AYLIK MuziKVE SANATDERGisi·TIL: 1 • EYLUL 1993 TL. SAYI 9 · AYLIK MuziKVE SANATDERGisi·TIL: 1...
Transcript of AYLIK MuziKVE SANATDERGisi·TIL: 1 • EYLUL 1993 TL. SAYI 9 · AYLIK MuziKVE SANATDERGisi·TIL: 1...
•AYLIK MuziK VE SANAT DERGisi· TIL: 1 • EYLUL 1993
au SAYIDA:
• a li ulvi ozdemi r• mehmet eemu ugurlu• osma n r. aksu• kena n s8 fla lioglu• emel burctn oZ9jjne~• f lnas i ozdenog lu• pe tard hoffnun g• ldil btret (mevt not a)• deniz banoglu• koral c;algan• ahmet ozet• rn. nazmi olalp• laruk yen er• ers ten pulathanefi• sela ha tt in
gundo gdu
10.000 TL.
SAYI 9
1----------------------
I
2
Mavi Nota'dan
• TO'kiye Cumhu ,iyeli"oin kurucusu Uk.! Onder At.lltilrk'On. T,abzoo'a ilk kez ge~~njn y lldonumu (15 EylOl1924)~fidi .00in~ldel1. kullanacak. Bu nedenle Alatu rk'UnmOZlk enlay l,lna deginmek isliyotUm:
Bu , ehir. sanat yu vas ,di r. Tar iht. de rin izle' bI, .kan bi, sana l yuvaSl. 182O'1i yll l"r~ GnlO be.leila' ....milzik [i stad' Hammami·zide Ism ail Oed. El encli'yi biraOr. konuk etm;, bt r sana l 'fun... 1879'd.iI Vali GiriUiSm. P. ...·yl .... eJi be. le U , Leyl a (Sa l ) Ha rllml konuketmi, bi r sanal yw asi. Cumhuriyet dOneminde Oizda rail_ainin lull Lalka Ka'abey'l, Ahmet Sel lm r eymll" u,SuheyLi Altm" dOfru, Temel ~ukru Dogru'yu. TeomanOnaldl'YI, c.hit Ala. oy'u ...e nl......inl yeti, ti, ,,,i, btrsana t 'tu .... ... 193T de , eh ,imizi .on kez onurlandlf o
mg.n n kil, hu zuru nd .. muzik " n aVI ..,e ziyafe ti Yeren ,A,za Hanlj:er , Osm an Han~.f . Tanburi (Fran' lzl Al i, Keman i S alih ($ e ndil). Ha fiZ Os ma n. Kara Kemal ve Bale risl Hikmel Be y'leri ye ti, lire n bir sana l yuv" l.
- Efe ndiler. hepiniz mebu s olab ilirsinlz. vek il o labilirs lnll, hatta , ei. icumhur olabilirsi niz. lakal sana lka'olam azslnlL · d iyen sen, 1928 ylhnd. Saray burnu'ndaon urun. ve rilen Su ltan iyeg ih la shm b40ge nmey;nceor aYI le, ked ip , - Gid e lim bu mus iki bizim heyeu nlmlzlilade e lme klen uukli r: demi,tin. Oy", he r , ey de nOnce milli ve ileri bir Turk Mu" kis l ozte ml ifen ind ey-din. (e h)ll, (or) lu , a rklla rda n , ikaye tinde ye ,de n gog.kad a' hakhyd ln.
Bu ulke nin lemeller ini a tma k if ln IS Mayl' 1919 geCHi evlnden aynllrken. klzkarde , in Mak bu le 'nin gll lla{pnda yumru k yu mruk bir , a yler dUgumleniyordu.Onll t_alli if in, -b ll kadar uz ulme canlm~ dedin. - muva fla k o lmam ihtimallde ku vveUidir:
Evel s evgili Atal ilrk. bel ki, 1993'de dOnu p baksan .cadetehll'd. kl kar a ka lab a hg l, zifos sa.;a n a rabalan, hi.;bir denetime lu lulmayan b ndl ba , lna buyruk, Ndec.pa ra kazanma k ltmaetna yOnalik belli b ir rii mrenln h uku m s u, dugu piyasa mU' lki.inl. muzik ya plyo,uz diye nsanal madtabazlallnl gOrs.n, .sl.1,11 uzer lndekl f a murkahntllannl. mar lbor o iz ma ,mer in; ilikleye, ilikleye evinin ka pIs lnd an g irsen, vine me,diven s ahan lig lndaMakbule 'yl gOnien , .;e lik mavis i gazlerini onu ne eg e r,. ey rek .an'ln .aflan m Il vaz la r• • on ra kl,lk sesi nle· yan l!ml, lm Makb u, " derdi n. · ya n llml" m:
M._• 9. sa Ylmlzla Ylne sizle r1eyiz-
9 aydll dOzen li oIarak fl kardiOlmlZ mOzik dergim~. muzlk; sanallnln bavraolm y(lkselden:le Mmay. yal1, bk. Tabi ki$IZ dej)er1I olwr!a nmlz. dosllanm lZ katlulan iie, Burada OZe!lillie pu YUrgtJamak isbyoN Z: au dergi . Trablon'da yaylmIanma ktadl r. MUZik sa"labnda ve d1Qer sana l da lallnda Trabzon'umuzwt dUnyaya arr-Ian bit pencMesi oIma gOreviri OstIenm, tXr d&rgidir. 9 ayd lr dOze nii oIara k t;&k1 lk. Ama hede hmiz kandlmizi sOrekli yer'le~rek tam anlamlyla bit muzikde rgisi oIrnak ve 13 . sa Ylmlll ~lkalVlralc. yatad'Olmlzl ckurIanmlza ve dostlanmlu ispallaya bilmek. ka raran dan izindo(Iusu nda bir ~kmaz so kak olan Trabzon'umuzwt sanal yaf3ITl lnda, Ozerimize W "," gOrevi yap-naya karar!IYIZ. ~u~.
dOrt • • ytdan laz ia ~Ikamazs ln l.l· diyerell bize bra tablolarc;ize n ba ZI ki~le rin kulaklanm ~Inlall p . 12. savrrmzm a rdmda n ya~yacag lm lz cofkuy u , mdide n gOrU r gibi oluyorum. Dergimizi da ha yaY910 ve nilelikli kllan c;abala nmzl bekler, saY91lar suna nm.
• Dergimizin ~M.l ronom· bblumunu sadece bu sa y,m,zaOze l oIa rak dOr! sayla debe a rtlll:ll k. Bu nedenle bu saYlmlz20 sa yla olara k siz ckurtanmmn el,ne ula t-tl, 8IJ ay ki "Me lron om" bOlumOmO ZO muzik edebiyallmlz ic;in bOyuk ..deOs r otan piyaniSI Idil Bire t'e a ylld ,k. Keodisi ifin OI kemizinone mli kalemte ri ya zdltar. Piyanist Idil Bir.h sayfatanmlzla c;I I(jlmIZ~n k lvan~ duyuyoruz.
• Tu rk bale sinin kUNlu~da da bOVUk ame!)i gec;en Dam eNlnene de Valois gec;tiOimiz gOnlerde 95 . ya" gOnanll kutlad!. A$ll ad l Ed ll, Sulannu. dan De Valois 1898 Irlan dadoOumlu. Arkada~mlz Ernel Bur'; in Ozg une,'in Dam e Nine n. de Valois ~n hazirtadlQl a ra"l lrma yaZlS!m enenuzdelU sayllafda yaylnlayacaQlz. Ka~1tmaym.
• Karde" dergimiz Klyl, Bu ay 90. saYlsmi yaylmlad l. 10ay sonra "Da ly.- d1y9Ollk oIan KIYI dergisine emek ve renhe rkesi kutluyor. yallpnalannda ba~nlar dIlerken , - dan llb" lmlu de meyi"de itvnal elmiyorum,• DergimiZltl bir muzik 0dii1O ve ree:e(li r' geyen $8)'lmlzda
duyurmu~uk . OdUiIe ~gi~ oIarak 0dJ1tartnamesi nide bu $8)'1*mlzda a~lklayacag l m tzl bebrtmi"lIk. Anca k ~hffT'alanmlzl
tamaml ayamadlglmlz ic;in od ulle ilgili gerek~ b~gile ri veremiyoruz. Bundan doIayl siz okul1anmlzdan ve ilgilenenlerdenbzur diliyoNZ. Ver~im iz mOzik OdtiIO ile ilgih bilgileri 000mOzdeki sayllanmlzda. lum dergi ve gazelelen:le duyurrnaya~ah..eaOlz,
• Tr.bzon De vlet Tiyalro. u yeni se zon .;aI1t-malanna yo!)un bir lempo ifincle ba t-ladl. 7 Ekim'dlJ perdelerini izleyicileMe ac;acak olan Trab zo n Devle l Tiyatrosu.~n
gec;ecek bir se zon ifin , gUc;lendinlmi, kadrosuyla ~.
lI"",alanm w rdO nJrken . Mavi No ta Muzik Oergi,i olarak ,Trebzon Deviel Tlyalrosu'na ba~ mOduru ..... u l Turan otmak uzere 10m iOClhF'"lan na - kol.1y gelsin- dryQnJz-
• Kanada'da Oluran a rkada" mlz Engin At kin . KuzeyAmer ik. ·da lu tnUzik oIayianm derg.miZe yazarek. det9imizyazl a ileSine kal llml,b . Ancak bir SUre kencbinden haberalamamlt-Ilk. $OflUnda sana l danl J'TlarunlZ Ahmel Ozer'e veIstanbul lemSlioml2 Osman R. Aks u'ya ya ro.c. mek~Ianndan selamlannl ve saghk haberlerini aldlk. Ge9rmi~ 01o..~u by-pass ame liyallnclan dolaYI kendisine aci ~lar diIerilen gec;mi" olsun d1liyoruz, Bu aradiil mOnk habelierini ic;eren ya zllanm da bekliyoNz.
• Ek,m saYlmlzda bulutmak c11leOiyle lurn okur!a nmlza ba~olar, esenlilder mulluluklar...
Mufi l Semih BAYLANGenel Yay,n Yonetmeni
I
Trabzon'da KlasikMuzik
• Ali Ulvi OZOEMIA
Satya Yayll yalgllar Orkestrasrrun 15 Nisan 1993'l e,Karadeniz Teknik Ilntversites! Atal Ork Kultur ve SanatMerkez i'nde verdiQi klasik maztk konserinden scn ra tlpklt iyat ro gibi , Trabzon'da da bi r senfoni orkestrasnun olusmas, dO?Oncesi ortaya Qlkll .
BOylebir i sle~ i n pek cok bakrmd an etestirllmesi mumkOndOr. En baemda cok kez oldugu gibi ' Beske bir i? kalrnadr nu?" sorusu sorulacaktrr. Surada karsumza. loplumun geti?mesinde onceliklerin neler olacag' sorusucrkmektedrr. Geli?me, sanl ldlgl g ibi sadeee ekonomikgOsle rgelerin art l?! degi ldir. Gensmenlo sosyal, pclitik ,kulturel va ahlaki de1:i i;>ik likler i de kapsayan bi r anfamrverdtr. Baton bu etentenn hepsinde bir dozen k erslndeilerlemek zorunludur. Aksi halde best, govdesi crennsrz.beceklen bu yOkOtesryemayecek kadar zeyrt kafmrs gatip yarall{ja benzer bir ulke ortaya crkar. Oyleyse 10plumlann geli!lme yensmce Onceliklerin bilimsel olarak.mOmkOn oldu{junca dengeli bir biyimde ortaya konulmaslve plan lanmasl esasllr. En 6nemlisi de insanm insancabir ya~am ln bulun olanaklarlna kavu:;;abilmesi, yagda:;;bir konfora ula!labilmesidir. BOlUn maddi ihliyayla r yanmda, e{jlence ve egilim gibi ihliyaylar da bu kapsam iyindedir.
Televizyonun bulun ku llU~1 ve sanalsal elkinliklerinyerini tutamayacagl d O~OnOIOrse , liyalro, sinema ve mOzik gibi arayla rm, bir kenl insanl iyin ne buyuk bir 6nemta!l.dl{j l daha kolay anla:;; lhr.
Oysa l iyalro ve sinemada Ttabzon'un ya:;;adl{j. geri:;;me, mOziksOZ konusu oldugunda ortaya Ylkmaml:;;ll r.
lnsanlanmlzm l iyalro ya da sinemayl bir ihl iyay olarak gorOpbir taleple bulunmalarm l beklemek nasil ki bOyOk bit zaman kaybl olurdu, dOzenli olarak konserlerverecek bir kenl orkeslrasmm kurulmasl iyin de oncegenel bir la lebin olu:;;masml beklemek de gereksizdir. Bugun kimsen in sbkOp alamayaca{j. bir ba{jlmll llk yaralanlelevizyonun Olkemizde yayl1l!l' da, ll pkr cumhu riyetin ilkyillannda opera ve balede all lan adlmlarda oldugu gibideyim yerindeyse "leped en inme" olmu:;;lu r. Artrk, pekkimseye sotulmadan atl lan bu adlmlarm geri ahnmaSI vebu savunulurken de bu gerekyenin kullanrlmasl mOmkOndegildir. QOnkObOyOk yogunluklara sorulma dan gelirilenbu yenil ikler bOlUn devrimlerde ve reform hareketlerindeoldugu gibi kendi gerekliliklerini ve varolu:;; nedenleriniol u!ll u rmu~ ve kuwel lendirmi~t ir. Varolu~ nedeninin arkadan gelmesi, TOrkiye Cumhuriyelinin bOIOn alanlardagorOrebilecek genel bir niteligidir bile denilebilir.
BugOn aydm lm diyen hiy kimse Milli Egil im Bakanllgm ca klrk lr yrlrann ba:;;rnda yaymlanan bal r kIasiklerinin erken oldugunu iddia edemez. Eger basil halk
yo{junlu{ju tek olyOI almrrsa ayrueserlerin yektesrk krrkbes yll sonra ikinci kez beemu da erken sayurr. Aradansecen 0 kadar yr! labandan gelen bir islegin olusmastnayetmemtstir. Bunun en lyi orne{jidir. Sall~ ol.an akla~lnl
her zaman dikkale alan ve bu anlamda halkrn tsteklerinedaha uygun seclmler yapan ozel yayrnevler inin "Satmaz'endisestyle bu kitaplann hicbirfni basmerms ofmatan.Eger halkl beklersek krsacasr cck bekleriz. Shakespeare'in ban eserleri bile daha yeni cevriliyor. Arna arkasmda bOyOk bir bankanm desl e{ji var. Herseyo devletten beklenilrnesi gerekt iginin cc k s6ylendi{ji gonOmOzde sanal den ildi{jinde devlelin drsmda atrlan adrmlar yele rli olrnuyor. yOnkOkar elde elmek kayglsmd an en cokdevlel uzaklasabiliyo t. Ne yazlk ki ve ne mutlu ki Oyle.
