Avrupa Birliği Türkiye İlerleme Raporu 2009

8/6/2019 Avrupa Birlii Trkiye lerleme Raporu 2009

1/94

TR


2/94

AVRUPA TOPLULUKLARI KOMSYONU

Brksel, 14.10.2009SEC(2009)1334

KOMSYON TARAFINDAN KONSEYE VEAVRUPA PARLAMENTOSUNA SUNULAN BLDR M

Genileme Stratejisi ve Bal ca Zorluklar 2009-2010

(COM (2009) 533 final)

ekindeki

KOMSYON ALIMA BELGES

2009 YILI TRK YE LERLEME RAPORU


3/94

NDEK LER

1. GR ....................................................................................................................................... 4

1.1. nsz.....................................................................................................................................4

1.2. ereve..................................................................................................................................4

1.3. AB ile Trkiye aras ndaki ilikiler ........................................................................................5

2. SYAS KR TERLER..............................................................................................................62.1. Demokrasi ve hukukun stnl......................................................................................... 6

2.2. nsan haklar ve az nl klar n korunmas ..............................................................................13

2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler................................................................. 32

3. EKONOMK KR TERLER...................................................................................................33

3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl ..............................................................................333.2. Birlik iinde rekabeti bask ve piyasa gleri ile ba edebilme kapasitesi........................ 37

4. YELK YKMLLKLER N STLENEBLME YETENE ..................................39

4.1. Fas l 1: Mallar n Serbest Dola m ......................................................................................40

4.2. Fas l 2: ilerin Serbest Dola m ......................................................................................42

4.3. Fas l 3: Kurma Hakk ve Hizmet Sunumu Serbestisi......................................................42

4.4. Fas l 4: Sermayenin Serbest Dola m ................................................................................43

4.5. Fas l 5: Kamu Al mlar ........................................................................................................45

4.6. Fas l 6: irketler Hukuku ....................................................................................................46

4.7. Fas l 7: Fikri Mlkiyet Hukuku........................................................................................... 47

4.8. Fas l 8: Rekabet Politikas ...................................................................................................49

4.9. Fas l 9: Mali Hizmetler .......................................................................................................49

4.10. Fas l 10: Bilgi Toplumu ve Medya ...................................................................................51


4/94

4.18. Fas l 18: statistik ..............................................................................................................62

4.19. Fas

l 19: Sosyal Politika vestihdam................................................................................634.20. Fas l 20: letme ve Sanayi Politikas ...............................................................................65

4.21. Fas l 21: Trans-Avrupa Alar ..........................................................................................66

4.22. Fas l 22: Blgesel Politika ve Yap sal Aralar n Koordinasyonu..................................... 67

4.23. Fas l 23: Yarg ve Temel Haklar .......................................................................................69

4.24. Fas l 24: Adalet, zgrlk ve Gvenlik............................................................................734.25. Fas l 25: Bilim ve Arat rma ............................................................................................. 78

4.26. Fas l 26: Eitim ve Kltr................................................................................................. 79

4.27. Fas l 27: evre .................................................................................................................. 80

4.28. Fas l 28: Tketicinin ve Sal n Korunmas .................................................................... 82

4.29. Fas l 29: Gmrk Birlii ...................................................................................................844.30. Fas l 30: D likiler .........................................................................................................85

4.31. Fas l 31: D , Gvenlik ve Savunma Politikas .................................................................86

4.32. Fas l 32: Mali Kontrol .......................................................................................................88

4.33. Fas l 33: Mali ve Btesel Hkmler................................................................................ 89

STATSTK EK.......................................................................................................................90


5/94

KOMSYON ALIMA BELGES

2009 YILI TRK YE LERLEME RAPORU1. GR

1.1. nsz

Aral k 1997 tarihli Lksemburg Zirvesi Sonu Bildirgesini takiben, Komisyon, Konseye ve

Parlamentoya dzenli olarak rapor sunmaktad r.Trkiyenin, AB yeliine haz rl k srecinde kaydettii ilerleme hakk ndaki bu Rapor, byk lde nceki raporlardaki yap y takip etmektedir. Raporda:

-Birlik ve Trkiye aras ndaki ilikilere k saca deinilmekte;

-yelik iin kar lanmas gerekli siyasi kriterler a s ndan Trkiyedeki durum incelenmekte;

-yelik iin kar lanmas gerekli ekonomik kriterler a s ndan Trkiyedeki durumincelenmekte;

-Trkiyenin yelik ykmllklerini, dier bir ifadeyle, Antlamalar, ikincil mevzuat veBirlik politikalar ndan oluan AB mktesebat n stlenme kapasitesi gzden geirilmektedir.

Bu Rapor, Ekim 2008 ba

ndan Eyll 2009 ortas

na kadar olan dnemi kapsamaktad

r.lerleme, al nan kararlar, kabul edilen mevzuat ve uygulanan tedbirler temelindedeerlendirilmitir. Kural olarak, haz rl k aamas nda olan veya TBMMde kabul edilmeyi bekleyen mevzuat ve dzenlemeler dikkate al nmam t r. Bu yakla m, tm raporlar n eit veobjektif bir ekilde deerlendirilmesine olanak tan maktad r.

Rapor, Komisyon taraf ndan toplanm ve incelenmi bilgilere dayanmaktad r. Buna ilaveten,Trkiye Cumhuriyeti Hkmetinin ve ye Devletlerin katk lar , Avrupa Parlamentosuraporlar 1 ve eitli uluslararas kurululardan ve sivil toplum kurulular ndan gelen bilgiler dhil olmak zere, pek ok kaynaktan faydalan lm t r.

Komisyon, bu Rapordaki teknik incelemeye dayanarak, genilemeye ilikin ayr bir Bildirimde2 Trkiye hakk nda ayr nt l sonulara varm t r.


6/94

1.3. AB ile Trkiye aras ndaki ilikiler

Trkiye ile kat l m mzakereleri srdrlmtr. Haz rl k niteliindeki analitik evrede,mnferit fas llarda mzakerelere balamak iin gerekli haz r olma dzeyi tarama raporlar nadayanarak deerlendirilmitir. Toplam 33 tarama raporundan biri Komisyon taraf ndanKonseye sunulmay beklerken, dokuzu Konseyde grlmektedir.

Bugne kadar on bir fas l (Bilim ve Ara t rma, letme ve Sanayi Politikas , statistik, Mali Kontrol, Trans-Avrupa A lar , Tketicinin ve Sa l n Korunmas , Fikri Mlkiyet Hukuku, irketler Hukuku, Bilgi Toplumu ve Medya, Sermayenin Serbest Dola m ve Vergilendirme)mzakereye a lm olup, bunlardan biri(Bilim ve Ara t rma) geici olarak kapat lm t r.Aral k 2006 tarihli Konsey Karar 3 halen yrrlktedir.

AB ile Trkiye aras ndaki glendirilmi siyasi diyalog devam etmitir. Siyasi diyalogtoplant lar Mart 2009da bakanlar seviyesinde,ubat ve Temmuz 2009da ise siyasidirektrler seviyesinde yap lm t r. Bu toplant larda, Trkiyenin Kopenhag Siyasi Kriterlerierevesinde kar lat bal ca zorluklara odaklan lm , Kat l m Ortakl Belgesinceliklerini yerine getirme ynnde kaydedilen ilerleme deerlendirilmitir. Irak, ran, OrtaDou ve Kafkaslar gibi AB ve Trkiyenin ortak ilgi alan na giren blgelere ilikin d politika konular da dzenli olarak grlmtr. Rapor dneminde, Trkiyeden Avrupakurumlar na bir dizi st dzey ziyaret gerekletirilmitir.

AT-Trkiye gmrk birlii, 2008de 100 milyar avroyu aan AB-Trkiye ikili ticaretinindaha fazla artmas na katk da bulunmu, bylelikle Trkiyenin ABnin yedinci en byk ticari orta olmas n salam t r. Trkiyenin toplam ticaretinin yar ya yak n AB ile

gereklemektedir. AB, Trkiyeden, Gney K br s Rum Ynetimine ynelik ta mac l k alan ndaki k s tlamalar da dhil olmak zere, mallar n serbest dola m konusunda geriyekalan tm k s tlamalar kald rmas n talep etmitir. Trkiyenin, ithalat lisanslar , ABdeserbest dola mda olan nc lke mallar n n ithalat zerindeki k s tlamalar, devletyard mlar , fikri mlkiyet haklar n n etkili biimde uygulanmas ve korunma tedbirlerininkullan lmas gibi ticarete ynelik teknik engellerin kald r lmas ynnde verdii bir dizitaahht hl yerine getirilmemitir. Trkiyenin, uzun sreden beri devam eden canl bykba hayvan, s r tr ve dier hayvan rnleri zerindeki ithalat yasa konusundailerleme kaydedilmemitir.

AB, ubat 2008de kabul edilenKat l m Ortakl Belgesivas tas yla reform nceliklerineilikin olarak yetkili otoritelere rehberlik yapmaktad r. Sz konusu reform nceliklerindekiilerleme, Ortakl k Anlamas uyar nca oluturulan yap lar arac l yla izlenmekte ve tevik edilmektedir Ortaklk Komitesi Mart 2009da Ortaklk Konseyi ise Mays 2009da


7/94

IPA bileeninin tmn kapsayan) iin stratejik ok y ll ereveyi belirleyen 2009 2011ok Y ll Endikatif Planlama Belgesi, 29 Temmuz 2009 tarihinde Komisyon taraf ndan kabuledilmitir. ABnin destei, siyasi reformlarla dorudan ilgili yarg kurumlar na ve kanunuygulay c kurumlara, ncelikli alanlarda AB mktesebat n n kabul edilmesine veuygulanmas na, ekonomik ve sosyal kalk nmaya ve k rsal kalk nmaya odakl olmaya devametmektedir. Ayr ca Trkiye, IPA kapsam nda bir dizi blgesel ve yatay programdan istifadeetmektedir.

Sivil Toplummknlar kapsam nda sivil toplumun gelitirilmesine ynelik AB mali destei,zellikle sosyal diyalog ve sosyal ierme, kltr, cinsiyet, ocuklar ile blgesel konularda vesivil toplum kurulular n n ynetim ve iletiim yeteneklerinin art r lmas konusundasalanm t r. Sivil toplum diyalou kapsam nda, Trkiyenin AB programlar na kat l m ortaklaa finanse edilmi ve medya, genlik, akademik kurumlar, yerel idareler, kltr merkezleri/rgtleri ve sivil toplum kurulular gibi alanlardaki projeler desteklenmitir.

Trkiye, IPAkriz mdahale paketi kapsam nda, ok yararlan c l programlarda Trkiye iina lan zel bir tahsisat vas tas yla IPA ulusal fonlar n n 52,5 milyon avroluk k sm ndan

faydalanmaktad r. Bu tahsisat, enerji verimlilii yat r mlar n , yenilenebilir enerji kaynaklar n ve KOBler taraf ndan yrtlen AB uyum al malar n desteklemektedir. Trkiye, bankac l k sektrnn denetimini glendirmek amac yla, ok yararlan c l fonlardan dafaydalanmaktad r.

IPA kapsam ndaki yard m, merkezi olmayan ynetim vas tas yla uygulanmakta, bir bakaifadeyle Komisyon taraf ndan yrtlen bir akreditasyon sreci sonucunda Trk otoritelerinceynetilmektedir. Ekim 2008 ile Temmuz 2009 aras nda Trkiye, IPAn n I ila IV. bileenlerinin ynetimini stlenmitir ve programlar n uygulanmas iin ilgili FinansmanAnlamalar imzalanm t r. IPA uygulamas , IPA ereve Anlamas n n onayland n n bildirilmesiyle Aral k 2008de hukuki dayanaa kavumutur. Trkiyenin, IPAn n V. bileeni olan k rsal kalk nma bileeni alt ndaki ynetim yetkisi devri haz rl klar n tamamlamas , izlemeyle ilgili olanlar da dhil olmak zere sistemin zay fl klar n n giderilmesizerinde younlamas , proje ve program dnglerinin kalitesini ve etkinliini daha fazlaart rmas gerekmektedir.

2. SYAS KR TERLER

Bu blmde, Trkiyenin, demokrasiyi, hukukun stnln, insan haklar n , aznlklara saygy veaznlklar n korunmasn gvence altna alan kurumlarda istikrar n salanmasn gerektiren Kopenhag SiyasiKriterlerinin kar lanmas bak m ndan kaydettii ilerleme incelenmektedir. Ayr ca, uluslararas


8/94

Bu, Trkiyede, bir darbe teebbsn derinlemesine inceleyen ilk davadr ve demokratik kurumlar istikrarszlatrmay amalad iddia edilen bir su rgt hakk nda yrtlen en geni kapsaml soruturmadr. Bunun yan sra eski bir Genelkurmay Bakan da ilk kez, kendi isteiyle, tank sfatyla ifadevermitir. Tmpheliler iin, etkili adli gvenceler hakk nda kayg lar olumutur (Bkz. Yarg Sistemi).

