizam ve intizamdan uzak “köhne bir İslav devleti“

olan Rusya’yı Avrupa’yı örnek alarak ve yeniliklerle ıslah etmekti.82

Petro’nun bu amaçla yaptığı ve teşebbüs de bulunduğu reformlarını şu şekilde

sıralayabiliriz:

1.Ordu ve donanmada yenilikler.

2.Ekonomik saha yenilikler

3.İçtimai sınıflar : “dvaryonlar*”, tüccarlar, köylüler

4.Devlet mümessilleri, Senato, Kolegium’lar

8081)Zuhuri Danışman,a.g.e,s.163.8182)Süleyman Kocabaş,a.g.e,s.68-69.82* Dvaryon:Rusya’da kibar,asil olan sınıfa verilen isim.** petro’nun ıslahatları hakkında daha ayrıntılı bilgi için Akdes Nimet Kurat,Rusya Tarihi’nden faydalanabilirsiniz.

5.Kültür sahasında yenilikler**

D-Petro’nun Ölümü ve Rus Tarihindeki Rolü

Gayet iri yapılı, sağlam bünyeli ve fevkalade enerjik bir kimse olan Petro, hayatını

çok suistimal ettiğinden ( kadınlar, alkol ve gayet çok çalışma ) bünyesi zayıf düşmüştü.

1725 kışı başında hasta olan Petro, nihayet 28 Ocak ( 8 Şubat ) 1725 tarihinde öldü, bu

zaman ancak 53 yaşında idi.

I.Petro’ nun Rus tarihindeki rolü çok büyüktür. O, Rus hükümdarlarının en

ehemmiyetlisi sayılır. Petro, Rusya’yı eski Moskova zihniyetinden tamamen kurtarıp

yeni bir Rusya oluşturdu: Rusya’yı Avrupalılaştırdı. Avrupa tekniğini ve zahiri olsa

dahi, garp yaşayış tarzını Rusya’ya soktu.83

Petro, hayata geçirdiği ıslahatlara karşı gelenleri idamla cezalandırdı. Bu uğurda,

oğlu hakkında dahi idam karanı verdirip, onu kendi eliyle öldürdü. Bu aşırılıkları ve

çılgınlıkları sebebiyle halk ona “ deli “ lakabını taktı. Daha sonra, onun yaptığı

ıslahatların Rusya tarihi açısından büyüklüğünü anlayan Rus devlet adamları ve

tarihçileri de “Büyük “ lakabını verdiler84.

E- Petro’nun Vasiyetnamesi

Sonraki Rusya tarihi, Büyük Petro’nun çizdiği yoldan yürüyerek ,büsbütün

emperyalist bir çehre aldı. Bundan dolayı tarihi literatür de “ Büyük Petro’nun siyasi

vasiyetnamesi “ ‘den bahsetmek ödev olmuştur.85 Bu vasiyetnameye göre;

1- Rus milletinin her zaman harp halinde bulundurmak lazım.

2- Her türlü vasıtalarla Avrupa’nın ileri memleketlerinden harp zamanında askeri

önderler , barış zamanında ise bilginler celbedilmelidir.

3- Her fırsatta Avrupa dalaverelerine ve çekişmelerine karışmalı

4- İçindeki intizamsızlığı ve keşmekeşi körükleyerek , Polonya’yı parçalamalı

5- İsveç’ten mümkün olduğu kadar , bol yer almalı ve onun bize hücum etmesi

sağlamalı

8383)Akdes Nimet Kurat,a.g.e,s.271.8484)Süleyman Kocabaş,a.g.e,s.68-69.8585)Akdes Nimet Kurat, a.g.e,s.272.

6- Rus Çar ailesine mensup olanların her zaman Alman Kraliyet ailesine mensup

gelinler seçmeleri gerekir.

7- Ticareti geliştirmek için İngiltere’nin ittifakını aramalı .Bu devlete bahriyesinden

dolayı ihtiyacımız vardır.

8- Rusya’nın sahası kuzeyde aralıksız olarak Baltık Denizi kıyıları boyunca ve güneyde

Karadeniz kıyıları boyunca genişlemelidir.

9- Mümkün olduğu kadar İstanbul’a ve Hindistan’a yaklaşmalı

10- Avusturya ile sulh akdetmeli ve onu titizlikle korumalı

11- Avusturya Hanedanı Türkleri Avrupa’dan çıkarmaya teşvik etmeli.

12- Macaristan’da , Osmanlı ülkelerinde ve Güney Polonya’ da yaşamakta olan bütün

müntesir Ortodoksları , Rusya ‘nın etrafına toplamak için elde olan bütün imkanlardan

faydalanmalıdır.

13- İsveç parçalandıktan , İran yenildikten , Lehistan boyunduruk altına alındıktan ,

Türkiye istila edildikten ordularımız birbirine kavuştuktan , Karadeniz’le Baltık Denizi

donanmamız tarafından muhafaza altına alındıktan sonra , dünya hakimiyetini

paylaşmak için, ayrı ayrı ve gizli olarak, ilkin Versailles Hanedanına sonra da

Viyana’nınkine teklifte bulunmalı

14- Farz- ı muhal her iki devlete de Rusya’nın teklifini ret ederse o vakit ikisinin

arasında nifak sokmaya ve onları zayıflatmaya çalışılmalı ta ki Ruslar bütün

kuvvetlerini harekete geçirebilsinler.*

Bu vasiyetnamede Rusların tahakkuk ettirmek istedikleri maddelerin Büyük Petro

tarafından , birer birer tespit edilmiş ve kendisinden sonraki Rus çarlarına bunu

gerçekleştirmeleri için temenni de bulunduğu iddia edilmiştir. Fakat , böyle bir

vasiyetnamenin sıhhati tarihten tevsik edilmiş değildir.86

F – Petro’ nun halefleri

Petro ölmeden önce yakınlarına, “Ben bir kanal açtırdım, bu bitmek üzeredir.

Benden sonra gelenlerin vazifesi sadece bu kanalı tamamlamak ve suyu akıtmak

oluyor.“ diye Rusya’ nın durumunu ve geleceğini manalı bir şekilde ifade etmiştir.

Gerçekten halefleri onun tespit ettiği esaslara harfiyen riayet etmiş , güney siyasetinde

Karadeniz yoluyla boğazlara ve Balkanlara inme belli başlı hedeflerini teşkil etmiş.

8686)Akdes Nimet Kurat,a.g.e., s.273 .87) Mehmet Saray,a.g.e., s.87.

Türkler’e karşı yapacakları mücadele, Avusturya ile mümkün olduğu kadar müttefik

olarak hareket etmeye çalışmışlardır.87

Petro , bir vasiyetname ile haleflerini tespit etmeden ölmüştü. Menşikov ‘un ve

hassa olayları zabitlerinin istekleri üzerine tahta Petro ‘ nun karısı çıkarıldı. I Katherina

adıyla 1725 ‘den 1727 ye kadar hakimiyet sürdü. Katherina’nın bıraktığı vasiyetname

mucibince Petr Alekseyeviç tahta geçti, ve II Petro adıyla ( 1727 – 1730 ) hakimiyet

sürmeye başladı. II Petro 1730 da çiçek hastalığından ölünce tahta Büyük Petro‘nun kızı

Anna geçirildi. ( 1730- 1740 ) Anna‘nın hakimiyeti zamanında I Petro’nun koyduğu

ekonomik prensipler devam ettirildi, sanayi müesseseleri devlet tarafından korundu ve o

nispette köylü zümresinin durumu daha sıkı bir hal aldı.88

IV. BÖLÜM

I. MAHMUD DÖNEMİ ( 1730 – 1754 )

A-Tahta Çıkışı İlk İcraatları

Osmanlı Padişah’ı II. Mustafa’nın büyük oğlu olup, 2 Ağustos 1696 ( 3 muharrem

1108)‘da Edirne Sarayı’nda dünyaya geldi. I. Mahmud Patrona Halil İsyanı neticesinde

III. Ahmed ‘in tahttan indirilmesi üzerine 1730 ( 19. Rebiülevvel 1143 – 1 teşrin

1730 )‘da tahta çıktı89.

Patrona Halil İhtilalini çıkaranları az zamanda temizledikten sonra , daha mutedil

şekilde Lale Devri'nin hemen bütün geleneklerini devam ettirdi. Onun çeyrek asrı bulan

saltanatı , Osmanlı İmparatorluğu‘nun son şevket ve bahtiyarlık çağlarından biridir. 90

I . Mahmud‘un ilk günlerinde hakimiyet tamamen asillerin elinde kaldı . Patrona

Halil ‘ in Sultan Mahmud ile yaptığı ilk görüşme esnasında , bütün arzusunun , Damad

İbrahim Paşa zamanında kabul edilen malikane usulü ile bazı vergilerin kaldırılması

olduğu açıkça söylediği ve I. Mahmud‘un da ilk icraat olarak, bu gibi vergilerin

kaldırılmasını emrettiği görülmüştür.

87*Büyük Petro’nun “Vasiyetnamesi” hakkında daha ayrıntılı bilgi için bak. Mehmet Saray,Türk-Rus Münasebetleri’nin Bir Analizi.8888)Akdes Nimet Kurat,a.g.e.,s.276.

8989)M.Münir Aktepe,”I.Mahmud” maddesi,İslam Ansiklopedisi,C.VII,İstanbul 1964,s.158. 90)Heyet,Osmanlı İmparatorluğu,Türk Ansiklopedisi,C.XXVI,Ankara 1977,s.107.9091)Joseph Van Hammer,a.g.e,s.454.

B- Rus Ordusunun Kırım’ ı İstilası

Rus Başkumandan‘ı Münih yarımadanın batı tarafında bulunan ve Kırım‘ın en

hareketli ticaret şehri sayılan Gözleve ( Kaslow ) üzerine yürüyordu . Bu şehrin

zenginliği Münch‘ün askerlerinin ganimeti oldu . Perekop tahkimatı önünde belirdikten

tam bir ay sonra, Rus Ordu‘su Kırım Han’larının eski ikamet şehri olan Bahçesaray ‘ın

kapılarına dayandı ve kısa bir mukavemetten sonra, şehir baştan başa yağmalandı. İki

bin ev ve hanın büyük sarayı alevler arasında yok oldu. Selim Giray Han tarafından

kurulmuş olan zengin kütüphane bir kül yığını haline geldi; Civitlerin kütüphanesi bile

askerin kızgınlığından kurtulamadı . Münch, Perekop tahkimatını ve şehrin savunma

tesislerini yerle bir ettikten sonra Kırım‘ dan çıktı.91 Halbuki vaktiyle Avusturya,

İngiltere ve Hollanda Rusya’nın akdinden dönmeyeceğine dair teminatta bulunmuş

olmalarına rağmen , bilhassa Hollanda seferi Cornelis Calkoen ‘in bu sıradaki gayretleri

sonuçsuz kalmıştı 92

Kırım felaketleri Bab- ı Ali tarafından haber alınınca memleketini son derece

kötü savunduğu için Kaplan Giray azledildi. Hanlığa veliaht durumunda bulunan Feth

Giray atandı. Bu ortamda Fransa‘nın İstanbul sefiri Margius de Villeneuve, Osmanlı

hükümetini Rusya‘ya harp ilanı için teşvik etmeye başladı. Nihayet 2 Mayıs 1736

tarihinde Rusya’ ya harp ilan edildi.

C-Osmanlı Rus Savaşları ( 1736 – 1739 )

1. Harbin Sebepleri

Ruslar, 1711 Prut ve 1713 Edirne Antlaşmalarını bir türlü hazmedemiyorlardı . İlk

fırsatta , aleyhlerine gördükleri durumu lehlerine çevirmek için çalışıyorlardı . Osmanlı-

Venedik, Osmanlı-İran Savaşların başlaması onlara bu fırsatı verdi . Osmanlı adı geçen

harplerde iyice yorulmuştu . I. Petro’ nun kızı Çariçe Anna babasının yolundan gidiyor,

Osmanlı devletine harp ilan edecek ortamı meydana getirmek için faaliyetlere

başlıyordu .93

9192) Mücteba İlgürel,a.g.e,s:139-140.9292) Mücteba İlgürel,a.g.e,s:139-1409393) Süleyman Kocabaş,a.g.e,s.96

Osmanlılara tabi Gürcistan ‘ a asker sokan Ruslar Gürcüleri tahrik etmişler Kral

ve oğlunun Moskova ‘ya ilticasına sebep olmuşlardır. Kuban ve Azak taraflarında sınırı

geçerek , Nogay ve Çerkez taifesinden 15 kişiyi katletti, 20 kişiyi esir almışlardı .

Ayrıca , Kırım sınırlarına da tecavüzler eksik olmuyordu . Osmanlı , İran savaşı nedeni

ile sabrediyor ve ikazda bulunmakla yetiniyordu . Bu sırada Lehistan meselesi sebebi ile

Fransa‘da Osmanlı Devleti’ni Rusya ‘ya karşı harbe kışkırtıyordu. Bu arada Osmanlı

Devleti’ ne karşı Avusturya Rusya ile ittifak yaptı . Yapılan tahrik ve anlaşmazlık

Osmanlı-Rus harbini kaçınılmaz kıldı . Gerçi , daha sonra Avusturya’da Osmanlı’ya

karşı Rusya‘nın yanında savaşa girdi.

2. Savaşın Gelişimi Ve Bitişi

Türk – Rus harbi Rusya’nın Osmanlı Devleti’ni antlaşmalara aykırı davranışlarda

bulunmakla suçlayarak 30 Mart 1736 ‘ da Azak Kalesi’ ne aniden 90 bin asker ve 90

adet topla saldırışıyla başladı . Osmanlı Devleti Ruslara karşı hazırlıksızdı . Rusya’nın

aniden harp ilanı İstanbul’ da şok tesiri yaptı .

Fransız Elçisi’nin bütün gayretlerine rağmen Avusturya ‘ da Osmanlı Devleti’ ne

harp açmış bulunuyordu . Bu suretle Osmanlı devleti bir kere daha , iki büyük Avrupa

Devleti ile harp haline girmişti. Şüphesiz bu çok tehlikeli idi. Sadrazamın ve

kethüdasının gafletleri yüzünden de Avusturya Cephesi‘nde hiçbir hazırlık yapılmamış

adeta devlet bir baskına uğramıştı.94

Özi ve Kılburnu Kaleleri, harekete geçen Osmanlı Kuvvetleri tarafından çok

geçmeden geri alındı( Ekim 1738 ). Ayrıca , Kırım Hanı Mengli Giray ve Serasker

Mehmet Paşa, Kırıma saldırıya geçen Rus kuvvetlerini yenilgiye uğrattı. Bu arada Azak

Denizi yönünden harekete girişen bir Rus Kuvveti’ de Kaptan – ı Derya Süleyman Paşa

tarafından bertaraf edilmiştir. Bütün bu savaşlar sırasında Karadeniz ‘deki Osmanlı

Donanması‘da Ruslara karşı büyük başarılar kazanarak kara ordusunu başarılı bir

şekilde destekledi . Böylece, Rusların bütün Kırım Yarımadası’nı işgalleri önlenmiş

oldu95. Bu arada Fransa‘nın sulh tavassutu, mağlup durumda olan ne Rusya ne

Avusturya tarafından müspet karşılandı. Vidin seraskerliğinden sadarete getirilen İvas

Mehmet Paşa, 1739 baharında ordunun başında Belgrad üzerine yürüdü. Osmanlı

ordusu Avusturya ordusunu Belgrad önünde büyük bir hezimete uğratarak sulha mecbur

9494)Zuhuri Danışman, a.g.e., s. 2619595)Yaşar Yücel, Ali Sevim, Türkiye Tarihi, C.IV, Ankara 1992, s. 14.

etti. Diğer taraftan Ruslar Hotin‘i ele geçirmiş olmalarına rağmen, İsveç – Fransa

İttifak‘ı Osmanlı–Prusya antlaşması ihtimalinin belirmesi ve Osmanlı–İsveç ticaret

muahedesi , onları tereddüde sevk etmişti. Tam bu sırada Avusturya’nın Osmanlı

Devleti ile anlaşarak ittifaktan çekilmesi Rusya’yı da musalaha akdine mecbur etti.96

Fransız Hükümeti‘nin girişimleri sonucunda Ruslar, Osmanlı ordularının Avusturya

cephesinde kendi cephesine kaydırılacaklarını düşünerek Osmanlılarla barışa razı

oldular.97 Osmanlı – Rus – Avusturya Harbi’nin başlangıç ve sonunda İstanbul’ da en

fazla faaliyet sarf eden 2 kişi vardı . Birisi Fransız elçisi Villeneuve diğeri de Avusturya

elçisi Talman idi98

Avusturya ile Osmanlı Devleti arasında mutavassıt rol oynayan Fransa seferi

Marguis ‘de Villeneuve , aynı tarihte Rusya ile de bir ahidname imzalamasını sağladı .

3. Belgrad Antlaşması Ve Önemi

Antlaşma tarihi 18 Eylül 1739 , onaylama tarihi ise 17 Aralık 1739 olarak tespit ve

kabul edilmiştir. Antlaşma toplam 15 maddeden ve bir bitiş kısmından oluşmaktadır.

Antlaşmanın esas hükümleri şunlardır.

1- Azak Kalesi tamamen yıkılarak 1700 yılında tayin edilen sınırlarıyla her iki devletin

tasarrufundan çıkarılıp orada boş ve fasıla olarak kalacak.

2- Osmanlılar eski Rus hududu olan Don Nehri üzerindeki Çerkovski Adasında ve

Azak Denizi yanında yeni bir kale yaptırılabileceklerdi.

3- Ruslar Azak Denizi ile Karadeniz‘de ne savaş ne de ticaret gemisi

bulunduramayacaklardı.