Zalen bilim ve sanat sczkonusu ofduqunda. esitsizgeli:;;me yagmda once ihtiyac t saptayip, bu ihtiyacm bittalep clusturmasuu beklemek ve ona gOre cozumler! orlaya koymak art tk bOyOk bir gecikme antammdadrr. Gel i~m i~ Ol kelerin herhangi bir OrOnO hiy kimsenin akhndayokken loplumda yavqmla sabilmektedir. lhtiyacten Oncegelen ' yozOmler" insanlann hayatuu dOzenlemekte vekendilerini kabul ettirmekledir. Devlell iyalrosunun ortayaylkl§1 boyle bir cmektu. TOm TOrkiye ivin erken sayrlabilecek bir blcfmde. daha bOyOk kenller dururken Trabzon'un one ylkmaSl ve bOyOk bir yoQ unluQun, kendinesunulan bu beklenmeyen olanaqa sahip ylkm asr ve benimsemesi bir sans oldu{ju kadar, opera ve baleyle devam edecek bir yizginin de verolduqun u qosteren, toplumun egilimini cck gOzel yansuan bir orccnur eyruzamanda.
BOlOn bu geryeklerin 1 ~l g l altmca. liyalronun bir islekolarak belirmesin in beklenmesi durumunda bir gecikmenin ortaya ylkaca{jln l soylemek gerekiyor. Tepeden inme de olsa. liyalronun ortaya y.kmasl geli~me
sOrecini tersine yevi rmi§ ve insanl mrzda bir tiyalro bilincinin ol u~maslna yol ayarak, yok enceden beri bir lop-
Herbert Von Karajan'a sayglMehmet Cemil UCiURLU
Notalar bekledi seniBllmez hi,biri clOmOBir ba~ka eweni
Nefesli, yayll , vurmali ,algToplanlrdl salonlaraB i r i~aret inyele rd i onlara :", ,'::
Gczlerin kapali y ineBuyuran ellerin durgun niyeBagetin agllyor kar~lnda
Sustu KarajanSustu ya~arken efsane inBir yildl z kaydl.
3
I
lumsal lalep haline gelememi;;, aydmr taratmden dile getiruememis bir gizli arzunun verolduqunu sOylememiz i kola yl a;;tlrm l~t lr . Evrensellik ve zamana yenik dusmeyenbir dOzey iki yizgi olarak ehmrsa. sanat denildiQinde halkm iyindeki gizli bir beQeninin ya da benimseme gOcOnOnaylQa crkartrlamamasr mOmkOn deQildir. KendiliQindenkabuQunu ynte mayan ve ashnda hiy varolmayacak buyeteneQin ortaya ylkmaSI iyin yOQu kez bir dl;; uyanc tyagerek duyulmaktedu. Ozellik le yoneticile rin bOtOn olumluya da hastahkh terettenrnn yOnetilenlere geymesinin cokkolay olduQu bir loplum dOzenine sahip olan ulkelerdeuyuyan devi uyandtrmak mOmkOndOt.
Bu ecrdan bakl lQm lzda tiyalronun varJi{j1 nasrl ki kendili{jinden ve kendinden Once olamayacak ve Iryalroyu telep eder hale gelemeyecek bir bilinylenme yerentrmssaayru durumun mozik eterunda da yasanmasr mumkOndOr. Tiyalronun varh{jl kendini do{juran sartlen gOyl end i rmi~l ir. E{jer onyargilar kmhrsa mOzikde de bu qelisme yesanabuir.
yo{ju insamn yasamdak i emacr bir ev ve arabaya sahip olmakhr. 09 a;;a{jl be~ yukarr istekler bunlard lL Isteklerin bu Kadar dar olmasr dOnyalarm dar 01masmdandrr. hayalgOC O geli~memi~, tazlayt islemektenkorkan, ckumeyr ve okuyanlan sevmeyen, her tOriO somOrOye a91k, gonCtIlO kulluk dozeninden baska bir ;;ey 01·mayan bir polilik yap t lclne tl kl lml~ , kendine verilenle yel inen ve ayrmtlyla u{jra~masl engeUenmi~ insan lip i yaygmd lr. Insamn zevk!eri de boyle bir klsllll{ja uygunolmaktadl r.
Senfoni orkeslrasml artlk zamanI geldi{ji i9in, dahageli;;mi~ bir insan lip inin yarai llmas inda, tryalro ve diQerara91ar gibi kalklsl olsun dive istiyorum . Bir mOzik zevkinin olu~mas l ve geli;;mes i. gOzeri 9irkinden aylrabilme,ya~aml daha derinden kavrayabilme, insan i li~kile rinde
daha sevecen bir dOzeyin tutlurulmasl gibi yel enekleribesleyecek olumlu etkiler gOslerecekl ir.
Senfoni orkeslrasl islemenin bir nedeni de, Kasel vecompact disk gibi konserve olarak ladma vanlan mOzi{jincanll olarak da dinlenmesine ' lrsal verecek olmasld lf .
Konserve olarak mOzik dinlemenin lfarplC' bir sonucu,hayalmda keman. kontrabas gibi ensl rOmanlan hilf gor·memi~, bu enstrOmanlarl hie yakmdan dinlememi~ insanlan n lfoQunlugu olu~turmasl dl r. MOzi{je olan yakmh{jm bu ~ek i lde daha da arlaca{jl kesindir. OlkemizdeanstrOman azligmlOtemel nedeni de canll mOzigin yete riKadar yaygmla~maml~ olmasldlr. BOyle bir toplumda orkesl ra kurma gelenegi de ortaya Ylkmaz. BOyle bir loplumda bested ve dOzenlemeci de kolay kolay yeli~mez .
Ba ~ka uluslatln. ba~ka uslala rm beste ler ine sOz yazarakmOzik yapmak gibi kolayc thgm orlaya ylkmaSI da. insanlarm mOzik dOnyalan mn her a91dan sOmOrOlmes i debu bo~ lukta dogaldl r ve mOdahale edilmeyi gerektirmektedir. I~ boyOk 0190de devlelin desleQini de ala·cak ama her alanda, sanat dl~mda bir kaygisl olmayan,yerel yOnetim bOnyesinde bir olu~uma dO~mekledir . Bunun iyin gerekli insan malzemesinin 'bOyOk OllfOde hamolduguna inanlyorum.
"GIY glY" dedikleri mOziQi benimse mesi zaman alaeakbir kalabah{ja ~ok tedavisi uygulamak ilfin. malem mOziQidive lelevizyondan Vivaldi 9alma budalaltgtnl goslermemek i9in, teneke tlmblrt lStnl mOzik dive yut·turanlara kar~l koyabilmek i9in Trabzon'a sentoni orkestrasl istiyorum. Yelpazede yalnlz 0 eksik ~OnkO. _
4
TRT I Onuncu SaatProgramI• Osman R. AKSU
Oynatmaya az keldr,Dilcile r ne rde?TAT 1 kanal Aadyo yaymm bu proqrammda T(j rk~ede az kul
lanllan 3 kelimenin soruldug u faydall bir yan¥fla yap lltyor.Aneak, 90k kare gen~ spikerleri n de dilj oonmedigi ve ke
limeleri kendileri de bilmed ikJeri i~n, verilen kelimeler yanlt~
telil Huz edlliyo r ve de yan~cllara yazlk ojuyor. Ornek cterakMahzur Verine mahsur'u muvalakat verine moareken duyan yan~macr ne yapsln? (Zaten 90k yan~macl da birka~ yardlmcls. jle kelimeleri sozlOkten aradtklanna gOre cetar y6nonden lecaati taosavvur edin)
Konuya yaklnlig l neden iyle yatanml~ jkJ olay . burada ktsacahikaye ed ip biraz tebesSOmle kara buluUan dagl laltm :
Birinci olayda or,u sonradan cok zengin olan bir toeeer Istenbute 1940'It ylliarda geli~inde, Taeiabast'nda gayrimOsliln birhammla arkadaf olur. xecm iyi Fransrzca bilmekte olup bizimkiondan Frensrzca Ogrenmeye kalkar. Kalkar ama kedm bakar ki bu(Geleyrum, gideyrum) ssviyesinde.. Frensrzcayr brraktr. 'O ur'dar, ' Ben sana Once, TOrkt;:e Ogreteyim' ,
Ikinci omek dah a da ~a rp ic i. Zira radyo ile ilgiU:Merhum Aebabj Sabahaddi n Vo lkan, Istanbul Aadyosu nda,
1960'11 yillarda ' Aebahtan Sesler' isimli bir program yapard r. TOrkMusikisinin en set;:rJ1e eserleri nin g~i!digi bu programlardan birinde spiker Dellalzade'nin:
~nede bir lahza aram eyle gel camm gibisOzleriyle ba~ayan me~hur suzinAk bestesindeki 'dulmak'
manasmdak j "aram" l; "aram" diVe leliiHuz eder. Canh yaYlndamikrolon at;: lktl r. Hoca 'Seni a ramlar g6lOrsOn"deyi verir. Siz radyo ba~mda bu kaliteli mu sikiyi dinleyen musiki erbabl ki~lerin ha·lini tasavvur edin. Aram'ln bir elmen; ismi oldugunu doll bilgi olaraksunahm.
Kisa bir not doll ~ asil-yedekyarl¥TJ3CI olayl. Yedak de oIsaiarbizdeki tOm yar: ¥Tlacllar ASIL"d ir, Olsa olsa ASll,YEDEK aynm .vardl r, Sir noktanln sebep oIdugu bu mana larkl m bOyl&Ce be ·lil1bkten sonra uyanlann dlkkate ahnmaSln1dilemekten ba~ka yapacak bir~ey yok. _
A~k OstuneKenan SARIALioGLU
Hiybir gOnGn hOznO mudGr
yOzOnde ak~am gala
Ofledigin duman degil
a~k," u~uk gblgesi
Lacivert gecenin rahminde
bOyOyen ~afak
YOzOnde kOlrengi yangln
parlad l parlayacak
Anslzln : iyimde sesi
Bu emac ne Kadar geryekle$ebilmi$tir? Bu ta rt l ~llIr. Ama $Ubir qer vekl lr ki, son yrltarda devlet ketotannm kurulmasr, sadece radyoda(TAr de) Klasik Turk Muzi{linin seckin ve nadide eserlerini dinleyebilmeolana!)l bulan dinleyiciyi konser salonlanna itmi~ . bu da Turk Muslkisinin alkl~ gelenegini getirmeye ba$tarmsnr.
DoQal olarak mOzik zevkini evinde giderme all~kanhgl edinen dinleyicmin a lk,~ Ozlemi doQmaktad lr.Kooser satcn'anrnn basta gelirdiglen onemli $ey. dinleyici Ue sanat ytlan kar~1 ka r~lya geti rmesi olduQuna gOre. dinteyici konser salonlannde sadece dinlemekle kelmryor,sanatylYI gormek zevkini de tattl 91kin atkrstame ccs kusu daha da artrnaktad u.
Dinleyicinin beQenisini alkl$laat;:lklama hakkr clmasmm yam sua.ho~nutsuzlu!)unu, haya l klnkh!)lmda ilade etme hekkmm ver oldu!)ukonusunda bir ternsma konusudur.Latin urketerinde ishklama vercu.Oysa dOnyanm diQer ulkelenn de ~i - ,kayetlerden sakml ldr!)l gibi genel ku- 'Iral olarak. kompllmanlar ho~ saYIImaktadH.
Ancak konser dinleyicisi sesli pro-
Alkl f , klasik mOzik dinleyicisinin daima dozunda kuliandlQI bir gtlsteri b~imidir. Ancakpop muzik izIeyicisi kurellan altUs! etti. Resimd& OniO B.etl&s toptutlJ!)unun 196011YI~latda New YoriIlalO kar"lanl~ gOnJlOyor.(Foto: Muzik Ansildopftlsi 5.046)
Alkl~• Ernel Bur~in OZGONE~
--- - ---------- "forte izledi. Dinleyici bekledi9im gibipiyano calmen yerlerd e sessrzlesu,ama fortelerde a lk . ~lamaya ba~ladl.·
1737 yumde Farine lli, kardesininyazmlj> oldu{lu bit eseri seslendirir·ken, a lkl~lar eserin ilk nctasmm caImmaya ba;>ladlQI andan itiba ren deyam eimtsnr.
Operada dramalik Vizgi (eserWagner oocesi donemde olOOOu gibi.yani aryalarla bOlUnebiliyorsa) alklj>larla kaba bit ;>ekilde kesiliyordu.
1760'11 yuterda Roma'da bulunanGretry. orkestra yalglcIls rlnl ovmekemacryta . dinleyic inin "Bravo kema n!Bravo fagot! Bravo !lui! " gibi sozlerleesenn kesilmesini doQal karj>llad IQI.ru bel irtmekledir.
Ktasik Turk MOziOi dinleyicisininbilinyli bit arkl;> gelenegi oldugu soytenemez. Zira Turk Muslkisi uzun yil lar, d6nern donern ehliyelsiz ki~ile rin
elinde kaldl!)1 iVin genelde eQlencemuzi!)i olarak kullan l lml~tlr. Buda bilinvli bir izleyici kitlesi clusturrnayr engellemi~lir . Ancak Atat urk Turkiye'sinde muzikle yapllan blnekrmk6klQ de!)i~ ikl ik ler sonucu Turk Muslkisine gereken degerin verilmesisonucu yapllan duzenlemelerle bihnvli bir Klasik Turk MUSlkisi dinleyicikitlesi olu~,urulmasl amaylanm l~l l r .
Insanlan n gGzel bir mt1Zik kar~lsmda beOenisini. veya herhangi birguzel olay kars tsmda begenis!ni belirtmesi sanat tarihi Kadar eskidir. AIkl~ olgusu jnsenlann ve~itli olaylarka r~lSlnda heyecan ve duygulann lifade etmek iVin duydu!)u bitinfSiz istekten kaynaklanmaktadl r. Bir muzigin. veye bir ba ~ka guzel crayrn soncn-cnbes dakika iyindeki OzelliQi, etk.~m ozelli!)ini belirle r. Bu gozlem,seslendirilen eser guzel ya da katuolsa bile geyerli sayllmaktadlr.
SozlU eserlerin bitimde son noladuyuldu!)u an, dinleyicinin atkrstemae!)i1imi gOrul Or.
Piyano eserlerinin seslendirilmesislrasmda. piyanist "neles" anlnda ellerlni tu~la rdan kald.rd lQI zaman. din·leyicide eserin bitti{l i lzlenimi ~
dUQu iyin, son akorun ya da nolanmbaSllmaSI gOz 6nOnde almmaksl zlna lk.~a geyildiQi gozlemlenmekledir.
Senfonide. yayl. yalgllar dortlusQnde, sonat bOlumlerl araslnda 01dugu gibi. Klasik Turk MU61kisininsenlonileri olan bUyOk usuDu bestelerde bOlUmler arasmda. koronunneles ve eserin usulUnun gerekli rdi!)iaralarda, alkl~lamak gunumuzdegenellikle doQru kar~Ilanmamaktadlr.
