Az Õ ÕQ T Q bu lu üzr D öv l t K om issiyas Õ G ......2.1...

$: Az Õ ÕQ T Q bu lu üzr D öv l t K om issiyas Õ G ......2.1 &R÷UDILW©E©T©G©EDúYHU©QKDGLV©Y© SURVHVO©ULQHNRFR÷UDIL Q©WLF©O©ULQLP©QLP V©GL\LQLQ PD\Lú etdirir. 2.1.1$
Ümumtəhsil fənləri üzrə dərsliklərin, dərs vəsaitlərinin və

digər tədris vasitələrinin elmi-metodiki monitorinqi şöbəsi

Azərbaycan Respublikasının

Tələbə Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası

Ümumtəhsil məktəblərində istifadədə olan 8-ci sinif

“Coğrafiya” dərslik komplektinə dair

İLKİN RƏY

Respublikanın ümumtəhsil məktəblərinin 8-ci sinifləri üçün

“Coğrafiya” dərslik komplekti

Müəlliflər: Zakir Eminov

Qabil Səmədov

Aygün Əliyeva

Xəzər Etiket Bakı-2015

Azərbaycan Respublikasının ümumtəhsil məktəblərinin 8-ci sinifləri üçün coğrafiya fənni üzrə təhsil proqramı (kurikulumu)

Dərslikdəki materiallarda yeni təhsil proqramına (kurikulum) əsasən aşağıdakı 3 məzmun xətti üzrə 6 əsas və 20 alt standartın

reallaşdırılması nəzərdə tutulmuşdur.

Məzmun xətləri:

1. Coğrafi məkan

2. Təbiət

3. Cəmiyyət

1.1. Coğrafi kəşflər nəticəsində cəmiyyətdə və xəritədə baş verən dəyişikliklərə aid bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 1.1.1. Yeni elm sahələrinin yaranmasını izah edir.

1.2. Yerin Günəş sistemində mövqeyi və hərəkətlərinə dair bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 1.2.1. Günəş şüalarının Yer kürəsinə düşmə bucağının dəyişməsini hesablayır. 1.2.2. Yerin hərəkətinin coğrafi nəticələri ilə həyatın inkişafı arasındakı əlaqəni izah edir.

1.3. Kartoqrafik təsvirlər üzərində bilik və bacarıqlar nümayiş etdirir. 1.3.1. Kartoqrafik təsvirlərin müxtəlifliyini, əhəmiyyətini izah edir. 1.3.2. Kartoqrafik təsvirlər üzərində hesablamalar aparır.

1. Coğrafi məkan

2.1. Coğrafi təbəqədə baş verən hadisə və proseslərin ekocoğrafi nəticələrini mənimsədiyini nümayiş etdirir.

2.1.1. Litosfer tavalarının hərəkətini müasir relyef formalarının yaranması ilə əlaqələndirir. 2.1.2. Tektonik xəritələrdə litosfer tavalarının hərəkətinin nəticələrini oxuyur.

2.1.3. İqliməmələgətirən amilləri və dünyanın iqlimində baş verən dəyişiklikləri izah edir. 2.1.4. Atmosfer hadisələrinə dair sxem və diaqramlar tərtib edir. 2.1.5. Dünya okeanında baş verən fiziki-kimyəvi və dinamik prosesləri təhlil edir. 2.1.6. Okean sularının xüsusiyyətləri ilə bağlı hesablamalar aparır. 2.1.7. Biosferin digər təbəqələr ilə əlaqəsini şərh edir. 2.1.8. Təbii zonalar xəritəsini oxuyur.

2. Təbiət

3.1. Dünya əhalisinin müxtəlifliyinin səbəblərinə dair bilik və bacarıqlar

nümayiş etdirir.

3.1.1. Əhalinin təbii və mexaniki hərəkətinin səbəblərini izah edir.

3.1.2. Əhalinin təbii artımına görə hesablamalar aparır.

3.2. Cəmiyyətlə iqtisadiyyatın qarşılıqlı əlaqəsinə aid bilik və bacarıqlar

nümayiş etdirir.

3.2.1. Ölkələri inkişaf səviyyəsinə görə təhlil edir.