Yarg tay Cumhuriyet Basavcs taraf ndan Kasm 2007de a lan, Demokratik Toplum Partisinin (DTP)kapat lmas davas Anayasa Mahkemesinde devam etmektedir. Parti, lkenin blnmezliine ve btnlnekar faaliyetlerde bulunmakla sulanmaktadr. DTP, TBMMde, lkenin Gneydou Anadolu Blgesinden20 milletvekiliyle temsil edilmektedir. 14 Mart 2009 tarihinde Avrupa Konseyi Venedik Komisyonu, siyasi partilerin kapat lmasyla ilgili Trk mevzuat hakk ndaki grn yay mlamtr. Sz konusu Komisyon,Anayasann 68inci ve 69uncu maddelerinin ve Siyasi Partiler Kanununun ilgili hkmlerinin bir btnolarak, Avrupa nsan Haklar Szlemesinin 11inci maddesiyle (toplanma ve rgtlenme zgrl)4 uyumlu olmayan bir sistem oluturduu sonucuna varmtr. Trk makamlar henz mevzuat uygun biimdedeitirmemilerdir.

Sonu olarak , bir su rgt olduu iddia edilen Ergenekonla ilgili soruturma, subaylar n aleyhinde deolmak zere, ar sulamalarda bulunulmasna yol amtr. Bu dava, Trkiye iin, demokratik kurumlar nn

dzgn ileyiine ve hukukun stnlne olan gveni glendirmek asndan bir f rsattr. Bu balamdakiyarg srecinde, zellikle sank haklar bak mndan, hukuka uygun usullere sayg gsterilmesi nemlidir.Trkiyenin, siyasi partilerle ilgili mevzuatn hl Avrupa standartlar na uygun hale getirmesi gerekmektedir.

Anayasa

Anayasa reformu konusundaki siyasi ve toplumsal tartma devam etmitir. Pek ok alanda daha fazlademokratiklemeyi mmkn k lmak ve Avrupa standartlar yla uyumlu temel zgrlkleri daha gl biimde gvence altna almak iin, 1980 askeri darbesi sonrasnda hazrlanan Anayasann deitirilmesigerektii konusunda, tm lkede, giderek artan bir bilinlenme sz konusudur. An lan temel zgrlkler,rnein, siyasi partilerle ilgili kurallar , Ombudsmanlk kurumunu, Trke d ndaki dillerin kullan lmasn vesendikal haklar n gelitirilmesini iermektedir.

Bununla birlikte, anayasa reformuyla ilgili olarak, siyasi partiler arasnda bir uzlama salanamamtr. Bir grup akademisyen taraf ndan anayasal reformlar ieren bir taslan 2008 y lnda hazrlanmas sonrasnda

herhangi bir al

ma yap

lmam

t

r. Hkmet, defalarca ifade etmesine ramen, ne bir anayasa deiikliitasla sunmune de bu amala istiareye dayal metodolojik bir yakla m nermitir.

Parlamento

Mart 2009da, TBMMde, istiari nitelikte Kadn Erkek Frsat Eitlii Komisyonu kurulmutur (Bkz. Kad n


9/94

Cumhurba kan

Byk siyasi partiler arasndaki ihtilafl yaklamlara ramen, Cumhurbakan , siyasi partiler ve sivil toplumarasndaki diyaloun artr lmasn ve devlet kurumlar nn salkl biimde ilemesini tevik etmek amacylaaba sarf etmitir. Trkiyenin ABye kat l m srecinin nemini tekrar tekrar hatrlatm ve AB ile balant l reformlar n hzlandr lmas iin ar da bulunmutur. Cumhurbakan , d politikada etkin bir rol stlenmeyedevam etmi ve ok sayda d geziye kmtr. Bir Trkiye Cumhurbakan taraf ndan 33 y l aradan sonrailk kez gerekletirilen Irak seyahati, Krt meselesiyle ilgili olarak olumlu bir atmosfer olumasna katk da bulunmutur (Bkz. Do u Anadolu ve Gneydo u Anadolu Blgelerindeki Durum).

Hkmet

Mart ayndaki yerel seimleri mteakip oluturulan yeni Kabine ile Hkmet, AB kat lm srecinin ve siyasireformlar n devam ettirilmesi konusundaki kararl ln ifade etmitir. Kat lm Ortakl Belgesi gereince,Aralk 2008de, AB Mktesebatnn stlenilmesinelikin Ulusal Program (UP) kabul etmitir.

Hkmet, Ocak 2009da, kat lm mzakerelerinin balamasndan beri ilk kez Devlet Bakan statsnde tam

zamanl bir AB Bamzakerecisi atamtr. Bamzakereci, kat lm mzakereleriyle ilgili olarak, hazrlklar netkinliini ve bakanlklar arasndaki koordinasyonu art rmtr. Ayr ca, sivil toplumu da ieren paydalarlatoplant lar dzenlemi, bylelikle mzakere srecine kat lm ve bu srecin daha iyi anla lmas n tevik etmitir.

Trkiyenin, AB konular yla ilgili temel koordinasyon kurumu olan Avrupa Birlii Genel Sekreterlii(ABGS), Bamzakereciye balanmtr. Bamzakereci taraf ndan hazrlanan ve Haziran aynda kabuledilen Kanunla ABGSye daha fazla ve daha ak sorumluluklar verilmitir. Personel says nemli ldeartr lm , yeni bir Genel Sekreter atanmtr. Yeni yap lanmann, ABGSnin daha etkin biimde ilemesinisalamas beklenmektedir.

Devlet Bakan ve Bamzakereci, Dileri Bakan , Adalet Bakan ve ileri Bakanndan oluan Reformzleme Grubu, Kabinenin yeniden kurulmasndan sonra daha dzenli biimdeher iki ayda bir toplanmtr.Grup, reform srecine nemli destek salamtr.

Bununla birlikte, bu abalar

n daha somut bir ilerlemeye dnmesi gerekmektedir. Hkmetin ald

glhalk desteine ve TBMMdeki byk ounlua ramen, siyasi reformlarla ilgili olarak salanan somutilerleme genel olarak snrldr.

Yerel ynetimler konusunda, tm Trkiyede belediye, il zel idaresi ve ky ve mahalle meclisleri seimleri29 Mart 2009 tarihinde yap lmtr. Seimler, semenin seim srecine gvenini ortaya koyan % 85lik


10/94

Bata yerel ynetimlerin i ve d denetimleri olmak zereeffaflk, hesap verebilirliin artr lmas asndan byk nem tamaktadr. Baz belediyeler, belediye kararlar n , zellikle imar planlar yla ilgili olanlar , halk n

eriimine amak konusunda isteksiz davranmaktadr. Bu balamda, Bilgi Edinme Deerlendirme Kurulu, bilgi edinme taleplerini yerine getirmemesi nedeniyle Ankara Byk ehir Belediyesi hakk nda Aralk 2008de savc la su duyurusunda bulunmutur.

Sonu olarak , tm lkede zgr ve adil bir yerel seim yap lmtr. AB ile balant l reformlarla ilgili olarak,tam zamanl bir Bamzakereci atanmas karar ve Ulusal Programn kabul olumlu gelimelerdir. Ancak,siyasi ve anayasal reformlar n etkin biimde uygulanmas konusunda ilerlemenin az olduu sylenebilir.Partiler arasnda diyaloun ve uzlamac anlayn bulunmamasnn bu konuda olumsuz etkileri olmaktadr.Yerel ynetimlerle ilgili olarak, yetki devri ve yerel ynetiim mekanizmalar nn glendirilmesi de dhilolmak zere ok sayda konu henz ele alnmamtr.

Kamu ynetimi

Kamu ynetimi reformu konusunda, Bakanlar Kurulu Temmuz 2009da, idarenin vatandalara daha iyikamu hizmeti sunmasna ynelik esas ve usulleri belirleyen bir Ynetmelik yay mlamtr. Bu esas ve usuller,

e-hizmet ve bilgi sunumunun gelitirilmesi, hizmet standartlar oluturulmas ve engellilere ynelik tedbirler alnmas konular na odaklanmaktadr. 170 ynetmelik basitletirilmi ve 421 idari dzenleme yrrlktenkaldr lmtr.

Bununla birlikte, brokratik ilemlerin azalt lmas , dzenleyici etki analizleri yap lmas , idari usuller oluturulmas , effafl n artr lmas ve politika oluturma ve koordinasyon sistemlerinin gelitirilmesi gibi bir dizi nemli sorun devam etmektedir.

Kamu Mali Ynetim ve Kontrol Kanununun uygulanmasyla ilgili kayg lar bulunmaktadr. Tm kamukurumlar nda zerk birimler hlinde etkili ve ilevsel bir i denetim sistemi kurulmas tamamlanamamtr.Bu balamda, mali ynetimin ve politika oluturmann temel unsurlar olan strateji gelitirme birimlerininglendirilmesi gerekmektedir.

Kamu hizmeti sistemi konusunda ok s nrl ilerleme kaydedilmitir. nsan kaynaklar ynetimini modernizeetmek ve ayr ca effafla, hesap verebilirlie ve liyakate dayal kariyer perspektiflerine dayanan tutarl bir

personel politikas

erevesi oluturmak iin bir kamu ynetimi reformu yap

lmas

gereklidir. Kamu ynetimireformu, gerektiinde, atama ve terfi sisteminin siyasilemesini engelleyecek yasal gvenceleri de iermelidir.

Aralk 2008de, Anayasa Mahkemesi, devletin idari birimleriyle vatandalar arasnda bir kpr grevigrecek olan Ombudsmanlk sisteminin kurulmasna ilikin Kanunu iptal etmitir (Bkz. nsan Haklar nn yile tirilmesi).


11/94

ceza mahkemelerinin yarg yetkisindeki sulardan, sivil mahkemelerce yarg lanmasn ngren bir Kanunkarmtr. Bunun yannda, yeni Kanun, askeri mahkemelerin bar zamannda sivilleri yarg layabilmesine

ynelik kalan yetkilerini de kaldrmak suretiyle Trkiyedeki uygulamay ABdekiyle uyumlu halegetirmitir. Ana Muhalefet Partisi CHP, yeni Kanunun iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Davadevam etmektedir.

Hkmet, Mart 2009da Jandarma Tekilat Grev ve Yetkileri Ynetmeliini deitirmitir. YeniYnetmelik, jandarma ve polisin kentsel ve k rsal alanlardaki yetkilerini aka dzenlemektedir. Ynetmelik,hlihazrda valilerin sorumluluu altnda uygulanmaktadr.

Bununla birlikte, Silahl Kuvvetlerin baz k demli mensuplar nn, Hkmet aleyhine faaliyetlere kat ldklar iddia edilmitir. Be generalin de iinde bulunduu 19 emekli subay ve be muvazzaf subay, Ergenekondavasnda askeri darbe teebbs de dhil olmak zere eitli sularla itham edilmilerdir (Yukar bkz.).Gneydou Anadolu Blgesinde 1990larda yap lan yargsz infazlarla ilgili olarak gerekletirilensoruturma sonucunda bir jandarma albay, alt kiiyle birlikte tutuklanm tr.

Askeri mahkemelerin yarg lama yetkileriyle ilgili adli uygulamann, ABdeki uygulamayla uyumlu olmas

gerekmektedir.emdinli davasnda6

iki astsubayn ve bir PKK muhbirinin yarg lanmasna, Yarg tayn, ilk derece mahkemesinin 39 y l hapis cezas karar n bozmas ve davay askeri mahkemeye gndermesisonrasnda devam edilmektedir. San klar, Van Askeri Mahkemesinin karar nn ardndan, dava devamederken serbest brak lm tr (Bkz. Yarg Sistemi).

Silahl Kuvvetler, resmi ve gayri resmi mekanizmalar yoluyla, uygun olmayanekilde siyasi nfuzkullanmaya devam etmitir. Silahl Kuvvetlerin k demli mensuplar , eitli vesilelerle K br s, etnik kken,Gneydou meselesi, laiklik, siyasi partiler ve dier askeri olmayan konular dhil olmak zere yetki alanlar dnda kalan i ve d politika konular nda grlerini aklam lardr. Genelkurmay, siyasi partilere vemedyada kan haberlere kamuoyu nnde defalarca tepki gstermitir. Nisan ayndaki bir basn aklamas srasnda Genelkurmay Bakan , Ergenekon davas ve iddianamesi hakk nda yorumda bulunmu, dolaysylayargy bask altnda brakmtr. Silahl Kuvvetlerin baz k demli mensuplar , yarg lanmakta olan askeri personeli desteklemilerdir.

Trk Silahl Kuvvetleri Hizmet Kanununda ya da Milli Gvenlik Kurulu Kanununda hibir deiiklik

yap

lmam

t

r. Bu Kanunlar, Trk Silahl

Kuvvetlerinin grev ve yetkilerini belirlemekte ve milli gvenlik kavramn geni biimde tanmlayarak Silahl Kuvvetlere byk bir hareket alan vermektedir. Emniyet,asayive destek birimleriyle ilgili olarak imzalanan 1997 EMASYA gizli protokol hl yrrlktedir.7

Yasaman n, Silahl Kuvvetler btesi ve harcamalar zerindeki denetiminin glendirilmesiyle ilgili olarak hibir ilerleme kaydedilmemitir. Ayn ekilde, ihale projelerinin ounun finansman n salayan Savunma


12/94

Geen sene, Saytay, SSDFyi denetleme yetkisine sahip olduu ynnde bir karar almtr. Ancak uygulama henz balamamtr.

denetimle ilgili olarak, gvenlik kurumlar nn i denetime tabi olmasn ngren 2003 tarihli Kamu MaliYnetim ve Kontrol Kanunu henz uygulanmamt r.

Sonu olarak , zellikle askeri mahkemelerin yarg yetkisinin snrlanmas konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, Silahl Kuvvetlerin baz k demli mensuplar yetki alanlar dnda kalan konulardaaklamalar yapmlardr ve savunma harcamalar zerinde TBMMnin tam denetiminin temin edilmesigerekmektedir. Askeri personelin, Ergenekon soruturmasyla ortaya kan Hkmet kar t eylemlerekat lmolduu iddias ciddi kayg uyandrmaktadr.