Ancak, eseri bu ~kilde kesmek henuz tam olarak ortadan kalkmamt~hr .
Konyerlolann bOlum aralannda alk l ~a rasl land l91 gibi, bazl yayll yal.gllar dorll Qlerinde. sanal'rl lar kendipart isyonlarlndan soma ayaga kalkarak seyirciyi selamlar. Bu aradayayh yalgl lar ivin yazllm l~ konyertolarda ise. orkestranm 'ralgllanakort elmek iyin yaptlO. durakJamalarda a lk l ~ normal saYllabilir.
Kadans b610mlerinde eserin al·kl$larla kesilmes ini Mendelson bir arkada~IOa yazdl!)1 meklupla belirl ir·ken, Alkl$In b61Qm yallnlrken ciddibir kesintl sayllma dlg l gOnlerde Mozart senlonllerinin birinin ses!endirili$iile ilgiJi olarak ~unla rl yazml~ l l r : "Ese·re sadece kemanlar iyin ve sekiz 61viiboyunca piyano ~e ba~adlm. Bunu
5
I
les ion un kimi zamanlar 'rok cteelnegilmi~li r . vOrOk meyve, 'r0rOk yumurta, porlakal ve benzer i eylemletdebulunmak ge'rmi~ yrllarda oldugu gibigOnOmOzde de oldu kca yayglndu.DOnyaca OnlOtenor Pavc rotti, cck yakin bit geymi~le Scala'da vermis 01dugu bir konser suasmda okuouqueserin bir nctesnu ettemas r sonucu'r0rOk meyve yagmuruna tutufmustc r.
Londra'da cok yayg ln olan kirahkalkrscrter. dunya mn bazt OlkelerindemOzik ya da tiyatro elk inlikler inin blrpercasr ctmuela rdir.
Olkemizde alkl~ psikolojisi , ortemma gore yok degi~ken oldugugibi, dOnya Olkelerl ila cok larkll ortamlar i'rindedir. Konu mOzik ve l iyalto oldugu zaman, bu ikisi arasmdaderln farkllilklar gozlenme kledir. Otkemizde tiyatro seyircisi izlediQi oyunla birfikte dogal olarak duyqulanylaa'rlk bir bicimde hareket ederken,konser lzleytctsi kuralla ra kalr bir bicimde uymayr qcrev eeymektadrr.Konser er unda yalnl~ harekel etmekten kacmmekte . birbi rini kovalayanters dev rarusla ra dusm emeye ozenqosterme ktedit. Ancak konser percasr billi gi andan iliba ren 0 ana kadarkts ttlarrus oldug u coskusunu acrkcaifade etrnekte n kacm mamektedrr. BuyOzden dinleyici yeni 'bls' percatanislemekte, sonu gelmeyen ' bis" teJepleri sOrmekledir.
Ozellikle son ytllarda konse rlerindinleyici seyuannm 0la9an0510 artmast (slad kcnserleri gibij , konserdinleme kuralla nmn zortanma sma .daha doQrusu dinleme kuralta nna uymanln lepkisini de birlikle get i rmi~t ir. •
Kaynakr;a: Muzik Ansiklopedisi Gilt: 1SaMe: 45-46-47
OZdenoglu'ndan lkl Dortliik
Sevmek mi yen iden?
Sevmek mi yeniden? G6z0 m pek kesmiyorKalb im, 0 eski alk, hovel et . YOlO diyorDostlar ozold; ornk. b osoldi g6nOlierZira bohcede 0 eski rOzgar esmiyor...
Dante'yi Okurke n
Neden villor ge<;:tik<;:e beni cekivor Dante?DOnya varken bakamam cehenneme, cennetevoso rno k istiyorum sevdalarla dopdoluG6nOI diyor: Vivac e , o kil diyor : Andante...
Ve Blr Siir
Tum Yazarlara inat
Ocoqo at , vo nsm oteste bilim ve sanatAlevinde sevlsellrn kltoplormTOm yazarlara inat!
Sevgilim , kltobirn sensinOkuyorum her sotmru besteleyerekSensin bOton sonsuzluqurn benimV,z gelir kainat!
I
6 (Kankatirr: Gerard Hoffn ung)
I
I
ioiL BiRET
Ola~anustii bir mUzik beJlegine sahip alan Idil Buet; piyana Jiteraturii nun hemen burDneserlerini ezberinde tutabilmektedir. Bu 6zelfigiyle mUzik diinyasmda ~a~IftICI 8th/ef yaratml~'lr. 8 ir piyano virtiOziinun din/eyicilere d6nup, ~diJed;ginjz eseri falay,m ~ aemesi.mUzik tsnninae ender gOriilen oIayfardandlf.
7
iDiL BiRET
21 Kastm 1940'18 Ankara'da dogdu . Turk muzik tarihinde yet alan en biiyOk yel eneklerdendir . Piyanisl olarakolaQanustu yonlerini tum dunyaya kabul ettirmistjr.
Biret, hencz aftt ayhkken duyduQubi t ninniyi tektartadr;iki yai}lOda. radyodaki muzik yeymtemu ilgiyle dinlemeyebai}ladl ; piya noda iki parmakla kOyOk melodiler <;ald l. lk;buyuk yesmde. annesi leman Biretten ilk piyano bilgilarini edindi. ' 943 yrhnda absclut bit kulaga sahip 01dugu, dOnyada esfne ender rastlarur bir bellegi temsil attig ibelirlendi. Disiplinli bit piyano egitimine g~meden once,azgileri armonileriyle birlikte celabiliycrdu. Bel} yai}tnday'ken, Bach , Beeth oven, Chopin , Sch ubert , Saint .Saens , Aahman inof ve Saygun'un percetennoan cnreenyOzO eskm eseri ezbere seslendirebildi. y ocukluk cone minda "Babemm y iko lata (:a hfl- , "Kedilerln Kavga sl",- Keloglan-, "SUleymaniye", "$i mendife r" gibi adlanclan besteler yapll. Be~ yasmda Milhat Fenmen'in ogren·eisi oldu ve eiddi piyano cetrsrnetanne basledr. 1947'deRiya set icumh ur Filarmoni Orkestr asr e~liginde Bech' tnpiyano kcncertcsunu Ifald t. Sir yil soma, "ld il Bir el · SunaKan Kanunu " olarak tanm an czel ylka rtllm l~ bir kanunuyarmca ailesiyle birhkle Fran sa'ya gonderildi. Paris Kenservaluva rmda Jea n Doyen'den piyano, Nadia Boulanger'den piyano e~lig i ve kOr'f'llozisyon dersleri aid!. Suradaki ~feniminin ba~ l armda, Paris'in Union Interallieesalonunda Mozart '," La Major Konlfertosunu seslendirdi.1953 ylhnda Theatre des Champ . Elysee'den om piyaniSI Wilhelm Kemp ff'le birlikte, Mozart 'm iki piyano ~in
konlfertosunu yalma ba~aflS ln t gosterdi. 10 !;luba! 1953 la rihli bir konser hakkmda FranslZ "Combat- gazetesi funIan yazml~ll r :
"Ierasl yah n ve saglam. Harik a I;oc uk olara k kendini begendirme egili minden uzak. Tm isl yuvarlak vedolgun; tek nigi I;evik ama ki ll kirk yanc i. Muzik kalite si ise mu kem mel. Siret, cOfkun alklflara, saYlslz imzaistekler ine hak kazandl".
Su a91k seyik yorum, Idil Birel 'in 10m sanal kariyeriilfin gelferli saYlhr. Gerlfekle n o. sanatma olan eiddi baghllglyla, genial yelenegini en dogru bilfimde degerlendirmesiyle, "harika Ifocuk- elsanesiyle yel inmeyip Ifagdaf piyano icrasmm Oslun ozelliklerini surekli araft lrmaslyla virtioz olarak hakh bir un kazanmlf l l(. Saglamllk, yallnllk, en halil seslerde bile dibini bulan bir lu~e
lekni gi, Bi ret'in belirgin icra nileliklerindendir.
On Olf ya~mdak i kOyuk piyanisl, yaz tatilini yurdundageyirdi ve bu arada Istanbu l ve Ankara'da orkestra e~
liginde koserler verdi. 1954'le Boston 'daki Li ly Boul angerVakfl'nln armaganln l kazandl. 1957'de Pari s Konserval uarl'nln yuksek piyano ile piyano e~ li k9i1igi 51 nil larln i 1. odClIO kazanarak bilirdi. Sir YII sonra , oda mOzigi slnlflnl da gene birincilik odulUyle l amamladl. Dahasonra Avru pa'nln birlfok ulkesinde konserler verdi.
S
1959'da Londra'daki Harriet Cohen Uiuslararasl MuzikYatlfmaSI'nda Din u Li pa" i aIM madalyas tru kazend t.1960'da Kanada'daki 25. Montreal Fest iva l i'nde beeengOsle rdi. Aym yll Sovyetler Birtigi'nde tum eye Iflkarak 17konser verdi. 1962 Alina $enligi'ne solocu olarak kanldr.Sanat etkinligini Ingiltere'de surdurerek Liverpol Filarmoni Orke st rasl , londra Filarmoni OrkestraSI veHalle orkestresr e~lig inde konserler, aynca londra'daresitaller verdi. 1963 Ekim aymda, l ondra'da Pierre Monteux yonel imindeki Lon dra Senfoni Orkest raei'nm e~
liginde ve eym yll Amerika'da Erich l einsdorf yonelimindeki Bo ston Senfo ni o rkestresryte verdigi konserler,uluslararast sanat dunyaslnoa genif yankr uyandrrdt,Londra Sentoni o rkeetreernm 1964'Ia tetenburda verdigi konserde sclist senate: olarak basen gosterdi. Avrupa'nm bircc k Ulkesinden konser 9agrl lan ald1; Bellf ika,Holl and a, Almanya, lev tcre. Ispanya. Montecarl c. , Isvee. No rveC; ve Fin land iya'da verdigi konser ve resitallede Avrupa'nln selfkin muzik cevrelerinde eananmkabul etlirdi. 1966 yrhnda halya 'mn Po sinato eehrindeWilhel m Kempfl'in yonethgi kurslarda Beethoven'in tumscnat ve kcncertctenm yaldl.
Idil Biret , Dev let s anetcre r olarak CumhurLafkanhg l Senfo ni Ork est resrnm yurtilfi ve yurt dlfl konserlerinde bucck kez caldr; Orkestra'nm 6zellikle yurt dl~1
turnelerinde seslendirdiqi kcncertcterte olaganustu yetenegini karutladr. Baltrk ulkelertne duzenlenen bir C.S.O.lu rnesinde, dinleyicilerin surekli alkrslan karsrsmoa. "hangi parceyr diler seniz, onu cala yrm " djyerek, repertuvannm geni~lig in; degil, muzik tarihinde az rasl lanan bir rnuzik belleqine sahip oldugunu gOslerdi.
Bir et , vir ncz olarak, yecencr plak tamatanndan birlfokoneriler almlf ve ozell ikle Brahms. Prok ofyev , Beethoven , Bart ok'un piyano kontyertofarlndan olu~an zenginbir repertuvarl uzunlfalarlara doldurmu~lur .
Tur k beslecilerinin eserlerini de geni~ 61lfude seslendiren Idil Birel, birlfok Ifagdaf beslac imizin yurt dlfmda tanlnmaSlna va degerlentli rilmesine olanak alfml~h r .
1984 ylh sonunda. Turklye'deki konserleri vesilesiylegazetecilerin sordugu bir soruya "her tur muzigin iyis inisevdigini, caz muzigine ilgi duydugunu. arabesk muzig in anlafllacak bir taral l olmad lglm" belirtmi~l ir.
ldil Biret dGnyonln en bGyGk o rkestraloflnlne~ligjnde (Boslon Filo rm o ni, Le n ing rad Filarmonl, Boslon Senfoni - Londra senfoni, Berlin Senloni, v b ,) v e dOnyonln en OnlO yonetmenleri ile (Monteux , leinsdorl, Boult,Scherchen, Burgos vb.) c;:aldl. Ilk kez Ameriko'do R:ochmoniotfun 3 'OncO plyono kont;:ertosun u c;:oldlglnda 21 ya~lndaydl, d Onyoca 0010 rus piyonisti Em il Gilels'in d a v e l iOzerine ilk C;:lktlgl Sovyetler Birli gi tu roesindensonrok i y illa rdo b u Olkede 18 konser verdi.Hic;:bir uluslo roro sl yon~moyo k a lilmadl; a madOnyaOln en onemli m Ozik YOrl~maloflnda ; "
jOri uyeligi y a p tJ ve holen yopmakta. SoyJSIZodOl o ldl, dOnya baslnlndo hokklnda bin lerc e ol umlu ele~tiri y a y tn lo n d l.
.,
,- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
Idil Birer, TUrkiye 'dek.i ogrelmeniMIhal Fenmenve Paris leldpiyano ogrermlmiyle birlikte.
idil Biret'le muzlkdrsmdaklkonusmalardan notlar
Idil Biret'm piyano repertuarmda 300 solo, 120 koncertc hemen hemen aym sayrda oda muzigi ver.
• Ilk bocasr, Turkiye'de Mithal Fenmen .
- Onun il;in en onemli bested, piyanoya yepyeni ufukfar 391191 icln. Chopin.
- Plak yaptrru drsmda, resital ve kcneerler inde nolakultanmryc r. Ama kullanmam dive de bir komp leksi yak.~Richte r bile nolaya bakarak yalardl" diyor. Muzikle eatenarasmda dogrudan jJj~ki kurulabildigi ve oaba iyi du·~Onmeye yonellti?ii il;in, vine de "nota-srz calrnanm" dahaiyi olacaglnJ soyluyor.
- Hicbir muzisyen ve muzik tam aynrrnyapmryor ama piyan o 'yin yaprlrr us eserten,enetramemn tum clanaktanru kullanabildigiiyin tercih ediycr.
- Kendi yapml~ olduQu besteleri va r,ama henuz istedigi gibi olmadlglnl duscnerek ortaya crkerrruyor.
• Mukemmele uresmenm a raYI~ 1 clnoeolmak gerektigine mamvcr.
- Hiybir seyoe ve konuda sczu kuvvetlendinci "en" zamirini sevmiy or. "En iyirnuzisyen" "En iyi dinleyici" "En guzet kent"sorulanna; - En bOyuk diyebir j SY yo k", "Ensevdigim de yck " diye ekliyor. "Iyi dinleyicinin bulundugu her kent guzeldir. Birkentte yok muzik clayr vardlr arne. belki debu moda oldugu iyindir.
"lnsantann geryekten muzige sevgi duyduklanru hlssetmek onem tidir bence" dryer.
Yelnu beden sel deg il, zihinsel de cah~t lg , iyin gunun her saat inde yah ~lyor .