3.2.2. Xəritə üzərində ölkələri inkişaf səviyyəsinə görə qruplaşdırır. 3.2.3. Təsərrüfatın inkişafında təbii ehtiyatların rolunu qiymətləndirir. 3.2.4. Təbii ehtiyatların təsnifatı sxemini qurur.

3.2.5. Ekoloji problemlərin insan həyatına təsirini izah edir.

3. Cəmiyyət

1. Məzmunun işlənməsi baxımından

2. Dil və yazı üslubu baxımından

3. Dizayn və bədii tərtibat baxımından

4. Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından

5. Müəllim üçün metodik vəsaitin (MMV-nin) məzmununun işlənməsi baxımından

Ümumi təhsili həyata keçirən bütün təhsil müəssisələrində istifadədə olan dərslik, dərs vəsaiti və

digər tədris vasitələrinin elmi-metodiki monitorinq

meyarları

Ümumi təhsili həyata keçirən bütün təhsil müəssisələrində istifadədə olan dərslik, dərs vəsaiti və digər tədris vasitələrinin elmi-metodiki

monitorinqi 5 parametr üzrə həyata keçirilir:

Dərsliyin strukturu

Dərslik komplekti dərslikdən və müəllim üçün metodik vəsaitdən

ibarətdir. Dərslik 192 səhifədən ibarət olub, 10 tədris vahidi (“Coğrafi kəşflərdən tədqiqatlara doğru”, “Xəritələr və onların üzərində

təsvir üsulları”, “Yerin hərəkəti və onun coğrafi nəticələri”, “Yerin

fəal tektonik təbəqəsi”, “Atmosfer”, “Yerin su təbəqəsi”, “Biosfer”,

“Dünya ölkələrinin təsnifatı”, “Əhali və təsərrüfatın ərazi təşkili”,

“Ekoloji mühit və onun mühafizəsi”) üzrə 57 mövzunu əhatə edir.

Mövzular üzrə “Açar sözlər”, “Təhlil edək”, “Nə öyrəndik”,

“Mövzuya aid suallar”, “Özünüzü yoxlayın”, “Ev tapşırığı”, hər tədris vahidinin sonunda “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”, dərsliyin

sonunda isə “Terminlərin izahlı lüğəti” verilmişdir.

Qeyd etmək lazımdır ki, Təhsil Nazirliyinin rəsmi müraciətinə

əsasən dərslik komplektinin qiymətləndirilməsi ilə bağlı Tələbə

Qəbulu üzrə Dövlət Komissiyası tərəfindən hazırlanmış rəydə

göstərilən irad və təkliflərin xeyli hissəsi bu nəşrdə nəzərə

alınmışdır. Lakin bəzi iradlar olduğu kimi qalıb, əlavə və

dəyişikliklər zamanı isə yeni nöqsanlara yol verilmişdir. Bunlar aşağıdakılardır: Dərslikdə verilən materialların elmiliyi təmin olunsa da,

özünütəhsil, əməkdaşlıq, kollektivçilik, təlimin həyatla

əlaqələndirilməsi prinsipləri yerinə yetirilməmiş, əyanilik, ekoloji,

biliklərin möhkəmləndirilməsi prinsipləri isə bəsit formada

verilmişdir.

Məzmunun işlənməsi baxımından


Bəzi mövzularda yuxarı sinif fənn kurikulumunun alt standartlarına

aid materiallar verilmişdir: Səhifə 13. “Açar sözlər”dəki “Siyasi coğrafiya” ifadəsi 10-cu

sinfin 3.2.1. “Ölkələrin geosiyasi mövqeyini qiymətləndirir” və 3.2.2.

“Siyasi münaqişələrin xəritədə yaratdığı dəyişiklikləri qeyd edir” alt

standartlarının, “Ekoloji coğrafiya”, “Tibbi coğrafiya” və “Rekreasiya

coğrafiyası” terminləri isə 9-cu sinfin 3.2.5. “Ətraf mühitdə yaranmış

ekoloji vəziyyəti qiymətləndirir” alt standartının məzmununa aiddir.

Səhifə 24. 6-cı tapşırıqdakı “Rekreasiya coğrafiyasının öyrəndiyi sahələrə aid etmək olar:” şərti 9-cu sinfin 3.2.5. “Ətraf mühitdə

yaranmış ekoloji vəziyyəti qiymətləndirir” alt standartının məzmununa

aiddir.