Yarg sistemi

Hkmet, Austos 2009da Yarg Reformu Stratejisini kabul etmitir. Bu, onaylanmas ncesindeki istiaresreci8 asndan olduu kadar, ierdii reformlar iin izlenmesi gereken doru yolu aka gsterdii iin deolumlu bir admdr. Strateji, geni kapsamldr ve yargnn bamszlna, tarafszlna, verimlilii ve

etkililiine, ynetim sistemine ve yarg mensuplar n n mesleki yetkinliinin artr lmasna ilikin konular nyan sra, yarg ya duyulan gveni artrmak, yargya eriimi kolaylatrmak ve ceza infaz sistemini gelitirmek iin alnmas gereken tedbirleri iermektedir. Ayr ca, Stratejinin uygulanmasna ynelik bir Eylem Plan dakabul edilmitir.

Yarg personelinin ie alnmasyla ilgili baz ilerlemeler kaydedilmitir. 1 Mays 2009 tarihi itibar yla toplamhkim says 7.081 (1 Mays 2008 tarihinde 6.914), toplam savc says 4.040tr (1 Mays 2008 tarihinde3.917).

Bununla birlikte, 1 Mays 2009 tarihi itibar yla toplam 3.875 olan (1 Mays 2008 tarihinde 4.166) hkim vesavc a hl nemli boyuttadr.

Yargnn bamszl , tarafszl ve verimlilii konusundaki kayg lar devam etmektedir. Ba ms zl klailgiliolarak, Hkimler ve Savc lar Yksek Kurulunun yapsna9 ya da adalet mfettilerinin raporlama biimlerine10 ilikin ilerleme kaydedilmemitir. 2007de kan bir ynetmelie gre, adalet mfettileri,

mahkemeden, yarg

mensuplar

n

n telefon konumalar

n

n dinlenmesine yetki veren bir karar talepedebilmektedir. emdinli davas devam etmektedir (Bkz. Gvenlik Glerinin Sivil Denetimi).Davan n bugne kadarki ele aln biimi ve daha nce davadan sorumlu olan sivil savcnn grevden alnmas ,Hkimler ve Savc lar Yksek Kurulunun bamszl konusundaphe dourmutur.11

Yargnn, Silahl Kuvvetlerin ve hkim ve savc derneklerinin k demli yeleri, yargnn nemli davalardaki


13/94

gereince Haziran 2007 itibar yla kurulmu olmas gereken, blge adliye mahkemeleri henz kurulmamtr.Blge adliye mahkemelerinin says , yeri ve almaya balayabilmeleri iin ekipman ve insan kaynaklar nn

zamannda temini konusunda nihai karar n alnmas gerekmektedir.Kamuoyunca takip edilen nemli davalar, soruturmalar n kalitesi konusunda kayg lar olumasna yolamtr. Ayr ca, polisin bir yandan jandarmayla dier yandan da yargyla alma ilikisinin gelitirilmesigerekmektedir. zellikle bir su rgt olduu iddia edilen Ergenekon, Malatyada Protestan nldrlmesi ve Ermeni as ll Trk gazeteci Hrant Dinkin ldrlmesi davalar olmak zere, sivil toplumkurulular nn raporlar ve tanklar n ifadeleri, belirli davalarda bu kayg lar daha fazla artrmaktadr. zelliklesonuncu davayla ilgili olarak, Ba bakanlk Tefti Kurulunun bir raporunda, gvenlik glerinin cinayetncesindeki rol sorgulanmtr. Rapora gre, gvenlik glerinin, Dinke ynelik lm tehditleriyle ilgiligvenilir bilgiler elde ettikten sonra harekete gemekten imtina ettikleri anla lmaktadr. Bu cinayetle ilgiliolarak, stanbul, Samsun ve Trabzondaki davalar devam etmektedir. Ancak, bu davalar Dink ailesininavukatlar nn talebine ramen birletirilmemitir.

Su rgt olduu iddia edilen Ergenekonla ilgili durumalarda sanklar n usule ilikin haklar nn ihlaledildii bildirilmitir. Bu dava kapsamnda toplanan bilgilerin nemli bir blm szdr lmolup, bu konuda

davalar a

lm

t

r (Bkz. fade zgrl ). Yarg mensuplar nn, yarg lama ncesi tutukluluk hlini kamu yarar iin kesinlikle gerekli olduu durumlarlasnrl tutmad klar ynnde duyumlar bulunmaktadr. Bu da, iinde bulunanlar n yar sndan fazlasnnyarg lanmay bekledii hapishanelerin ar kalabalklamasna yol amaktadr. artl tahliye edilen kiilerinetkili biimde izlenmesi konusunda sorunlar bulunduundan, hkimler artl tahliyeyi hapse alternatif olarak tercih etmekte tereddt etmektedirler.ocuk mahkemeleriyleilgili de kayg lar bulunmaktadr (Bkz. ocuk Haklar ).

Sonu olarak , yarg alannda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Yarg Reformu Stratejisinin, tm paydalarla birlikte yrtlen istiare srecinin ard ndan Hkmet taraf ndan kabul edilmesi olumlu bir ad mdr. Personelsaysnn ve finansmann artr lmas amac yla alnan tedbirler de olumludur. Ancak, bu abalar n devamettirilmesi gerekmektedir. Hkimler ve Savc lar Yksek Kurulunun yaps ve blge adliye mahkemelerininkurulmas gibi konularda, yargnn bams zl , tarafszl ve etkililiiyle ilgili kayg lar devam etmektedir.

Yolsuzlukla mcadele politikas

Yolsuzlukla mcadele konusunda snrl ilerleme kaydedilmitir. Haziran aynda, Trk Ceza Kanununda veKabahatler Kanununda deiiklik yapan bir Kanun TBMMde kabul edilmitir. Bu deiiklikler, AvrupaKonseyi Yolsuzlua Kar Devletler Grubunun (GRECO) tavsiyelerini dikkate almak, uluslararas szlemelere uymak, OECD Rvet Szlemesi hkmlerini ve Mali Eylem Grev Gcnn kara parann


14/94

Deniz Feneri adl yardm dernei aleyhine geen y l Almanyada a lan dolandr c lk davas balamnda,Trk savc lk makam Trkiyedeki soruturmay devam ettirmitir. Trkiyede balca phelilerin mal

varlklar dondurulmutur. Ancak, mahkemeye bir iddianame sunulmamtr.lk kez, Kamu Grevlileri Etik Kurulu, 2009 y lnda, kamu grevlilerinin etik kurallara uymadklar konusunda seilmi bir belediye bakan n ve kamuya ait irket yneticilerini de kapsayan drt karar yaymlam tr.

Bununla birlikte, etik kurallar n, akademisyenleri, askeri personeli ve yargy da kapsayacak hle getirilmesikonusunda ilerleme kaydedilmemitir.

Milletvekili dokunulmazl klar n n, yolsuzluklara ilikin davalarda s n rland r lmas konusundailerleme kaydedilmemitir. Muhalefet bu konuda tedbir al nmas n desteklemektedir.TBMMnin, ikyet ve iddialar ele almak amac yla bir daimi etik komisyonu kurmas gerekmektedir. Milletvekillerine ynelik davran kurallar bulunmamaktad r. Ayr ca,dokunulmazl klar n hangi artlar alt nda kald r labilecei konusunda nesnel ltler oluturulmal d r. Mal beyanlar n n kontrol edilmemesi ve dorulanmamas , TBMM veHkmette drstlk ilkesinin korunmas a s ndan zay f nokta tekil etmeyi srdrmektedir.

Siyasi partilerin ve seim kampanyalar n n finansman konusunda, effafl art rmayaynelik bir yasal dzenleme henz kabul edilmemitir. Seim kampanyalar n n finansman n ndenetlenmesinden sorumlu herhangi bir kamu kuruluu bulunmamaktad r.

Say tay n yeniden yap land r lmas ve glendirilmesini amalayan yeni yasal dzenlemeninkabul edilmesinde ilerleme kaydedilmemitir.

Sonu olarak, yolsuzluun nlenmesine ynelik yasal ereve iyiletirilmitir. Ancak,yolsuzluk pek ok alanda halen yayg nd r. Trkiyenin yolsuzlukla mcadele stratejisinitamamlamas ve soruturmalar, iddianameler, kovuturmalar ve mahkmiyetlere ilikinizleme mekanizmas oluturmas gerekmektedir.

2.2. nsan haklar ve az nl klar n korunmas

Uluslararas insan haklar hukukuna riayet

nsan haklar na ilikin belgelerin onaylanmas konusunda, TBMM 18 Aral k 2008tarihinde yrrle giren BM Engelliler Szlemesini onaylam t r. Bu Szlemenin htiyariProtokol Eyll 2009da imzalanm t r.

Eyll 2009da Hkmetin karar n takiben BM kenceyle Mcadele Szlemesi htiyari


15/94

Rapor dneminde, Avrupa nsan Haklar Mahkemesi (AHM), toplam 381 karar ndaTrkiyenin AHSyi ihlal ettii sonucuna varm t r. Mahkeme, sz konusu davalar n yakla k

te birinde adil yarg

lanma hakk

ve/veya zgrlk ve gvenlik hakk

ihlali olduunahkmetmitir. Kararlar n dayand olaylar n ou 1990larda ya da yeni Trk Ceza Kanunu veyaCeza Muhakemesi Kanunu kabul edilmeden nce gereklemitir. AHMye yap lan yeni bavurular n byk blm adil yarg lanma hakk ve mlkiyet haklar n n korunmas yla ilgilidir.Bavurular n % 11i ifade zgrl konusunda, % 5i ise ikencenin yasaklanmas konusundad r.Sonu olarak, Trkiye aleyhinde AHMye yap lan bavurular n say s artm t r.

Trkiye AHM kararlar n n uygulanmas nda ilerleme salamaya devam etmitir. 2008 y l nda

toplam 5,2 milyon avroyu bulan para cezalar

n

n tm zaman

nda denmitir.Bununla birlikte, baz durumlarda, yasal tedbirlerin al nmas n gerektiren AHM kararlar n nuygulanmas y llarca gecikmitir. Hulki Gne, Gmen ve Sylemez davalar nda, kararlar nuygulanmamas , san klar n yarg lama usulne ayk r olarak zgrlklerinden y llarca yoksunkalmalar na yol am t r. Bu durumun dzeltilmesi iin yasal dzenleme yap lmas gerekmektedir.Ayr ca, Trkiye vicdani nedenlerle askerlik hizmetini yerine getirmeyi reddedenlerin tekrar edenkovuturmalara tabi tutulmas ve tekrar cezaland r lmas n nleyen yasal tedbirleri almam t r.

Trkiyenin yasal tedbir almas

n

bekleyen dier davalar, gvenlik glerinin faaliyetlerininkontrol edilmesi, suistimale kar etkili zm yollar ve ifade zgrl zerindeki k s tlamalar ile ilgilidir.

Gney K br s Rum Ynetiminin Trkiye aleyhine at davada, kay p kiiler konusu ve K br s nkuzeyinde devaml olarak yaayan K br sl Rumlar n mlkiyet haklar na ilikin k s tlamalar konusu sonulanmam t r. Yerinden olmu kiilerin mlkiyet haklar n kar lamak zere kurulantazminat mekanizmas , ilke olarak, AHM kararlar n n gereklerini salamaktad r ve tazminat

taleplerini almaya devam etmektedir. Mahkeme, 28 Temmuz 2009 tarihli karar

nda, K

br

s Trk Ta nmaz Mal Komisyonu arac l yla Alexandrou davas na ilikin salanan dostane zmedikkat ekmi ve Szleme veya Protokollerinde tan mland ekilde insan haklar na sayg zemininde zm bulunmas ndan dolay memnuniyetini belirtmitir. Bununla birlikte, AHM, szkonusu zmn benzeri tm davalar iin etkili olup olmayaca konusunu deerlendirmemitir.Trkiye, Loizidou ve Xenides-Arestisdavalar na ilikin AHM kararlar n henz tam olarak uygulamam t r.

eitli kamu kurulular

insan haklar

n

n gelitirilmesi ve uygulanmas

grevini paylamaktad r. Bunlara, Ba bakanl a bal nsan Haklar Bakanl ile nsan Haklar Kurullar dhildir (toplam 931 adet). Bu kurulular, gzalt merkezlerinin (kamu taraf ndan desteklenensosyal hizmetler de dhil olmak zere) ziyaret edilmesinden ve insan haklar ihlalleriyle ilgiliiddialar n deerlendirilmesinden sorumludur. Genel olarak, bu kurululara yap lan bavurular ciddi oranda artm t r. Kamu al anlar na, hkimlere, savc lara ve polis memurlar na ynelik


16/94

haklar kurumlar n n dzgn ileyiini engellemektedir. Bu yetersizliklere zm bulunmas amac yla yeni bir Ulusal nsan Haklar Kurumu oluturulmas na ynelik tart malar henz

sonulanmam

t

r. Hkmet, bu srece ilikin kararl

l

n

srdreceine dair sinyaller vermitir.2006 y l nda kabul edilen Ombudsmanl k Kanunu Anayasa Mahkemesi taraf ndan, Anayasan n butr bir kurumun TBMM ile ilikilendirilmesine izin vermedii gerekesiyle iptal edilmitir.Dolay s yla, Ombudsmanl k sisteminin oluturulmas iin Anayasada deiiklik yap lmas gerekmektedir. Ancak bunun iin gerekli mutabakat TBMMde salanamam t r.