• Ona gore klasik muzik b0tun dunyadabir geyi~ doneml yasemekta. Belli belirsizbir l ehlike goruyor, Insanlarm okuma all~
kanhgmln azalma sr gibi, ktasik muzige ilgisinin de azaldlg lm dO~On(jyor . Yeni t ipmOzigin, melcdiyi yck ett igini, bugunun bestecuennin degi~ ik bir arrnoni ne yarattlg leserlerin, kimsenin kolaytlkla seslendiremedigini ve aklmda tutamaorqimsoylOyor. "Bekleyelim, bakaltm deride neolacak" diyor.
- Ot; cumrece kendini tent edem iyor ama"Benim it;in en onemli alan ozgurtuktOr. Rahat bir insantm, kut;uk ayn ntllara tinem vermem, kendimi de fazla ciddiye almam, kendisini ciddiye alan gevresini de cidd iye alir" diyor.
• E~ i ~e!ik'le 16 yllhk bir evliligi var ama zaman onunit;in slmrlandlrllmlj bir kavram degil, -zamanm !ark lnda
degilim. Benim iyin zaman kavrarm yoktur" diyor.
- Muzik ya~amlnda en buyOk destekleyic i e~i ~e!ik iyin"Cok iyi mdzikten enhyc r. piyano da cauycr . Guzel birberaberligimiz vat. Kar~lllkh dostluk ve sevgi berabe rligimizin en guzel yenten' diyor.
Ve rnuaik dljlOda en yok sevdigi ~ey, YA~AMAK "Enbuyuk ugra~lm yaeernek. vesamavr cok seviyorum" diyor.
Muzik tarihinde ilk kezidil Biret U9 bestecinineserlerini 26 compactdisc'e doldurdu
Yurt drsmde en cok plak yapan bir eanatcnruz olan [dilBlret'in, ocnyenm en buyCik ve Cinlu plak firmasr Naxos ile
yapml~ oldugu 26 plak (compact disc) dunya muzik piyasaslnda olay yaratryor. C;:unkij Biret , Avtupah mOzik otoritelerini bite ~a~.rtan otaganustU bir yah~ma ile Ot; buyOkbestecinin eserlerini muzik tarihinde ilk kez, aym proje
9
,- - - - - - - - - - - - - - - - - - -
i~inde 26 plaktan (CD) crueen bit album halinde muzikcanyesma sunuyor..
Idi l Birel 'in 1,5 yll ~inde ger~ekle~tirdigi bu olaganGslG9all~rnanln en onemlj plak dizisini Chopin'in turn yapl lIanni kapsayan 15 plakhk (CD) album clustu ruyor. Compact Discle rin bir krsrm helen piyasada eenhycr, 15 p lak·tan oluea n temerm tee. komple, tek bir albOrn hatinde.
Chopin dl~lOda , km Birel Brabms'm kOlT'4'le solo pivane ve piyano kcncertcten ile, Rachmaninoff 'un piyanosolo eserle rini seslend irdi. 7 plaktan ctusan BRAHMS aibumiinden solo percater piyasaya ~ Ikll . 1 ve 2 numarahpiyano kcrcertcte n da onOmii zdeki aylar M;inde Ij lkacak.Idil Blrel'in Ijatdlgl Rachmaninoff'un piyano solo eserleride 4 plakla toplanmli .
t nusteraresr mGzik basmm da hakkmda en cck ovguyleeleliliriler yay mlanmlli olan Idil B iret, Copin seslendirmeleri iljin ozellikle Ingili z basrmnda ola§anusluovgu tcpledr. Ingiliz muzik ctcritele ri piyanisi lmiz iljin "Caglmlzm en bOyOk pjyan isti ~ derken CD AEWIEV dergisinde, Biret' in doldurmuli olduQu Rachmaninoff plaklarmdan ulju, yum en iyi plaklan arasmda yer aldr.
ioiL BiRET ve WILHELM KEMPFF
Deniz BANoGLU
Bir ani, ya da 0 amyr lazeleyen bir olav, kimi zamanonunla baglantlll qeride kalan pek Ijok yasanrmsamYl da beraberinde gelirir. 0 yil lara donmek, on
larda yalianan anlarl belleginizde yeniden canlandlrmakiljin sabrlslz bir iSlek, dayanllmaz bir aceleci lik doldururiljinizi aniden.
Piyanisl Idil B i ret 'in. gelmili geljmili dunyanln en bu-
yuk piya nistler inden aym zamanda hccast alan WilhelmKempff'in ani sma dOzenlenen gecede, onun Ija ldrg. parearardan clusen unululmaz resitali bcylesine bir geljmi~e
denrre czlemi uyandlrdl iljimizde. Ani gecesi ve resitalilj in Kempff'in klZI Irene Bauer Kempff ile oglu Ro landKempff 'in lstaobut'da bulunmasr ee sadece guzel bir resttanu degil, zaman tunelinde kaybolup gerilere donmek ilj inbir tnsetn da aym zamand a.
Idil Biret'in piyano tuelannda ucarcasma gidip gelenparmaklanrun htztru gozle rimizle izlerken , cnu Paris'leTh eat re des Champs Elysees'de Mozart'rn iki piyano ilj inkcnce rtcsunu Wilhelm Kempff 'le birlikte cererken goruvcruz. Sanatljlm,z 0 gOnlerde henOz 1 t yalilndadlr. Muzik ve piyano yetenegi yesme gore cok Ijok bCryuk!u r arne.bir p iyano dehasr ile birhkte Ijalmanm heyecernru duyamayacak kadar cccujcur. Oysa muzik yeeemr boyuncaana hccahk yapan lar lcinde (Nad ia Boulange r JacxuesFevriler. Jean Doyen ve Alfred c crtct) onu en Ijok etkileyen Wilhelm Kempff ctmustur. Ancak Kemptf 'le celrremncnu heyecantaodnmamasmm yalilja kUljuk clma smm drlilnda bir beska nedeni vardtr. ~ C;: O nkO bana Ciy le dogalge liyo rd u ki M dive entenyc r sevecen bir gulumsemeyleldil B iret. "Blz bir ai le gi b iydik Kempff' lerle... Bili yor sunuz o nun 7 Ij oc ugu verdr, bense a'inci Ijocugugibiyd im. Sanki b ir amcamdr 0 be nim.•• Ciyle yakmd lkblrbirlmiz e" . Kempff'in hangi ozeUi klerinin ve yonlerininkendisini elkil edig ini de ~oyle slrallyo r: · Her alj lda n etki lemi f tir be ni: Muzigi, insanh gl , k if ilig i ile· ... Yedi yafmda iken baba slyla Pari s'e geldiginde onu ilk dinleyenKempff olmuf ama, konservatuvarl bitirene kadar Id il' inhocasl olmak iSlememif. ~ Ba ;; la rda beni hep d in lemeyitercih etti " diyor idi l Bi ret ve ekliyo r; "c;OnkO benim ho-
10
Turkiye'de Vr-- __
IdilBirel, WilhelmKempff1e Posifano'da. Y/II982
a ...•I
,- - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - -
fdiJ Biref. Roland Kemplf veIrene BauerKBmplf HIbirlikte.
ldi BlBl 12~Inda iken, Wilhelm Kem¢1e Pans1e.
eatenmte ter. du,mek istemiyordu. Konservatuvan biti rdikten sonra Armanya'da Munih'le ve halya'da ~ok
beraber olduk ve birlikte c;ah,tlk.· Ugi~li r ki KemptfleTurkiye'de h~ beraber olamaml~ idil Birel. OysaKemptf'in TUrkiye ue a~inahQ I 1920'li yrllarda caster. Bazen solist, bazen de crkestre e~ l iQ i nde sayrstz konserlerver ir. 1927 yllinda da Ankara'YI ilk ziyarelinde insan etarak hayran olduQu Ataturk'le tanl~ lr .
"Bir davett e tanl , IIQI Aialurk'ie sabah saat 4'e kadar schbetenuer. Almanya'da n sana t ve egit im etemoda unlU pr ofesorlerin Turkiye'ye ~agrllmaS I kcnus unda uzun uzu n go ru,tuler- diye enteuyor Kempff'in klzlh ene, bu larihi kar!illa!imaYI.
Kemp" , Idi l' le birlikte olmuyorTurkiye'de erne. onun konserlerini,beeenlenm uzaktan adrm adrm takip ediyor. 1963'de An kara'da vereeeQi bir resttann. ABD BaskemJohn F. Kennedy'nin bir suikasl 50nueu oldurulmesi nedeniyle iptaledildiQi Kempff 'e duyurulunea, piyanisI kendi konserine uzulmuyor, aneak endi ~e yle - Aeaba Id il'in Beeton'daki kanseri de iplal ed ild imi?- diye soruyor.
Onlu piyanistin enoise ell iQi gibio lmaml~ , Idil Biret 'in konseri cte!edilmediQi gibi, ba~arl SI nedeniylekendisine Lily Boulanger Odulu veril mi~1i .
Kemp", Idil Biret'in lum mOzikya~amlnda hep vardl; ~oeukluQun.
da, oQreneilik Yillarmda. ge~liQ inde
ve sanatlnm olgunluk doneminde,Bi ret 'le Kemptf arasmdaki hoea •oQrenci akraballk duzeyindeki arrca- yeQen ve nihayel sanat~ 1 sanal~ 1
i li~kisi bugun hala en anlamh bi~im
de suriiyor. OQrenci kti l Birel onunanlsma duzenlenen konserde,Kemptf 'in c;ah~ml' olduQu yaprtlan teker teker seslendirirken, yeni doldurmJ, olduQu plakta, Kempff in Bach,Haendel . Mozart 'ln piyano uyarlamalarlnl ve kendi besteleri olan halyan Suit i ile Piyano SanaU nl seslendiriyor.
idil Siret OlaylSir Turk PiyanistininFranz Liszt'e Yamn
Prof. Koral C;:ALGAN
Franz Liszt'in yuzuncu olum Yl ldonumune rastlayan1986, sana! dunyaslflda -Lis zt Vlh- olarak uen edildi. VIIboyunea bu unlO Macar bested tum sana1 merkezlerindeduzenlenen saYISIZ elkinlikterle amldl. CaQlmlzm en unlu.orkestratan ve yorurrculan onun yaprtlanna yer verdi. Buetkinlikler ic;inde yer alan bir yorurrcu vardn ki, dunyadaolay yerettr. Biz burada sozu. bu Olayl yekmden izlemi~
ve dunyadaki yancra nm Orkestra dergisinin mayls 1987tarihli 165. say'slOa ak1arml~ olan ve 1960'11 yillarda unlUyabancl yorumcu ve muzik tophrluklanm ulkemiz sanetseverlerine din lelrn~ , aym ,ekilde Turk yorurrculanic;: in de dl!i dunyacla kcnserler duzenleyerek ~e~itl i kUlturelelk inliklere imzaslO. atm l ~ bulunan Orner Umar'a b,raklyor ve cnur kaynaQlmlz bu yorurrcunun besensmronun kaleminden veriyoruz:
- Liszt'in yuzuncu olum yl ldOnumUne rastlayan 1986ylh aym zamanda mUzik ve plak larihinin en onemli olayIanndan birine daha sahne oluyor. l iszt'in piyanoya uyarladlQI Beethoven senlonilerinin dokuzu birden plak czerinds ilk kez komple olarak yaylOlanlyordu. Bundan bi rk:a~
tanest daha once ~e~ itli sanall;llar taraundan plaQa ver i lm i ~t i. Di~e r le r i lee benuz h~ yaYlOlanmaml ~la rd l r. Bu
•
yuzden, plak l irmalart hakh olarak bOyle bir diziyi - ilk yaylOlayan- olabilmek iC;in harekele geytiler. Dogal oIarakaynl derace onemli olan diQer bir konu da bunun -Li sztVlh -nda (1886'da) getljekl~mesiydi. Ama bir tanesi
11
11--- ---------- - - --- -
I
(AM I) har ir;. hMjbir firma bbyles ine dey bit pr~jeyi bu kadarkrsa zamanda tamamlama YI esuenecek bit p iyanist bulamadr, Bu arada bit firma (Harmo nia Mund i) bu projeyibitka~ piyanislin i¥>irliQi ile korq>Je bit album halinde gergekle~lirmeye tesebbcs etti Iakat 1986'da bunlardan sa·dace birkar;lanesin i yaylnlayabildi.
Danyanm en bOyO k pJak kuruluslanndan bit i olan-AMI·HIS Master 's Voice- firmasr rse hepsinden daba~ansllydl. 90nku 1.4, ve 5. sentcnllerl henOz pla{la verrnisolan bliyilk Turk sanai ty is l Id il Bl ret , bu gorkemli projaninterrermm boylesine krsa zamanda Ostlenmey i kabul etmiiti. Bu sayede dizlnin tamarm mOzik 18rihinin ilk kez.ayru sanal9' la ralmdan seslendirilmii komp le bit albOrnhal inde -hem de liszt ylhnda· yaymlanabi lecekti. Ve Vaymlandl...
8 u dev proje ilk bakrsta 9 ay gibi -Vine de ~a~Wl lC l derecede lesa- bir surede temerrsenrms gibi gorunuyor; amaplakJarm kaVlllarihleri inceJendiginde IdH Bi rel 'in bu nel isyorumlaflm daha da klsa zamanda seslendirmi ~ olduguanla~tliyor. Dorduncu senlo ni 12 Temmuz 1985 gunu, 8 irind ve Be~inei Senfoniler ise 13/14 EVIQI 1985 tarihlerindeplaga ve riJmi~. Buna kar~l lt k. 2, 3, 7 ve 8. sen/oniler sadece dort gun gibi klsaclk bir surede (19 • 22 Mart 1986).Pasloral Senlo ni i1e Li szt 'i bile urkuten Dokuzuncu Senlon ivine 4 gunde (1 · 4 Nisan 1986) seslendir ilmi~ . Toplucabakarsak, senl onilerin alt l lanesi sadece 17 gun gibi. aklllara durgunfuk 'olerecek Kadar klsa bir sure il;ersinde plagakaydedilm~ oruyor.
km Biret 'in, mlizikseverler ve uzmanlar tara/ lndan
12
hayret ve hayranltkJa ka'lilananbagka bir ba~ansl da bu dokuzsenloninin lumlinu 1986 Temmuzaymda Fran sa'da Montpell ierMuzik Festivafi 'nde verd;gi 5 resilalde sahnede de ;;eslendirmi~
clrnasryds.
Olaym hem sanat, hem de basin cev relennd e buyuk bir ilgiuyendumerneer ctenakeu du.Fran slz bas tru Biret'in bu ba~arlsma ye~ il li yaym organlanndayer verirken, Alman gazeleleri vesanat dergileri , en buyOk bestecueri Beet hoven ile de ilgil i olanbu sanat olaymm onemini dahada yakmdan degerlendiriyorlardl.
Orne{:jin, Almanya'mn unlOrnUzik dergisi -DER MlJ.SIKM ARKr 1 kastm 1986 lar ihlieavrsmde Beethoven I Li sztclayrru haber verirke n -Id il Biret,p iyano sanetmm bOIOn . in·celik lenne hakim olmas: sayesinde renklerin tum zenginllgini,bu eserferin orjinal yapila nnda kibutun geri limleri, koronun dokuzuncu Sen/oni'ye kazandlrd tQIbuyuk gucu de gozler enane se·riyor" dive yazmaktaydl.