Səhifə 28. “Tapşırıq” bölməsindəki bütün tapşırıqlar 11-ci sinfin

1.3.2. “Kartoqrafik təsvirlər əsasında hər hansı ərazinin fiziki-iqtisadi

təsvirini verir” alt standartının məzmununa aiddir və çox yüklüdür.


Səhifə 133. Mövzuda “Ümumi Daxili Məhsul (ÜDM)”

haqqında verilən məlumat 11-ci sinfin 3.2.3. “Beynəlxalq iqtisadi

münasibətlərin ölkələrin inkişafındakı roluna dair təqdimatlar edir” alt

standartının məzmununa aiddir.

Səhifə 151. “Əhalinin təbii artımı və miqrasiyası” mövzusunda

verilmiş “demoqrafik böhran”, “demoqrafik partlayış”,

“demoqrafik siyasət” anlayışları 9-cu sinfin 3.1.1. “Əhalinin artım

dinamikasını ölkənin inkişaf səviyyəsi ilə əlaqələndirir” alt standartının

məzmununa aiddir.

Səhifə 155. “Hesablayın”da verilmiş tapşırıq 11-ci sinfin

2.1.2. “Mineral ehtiyatların istifadəsinin proqnozlarına dair

hesablamalar aparır” alt standartının məzmununa aiddir.


Səhifə 30. Səhifənin əvvəlində verilmiş “Sinoptik xəritə”də şərti işarələrdə qeyd olunmuş bəzi terminlər haqqında əvvəlki mövzularda

məlumat verilməmişdir. Məsələn, “atmosfer cəbhələri” və s.

Səhifə 39. Sonuncu abzasda

“Paletka” üsulu ilə sahələrin

hesablanmasında izahat tam

verilməmişdir, yəni yarımçıq

damaların hesablanma qaydası göstərilməmişdir. Hesablama qaydası “Tam damaların sayı + yarım

damaların sayının 1/2-i” kimi

verilməlidir. Həmçinin bu üsul 8-ci

sinif şagirdinin yaş səviyyəsinə

uyğun deyil.


Səhifə 43. “Qurşaq vaxtı”

mövzusunun 2-ci abzasında

“Beynəlxalq razılaşmaya əsasən

qurşaqların hesablanması hər hər

15°-dən bir Qrinviç

meridianından başlanır”

cümləsindən “hər hər 15°-dən bir”

ifadəsinin çıxarılması tövsiyə edilir.



Səhifə 70. “Təhlil edək”də 2-ci bənddə “Materiklərin eyni

coğrafi enliklərində eyni xassələrə malik süxurların

tapılmasını nə ilə izah etmək olar?” cümləsi dəqiqləşdirilməlidir. Çünki süxurların əmələ gəlməsi coğrafi enlikdən asılı deyil.

Səhifə 76. 1-ci azbasda “Troposferin ümumi fiziki

xassələrə (temperatura, rütubətliyə, təzyiqə və s) malik olan

və geniş əraziləri əhatə edən axınları hava kütlələri adlanır”

cümləsi redaktə edilməlidir. Çünki “hava kütlələri” “axınlar”

kimi təqdim olunsa da, əslində hava kütləsi böyük hava həcmidir.

Səhifə 100. “Bilirsinizmi?”

bölməsində “Ekspedisiya müəyyən

etdi ki, okean dibində dərinliyi 5000

metrdən çox olan çökəkliklər, dağlar

və sıra dağlar vardır” cümləsi “Ekspedisiya müəyyən etdi ki, okean

dibində dərinliyi 5000 metrdən çox

olan çökəkliklər və hündürlüyü okean

yatağından hesablanan sualtı dağlar

və orta okean dağ silsilələri vardır” ilə

əvəz edilməlidir.


Səhifə 106. Səhifənin sonunda “1 l dəniz suyunun tərkibində

duzların miqdarı” kimi verilmiş məlumatlar mövzuda əks

edilməmişdir.


Səhifə 149. “Hesablayın”da orta illik artım faizinin və orta illik

artımın hesablanmasına dair çalışmalar verilmiş, lakin mövzunun

izahında bu hesablamalara aid nümunələr göstərilməmişdir. Belə

nümunələrin mövzunun izahında verilməsi tövsiyə edilir.