Sonu olarak , uluslararas insan haklar hukukuna riayet edilmesi konusunda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, yasal deiiklikler gerektiren baz AHM kararlar n n uygulanmas

y llard r bekletilmektedir. zellikle ba ms z bir insan haklar kurumunun ve Ombudsmanl k kurumunun kurulmas balam nda, insan haklar na ilikin kurumsal erevenin glendirilmesiiin daha ok aba gsterilmesine ihtiya bulunmaktad r. kenceye Kar BM Szlemesininhtiyari Protokolnn (OPCAT) onaylanmas gecikmitir.

Medeni ve siyasi haklar

Hkmet, ikencenin ve kt muamelenin nlenmesi amac yla yasal gvencelere uygunluun

salanmas ynndeki abalar n srdrmtr. stanbul Protokolnn13

daha iyi uygulanmas naynelik olarak, sal k al anlar ile hkim ve savc lara, ikence ve kt muamele vakalar ndaetkili soruturma ve belgelendirme eitimi verilmesine 2008 y l nda balanm t r. Polis ve jandarman n ifade alma odalar n n iitsel ve grsel kay t sistemleriyle donat lmas na ynelik abalar devam etmitir.

Vatandalar n polis, jandarma ve sahil gvenlik hizmetlerine ilikin ikyetlerinin soruturulmas amac yla ba ms z bir ulusal mekanizma oluturulmas haz rl klar Haziran ay ndasonuland r lm t r. Hlihaz rda, sz konusu birimin kurulmas na ynelik kanun tasla n ntamamlanarak TBMMye sunulmas iin ileri Bakan n n karar beklenmektedir.

Avrupa Konseyikencenin nlenmesi Komitesi (CPT)14 Haziran 2009da Trkiyede geni apl bir misyon yrtmtr. Bu ziyaret, Hkmetin s f r tolerans politikas n n incelenmesi bak m ndan nemlidir. Zira, son y llarda, insan haklar STKlar , daha fazla ikence ve ktmuamele iddialar ile kar lam lard r. CPT, kolluk kuvvetleri (polis ve jandarma) taraf ndangzalt na al nan kiilere yap lan muameleye ve yabanc lar iin gzalt yerlerinde tutulan yasad gmenlerin iinde bulunduklar koullara zellikle dikkat etmitir. CPT ayn zamandamahkmlara sunulan sal k hizmetleri ve imknlar da dhil olmak zere, cezaevlerine ilikin pek ok konuyu detayl bir ekilde incelemitir. 2009 y l nda gerekleen bu ziyaretin raporlar n nyay mlanmas na izin verilmesi, Hkmetin ikenceye ve kt muameleye kar benimsedii s f r tolerans politikas na olan bal l n gsterecektir.15


17/94

kence veya kt muamele iddias nda bulunan kiilere ynelik olarak kolluk kuvvetleritaraf ndan kar davalar s ka a lmaktad r. Sz konusu davalar,ikyetler bak m ndan cayd r c

olabilmektedir. Bu davalar

n mahkemelerce h

zla grldne dair kan

tlar bulunmaktad

r.Adalet Bakanl bnyesinde bulunan Adli T p Kurumu haricindeki adli t p doktorlar mahkemelerce kabul edilmemektedir. Bu fiili tekel, lkedeki etkili ve ba ms z adli t phizmetlerinin geliimini engellemektedir. Ayr ca, doktorlar n gvenlik nedeniyle, bir kolluk kuvvetinin muayenede haz r bulunmas n talep ettii durumlarda, avukatlar n da adli t p taraf ndanyap lan muayenede haz r bulunmas na izin verilmelidir.

nsan haklar ihlallerinin cezas z kalmas yla mcadele konusunda, Engin eberin gzalt ndalmesinden sorumlu tutulan 60 grevli hakk nda su duyurusunda bulunulmutur. Bu konudakidava Ocak 2009da balam t r ve halen srmektedir.

Bununla birlikte, insan haklar ihlallerinin cezas z kalmas n azaltmaya ynelik abalar nart r lmas gerekmektedir. TBMMnsan Haklar nceleme Komisyonu taraf ndan Ocak ay ndakabul edilen ikence ve kt muamele hakk ndaki raporda,stanbul Emniyet Mdrlnden 431grevliye kar a lan ikence ya da kt muameleye ilikin 35 davan n hibirinin mahkmiyetle

sonulanmad belirtilmitir.16

nceleme Komisyonu, bu durumun kolluk kuvvetleri hakk nda balat lan davalar n etkililii konusundapheye yol at sonucuna varm t r. Ayn rapora gre,ikence ve kt muamele iddialar hakk nda yrtlen idari soruturmalar sonucunda, polismemurlar n n sadece % 2sine disiplin cezas uygulanmaktad r. nceleme Komisyonu, sz konususoruturmalar n al ma arkadalar olan polis memurlar taraf ndan yrtlmemesi gerektiini belirtmitir.

Ahmet Kaymaz ve 12 ya ndaki olu Uuru Kas m 2004te meru mdafaa s n rlar n aarak ldrdkleri iddias yla yarg lanan drt polis memuru Yarg tay karar yla Haziran ay nda beraatetmitir. Kaymaz ailesi, AHMye bavurmutur.

Sonu olarak,yasal ereve, ikence ve kt muameleye kar geni kapsaml tedbirleri ierse de, bunlar n uygulanmas ve Hkmetin ikenceye kar s f r tolerans politikas n n tam olarak uygulanmas s n rl kalm t r. kence ve kt muamele iddialar ve faillerin cezas z kalmas kayg kayna olmaya devam etmektedir ve bu konudaki iyiletirme al malar Trk yetkililerinncelikli konusu olmal d r. Bu alandaki ilerlemenin doru bir ekilde deerlendirilmesi bak m ndan, Trk makamlar n n Avrupa Konseyi kencenin nlenmesi Komitesi (CPT)raporunun yay mlamas na ivedilikle izin vermesi yararl olacakt r.

Adalete eriim, gzalt ndaki kiilerin gzalt na al nd ktan hemen sonra avukata eriebildiklerikentsel blgelerde grece daha kolay olmutur. te yandan, san klar n avukata eriiminin kentselblgelerle eit koullarda gereklemedii k rsal alanlarda zellikle Gneydou Anadolu


18/94

ilerleme kaydedilmitir. Cezaevi personeline ynelik hizmet ncesi ve hizmet ii eitimi verendrt merkez bulunmaktad r. Beinci merkez yap m aamas ndad r ve bu y l n sonuna kadar

tamamlanacakt

r. Srecin bu y

l

n sonuna kadar tamamlanmas

amac

yla, Temmuz ay

nda 6.000ilave cezaevi personelinin istihdam edilmesine balanm t r.17

Ancak, cezaevi reformu eit dzeyde uygulanmamaktad r. rnein, yetersiz kaynaa sahip kk cezaevlerinde reformun uygulanmas zordur. Cezaevlerinin, mahkmlar iin ortak faaliyetler yada rehabilitasyon programlar dzenlemesini engelleyen yetersiz kadrosu da bu zorluklar art rmaktad r. Mahkmlar n, ortak faaliyet gerekletirmekten halen yoksun olduu yksek gvenlikli F-tipi cezaevlerinde de durum byledir.

Birka y lda iki kat na kan mahkm say s ndaki h zl art , gittike artan a r bir kalabal klamasorununa yol amaktad r 18. Ayr ca, tutuklu yarg lananlar n say s n n yksek olmas , zlmesigereken bir konudur 19 (Bkz. Yarg Sistemi).

Cezaevleri denetimine ilikin ulusal mevzuat, kenceye Kar BM Szlemesinin htiyariProtokolnn (OPCAT) koullar n tam olarak kar lamamaktad r (Bkz. kence ve KtMuamele). Tutuklu bulunan ocuklar konusunda endieler bulunmaktad r (Bkz. ocuk Haklar ).

Telefonlarda Trke d nda baka bir dilin kullan m na ynelik k s tlamalar n azalt lmas amac yla yeni bir usul oluturulmutur. Kanunla dzenlenen ziyaret etme koullar , makulherhangi bir gvenlik gerekesiyle getirilenlerden ok daha s n rlay c d r.

Baz davalarda, srekli tedavi gerektiren ciddi hastal klar tahliye gerekesi olarak kabuledilmemitir. Sal k hizmeti kaynaklar ve psikiyatri kaynaklar yetersizdir. Cezaevlerinde dzgnt bbi bak m n gereklemesi iin gerekli olan 250 mahkm iin bir doktor oran na Trkiyedeula lamamaktad r. Cezaevi grevlileri taraf ndan yap lan kt muamele vakalar bildirilmitir (Bkz. nsan Haklar hlallerinin Cezas z Kalmas ).

Sonu olarak,eitim ve altyap n n iyiletirilmesi ve ilave cezaevi personeli al nmas konular nda baz ilerlemeler kaydedilmitir. Ancak, a r kalabal klama ve tutuklu yarg lananlar n yksek oranda olmas zlmesi gereken sorunlar olarak kalm t r.

fade zgrl konusunda, Trk Ceza Kanununun (TCK) 301inci maddesi art k ifadezgrlnn s n rland r lmas na ynelik olarak sistematik bir ekilde uygulanmamaktad r. Bumaddede yap lan deiiklik, nceki y llara k yasla kovuturma say s nda belirgin bir de yolam t r.20

Anayasa Mahkemesi, 2006 y l nda bir nceki Cumhurbakan taraf ndan yap lan bavuruyumteakip Terrle Mcadele Kanununun medya patronlar n terr propagandas yapan


19/94

200 Trk ayd n taraf ndan imzalanan, 1915te Osmanl Ermenilerinin urad Byk Felaketin inkr edilmesini reddeden ve Ermenilerden zr dileyen dileke internet ortam nda

payla lm t r. Kampanyada yakla k 30.000 imza toplanm ve bu durum belli bal yay norganlar ndakiler de dhil olmak zere geni apl tart malara yol am t r.21 Ayr ca,medyada, Krt meselesi, genel olarak az nl k haklar , ordunun rol ve Atatrkn miras gibiTrk kamuoyu taraf ndan hassas olarak alg lanan dier konularda youn tart malar gereklemitir.

Ancak, yasal ereve halen ifade zgrlne ilikin yeterli gvenceyi salayamamaktad r vesonu olarak hkim ve savc lar, ifade zgrln dar bir ekilde yorumlamaktad rlar. Halen301inci maddeyi temel alan baz kovuturmalar yap lmakta ve mahkmiyet kararlar verilmektedir. Ayr ca, TCKn n onur, eref ve sayg nl a kar ilenen sular (TCKn n 125ila 131inci maddeleri), kamu dzeni (214nc, 216nc , 217nci, 218inci ve 220incimaddeleri) devlet gvenlii (305inci maddesi), anayasal dzen (312nci ve 314ncmaddeler), mstehcenlik (226nc maddesi) bata olmak zere, dier birtak m hkmleriifade zgrln k s tlamaktad r. Ayr ca, TCKn n 318inci maddesi (halk askerliktensoutmak), Atatrk Aleyhinelenen Sular Hakk nda Kanun, Trk Harflerinin Kabul ve

Tatbiki Hakk

nda Kanun22

uyar

nca kovuturmalar ve mahkmiyet kararlar

devametmektedir. Bu hukuki belirsizlik, gazetecileri, yazarlar , yay nc lar , siyasetileri,akademisyenleri ve dier meslek gruplar n soruturma, kovuturma, mahkmiyet ve hapistehlikesiyle kar kar ya b rakmakta ve dolay s yla oto-sansre neden olabilmektedir.

Terr faaliyetlerinin artmas sonucu 2006 y l nda kabul edilen Terrle Mcadele Kanunundayap lan deiiklikler baz sreli yay nlar n durdurulmas yla sonulanm t r. AnayasaMahkemesi, savc lar n on be gnden bir aya kadar yay nlar yasaklamalar na izin verenTerrle Mcadele Kanununun hkmlerine kar nceki Cumhurbakan taraf ndan 2006y l nda a lan davay reddetmitir.

nde gelen ulusal medya gruplar ndan biri olan Doan Medya Holding grubuna kar ikivergilendirme prosedr balat lm t r. Gelir daresi Bakanl nca uygulanan byk vergicezalar , potansiyel olarak Grubun ekonomik gcn zay flatmakta ve bu nedenleuygulamadabas n zgrl n etkilemektedir. Vergilendirme prosedrlerinde orant l l k vetarafs zl k ilkelerine uyulmas ihtiyac bulunmaktad r.

Siyasetiler, kiisel haklar n n ihlal edildii gerekesiyle yay nc lara, gazetecilere, yazarlaraveya dier siyasetilere kar baz hukuk davalar am lard r. Genelkurmay, GneydouAnadolu Blgesinde gerekleen olaylarla ilgili gizli bilgilerin a klanmas na ilikin davalar am t r. Gazeteciler, soruturmalar n mahremiyetini ihlal etmek ya da adil yarg lamay


20/94

YouTube, May s 2008den beri yasaklanm t r. Facebook ve Google internet sitelerine vedier sitelere kar devam eden davalar bulunmaktad r.