4- Kırım , Tatarlar ile Ruslar’a tabi ve Kalmuklar’ın mücadelelerine son verileceği gibi,

Kırımlılar Rus topraklarına akın yapıp şehir ve kasabaları vurmayacaklardı .

5- Kafkasya’nın kuzeyindeki büyük ve küçük Kabartaylar hiçbir tarafa tabi olmayıp

müstakil kalacaklar , ve iki devlet arasında fasıla teşkil edileceklerdi . Ne Osmanlılar ne

Ruslar ne de Tatarlar bunların işlerine karışmayacaktı .

6- Rus papazları Kudüs ile diğer ziyaret yerlerine serbestçe varabileceklerdi .

Kendilerine vergi ve cizye teklif olunmayacaktı .

9696) Mücteba İlgürel,a.g.e,s.141.9797) Yaşar Yücel ,Ali Sevim,a.g.e,s.23.9898) Zuhuri Danışman,a.g.e,s.259.

7- İki devlet arasındaki ticaret, diğer devletlerle olan antlaşmalar esası dahilinde cereyan

edecekti . Rusların Karadeniz ticareti , Osmanlı tebasına ait gemilerle yapacaktı

8- Ruslar Hotin ve Bağdan’ ı terk edip eski hudutlarına çekileceklerdi .

9- Rus Hükümdarına imparator diye hitap edilmesine dair iki devlet dostane anlaşmaya

çalışacaklardı.

10- Antlaşma imzalandıktan sonra en geç 3 ay içinde taraflarca tasdik edilip Fransa

elçisi vasıtasıyla mübadele olacaktı.99

Rusya Osmanlı hakkında beslediği emperyalist emellerini, Petro‘nun

vasiyetnamesinde belirttiği şekilde tahakkuk ettirme yollarını aramıştı . Bunun için

Avusturya ile ittifak etmiş, bizi iki cephede birden mücadele etmek zorunda bırakmış ve

her bakımdan sarsmış ise de Avusturya’nın yarı yolda kendisinin yalnız bırakması

üzerine hedefine varamamıştır100

Osmanlı Devleti gerek Karlofça‘da gerek Pasarofça‘da imzalamış olduğu

muahedelerin en müsaidi olan bu iki muahede ile zararların bir kısmını telafi ettiği gibi

devrin iki büyük devletine de karşı koyabileceğini ispat etmiş bulunuyordu 101 Osmanlı

Hükümeti antlaşmanın “ karşılıklı elçi gönderme “ hükümlerine göre Petersburg‘a

Mehmed Emin Efendi ’ yi elçi olarak göndermişti 102(Bkz. Harita-7)

D. Lehistan Meselesi

II . Viyana seferinden sonra Rusya ile antlaşma yaparak onu “ Mukaddes ittifak “

a sokmak pahasına bir kısmını Türklerden alığı Ukrayna üzerindeki hakimiyetinden

bilhassa Kiyef ‘ den vazgeçmesi , Lehistan için affedilecek hatalardan değildi . Zira , bu

havaliye hakim olan Rusya bundan sonra Lehistan ve Osmanlı Devleti ile yaptığı

mücadelelerde stratejik bakımdan daima avantajlı bir halde bulunmuştur103

Osmanlı Devleti Belgrad Antlaşması ‘na sadık ve barışı muhafaza eden bir

politika izlemiştir. Rusya’ da Osmanlı Devleti’nin fiilen bir tecavüze uğramadan bu

9999)Heyet ,Mufassal Osmanlı Tarihi,C.V,İstanbul 1971,s.2517.100100)Mehmet Saray,a.g.e,s.75.101101)Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.142.102102)Yaşar Yücel ,Ali Sevim,a.g.e..,s.23.103)Mehmet Saray,a.g.e..,s.75.104) Heyet,Mufassal Osmanlı Tarihi,C.V,İstanbul 1971,s.2563.

103

barışçı gidişatını bozmayacağını bildiğinden hemen harekete geçmiş, Lehisan’a asker

sevk edip bu memleketin iç işlerine karışmaktan çekinmemiş Bab – ı Ali’nin şiddetli

protestolarına hiç aldırmamıştır. Bu hal halk arasında büyük hiddet yaratmış ve

padişahı da kızdırmıştı. Ancak , Bab – ı Ali yine barış politikasına bağlı kalmış ve

meseleleri müzakere yoluyla hale çalışmıştı. 104

XVIII. Asrın ortalarına kadar Lehistan politikasında başarılı olan Osmanlı Devleti

kral olarak zaman zaman kendi namzedini seçtiği gibi Rusya’nın namzetleri dışında

kendisine zararlı olmayan namzetleri de destekledi . Osmanlı Devleti Lehistan

meselesinde Rusya’ nın kendine düşmanlığı sebebi ile Leh Krallığı ‘na Rus taraftarı

birisinin getirilmesine azami dikkat gösterdi . Çünkü Rusya Lehistan’ı zorlayıp batıya

doğru yayılmak istiyordu . Lehistan’ın Rus himayesine düşmesi Osmanlı ülkeleri Eflak ,

Boğdan ve Kırım’ın tehdit edilmesi demekti. Aynı şekilde Avusturya’nın da Erdel ve

Transilvanya‘ya yönelik tehditlerini frenlemek için Lehistan yaşatılmalıydı . Osmanlı ,

Lehistan‘ın güçlü bir devlet olmasını da istemiyordu . Lehistan’a karşı en baştan beri

takip edilen politikanın temelini “ Ne ölsün ne onsun “ teşkil ediyordu . Bu politikanın

İngiltere’ nin XIX. asırda kendi menfaatlerini tehdit eden Rus tehlikesine karşı takip

ettiği Türk politikasını andırıyordu .

Lehistan’ da Rusların durumlarını gittikçe sağlamlaştırmaya başlamaları ve

Osmanlı Devleti’nin bunun aleyhine Fransız ve Anti- Rus taraftarı Lehlilerin tahrikleri

Bab-ı Ali’ de gittikçe Rusya‘ya karşı harp düşüncesinin fiiliyata çıkmasını

kamçılıyordu. Zaten Lehistan Krallığı ve Kırım Hanlığının Rus tehlikesine karşı

kuzey sınırlarında kendisine bir koruma duvarı olarak gören Osmanlı Devleti, XVIII.

Yüzyılda vuku buluna bütün Türk - Rus harplerine Lehistan ve Kırım sebebi ile

girmişti.105 1711 Prut , 1736 – 1739 Türk – Rus harplerinin birinci sebebi bunlardı .106

Ayrıca , Rusların Osmanlı hududunu pervasızca ihlalleri ile aynı sebepler 1768 –1774

harbinin de önde gelen sebepleri oldu .

104

105105)Süleyman Kocabaş, a.g.e.,s.107-108,110.106106) Heyet,Mufassal Osmanlı Tarihi,C.V,İstanbul 1971,s.2563.

E- I. Mahmud’un Ölümü ve Şahsiyeti

59 yaşının içinde bulunan padişahın bir müddettir sıhhati bozuk idi. 13 Aralık

1754 günü Bab-ı Ali civarında Ağa Caminde hasta olarak Cuma namazını kıldıktan

sonra Topkapı Sarayını demir kapı denen methaninden girdiği sırada vefat etmiştir107.

I.Mahmud İstanbul’un asayişi için şiddetli tedbirlere başvurmaktan hiç

çekinmemiştir. Zamanında serseri ruhlular İstanbul da barınamamıştır. Ayrıca,

hayırseverliği ile tanınan I. Mahmud insan sevgisi ile tanınmıştı.

Devrinde çok savaş olmamakla beraber o savaşı hiç sevmezdi. Savaşa teşvik

edildiğinde de “ Nasihatname ” ler göndererek saldırıları durdurmaya çalışmıştır.108

Sultan I. Mahmud döneminde Osmanlı politikasının doğruluğu Sultan III. Ahmed

Dönemindeki hile dolu politikayı ortadan kaldırmıştı.109

I.Mahmud zayıf, kısa boylu bir insandı . Cirit oynamayı, ata binmeyi ve yüzmeyi

severdi. Satranç oynar lale yetiştirirdi . O zaman anlayışına göre çok bilgili olduğu

söylenen bu padişahın bilhassa şiir ve musiki ile uğraştığı, “ Sebkati “ mahlası

kullandığı ve Arap dilinde de şiir yazdığı bilinmekteydi. Ayasofya, Fatih , Valide Camii

ve Galata Sarayı’nda kurduğu kütüphanelerle milletinin minnettarlığını kazandı.110

107107)M. Münir Aktepe,”I.Mahmud” maddesi,İslam Ansiklopedisi,C.VII,İstanbul 1964,s.164.108108) Mücteba İlgürel,a.g.e,s.146.109109) Alphanse Lamartine ,Osmanlı Tarihi,C.II,s.853.110110) Joseph Van Hammer,a.g.e,C.VIII,s.171.

V. BÖLÜM

III. MUSTAFA DÖNEMİ ( 1757 – 1774 )

A. Tahta Çıkış ve İlk İcraatları

III. Ahmed’in Mihrimah Sultan’ dan doğma oğlu olup, 1717 ‘ de dünyaya

gelmiştir. III.Mustafa 30 Ekim 1757 ( 16 Safer 1171 ) de 41 yaşında iken tahta

çıkmıştır111. Cülusuna kadar geçen hayatını 40 yıllık devresine dair bildiklerimiz pek

azdır112.

III. Mustafa’nın hükümdar olarak yaptığı ilk ve tek hayırlı iş , hiç şüphesiz , Ragıp

Paşa’yı Sadrazamlığa getirmiş olmasıdır. Padişahlar tahta çıkışlarında , gerek “ eskinci “

denen ve sefere takılan yeniçerilere , gerekse “ mütekaidin “ yada “ oturak ” denilen ve

artık sefere katılmayan ama yedek tutulan emeklilere cülus bahşişi verirlerdi. III.

Mustafa bu bahşişi veren padişahların sonuncusu oldu . Ondan sonra tahta çıkanlar ,

isyanların ana kaynağı haline gelen bu eski usule son verebildiler. 113

B. 1768 – 1774 Osmanlı – Rus Savaşları

111111)Mücteba İlgürel,a.g.e,s.151.112112)Bekir Sıtkı Baykal,”III.Mustafa”maddesi,İslam Ansiklopedisi,C.VIII,İstanbul 1964,s.700.113113) Joseph Van Hammer,a.g.e.,C.VIII,s.79.

1 – Harbin Sebepleri

1739 Belgrad Muahedesi‘nden sonra Rusya , açıkça Osmanlıya savaş açmaktan

çekinmemekle birlikte , sinsi bir Türk düşmanlığı siyaseti gütmüştür. Osmanlı

İmparatorluğu ’ nun Ortodoks tebası arasında propagandaya başlamış , Karadağ ve Batı

Gürcistan ’ da huzursuzluklar çıkartmıştır.114 Rusya ’ nın Lehistan’ ı elde etmek için

giriştiği teşebbüsler ve bazı Leh vatanseverlerinin Osmanlı topraklarına sığınmaları

üzerine onları takip eden Rus kuvvetlerinin sınırı aşarak Lehlileri ve Türkleri kılıçtan

geçirmeleri yüzyıllardan beri Lehistan meselelerine hassa olan Osmanlı ’ da tepki

uyandırmış , Fransa ‘nın teşviki ve tahriki ile hazırlık yapılmadan Rusya ’ ya savaş

açılması kararlaştırılmıştır.115

Vezir-i Azam Koca Ragıb Paşa‘nın ölümü Osmanlı Devleti için büyük bir

olumsuzluk olmuştur. Çünkü bundan sonra , gelen vezir-i azamlar o kadar yetenekli ve

tecrübeli kişiler olmamıştır. Öyle ki Ragıp Paşa, çoktandır savaş isteyen III. Mustafa ‘

ya, mantıklı gerekçeleri ve devletin o anki durumunu yetersizliğini sunarak onu

caydırmıştı. Ragıp Paşa‘nın ölümü ile vezirliğe Mehmet Muhsin Zade Paşa atanmıştı ve

harbe karar verilmişti.(Bkz. Harita 9)

Ancak , harbe hazırlıksız olunduğu gibi, harp ilanın zamanlamasında da yanlışlık

yapılmıştı. 8 Ekim'de harp ilanı , kışın başlangıcı olduğu için bu mevsimde harp

yapılamayacağından düşmana hazırlanma fırsatı verilmişti. Rusya kış süresince

Kafkasya Cephesi , Kırım Tuna Cephesi ve Lehistan için askeri birlikler hazırladı.116

Ayrıca Baltık Denizi’nden yola çıkacak bir filoda , Mora Yarımadasına asker döküp ,

Rumları ayaklandıracaktı. Görülüyor ki ikinci Katerina , Osmanlıya karşı beş ayrı

cephede savaşmayı planlamış bulunuyordu.

2- Harbin Gelişimi ve Bitişi

Osmanlı bu harp döneminde başından beri hata yapıyordu. Ruslara Harp ilanından

7-8 ay geçtikten sonra , gayri muntazam ve maneviyatı bozuk bir ordu ve bu orduyu

sevk ve idareden aciz bir kumanda heyeti ile harekete geçilmişti . Ruslar ise , bu

zaman zarfında hummalı bir çalışma ile bütün eksiklerini tamamlayıp 65 bin kişilik

muntazam bir ordu hazırladıkları gibi Doğu Türk illerini parçalanmasına amil olan

114114) Yılmaz Öztuna ,Başlangıçtan Zamanımıza Kadar Büyük Türkiye Tarihi,C.VI,İstanbul 1978,s.352 .115115) F. Çetin Derin ,Türk Dünyası El Kitabı(Coğrafya-Tarih),C.I, Ankara 1992,s.485.116116) Süleyman Kocabaş,a.g.e,s:116 ..

Kalmuklar’dan 20 bin ve Kossaklar‘dan 10 bin kişilik takviye kuvveti almışlardı.

Hazırlıklarını tamamlayan Rus ordusu 5 koldan Türk topraklarına saldırdı.117 Rus

General Galiçin , Hotin’i yakıp yıktıktan sonra halkını kılıçtan geçirdi. Ayrıca meydana

gelen diğer olaylardan ziyade ordu karargahında da durum hiç iç açıcı değildi. Ordunun

mühimmat depolarından uzaklaştıkça ulaşım yolları yapılmadığından kıtlık ve açlık

kendisini hissettirmişti. Bu vaziyet askerlerin maneviyatını bozuyor günden güne

firarlar çoğalıyor bu işe ordunun tam bir zaafa sürüklüyordu . Yağlıkçızade’nin aczi ve

dirayetsizliği iyice ortaya çıktığından daha fazla vakit kaybetmeden azledilmiş ve yerine

Moldovancı Ali Paşa getirilmiştir. Ali Paşa ilk iş olarak Galiçin kuvvetlerinin üzerine

asker sevk etmiş ve böylece kışın bir daha taarruz etmemesi sağlanmıştır.

Yeni sadrazam Rus ordusunu mağlup etmek üzere Tuzla’yı geçmeye teşebbüs etti.

Ancak,fazla yağmurla kabaran sular köprüleri yıkınca karşıya geçen kısımla gerideki

ordunun irtibatı kalmadı , ordu asker ve mühimmat bakımından ağır kayıplara uğradı .

(28 Eylül 1769 ) Askerin bu perişanlığı ve kışın yaklaşması üzerine Hotin Kalesi terk

edildi. Han Tepesi üzerinden Baba Dağı’na geçildi.118 Ruslar Hotin’i işgal ettiler. Eflak

ve Bağdan’ a yayılmaya başladılar. Özi ve Bender Kaleleri düşman istilasına karşı açık

kalmışlardı.

Bender taraftarı ser askeri Ali Paşa Kırım Hanı’nın da yardımı ile Bender üzerine

gelmekte olan 20 bin kişilik Rus kuvvetini ve Rus taraftarı Lehlileri bozguna uğratarak

başarılar kazandılar. Fakat Ali Paşa’nın ansızın vefatı havaleyi de düşmana açık bıraktı.

Öte yandan ordunun kışlaya çekilmesi üzerine Ruslar Yaş kentini işgal etmiştir.

Yaş şehrine giren General Kanta Kuzen , Boğdan Voyvodası Ligor Kiga ( Griga Kiga )

‘yı tutsak alıp şehri yağma ettirmiştir , bu arada Rus yanlısı Boğdanlılar da isyana

başlamışlardır. Bu sırada işgal edilen yerlerdeki Türkler acımasızca öldürülmüşlerdir.

Bu sırada İbrail Muhafızı Abdi Paşa Dağıstanlı Ali Bey ve İşkodralı Mustafa Bey ‘in

kuvvetleri Kalas ‘ a değin ilerleyen Rus kuvvetlerini yenilgiye uğratarak Kalas’ ı

kurtarmışlardır. Daha sonra Abdi Paşa , Boğdan seraskerliğine atanmıştır. Dinyester

yenilgisi dolayısıyla Hotin Kalesi’ nin kaybı üzerine Vezir- i Azam Serdar Moldovancı

117117) Mehmet Saray,a.g.e.,s.79.

118

118) Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.160.

Ali Paşa görevden alınarak yerine Halil Paşa ( İvas Paşazade ) vezir – i azamlığa

getirilmiştir.(Aralık 1769)119

a)Kartal Savaşı

Ruslar Boğdan’ı aldıktan sonra Eflak ‘a Doğru yayılmaya başladılar. Kendilerine

Eflak ve Boğdan ahalisi tarafından da yardım ediliyordu. Rus ordusunun yeni

başkumandanı Romanzof Hantepesi’nde karargah kurarak tahkimat yapıyordu .