Hesablayın

1. 1970-ci ildə Azərbaycanda əhalinin sayı 5117 min nəfər, 1999-cu ildə 7953 min nəfər olmuşdur. Əhalinin sayının orta

illik artım faizini tapın.

2. Dünyada 1970-ci ildə əhalinin sayı 3635,0 mln. nəfər, 1990-cı ildə 5235,0 mln. nəfər olmuşdur. Əhalinin sayının

orta illik artımının neçə nəfər olduğunu müəyyən edin.

3. 2000-ci ildə dünya əhalisinin sayı 6250 mln. nəfər olmuşdur. Əhalinin sayının orta illik artımının 2% olduğunu

nəzərə alaraq 2015-ci ilə bu göstərici neçə nəfərə çata bilər?

Dil və yazı üslubu baxımından

Səhifə 17. 2-ci abzasın 3-cü cümləsindəki “Okeanlarda suların

axım istiqamətləri” ifadəsində “axım” sözü “axın” kimi

yazılmalıdır.

Səhifə 58. “Açar sözlər”dəki “qırılmalar” və “qırışıqlıqlar”

terminlərinin mətndə adları çəkilsə də, onların tam izahı verilməmişdir.

Səhifə 71. Səhifənin əvvəlində 1-ci şəkilaltı yazıda “Hazırkı dövr” ifadəsinin “Müasir dövr” ilə əvəz edilməsi məqsədəuyğundur.

Dil və yazı üslubu baxımından

Səhifə 171. Səhifənin sonundakı şəkilaltı yazı (“Sənaye

sularının təmizlənməsi qarşıda duran əsas vəzifələrdən

biridir”) şüar kimi göstərildiyindən, dəyişdirilməsi tövsiyə edilir.

Sənaye sularının təmizlənməsi qarşıda duran əsas vəzifələrdən biridir

Dərslikdə verilən bir çox xəritələrdə miqyasın yazılması düzgün deyil. Səhifə 33, 68, 89, 98, 129, 145.

Dizayn və bədii tərtibat baxımından


Səhifə 30. “Topoqrafik

plan”da olan məlumatlar aydın

deyil. Planın şərti işarələri verilmədiyindən, dəyişdirilməsi tövsiyə edilir.

Səhifə 33. “Nöqtələr üsulu

ilə kənd əhalisinin yerləşməsi və

sayının təsiri” xəritəsində nöqtələrin

ölçüləri eyni verilmişdir. Lakin

xəritədə verilmiş obyektlərin ərazi üzrə yayılması və onların kəmiyyət göstəricilərini fərqləndirmək üçün bu

nöqtələrin ölçülərinin fərqli verilməsi məqsədəuyğundur.


Səhifə 35. “Dünyanın fiziki xəritəsi”ndə coğrafi obyektlərin

adının verilməsi tövsiyə edilir.

Səhifə 46. “Yerin

Günəş ətrafında hərəkəti”

sxemi aydın deyil. Belə ki,

yarımkürələrin hansının

qaranlıq, hansının işıqlı olması seçilmir.


Səhifə 39. Səhifənin

əvvəlində təqdim edilmiş

“Bakı şəhərinin

yerləşdiyi coğrafi enlik

(40°şm.e)” xəritəsində

Bakı şəhəri aydın

görünmədiyindən, xəritənin dəyişdirilməsi məqsədəuyğundur.

Səhifə 51. Səhifənin sonunda verilmiş “İşıqlanma qurşaqları”

xəritə- sxemində qurşaqların sərhəddi aydın deyil, rənglər bir-

birinə qarışmışdır.


Səhifə 56. 5-ci tapşırıqda verilən

sxemin nəyi ifadə etdiyi aydin deyil.

Bu sxemin keyfiyyət fon üsulunda 3

rəngin çaları ilə verilməsi tövsiyə

edilir.


Səhifə 60. Səhifənin

əvvəlində verilmiş şəkilaltı yazı (“Süxurların nisbi yaşını canlı orqanizmlərin daşlaşmış

qalıqlarının ardıcıllığına görə

müəyyən etmək olar”)

uğursuzdur. Çünki şəkildə çökmə

süxurlar görünmür.