Sonu olarak, Trk kamuoyunda, geleneksel olarak hassas kabul edilen konular da dhilolmak zere, serbest ve a k tart malar artmaktad r. Art k, Trk Ceza Kanununun 301incimaddesi ifade zgrlnn s n rland r lmas na ynelik olarak sistematik bir ekildeuygulanmamaktad r. Ancak, Trk Ceza Kanununun dier birtak m maddelerine dayanankovuturma ve mahkmiyetler mevcuttur. Trk hukuku, AHS ve AHM itihatlar yla uyumlu bir ifade zgrl iin yeterli gvenceyi salamamaktad r. Medya zerindeki siyasi bask vehukuki belirsizlikler uygulamada bas n zgrln etkilemektedir.

Toplanma zgrl konusunda yasal erevenin uygulanmas na ynelik daha fazla abaharcanm t r. Kas m 2008de, ileri Bakanl taraf ndan yay mlanan bir genelgede(Bkz. kence ve Kt Muamele), gvenlik glerince orant s z g kullan m n engellemek iinyakalama ve gzalt usullerinin doru uygulanmas n n gereklilii vurgulanm t r. Polis iddetisz konusu olduunda kimlik tespitinin kolaylat r lmas amac yla, gsterilerdegrevlendirilen polis memurlar kasklar n n zerinde grnr rakamlar ta maktad rlar. Bunlem art k lke genelinde uygulanmaktad r.

Bununla birlikte, gsteriler esnas nda g kullan m sorununun zmlenmesi iin, Trk polisinin zor al ma koullar iyiletirilmelidir. Bu anlamda, eitim yard m da al nacak nlemlere dhildir. Ayr ca, 2007 y l nda kabul edilen Polis Vazife ve SalahiyetleriKanununun birtak m hkmleri, yaama hakk n n korunmas yla ilgili baz endieleri de beraberinde getirmektedir. Halen, sz konusu yasan n uygulanmas nda kar la lan zorluklar bildirilmektedir. Rutin kimlik kontrollerinde kt muamelenin gerekletii vakalar bulunmaktad r. A r g kullan m na kar an gvenlik gleri mensuplar na kar a lanhukuki ve idari soruturmalar etkili bir ekilde yrtlmemektedir (Bkz. Cezas z Kalma).

nceki y llarda polisiddeti yznden glgelenen Nevruzve 1 May s gsterileri ou yerde bar iinde gereklemitir. Ancak, lkenin gneydousundaki gsterilerdeiddet n plana kmaya devam etmitir. zellikle lkenin dou ve gneydousunda, STK faaliyetleriningvenlik gleri taraf ndan grntl kay t alt na al nmas ve soruturulmas olaylar halen bildirilmektedir.

rgtlenme zgrl konusunda, dernek ve ye say s artmaya devam etmitir. Vak flar Meclisinin ilk seimleri Aral k 2008de gereklemitir. Yeni Vak flar Meclisi, vak f kurmak iin gerekli olan malvarl miktar n n nemli lde drlmesine karar vermi ve bylelikle vak f kurma koullar n daha fazla kolaylat rm t r.


21/94

okullarda milli gvenlik derslerinin subaylar taraf ndan verilmesine kar kt bir bas na klamas ndan kaynaklanmaktad r. nsan Haklar Dernei stanbul ubesi aleyhindeki adli

soruturma devam etmektedir. Her iki kapatma davas

da stanbul Valiliince yap

lan suduyurular ndan sonra a lm t r.

Baz yasal hkmler dernek faaliyetlerine a r yk getirmektedir. Dernekler Kanununauyulmamas hlinde yksek para cezalar ya da a r cezalar gndeme gelmektedir.23 Yurtd ndan mali destek al nmadan nce ilgili makamlara bildirimde bulunma ynndekiyasal zorunluluk dernekler zerine yk getirmektedir. AB fonlar dhil olmak zereyurtd ndan mali destek alan sivil toplum kurulular n n bazen orant s z denetime tabitutulmas ve baz bas n organlar nda olumsuzekilde tasvir edilmesi dier bir endie kayna olmaya devam etmektedir.

zellikle bata uluslararas sivil toplum kurulular n n yerel temsilcilikleri olmak zere,dernekler ve vak flar n kay t edilmesi konusunda s k nt lar hl devam etmektedir. Byk uluslararas STKlara (International Crisis Group ve the Raoul Wallenberg Institute)ilikin olarak en az iki dava bir y ldan uzun bir sredir beklemededir.

Sendikalar, toplu gsteri dzenleme haklar n kullanma konusunda engellerle kar lamayadevam etmektedir. Polis mdahalesi her zaman kamu dzenine gerek bir tehdidin grlddurumlarla s n rl kalmam t r.

Siyasi partilerin kapat lmas na ilikin mevzuat n deitirilmesine ynelik ilerlemekaydedilmemitir (Bkz. Demokrasi ve Hukukun stnl ).

Sonu olarak , derneklere ilikin yasal ereve Avrupa standartlar yla uyumludur. Bununla birlikte dernekler, faaliyetlerinin baz hallerde adli soruturma a lmas na varan orant s zdenetimi ile halen kar lat klar iin uygulamaya ilikin nemli miktarda ilerlemekaydedilmelidir.

Sivil toplum kurulular n n, ABye kat l m sreci de dhil olmak zere, kamu kurumlar vegenel olarak kamuoyunda stlendii nemli role ilikin artan bir fark ndal k gzlenmektedir.

Buna kar l k, dan ma usullerinde kar la lan baz glkler kamu kurumlar ve sivil toplumkurulular aras ndaki gven eksikliini yans tmaktad r. Sivil toplum kurulular iin yard mtoplanmas ve vergi muafiyetine ilikin yasal ereve, sivil toplum kurulular n n malisrdrlebilirliini gelitirmek amac yla AB iyi uygulamalar yla uyumlu ekildeglendirilmelidir.

Di l k d ib d t l l l k t il i d


22/94

Aral k 2008de Kltr Bakan , ilk Alevi Enstitsnn a l na kat larak gemite devletin yolat ac lar nedeniyle Alevilerden zr dilemitir. Ocak 2009da Ba bakan geen y l olduu

gibi bu y

l da Alevilerin iftar yemeine kat

lm

t

r. Hkmet, Alevilerin sorun ve beklentilerinin a ka tart lmas na ynelik al taylar dzenlemitir ve bu giriim Alevicemaatince olumlu kar lanm t r. Kamu yay n kuruluu, Alevilerin Muharrem24 kutlamalar zerine bir dizi program yay mlam t r. Dier bir sembolik jest olarak Kltr Bakanl , 1993olaylar n n25 madurlar an s na Sivasta Mad mak Oteli iinde bir kltr merkezininkurulmas n tart maya am t r. belediye meclisi, cemevlerini ibadet yerleri olarak tan m t r ve cemevlerine camilere tan nan ayn mali kolayl klar salam t r. Antalya, Ankarave stanbuldaki idare mahkemeleri, Alevi rencilerin zorunlu din kltr ve ahlak bilgisidersinden muaf tutulmalar ynnde karar vermitir. zmir dare Mahkemesince verilen benzer bir karar Dan tay taraf ndan onanm t r.

Bununla birlikte, Anayasan n 24nc maddesi ve Milli Eitim Temel Kanununun 12ncimaddesi uyar nca din kltr ve ahlak bilgisi dersleri ilk ve orta dereceli okullarda halenzorunludur. Ekim 2007de AHM, bu derslerde dinlere genel bir bak salanmaklakal nmay p, kltrel haklar da dhil olmak zereslam inanc n n temel ilkelerinin

retildiine karar vermitir. Mahkeme, Trkiyeden mfredat

n

ve mevzuat

n

AHSnin1inci Protokolnn 2nci maddesi ile uyumlu hale getirmesini istemitir. Bu karar nuygulanmas na ilikin olarak hl Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesinin karar beklenmektedir.

Dini gruplar n rgtlenmi yap lar niteliindeki gayrimslim cemaatler, tzel kiiliklerininolmamas ndan kaynaklanan sorunlarla halen kar kar yad r. Din adamlar n n eitimikonusundaki k s tlamalar devam etmektedir. Trk mevzuat , bu cemaatler iin zel yksek dineitimi imkn tan mamaktad r ve kamu eitim sisteminde de bu ynde bir imkn bulunmamaktad r. Rapor dneminde, yeniden a lmas geni kapsamda tart lm olmas naramen Heybeliada (Halki) Rum Ortodoks Ruhban Okulu hl kapal d r. ErmeniPatrikhanesinin Ermeni dili ve Ermeni din adamlar n n eitimi iin niversitede blma lmas nerisinin deerlendirilmesi birka y ld r devam etmektedir. Sryaniler, yaln zca,resmi okullar bnyesinde olmayan gayriresmi eitim sunabilmektedir. Trkiyede al mak isteyen yabanc uyruklu din adamlar n n al ma izni almalar konusunda kaydedilenilerlemeye ramen, genel olarak bu sre yava ve zor ilemeye devam etmektedir.

Ekmenik Patrik, ekmeniklik unvan n her durumda kullanamamaktad r. Haziran 2007deYarg tay, Patrikhane seimlerine kat lan ve seilen kiilerin Trk vatandalar olmalar veseim s ras nda Trkiyede al yor olmalar gerektiine hkmetmitir. Buna kar l k, Trk vatandalar ve yabanc uyruklu kiilerin, AHS ve AHM itihatlar na uygun olarak, din


23/94


24/94

Kamu hizmeti verenlere ve sal k personeline ynelik fark ndal k yaratma ve cinsiyetduyarl l eitim programlar na devam edilmitir. Nisan 2009da Kad n n Stats Genel

Mdrl ve Adalet Bakanl

aras

nda savc

ve hkimlerin kad

nlara ynelik iddetkonusunda eitimini hedefleyen bir protokol imzalanm t r. Kad n sivil toplum kurulular ,yerel seimlere kad nlar n kat l m n art rmaya ynelik olarak, Avrupa Kad n Lobisinin50/50, toplumsal cinsiyet eitlii olmaks z n modern bir Avrupa demokrasisi olmazkampanyas ile ayn zamanda 50/50 eitlik kampanyas gibi kampanyalar yrtmtr.

Bununla birlikte, toplumsal cinsiyet eitlii konusu Trkiyede nemli bir sorun olmayadevam etmektedir ve AB mktesebat na uyum gereince kurulmas gereken bir toplumsalcinsiyet eitlii kurumu halen kurulmam t r (Bkz. Fas l 19 - Sosyal Politika ve stihdam).

Kad nlar n hem ulusal hem de blgesel seviyede siyasi temsili ok dktr. 29 Mart 2009tarihinde yap lan yerel seimler bu durumu deitirmemitir: l dzeyinde iki, ile dzeyindeon yedi kad n belediye bakan seilmitir. Genel olarak, seim ncesi sylemlere kar nsiyasi partiler yeterli say da kad n aday , seilebilir s ralarda aday gstermemilerdir. Sonolarak, Siyasi Partiler Kanununda ve parti tzklerinde Trk kad nlar n n yeterli oranda siyasitemsilini uygulamada salamaya ynelik hkmler bulunmamaktad r.

Kad nlar n igc piyasas na kat l m hl ok dk dzeydedir 28. gc piyasas na girenkad nlar daha ok kay t d sektrlerde istihdam edilmektedir ve bu da durumlar n k r lganhale getirmektedir. Genel olarak kad nlar edeer ilerde erkeklerden daha az kazanmaktad r.

Kad nlar n eitime eriimi, ABye ye lkeler ve OECD lkeleri aras nda en dk seviyede bulunmaktad r. lkretimde cinsiyet eitsizliini azaltmaya ilikin olumlu gelimeler

zellikle k zlar n okula devam etmesini salamak ve okulu b rakma sorununa zm bulmak suretiyle srdrlmeli ve daha fazla iyiletirilmelidir (Bkz. ocuk Haklar ).

Aile ii iddet, tre cinayetleri ve erken ve zorla yap lan evlilikler ciddi sorunlar olmayadevam etmektedir. Kad nlara ynelik aile iiiddete ilikin ulusal arat rma raporu29 sorununciddiyetini ortaya koymutur: Kad nlar n % 39u fizikseliddete ve % 15i cinsel istismaramaruz kald klar n belirtmitir. Her drt kad ndan biri fiziksel ya da cinseliddet sonucuyaralanm t r. Ayr ca, arat rma sonucunda, madurlar n % 48,5inin yaad klar iddetikimseye anlatmad , sadece % 4nn yard m iin polise bavurduu ve yaln zca % 1ininDevlete ait s nma evlerine s nd belirlenmitir. Trk kad nlar n n ou hl haklar ndan btnyle haberdar deildir ve bu konuda nemli ilave abalara ihtiya bulunmaktad r.

Haziran 2009da Avrupa nsan Haklar Mahkemesi, Opuz davas na ilikin karar n l t 30 M hk t ki i i k ld idd ti i i t d l


25/94

insanl k d ve aa lay c muamele yasa ) ve (c) 2nci ve 3nc maddelerle balant l olarak 14nc maddesinin (ayr mc l k yasa ) ihlal edildiine oybirliiyle karar vermitir.

Kad n rgtleri, aile mahkemelerinin, Ailenin Korumas na Dair Kanuna greiddet tehdidi ilekar laan kad nlar n korunmas iin koruma karar karmas n n uzun zaman ald n bildirmektedir. Bu ise sz konusu Kanunun etkililiini zay flatmakta ve kad nlar n daha fazlamadur olmas na yol amaktad r.