Sadr- ı Azam Halil Paşa yeni Kırım Hanı Kaplan Giray ile Abdi Paşa’ yı

Boğdan‘ın istirdadı ile vazifelendirilmiştir. Fakat Kırım Hanı ile Abdi Paşa’nın

harekatından casusları vasıtası ile haberi alan Rus Kumandanı ansızın yaptığı bir

baskınla Boğdan’ın geri alınması için hazırlanan kuvvetleri bozguna uğrattı. Bu baskın

ile düşmanın tahmin edilenden çok daha kuvvetli olduğunu ileri süren Abdi Paşa ile

Kırım Han’ ı Sadrazamın bizzat 60 bin kişilik bir ordu ile hareket etmesi gerektiğini

yazdılar .

Bunun üzerine derhal hareket eden sadrazam bir ay içinde orduyu kartal sahrasına

geçirdi120. Harekattan haberi olmayan sayısı 100 bin kişiden fazla olan Osmanlı

Ordusunu birden bire karşılarında bulan Rus kuvvetlerinin sol kanadına saldıran Kırım

Han’ ı onları kuşatmaya başladı.

Vaktiyle Prut savaşında Büyük Petro’ nun durumuna düşmek üzere olan

Romanzov , 18 bin kişilik bir kuvvetle beşer tabur halinde kare biçiminde mevzilenen

ordu savunma durumunda bulunuyordu. 5 saat süren bir savaştan sonra Rus kuvvetleri

yenilgiye uğratılmıştı. Bununla birlikte ani bir karşı saldırıya geçmiş , beklenmedik bu

Rus saldırısı ile düzensiz koskoca Osmanlı ordusu , karşı koyamayarak siperlere

kaçmaya başladılar . Böylece Kartal Ova’sında Debbağ köprüsü civarında yapılan

savaş sonrası galip durumdayken düzensizliği nedeniyle yenilgiye uğrayan Osmanlı

ordusu üçte biri ( 35 bin ) şehit olmuştur. 143 top ile 7 bin yiyecek maddeleri yüklü

araba düşman eline geçmiştir.121 Böylece Bender, İsmail , İbrail , Akkerman ve Kili gibi

kaleler Rusların eline geçti.

119119) Yaşar Yücel,Ali Sevim,a.g.e.,s.49.

120120) Mehmet Saray,a.g.e.,s.82 .121121) Yaşar Yücel,Ali Sevim,a.g.e.,s.50 .

Baba Dağı’nda kışlamaya mecbur kalan Osmanlı ordusuna , Rus orduları

başkumandanı Romanzov tarafından sulh şartları yazılan bir mektup geldi. Ancak

Avusturya ve Prusya’ nın tavassut teklifleri yüzünden bu teşebbüs akamete uğradı 122.

3- Rusların Mora Harekatı ve Çeşme Faciası

Eflak ve Boğdan’da Osmanlı – Rus savaşları sürüp giderken Osmanlı Devleti’ni iç

sorunlarla meşgul etmeyi planlayan II . Katerina Mareşal Münih ‘ in tavsiyesiyle

Mora‘daki Ortodoks halkı kışkırtıp isyan ettirme kararı aldı . II . Katerina bu amaçla

Rus ordusunda topçu komutanlığı yapmakta olan Makedonyalı Mavro Mihal

( Papazoğlu )’i beraberinde İncil, kendi resmi ve haçlar olduğu halde , Mora ‘ya

gönderdi.123

Baltık’da hazırlanan Rus Donanması , İngiliz zabitlerinin de yardımıyla

Akdeniz’e girmiş bulunuyordu . Bu durumu daha önceden istihbar eden Fransızlar

Osmanlı Devleti’ i ikaz etmişlerse de böyle bir harekete pek ihtimal vermemişti . Rus

donanmasının Amiral Kont Aleksi Orlof ‘ un kumandasında fakat esasında İngiliz

General ‘i Elphinstone‘un sevk ve idaresinde mora sahillerine gelmesiyle Maina ve

civarı ahalisi isyana başladı. ( Mart 1770 ) 124

Mora ‘ da ayaklanmanın başlaması üzerine Osmanlı donanması Kaptan – ı Derya

Hüsamettin Paşa’nın komutasında Çanakkale Boğazı’ndan Ege Denizine açıldı .

Osmanlı donanmasının Mora yakınlarına gelmesi sonucunda Novarin Kalesinde

bulunan Aleksi Orlof isyancı başlılar Mavro Mihal ve Bennaki ile birlikte Navori

işgalden kurtulmuş Ruslarda Mora ‘dan tamamı ile çekilmişlerdir.(Haziran 1770

başları)

Mora isyanından ne Ruslar ne de Rumlar istediklerini bulamamışlardır. Ruslar

aldıkları havadise göre 100 bin Rum ‘un isyana hazır olduğunu zannediyorlardı .

Rumlar ise “mutlaka sizi kurtaracağız“ diye vaatlerde bulunan Ruslar vaatlerini

tutmamakla itham ediyorlardı. Mora Seraskeri Muhsinzade Mehmet Paşa bütün asileri

temizleyerek isyanı bastırdı .

Osmanlı donanmasının gelmekte olduğu haberi üzerine denize açılan Orlof

donanmaya rastlayamayınca Atina ve Pire taraflarındaki Rumları isyana teşvik etti ise

122122) Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.160.123123) Yaşar Yücel,Ali Sevim,a.g.e.,s.51.124124) Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.160-161.

de Mora ‘ da yüzüstü bırakılmalarına kızan Rumlar bu defa tahriklere kapılmadılar 125.

Bu arada Osmanlı donanmasının Midilli Adasının güneyinde bulunduğunu öğrenen

Aleksi Orlof Türk donanmasını İstanbul’dan yardım almadan önce savaşa zorlamak

amacıyla harekete geçirerek Koyun Adaları önlerinde Osmanlı donanması ile

çarpışmalara girişti. ( Temmuz 1770 )126

6 Temmuz sabahı 2 donanma Sakız Boğazı’nın kuzeyinde Koyun Adaları

açıklarında karşılaştı. Türk ve Rus donanmaları derhal top ateşine başladılar. Bir Türk

ve Rus gemisi battı . Türk toplarının üstünlüğü karşısında Amiral Elphinstone geri

çekildi. Muharebe 4 saat sürmüştü. Batan Rus gemisi Amiral Spiridov‘la Başkumandan

Orlof‘un kardeşi Kont Fedor Orlof denizden güçlükle kurtarılmışlardı. Türkler ’den ise

Cezayirli Gazi Hasan Bey ‘in gemisi batmış ve Türk generali yüzerek hayatını

kurtarmıştı127. İki donanma karşılıklı durdukları halde alevlerden çekindikleri için

birbirine hücum etmeden harp sahasını terk ettiler .

Türk Donanması Çeşme Limanına çekildi . Fakat Çeşme Liman ‘ ı küçük olduğu

için neredeyse üst üste , sıkışık bir şekilde demirlenmişti. Yaralı olarak yatmakta olan

Hasan Paşa ( Cezayirli ) bunun mahzurunu kaptan paşaya bildirince o kıyılara top

yerleştirerek emniyet tedbiri aldığını merak etmemesini söylemişti. Savunmasız bir

limanın derinliğinde üst üste yığılmış 60 Osmanlı gemisinin ancak birkaç sıra halinde

dizilme suretiyle Orlof, talihinin kendisine sunduğu bu fırsatı kaçırmamıştır.

Üç ateş gemisini barut ve yanacak maddelerle doldurarak Amiral Grieg‘in

komutasında 4 geminin yedeğinde getirdi ve denizden esen rüzgarın etkisini terk ederek

Çeşme Körfezinin ağzından serbest bıraktı, ateş gemilerinden biri zamanından önce alev

aldı ve Osmanlılara tehlikeyi haber verdi. Üzerinden Adriyatik Denizi’nde korsanlığa

alışmış tayfalar bulunan öteki iki gemi Osmanlı gemilerinin ilk hattını oluşturan

gemilere yanaştı. Birkaç dakika içinde bitişik duran Osmanlı gemisi de ateş alarak

denizden esen rüzgarın itişi ile daha arkada duran gemilerin üzerine sürüklenmeye

başladı . Bir anda çeşme limanı alev alev yanan bir deniz görünümüne bürünmüştü .

Haykırışlar feryatlar arasında tayfalar ve leventler ya denize atlıyorlardı yada kayıklara

doluşarak kıyıya varmaya çalışıyorlardı.128

125125) Mehmet Saray,a.g.e.,s.85 .126126) Yaşar Yücel,Ali Sevim,a.g.e.,s.54 .127127) Yılmaz Öztuna,a.g.e.,s.58-59 .128128) Alphans Lamortine,a.g.e,s.885-886 .

Facia İstanbul’ da duyulunca Hüsameddin Paşa azledildi. Asıl suçlunun Cafer Bey

olduğu teşhis edilemediği için Kaptan –ı Derya‘lık ona verildi.

Ruslar Çeşme zaferinden sonra Limni Adasını İşgal edip Kalesini Muhasara altına

aldılar. Hasan Paşa bunun üzerine Rusların üzerine yürümüş ve onları adadan

uzaklaştırmıştır. Bu başarısından dolayı Hasan Paşa “Gazi “ unvanını almış Kaptan – ı

Deryalığa getirilmiştir. Rus donanması Midilli , Rodos , Eğriboz Adalarını işgal

teşebbüsleri netice vermeyince Ege Denizini terk etmek zorunda kaldı . Diğer taraftan

Rusların Mısırda isyan halinde olan Bulut Kapan Ali Bey ‘ e Müzahereti Beyrut’u topa

tutup asker çıkarma teşebbüsü de akamete uğradı . Ruslar bilahare Ege Denizine dönüp

Bodrum İstanköy ve Sakız’ a asker çıkarmışlar fakat tutunamamışlardır. Ancak Sporad

Adaları’nda savaş sonuna kadar kalabilmişlerdir. 129

4. Ruslar’ın Kırım Harekatı

Osmanlı Hükümeti’nin Kırım hanlarını kendi valileri gibi tayin ve azledebilmesi,

Ruslar‘ın menfi faaliyetlerini, bilhassa bu istikamette geliştirmesine sebep oldu.

Ruslar, Kırım halkına Osmanlı aleyhtarı propaganda ve bağımsızlık taraftarı

kışkırtmalarda bulunuyordu . Bu da Kırım han ve ileri gelenlerin Osmanlı Devleti ‘ ne

ihanet etmelerine sebep olmuştur. Zemini hazırlayan Ruslar, 1771‘de 30 bin Rus, 60 bin

Nogay ve Kassak kuvveti ile birkaç koldan Kırım’a taarruza geçtiler. Kırım Hanı Selim

Giray‘ın yanlışlıkları Serasker İbrahim Paşa‘yı müşkül duruma düşürmüştü. Kırım

kuvvetleri stratejik önemi büyük olan Orkapı (Urkapı)‘yı müdafaa edemedikleri gibi,

halk da Rus propagandalarına aldanarak Rus kuvvetlerine kapıyı açtı. Böylece, bu

mühim kapı Ruslar‘ın eline geçti. Ayrıca , Ruslar , verdikleri sözde durmayarak Kırım‘a

girdikten sonra çocuk, yaşlı, kadın demeden katliamlara giriştiler. Halkın bir bölümünde

Anadolu ‘ ya geçmek için denize açıldı, ancak bunların bir bölümü de boğularak öldü .

Kırım Han‘ı Selim Giray ve kaçabilen halk İstanbul‘a gelmişti. Han tayin ettikleri

Şahin Giray, Osmanlı askerlerinin derhal çekilmesini isteyecek kadar ileri gitti . Kefe ,

Yeni Kale ve Kerç gibi müstahkem mevkileri ele geçiren Ruslar, yer yer görülen

direnmeleri de kırdılar.130

Kırım‘ın kısmen Rus himayesine girmesi dahilinde meydana gelen olaylar

esnasında sadarete Muhsin Zade Mehmet Paşa getirildi. ( 11 Aralık 1771 ) Vaktiyle

129129) Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.162 .130130) Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.162.

savaş aleyhtarı bir sadrazamın şimdi barış yanlısı olarak tekrar gelmesi ve padişahın da

artık barış yanlısı olması, üstelik Kırım’ı elde eden II. Katerina‘nın da barışı arzu

etmesi üzerine 6 aylık bir mütareke imzalandı. ( Mayıs 1772 )

5- Harbin Yeniden Başlaması

İki taraf arasında yapılan barış müzakereleri Kırım‘ın serbestisi maddesi yüzünden

kesildi . Fakat , Muhsin Zade Mehmet Paşa bu sırada mütarekeyi uzatmaya ve

müzakereleri tekrarlatmaya muvaffak oldu. Fakat , Ruslar‘ın Kırım‘ın istiklali

hususunda diretmeye devam etmeleri üzerine müzakere yeniden bozuldu.

Ruslar‘ın Kırım için bu kadar direnmelerinin Kırım‘ın işgaline bir mukaddime

teşkil ettiğini sezen Osmanlı elçileri müzakere mahallini terk etmişlerdi . Mütareke

müddetinin sona ermesiyle Ruslar , Tuna boyunda, Kırım, Kuban ve Gürcistan‘da

taarruzlara başladılar.

Bir anlık fırsattan yararlanarak alınmış olan tedbirler semeresini vermiş Rus

taarruzları muvaffakiyetle her cephede durdurulmuştur. Rus kuvvetleri Rusçuk ve

Silistre önünde büyük bir hezimete uğramışlar , Varna önünde ise bol miktarda

mühimmat bırakarak kaçmak zorunda kalmışlar. Rus kumandanı sulh yapmayı teklif

etmiş fakat bu kısa başarılarla ümide kapılan İstanbul’un talimatı üzerine reddedilmiştir.

Bunun üzerine Ruslar tekrar taarruza geçerek , Kozluca Cephesinde ordularımızı

yenmişler ve ilerlemeye başlamışlardır. Bunun üzerine zor durumda kalan Serdar- ı

Ekrem sulh teklifinde bulunmuş Rus mareşalde bu teklifi kabul etmiştir.

Bir müddet önce daha müsait şartlarda sulh yapmak mümkün iken şimdi daha ağır

şartlarla hem de itiraz etmeden sulh yapmak durumunda kalınışı ne kadar kötü bir

duruma düştüğümüzün en açık delili idi131. Aslında , Rusya’daki Don Kazaklarının

ayaklanması baş gösteren şiddetli veba salgını ve özellikle mali sıkıntıların artması

nedenleri ile Rus Hükümeti de bir an önce barış yapılmasını istemekte idi132. Ancak

barışı isteyen taraf Osmanlı olduğu için galip taraf Rusya olmuştu. Bu sırada Canik

mutasarrıfı Hacı Ali Paşa’nın Kırım‘ı kurtarmak üzere asker çıkarıp harekata girişmesi

de iki tarafın anlaşma kabulü ile yarım kalmıştır .

131131) Mehmet Saray ,a.g.e.,s.91 .132132) Yaşar Yücel,Ali Sevim,a.g.e.,s.91.

III. Mustafa döneminde ki Osmanlı – Rus savaşlarının bitimi ile Padişah III.

Mustafa ‘da vefat etmiştir. Bu sebeple antlaşma I. Abdulhamid‘in saltanatını henüz

başlarında olmuştur.

C. III. Mustafa’nın Ölümü Ve Şahsiyeti

III. Mustafa uzun bir süredir hastaydı . Karasu mağlubiyetini de duyunca bunun

üzüntüsü ile hastalığı daha da artmıştır. Bütün bunlara rağmen , bu haldeyken bile

devletin şeref ve haysiyetini kurtarmak amacıyla 1773 yazında bizzat ordunun başında

sefere çıkmak istedi.133 Ancak padişahın hareketi sağlık durumunun tamamen

düzelmesine kadar ertelendi 134.

Bu sırada Padişahın çok sevdiği Fokşan‘a murahhas olarak gönderilen Şeyh

Yasincizade vefat etti ve padişah buna çok üzüldü . Bazı batıl inançlara ve yıldız falına

kapılan padişah Yasincizade‘nin ölümünün kendi ölümünün yaklaştığına bir işaret

saydı. Eskiden II. Selim ve III. Murad’da öleceklerini anlamışlardı. III. Selim kendi

yaptırdığı bir hamamın yanmasını III. Murad ise saraydaki köşklerden birinin camları

kırılınca duyduğu şangırtılı bir gürültüyü ölümlerine işaret saymışlardı, öyle de olmuştu.

III. Mustafa 21 Ocak 1774 ‘ de bir Cuma günü öğle ezanı okunurken hayata

gözlerini yumdu .

III. Mustafa ilme ve alime önem veren ve alimleri himaye eden yenilik taraftarı bir

padişah olarak tarihe geçmiştir. Harem hayatından hoşlanmazdı . Askeri teftişlerde

bulunmak , ata binmek , avlanmak , mesire yerlerini gezmek onun en büyük zevkleriydi.

III. Mustafa ayrıca iyi kalpli cömert ve hayırsever bir şahsiyet olarak bilinmektedir. III.

Mustafa‘nın hayırla yad edilmesi gereken diğer bir özelliği de başlattığı ıslahat

çalışmalarının III. Selim ve II Mahmud‘a örnek teşkil etmiş olmasıdır. Onun en büyük

talihsizliği de saltanatın çok mücadeleli bir devre rastlamasıdır.135 Bütün saltanatı

boyunca memleket işlerinin düzelmesi için boş yere çırpınmış durmuştur.

Muvaffakiyetsizliğinin sebebi olarak onda devlet adamı vasıflarının noksan olduğunu

göstermek doğru olmaz. Daha ziyade bunu devrin şartlarında aramak yerinde olur .