MONCHNER MERKUR gazetesimn mlizik ele~tirmen i Hel
mut Loc hmuller ise aym gunlerde Id i l Bi ret' in Munih'deki-Herkulessaarde verdigi bir resila li iZlemi~ti. 11 keerrn1986 gunu yavmrenan yaztsrm "lnaa n Be~inci Senlonisini'nin aneak bu derece cenn bir yorumunu yesayabilir. Siret, programa ek olarak Liszt 'in ikj transkripsiyonunu daha seslendirdi. Vine afk l ~ tn tmasr ilekererlanan bu eserfee, Paganini EtOdu ile Eroica'nm Scherzo bolOmuydO- dive bitirmekteydi .
Alman ya'nln en onemli plak dergisi cla n FOND FO RMise 1986 Arahk sayrsmm kapaqmda [d!l Bi ret 'in renkli birl otogral ln l yeymlamrstr. Bu konuya aYlrdlgl 09 sayfaltkyaZI DOKUZ U BlADEN!.. PIYANIST ion, BIREl VE EMIPlAKlARINA KAYDETIICI BEETHOVEN SENFONll ERIba~hg l nl la~ lyo rdu . Bunun hemen ardmdan ~oyle bir attba~ lt k geliyordu: Idil Bir el gibi her yonden OslOn niteliklipiyanisl lere -kurnazca sEl9i lmr~ bir repertuann aroma SI·gmmayan muzisyenlere- gOnumuzde ender rastlanryor.
Bu yazls lnda e le~tirmen Vo n Peter Coue, Bi ret olayml ~e~ illi yonlerden inceliyor,... -Erkek piyanistler de dahilolmak uzere. gunumuzOn en geni~ kapsamh repertuannasahip konser piyanisli " dive bahsettigi Id il B iret' in uluslararasl muzik dunyasmda kazanml~ olduQu buyOk une vealdlg l Ife~itli 6dullere ka r~lhk , yoktan hak etmi~ oldugubuyuk hamlenin bu gune Kadar 6zellikle plak dunyasmdagec ikmi~ olmaslnl hayrelle kar~l lt yor, ama, "bu gOnlerdeyaylnlanan Beeth oven I Li szt plaklan sayesinde de bUyOklugunu butun dOnyaya kabul ettireceginden kesinlikleemin olabilir- dive ekliyordu.
Yazar Cosse'nin de i~ret ett igi gibi; Id il Bi ret' in bu do·kuz senloniyi yOk klsa bir zamanda hazlrlama sl, Oslel ik
uzmanlan hayretler iltersinde brrakarak kcnser sayesindede canh olarak sunmast , bu sanetcmm en gUy yaprtla nbile sadece krsa zamanda o{jrenmek de~il, uste flk diledi{jianda yorumlamak uzere belle~inde saklamak ycnundende ne kadar ola~anOslU nit eliklere sahip oldu~unu gastermekleydi.
Bhet'e eynlan Uy saytank bolOmde sanetcrmn diskografisi (halen katalcqlarda rnevcut ptaklann lam lislesi)de yaymlamyor, bu lislede Beethoven I Liszt sentonileride ·mukerrvnel· anlamma gelen Ylldlz lse ret! He de~erlendiriliyo rdu .
lngi ltere'nin en onemli plak dergilerinden biri olan HIFI NEWS and RECORD REVIEW de 1987 mart sayrstnd aBi ret'in bu albumGnu A: 1 olarak de~erlendirmj~l i . ("A"plak kaydr yonunden " 1" yorum yonunden "mOkemmel"anlarmna gelmekleydi.)
Plaklara eynla n yazl derginin besyezen ChristopherBreu ing taralmdan katerre ahnrmsn. Br euing ~oy l e diyordu:
Bu aym plak lan arasmda zihnimi en fazla me~gul edenbunlar oldu. TOri< sanatylsl ldil Bi rel . Beethoven Senfo niler i'nin Liszt tarahndan yapilmr~ piyano uyarlamalanru dokuzunu birden pla{ja veren ilk piyanisl.
Bu uyarlamalarm ilginy yonu Llszt'in problemli bolumleri neen yOlumledi{jini goslermekten ibaret de{jil (O rne{jin, DorduncG Sentoni'nin "adagio· girj~inde -t remcloterkullanmak zorun l u lu~una kar~m- mGz i~ i n iskeletinin iyi bel irlenmi~ clmast, yo{jUzaman orkestrasyonun dikkat leri da{j ltmasl yuzunden yetennce onemsenmeyen armonik gel i~meleri de ayd lnh~a kevusturuycr: boyle olunca insanyapll . yeniden ya~lyor) . BOtUn bunlara ek olarak da Biret'in tamamen kendine ozgu goru~ leri ve ycrumlan var.Yak/a~lmlmm "kadmca" o/du{}unu soy/esem, bunun yanl
si rs Kempff'in Beethoven 'in Cislubuna yak yakm bu/du{}umu one sursem de, bu yorum/a" beni bCiyu/edi.
Dokuzuncu Senloni'de final tema smm -bariton salonunun gi ri~ i nden onceki- ge li~mes i Furtwan gler gibi, cesurcasma yavas. Genellikle tempolan cok lemkinli. Orne{jin Yedinci Senloni'inin "Sostenuto" . gi ri~i 6 dakika 6saniye surliyo r ki,Klempe rer'in 1961pla~l nda bu bolum 4dakika 18 saniye. AItmcr Senloni'den 'DereBoyunda Sahne' ise17 dakika 50 saniyegibi hayret verici biruzunlukla, ama istenen etkiyi sa{jllyor.Piyanonun sesleri surdurrre gucunu Bitel 'incck sevdi~ i kuskusuz.
Bu kayrtla r 1985Sonbahar eylen ite1986 hkbahan araemde Bruksel'deki SI.Bavcn Kihsesi'nde seslendirmi~. Produkt6rMichel Devo s'un banayolladl~ l resimlerde Steinway piyanonun uzerinde sadecebir mikrolon kullanrrus oldu~u goruluyor. Bu "sade" yakteeun co k do{jal bir ses kaydr sa{jlaml~. (Halbuki bu gOnlerde cok mikrofonlu piyanctar ko~u llandlflyo t biztarL.)
Plak kayd r esnasmda olup bitenlerin Bi ret 'i h~ atkilemedi{ji aylkya belli oluyor. Sizler de dinledi~injz zamancnun kendini nast! temamen muzi{je vetdi~in i , pa rla ld l ~ln
dcruk noktasmda ise (Krips yonetimideki ConcertgebouwOrkestraSl'nln klasikle~mi~
yorumunda oldu{ju gibi)DorduncO Senloni'nin l inalbolOmunde nasll ula~ll{jml
goreceksiniz.
Vine Ingiltere'nin 64 yddan beri yaylnlanan OnluGRAMOPHONE dergisi1987 Mart saylslnda (sayl766) Bi ret'in plaklatma geni~ yer aY ltml!l11. Bu yaz,da Onlu Ingiliz ele~tirmen iJames MethuenCampbell ~u nlan yaztyordu:
Lisn'in piyanoya uyarlanm l~ oldu{ju bliyuk yapllilk orkastra partisyonu,Berlioz'un "Fanlastik Senlon i· adh yapillydi . Buuyat lamayl 1833 ylhndayapml~l l . Beethoven'inSenlonileri ise onun sanatya~amlnln oldukya onemlibir bolumunu a !ml~t l : 1840Ylhnda 5, 6 ve Tinci senlonileri tamamlanml~l L.
Bunu izleyen 30 yil boyun-
13
KAYNAK9A • FOT()(jRAFLAR:Muzik Ansiklopedisi, Cilt 1, Sarfa 193 - 796Akkadm Dergis;, Sar i 52Franz Liszt ve M. R. Gazimiha/'in Bir Ara:;tlrmasl, Say/a89 - 95 .
' Pastoral Senloni ise Bi rel 'in gOljlu usla liQr sayesindebOsbOlun zenginlik kazanrrus . Su piyanoyu bir lja lgl olarak da yOcelten bir yorum. Birinc:i bolOmil enm sestet sa rmeterms. Bunu. ilahi bir ,arkr havasrnrn boydan boyakapladlQI ~Andante" izliyor. Bu bOIOm yakla,r k 18 dakikauzunlu!)unda, ama Biret 'in huzur veren berraklr§r insanrahp goturuyor. Bu plakJarda lisn 'in ozelliklerinin en fazlakendin i gosle rd i~ i bclum, YOQun efektterln insanr adeta urpen e n bir doruk nckteeme uta ~lt!)1 "Prrune ".
liszt. qercekte. dokuzuncu Sentoni'nin gCirkemli boyu tlanna ancak deginebilmekten pek eteye gidememi, .Sirel ise esas gueunO 6zellikte Finare saklamakta . Orkeene ile koronun bir arada kuliandlQI -ve yer yer ~ok karma~ lk yazllml~ - b610mlerde bite hilj te la~a kapllmadanmOmkun olanm en mukemmelini elde ediyor.
Bu plaklarda sadece bir yuze SIQdlrllan Be~ inc i Senfoni 40 dakika uzunlukta; bu bile ba~lrba~ma bir plak demektir. BCllun plaklar boyunca piyan onun lonu muhle~em;
iyi i, itilmeyen nolalar ise yok denecek kadar az. Bu, olaQanusl u bir ba~ar l. "
Id il B iret 139 yll som a, l iszt 'in ISlanbul konserlerinintarihsel anlSlna olan saygr borcumuzu dOnyada yanklla ruyandlran bu plaklarla odemiili.
ca bir .yandan bunlan yeniden elden g~irdi, bir r - - - - - - - - :::;;;;;::-- : ::- - - - - - - - - - - itarafta n da diQer alt! sen/oninin piyano uyar-lama lan ilzerinde lja li~ll . Bunlar arasmda onuen Ijok uQra~hran Dckuzurcu Senfoni olmu~tu .
Halla yepmn final bolumilne el atmak bile islemiyordu. Buna karsm. yaYlncls l Breitkoptund Haertel'in rsrarlan azerlne bu bOlumU deelinden geldiQince piyanoya uyarlamaQa son-radan razl oldu.
U szt bu uyarlamalan, -yelerince lakdir edilmediOini d il ~OndOQil- bu yepiuan daha geni~ kitlelere sevdirmek emacr ile hazl rlaml~t!. Bunuyaparken de, ozellikle armonik ve polilonik szet-likleri hilj deQ i~t irmeden Ijalgl lann Ije~ill i ton verenklerin ! .piyanis!:n de bunten canlendnrnasmaolanak verecek ~akilde- korumaya eaen g6slermekteydi.
Piyanonun -ozel!lkie Lastarca- sesleri surdilrmek yenunden smrrh bir Ijalgl cfmeer. bu turdczentemelerte ister lstemez tremolo'lara da yervermeyi gerekliriyor. Jd il Bi ret bctc n bunlengorkemUbir Ion zenginliQi ile seslendi rmi~. Plakkayulanmn Ijok iyi tmtayen akusl iQi de bununortaya IjlkmaSlna olanak saQllyor. Bulun dogalarmonikler ve bcnlenn tlnlaVI~ 1 da bu bafS r1yabOyilk 6lij Ode destek oluyor.
Bu dizide belki en iyi scnuc veeen du·zenlemeler, ritmik bOlOmleri de!)i~ken olan yap11tann uyertemeten. U szt, yer yer bazl cktavtantekr arlanan vuru~laria yazmak zorunda kalml~.
Yooinc i Senfoni'nin ilk bolOmOnde oldu!)u gibi...Ama genellikle. Iazla YOOuo ve Iezte ge~ek
dokular arasmda denge kurabilmek sorununu miikemmelbir ~ekilde Ijllzumlemi~.
Beethoven'in uslubundaki bcyuttan Birel 'in lamamenkavrarrns olduQudaha Birinci SenIoni'nin basIangrcmdan ilibarenbelli oluyor. PoJitonikyapr rehatnkra: czenIe ~ek illenmekte . Biret'in yorumunu buyOk Ij izgilerle sur-dunirken 10r-lesimmo'lan kul-lanmakta gosle rdiOited;lirl iliQi de insani Okranla kar~ ll ryo r .
Ozellikle IkinciSenfon?nin ~lar·
geno~ bOlOmOnde va·rall l!)1 canh bir konser atmosferini hayranlrkla izledim "Ero·d a"nm ikinci bOlu·munde insan or·keslra par-li syonundaki soyluihl i, aml hissediyor.
Major bOlumlerde ise Birel 'in zarif, duygulu sonoritelerigen; ekten bOyGleyid.
14
I
Muslkimizde"Iz Brrakanlar
• Ahmet OZEA
Insanllk tarihi eski bir sanat alamolan musrkide. nice insenter yasedrklan ccskuyu kendi i~ler inden dal9a da lga ij:evrelerine yayarak. IfOk ki~iye yaeeme sevince tai?lmUilardl f.lnsamn Y8$<1d.Q. cevrede. onunlabirli kl e urel ilen bir guzellik de it;tenkendini duyumsatml~tlr. Resim gibi,sjnema. tiyalro gibi. edebiyat gibi musrki de ona g6nul verenten bir 6mur.uzun bir sevcanm erdmden kosmUi?tur.
Her donem, kendi lnsenryte birlikle kendi muziQini de clusturmus:her dcnemde ureulen nice 6zgun ornekler. zamana dur diyerek OlumsUzbirer kaynak otarak ~Qdan vagaUla i?ml!ilard lr .
Daha kUyOk ya~lardan beri iiVindek i mOzik coi?kusu cnunla YOQrulupduran Mulit Semih Baylan, ya~
mln8 sinen bu sevdayl vavresindekilerle de payla~mak iSlemi~
olacak ki ka r~ l m lza 164 say!alik birkitapla ~::lklvermi~ . Baylan, nice alanlarda sanala onculuk edim bir kenlolan Trabzon'un muslki alanmda danice birikimlere sahip olduOunu b ilmi~
olmall ki bu alandaki emeOin. tarihintozlu saylalan arasmda yilip gilmesine gonlu raZI olmaml~ . Trabzonekseninde, ulkemizin bu alanmdanice emeOi geyenlere de bir gonderme yapml ~.
Bay!sn, "Muslkimize Yon Verenler" kilabmda y , ,,,'QI "gi ri ~" bOlumunde ilkel topluluklardan XX. yy'aaklp gelen birikimi dile gelirm i~. Bunun yanmda Ktasik MuziOimizin kUllUre! kaynaklanna et atml~. AtalCJrkve musikimize de deQinen Baylan, bubilgilerin eksenine Trabzon'un muslkiya~amml olurlmu~. Trabzon'un muslki ya~amml ; cumhuriyet oncesi,1960'lara deQ in getensurey ve GO'tangilnumuze uzanan zaman dilimi oIarak uye aynml't. Bu incelemede ku~
kusuz ona 1960' Trabzon'un bu alanma emek verenler kadar, bu emeQin"Icra edildiQi" alantann da birer esinkaynaOI olu~turduQu bir geryektir. Bu
mekanlann besmde sinemalarm gel.diQini daha enceterde sevgili ArslanPutathaneh de dile geli rmi~ ; Ankara'da yevrmtana n Trabzon dergisinde bir bLiyulU du~ eercevesinoeaynntrh bir sekilde okura sunmustu.Baylan da kitabma bu onemli erasnrmayr almakia, onemli bir gOreviyenne getirmii.