Aile ii iddete maruz kalan kad nlar iin yaln zca 54 tane koruma evi bulunmaktad r. Bu ise,hem s nma evi say s hem de genel yatak kapasitesi bak m ndan Kanunda ngrlenin31 yada gerek ihtiyac n ok alt ndad r. Ara-kademe koruma ve nleme hizmetlerinin ve bunlaraeriilebilirliin, talebi kar lamak zere glendirilmesi gerekmektedir.

Kamu kurumlar aras ndaki i birliinde, tre cinayetleri ve kad nlara ynelik aile iiiddetlemcadele konusundaki Ba bakanl k Genelgesiyle birlikte balang ta grlen ilerlemeninard ndan, Rapor dneminde bu konuyla ilgili kayg lar ortaya km t r. ileri Bakanl Genelgesinde dzenlenen yerel dzeyde koordinasyon komiteleri32 Kanunda ngrldekilde kurulmam t r. Kolluk kuvvetleri ve kamu idarelerinin,ileri Bakanl n n kad nlarave ocuklara ynelik iddet genelgesinden haberdar olmad klar anla lmaktad r.

Cinsiyetle ilgili konularda sivil toplum kurulular ile Hkmet aras nda etkili bir diyalog bulunmamaktad r.

Sonu olarak , kad n haklar n ve toplumsal cinsiyet eitliini gvence alt na alan yasalereve mevcuttur. Buna kar n, yasal erevenin uygulamaya geirilmesi ve ekonomik hayata kat l m ve f rsatlar, siyasi yetkilendirme ve eitime eriim alanlar nda kad n ve erkek aras ndaki fark n kapat lmas iin kayda deer ilave abalara ihtiya vard r. Aile ii iddet,tre cinayetleri ve erken yata ve zorla yap lan evlilikler, lkenin baz blgelerinde ciddisorun olmaya devam etmektedir. Kad n haklar ve toplumsal cinsiyet eitlii konular nda,hem erkekler hem de kad nlar iin ilave eitime ve fark ndal k yarat lmas na ihtiya bulunmaktad r.

ocuk haklar konusunda, ilkretimde 2007-2008de % 2,3 olan cinsiyetler aras ndakidengesizlik, 2008-2009da yakla k olarak % 1e drlerek yar yar ya azalm t r. Okulncesi eitimdeki renci say s 2007 y l ile 2008 y l kar lat r ld nda % 14 oran ndaartm t r ve okul ncesi eitim oran % 33e km t r. Okul ncesi eitimdeki retmensay s da 2007 y l ile 2008 y l kar lat r ld nda % 14 oran nda artm t r. Milli EitimBakanl , e-okul sistemi sayesinde, okula gitmeyen ocuklar her an belirleyebilmekte ve buocuklara ulaabilmektedir.

2008 l T ki Nf Sl k A t ilk l b b k k b


26/94

sene 73e ykselmitir. Bunlar, lkedeki 81 ilden 33nde bulunmaktad r. Daha ciddi sular inceleyen ocuk a r ceza mahkemeleri yaln zca 7 ilde mevcuttur.

Bununla birlikte, 15 ya alt ndaki ocuklar aras nda yoksulluk oran 2007de % 0,9 artarak %26,1e ykselmitir. K rsal blgelerde bu oran, % 42ye kadar kabilmektedir.

lkretime kay t konusunda blgesel dengesizlikler devam etmektedir: lkenin bat s vedousundaki baz kesimler aras nda % 10u aan bir farkl l k sz konusudur. Ortaretime devametme konusunda, kay t olma oran ilkokulda % 96,5 iken33, ortaokulda % 58,5e dmektedir.

Sorumlu ulusal kurumlar n kapasitesi zay f kald ndan ocuk iiliiyle mcadelede herhangi bir ilerleme kaydedilmemitir. Etkili herhangi bir tefti sistemi bulunmamaktad r. ocuk iiliininortadan kald r lmas iin uygun yap lanmalar ve yeterli kaynaklarla birlikte btnlemi bir yakla m n hl benimsenmesi gerekmektedir.

ocuk adaleti konusunda, 2005 tarihli ocuk Koruma Kanununa gre, 18 ya n doldurmam btn Trk vatandalar ocuk kabul edilmektedir ve ocuk haklar ndan yararlanabilmektedir.Buna kar n, zellikle Trk Ceza Kanununun 220nci ve 314nc maddelerindeki hkmler bak m ndan, 2006 y l nda Terrle Mcadele Kanununda yap lan deiikliklerle, on be ve onsekiz ya aras ndaki ocuklar, yetikinler gibi yarg lanabilmektedir. Uygulamada, Trk CezaKanununun deiik 220nci ve 314nc maddeleri temelinde, bu ya grubundaki ocuklar aleyhine a lan davalar n say s nemli lde artm t r. rnein, zellikle Gneydou AnadoluBlgesinde, gsterilere kat lan ocuklar, terr rgt yesi olmakla sulanmakta ve bundandolay orant s z ve uzun hapis cezalar na maruz kalmaktad r. Yarg lamalar, s kl kla polismemurlar n n ifadelerine dayal olarak ve salam kan tlarla desteklenmeksizin yap lmaktad r.Gzalt na al nd ktan sonra ve savc kar s na kar lmadan nce ocuklar n kas tl olarak kt

muamele grdkleri ve bu sre iinde avukatlar

n

grmelerine izin verilmedii iddiaedilmektedir. ocuk mahkemelerinde ocuk savc lar n n olmamas ve hapis koullar daeletirilmektedir. Son olarak, ocuklara ilikin psikolojik deerlendirmeler uzman personels k nt s nedeniyle gerektii gibi yap lamamaktad r.

ocuk Islahevlerinin k s tl kapasitesi nedeniyle, tutuklu yarg lanan ocuklardan ounun yetikincezaevlerinde tutulmas konusunda kayg lar sz konusudur 34. ocuklar n gzalt nda tutulduuyerlerdeki fiziksel koullar n ve verilen hizmetlerin kalitesinin iyiletirilmesi gerekmektedir.artl

tahliye sisteminden daha etkiliekilde yararlan

lmas

hapishanelerdeki ocuk say

s

n

azaltacakt

r.Sonu olarak , idari kapasite, sal k, eitim, ocuk adalet sistemi ve ocuk iilii dhil olmak zere ocuk haklar na ilikin tm alanlardaki abalar n daha fazla art r lmas gerekmektedir.ocuklar n yetikinler gibi yarg land ve orant s z cezalara maruz kald davalar ciddi kayg larayol amaktad r.


27/94

yap lmas gerektiini vurgulam t r. Mahkemeler ve ak l sal kurumlar , ak l sal kurumlar na r zas d nda yerletirilmeye ilikin Medeni Kanun hkmlerini yeterli ldeuygulamamaktad r. Tedavi programlar , fiziksel altyap ve eitim konular nda ilave abalar gerekmektedir. Trkiyede ak l sal kurumlar n n denetimini gerekletirecek ba ms z bir birim bulunmamaktad r.

Engelli kiiler ve ak l hastalar n n bak m koullar hakk nda kapsaml veri mevcut deildir.Kurumsallam hizmetlere bir alternatif olarak toplum temelli hizmetler yeterince gelimi deildir. Fiziksel engelliler, esas olarak fiziksel engeller ve bilgi sahibi olmamak nedeniylehizmetlere eriimde sorunlarla kar lamaktad r. Yerel seimlerde engelliler iin yeterli olanaklar

salanmam

t

r ve Yksek Seim Kurulu (YSK) engellilerin seim haklar

n

kullanmalar

zerinde olumsuz sonular douran iki karar alm t r.

Trkiyedeii haklar ve sendikalar konusunda, 1980 askeri darbesinden sonra sendikal haklar k s tlanm olduu iin, 1 May s n Emek ve Dayan ma Gn ve resmi tatil olarak eskidurumuna getirilmesi vestanbulda Taksim Meydan nda gsteri yap lmas na (kk gruplar hlinde) izin verilmesi karar sembolik iki ad m olmutur.

Bununla birlikte, sendikalarla ilgili mevzuat

n iyiletirilmesi abalar

verimli olmam

t

r. Sendikalhaklarla ilgili anayasal hkmler de dhil olmak zere, mevcut yasal ereve, zellikle kamusektrnde ve zel sektrde rgtlenme hakk , grev hakk ve toplu szleme yapma hakk ile ilgiliAB standartlar ve Uluslararas al ma rgt (ILO) Szlemeleri ile uyumlu deildir (Bkz. Fas l 19 - Sosyal Politika ve stihdam). Mevcut sendikal haklar n (Bkz. rgtlenme zgrl )uygulanmas na ilikin k s tlamalar ve sendikalara yelikten tr iten karmalar olduu bildirilmitir. Trkiyedeki sosyal diyalog zay ft r. Genelde, toplu i szlemelerinden faydalananiilerin oran dktr.

Avrupa i Sendikalar Konfederasyonuna bal olan Kamu Emekileri Sendikalar Konfederasyonu (KESK) yeleri, terrle mcadele operasyonu kapsam nda tutuklanm lard r (Bkz. Do u Anadolu ve Gneydo u Anadolu Blgelerindeki Durum).

Ayr mc l kla mcadele ilkesi, Anayasa ile dzenlenmi ve eitli yasalarla desteklenmitir.Hkmet, ayr mc l kla mcadele konusunda kamu bilincini art rm ve retim y l n n ilk dersinin bu konuda olmas na karar vermitir.

Bununla birlikte, yasal ereve AB mktesebat yla yeteri kadar uyumlu deildir. (Bkz. Fas l 19 -Sosyal Politika ve stihdam). Baz iyerlerinde cinsel ynelimlerinden dolay LGBT (lezbiyen,ecinsel, biseksel, transseksel)lerin iten kar lmas eklinde ayr mc l k vakalar yaanm t r.Trk Ceza Kanununun tehircilik ve genel ahlaka kar sulara ilikin hkmleri bazen LGBTkesimine kar ayr mc l k amac yla kullan lmaktad r Kabahatler Kanunu travesti ve


28/94

Mlkiyet haklar konusunda, Rapor dnemi boyunca, Vak flar Kanununun uygulanmas sorunsuzca devam etmitir. Nam- mstear veya nam- mevhumlar ad na veya Hazine ya daVak flar Genel Mdrl ad na tapuda kay tl olan ta nmazlar n gayrimslim cemaat vak flar naiadesi iin son bavuru tarihi 27 Austos 2009 idi. Hlihaz rda Vak flar Blge Mdrlkleritaraf ndan deerlendirilmekte olan toplam 1393 bavuru bulunmaktad r. Vak flar Kanunukapsam nda, bir gayrimslim cemaat vakf , ba yoluyla iki adet ta nmaz mal edinmitir. Trk makamlar gayrimslim cemaat vak flar n n temsilcileri ile bir araya gelmi ve mlkiyet ile ilgilisorunlar tart mak zere Mor Gabriel Manast r n ziyaret etmilerdir.

Bununla birlikte, ne Vak flar Kanunu, ne de dier yasal hkmler, (a) el konulan ve nc

kiilere sat

lan ta

nmazlar veya (b) yeni mevzuat

n kabul edilmesinden nceki mazbut vak

flar

nta nmazlar konusunu dzenlememektedir.

Sryaniler, mlkiyet konusu ile ilgili zorluklar yaamaya devam etmektedirler. Hem zel kiilerihem de dini kurumlar ilgilendiren baz davalar srmektedir. zellikle, Mor Gabriel SryaniOrtodoks Manast r arazi mlkiyeti ile ilgili sorunlar yaam t r. Rapor dnemi boyunca aa dakikonularda davalar devam etmitir: Kadastro al malar n mteakip, Manast r ve komu kyler aras ndaki yeni idari s n rlar; Hazinenin, Manast r taraf ndan kullan lan alan n devlete ait olduu

iddias

; kamu orman alanlar

n

n Manast

r

n d

duvarlar

iinde kald

konusunda OrmanMdrlnn iddias . Yerel adli makamlar, sz konusu orman alan n igal ettiklerigerekesiyle, manast ra kar dava am lard r. Manast r, alan n kendilerine ait olduunu ve bunukan tlayan idari dokmanlar ve vergi dokmanlar n n bulunduunu iddia etmektedir. Tm davalar srmektedir.

Mart 2009da Avrupansan Haklar Mahkemesi, Trkiyenin Bozcaadadaki bir Rum Ortodokskilisesinin mlkiyet haklar n ihlal ettiine karar vermitir. AHM, Trk mahkemelerinin, sz

konusu ta nmaz n bavuruda bulunan vak f ad na tapuya tescilini reddetmesinin, AHSnin 1 Nolu Protokolnn 1inci maddesini ihlal ettiine oybirliiyle karar vermitir. Ayn ekilde,AHM, iki Ermeni Vakf davas nda da Trkiyenin 1 Nolu Protokoln 1inci maddesini(mlkiyet hakk ) ihlal ettiini tespit etmitir. Trkiye, AHMnin bu karar n yerine getirmitir.

Yunan vatandalar miras yoluyla mlk edinme ve tapu kayd konular nda, zellikle deitirilmi Tapu Kanununun Trk makamlar nca uygulanmas balam nda, sorunlarla kar lamaya devametmektedir. Bu konuya ilikin olarak AHM, 1 Nolu Protokoln 1inci maddesinin ihlal

edildiine ve mlkn iadesine ya da bavuranlara maddi tazminat denmesine karar vermitir.Sonu olarak , Vak flar Kanunu, Rapor dnemi boyunca sorunsuzca uygulanm t r. Ancak,Vak flar Kanunu, el konulan ve nc kiilere sat lan mlkler konusu ve yeni mevzuat n kabuledilmesinden nceki mazbut vak flar n ta nmazlar konusunu ele almamaktad r. Trkiye, tmgayrimslim cemaatlerin mlkiyet haklar na tam olarak sayg duyulmas n salamal d r


29/94

Korunmas in Avrupa Konseyi ereve Szlemesini ve Blgesel veya Az nl k Dilleri Avrupaart n imzalamam t r.