İstikbal hakkındaki bütün ümidini terbiyesine büyük bir ihtimam gösterdiği oğlu Selim’

133133)Yaşar Yücel,Ali Sevim,a.g.e,s.63.134134)Joseph Van Hammer,a.g.e,s.521.135135)Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.63-65.

e bağlamıştır. Ragıp Paşa’dan sonra kendisini de yardımcı olabilecek gerçek bir devlet

adamı bulamamış, bundan böyle kendi başına sevk ve idare ettiği devleti tek mesulü

olmakla beraber Rus harbine sokmakla Osmanlı tarihinin bir devrini kapamıştır.136

(Bkz.Harita 8)

VI . BÖLÜM

I . ABDÜLHAMİD DÖNEMİ ( 1774 – 1789 )

A-Tahta Geçişi ve İlk İcraatları

I.Abdülhamid, III. Ahmet ve Rabia Şermin Sultanın oğulları olup, 1725 senesinde

( 5 Recep 1137) doğmuş ve 21 Ocak 1774 ( 8 Zilkede 1187) ‘te büyük kardeşi III.

Mustafa‘ dan sonra tahta geçmiştir 137.

Osmanlı Devleti ‘ nin son derecede buhranlı döneminde saltanat tahtına çıkmıştır .

Devleri Rus savaşından en az bir zararla çıkarmayı amaçlayan yeni hükümdar, sarayda

geçirdiği uzun süre kapalı bir yaşam nedeniyle, bu ciddi devreyi olumlu bir sonuca

ulaştıracak yetiştirecek yeteneğe sahip değildi.138 Zaten artık ok yaydan çıkmış,

muahede görüşmelerine doğru adımlar atılıyordu. Küçük Kaynarca Muahedesi için

hazırlıklar tamamlanmıştı.

136136)Bekir Sıtkı Baykal,a.g.e,s.708.

137137)M. Cavit Baysun,”I.Abdülhamid” maddesi, İslam Ansiklopedisi,C.I,İstanbul 1964,s.73;Mücteba İlgürel,a.g.e,s.166138138)Yaşar Yücel,Ali Sevim,a.g.e.,s.64.

B-Küçük Kaynarca Antlaşması

Çaresizlik içinde kalan Osmanlı Hükümeti murahhasları, sadaret kethüdası Ahmed

Resmi ve Reisülkütab İbrahim Münib efendiler, Ruslar‘ın tensib ettikleri Küçük

Kaynarca kasabasına gönderildiler. Rus murahhası General Rebnin idi. Müzakereler iki

günde ve iki celsede neticelenip, 28 madde olarak 17 Temmuz 1774 ‘te imza olundu.

Antlaşmanın en önemli maddeleri :

1- Kırım hanlığı, Kuban ve Bucak Tatarları müstakil oluyordu. Din işlerinden

Halife‘nin makamına tabi bulunacaklardı.

2- Yenikle, Kılburunu Azak ve Kere Kaleleri Ruslar ‘ a bırakılıyor

3- Dinyeper( Özi ) ve Bum( Aksu )arasındaki arazi Ruslar ‘ a veriliyordu , Bum Nehri

sınır kabul ediliyordu.

4- Küçük ve Büyük Kabartan ülkesi Ruslar’a terk ediliyor. Ruslar‘da Beserabya, Eflak,

Boğdan, Akdeniz Adaları ve Gürcistan‘ı Osmanlı ‘ ya geri veriyorlardı.

5- İki ülke, sınırlarda serbestçe kale inşa edebileceklerdi.

6- Ruslar, İstanbul’da daimi elçi bulunduracaklardı.

7- İngiltere ve Fransa ‘ya verilen kapitülasyon imtiyazları Ruslar ‘a da verilecekti.

8- Rusya , Osmanlı ülkesinde münasip gördüğü şehirde konsolosluk açmakta serbest

olacaktı.

9- Ruslar, Osmanlı İmparatorluğu bünyesindeki Hristiyanlar‘ı himaye edeceklerdi.

10- Karadeniz ve Akdeniz ‘ serbest ticaret yapabileceklerdi.

11- Rus seferlerinin Eflak ve Boğdan hakkındaki müracaatları dikkate alınacaktı.

12- Osmanlı , Rusya ‘ ya üç sene içinde 15 bin kese akçe ( 7,5 Milyon kuruş harp

tazminatı ödeyecekti.139

13- Bab-ı Ali, milyonlarca Ortodoks tebasına en büyük şefkatle muamele edecekti.140

Küçük Kaynarca Antlaşması’yla Rusya kati şekilde Karadeniz sahillerine uzanmış

ve çok geniş mümbit ve geniş arazi elde etmişti. Kırım Hanlığı‘nın Rusya‘ya katılması

için ilk adım atılmıştı. En önemli husus da, Rusya Ortodoks tebaayı himaye bahanesiyle

Osmanlı’nın iç işlerine karışmak imkanını elde etmişti.141 Ayrıca, Karadeniz ve

Akdeniz‘de Rusya ‘ya serbest ticaret yapma hakkının verilmesi de “Boğazlar Meselesi“

adıyla anılan bir meselenin sarih olarak ortaya çıkmasına sebep oldu.142

139139)Süleyman Kocabaş,a.g.e.,s.138.140140)Yılmaz Öztuna,a.g.e.,s.366.141141)Akdes Nimet Kurat,a.g.e.,s.290-291.142142)Süleyman Kocabaş,a.g.e.,s.141.

1768 – 1774 Osmanlı – Rus Savaşı devlet otoritesini zayıflatmış ve bazı yerlerde

isyan hareketlerinin görülmesine sebep olmuştur.143 Ayrıca, Ruslar‘la yapılan bu

savaşlarda Osmanlı Devleti’nin düzen ve disiplinden yoksun toplama kuvvetlerle eğitim

ve disiplinli Avrupa ordularına karşı mücadele edemeyeceği anlaşıldığı için Avrupai

tarzda askeri ıslahat yapmasının son derecede zorunlu olacağı kesin dille ortaya

çıkarmıştır.144

C-Aynalı Kavak Tenkihnamesi

Her zamanki gibi yine Kırım konusu mesele teşkil etmiş ve iki ülke yine

durumuna gelmiştir. 4 Tatar ve 1 Rus ‘ dan oluşan bir heyetin İstanbul’ a gelip, “Şahin

Giray‘ın hanlığının onaylanması ” önerisini reddeden Osmanlı Hükümeti, halkın

istediği III. Selim Giray‘ın atayıp gönderdi. Böylece Kırım ‘ da biri Osmanlı ve halkın,

diğeri Rus yandaşı olmak üzere iki han olmuş oldu. Bu olay üzerine Ruslar Kırım ‘a

kuvvet gönderdi, meydana gelen çarpışmada galip gelen Ruslar oldu. III. Selim Giray,

Kırım‘ı terk etmek zorunda kaldı. (1778)

Bunun üzerine Kırım’ın kurtarılması amacıyla askeri hazırlıklar yapılmış aynı

zamanda diplomatik girişimlerde de bulunulmuş, ancak olumlu bir sonuç elde

edilmemiş ve donanmanın Karadeniz ‘ e açılması emri verilmişti. Ancak savaş göze

alınamadığından geri çekilmiş padişaha gerekçe olarak da antlaşma maddesine aykırı

olmasıydı. Bunun üzerine I.Abdülhamid, “Ruslar’ın Kırım’da kuvvet bulundurmalarının

anlaşmaya göre aykırı olduğunu bu durumda Osmanlı kuvvetlerinin de Kırım‘a

girebileceğini, buna engel oldukları takdirde asıl Ruslar‘ın barışı bozmuş olacaklarını

”Gazi Hasan ve Hacı Ali Paşalar ‘a bildirmiştir. Daha sonra Osmanlının savaşa

girmesini destekleyen Fransa‘dan “savaşa girilmeme hususunda aracı olmasını” istemiş,

böylece savaş istekleri birden bire sönüvermişti.145

İstanbul‘ daki Fransız elçisinin aracılık girişimleri sonucunda, Ruslar‘la

İstanbul‘da Haliç tersanesi yakındaki Aynalı kavak kasrında bir anlaşma yapıldı.(10

Mart 1779) Küçük Kaynarca Antlaşması‘nın bazı maddeleri gözden geçirilip

değiştirilerek yeniden düzenlenen bu antlaşmaya göre :

1- Rusya , Romanya prensiplerinin tayinine karışmaktan vazgeçiyordu.

143143)Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.167.144144)Yaşar Yücel,Ali Sevim,a.g.e.,s.65.145145) Yaşar Yücel,Ali Sevim,a.g.e..,s.70.

2- Padişah‘da Kırım hanlarını tayin hakkından feragat ediyordu.

3- Kırımlılar tarafından seçilecek olan han, padişahın bir itirazı bahis konusu olmaksızın

otomatik şekilde Osmanlı hükümdarı ve İslam Halifesi tarafından tasdik edilecekti.146

4- Ruslar, Kırımdan askerlerini çekecekler.147

5- Özü kırı otlakları Osmanlı ‘ ya bırakılıyordu.

6- Rusya, Eflak ve Boğdan Hıristiyanlarını himaye edecek bunlardan alınan vergi ağır

olmayacak

7- Rus ticaret gemileri, İngiliz ve Fransız ticaret gemileriyle eşit haklara sahip olacaktı.

Gemilerin tonajı 400 tonu geçmeyecek, Osmanlı tebasından mürettebat

bulundurulmayacaktı.148

Bu antlaşmayla padişahın Kırım haklarından feragat etmesiyle Osmanlıların Kırım

üzerindeki sonuncu haklarından biri daha ortadan kaldırılmış oluyordu. Böylece Kırım

Hanı bağımsız bir duruma getirilmiş Osmanlı Hükümet, Şahin Giray’ın hanlığını

onaylamıştır.

D-Kırım‘ın İlhakı

Küçük Kaynarca ve akabinde imzalan Aynalı kavak antlaşmasıyla Kırım bağımsız

oldu. Rusya‘nın ilhakına açık hale getirildi. Avrupa devletleri içine düştüğü çıkmazları

gayet iyi takip eden Katerina, durumun kendileri için elverişli yola girdiğini görerek

Patemkin‘in emrine verdiği 70 bin kişilik bir Rus ordusu ile Kırım ‘ fiilen işgal ettirdi.149

Osmanlı Hükümeti Aynalı kavak Tenkihnamesi’nin beşinci maddesine istinaden Özi

eyaletinin bir kısmına sahip çıktı. Bunun üzerine Şahin Giray Ruslar ‘ın teşvik ve

tahrikleriyle Osmanlı Hükümetine cephe aldı. Bu Sırada tamamen bir Rus taraftarı olan

Şahin Giray’ a kendi halkı isyan edince selameti Ruslar‘a sığınmakta buldu.(1781)

Fakat çok geçmeden Şahin Giray II. Katerina‘nın Ukrayna valisi Potomki‘nin yardımı

ile Kırım‘a avdet etti.150 Çariçe‘ in 19 Nisanda imzaladığı halde gizli tutulan Ukaz‘ı , II.

Katerina’nın tahta geçmesini 21. yıldönümü olan 9 Temmuz 1983 günü bizzat

Kırımlılar‘a okudu. Bu ferman ile Kırım bir eyalet şeklinde Rusya İmparatorluğu’na

katılıyordu.

146146)M. Cavit Baysun,a.g.e.,s.75.147147)Yılmaz Öztuna,a.g.e.,s. 373-374.148148)Süleyman Kocabaş,a.g.e.,s.143-144.149149)Mehmet Saray,a.g.e.,s.95.150150)Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.170.

Osmanlı cihan İmparatorluğun bile bir vilayet şeklinde ilhaka ve iç bağımsızlığını

kaldırmaya cesaret edemediği Kırım‘ın Ortodoks Rusya ‘ ya katılması büyük tepki

doğurdu. Prens Potemkim, bir iki ayda 30 binden fazla Kırım ileri gelenlerini

işkencelerle idam ettirerek bu tepkiye cevap verdi. Rusya’ dan ilk göçmenler getirip

Kırım‘a yerleşmeye başlandı. Kırım da 1,5 Milyon kadar Türk yaşıyordu. Ancak,

nüfusun bir çok bölümü öldürüldü veya göç ederken sefaletten öldü, kalan kısmı

Balkanlar‘a Anadolu‘ya gelip Osmanlı İmparatorluğu‘nun hemen her tarafına

yerleştirildi. Bir hamlede Kırım‘ın Türk nüfusu büyük bir kısmını kaybetmişti. Bugün

bilindiği gibi Kırım‘da Türk kalmamıştır.151

Ruslar‘ın Kırım‘ı ilhakı Osmanlı Devleti‘nin çöküşünde yeni bir merhale teşkil

etti. Ruslar Osmanlı için kuzeyde daha büyük tehdit unsuru haline geldiler. Bu sırada

Avusturya, Fransa ve İsveç‘in Rusya‘yı desteklemeleri sonradan pişmanlıklarına sebep

oldu. Çünkü Rusya‘nın büyüyüp tehlikeli rakipleri olmasını kolaylaştırdılar. İngiltere ve

Prusya, Kırım‘ın ilhakına kesin karşı idi. Fakat bunlarda pasif davranmaları sonucu,

Rusya ‘ yığ ilhak işinde cesaretlendirdiler.

Osmanlı Devleri güçsüzlüğü sebebiyle Kırım‘ın ilhakına ve burada yapılan

katliamlara seyirci kaldı. Olayları protesto bile edemedi. Osmanlı halkında ise galeyan

son safhada idi. Şimdiye kadar kaybedilen toprakların hiçbirisine Kırım kadar

üzünülmemişti. İlk defa ahalisinin büyük bölümü Türk ve tamamen Müslüman bir

toprak elden çıkarılıyordu.152 Kırım ebediyen kaybedilmişti. Bu neticeyi hazırlayan

amillerin başından Ruslar‘ın güneye inme politikalarında bitmek tükenmek bilmeyen

hırsları ve ülkenin bir kapı veya kilit durumunda olmasının bu hırsı daima kamçılamış

olmasıdır. İkinci amil Kırım Hanlar‘ının takip ettiği yanlış siyaset idi. Her şeyleri ile

Osmanlı tebası olduklarını söyledikleri zaman bile istiklal davasından vazgeçmemişler,

onun için de daima iki yüzlü davranmışlardır.

Kırım‘ın Ruslar tarafından ilhakından sonra Osmanlı – Rus münasebeti birkaç

senen gergin ve mütereddit devam etti. I. Abdülhamid‘in son senelerinde, sadarete Koca

Yusuf Paşa‘nın geçmesiyle işler değişti. Yeni vezir –i Azam Rusya ile harbi elzem

görüyor, İngiltere ve Prusya elçileri de Bab-ı Ali’yi Ruslar aleyhine tahrik ediyorlardı.

II. Katerina 1781‘den beri Avusturya ile müttefikti, Osmanlı Devleti‘nin talsimine

mütedair Avusturya İmparotoru III. Josef ile bir proje hazırlamıştı. “Rum Projesi“ adı

151151)Yılmaz Öztuna,a.g.e.,s.375.152152)Süleyman Koacabaş,a.g.e.,s.146-147.

verilen bu projenin esasları hakkında İngiltere ve Prusya, Osmanlı Devleti‘ni tenvire

çalışıyorlardı. Nihayet, Çariçenin nümayişkar bir surette Kırım‘ı ziyaret edip Avusturya

İmparatoru ile mülakat etmesi de Bab-ı Ali artık tahammül edemedi.153 Yeni bir

Osmanlı – Rus harbini ufukta gören hükümet, Rus elçisine yedi maddelik bir ültimatom

vererek kati cevap istedi. Bir müddet sonra elçiden cevap çıkmayacağını anlayan

hükümet harbe karar verdi( 13 Ağustos 1787)154.

E-I. Abdülhamid ‘in Ölümü Ve Şahsiyeti

Özi kalesini kurtarmak için gösterilen gayretler boşa çıkmış, yardıma gönderilen

ince donanma da bir iş becerememişti. Cezayir‘li Hasan Paşa‘nın Donanmasının

galibiyeti ise peş peşe gelen mağlubiyetlere bir çare olmamıştı.155 Odessa yakınlarında

Özi Kalesi düştü (17 Aralık 1788), 80 bin kişilik ordusuyla kaleye giren Prens

Potemkim 25 bin Türk asker, sivil, kadın ve çocuğunu boğazladı. Bu tafsilatı anlatan

sadaret arizasını okuyan I. Abdülhamid‘e teessüründen elinden kağıt halde inme indi ve

birkaç gün sonra öldü 156( 28 Mart 1789 – 11 Recep 1203 )157.

I.Abdülhamid şehzadeliğinde kapalı bir hayat yaşamış olduğu için kendisiden

önemli işler beklenemezdi. Devri, Osmanlı Devleti‘nin kritik devirlerine isabet etmiş,

bu yüzden sadarete dirayetli bir vezir arayıp durmuştu. Kolayca tesir altında kalır veren,

dindar, halka karşı müşfik bir insandı. Ağutos1782‘de büyük İstanbul yangınında itfaiye

işlerinin bizzat başında bulunarak halkın sevgini kazanmıştı.

I.Abdülhamid devlet işleri ile yakından alakadar olur, her mesele hakkında

fikirlerini yazarak vezirlerine bildirirdi. Sadrazamlarının liyatkatlısı Halil Hamid Paşa ‘

dır.

I.Abdülhamid’in bazı hayratlarıda vardır. Beylerbeyi’nde validesi Rabia Sultan

namına bir cami ve mektep, Emirgan’da zevcelerinden Hümaşah Sultan ile oğlu

153153) M. Cavit Baysun,a.g.e..,s.75.154154)Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.171.155155) Mücteba İlgürel,a.g.e.,s.175.156156)Heyet,Osmanlı İmparatorluğu,Türk Ansiklopedisi,C.XXVI,Ankara 1977,s.108.157157)M. Cavit Baysun ,a.g.e.,s.75.