Trab zon'un rnusrki yesammdanOrnekler veren Baylan, kitabmdaHamamizade Ismail Dede Etend i'yison derece ozgQn kaynaldarla okurayansllmli. Bunun yamnda Haci AntBey 'i, ~evki Bey'i. Leyla (Saz) Ha·nr m'r , Rahmi Sey'i. ineeden inceyedeQerlendirmi~. Muslki denildiQindeOnell diyebileceQimiz adlardan Te-mel !?ukrU Dogru 'nun yanl Slra Tan-
rRA!ZOHW MimsYtNllIlv,
MUSIKiMizDEizBIRAKANlAR
~c 'i ~DEDE EFE NDt<rnA SAl,....,""A.SEll", TtYMUIlTEMEl~KIlO~1lU v.OI¢EIltERI
Yazl~ma AdreSI:MUf rt Semih Baylan
P.K. 205. 61004 - TrabZDn
buri Cemil Bey, Ahmet Selim Tey.mur, Tanburi (Frans lz) Ali. HasanFer id Alnar, Ayhan Aydan, RecepSuat Kurtuldu, Veci he Daryal. Os·man Aksu, Ihsan Hizer, TatyosEfend i, Semiha Serksoy, Emin_,Hamiyet, Saliha ve Asiye adlr Hanrmlar, Trabzon'un musiki ya~am
lOrn t;:engileri... Asdik Aga. AhmetYsrdlmoglu, Laika Karsbey, Ru·, en Fer it Kam, Nasib in MehmetYLi ru, Selahatt in Plnar, Satiye AylaTargan, Metharet Atalay, Muzey·yen Senar, Penhan Sozeri , Ta,klOOzer, Tophaneli Sabri Sey'in yamslra ya!iamlan hakklOda ayrrntlh bil·gi verilemeyen daha on d6f1 sa-
netcroan sOz ednlr. Bu arada FehmiTokay, Artakl Candan (Terziyan)ve Tanburl Osman Pehl ivan da kitapla ele ehmp deQerlendirilen bitersenetcr clurlar. •
Mum Semih Baylan, "Musrkirmzde Iz Buakanlar'm yesamIanni ere allrken sanata giden yollanru da belirlemi~. clu sturduklenemekten kuskusuz kayltlarlmrza du~en ne Kadar bilgi ka labilm i~se onlardan okurunu haberj kllmaya ezengOslermi~. Yar yer ozgun kaynaldarada el ata rak. bu konuda geym~le
uretilenlera gOnderme yapml!i. YaptlQI sOyle~ ile rde -yitip giden deQerleriyin· deyim yerindeyse, aCI t;:e·kenlerin duygularrm da kitabma tasl ml ~ .
Bir ilk kilap cimas, nedeniyle. belki de gOzelilen anlaYI~ eleleki tUm birikimleri ince eleyip srk dokumadanolabildiQince suetemek olmu~ . Subetki de bu alanda emek verenlerinemeQini bir yerde atlrmamak anlarrnru ta~ IYor. Ancak okur bir verde,yerel daztemde uretsn de bulunan sanetcuerta. ulke bazmda yer tuten sanalyllarl ay" bclum bastrklan altrndaokumak isliyor. GorebildiQimiz kadauyla Trabzon Solumu aynca eleallp deQerlendiritebilseydi, kilablOokura sunduQu hizmal daha bir nel·l e~i rd i . Ulkenin neresinde olursa 01sun ~ym sevinci, aynl co~kuyu. aymt;lIeYI ye,kenlerin, yureQinin sevdaslnrher ya~la geny lulanlarln orlak dUy·gutar la~u~asl, bir verde onlarln iyIt;egeymeslne orlam olu~lurmu~ .
Kilaba eklenen 18 !oloQra!. 50'liyllla rdan gunumuze muslki alanrndaOnemli yer lutan muzisyenlerinemeQinin deQerlendirilmesine yone·lik bir yabayl yans ill yor. Temel !?QkrO Dogru'dan Ahmet Seli m Tey"!'u r'a Suat Kurt uldu'dan, TeomanOnald l'ya, ordan Ankara'da duzenlenen gecelere. verilen konserlere kadar uzanlp gidiyor gorUnWler.
Muslki konusunda az cia oIsa birleorik bilgilenme de gozden trak tutulmaml~ . Ancak amaylanan, anllaryeryevesinde muslkimizde iz blrakanlarrn emeQine t;ok yonlU sahipylkmanlO gOslergesiydi.
Mulit Semih Saylan'ln emeQinikutluyOl'; BII alandaki co!ikusunadaha yeni boyu11ar ekleyerek, sevdiQialam daha da geni!ilelmesini di·hyoruz. •
*KIYI Agustos 1992 S aYI: 77
15
I
Turk Sanat MOslkisiKolleksiyonlan
• Or. M. Nazmi OZALP
Muski larihimizde XXI. yuzyll ba~ma kadar hemen hemen notamn kullan llmarT\l$ OIma.51 SaylSIZ kaylplata S8bep oltnJt lur. Bunun il; in deOer~ bestekartanrrazm sanaldeQeri yilksek pek ~k esen, enten saldayan haflzaJariabirlik1e yoko/up gitt i. Itll!! bu durumun onerrini kav rayanball mUsikisever fahsiyetler bit nota yazrsuun buIU~abi lmesi il;in ~vrelerindeki sanatkarian letvik elrT\Itlerdu. X. yl1zylldanberi kutlanlldl~lm sandlQlmlz "Ebcad" nctasm m bit lurlQ yaygmhk kazan amama smmsebebini bulmak kolay degildir. Bu, belki deQil kesi"riklegelenekser ·me,k~ usulunu benimseyen mCrsikitinaslatinmu hafaz akar hklanndan. daha doQrusu mu sikimizin O{I'renm 6zelli \}inden kaynaklansa gerekt ir. NOlaYI iyi bilmekleTurk rnClsikisinin 6OrenilemeyeceQi. yOnkO bu sanatta norer un her ~ey demek olmadt{Jt genellikle kabul edilen birge r~ekt i r. Ne "Kindi" netast, ne Ali utki Bey'in kullandt{J tde{Ji~ ik "Ball " nctaer, ne bir IUf "Ebced" nctasr olan "Kantemifo{Jlu" nolas t, ne de Nayi Osman Dede'nin hana AbdiJlbaki NlIslr Dede'nin geli~ljrdi{Ji nola lara ra!;jbet edilmemi~l ir . "HarTlla tsun NOlasl"ntn rOOsiki dunyamlza girmesi ve benimsenmesinden sonra bizde kolleksiyonculukba~laml~hf denebi lir. Biz burada bild i!;j imiz. bulabildi!;jimizkolleksiyonlardan klsaca bilgi vermey i uygun bulduk. Vanh~ ya da do!;jru bu bilgilerin ara~lttmacJlara l~ l k tulacagmainan lYoruz. Hi~ ~uphesiz bunlarln baZllannl . kolleitsiyonnilel iginde olmamakla birlikle . la~ l m l ~ olduklan larihi vemusiki degeri a~ tsmdan buraya almakta yarar gorduk.
ALI UFKI BEV KO LLEK SlvONU:XVII. yOzYllda Islanbul'da ya~aml~ olan Leh asllh Ali
Ulki Bey'i "Haza Mecm ua-YI Saz 0 Soz" adt alltnda lert ipeW{Ji esetini kolleksiyon saymam lZ gerekiyor. Bu eser ileyazarl hak~lnda kendi bolumunde gen i~ bilgi vetilmi~ti r.
saz eserlen 8l; ls tndan de{Jerli bir eser olup, it;inde bulunansoziO eserlet daha ~ok halk musikisiyle ilgilidir. Son yillarda gu~ lukle okunan ba~anslz bit "Tlpkl Baslm"1 yapllml ~l lr .
KANTEMiAoGLU MECMOASI. A~n prensi Demet~us Canlemir, kendi bu lu~u olan
blr tur Ebced" nolas l lie ~ok saylda saz esetini bu"MecrOOa"ya kaydelmi~l i r . Bunlarln araslnda sozlu eser}.;:>ktur. Bu mecmua Valr;m Tura tarahndan eksik olarakyaYl mlanml~l lr.
"KEVSEAi MECMUASI" ile HarTlla rsum UMONCIVANve MANDOLI-Artin'in yazml~ olduklarl deherleri de sayrnak gerekir. Bunla tdan sonuncu lan saz eserletj ihl ivaeder ve TA T Muzik Dairesi ar~ivinde bulunmaktad lr. Bitbinnin kopyasl olmakla birlikte her ~ kolleksiyon hayli soz·suz rOOsiki esenni unOlulmaklan kurtarnu~tl r .
MiM AAI ESAD EFENDI KO LLEKSIVONU:Bu ~ahsln hayal l hakklnda lamamlaytCI bilgi elde
edemedik. Musiki sever bir kimse olan Esad Elendi hakkmda ~utada . burada da{Jtnlk ve klsa bilg iler vard lr. BUlun16
kaynaklat , "kendi ~abasl ile buyuk paralar harcayarakmUsiki repcrtu vannm geni~l i{Ji ile unlu ve 0 zaman lar heyana olan musiki~inaslardan bizzat notaya alml~ olduQubinlerce eseri 10p laml ~ l t '" der. Bu kolleksiyonun akibetihakkmda hit;bir beige yoktur. Esad Elend i'nin havana ikenbuyuk bir klska~hkla sakladtgl eserler, olumunden sonrakese kaQtdt yapan lara kilo hesabr ile salllml~ olabilir.
SAID HAUM PA~A KOLlEKSlvONU:Kavalall Mehmed Ali Pase'nm torunlanndan, yani "HI
dIY"lerden ctan Said Halim Pasa Osmanll 1m.paratorlu{Ju'nun son dOnemletinde ooemli gorevler estlenen bir devlet adamlmlzdl ; sadrazamh{Ja kecar yii kseldi. Bir TUrk mlisikis i heyraru olan Pesa, ge~eklen bUyuk masraflar yaparak ~ok bOyuk bir kolleksiyon vcec eegetirm~l i. K lzkarde~ prenses Zehra hanim, once g~en
yUlylhn unlu hanendesi Nedim Bey ile, onun olUrrundensorva da Ali Aifat CaQatay'la evlenmi~tir. Bundan delaY'kendisinio olUrnjnden sonra ad. g~en kolleksiyonun AAifat C';aQalay'a .....t ikal eni{Ji s6ylenmekte ise de , MuratBarda~l'nln iladesine gOre Raul Vekta Bey kol eksiyon uaeasmda bulunmakta imi~ . Aauf Vekta Bey varislerinin buonemli konu hakkmda musiki dunyamlza bilgi vermesi bitvicdan borcudur .
UDi NEVAES BEV KOLlEKSlvONU:Musiki eserlerimiz hakkmda ~ok onemli ve saQlam bir
kaynak olan Nevres Bey'in de bir koUeksiyonu olduQu biIinmektedir. Senatkenn olumUnden sonra bunlann Istanbul Aadyosu ya da Istanbul Belediye Kcn servatvvan'nainl ikal ell i{Ji bazt kaynaklarda belirtilir. Turkiye Aadyolanmn ilki olan eski Istanbu l Aadyosu ile ,imdiki Ankara Hadyosu'nun kuru lu~u strasmda mUsiki ~ah~malartna yon verenlerden Cevdel KozanoQlu, Ru~en Kam ve Vecihe Daryara bu ata~hrman ln yazan vaktiyle sormu~ ve radyoevlerine inl ikal elmediQi cevablOl alml~tl . Nilekim mevcut kolleksiyona tast lanmaml~l lr . $imd i universileye baQIanan Isla nbul Belediye Konservatuvan ar~ivinde olmaslmuhteme ldir ve oyle olduQu da sOylenmektedir. NevresBey' in olumunden bugOne kadar yaYlmlanmaml ~ ve h~b if
bilgi vetilmemi~ olmasl biiyuk bir eksiklikl ir. Eger busbutUnyok olmadl ise ~ imd i adl ge~en kurulu~un depolarlOda ~u.
rOmeQe terked ilmj ~ olabilir.ISTANBUL BELEDI VE KON SERVATUVARI AA$ivl:Adt once "Darulelhan" olatak kurulan, sonradan ka
pahhp.a~ llan . arkadan "Islanbul Belediye Konservaluvarl"adlOl alan bu eQilim kurumunun kurulu~undan yaYlm hayaMa allll~ lOa kadar ge~en sure i~inde emegi g~enlerden
Raul Vekta, Subhi Ezgi, Hoca Ziya Bey. Ziya Pa~, l evonHanclyan. I. Hakkl Bey, N. Halil Poyraz. A. Rlza $ engel.H. Sadeddin Arel. Ru~en Kam, Mesud Cemil ve M. Nureddin ~e'cuk . $erif Muhiddin Targan gibi degerli ki~ile rin
kalklsl Fie saYISlZ eserin derlendigi kesindir. Uzulerek beIirtelim ki. bugune kadar bu a r~iv uzennde bir ~ah~ma yap l lmaml~l lr. Nem ve bak lrnslzllktan busbUlun harab 01maml ~sa _ univelslleye baQh bir kurulu~ olarakdeQerlendlrilmesini lemenn i ederiz.
H. SADEDDIN AREL KOLlEKSlvONU:8u degerli ilim adamlmlz ve muzikoloQumuzun til iz bir
kolleksiyoncu olduQu. bu sanalla ilgilenen herkes bilir. HertUr rnUsikinin pral ik ve leorik yonle ri ile ilgili eserleri topIamak il;in hit;bir fedakartlktan ~ekinmemi~lir. a lurnCindensonra "Turkiyat Enslilus{:'-ne inll kal eden bu kolleksiyonunda ayrmtdl bir incelemesi ve lislesi mevcut deQildir . Mevcui bilg ilerimizi sayln V,lmaz a ztuna'nln incelemelerinebo~luyuz . Kitap ve nota olarak hayli yekun tutan eserlerinaraslOda Arer in salin aldl{J1 kolleksiyonlar da bu-
I
lunmaktadir. Bunlardan SanIDri Edhem Bey kolleksiyonusayllabil ir.
SUPHI EZGI KOLLEKSlv ONU:Turk Klasik Musiki si hakkmda ~ok onemli bit kaynak
ctan Suphi Ezgi'nin kolleksiyonun akibeli hakkrnda da birgimiz yoktur . yok yekm tarihlerde ge~en bu olaylarm a~lk
Ilga kevusturutmerrue clma sr uzUcOdur. Bit bolum eserinArel kolleksiyonunda bulundugunu , Arel'in olumunden sonra sahib ine iade edildigini Yrlmaz Oztun a bifdiriyorsa da,Ezgi'nin elumu nden sonra ne oldugu hakkmda bilgi vermyor.