Az nl klar n kamu yaam na kat lmalar ve az nl k dillerinde yay n yap lmas konular dhil olmak zere, Trkiye ile Avrupa Gvenlik ve birlii Tekilat (AGT) Ulusal Az nl klar Yksek Komiseri aras nda bir diyaloga ihtiya duyulmaktad r. Bu durum, Trkiyenin, uluslararas standartlarla ve ABye ye devletlerdeki iyi uygulamalarla daha fazla uyumlu hale gelmesinikolaylat racakt r.

Rum az nl k, Gkeada ve Bozcaadada yaayanlar da dhil olmak zere, eitim ve mlkiyethaklar ile ilgili sorunlar ya

amaya devam etmektedir. Okullarda ift mdr uygulamas 35 dhil

olmak zere az nl k okullar n n idaresi meselesi, uygulama ynetmeliinin kar lmam olmas nedeniyle, sorun olmaya devam etmektedir.

Okullarda Sar Gelin: Ermeni Meselesinin ard ndaki Gerek isimli belgeselin da t lmas ,Ermeni cemaatinin okul ocuklar na ynelik ayr mc bir eitim oluturulduu dncesigerekesiyle ikyetini mteakip, Milli Eitim Bakanl taraf ndan durdurulmutur. Ancak, belgesel okullardan ekilmemi ve da t lmas ve gsterilmesine dair karar okul makamlar n n

takdirine b

rak

lm

t

r.srailin Aral k 2008de Gazzeye ynelik askeri mdahalesini takiben Musevi cemaatine kar nefret sylemleri gereklemitir. Musevi cemaati, grlerini ifade ettikten ve nefretsylemleriyle ilgili mevcut yasal hkmlerin yetersizliinden ikyet ettikten sonra, hemCumhurbakan hem de Ba bakan anti-Semitizmi a ka k nam lard r.

Sonu olarak , Avrupa standartlar na uygun olarak, dil, kltr ve temel haklara sayg gsterilmesi

ve bunlar n korunmas henz tam olarak gereklememitir. Trkiye, az nl klara kar hogrnnart r lmas veya az nl klar n topluma dhil edilmesinin tevik edilmesi iin k s tl bir abaharcam t r.

Kltrel haklarla ilgili olarak, TRT kamu yay n kuruluu Ocak 2009da gnde 24 saatKrte yay n yapan TRT-6 kanal n n yay n na balam t r. Eyll ay nda Yksek retim Kurumu(YK), bir Trk niversitesinin (Mardindeki Artuklu niversitesi) Krte ve lkede konuulandier dillerde lisansst eitim verecek Yaayan Diller Enstits kurulmas ynndeki

bavurusunu kabul etmitir. Mart 2009da devlet radyosu, Ermenice yay n yapmaya balam t r.TRT 6n n resmi a l treninde, Ba bakan Krte birka kelime konumutur. Yerel seimkampanyas dneminde, siyasetiler ve siyasi partiler, siyasi faaliyetlerinde Krtekullanm lard r. Milletvekili Seimi Kanunu ve Siyasi Partiler Kanunu kapsam nda, siyasi hayattaTrke d nda dier herhangi bir dilin kullan lmas yasa d olmas na ramen bu tr pek ok


30/94

Yard mc s , baz DTP yelerinin yasama dokunulmazl klar n n kald r lmas iin bavuruda bulunmutur. Sulamalar, Krtenin TBMMde kullan lmas yla ilgilidir. Belediye

hizmetlerini Krte sunduu iin 2007 y

l

nda grevine son verilmesini takiben, ayn

belediye bakan Surda (Diyarbak r, Merkez) seilmitir. Ancak, bu kiiye kar , ayn sulara dayananceza davas devam etmektedir. Radyo Televizyon st Kurulu (RTK) Kanununda yer alans n rlamalar, zel yerel ve blgesel TV ve radyo programlar na uygulanmaktad r. zeltelevizyon kanallar nda Krteyi reten eitim programlar na izin verilmemektedir. Krtesiyasi tart malar veya genel elence programlar neredeyse imkns zd r. GN TVye kar gnmzde Krte yay n yapan tek zel televizyon kanal Krteark lar n szleri, belediyeseimleri kampanyas na yer vermeleri ve dier programlarla ilgili olarak a lan baz davalar ve soruturmalar devam etmektedir.

Trk devlet okullar sisteminde, ana dili Trke olmayan ocuklar kendi ana dillerinirenememektedir. niversite eitimiyle ilgili olarak, AHM, Krte semeli ders talebinde bulunduklar iin Afyon Kocatepe niversitesinden uzaklat r lan 18 niversite rencisinin bavurusuyla ilgili olarak Trkiye aleyhine karar vermitir. Mahkeme, rencilerin eitimhakk n n ihlal edildiine karar vermitir.

Trke bilmeyenlerin kamu hizmetlerine eriimini kolaylat rmak iin herhangi bir tedbir al nmam t r. Mevcut mevzuat uyar nca eviri yap lmas mmkn iken, bu durum tutarl biimde uygulanmamaktad r. Cezaevi ynetimleri aras nda eitlilik gstermekle birlikte,cezaevlerinde Krte konumak sorunlu olabilmektedir (Bkz. Hapishaneler).

Romanlara ilikin olarak, ileri Bakanl n n, vatans z ve Trk vatanda olmayaningeneler ile Trk kltrne bal olmayan yabanc lar s n r d etmesine izin veren ve

bylece Romanlara kar ayr mc l tevik eden Yabanc lar n Trkiyede kamet veSeyahatleri hakk nda Kanunun deitirilmesi iin herhangi bir ad m at lmam t r. Trkiyehenz, Romanlar n kar lat sorunlar ele almak iin bir strateji belirlememi ve yeterliyasal koruma salamam t r. Trkiye, Roman topluluun Hkmete yapm olduu ar lararamen, 2005-2015 Roman On Y l uluslararas giriimine kat lmamaktad r.

Romanlar, eitim hizmetlerine eriimde sosyal d lanma ve marjinalletirme, sal k hizmetlerinde ayr mc l k, istihdam olanaklar ndan d lanma, kimlik kartlar na sahip olmadazorluklar ve kamu ileri ve kamu hayat na kat l mdan d lanma gibi sorunlarla kar kar yakalmaktad rlar. Bar nma konusunda, Romanlar, baz semtlerde kentsel dnm programlar kapsam nda yerleik olduklar mahallelerin y k lmas yla kar kar ya kalmaya devametmilerdir. Ba bakanl k nsan Haklar Bakanl n n, 2008 ilkbahar nda balayan, stanbuldaSulukulede Romanlar n oturduklar mahallelerinin y k lmas na ynelik arat rmas n n


31/94

ayr mc uygulamayla kar laan Romanlar n durumunda ilerleme kaydedilmemitir. Alternatif bar nma imkn salanmaks z n Romanlar n oturduklar mahallelerin y k m na devamedilmektedir.

Dou Anadolu ve Gneydou Anadolu Blgelerindeki Durum

Rapor dnemi boyunca, 2008 y l sonundan itibaren,iddetin nispi olarak azalmas na ramen,Trkiye, can kayb yla sonulanan ve aral ks z devam eden terre maruz kalm t r. Aral k 2008de,Avrupa Birlii, Trkiyenin insan haklar na, temel zgrlklere ve uluslararas hukuka uygunolarak yrtlmesi gereken terrle mcadelesine destek olaca n teyit etmitir.

Cumhurbakan n n Iraka ziyareti ve Blgesel Krt Hkmetiyle olanuzla ma, Krt meselesiyleilgili muhtemel bir zm iin olumlu bir atmosferin yarat lmas na katk salam t r. Bu konuylailgili olarak, kamuoyu ve siyasi otoriteleri de kapsayan, muhalefeti ve sivil toplumu da ieren lkeiinde heyecan verici bir tart ma ortam gelimitir. Hkmet, yaz aylar nda Krt meselesini bar l yollarla zmek iin geni bir istiare balatm ve bu ynde kapsaml bir plan a klam ,ancak, bu plan henz detayland rmam t r.

Gneydou Anadolu Projesini (GAP) tamamlamak ve bylece blgenin sosyo-ekonomik kalk nmas na katk da bulunmak iin, Hkmetin May s 2008de a klad plan, ek kaynaklar ntahsis edilmesi suretiyle srdrlmtr. Resmi kaynaklara gre, toplam kamu yat r mlar nda,GAP n pay , 2008de % 12ye km t r (2007de % 7,2). Sulama, yol yap m , sal k ve eitimeynelik yat r mlara ncelik verilmitir. Ankarada bulunan GAPdaresi Bakanl , GneydouAnadolu Blgesindeki anl urfaya ta nm t r. GAPa zg bir izleme, deerlendirme veraporlama mekanizmas a klanm fakat henz kurulmam t r.

Gemi y llar n aksine, Mart 2009daki Nevruz kutlamalar genel olarak sakin gemitir.Blgedeki valilikler kutlamalar iin izin vermilerdir. Polis ve gstericiler aras nda kayda deer bir at ma olmam t r.

Haziran ay nda TBMM, ilerideki be y l iinde, Trkiye-Suriye s n r nda, Milli SavunmaBakanl n n gzetiminde, gerekirse kamu ihale usullerini izleyerek, anti-personel ve anti-tank may nlar n n temizlenmesine ilikin Kanunu kabul etmitir. Yasa, belli koullar alt nda,may nlar n temizlenmesi tamamland ktan sonra, 44 y la kadar arazinin tar ma a lmas

kar l nda may nlar n temizlenmesi iinin zelirketler taraf ndan yrtlmesi olas l n ortayakoymutur. Muhalefet partisi, bu tedbirin Trkiyenin ulusal karlar na ters dtn savunmu ve konuyu Anayasa Mahkemesine ta m t r. Temmuz ay nda Anayasa Mahkemesi davay kabuletmi ve artl olarak Kanunun baz k s mlar n n yrtlmesinin durdurulmas na karar vermitir.Bu durum, may nlar n temizlenmesi ilemlerini etkilememelidir.


32/94

Kara may nlar , hem askeri personel hem de siviller iin gvenlik bak m ndan bir endie konusuolmaya devam etmektedir. Anti-personel may nlar n patlamas neticesinde sivillerden ve gvenlik glerinden kay plar olmutur. Trkiye, taraf olduu Anti-Personel May nlar n Kullan m n n,Depolanmas n n, retiminin ve Devredilmesinin Yasaklanmas ve Bunlar n mhas ile ilgiliSzleme (Ottowa Szlemesi) uyar nca, may nl alanlardaki tm anti-personel may nlar nmmkn olan en k sa srede, en ge 1 Mart 2014 tarihinden nce, temizlenmesini taahhtetmitir.

Ky korucular sisteminin kald r lmas iin ad m at lmam t r. Terrle mcadelede kykorucular n n insan haklar n ihlal ettiine dair raporlar bulunmaktad r. Yerel seim kampanyas dneminde yeni ky korucular n n ie al nd na dair raporlar mevcuttur.

Sonu olarak , devam etmekte olan terr iddetine ramen, Hkmet Krt meselesiyle ilgili olarak kltrel, siyasi ve ekonomik konular kapsayan geni kapsaml bir kamuoyu tart mas n balatm t r. Bu tart man n somut tedbirlerle takip edilmesi hayati nem arz etmektedir. Suriyes n r ndaki may nlar n temizlenmesi hakk ndaki Kanunun kar lmas , bir dier olumlu ad md r.Ancak, terrle mcadele mevzuat n n geni yorumlanmas , temel haklar n uygulanmas ile ilgilia r k s tlamalarla neticelenmitir. Ky koruculuu sistemine aamal olarak son verilmelidir.

Mlteciler ve yerlerinden olmu ki iler

Terr ve terrle mcadele nedeniyle ortaya kan kay plar n tazmin edilmesi sreci devametmektedir. imdiye kadar toplam bavurular n (361.000), % 50si ileme al nm vesonuland r lm t r. Bunlardan te ikisi kabul edilmitir. Kaynaklar n azl ndan ve Zarar TespitKomisyonlar n n a r i yknden dolay , deerlendirmenin yap lmas ve tazminat n denmesiyava ilerlemektedir.

Yerlerinden olmu kiilerin kentsel alanlardaki durumu endie konusu olmaya devam etmektedir.Yerlerinden olmu kiiler, ekonomik ve sosyal d lanman n s k nt s n ekmekte ve sosyalhizmetlere, eitim ve sal k hizmetlerine s n rl seviyede erimekte ya da hi eriememektedirler.Yerlerinden olmu kiilerin geri dnlerini engelleyen baz nedenler mevcuttur. Zay f gvenlik koullar , mevcut kara may nlar , temel altyap ve sermaye eksiklii, k s tl i imknlar ve kykoruculuu sisteminin oluturduu tehdit temel nedenlerdendir.