Mehmed için bir camii ile çeşme yaptırmıştır. Ayrıca Behçekapı’da bir

imaret,sebil,kütüphane,türbe ve Medine’de bir Medrese yaptırmıştır.

VII.BÖLÜM

III.SELİM DÖNEMİ

A-Tahta Geçişi Ve İlk İcraatları

Osmanlı hanedanlarının 28.Hükümdarı olup, III.Mustafa’nın oğludur. 24 Aralık

1761(27 Cemaziyelevvel 1175-24 Kasım 1761)158 tarihinde İstanbul’da doğmuştur.

Annesinin adı Mihrişah Sultan’dır. Fransız İnkılabı zamanına tesadüf eden bu padişahın

saltanat devri, Türk kültür ve medeniyet tarihinde bir dönüm noktası teşkil eder.

III.Mustafa’nın oğlu III.Selim’in iyi bir tahsil görmesine itina etmiştir. XVIII.asrın

başlarında itibaren Osmanlı İmparatorluğu’nda Islahat teşebbüsüne girişildiği

malumdur. Bir çok Türk müellifinin kanaatine göre, Selim’de ıslahat fikirlerini daha

genç yaşlarda babasının tesiriyle edinmiştir.159

I.Abdülhamid, 1789 ocağında Özi Kalesi’nin düşmesi üzerine, pek müteessir

olarak hastalanmış ve Nisan 1789’da vefat etmişti. Şimşirlik’teki harem dairesinde

bulunan III.Selim’e haber bildirilmiş ve muhteşem bir merasimle, III.Selim Osmanlı

tahtına cülus etmiştir. Selim’in tahta geçmesi İstanbul’da ve bütün imparatorluk

topraklarında sevinçle karşılandı, her tarafta şenlikler yapıldı.

158158)Yavuz Bahadırlıoğlu,”III.Selim” maddesi,Osmanlı Padişahları Ansiklopedisi,C.III,İstanbul 1986,s.587.159159)A. Cevat Eren ,”III.Selim”maddesi,İslam Ansiklopedisi, C.X,İstanbul 1964,s.441.

1774 Kaynarca muahedesinden beri memlekette artan huzursuzluk ve 1788’den

beri Avusturya-Rusya’ya karşı savaşlarda başarısızlığın sebepleri yaşlanmış padişah

iradesizliğine hami olunmaktaydı. Selim’in tahta cülusu yabancı dost memleketlerde ilgi

ile karşılanmıştır.

III.Selim saltanatın ilk günlerinden itibaren 1788 baharından beri, Kafkasya ve

Rumeli’de Rusya ile Avusturya’ya karşı savaşan ordularının gücünü arttırmaya gayret

etti.

Tahta çıktığı sıralarda Özi ve Hotin gibi, mühim kaleler düşmanın eline

geçmiş,Avusturya’da bir koldan da Rus orduları ile birleşerek, Osmanlı kuvvetlerini

Kalas civarında tazyike başlamışlardı.

B-OSMANLI-RUS SAVAŞLARI

1-Savaş Dönemi

21 Temmuz 1774 tarihinde Perşembe günü “ebedi”kaydıyla akdedilen Küçük

Kaynarca sulhu gittikçe şiddetlenen mütemadi bir gerginlik devresi şeklinde 13 sene 23

gün sürdükten sonra nihayet 13 Ağustos 1787 Perşembe günü Osmanlı’nın Rusya’ya

harp ilanıyla sona ermiştir160. Osmanlı ordusu Şubat 1788’den itibaren İstanbul

yakınlarındaki Davut paşa ordugahında toplanmaya başlamıştı. Sadrazam Yusuf Paşa da

serdar-ı ekrem tayin edilmişti.!7 Mart 1788 tarihinde Padişah 1.Abdülhamit, adet

olduğu sürece sancak-ı Şerifi sadrazama teslim etmişti. Bu şekilde hazırlıklarını büyük

ölçüde tamamlayan Osmanlı ordusu 22 Mart 1788 tarihinde Edirne üzerinde cepheye

doğru hareket etti. Ordunun Edirne’ye varmasından sonra burada son tedbirler

alındı.Ordu iki ayrı cephede çarpışacağından görev bölümü yapıldı.Sadrazamla Serdar-ı

Ekrem Yusuf Paşa’nın Avusturya Cephesi’ne gitmesine kara verildi.Rus Cephesi

komutanlığına da eski sadrazamlardan Şahin Ali Paşa tayin olundu.161

Bilindiği üzere Osmanlı-Rus-Avusturya savaşları 1.Abdülhamit döneminde

(1787),başlamıştır. 7 Nisan 1789’da Abdülhamid’in ölmesi ile savaşlar, III.Selim

dönemine miras kalmış, bu dönemde de sürmüştür.

160160)İsmail Hami Danişmend,a.g.e.,s.64.161161)Rıfat Uçaral,Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi (Osmanlı Devleti ),C.II,İstanbul 1993,s.228-229.

III.Selim’in padişah olduğu sıralarda, ilkbahar gelmiş olduğundan sefer zamanı da

başlamıştı.Bilindiği gibi daha önce, Özi Kalesi kuşatılmış, Rus Cephesinde başarısızlık

olmuş ordu Rusçuk’da kışlamıştı. 1788’in sonbahar aylarında Avusturya’ya karşı olan

üstünlük de kaybedilmişti.Nitekim 27 Nisan 1789 günü Serdar-ı Ekrem Rusçuk

sahasına çıkmıştır.

Bu arada Ruslar,Özi Kalesi’ni aldıktan sonra Bender’i kuşatmışlar ve Boğdan’a

yerleşmişlerdi Bir kısım Avusturya kuvveti de Bender’de bulunmaktaydı162.

Yeni Padişahın cülusuyla harp yeni bir heyecan kazandı.Yusuf Paşa sadaretten

azledilip, Vidin seraskerliğine nakledildi.,Sadr-ı azamlığa da, Avusturya cephelerinin

muzaffer kumandanı Kethüda Hasan Paşa getirildi. Yeni bir şevk ve heyecan içinde

hazırlıklar devam ederken Yer göğü kumandanı Kemankeş Mustafa Paşa’nın gafleti

yüzünden Rus ve Avusturya kuvvetlerinin baskısına uğrayarak Fokşani’de mağlup

olması ordunun maneviyatını yeniden bozdu. Bunun üzerine III.Selim, askerin gayretini

yükseltmek için onları teşvik edici ferman gönderdi.Ordu padişahın bu fermanını alınca

Fokşani mağlubiyetinin intikamını almak için yemin etti.163Ancak,yapılan

mücadelelerde galip gelen taraf yine Ruslar oldu. Ve yine Osmanlı askerlerinin

maneviyatı bozuldu.

Harbin başlangıcında,Osmanlı Devleti Rus taarruzlarına karşı yalnız kalmamak

için,keza Rus tehlikesi ile karşı karşıya olan İsveç’i müttefik olarak bulmuş,ancak iki

cephede birden savaşmak zorunda olması sebebiyle İsveç İttifakı istenildiği kadar

verimli olmamıştır.

Diğer taraftan,Avusturya ve Rusya’nın genişlemesini istemeyen Prusya,Osmanlı

Devleti’nin kuvvetli iki rakip karşında gerilemekte olmasından endişe duymaya

başlayarak Osmanlı Devleti’ne ittifak teklifinde bulundu164.Görüşmeler sonucunda 31

Ocak 790 günü Osmanlı-Prusya İttifak antlaşması imzalandı. Tamamı 5 madde olan bu

antlaşmaya göre165

1- Avusturya daha fazla ilerlemeyecek,Rusya da Tuna’nın beri tarafına geçmeyecekti.

Daha ileri gittikleri halde Prusya derhal harbe girecekti.

162162)Rifat Uçaral,a.g.e.,s.233.163163)Mehmet Saray,a.g.e.,s.99-100.164164)Mehmet Saray,ag.e.,s.100.165165) Rifat Uçarol,a.g.e.,s.237.

2- Osmanlılar’ın Avusturya ve Rusya ile sulh akdi Prusya’nın malumatı dahilinde

olacak ,bu sulhu Avusturya ve Rusya’dan biri,taraflardan birine saldırarak bozacak

olursa,her iki taraf bütün kuvvetleri ile diğerinin yardımına koşacaktı166

3- Osmanlı Devleti, Rusya ve Avusturya ile barış yapmadıkça Prusya’da savaşı

bırakmayacak,buna karşılık Prusya,İsveç ve Lehistan birlikte veya ayrı ayrı olarak

Avusturya ve Rusya ile barış yapmadıkça Osmanlı Devleti de barışa yanaşmayacaktı.

4- Osmanlı Devleti ile Prusya arasındaki 1761 ticaret antlaşması aynen yürürlükte

kalacak.

5-Bu antlaşmanın onaylı metinleri 5 ay içinde,mümkün olursa daha önce İstanbul’a teati

edilecekti167

Bu ittifakla Osmanlı Devleti,tarihinde ilk defa olarak, bir Hristiyan devlet ile

karşılık esasına göre bir antlaşma imzalamış oluyordu. Bu süratle Avrupa diplomasisine

ve ittifaklar dönemine giriyordu.

Prusya ile ittifak akdedildikten sonra ağır tekliflerle sulh teşebbüsünde bulunan

Avusturya ve Rusya’ya yüz verilmedi.Bu nazik devrede,bozulan nizam ve intizamı

düzeltebilecek yegane devlet adamı olan Serdar-ı azam Gazi Hasan Paşa’nın vefatı

büyük bir talihsizlik olmuştur.

Prusya ile yapılan ittifak sonucunda Prusya kralı Friedrich Wilhelm, Osmanlı

Devleti’nin düşmanlarını sulhe zorlamak için hudutlarına 150 bin asker sevk etti.Ve

bizzat ordusunun başına geçti.Yeni Avusturya imparatoru Leopold, Prusya’nın bu

tehdidinden korkarak,Osmanlı Devleti ile 4 Ağustos 1791’de Ziştovi Antlaşmasını

yapmak zorunda kaldı.Buna göre Avusturya, Belgrad dahil işgal ettiği bütün toprakları

Osmanlı’ya geri veriyordu168

Osmanlı Devleti, Avusturya ile savaşı bitirmekle her şeyden önce iki cepheli

savaştan kurtulmuş oldu ve bütün dikkatini Rusya cephesine topladı.Ancak bu arada

İsveç,Osmanlı Devleti’ne haber dahi vermeden 1790 yılında Rusya ile anlaşmıştır.

Bunun üzerine Rusya da cephedeki kuvvetlerini Osmanlı sınırına kaydırmıştır. İsveç’e

verilen paralara rağmen, bu devletin yaptığı hareket İstanbul’da üzüntüye sebep

olmuştur.Bu durum karşısında da Osmanlı Devleti müttefiki olan Prusya’nın Rusya’ya

karşı savaş açmasını istemeğe başlamıştır169

166166) Mehmet Saray,a.g.e.,s.101.167167) Rifat Uçarol,a.g.e..,s.238.168168)Süleyman Kocabaş,a.g.e.,s.159.169169)Rifat Uçarol,a.g.e.,s.243.

Rusya’nın müttefiki Avusturya’nın harpten çekilmesi,Prusya’nın sulh için

Rusya’yı harple tehdidi yanında İngiltere de Rusya’yı Osmanlı lehine tehdit ediyordu.

III.Selim,tahta çıktığı andan itibaren Ruslara karşı başarı elde etmek için çalışmıştı.

Fakat denizlerde bazı galibiyetler elde edilmekle beraber, karada savaşlar Osmanlı

Devleti’nin aleyhine gelişiyordu. Koca Yusuf Paşa’nın yeniden sadrazamlığa getirilmesi

ile ümitlene Osmanlı, 9 Nisan 1791 de yapılan Maçin Muharebesi’nden sonra, artık yeni

bir zafer kazanma ümidini tamamen yitirmişti.

Son çarpışmadan sonra aracılık yapan devletler,ihtilale karşı Rus silahlarının

lüzumuna kani olan Fransa,İspanya ve Napoli’nin de desteklemeleri ile Bab-ı Ali’ye

nihayet fedakarlıkta bulunmayı kabul ettirdiler.170

Bu sıralarda Fransız ihtilalinin yayılmasından korkan Avrupa devletleri,bu

hareketi önlemek için Rusya’nın kendileri ile birlik olmalarını istemeleri üzerine,

II.Katerina da bir an önce Osmanlı Devleti ile barış yapmaya gayret gösterdi.171

2-Yaş Antlaşması

Son pürüzlerinde giderilmesi ile 31 Temmuz 1791’de bir barış mukaddematı ve

aynı zamanda 8 aylık bir mütareke yapıldı ve 11 Ağustos’ta galatide

imzalandı.172Ziştovi’de Avusturya ile sulh akdeden Osmanlı murahasları, Ruslar’la da

müsaraya memur edilerek Yaş kasabasına gönderildiler.Uzun süren müzakerelerden

(Kasım 1791-Ocak 1792),on üç madde ve bir hatime’den ibaret olan sulh antlaşması

kararlaştırıldı.(9 Ocak1792)173.Bu antlaşmaya göre:

1-1774 Kaynarca muahedesi,1779 Aynalı kavak Tenkihnamesi, 1783 ticaret

muahedesi,ve 1784’de Kırım ile Taman’ın ilhakı ve Kuban nehrinin hukuk tayini

hakkındaki muahedeler yürürlülükte kalacak.

2-Turla(Dinyester)’nın sol tarafındaki arazi Ruslar’a sağ tarafındaki Bender, Akkerman,

Kili, İsmail v.s. o tarafta Ruslar’ın işgal ettikleri kale ve şehirler Osmanlı’ya iade

edilecekti.

3-Harekat sahası olan Boğdan voyvodalığı hakkında,Kaynarca muahedesi ve bu

muahededen sonraki antlaşmalar

4- Kuban Kafkasya'daki iki devletin hududu teşkil edecek.

170170)Joseph Van Hammer,a.g.e.,s.100.171171)Rifat Uçarol,a.g.e.,s.244.172172)Joseph Van Hammer,a.g.e.,C.IX,s.100-101.173173)Mehmet Saray,a.g.e.,s.106.

5-İki devletin daimi suretle sulh içinde yaşamalarını temin için Tiflis Gürcü Prensliğine

Çıldır Valileri tarafında taarruz olunmayacak.

6-Garb ocakları korsanlarına karşı Rus ticaret gemileri muhafaza ve vuku bulan zararlar

ocaklarca tazmin ettirilecek174.

7-Bu antlaşma beş hafta içinde,mümkün olursa daha kısa zamanda iki devletin

hükümdarı tarafından onaylanacaktı.175

3-Savaşın Sonuçları

Görüldüğü gibi, 1787 yılında Osmanlı Devleti’nin Kırım’ı yeniden ele geçirmek

üzere Rusya’ya savaş ilan etmesiyle başlayan 1787-1791-1792 Osmanlı-Rusya-

Avusturya Savaşı, dört yıl sürmüş ve Osmanlı Devleti’nin yenilmesi ile sona ermiştir.

1787-92 Osmanlı-Rus harbi, daha çok Osmanlı’nın aleyhine oldu.Bu durumu

Osmanlı Devleti kendi eliyle hazırladı. Kırım’ı geri alma sevdasıyla böyle büyük bir

gaileye sevketmenin akıl karı olmadığı şüpheden uzak değildir. Çünkü, ordu harbe

hazırlıksız girmişti. Kırım’ı kurtaralım derken, koskoca Özi eyaletini kaybettik. Ayrıca

bu harpte maddi kayıplar bir tarafa ,330 bin şehit verildi.176

Antlaşmanın onaylanmasından sonra Osmanlı hükümeti Mustafa Rasih Efendi’yi

büyük elçi olarak Rusya’ya Rus hükümeti de Mareşal Kufuzof’u elçi olarak İstanbul’a

göndermişlerdir. Böylece,savaş sonrası Osmanlı ordusu İstanbul’a dönmüştür.(3 Nisan

1792)177

Ruslar,bu harpten azda olsa yeni kazançlar sağlamış, fakat müttefiki Avusturya ile

hazırladığı Grek projesini gerçekleştirememiş,buna mukabil Osmanlı Devleti’ne iki

cephede birden yıllar yılı uğraştırmakla ızdıraplarının daha çoğalmasına sebep

olmuştur178.

Osmanlı, Rus baskısına son vermek için harbe girmişti.Ancak Rus baskısı ve tesiri

daha belirgin bir duruma geldi.Ruslar daha güneye indiler,Avusturya’da balkanlara

174174)Mehmet Saray ,a.g.e.,s.107.175175)Rifat Uçarol,a.g.e.,s.244.176176)Süleyman Kocabaş,a.g.e.,s.163.177177)Ali Sevim, Yaşar Yücel,a.g.e., s.128.178178)Mehmet Saray ,a.g.e.,s.107.

biraz daha sokuldu.Bunlarda Osmanlı Devleti için bundan böyle balkanlarda yeni

problemlerin başlangıcı oldu.

Diğer taraftan bu savaş, Osmanlı Devleti’nin kuvvetinin iyice azaldığını açık

olarak ortaya çıkarmıştır.Bunun kabul edilmesidir ki Osmanlı’ları tarihlerinde ilk defa

olarak Avrupalı Hristiyan Devletlerin yani yabancıların yardımı aramaya sevk

etmiştir.Bu da onu diplomasi alnında dışa açılmaya yöneltmiştir.Nitekim bundan böyle

Osmanlı Devleti,varlığının devamı için Avrupa Devletleri arası ilişkilerden yararlanma

siyasetine ağırlık vermeye başlamıştır.Ancak sadece bu siyasetle devletin geleceğe

güvenle bakmasının yeterli olmayacağı anlaşılmıştır.Bu bakımdan sona eren 1787-

1791,1792 savaşı, Osmanlı Devleti’nin kuvvetlendirmek üzere daha önce yapılanlardan

daha geniş kapsamlı ıslahatların gerçekleştirilmesini düşünülmeye başlanmasına sebep

olmuştur.179(bkz.harita 10)

C-Rusya İle İlk İttifak

Devletler arasında dostluklar ve düşmanlıklar ebedi değildir.Milli menfaatlerin

gerektirdiği hallerde bunlar yer değiştirebilir.Yaklaşık olarak bir buçuk asırdan

beri,birbirleriyle devamlı mücadele eden Osmanlı ile Rusya’nın XIX.asrın başında

birden bire müttefik oluşları ilk bakışta yadırganabilir.İki ülkeyi birbirine yaklaştıran I.