RAUF VEKTA BEV KO LLEKSlvONU:Ozellikle musiki nazariyatl ve musiki tarihi ile ilgili eser
lerin zenginligi ile unfu bu kclteksfycn hakkmda son zamanlarda basmda ~el i ~kil i bilgi verilmektedir. Geni§ birnota ar~ivi Ile nadide yazmalarm bulundugunu bildigimizbu degerli kolleksiyor varislerinin elinde bulun maktadrr.Musiki§inas dolan torunu Yavcz vektaym bunlen derleyiptoplay arak muslki dunyamlza bilgi ver mesi ve eserleri tanrtarak arestumacuann yarartanrresma sunmesr dedesinin ruhunu ~adedecekt ir . Bu kolleksiyonun ~inde 01dugu bi linen bazt deqerli eser1erin yakm tarihlerdelondra'da mUzayedede satlldlgl haberi de ~Ikml§t l r. BOlun bunlara biz inanmak istemiyoruz .
AB OULKAOiR TORE KO LLEKSlv ONU:Abdulkadir Tore'nin cck zengin oldugu s6ylenen kol
leksiyonu hakkmda da tye§itli rivayetler vercrr. Ogrencisiolan Ekrem Karadeniz'e intikal elmj~ clmast memkundur.Ancak Karadeniz'in TOrkiye I ~ Bankast taratmcan yayunlanan esen bu tahm ini dogruJamakla birJikte, herhangi biraty lklama yapllmaml§tl r. Eger bu iddia dogru ise Karade·niz'in varislerinde bulunmasl gerekir.
VEcoi SEVHUN KO LL EKSlv ONU:Til iz bir kolleksiyoncu olan bir omur boyu hayli eser
toplayan Vecdi Seyhun'un zengin bir koUeksiyonu oldugubilinmekt edir. Vefall ndan sonra varislerine inlikal etmi§tir.
MUSTAFA NEZIHI ALBAVAAK KOLLEKSlvONU,Bu kolleksiyonda buluna n eserler kendisinin vefalm dan
sonra, Ankara Devlel Konservatuvan 'nda gorevli olan oglular ahndan sekiz-on sandlk dolusu nola konservatuvarmar§ivine intikal ettirilmi ~l ir. Ne gibi eserleri ihtiva ettigi bilinmiyor. El surQlmeden eski binanm deposunda yi llarcabeklelildikten sonra , konservatu var Hacettepe Oniversil esi'ne baglanarak yeni binaya ta~mlrken once kayboldugunu , sonra buJundugunu bir yetk iliden duymu~tum .
Depolarda bek letifmesinden ne Batl, ns de Turkmusikisine bir yarar olmadlgl na gore, bari ait oldugu ~ev
reye inl ikal ettirilse bir ij e yarar diye dO~OnOyoruz. H~ degilse musiki repertuvarlmlz bi t ka~ degerli eser daha kazanml~ olaeaktlf.
BCrtun bunlardan ba~ka gOnumOzOn OnlUmusiki§inaslatl da kofleksiyoneulukla me§gul olma ktadlr.Bunlardan Alaedd in Yava~a, Uiika Karabey, Niyazi Saym, Vllmaz Oztuna, COneyd Orhon, Murat Bardakyl , EtemRuhi Ung6r, A. Rlza Avni, Bekir Sldkl Sezgin, Tank Kip,M. Naz'Tli Oza lp gibi sanatkar ve ara~tlHnac llarm kolleksiyonunda nadir eserlerin bulundu gu bir ger~ekti r. Sukimselerin ellerinde bufunan bu nadir eserleti musiki se·verlerimizin istifadesine sunacaklarma inanly ar ve umuyoruz . Vukandan beri bilgi vermege ~a ll jl l glm lz ve akibetleri hakkmda dogru durust bilgimizin bulunmadlgl kolleksiyonlara benzemeler ini asia dilemiyoruz. Bu sanatkarlann ellerinde bulunan eserlerin lislesi ni ilgililere bildirmeleti musiki sanatlm lz a(jlsl ndan unutulmaz bir hizmetolaeaktl r. _
MGzikte Binbir Gece Masallan
ve II ~EHRAZAT"
• Faruk YENEA
Ali Baba kayahl:'lIn 6nunde yuruyuP sihirli sOzeuklerl suatar : "Ayll Susam Aij:ll1" Kayalar birden kumldar, koea bir ke ptyava, yava, acrhr. Al,i Baba keprcen girdiginde bir magarada.bulur kendtni ve kama~an gOzlerini ol:'iU~turmaya koyulur; herko~e buea~ ipek kuma, ylglnlan, kadifeler, bahlar, deOBrli .taslar, emn ve gOmO, esverer Ylgllml~t lf. Balan bunlar kirkharamiletin yahut baska deyiile kirk e~kjyan rn soygunlardanyillar boyu biriktirdikleri ganimettir. Ali Baba getirdigi yuvallaradoIdurmaya koyulur deQerli la~ ve madenleri. Acaba dl!~arclaki
Oij: e~e g ine butun bu ccvene n yOkleme alanagl bulup kaeebifeeek mi, yoksa soygundan dOOen eskiyalar terermcen yakelemp cerceteeecek rmdrr Ali Baba? lste size, okuyanlan vedinleyenleri yilZYlflardan bu yana bOyilleyen masal dizlsi "BinbirGeee"den merakh, gerilimli bir clay.
Batr evreninde yakla~lk uyyuz Ylla yakm suredir bmnen"Binbir Geee" kadar insanm tentezt yetenegini etkileyen pekaz yaprt gorOlmu" bu yazan veya yazarlan bilinmeyen masaldemeli esrar tr , romantik doQunun simgesi kabul edilmi ~li r.
Neden "Binbir Geee"? . Soylentiye bakllirsa Oij:yilze yakmmasaJdan olu,an derlemenin dogu,una Sultan ~hriyar neden olmu,lu. Sullan, ilk e~nln kendisini aJdatl lgml 6grenineeba, ml keslirmi" sonra her geee bir klzla evlenip ertesi sabah'cellada teslim etmeye ba~laml'. bu kanll eyleml durdurmakisteyen vezir klZI $ehrazat gOnullu olarak Sultanla evlenmeyekarar vermi,. Ilk geeeden ba~layarak masaJiar anlatmaya koyulmu ~ ona. Ancak, her geee masaJl getilimli bir oIayda blraklyor, sonunu 6grenmek isleyen Sultan akllh ~hrazat'ln
ba, ml bir lurlu kestiremlyormu,. B6yleee binblr geee 9Sl;mi, ...
Binbir Gece'ye ait ilk yazlh beige 1947'de Kahire'de 00lunmu,tur. Beige Arapij:adlr ve sekizinei YUzyllda kaleme ahndlgl samlmakladlr. Bu kaynak daha sonra onbe,inci yUzylladek de!:'li,imlere ugrayacak her ij:aga uygun ekler kazanacakllr.
Batl, bu doQu hazinesinin tanmmasml Ant oine Gallardadh bir Franslz ogretmene bor~ludJ r. Gallard masallan 17.yOZYlhn sonlarmda Halepli bir hristiyan SUriyeli'den dinlemij,anlahlanlan dikkaUe not alml '. on ikl eUtte loplaml' . jlk cilt1704'de Paris'te yaylnlanml' , buyuk ilgi gOren masallar klsasurede ba~ka dillere ij: ev ri lmi~ ti r.
BiJginler, masaJlafin kaynaklan olarak Iran, Hinl ve lbranilolklorunu gOsleriyorlar. Aneak hemen tUmOnde Arap tore vegelenekletiyle Islam inanelnm detin etklleri gOzJenir kolayhkla.Her masa/da ya~lllara ve Ogrelmenlere bOyOk saygl gOslerilir,hayH sahipleri ve methametliler onurlandUlhr. 6vOlur. Insan,tann'nln ij:iZdigi kadar ya}3m lna egemendir. Arap uygarllQlnln en gorkemli tyaQmda yA,aml' Harun-Or Re, id'inmasallarda 6nemli yerl vardlf. 786-809 yillarl arasmda hOkums(jrmO~ olan bu unlu Hame ile Bagdat, Asya'mn liearet ve kOIlOr merkezi saY l lm l ~ , ball ile doslya m~kiler kurmu,tu .
$ehrazal'ln anlattlgl masaUarda mueizeler, bunlann belkien ~ekici y6nlerini olu, turur. sUnJvenler boyunea Prens Hriseyin'in sihirli hahsma binip utyarlZ. Ahmed'in ~adl n ise oyleb(jyuklur ki Sultan'm tam ordusunu il6ine allr, ama istendiginde avuij: i~ne sigacak kadar da kOeOIOr. KraJ Bedir'indenizalh Olkesinde insanlar guneji, ayl , Ylldlzlarr suyun dibinden seyrederler.
17
I
~ehrazal bulUn bunlan vasarm tehJikede iken sntatn...Aradan bioblr gees g~er. gecer ve bCi tUn bu sere boyuncamasaUar sardaren guzer kecmm SUltan $ahriyar'dan u~ yocu!)u olur. Sultan ona ya~amln l bagl ~la r, gunle rce sOren bayramlarla evlenir, soma saray vencuanm toptayrp e~in in anlattlgl meeenen yazmala nm buyurur. DOoys edeblyattmnbe syepruermden biri turn insanll Sln mahdrr arnk.
' Binblr Geee" meseuan batrda tanmd lgl ysllardan bu yanapek cck sanal yepnme esin kayna!)1 olmu~tu r. Baz r senetcuerdogunun sihrine kapllml~lar, derin bir Ozle m duymu~lard lr.
"B inbir cece' muzige de unutulmaz yaprttar kazandtrrmsttr.Bunlar arasmea hemen her biljimde Omeklere rastlamr ; operalar, cperetler, senfonik yeprner. Operalardan bin Alman bestee! Can Maria von Weber'in "Ebu Hasan' acll gOldClN sCldUr.Hiemer tarahndan ' Binbir aece" masallan ezeroe haztrtananyapu 1810 yrhnda bestelenmis , eyru yll MClnih'de oynanmrsnr. Halile'nin yakm eeemte nn een Ebu Hasan ve ka nsrFalma, para slklnt lsmdan bir cyunla kurtulmayl kararlastmrtar. Ebu Hasan a{llayarak Halife'ye gidecek , Falma'nm OldClQClnCl soyley ecek ve cenaze patasuu erecekur. Birsere sonra da bu kez Fatma Halile 'nin kans l ZClbeyde'ye gidecek, Ebu Hasan'ln oldOQOnO haberleyecek para isteyecektir.Evdekl pazar ~r~lya uymaz, durum ortaya I1lkar. Halile karlkocayl baQ I~la r; para verip slkmhlarlndan kurtanr.
' Binbir Gece'den esinli yaplflann en gOzelierinden biri hi"ku~kusuz Maurice Ravel'in ' Sheherazade" adll 0"iarkldanolu~n dizisidir .
Franslz mClzik ozam 1875'de cIo{jdu, 1937'de OldCl . VerimivirtClOzlO{lO a~an ola{lanOslO bir tekn ik uslall{lm belgeleridir.Tam yapillarmda gOzlenen rilmik , " algisal ve ezgisel elementler, bile~im renkleri ve kontrapunta kolayll{j1 aym zamanda i"fen bir OslOp zeral elini, zengin kaynakll bir esini yansil ir. Yapltlaflnda atalannm li lkesi Ispanya'ya OzgO soluk ,Viyana valsl etkisl, hayvanlarla doIu zengin fanlazi evreni sonderece ince resimleme yetenegi ve zaman zaman keskin biriSfihza ve fa~lama esintlsi sezilir. Yakln ar1l:ada~1 Roland Manuel'in dedigi gibi: ' Aave l " ocuklann tannlar ln, parilarin, garipyarallkla fln , "akici bebeklerin dUnyaslnda egemen olmu~,
oyle de kalml~ll r"
r~te bOyle bir yetenek ' Binbir Gece"nin bOyUlO ve dU~IO
havasina kolayllkla girecek, esiniyle yoQuracaktlr. Bu flr sal1903 yllmda " lkll , bestecinin arkada~ l ozan, ressam, muzikl1iTristan Klingsor ona ~iirleri Ue "Binbir Geee'n in de doQunun dakapllaflm a"fl. AdlOdan da anla~ l lacaQI gibi Wagner hayramydl bu garip ki~j . Tristan OnIO a~k dram mm kahramam ,Klingsor ise Parsifal operaslndan bliyUcO. Tristan T1ingsoraralannda geny bestecinin de bulundll Qu ' Apache Grubu'nakafllmli, onunla dostluk kurmu~tu . C;:aQdl ~ 1 pek " ok ozan, yazar ve ressam benzeri dogu ozlemiyle yamyordJ, asll adlLeon Leeler olan Tri stan Klingsor ve ' Sheherazade' adll ~i ir
kitabl bu Ozlemin OrOnOydO. Ravel kilap lan 011 ~ i i r sel1erekbestelemeye koyuldu: ' Asya", "Sihirli FIOt' ve ·Avare· ...
Besled her ~ ii ri ola!)anOstO bir palelle orkestralamli, yaplt1904 ylilmn 17 may,s gOnO Alfred Cortot yonetiminde yorumlam l ~h . Solisfi soprano Zan Holfo idi.
'Asya' acl! ~jr doCu Ozleminin anlatlmldlt.' C;:ocukluk I1aglml zm eski harikalar Olkesi AsyaOrada lanfazi, bir imparaloril1e gibi esrar dolu ormanlarda
uyur" dizeleriyle ba~lar ~iir .
tkinci ~iir · Sihirli FIOI· . Ozet i ~Oyle : 'Ya~1i efendim ba~ma
ipek bir takke ge<;;irmi~ uyuyor. Ben uyanlQlm. DI~ardan kahaCI, kah ne~eli sesler yans llan 11010 dinliyorum. Sevgilim t;:ahyor... Ve pencereye her yakla~ tlQlmda her nola yanag lma de{len esra rll bir OpO ~e benziyor"
~OncU ~li r ·Avare"':. Ozeti ~u : 'Gozlerin bir klzl n g6z1erikadar lath ey yabanCl... GOzel yOzOn ba~ lan I1!kancl.. Dudaklann kaPI e~iginde bilinmeyen dilden I1ekici bir ~ar1l: 1 sOylOyor. I" eri gir ve iarablmla serinle... Ama haylr gidiyorsuni ~ l e ... Halif ve zarif bir hareket le dOnOp uzakla~lyorsun ben-
18
den!.""Binbir Geee'den esinli mOzik yapltlannm en OnlOsOnO en
sev(leni ku~kusuz Nikolay Rimski-Korsal<ol'un gene '~h-
razat' adlnl ta~ l yan yapilldir. Besteci 1887- 1886 kl~ lnda arkada~1 A1eksandr Borodin'in 'Prens Igor" adll operesuun orkes trerenmasu u dOzeltir, yer yer yeniden dUzenler1l:en ' BinbirGeee' temeeryle ilgilenmeye koyulmus. rcuar alrrus tt. Yaz aylannda karl sl Nadejda'y r yeni dogmu~ Ma~a adh klzlyla saYISI aluyr bulan yocuklarlnl ahp C;:eryemenyelskoy gOIO klYIerode tafile giden sanall11 burada bo~ durmaml~, k0l10klerinpaartrsr, konu komsunun gOtOltOsO arasmda "$ehrazaf' l,' Rus Paskalyas:" adll senfonik cvertqra. keman ve kOo;uk orkestra i~n ' Mazurka"sml yazlm~l l . Bu aracla '$ehrazat', 4 ite26 Temmuz gOnleri arasmda Oy haftalik krsa sO re boyuncabOtunlenmi~, besteci talil dOnu~O c rxestratamas rm yapm'~ ll .