Hkmetin, Van ili iin bir pilot eylem plan na dayanan, yerlerinden olmu kiilerin durumunaynelik bir ulusal strateji oluturma abalar henz sonulanmam t r. Bu balamda, ileriBakanl nda yerlerinden olmu kiilerden sorumlu birimin yetersiz kurumsal kapasitesi bir sorunolmaya devam etmektedir. Yerlerinden olmu kiilere ynelik politikalar n gelitirilmesinde, siviltoplumun daha fazla dhil edilmesine ihtiya bulunmaktad r.


33/94

2.3. Blgesel konular ve uluslararas ykmllkler

K br s

Trkiye, BM Genel Sekreterinin iyi niyet misyonu ve BM erevesinde K br s-Rum ve K br s-Trk toplumlar liderleri aras nda, ilgili BM Gvenlik Konseyi (BMGK) kararlar uyar nca veBirliin zerine kurulduu ilkeler dorultusunda K br s meselesinin adil, kapsaml vesrdrlebilir bir zme kavuturulmas amac yla sregelen kapsaml mzakereleridesteklemeye devam etmektedir. Ancak, 8 Aral k 2008 tarihli Konsey kararlar n n da alt n izdiigibi ve mzakere erevesi dorultusunda Trkiyeden, devam eden mzakereleri aktif olarak desteklemesi ve K br s meselesinin BM erevesi iinde, ilgili BMGK kararlar uyar nca ve

Birliin zerine kurulduu ilkeler dorultusunda adil, kapsaml ve srdrlebilir zm iinuygun bir ortam yarat lmas na katk salamak amac yla somut ad mlar atmas beklenmektedir.

AB, 11 Aral k 2006 tarihli Konsey kararlar dorultusunda, 21 Eyll 2005 tarihli bildirininierdii konulardaki ilerlemeyi izlemeye ve gzden geirmeye devam edecektir.

Aral k 2006daki Konsey karar ndan bu yana geen sre zarf nda, ABnin muhtelif ar lar naramen36, Trkiye Ortakl k Anlamas na Ek Protokoln uygulanmas konusunda ilerlemekaydetmemi ve Gney K br s Rum Ynetiminin gemilerine limanlar n kapal tutmaya devametmitir. Aral k 2008 Konsey kararlar nda da belirtildii zere, Trkiyenin Katma Protokolntam ve ayr mc l k yap lmadan uygulanmas n salama ykmlln ivedilikle yerine getirmesigerekmektedir.

Trkiye, Gney K br s Rum Ynetimi ile ikili ilikilerin normalletirilmesi konusunda ilerlemekaydetmemitir. Trkiye, Gney K br s Rum Ynetiminin muhtelif uluslararas rgte ve Silahhracat Davran lkeleri ve ift Kullan ml Malzeme konusundaki Wassenaar Dzenlemesi gibidzenlemelere yeliini veto etmeye devam etmektedir. Trk donanmas , Rapor dneminde, birok kez Gney K br s Rum Ynetimi iin petrol arayan sivil gemileri engellemitir.S n r uyu mazl klar n n bar yollardan zm

Trkiye ve Yunanistan ikili ilikilerin gelitirilmesine ynelik gayretlerine devam etmilerdir.stik afi grmelerin 41. turu Aral k 2008de stanbulda yap lm t r. Ancak ilerleme k s tl olmutur. stik afi grmeler 2002 y l ndan bu yana devam etmektedir.

Yunan karasular n n geniletilmesi ihtimali kar s nda TBMM taraf ndan 1995 y l nda al nancasus belli karar yla ilgili tehdit geerliliini korumaktad r. Aral k 2008 Konsey kararlar nagre, Trkiyenin koulsuz biimde, gerekirse Uluslararas Adalet Divan na bavurarak, BMart yla uyumlu olarak, iyi komuluk ilikileri ve sorunlar n bar l ekilde zm taahhdnegerek duyulmaktad r. Bu kapsamda, Birlik, iyi komuluk ilikileri ve sorunlar n bar l ekildezmn olumsuz etkileyebilecek tehdit veya eylemlerden ka n lmas ar s nda


34/94

Dier genileme lkeleri ve komu ye devletlerle ikili ilikiler olumlu bir geliimgstermektedir. Trkiye, Bat Balkanlarda olumlu rol oynamaya devam etmektedir. Bulgaristan ile ilikiler olumlu seyretmektedir.

Uluslararas Ceza Divan (UCD)hakk nda, bkz. Fas l 31 D , Gvenlik ve Savunma Politikas .

3. EKONOMK KR TERLER

Komisyonun Trkiyedeki ekonomik gelimeleri tahlil ederken benimsedii yakla m, Birlieyeliin, ileyen bir piyasa ekonomisinin mevcudiyetini ve Birlik iinde rekabet bask s ve piyasagleriyle ba edebilme kapasitesini gerektirdiini belirten Haziran 1993 tarihli Kopenhag Zirvesisonular n temel almaktad r.

3.1. leyen bir piyasa ekonomisinin varl

Ekonomik politikan n temel unsurlar

Hkmet, Kat l m ncesi Ekonomik Program (KEP) (2009-2011) ve Orta Vadeli Plan (OVP)(2010-2012) birka ayl k bir gecikmeden sonra sunmu, bu nedenle mali politikan n srdrlmesi

belirsiz kalm t r. Hkmet taraf ndan Eyll 2009 ortalar nda ilan edilen OVP, hem mevcutkresel kriz artlar n hem de henz gereklememi olan baz gelimeleri dikkate alm t r.2008in sonlar nda ve 2009un ilk yar s nda kabul edilen eitli destek paketlerinin etkinlii iin,daha gl bir mali pa, daha gvenilir bir ereve ile daha iyi iletiim ve koordinasyon yararl olabilir. Bu durum, yeniden bymeye geildiinde ve Trkiye mevcut mali destek unsurlar n nsonland r lmas amac yla gvenilir ve zamanlamas doru bir strateji ortaya koymaya gereksinimduyduunda, daha fazla nem kazanacakt r. Sonu olarak,ekonomi politikas n n temel unsurlar zerindeki gr birlii zorlu artlarda dahi korunmutur. Bununla birlikte, Hkmetin ekonomi politikas na duyulan gven, daha iyi bir planlama, koordinasyon ve iletiim salanmas durumunda artabilir.

Makroekonomik istikrar

Kresel krizin Trkiye zerindeki olumsuz etkileri giderek belirginlemitir. Ancak, 2009 y l ortas itibar yla neredeyse tm ekonomik gstergeler, ekonomik daralman n 2009 y l n n ilk eyreinde dip seviyesini grdn gstermektedir. 2007 y l nda % 4,7 olarak gerekleen

ekonomik byme, 2008 y l nda % 0,9a gerilemitir. Bu daralma zellikle 2008 y l n n soneyrei ve 2009 y l n n ilk eyreinde belirginlik kazanm ve GSYH bu dnemlerde, bir ncekiy l n ayn dnemlerine k yasla, s ras yla % 6,5 ve % 14,3 klmtr. Klme, 2009 y l n nikinci eyreinde keskin bir biimde yavalayarak bir nceki y l n ayn dnemine k yasla % 7yeinmi ve neticede ekonomi 2009un ilk yar s na kadar olan bir y l k dnemde %10,6 daralm t r.Kriz ekonominin hemen hemen btn sektrlerini olumsuz etkilemitir Sanayi zellikle


35/94

dnemine k yasla % 1,2 oran nda d gstermitir. 2008 y l nda % 2,3 oran nda art gsterenihracat, 2009 y l n n ilk yar s nda % 10,6 oran nda azalm t r. thalatta ise daha fazla d kaydedilmi olup, 2008 y l ndaki d % 3,8 iken, 2009 y l n n ilk yar s nda, bir nceki y l nayn dnemine k yasla % 25,9luk bir azalma gereklemitir. Hisse senetleri keskin biimdedeer kaybetmi, 2009 y l n n ilk yar s n n sonuna kadar olan bir y ll k dnemde % 5 oran ndad gstermitir. Sonu olarak , kresel ekonomik krizin ortaya kmas n takiben, i taleptekive esas olarak d taleptekiiddetli dn bir sonucu olarak, Trkiye ekonomisi, zellikle 2009y l n n ilk yar s nda keskin bir biimde daralm t r.

Cari ilemler dengesinde, enerji fiyatlar ndaki keskin d ve azalan i talebe bal olarak ithalatta gzlemlenen daralma nedeniyle, nemli bir dzelme olmutur. rtl yksek finansmanihtiyac dikkate al nd nda gemite ekonomi iin temel risk tekil eden cari a k, daha az kayg verici hale gelmitir. Temmuz 2009a kadar olan bir y ll k dnemde, cari a k GSYHnin % 1,5iseviyesinde seyretmi, Temmuz 2008e kadar olan bir y ll k dnemdeki 23 milyar avroseviyesinden yakla k 18 milyar avro seviyesine inerek gelime gstermitir. Bununla birlikte, petrol fiyatlar nda ABD dolar cinsinden gerekleen son dnemdeki art n devam etmesi,gelecek aylarda cari ilemler zerinde bask yaratabilir. Kresel likiditedeki azalmaya ramen,Trkiye, uluslararas sermaye piyasalar na eriimini yeterli lde srdrm ve d ykmllklerini rahatekilde yerine getirmitir. Rapor dneminde, portfy yat r m girilerihemen hemen durmu, dorudan yabanc yat r mlar ise (GSYHnin kabaca % 1i seviyesi gibi byke bir oranda kalsa da) neredeyse yar ya inmitir. Ekonomik faaliyetlerdeki azalmayaramen, zel sektrn d bor evrim oran tatminkr seviyede kalm ve Eyll 2009 itibar ylay ll k bazda tm piyasa beklentilerini am t r. Ayr ca, kurdaki kay tl olmayan ak mlar iingeleneksel olarak kullan lan demeler dengesinin dengeleyici unsuru olan net hata ve noksankalemi, kmlatif olarak 10 milyar avroya ulam ve d finansman ihtiyalar n n nemli bir blmn kar lam t r. Sz konusu hata ve noksanlar esas olarak, Trk Hkmeti taraf ndan2008 y l n n sonunda kabul edilen bir yasayla kolaylat r lan varl k bar n yans tmaktad r.Trkiyenin d borlar , 2008 y l n n son eyreinden 2009 y l n n ilk eyreine kadar nominalolarak yakla k % 5 oran nda dm olup, hlihaz rda GSYHnin % 40 na tekabl etmektedir.zel sektrn d borlar toplam borcun te ikisine kar l k gelmekte ve dme eilimigstermektedir. Uluslararas rezervler, yakla k % 5 oran nda azalarak 50 milyar avroya inmi olup, hlihaz rda be ayl k ithalat miktar n kar lamaktad r. Sonu olarak , d dengesizlikler nemli oranda giderilmi, hem zel hem kamu sektr iin d finansmana eriim imkanlar a k kalmaya devam etmitir.

2008in ortalar nda yakla k % 9,5 olan isizlik oran , ekonomik yavalama nedeniyle, keskin biimde ykselerek 2009un ortalar na gelindiinde % 13e ulam t r. sizlik, gen nfusta ok daha yksektir (15-24 ya aras yakla k % 24 civar nda). arayanlar n yar dan fazlas n uzundnemli isizler oluturmaktad r. stihdam oran , yakla k % 1 puan azalarak Haziran 2009itibar yla yakla k % 42,5 olarak gereklemitir. Kad n istihdam da 2008 y l nda artmaya


36/94

Y ll k enflasyon oran , genelde enflasyon hedefleriyle uyumlu olarak, k smen dk enerjifiyatlar ve azalan i talebin de etkisiyle, Austos 2009da, bir y l nceki % 11,8 oran ndan, % 5,3oran na gerilemitir. lenmemi g da ve enerji kalemleri d ar da b rak ld nda, ekirdek enflasyon Austos 2009 itibar yla % 2ye dmtr. Buna ilaveten, 2009un ilk eyreinde Trk liras n n nemli lde deer kaybetmi olmas na ramen avro kar s nda yakla k % 15 dvizgeileri bugne kadar dk seviyede seyretmitir. Trkiye Cumhuriyet Merkez Bankas (TCMB), Ocak 2006da kabul edilen, i piyasadan byk lde destek grerek gemi y llarak yasla enflasyon beklentilerini daha iyi kontrol alt nda tuttuu gzlenen resmi enflasyonhedefleme rejimini srdrmtr. TCMB, faiz politikas yla ngrlen kmlatif 950 baz puanzerinden % 7,25 seviyesine indirerek (Kas m 2008-Eyll 2009 dneminde) bu mdahalefaizlerini grlmemi lde aa seviyelere getirmitir ve mali sisteme likidite aktararak zaman nda ve uygun bir ekilde hareket etmitir. zel sektre salanan krediler, GSYHninyakla k % 28i seviyesinde neredeyse sabit kalm , bu nedenle fiyat istikrar na nemli bir tehditolarak grlmemitir. Sonu olarak , temelde enerji girdilerinden kaynaklanan bask lar veekonomik faaliyetlerdeki canl l n ciddi biimde azalmas nedeniyle, Trk liras nda oluannemli ldeki deer kayb na ramen, fiyat istikrar nda kayda deer gelime salanm t r.

Mali disiplin nemli lde gevetilmi ve bte a 2008 y l nda GSYHnin % 2,2sineykselmi (ESA 95, Nisan 2009 mali bildirimi) ve bunun sonucunda 2008 mali hedefi % 1instnde bir oranla ka r lm t r. 2009un ilk sekiz

Avrupa Birliği Türkiye İlerleme Raporu 2009

Documents

Transcript of Avrupa Birliği Türkiye İlerleme Raporu 2009