Napolyon tehlikesi olmuştur.180

Osmanlı-Rus yakınlaşmasında ilk adımı Ruslar attı. III.Selim, ezeli düşmanın bu

yakınlaşma isteğini önceleri ne ret nede kabul etmiştir.Fakat Fransız’ların Malta’dan

sonra Mora’ya da asker çıkarmaya kalkmaları üzerine daha önce hazır bekleyen Rus

donanmasının yardım bahanesi ile Boğazlar’a girmesine müsaade etmekle, Osmanlı-

Rus ittifakı bir emrivaki haline gelmiştir181.

Rus elçisi Vasili Tamara ile İsmet Bey ve İngiliz elçisinin de katılımıyla ittifak

antlaşmasının şartları üzerine çalışmalar yaptılar.Nihayet, 23 Aralık 1798’de Rus elçisi

ile Osmanlı temsilcisinin tespit ettiği Osmanlı-Rus ittifakı imzalanmıştır.Birisi açık

diğeri gizli iki bölümden oluşan 14 maddelik bu ittifakın açık hükümleri özetle

şöyledir:

179179)Rifat Uçarol,a.g.e.,s.245.180180)Süleyman Kocabaş,a.g.e.,s.166.181181)Rifat Uçarol,a.g.e.,s.243.

1- Osmanlı ve Rusya Devletleri birbirlerinin toprak bütünlüklerinin aynen korunması

hususunda güvence vermişlerdir.

2- Ruslar,Fransa’nın Mısır’ı işgalinden önceki Osmanlı sınırlarını aynen kabul etmiştir.

3- Her iki devletten birine bir saldırıda bulunulacak olursa her iki tarafın çıkarları göz

önüne alınarak ortak hareket edecekler,her iki devlet birbirlerine kara,deniz birlikleriyle

yada para yardımında bulunacaklardır.Ancak yardım şekli,iki devlet arasında yapılacak

görüşmelerle belirlenecektir,askeri yardım gönderen taraf bütün masrafları da

üstlenecektir.Bu,Rusların isteği ile kabul edilmiştir.

4- İki devlet,bu anlaşmayı,kendi sınırlarına genişletmek amacıyla yapmadıkları için

İngiltere,Prusya ve Avusturya devletlerinin de bu ittifaka katılmakta serbest

olacaklardır.

5-Bu anlaşma,8 yıl süre ile yürürlükte kalacaktır.

23 maddeden oluşan antlaşmanın gizli maddeleri ise şöyledir:

1- Rusya,12 savaş gemisinde oluşan bir donanma ile Osmanlı Devletine yardım

edecek,bu donanmanın Akdeniz’e geçmesine izin verilecek Osmanlı donanmasının da

katılacağı bu donanma Fransızların Akdeniz’deki yayılma hareketlerine engel olacak ve

Fransız ticaret gemilerini batıracaklardır.

2- Her iki devlet,Karadeniz’i kapalı deniz olarak tanıyacaklar,buraya girme girişiminde

bulunacak olan yabancı devletlere ait gemilere bütün kuvvetleri ile karşı koyacaklardır.

3- Rusya,Fransızlar’ın Osmanlı ülkesine yeniden saldırıya geçtikleri,yada Osmanlı

tebasını ayaklandırmayı başardıkları takdirde,bütün mühimmatı ile birlikte 80 bin kişilik

bir kuvvet ile yardımda bulunacaktı.

4- Bu antlaşmanın Fransa'ya karşı yapıldığı hususu iki tarafın onayıyla, Fransa ile

savaşa girecek başka bir devlete bildirilecektir.182

5-Taraflarda biri diğerinin gelemeyeceği kadar uzaklarda harp ediyorsa,asker yerine

para yardımı yapılacaktır.183

Yukarıda özetle belirtilmiş olan bu antlaşmayla Osmanlı ile Rusya arasında

karşılıklı yardıma dayanan bir ittifak oluşturulmuştur. Osmanlı Devleti tarihinde çok

önemli bir yeri olan bu antlaşmayı yapmadan önce,bu tür uluslararası bir ittifaka

182182)Ali Sevim ,Yaşar Yücel,a.g.e.,s.138.183183)Mehmet Saray ,a.g.e.,s.109.

girmemiş ve Avrupa devletlerine karşı daima yalnız kalma siyasetini uygulamıştır.Bu

ittifakın kabulüne kadar geçen dönemlerde Osmanlı ve Rus devletleri,birbirleriyle

sürekli savaşlar yapmışlardı.184Ancak şu da bir gerçektir ki bu ittifak,iki devletin

birbirlerine karşı öteden beri beslendikleri duygulardan vazgeçmelerinin ifadesi

olmayıp,hadiselerin doğurduğu zorunlu bir netice idi185.

Yapılan Rus ittifak antlaşmasıyla Rus harp filosu ilk defa boğazlardan geçerek

Akdeniz'e açılma imkanı buldu.Rusya’nın bu antlaşmayla geçici olarak elde ettiği ve

tarihi emellerini gerçekleştiren bu imkanı kalıcı bir hak haline getirmek istemesi,bundan

sonraki Rus politikasının ana hedeflerinde birini teşkil edecek ve “Boğazlar meselesi”

böylece gündeme gelmiş olacaktır. Osmanlı-Rus ittifakı bu zamana kadar yalnızca savaş

meydanlarında karşılaşan iki devlet kuvvetlerinin –hedefler farklı dahi olsa – müşterek

düşman karşısında faaliyette bulunmalarının örneklerinden ilkini sergilemesi

bakımından da önem taşımaktadır.186

Yukarıda da değindiğimiz gibi Rusya’yla dostluk uzun süreli olmadı.Çok

geçmeden Osmanlı Devleti, ittifak ettiği İngilizler’in Akdeniz’deki harekatından,

Ruslar’ında Hristiyan teba arasındaki yaptığı propagandalardan, her iki devletin ve

hususiyle Rusya’nın eski emellerinden vazgeçmeyeceğini anlamıştır.Birazda Mısır’dan

uzaklaşan Napolyon’un dostluk tezahürlerine dayanamayarak Fransa tarafına

mezletmeye başladı.Böylece 25 Temmuz 1802’de yapılan Paris Antlaşması ile iki

devlet arasında, Mısır’ı işgal ile başlayan düşmanlık resmen sona ermiş oluyordu.

(Bkz.harita 12)

Anlaşıldığı üzere Rusya’yla mücadele her zaman zinde kamış,yeni yüzyılda da

naklolmuştur.Temelini Rusya’nın Osmanlı aleyhine çalışması ve toprak bütünlüğünü

tehdit etmesi olan siyaset, zaten barış ortamını aratmaya yetmiştir.

D-III.Selim’in Yaptığı Düzenlemeler

III.Selim iyi bir eğitim ve öğretim görmüş,şehzadeliğinde oldukça serbest bir

hayat yaşamış, daha o zamanlar Avrupa Devletlerinin siyasetlerini,idari ve asker

teşkilatlarını öğrenmeye merak sarmış,memleketin iç meseleleriyle alakalanmış, ileri

görüşlü bazı yakın adamlarının da teşvik ve telkinleriyle ıslahat ve yenilik taraftarı

184184) Ali Sevim ,Yaşar Yücel,a.g.e.,s.138.185185) Mehmet Saray ,a.g.e.,s.109.186186)Kemal Beydilli,”Küçük Kaynarca’dan Yıkılışa”,Osmanlı Devlet Tarihi(IRCICA),C.I,İstanbul 1999, s.75.

olmuştur.Bunun için itimat ettiği devlet ricalinin fikirlerini alarak ticari,siyasi ve askeri

alanlarda yapılacak ıslahatların geniş bir planı yapılarak işe başlanıldı.187

III.Selim dönemindeki yenilikleri ana başlıklar halinde şöyle sıralayabiliriz.

1- Nizam-ı Cedid, III.Selim’in yaptığı ıslahatların tümüne denmektedir. III.Selim büyük

bir reform hareketine girmiş ve bunlar tarihte Nizam-ı Cedid adı altında toplanmıştır.

2- Nizam-ı Cedid Ordusu ve finansmanı olarak İrad-i Cedid Hazinesi kuruldu.

3- Osmanlı ordusunun teknik sınıfını teşkil eden Humbaracı,Lağımcı,Topçu ocakları

ıslah edildi.

4- Avrupa kentlerinin başkentlerinde ilk daimi elçilikler kuruldu.

5- Mühendishane-i Bahri Hümayun(Deniz Mühendishanesi) ıslah edildi.

6- Mühendishane-i Berri Hümayun(Kara Mühendishanesi) okulu açıldı.188

7- Tımar ve zeamet usulleri yeni kanunlarla düzenlenerek bunların açıkta olanlarının

(mahlul)gelirleri devlet hazinesine aktarıldı189.

8- Uzun zamandan beri terk edişmiş olan meşveret usulünün canlandırılması ve

kurumsallaştırılması sağlanmıştır.190

9- Yapacağı yenilikler için rapor hazırlattı

10- Anadolu ve Rumeli'deki Eyaletleri tekrar düzenledi.

11- Matbaa-i Amire adıyla devlet matbaası kurdu.

12- Fransızca dili devletin ilk resmi yabancı dili oldu.

E-III.Selim’in Ölümü Ve Şahsiyeti

Asilerin faaliyetleri neticesinde padişah zor durumda kalmıştır.Öyle ki yenilikçi

aleyhtarı asiler Padişahın hali için Şeyhülislam Ataullah Efendi’den fetva aldılar.

III.Selim büyük bir üzüntü ile böyle asi tebaanın padişah ve halifesi

olmaktansa,olmamak daha iyidir diyerek padişahlıktan çekildiğini bildirdi.Bu suretle 29

Mayıs1807 günü III.Selim tahtan çekildi.Yerine IV.Mustafa (1807-1808) padişah

oldu.Aynı zamanda da Nizam-ı Cedid sona erdi.191

187187)F. Çetin Derin,a.g.e.,s.486.188188)Rifat Uçarol,a.g.e.,s.330-335.189189)Kemal Beydilli ,a.g.e.,s.74-75.190190)Heyet, Ana Britanicca,C.XVII,s.220.191191)Rifat Uçarol,a.g.e.,s.345.

Alemdar Mustafa Paşa yanına sığınan reformcuların etkisiyle harekete geçmiş ve

yeni padişah (IV.Mustafa)’a yardım etmek görüntüsüyle İstanbul’a gelmiş.Ancak, bu

hareketin III.Selim’i tekrar tahta çıkartma amacı taşıdığını gören IV.Mustafa tahtını

sağlamlaştırmak için çok denenmiş bir usule başvurarak amcası eski sultan ve

hanedanın son ferdi olan kardeşi Mahmud’un öldürülmesine müsaade etmiştir.192Ancak

zorla savaşa giren Alemdar Mustafa Paşa biraz geç kalmıştır.III.Selim

öldürülmüştür.Mahmud ise hafif yaralı olarak kurtarılmıştır.(28 Temmuz 1808).Böylece

Osmanlı tahtında II.Mahmud dönemi başlamıştır.(1808-1839)

Nizam-ı Cedid Sekban-ı Cedid altında ihya edilmiş, mürtecilerden temizlenmiş,

III.Selim’in şehit edilmesi olayıyla en uzaktan ilgili olanlar dahil (bin kişiye

yakın)tamamı idam edilmiştir.23 Yaşındaki II.Mahmud, çocuğu olmayan III.Selim

tarafından oğlu gibi en büyük ihtişam ve sevgiyle büyütülmüştür.III.Selim’in bütün

fikirlerinin varisidir.193

III.Selim’in defni, II.Mahmud’un tahta cülusunun ertesi günü yapıldı.Selim’in

cenazesi büyük bir törenle kaldırıldı.Babasının inşa ettirdiği Laleli Camii yakındaki

türbesine defn olundu.Selim’in ölümü bütün memlekette büyük teessür yarattı.

Osmanlı padişahları arasında III.Selim, ihtilal sonunda öldürülen ikinci padişahtır. Şair,

edip musikişinas,Avrupa medeniyetini takdir eden vatansever ve devletin

yükselmesinde büyük gayretler sarf eden bu padişahın ölümü devlet ve memleketin

büyük bir buhran içinde kalmasına yol açacaktı.

192192)Kemal Beydilli,a.g.e.,s.81.193193) Heyet ,Osmanlı İmparatorluğu,Türk Ansiklopedisi,C.XXVI,Ankara 1977,s.108.

SONUÇ

XVIII.yy. Osmanlı-Rus münasebetleri çerçevesinde olayları neticelendirmeden

önce iki devlet arasındaki ilkleri hatırlamakta fayda görüyorum:İlk Osmanlı-Rus

ilişkileri 1492 yılında Moskova Krezi’nin bir elçilik heyetinin İstanbul’a göndermesiyle

başlamıştır. İlk Osmanlı-Rus çarpışması 1569’da Ejderhan Seferiyle vuku bulmuştur.İlk

Osmanlı-Rus barışı da 1681’de akdolunan Bahçesaray Antlaşmasıdır.

Osmanlı-Rus ilişkilerinin en yoğun yaşandığı dönem şüphesiz XVIII. yy’dır.

Osmanlı İmparatorluğunun gerileme dönemini de teşkil eden bu yüzyıl,Rusların

emellerini gerçekleştirmede her şeyi göze aldıkları kendilerinin iyi olduğu her durumda

hiçbir şekilde savaşmaktan kaçınmadıkları, ancak zayıf oldukları dönemlerde de

Osmanlı’yla barış halinde yaşayıp Osmanlı’dan gelebilecek muhtemel tehlikelerden

kendilerini esirgedikleri bir dönem olmuştur.Yani iki devlet ilişkisi Rusya’nın tavrına

göre belirleniyor.Rusya uslu durduğunda ilişkiler iyi,atağa kalktığında ilişkiler kötü

olmuştur. Osmanlı ise bu muhtemel durumlar karşısında adeta savunma yapmaktaydı.

Rusya, XVIII. yy’a gelinceye değin,iki önemli politika gütmekteydi,bu doğrultuda

hareket ediyordu.Bunlardan birincisi, Osmanlı İmparatorluğu’yla diplomatik ilişkide

bulunmak ikincisi ise ,Karadeniz’e ulaşmak.Nihayetinde bu iki isteğine kavuşma pek

gecikmedi ve 1700 İstanbul Antlaşması’yla hem diplomatik ilişkiler kurdu hem de

Azak’ı alarak Karadeniz’e olta attı.Bundan sonra ise hedeflerini daha büyük tuttu Ve

Osmanlı Devleti aleyhine her şekilde gelişme ve genişlemeyi kendine ideal edindi.Zaten

XVIII.yy. Osmanlı-Rus ilişkilerine baktığımızda şu husus dikkat çekicidir.Rusya

Karadeniz’e yani güneye inmek istemektedir. Osmanlı ise Rusya’ya karşı toprak

bütünlüğünü korumaya ve Rusya’nın güneye inmesine mani olmaya çalışmaktadır.

Rusya özellikle Çar Petro(deli) döneminde Osmanlı Devletine karşı politikasının

stratejisini belirlemiştir.Bunu Petro’nun vasiyetnamesinde de görmekteyiz.Bu

vasiyetnameyle Petro haleflerinin de kendisi gibi düşünmesini sağlamış ve Osmanlı’ya

karşı Rusya’nın çizgisini belirlemiş .Öyle ki, sırf bu yüzden Osmanlı bir çok kez birden

fazla cephede savaşmak zorunda kalmıştır. Osmanlı’nın gerilemesinde daha sonra da

yıkılma dönemine girmesinin de Rus yayılmacılığı en büyük amil olmuştur.

1711,1739,1768,1792 Savaşları bunun en büyük kanıtı olmuş bu yüzyıl boyunca

Osmanlı Devleti nerdeyse her zaman savaşmak zorunda kalmış buda devleti ekonomik

ve siyasi anlamda çökertmiştir.

Öyle ki bu yüzyılda Rusya’yla meydana gelen savaşlar neticesinde imzalanan

antlaşmalar , Osmanlı’nın yıkılışına kadar kendisini zor durumda bırakacak maddeleri

içermekteydi.”Boğazlar Meselesi”, “Ermeni Meselesi” bunlardan en ciddi olanlarıdır.

Rusya’nın XVIII. yy. dış politikamıza baktığımızda iki önemli idealist yayılış

göze çarpmaktadır.Bunlardan birincisi Baltık Denizine ulaşmak ,ikincisi ise

Karadeniz’in kuzeyini ele geçirerek sıcak sulara inmekti.Rusya’yı bu gayeye zorlayan

sebep ise coğrafi imkansızlıkların dışında,Baltık Denizi’nin bir İsveç gölü, Karadeniz’in

ise bir Türk gölü haline gelmesi ve kendisinin kuzey soğuk kara parçasına hapis

olunmasıydı.

Neticede Rusya XVIII.yy. başlarında yayılmacı hedeflerinden Baltık Denizi

kıyılarına yerleşmeyi gerçekleştirmiştir. Fakat Karadeniz’e yerleşmeyi henüz

başaramamıştır.Bundan sonrada hedef olarak sürekli buna yönelmiştir ve aşamalarda

maalesef bunu da gerçekleştirmiştir.