Səhifə 62. “Litosfer tavalarının hərəkəti sxemi”ndə “dərin

okean çökəkliyi (nov)” aydın verilməmişdir. Həmin sxemdə “Rift dərəsi”nin materik yer qabığında, litosfer tavalarının sərhədindən

kənarda verilməsi düzgün deyil. Belə ki, səhifə 67-də 1-ci abzasda

“rift dərəsi”nin orta okean dağ silsilələrinin sərhədində olduğu yazılır. Bunlar uyğunsuzluq təşkil edir.


Səhifə 93. “Dünyanın iqlim xəritəsi”ndə rənglər çox qarışıq

olduğundan, şagirdin müstəqil fəaliyyətini təmin edə bilmir. Xəritənin

dəyişdirilməsi məqsədəuyğundur.


Səhifə 100 və 101. Hər iki səhifədə verilmiş şəkillər uğursuz

seçilmiş, həmçinin xronoloji baxımdan düzgün sıralanmamışdır.


Səhifə 103. “Okeanda dərinliyə doğru temperaturun

dəyişməsi” qrafikində dərinlik göstəricilərinin şaquli, temperatur

göstəricilərinin isə üfüqi xəttdə verilməsi məqsədəuyğundur.


Səhifə 116. “Coğrafi təbəqənin sərhədləri”ndə

“Qabarma zonası” aydın

deyil. Dərslikdə bu ifadə

haqqında məlumat verilməmişdir.


Səhifə 117. “Coğrafi təbəqənin inkişaf mərhələləri” kimi elmi

məlumatlar doğru deyil. Məsələn, ilkin dumanlığın “8 mlrd. il” əvvəl yarandığı qeyd edilmişdir. Lakin ilkin dumanlıqların yaranması daha

əvvələ təsadüf edir. “Coğrafi təbəqənin inkişaf mərhələləri” ifadəsi qeyd edilsə də, şəkil coğrafi təbəqənin inkişafına aid olmayıb, onun

yaranmasından daha əvvəlki mərhələləri əks etdirir. Həmçinin şəklin

mövzu ilə heç bir əlaqəsi yoxdur.


Səhifə 148. 1-ci diaqramın kənarlarında ölçü vahidləri və

diaqramdakı xətlərin hansının “əhalinin sayına”, hansının isə

“proqnoza” aid olması verilməlidir.


Səhifə 148. Səhifənin sonundakı “Azərbaycanda əhalinin sayının

artımı” qrafiki uğursuzdur. Belə ki, burada əhalinin artımı 2005-ci ilə

kimi hər 5 ildən bir, sonra isə hər il üçün verilmişdir. Müxtəlif dövrlər üçün verilən bu rəqəmləri müqayisə etmək şagirdlər üçün çətinlik

yaradır.


Səhifə 55. “Tapşırıq”dakı şəkil şagirddə tapşırığı həll etmək üçün

lazım olan təssəvürü tam formalaşdırmır. Şəklin dəyişdirilməsi tövsiyə edilir.

Tapşırıqların elmi-metodiki uyğunluğu baxımından

Səhifə 55. “Hesablayın”da verilmiş cədvəldə “Durban” şəhərinin şagirdlərə

tanış olan digər bir şəhərlə əvəz edilməsi tövsiyə edilir.

Səhifə 56. “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”da 2-ci tapşırıqda “London (0o ş.u.)”

ifadəsinin “London (0o)” kimi verilməsi məqsədəuyğundur.


1. Qədim quru sahələrinin adlarını müvafiq olaraq yazın.

Səhifə 72. “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”da 1-ci tapşırıqda “Qədim quru

sahələrinin adlarını müvafiq olaraq yazın” cümləsi qeyd edilmişdir. Lakin

şagirdə adları necə və harada yazmaq haqqında məlumat verilməmişdir.

Səhifə 73. “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”da 7-ci tapşırığın şərtində (“Litosfer

tavalarını materik və okeanlarda yerləşməsinə uyğun olaraq qruplaşdırın”)

litosfer tavalarının materik və okeanda yerləşməsinə görə qruplaşdırılması tələb

olunsa da, cədvəldə tavaların qruplaşdırılması üçün 3 sütun (“Materik”, “Okean”,

“Materik və okean”) verilmişdir. Uyğunsuzluq aradan qaldırılmalıdır.