' $eh razat' cabucak yaYlld1 Avrupa'ya, o radan da Amerika'ya... Ancak yaprt, rnuzik " evrelerinde de{ji~ik yargrlara yola"t!... Viyana'daki yorumdan soma ~agln OnlO tenkitcisi Eduard Hanslick, vecru lstlhza kokan ~u sannarta karilladl: · OzO.lerek s6yleyeyim, Binbir Gece meeeuenm unutmusum... auneden!e Prens Kalender'in, oykOsO boyunca ne anlalllglnl,Bagdal'dak i bayramm nedenini anlayrp emrnsayamadrk."1697'de 8os ton'daki ilk yorumda da Boston Herald gazelesimOzik tenkill1isinin {OU sallr1an yaYlnlanm l ~lI: ' EQer akilli vekuma z $ehrazat, masanatlOl besleeinin yapltmdaki gibi mOzjkdl~ 1 ve anlamslz anlalsaydl Sultan $a hriyar daha ikinci, 1101<" ok O"uncO geee kalaslnl u~ rturoo: New York'da MusicalCourier adll dergide ise ~u g6rO~ yer alml~tl : ' l ~t e Asya sleplerinden bir ba~ka barbar OrOnO... Aimski • Korsakof, aman nead! Insan duyun ca bly,glna volka bula~ml~ gibi oluyor..:
Azmhkla kalml~ yarg ilar balun bunlar... Beri yanda yap!themen itgi gOrmO~ , "ok kimse blYIQlna volka bula~masln l
memnunlukla kari!laml~fl . $ehrazal daha sonra yeli~en pek"ok mOzikl1i il1in adeta bir or1l:estralama dersi kilabl kabul edilmi~ , ele~ti ril en barbar yOnO ise Stravinsky 'nin "Alei Ku~' ve'Petru~ka' gibi OIOmsOz verimler ini hazHtaml ~tl.
Rimski • Korsakol , $e hrazal'ln dOrt b610mQne ~u ba~hk latl
koymu~ tu ba~anglyla : PrelOd Ballad, Adagio ve Final... auadar aralannda Liyadov da olmak Ozere mOZikyiler tara!lndanciddi ve edebi bulunmu~ , program! at;: lklamaya yardi ci baZIba~lIkfatin daha verimli olacaQI savunulmu~lu . sonuyla dOrtbolOm ~Oyle adlandmldl : Bir- Deniz ve Sinbad'ln gemisi, IkiPrens Kalender'in OykOsO, Ot;:- Geny Prensle Prenses , DortBaQdal'la bayram, deniz, geminin par~lanl p ball~ l ve biti~ ...
Besteci kendin i ele~t iri le re kar~ l bir yaml vermeye zorunlug6rmQ~ olaca k ki ' MOzik Ya~mlm' adh kitab lnda ~unran yazar bu konuyla ilgili olarak: '$ehrazal', Binbir Geee'den esinlibirbiriyle ilinlisiz malzeme ve gOtOnlOlerle programla~tlflp dOrtana bOlOm aYl rml~t lm . Birincisi, ikincisi ve dOrdOncO b6.IOmlerin gi ri~l e ri yl e O" OncO bOlOmOn ara yap,sl solo kemani~i n yazlldl. Keman masallarl anlalan $ehrazal' l simgeler. din·leyici suitimde aym ~i irsel dO~On ve inanl1 lan yansllan bazlmol illere rasllaya cakllt. Bunlan Wagner'in ' Letmotiv' prensibiyle kan~tlrmamahdl r. TOmO de tam lersine herhangi birsimge degil, senlonik geli~im ve i~ l emle re yahn mOzik maleryali olarak ku ll an llml~hr. BOylece hemen her bOlOmde aymmotiller I16z0mcCr gOrevleriyle belirir , dooCrp dola~ 1I1ar. Bunlarher zaman ba~ka I ~m la rta ba~ka ruhsal durumlar, ba~ka gOtOn tO ve olaylarda degi~mi~ olarak belirirler. Omegin, birincib610mde Prens Kalenc:ler"ln oykCrsOnu haberleyen sOrdintiIrompel ve trombon lanfan dOrdLincQ bOlumde geminin ball~ lyla belirir. G6tOldCrgO gibi iki olay ataslnc:la i1inti yoktur . Gen"Prens Kalender'le Ot;:OncO oolOmdeki prenses molitla ri dordOncO bOIOmde duyulur. bu oniarin Bagdat'dak i bayrama katlldl klan anlamma gelmez.
' $ehrazat' gOnOmCrzOn haJa en sevilen orkeslra yapltlanaraslnda. au gOzel suitin pek yok koreogral larallndan 'bale'sahnes ine akl'H1lmaSI da bu sevgin in 6nemli bir kanlfl deQilmi?
MOziGE OMOR VERENLER /3
-:-, ~;,.. -,-'I':>\. ....f .'-<~ ' f,-. \~,. .- -. :.; ~
~ ~.
Derleyen: Arsla n PUlATHANELI
EYl UL AVI
Osman OZSANDIKCI 1913 3.9 .19 76Burhanett in OERAN 1902 3.9.1965Kanuni Ama Nenm Bey ? 11.9 .19 20$erif Muhin in TARGAN 1892 13.9.1967Utvi Cernal EAKIN 1906 15.9.1972Mustafa Nazll lAMAK 1904 18.9.1975Ahmet Raslm Bey 1864 21.9.1932KemallLERlc l 191 0 29. 9.1986
~if Muhitl in TAR GAN Ah met Raslm Bey
EKiMAYI
Fehmi EGE 1902 5.10.19 78Cemal Re~it REV 1904 7.10 .1988Guneri TECER 1934 16.10 .1988Ekrem KARADENIZ 1904 17.10 .1972Mithat FEHMEN 1916 19.10.' 982Necdet KOYUTORK 1921 19.10.1 988FeritTOZON 1929 20.10.1977Osman Nihal AKIN 1908 25.10.1959Mesut Cemil TEL 1902 3 1.1 0.1963
KASIMAYI
1890Mitoa! FENMEN Mesu! Ce mil TEL
Haydar TATLlYAY 2.11.1963Nevzen $evki SEVGIN 1893 3.11 .1969Erdo~an 9APlI 1926 7.11.1977Haluk RECAI 19 13 11.11.1972Meci he DARYA L 1914 12.11.1970Ahmet YATMAN 1897 13.11 .1973Ulvi ERGONER 1924 17.11. 1974GUltekin ORANSAY 1930 20.11.198 9Hafiz veser 1885 23 .11.1966Bulenl ORAL ? 24.11.1990LemiADU 1889 25.11.19 45Hiiseyin MAYADAC 19 15 25. 11 .1968Necati TOKYAY 1907 30.11 .19 88
AAAU K AYI Ve<: ihe DARYAl HoihzYa~ar
Isma il Hakk i Bey 1860 3.12 .1927Rilklm ERKOTLU 1872 4.12.1948Leyla SAl 1852 5.12.1936Rildife EATEN 1920 9.12.1988Hakkr DERMAN 1907 10.12.1972Mahmuf RaOlpGAZIMIHAL ' 900 13.12.1 961Tahsin KARAK U$ 1892 14.12 .1959Lilika KAAABEY 1918 19.12 .1989Nas ibin Mehmet YOAO 1882 20.12.1953Ferruh ARSUAN 1908 20.12 .1968Kemani Aloko BACONOS 1892 27.12.1950Halil Bedii YONETG EN 1901 28. 12. 1968Necip Cela l ARTEL 1908 29 .12.195 7
Bitti Nasibin Mehme t YORD l eyla SAZ19
1' --- - - - - - - --- - - - - - - - - -
DiziBedri Rahmi EyubogluII Bir Meyva BOyOr
i~ imde " -7• Kurgu: Selahattin GONOO~DU
O· BIt Nazrm Hlkmel yetmedi bfe p.hin amanBitNazlm daha (Muzik: -KJ rT1lIZI gOlUn all var".)KlrmlZI gUIOnah va,Kotay kotay gelir miydI bir Mustafa KemaIBir Mustafa Kemal yetmedi bre fahin amanBif' Mustafa Kemal dahaSSahne aydlnianU. Ana , bir boyacl merdweninin lepesi na
otU~JlUf. ~Ieoi y.n.... kadar uzanrnf.~a geniftir. Ele!(·1ik.ll;Inden bit bat g~ecek uzunlukta ahl verden d. inmiflir. DaYlJIa yOrek afl~an veolecekbr.)
o . au Anadolu vat ya bu Anadoluau rrisli menendi gOrOImemi, COmert ana(Bailar. etekhOin ddiklerinden ~Ikartllarak sOyienecektir sez
ler ve ayrll anda da Ana'nlo yOz ve g6vdes inde. dogurma mnecr-haz kan"ml iladesi...)
1. BA~ • Bu her yant meme bu her yan. dudalt bu her yanl.~
2. BA S , au Zlmlk almadan veeen habi r. veren yediveren.~3. BAS - au Anadol u var ya bu Anadolu4. BAS - Bu~ yosma denizde Ol; deta Islanan5. BAS , GOrbOz Irlnaklar ortaSlnda susuzluklan ~t1ayan
o • au Anadolu vat ya bu Anadolu6. BAS, au sapsan Sitma bu masmavi gUl\Jro . Ne tosunlar doQul'mllf ne losunlarBak daha neler doQul\JrKORO · Bak daha neler do{j;Urtlr (Sahne karanr)O· (Cdas iM geli ltl en)Ey benim dey memelirende euceler ernziren bir garip mem
lekelim.(Kadene f arap doldurup bir: iki yudum aldlkl an sama , pa
letle hryaYI al lp bOyOktuvalin 6n008 gelir ; ~izik ti ri ltlen ...)It;imde bir meyve bOyli rDiri oImaslna diri
AQlr oImas.na aOlrBOylesine tadrm benim , luzum benimDal dayarvnaz can dayam r. (Odaslna ge~r, iskemleye otu
rut . Blr sure: Dizi Ozerindek i e~ne bir kenreanm ~ Ikbg lnl g6fUr;aV'UCU ~ne enr onu, bir sure seyreder ve...)
o . (Mmldanlf glbi ) kanca ... Kaderince. (lncitmemeye ~-
li f3rak saks lya btraklr kanncayl)BucanrmdUnyanln crta yerind eHayvanla r kadar baQlanamamlfiZ birbirimizeYalan m.'?gOzunU sevdlQim kanncalarlile: Hamsiler sOn) san)Anlar bOIUk bOI U1t. g~erLeylekler tabur taburYa biller? Ei reh mahlUkatl••Bogaz lmlza kadar kendi murdar karanllQ: lmiza gOmUImO.
,oxBillet' bOtUk~k, billet' labur taburBillet' sUN sepetYalN Z bilbirimZl O'dUrmOfUZ. (Birden, savaf efekti giret'.
satee olduk~ klf aydlnla tlhr; akan Ylldillar. d!J\"l3n; aQ:lr ~elI;imdeki glibi, askenerin sUngU sU'lgUye savaynalan.__)
o • (ye~evedeki~ resmini ahp, bir sOre bakbktan sonra raftaki verine koyar ve.••)
Sen yunruk kadaltlen koplu Mehmet1m ktzllca k,yamet(Asker bavulunu alir masamn ar1ulslndan ve djzleri ustUne
diklemesine koyar.)Baban oIacak kifi de askerd lSeni bir nar ~ir;eo i glbi kundaQ:lnda blrak lryanta slOabirkat; romanVe biltla~ paket Serkldoryan koyupMOstahkem mevkie glderdiHer gidifinde kendisine fehlthkte munasip btr yer aymrSenin yafaman ~n dua ederdi.( Bav~ ehnde kal)up, aeJlr aOIr sahne crtasma doOru gider-
ken..)Sen OOyllrSCIn Mehmenm koptu canenm kuyruQuVe uyandl birdenbi re ~mdeArzularlO en zOflusu, en kaRefi: YA$AMAK.Yafamak sen bOyQrken yan.baflnda1. ASKER· Yata mak...2. ASKER· ot~...3. ASKER · bOcek~e ..4. ASKER · yaprakt;a .5. ASKER· sadece ...6. ASKER· yafamak. (Klsa bir andan sonra)o . (Bir ~1Q:lik gibi) Y8f amak! (Aym anda a1indeki bavul
dO~efe k. at;llIr ve i~indekj dOrt.be f gOvercin, plrr ... Derken, sahne karam, 0 da oda slOa gell r.)
I
-• siirece k ·
-•
MAVI NOTA Sahibi : Sevilay BAYLANGen el Yay ln Y6netmeni : M. Se mih SAYLAN
Ayhk Yazl 1~leri Y6netmeni : Hutya OZMEN
Muzik ve Sanat Dergisi Kapak • k Diizenleme : M. Reist SOMERKANSa nat Oanl~manJan : Ahmet OZER
Abon e Ko~ullarl : YIII.k: 100.000 TLGundo§du SANIMER
Yurtdlfl Abone : 50 OM.Suat KUATULDU
Yazl~ma Adresi : P. K. 205 · 61004 - TRABZONEderi : 10.000 TL. (K DV dahil) Abone ederin in , Miifit Semih B AYLAN adlna 731986
nolu posta~eki hesablna ya t lrlkhktan son ra, dergi
Ista nbul Temsilcisi : Osman Razi AKSUadresine bilgi ver ilmesi ric a olun ur.
Izmi r TemsilcisiTel.: (2 1~) 288 1680
;. Mel ih GULEA ~6nderilen Orunlerin dalctilo ile yazl imasl rica olunur.
DIZGI: EFOR Masa OstO YaYlnc.hk & Organl zasyon
UrOnler yaylmlanSln, yaylm lanmasrn ge ri veri lme z.
T. t : (462) 326 44 26 FaJ(: (462) 322 29 96· TRA8ZON B_lm Veri: E AHA N O FSET MATBAACILIKUzun Sk. 84J A Tel.: (462) 322 24 23· 322 35 06 I TRA8Z0N I--- -