Rusya,XVIII. yy başlarından itibaren Osmanlı İmparatorluğunun zayıflamasından

yararlanarak önce Karadeniz’in kuzeyini ele geçirmek sonrada Kafkaslar’a, Boğazlar’a

ve Balkanlara kısacası, Osmanlı sınırlarını zorlayarak güney siyasetini uygulamaya

başlamıştır.Bunu da Osmanlı sınırları içindeki Ortodoksları korumak adı altında

yapmıştır.

1774 Küçük Kaynarca ve 1792 Yaş Antlaşmalarıyla Osmanlı Rusya karşısında

gerilemiş Rusya ise emellerinin birçoğunu gerçekleştirmiştir.Kırım’ı ilhak etmiş

Karadeniz’e inmiş,Ortodoksların korumacılığını üstlenerek Osmanlı’nın iç işlerine

müdahale imkanı bulmuş Akdeniz ve Karadeniz’de ticaret yapma imtiyazını elde

etmiştir. Anlaşıldığı üzere XVIII. yy. Osmanlı İmparatorluğu için bir felaket yüzyılı

olmuş, ekonomik açıdan çökmüş, ordusu yorgun düşmüş ve Avrupa ordularına karşı

teknolojik ve diğer bakımlardan geri kalmış, yetenekli idarecilerini kaybetmiş yerine

yenilerini yetiştirememiş,yani idari açıdan pasifleşmiş ve bunların sonucunda artık

kendi ayakları üzerinde duramaz hale gelmiştir.Öyle ki batılı devletlerden yardım ister

himaye görür duruma düşmüştür.

Rusların sistematik idari-idealist politikası hedefine ulaşmış, doğunun ve dünyanın

en büyük devleti yorgun düşmüş, daha sonraki yüzyıllarda hasta adam muamelesi

görecek bir hale gelmiştir.

Osmanlı’nın bu durumuna karşı Rusya gelişmiş İngiltere,Fransa,Almanya gibi

büyük devletler arasında yerini almıştır.Bu yükselişinde Osmanlı’ya borçlu

kalmıştır.Çünkü Osmanlı’nın zayıf bulunduğu her durumu değerlendirmiş kendi lehinde

menfaat bulmuş, Osmanlı’nın güçlü göründüğü dönemlerde de hemen dost

olmuştur.Zira, büyük tarihçilerin dediği gibi dost göründüğünde de düşman olduğundan

daha zararlı olmuştur.

BİBLİYOGRAFYA

-AKTEPE, M. Münir, ”I.Mahmut” maddesi, İslam Ansiklopedisi C.VII, İstanbul1964.

-ALDERSON, ”II.Mustafa” maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.XVII, İstanbul1964.

-BAHADIROĞLU, Yavuz, ”III.Selim”maddesi, Osmanlı Padişahları

Ansiklopedisi, C.III, İstanbul 1986.

-BAYKAL, Bekir Sıtkı “III.Mustafa”maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.VIII, İstanbul

1964.

-BAYSUN, M.Cavit, “I.Abdülhamid” maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.I, İstanbul

1964.

-BEYDİLİ, Kemal, “Küçük Kaynarcadan Yıkılışa”, Osmanlı Devleti Tarihi(Ircıca),

C.I, İstanbul.

-DANIŞMAN, Zuhuri, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, C.X, İstanbul 1965.

-DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.IV, İstanbul.

-DERİN, F.Çetin,Türk Dünyası EL Kitabı (Coğrafya-Tarih),C.I, Ankara .

-EMECEN, Feridun, ”Kuruluştan Küçük Kaynarcaya”, Osmanlı Devleti

Tarihi(Ircıca), C.I, İstanbul 1999.

-ERENA,Cevat; “III.Selim” maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.X, İstanbul 1964.

-Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt (ATASE)Başkanlığı, Osmanlı

Tarihi(Prut Savaşı 1711), Ankara 1981.

-HAMMER, Joseph Van, Büyük Osmanlı Tarihi, C.VII,VIII,IX.

-HEYET, Ana Britanicca, C.XVII..

-HEYET, Mufassal Osmanlı Tarihi, C.V, İstanbul 1971.

-HEYET, ”Osmanlı İmparatorluğu”,Türk Ansiklopedisi,C.XXVI, Ankara 1971.

-İLGÜREL, Mücteba, “II.Mustafa” maddesi,Doğuştan Günümüze Büyük İslam

Tarihi, C.II, İstanbul 1993.

-KARAL, Enver Ziya, ”III.Ahmed” maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.I, İstanbul1964.

-KIREEV, Nikolay.G, “XVIII.yy. Ortalarında Karadeniz’de Türk-Rus İlişkilerinin

Kurulması”, Türk-Rus İlişkilerinde 500 yıl, Ankara 1992.

-KOCABAŞ, Süleyman, Tarihte Türk-Rus Mücadelesi, İstanbul 1989.

-KURAT, Akdes Nimet, Rusya Tarihi, Ankara 1993.

-LAMARTİNE, Alphanse, Osmanlı Tarihi, C.II.

-ORESHKOVA, Svetlana F, ”1683-1737 yılları arasında Rus-Türk İlişkileri”, Türk-

Rus İlişkilerinde 500 yıl, Ankara 1992.

-ÖZTUNA, Yılmaz, Başlangıçtan Zamanımıza Kadar Büyük Türkiye Tarihi, C.V,

İstanbul 1978.

-ÖZTUNA,Yılmaz, Büyük Osmanlı Tarihi, C.V, İstanbul 1994.

-ÖZTUNA,Yılmaz, Devletler ve Hanedanlar(Avrupa Devletleri), C.IV, Ankara 1996.

-PARMAKSIZOĞLU, İsmet, ”Karlofça” maddesi, İslam Ansiklopedisi, C.VI, İstanbul

1964.

-SARAY,Mehmet,Türk-Rus Münasebetlerinin Bir Analizi, Ankara 1999.

-TANSUĞ, Sezer, ”Osmanlı Gravürleri”, Osmanlı Ansiklopedisi, C.V, İstanbul 1996.

-UÇAROL, Rıfat, ”Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan 1839’a Kadar Osmanlı

İmparatorluğu”, Doğuştan Günümüze Büyük İslam Tarihi, CXI, İstanbul 1993.

-UZUNÇARŞILI,İsmail Hakkı,Osmanlı Tarihi,C.VI.

-YÜCEL, Yaşar, SEVİM, Ali, Türkiye Tarihi, C.IV, Ankara 1992.

-D-

Dağıstan...................................................................37,68

Damad İbrahim Paşa...........................................29,75,68

Daroşenko.....................................................................68

Debbağ Köprüsü......................................................39,68

Demir Kapı..............................................................34,68

Dimitri Kantemir....................................................18 ,68

Divan..............................................................13,14,22,68

-E-

Edirne...............5,8,12,15,17,21,23,29,30,52,68,73,74,81

Edirne Ant...........................................................22,30,68

Edrine Sarayı...........................................................29,68

-G-

Galata Sarayı.................................................35,68

Galati............................................................ 55,68

Galiçin...........................................................37,68

Galidzin.........................................................13,68

Gazi Hasan Paşa.............................40,47,54,80,68

Geylan...........................................................25,68

Gözleve.........................................................29,68

Grek...............................................................56,68

Grieg.............................................................41,68

Güney Litvanya...............................................6,68

Güney Polonya..............................................27,68

Eflak.................................18,19,22,33,38,39,45,46,47,68

Ege Denizi..........................................................40,41,68

Eğriboz.....................................................................41,68

Ejderhan(bkz.Astrhan)..........................................9,62,68

Ekim.............................................6,23,31,36,37,68,75,80

Elphinstone..............................................................40,68

Emirgan....................................................................50,68

Erdel.........................................................................34,68

Ermeni......................................................................63,57

Estonya......................................................................6,68

Eylül.............................12,32,38,68,72,73,74,75,76,77,7

8,79,80,81

-F-

Fatih Camii..............................................................68,77

Felemenk..................................................................22,68

Feth Giray................................................................30,68

Feyzullah Efendi.................................................15,17,68

Fındıklı Mehmet Ağa...............................................16,68

Filibe..........................................................................8,68

Fokşan............................................................44,53,68,80

Fransa ................6,7,30,3,32,36,46,47,49,51,54,58,59,64

Fransız İnkilabı........................................................51,68

Fransızca..................................................................60,68

Friedrich...................................................................54,68

Gürcistan.......................................30,36,43,45 ,68

-H-

Hacı Ali Paşa.................................................74,68

Halil Hamid Paşa......................................... 50,68

Haliç..............................................................47,68

Halil Paşa......................................................38,68

Hasan Paşa...............................................41,73,68

Hazar Denizi.................................................25,68

Haziran......................................12,22,40,72,73,74

..............................................75,76,77,78,79,80,81

Hindistan....................................................8,27,68

Hotin Kalesi..............................31,32,37,38,51,68

Hristiyan...............................11,18,46,54,56,59,68

Hümaşah Sultan............................................50,68

Hüsamettin Paşa............................................40,68

-İ-

İbrahim Münib..............................................45,68

İbrail.........................................................38,39,68

İncil...............................................................39,68

İngiltere............6,7,22,27,29,34,46,49,5457,64,68

İrad-ı Cedid..................................................59,68

İran.........................................6,25,27,30,76,79,68

İskoçyalı Gordon.....................................................10,69

İskodra.................................................................... 38,69

İslav.....................................................................19,26,69

İsmail........................................................39,55,76,80,69

İsmet Bey.................................................................57,69

İspanya................................................................12,54,69

İstanbul................................8,9,13,14,19,21,22,23,27,30

.............31,34,40,41,42,43,4,47,50,54,56,60,62,75,77,78

İstanbul Ant.......................................................14,62,69

İstanköy....................................................................41,69

İsveç..........6,13,18,19,20,21,22,24,27,32,49,53,54,63,80

İsviçreli Leford........................................................10,69

Kaskerman kalesi..........................................14,69

Katherina(I)..............................................28,29,69

Katherinna(II)...............................................29,69

Kazak................................9,10,14,15,18,19,43,69

Kefe...............................................................42,69

Kemankeş Mustafa Paşa...............................52,69

Kerç Kalesi....................................................42,69

Kılburnu Kalesi.............................................31,69

Kırım(hanlığı)........6,8,9,10,14,15,34,45,46,79,69

Kiev.................................................................8,69

Kili...........................................................39,55,69

Koca Ragıb Paşa...........................................37,69

İtalya..........................................................................7,69

İvan(IV)...........................................................4,18,24,69

-J-

Japonya......................................................................7,69

Josef(III)..................................................................49,69

-K-

Kabartay...................................................................32,69

Kafkasya................................................6,32,37,51,55,69

Kalas...................................................................38,51,69

Kolegium.................................................................26,69

Kalmuk..........................................................26,32,37,69

Kamanke..................................................................21,69

Kantakuzen..............................................................38,69

Kanuni Sultan Süleyman.........................................12,69

Kaplan Giray.......................................................30,38,69

Kara Mustafa Paşa.....................................................9,69

Karadağ1ı......................................................................69

Karadeniz...........................6,10,11,13,14,15,22,24,25,27

..............................................28,31,32,46,47,58,62,63,65

Karasu......................................................................43,69

Karl (Şarl) (XII)........................................18,19,20,21,69

Karlofça (Ant.)...............................................13,17,73,69

Kartal Ovası.............................................................39,69

Kartal Savaşı.......................................................38,39,69

Kasım.................................................. 51,55,74,75,77,81

Koca Yusuf Paşa............................49,54,69,79,80

Kont Aleksey Orlof..................................40,41,69

Kossak...........................................................37,69

Koyun Adaları..........................................40,41,69

Kozan..............................................................9,69

Kremlin.........................................................11,69

Kuban.............................................30,43,45,55,69

Kudüs.......................................................14,32,69

Küçük Kaynarca Antlaşması......45,46,47,66,69,78

-L-

Lağımcı Ocağı....................................................69

Lale Devri.....................................................29,69

Laleli Camii.............................................61,69,77

Leçinshki.......................................................22,69

Lehistan..12,19,21,22,24,27,30,33,34,36,37,53,69

Ligor Kiga.....................................................38,69

Limni........................................................41,69,78

Litvanya..........................................................6,69

Lugoş.............................................................12,69

-M-

Macaristan.....................................................27,69

Maçin Muhaberesi........................................54,69

Mehmet Paşa.....................7,19,20,22,73,74,76,79

Mahmud(I).............................3,23,29,34,35,77,94

Mahmud(II)....................................44,60,61,75,79

Makedonyalı Mavra Mihal......................................39,70

Malta........................................................................57,70

Margius de Villenevve.............................................30,70

Mart.............................30,40,47,50,52,72,76,77,79,80,81

Matba-i Amire.........................................................60,70

Mayıs...................................................17,30,42,60,73,81

Mayna...........................................................................70

Mazerderan..............................................................25,70

Mazibba.........................................................15,25,55,70

Medine.....................................................................50,70

Mehmed Emin Efendi..............................................33,70

-O-

Ocak ...10,13,15,46,53,56,72,76,7,78,79,80,81,82

Odesa.............................................................50,70

Orkapı...........................................................42,70

Orlov........................................................40,42,70

Ortodoks.....................18,19,27,36,39,46,49,60,70

Osman(II)...........................................................70

Osmanlı.............................1,11,13,14,15,16,17,18

,19,20,24,25,26,27,28,29,30,32,33,34,35,36,37,38

...........39,40,41,42,43,44,45,46,47,48,49,50,51,52

56,60,61,62,63,64,65,66,6,69,71,72,73,74,75,76,7

Mehmed Muhsinzade Paşa.................................70,77,78

Mehmed(IV)............................................................12,70

Mengli Giray...........................................................31,70

Mensikov......................................................................70

Mezomarta Hüseyin Paşa........................................12,73

Mısır..........................................................41,57,59,80,81

Midilli.................................................................40,41,70

Moskova........................................7,9,10,11,26,30,62,70

Moldovancı Ali Paşa...........................................37,38,70

Mora.............................................3,18,37,39,40,57,74,78

Muharrem................................................................29,70

Murad(III)................................................................44,70

Mustafa Bey............................................................38,70

Mustafa(II)......................................10,12,15,16,17,70,82

Mustafa(III) .................................3,10,36,38,43,44,70,87

Mustafa(IV) .............................................................60,70

Mühendishane-i Bahri Hümayum............................60,70

Mühendishane-i Berri Hümayum............................60,70

Münch......................................................................29,70

Müslüman......................................................21,25,49,70

-N-

Napolyon........................................................57,59,80,81

Navarin Kalesi..............................................................70

Nisan.....................................19,48,51,54,56,74,75,76,80

Nizam-ı Cedid...........................................59.60.61.80.81

Nogay.................................................................8,9,30,42

Nusretkerman...........................................................14,70

7,79,80

Oukraintsov..............................................13,14,70

-P-

Papa...............................................................10,70

Paris Antlaşması............................................59,70

Pasifik.............................................................6,70

Patrona Halil İsyanı..................................23,29,70

Perekop.........................................................29,70

Perevalog............................................................70

Petersburg..................................................7,33,70

Petr Alekseyeviç...........................................28,70

Petro(I)................................................10,14,26,70

Petro(II)....................................................40,62,70

Pofkalı...........................................................56,70

Pogunnuk......................................................56,70

Polonya............................................6,12,23,27,70

Potemkim......................................................50,70

Prusya..........................................6,31,39,49,53,70

Prut Savaşı...............................................39,74,84

Prut(ant.)..................................................21,23,70

-R-

Rabia Gülnüş Sultan................................12,17,70

Rabia Şermin Sultan.....................................45,70

Ragıp Paşa..........................................36,37,44,70

Rami Mehmed Efendi.........................................14,52,71

Rebiülahir................................................................17,71

Rebnin......................................................................45,71

Recep..................................................................45,50,71

Rönesans..................................................................11,71

Rusçuk................................................................43,52,73

Rusya...............1,2,3,4,8,10,11,13,14,17,19,20,21,22,24,

25,26,27,28,29,34,37,38,39,40,41,42,43,44,45,46,47,48,

50,51,61,62,64,73,75

-T-

Taganrog .................................................24,25,71

Tasma Suyu.....................................................9,71

Tatar..........................................10,14,32,45,46,71

Tavan.............................................................14,71

Taygon................................................13,21,24,71

Temmuz.............7,14,20,21,40,45,48,59,72,73,75

........................................................76,77,78,79,80

Tolstoy.....................................................14,19,71

Topçu Ocakları.........................................39,59,71

-S-

Safer ........................................................................26,71

Sağırman Kalesi.......................................................14,71

Sakız Adası..............................................................12,71

Sakız Boğazı.......................................................12,40,71

Sekban-ı Cedid.........................................................61,71

Selanik.......................................................................8,71

Selim Giray (III)......................................................47,71

Selim(III) ..................................51,52,53,54,59,60,61,71

Serasker İbrahim Paşa.............................................42,71

Seremetef.................................................................21,71

Sırbistan...................................................................18,71

Sibir(ya).....................................................................6,71

Silistre...................................................................8,43,71

Sofya..........................................................................8,71