Materik Okean Materik və okean

7. Litosfer tavalarını materik və okeanlarda yerləşməsinə uyğun olaraq qruplaşdırın:

1. Avrasiya; 2. Şimali Amerika; 3. Sakit okean; 4. Ərəbistan; 5. Naska;

6. Kokos; 7. Antarktida; 8. Hind-Avstraliya; 9. Afrika; 10 Karib;

11. Cənubi Amerika; 12. Filippin.

Səhifə 72 və 73. “Ümumiləşdirici tapşırıqlar”da 5-ci və 9-cu

tapşırıqlar demək olar ki, eynidir. Tapşırıqlardan birinin dəyişdirilməsi tövsiyə edilir.


5. Litosfer tavalarının parçalanması ardıcıllığına əsasən sxemi

tamamlayın:

9. Uyğunluğu müəyyən edin:

Lavrasiya

Hondvana

1. Afrika

2. Cənubi Amerika

3. Avrasiya

4. Antarktida

5. Şimali Amerika

6. Hind-Avstraliya

“Müəllim üçün metodik vəsait”in (MMV-nin)

məzmununun işlənməsi baxımından

“Müəllim üçün metodiki vəsait” 176 səhifədən ibarətdir. Burada “Dərslik komplekti haqqında”, “Dərslik komplektinin

strukturu”, “VIII sinif üzrə məzmun standartları”, “Fənn üzrə

məzmun standartlarının və fənlərarası inteqrasiyanın

reallaşması cədvəli”, “Mövzuların illik planlaşdırılmasına dair

nümunə”, “Coğrafiya fənninin tədrisində istifadə olunan fəal təlim formaları və üsulları”, “Şagirdlərin nailiyyətlərinin

qiymətləndirilməsinə aid tövsiyələr”, gündəlik planlaşdırma

nümunələri, sonda isə “İstifadə edilmiş ədəbiyyat” və hər tədris

vahidinin sonunda kiçik summativ qiymətləndirmə üçün nəzərdə

tutulmuş tapşırıqlar da verilmişdir.

Bəzi mövzuların “Motivasiya” hissəsində (səhifə 56, 58, 83,

112 və s.) video süjetlərdən istifadə etmək qeyd edilsə də, müəllimə

kömək məqsədi ilə heç bir sayt və mənbə göstərilməmişdir.



Səhifə 72. “Litosfer tavalarının hərəkətinin nəticələri”

mövzusuna aid “Litosfer tavalarının hərəkəti nəticəsində yaranan

relyef formalarını xəritədə göstərir” məqsədində verilmiş

“xəritədə göstərir” ifadəsi “kontur xəritədə qeyd edir” kimi

yazılmalıdır.

Səhifə 87. “Tapşırıq” bölməsindəki cədvəldə siklon sütununda

“Saat əqrəbinin hərəkətinin əksi istiqamətində olur” fikrinə

düzəliş edilməsi məqsədəuyğundur. Çünki siklonların hərəkət istiqaməti şimal və cənub yarımkürəsində müxtəlifdir.



Səhifə 97 və 99. Səhifə 97-də “Dünya okeanın yaranması”

mövzusunda reallaşdırılması nəzərdə tutulan alt standart kimi 2.1.5.

“Dünya okeanında baş verən fiziki-kimyəvi və dinamik prosesləri təhlil edir”, səhifə 99-da “Okeanların öyrənilməsi” mövzusunda isə 2.1.5.

“Dünya okeanında baş verən fiziki-kimyəvi və dinamik prosesləri təhlil edir” və 2.1.6 “Okean sularının xüsusiyyətləri ilə bağlı hesablamalar

aparır” qeyd edilmişdir. Lakin bu mövzularda qeyd edilmiş müvafiq alt

standartların reallaşdırılması mümkün olmadığından, dəyişdirilməsi tövsiyə edilir.

Az Õ ÕQ T Q bu lu üzr D öv l t K om issiyas Õ G ......2.1...

Documents

Transcript of Az Õ ÕQ T Q bu lu üzr D öv l t K om issiyas Õ G ......2.1...