Sokullu Mehmed Paşa...............................................9,71

Spiridov...................................................................40,71

Sporad Adaları........................................................41,71

Süleyman Paşa........................................................31,71

-Ş-

Şafirov.................................................................20,21,71

Şahin Ali Paşa..........................................................52,71

Şahin Giray....................................................42,46,48,71

Şarl (XII)(bkz karlXII).............................18,19,20,21,71

Şeyh Yasinci............................................................35,71

Şeytan İbrahim Paşa..................................................9,71

Şubat....................................................12,26,52,72,76,80

Topkapı Sarayı.........................................12,34,71

Transilvanya.............................................12,34,71

Tuman...............................................................71

Tuna.......................................9,19,37,41,43,53,71

Tunus...............................................................8,71

Tuzla.............................................................38,71

Türk...............1,4,5,7,9,8,11,14,15,16,17,18,19,20

,22,25,27,28,29,35,38,39,41,43,49

Türkistan....................................................6,25,71

U-

Ukrayna.........................................6,9,18,43,48,71

-Ü-

Üsküp..............................................................8,71

-V-

Vahran............................................................8,71

Vasili Tamara...............................................57,71

Venedik...............................................12,17,30,71

Versailles......................................................28,71

Vidin........................................................31,52,71

Vilhelm(II).........................................................71

Viyana..............................................7,11,12,28,33

-Y-

Yağlıkçızade.........................................37,71

Yarkend................................................25,71

Yaş...................13,15,18,19,21,22,28,29,50

33,36,38,40,41,44,48,49,30,51,71

Yeniçeri...........................................17,36,71

Yenikale...............................................42,71

Yergöğü...............................................52,71

Yusuf Paşa...........................................52,71

-Z-

Zaporoğ.................................................10,71

Zilkede.................................................45,71

Zişvovi............................................54,55,71

EKLER

EK-1

Dönemin Kronolojisi

1691

28 Haziran :Sultan II.Ahmed’in tahta çıkışı

19 Ağustos :Salankamen muhaberesinde Köprili Fazıl Mustafa Paşa’nın şehit

edilmesi

30 Ağustos :Arabacı Ali Paşa’nın Sadrazamlığa tayini

1692

12 Haziran :Varat kalesinin Avusturyalılar tarafından alınışı

18 Temmuz :Venediklilerin Hanya kalesini kuşatması

2 Ağustos :Sadrazam Çalık Ali Paşanın Belgrad üzerine gidişi

1693

6 Ocak :Dördüncü Mehmedin ölümü

27 Mart :Çalık Ali Paşanın istifasıyla boşalan sadrazamlığa Bozoklu Mustafa

Paşanın tayini

12 Eylül :Belgradın kuşatmadan kurtarılması

1694

14 Mart :Bozoklu Mustafa Paşanın azliyle Sürmeli Ali Paşanın Sadrazamlığa

getirilmesi

28 Haziran :Gabella kalesinin düşman eline geçmesi

12 Eylül :Varadin kuşatması

1695

21 Eylül :Sakız kalesinin “Vire ile” (şartlı olarak) Venediklilere teslimi

6 Şubat :Sultan II.Ahmedin ölümü

6 Şubat :Sultan II:Mustafa’nın tahta geçişi

18 Şubat :Koyun Adaları zaferi

6 Mayıs :Sadrazam Sürmeli Ali Paşanın azliyle Elmas Mehmet Paşanın

Sadrazamlığa tayini

30 Haziran :Sultan II:Mustafa’nın Avusturya fethine çıkması

9 Eylül :Lippa fethi

18 Eylül :Zeytinburnu zaferi

22 Eylül :Lugos zaferi

1696

6 Ağustos :Azak Kalesinin elimizden çıkması

27 Ağustos :Olasch (Olah) zaferi

1697

11 Eylül :Sente malubiyeti

18 Eylül : Sadrazam Elmas Mehmed Paşanın Sente savaşında şehit olmasıyla

boşalan makama Amcazade Hüseyin Paşanın tayini

1699

26 Ocak :Karlofça Antlaşmasının taraflarca imzalanması

1700

14 Temmuz :Osmanlı-Rus barış antlaşmasının imzalanması

21 Temmuz :Kaptan-ı Derya Mezomarta Hüseyin Paşanın vefatı

1702

4 Eylül :Amcazade Hüseyin Paşanın istifasıyla boşalan sadrazamlığa Daltaban

Mustafa Paşanın tayini

1703

24 Ocak :Rami Mehmed Paşanın sadrazamlığı

22 Ağustos :Edirne Olayı ve Sultan II.Mustafanın tahtan indirilmesi

1703

22 Ağustos :III.Ahmed’in Edirne’de tahta geçmesi

29 Aralık :Sultan II.Mustafa’nın vefatı

1704

28 Eylül :Enişte Hasan Paşanın sadrazamlıktan uzaklaştırılıp yerine Kalaylıkoz

Ahmed Paşanın getirilmesi

25 Aralık :Baltacı Mehmed Paşanın ilk sadrazamlığı

1706

3 Mayıs :Çorlulu Ali Paşanın sadrazamlığa tayini

1708

14 Aralık :Bektaş Hocanın Oran’ı fethi

1710

16 Haziran :Köprülüzade Numan Paşanın sadrazamlığa tayini

18 Ağustos :Baltacı Mehmet Paşanın ikinci kez sadrazamlığı.

1711

21 Temmuz :Prut savaşının kazanılmasıyla Osmanlı-Rus barış antlaşması

20 Kasım :Baltacı Mehmet Paşanın uzaklaştırılmasıyla yerine Ağa Yusuf Paşanın

sadrazamlığa tayini

1712

10 Nisan :Şair Nabi’nin vefatı

12 Kasım :Silahtar Süleyman Paşanın sadrazamlığa tayini

1713

6 Nisan :Hoca İbrahim Paşanın sadrazamlığa tayini

27 Nisan :Silahtar Ali Paşanın sadrazamlığa tayini

24 Haziran :Ruslarla Edirne Antlaşmasının imzalanması

1714

8 Aralık :Venedik üstüne sefere çıkılması

1715

7 Haziran :İstendil adasının fethi

22 Ağustos :Mora fethinin tamamlanması

24 Eylül :Suda kalesinin fethi

1716

24 Nisan :Nemçe (Avusturya) seferinin açılması

5 Ağustos :Osmanlı ordusunu Varadin’de bozulmasıyla Silahtar Ali Paşa’nın

şehit düşmesi

22 Ağustos :Hacı Halil Paşanın sadrazamlığa tayini

Eylül sonu :Tarihçi Naima’nın (Mustafa Naim) vefatı

1717

18 Ağutos :Belgrad’ın düşman eline geçmesi

28 Ağustos :Nişancı Mehmet Paşanın sadrazamlığa tayini

1718

9 Mayıs :Nevşehirli Damad İbrahim Paşanın sadrazamlığa tayini

21 Temmuz :Pasorofça Antlaşmasının imzalanması

1719

25 Mayıs :Üç dakika süren büyük İstanbul depremi

21 Temmuz :İstanbul’da Gedik Paşa semtini kül eden büyük yangının çıkması

1723

9 Temmuz :Gürcistan’da tifli ve Gori’nin fethi

15 Ekim :Kermenşahın vefatı

1724

6 Mayıs :Hoy kalesinin fethi

31 Ağustos :Hamedan’ın fethi

3 Ekim :Revan’ın yeniden alınması

1725

3 Ağustos :Tebriz’in fethi

4 Eylül :Gence’nin fethi

6 Eylül :Hurremabad’ın fethi

1727

Temmuz başı :Matbaanın kurulması için padişahın ferman vermesi

16 Aralık :İbrahim Müteferrika matbaasının işlemeye başlaması

1729

27 Temmuz :İstanbul’un sekizde birini yakan büyük yangın

1730

2 Temmuz :Nihavend’in elimizden çıkması

3 Ağustos :Sultan III.Ahmed’in doğu seferine çıkmak için Üsküdar’a geçmesi

28 Eylül :Patrona Halil isyanı

1 Ekim :Sultan III.Ahmed’in padişahlıktan çekilmesi

2 Ekim :II.Mahmud’un Tahta geçmesi

15 Kasım :Patrona Halil ile yandaşlarının öldürülmesi

1731

22 Ocak :Kabakulak Mustafa Paşanın sadrazamlığı

28 Ocak :Patrona Halil isyanına katılmış olanlarının toplanması

30 Temmuz :Kermenşah’ın geri alınması

10 Eylül :Topal Osman Paşanın sadrazamlığı

16 Eylül :Korican zaferinin kazanlıması

11 Ekim :Urmiye kalesinin fethi

4 Aralık :Tebriz’in geri alınması

1732

10 Ocak :Osmanlı-Safevi barışı

12 Mart :Hekimoülu Ali paşanın sadrazamlığı

1733

19 Temmuz :Bağdat zaferi

1735

12 Temmuz :Gürcü İsmail Paşanın sadrazamlığı

1736

9 Ocak :Setid Mehmed paşanın sadrazamlığı

16 Haziran :Sadrazamın Rus seferine çıkması

1 Temmuz :Sultan II.Ahmed’in vefatı

4 Ağustos :Banyaluka zaferi

6 Ağustos :Muhsinzade Abdullah Paşanın sadrazamlığı

19 Aralık :Yeğen Mehmet Paşanın sadrazamlığı

1738

15 Ağustos :Orsova fethi

1739

22 Mart :Hacı İvaz Mehmed paşanın sadrazamlığı

22 Temmuz :Hisracık zaferi

1 Eylül :Belgrad kalesinin teslim alınması

18 Eylül :Avusturya ve Rusya ile Belgrad barış antlaşması

1740

23 Haziran :Nişancı hacı Ahmed Paşanın sadrazamlığı

1742

21 Nisan :Hekimoğlu Ali Paşanın ikinci kez sadrazamlığı

1743

29 Mayıs :İran şahı nadir şahın Irak sınırına saldırması

23 Eylül :Seyid Hasan Paşanın sadrazamlığı

27 Eylül :Nadir şahın Musul kuşatması

1744

29 Temmuz :Nadir Şahın Kars kuşatması

9 Ekim :Nadir Şahın kuşatmayı kaldırmak zorunda kalıp çekilmesi

1745

28 Aralık :Büyük İstanbul yangını(Balat ve Fenerde 800 ev yandı)

1746

9 Ağustos :Tiryaki Hacı Mehmed Paşanın sadrazamlığı

4 Eylül :Osmanlı-Avşar barış Antlaşması

1747

24 Ağustos :Boynueğri Seyid Abdullah Paşanın sadrazamlığı

1750

3 Ocak :Mehmet Emin Paşanın sadrazamlığı

4 Şubat :Büyük İstanbul Yangını (İstanbul’un birkaç mahallesi ve tarihi

konaklar yok oldu)

27 Nisan :Çarşıların yanması

1752

1 Temmuz :Bahir Mustafa Paşanın sadrazamlığı

1754

3 Eylül :İstanbul depremi(Ayasofya,Bayezid ve Fatih camilerinin kubbeleri

zarar gördü.İstanbul 5-6 gün içinde 14 defa sallandı

13 Aralık :Sultan I.Mahmud’un ölümü

1757

30 Ekim :Sultan III.Mustafa’nın tahta geçmesi

1763

8 Nisan :Hamze Hamid Paşanın sadrazamlığı

1 Kasım :Bahir Mustafa Paşanın üçüncü sadrazamlığı

1764

9 Mart :Temeli 19 nisan 1760’da atılan laleli camiinin açılışı

1765

28 Mart :Muhsinzade Mehmed Paşanın sadrazamlığı

1766

22 Mayıs :İstanbul’u yer

le bir eden deprem

1768

7 Ağustos :Hamza Mahir Paşanın sadrazamlığı

8 Ekim :Rusya’ya savaş açılması

20 Ekim :Hacı Mehmed Emin Paşanın sadrazamlığı

1769

1 Mayıs :Osmanlı ordusun ilk Hotin zaferini kazanması

12 Ağustos :İkinci Hotin zaferi ve Molvadari Ali Paşanın sadrazamlığı

21 Eylül :Hotin kalesinin Rusların eline geçmesi

12 Aralık :İvazzade Halil Paşanın sadrazamlığı

1770

9 Nisan :Mora zaferi

7 Temmuz :Donanmamızın çeşmede yakılması

1 Ağustos :Bender Mağlubiyeti

22 Ekim :Limni adasının kurtarılması

25 Ekim :Silahtar Mehmed Paşanın sadrazamlığı

1771

24 Haziran :Kırım’ın elimizden çılması

2 Ağustos :Şanlı Özi (veya Özü) zaferi

12 Eylül :Yerköy zaferi

11 Aralık :Muhsinzade Mehmed Paşanın ikinci sadrazamlığı

1773

29 Haziran :Şanlı Silistre zaferi

20 Ekim :Şanlı Varua zaferi

1774

21 Ocak :Sultan III.Mustafanın vefatı

21 Ocak :Sultan I.Abdülhamid’in tahta geçişi

21 Temmuz :Küçük Kaynarca Antlaşması (Rusya ile)

4 Ağustos :Sadrazam Muhsinzade Mehmed Paşanın ölümü

10 Ağustos :İzzet Mehmed Paşanın sadrazamlığı

1775

6 Temmuz :Derviş Mehmed Paşanın Sadrazamlığı

1776

2 Mayıs :İran’a savaş ilanı

1777

5 Ocak :Darendeli Cebecizade Mehmet Paşanın sadrazamlığı

5 Mayıs :Büyük Sine zaferi

1778

1 Eylül :Yeniçeri Ağası Kalafat Mehmed Paşanın sadrazamlığı

1779

21 Ağustos :Kara vezir adıyla meşhur Seyyid Mehmet Paşanın sadrazamlığı

8 Eylül :Şehzade Mustafa Paşanın doğumu

1781

20 Şubat :Kara Vezir Seyyid Mehmet Paşanın ölümüyle boşalan sadrazamlığa

İzzet Mehmet Paşanın ikinci defa tayini

1782

25 Ağustos :Hacı Yeğen Mehmet Paşanın sadrazamlığı

1783

9 Temmuz :Kırım hanlığının Rusya’ya bağlanması

1785

31 Mart :Şahin Ali Paşanın Paşanın sadrazamlığı

20 Temmuz :Şehzade Mahmud’un (II.Mahmud) doğumu

1786

24 Ocak :Koca Yusuf Paşanın Sadrazamlığı

1787

13 Ağustos :Rusya’ya tekrar savaş ilanı

1788

21 Eylül :Osmanlının kazandığı büyük Şebeş zaferi

17 Aralık :Özi Kalesinin Ruslar tarafından işgali ile 25 bin kişiyi alçakça

katletmesi

1789

6/7 Nisan :Sultan I.Abdülhamid’in vefatı

7 Nisan :Sultan III.Salim’in Osmanlı tahtına çıkması

7 Haziran :Koca Yusuf Paşanın yerine Meyyit Hasan Paşanın sadrazamlığa

getirilmesi

11 Temmuz :Osmanlı-İsveç işbirliği

1 Ağustos :Fokşan bozgunu

22 Eylül :Boze bozgunu

23 Eylül :İsmail Zaferi

8 Ekim :Belgrad’ın düşman eline geçmesi

3 Aralık :Cezayirli Gazi Hasan Paşanın sadrazamlığı

1790

31 Ocak :Osmanlı-Prusya işbirliği

30 Mart :Rusçuklu Çelebizade Şerih Hasan Paşanın sadrazamlığı

8 Haziran :Yerköy zaferi

22 Aralık :İsmail kalesinin düşman eline geçmesi

1791

15 Şubat :Koca Yusuf Paşanın sadrazamlığı

10 Temmuz :Maçin kalesinin düşman eline geçmesi

4 Ağustos :Ziştovi barış antlaşması

1792

4 Mayıs :Damad Melek Mehmed Paşanın sadrazamlığı

1793

24 Şubat :Nizam-ı Cedid ordusunun kurulması

1794

19 Ekim :İzzet Mehmed Paşanın sadrazamlığı

1798

2 Temmuz :Mısır seferine çıkan Napolyon Bonapert’ın İskenderiye’yi işgali

22 Temmuz :Kahire’nin Bonapart’ın eline geçmesi

30 Ağustos :Yusuf Ziyaüddin Paşanın sadrazamlığı

2 Eylül :Fransaya savaş açılması

1799

3 Ocak :Divan edebiyatının en usta şairlerinden Galip Dedenin ölümü

18 Mart :Napolyon Bonapart’ın Akka önünde yenilmesi

22 Ağustos :Napolyan’un gizlice Fransaya kaşması

1801

27 Haziran :Fransa’nın Mısır’dan çekilmesi

1802

25 Haziran :Osmanlı-Fransız barış antlaşması

1803

30 Nisan :Suud bin Abdülaziz’in Mekke’ye girmesi

1805

24 Nisan :Hafız İsmail Paşanın sadrazamlığı

8 Temmuz :Kavalalı Mehmed Ali Paşanın Mısır valiliğine tayini

24 Eylül :Osmanlı-Rus Antlaşmasının yenilenmesi

1806

2 Haziran :Nizam-ı Cedid ordusuna karşı yeniçerilerin Edirne’de ayaklanması

14 Kasım :İbrahim Hilmi Paşanın sadrazamlığı

13 Aralık :Kara Yorgi isimli haydudun sıpları ayaklandırması

22 Aralık :Rusya’ya savaş ilanı

1807

20 Mart :İngilizlerin İskenderiye’yi teslim almaları

25 Mayıs :Kabakçı Mustafa isyanın patlaması

29 Mayıs :Sultan III.Selim’in tahtan indirilmesiyle,Sultan IV.Mustafa’nın

padişah olması

Harita-3: Prut Savaşında Türk ordusunun yığınak planı ve uygulaması

(ATASE’den alınmıştır)

Harita-4 :Prut Savaşı’nda Rus yığınak planı ve uygulaması

Harita 5-6: Prut Savaşı’nda tarafların ileri harekatları(11-18 Temmuz 1711)

B-OSMANLI-RUS SAVAŞLARI€¦ · Web viewalt-f11 says it's groovie! ... trakya Ünİversİtesİ....

Documents

Transcript of B-OSMANLI-RUS SAVAŞLARI€¦ · Web viewalt-f11 says it's groovie! ... trakya Ünİversİtesİ....