AUDYT ENERGETYCZNY SZANSĄ POPRAWY EFEKTYWNOŚCI...
Transcript of AUDYT ENERGETYCZNY SZANSĄ POPRAWY EFEKTYWNOŚCI...
AUDYT ENERGETYCZNY SZANSĄ POPRAWY
EFEKTYWNOŚCI PRODUKCJI ZAKŁADU PRZEMYSŁU
SPOŻYWCZEGO
Janusz Wojdalski, Józef Grochowicz, Bogdan Dróżdż
e-mail: [email protected]
Warszawa, 13 -14 września 2016 r.
Definicja
Audyt energetyczny - opracowanie określające zakres i parametry techniczne oraz ekonomiczne
przedsięwzięcia, ze wskazaniem rozwiązania optymalnego z punktu widzenia kosztów realizacji
tego przedsięwzięcia. Audyt jest zarówno użytecznym opracowaniem dla użytkownika instalacji
(przedsiębiorcy) jak również np. podstawą do uzyskania prawa do premii termomodernizacyjnej. Stanowi także założenie do projektu budowlanego
dotyczącego realizowanego przedsięwzięcia.
Formy energii zużywanej w procesach i operacjach produkcyjnych
Energia w postaci ciepła (podgrzewanie, sterylizacja cieplna, odparowywanie),
Energia w postaci zimna (chłodzenie, oziębianie, zamrażanie),
Energia sprężonego powietrza (transport pneumatyczny, klimatyzacja, pakowanie),
Energia elektryczna zużywana do przemian elektrotermicznych (oporowych, mikrofalowych) polegających na wytworzeniu ciepła,
Energia elektryczna używana do napędu silników, Energia mechaniczna (rozdrabnianie, mieszanie
czyszczenie, transport, rozdzielanie, dozowanie, aglomeracja)
Sprawność przemian
η = energia odprowadzona / energia doprowadzona
Energia elektryczna – 0,30 – 0,34
Sprężone powietrze – 0,30
Sprawność silnika elektrycznego – 0,80
Kotły parowe – 0,30 – 0,90
POZIOM A
POZIOM B
POZIOM C
POZIOM DA1 A2
Q5
Q1
Q2
A3
Q6
A4
Q3
Q5 Q6
A4
Etapy (poziomy) przemian nośników energii
Zakresy wskaźników jednostkowego zużycia nośników energii i efektywności energetycznej
POZIOM A
ENERGIA DLA CAŁEGO
ZAKŁADU
A1ENERGIA
A2
STRATYSTRATY
Q1Q'1
Q2Q'2
A3
POZIOM B
ENERGIA DLA
POZIOMU C
POZIOM C
APARATY, MASZYNY, LINIE
TECHNOLOGICZNE
Q3Q'3
SUROWCE,PÓŁPRODUKTY, KOMPONENTY
PRODUKTY
A4 ENERGIAWŁOŻONA
POZIOM D
WT
WP
WZ
We = Ae/Z
Ww = Aw/Z
Wc = Ac/Z
WA
STRATY
Schemat blokowy układu parowo-cieplnego cukrowni
Wykres Sankeya dla układu wielostopniowego z recyrkulacją ciepła skroplin oraz ciepła oparów z procesu gotowania cukrzyc
Inwentaryzacja odbiorników energii i określenie stopnia ich wykorzystania
Łączna moc zainstalowana urządzeń elektrycznych jest sumą mocy wszystkich
odbiorników pracujących w różnych odstępach czasu w ciągu doby.
Inwentaryzacja odbiorników energii cieplnej wymaga przygotowania schematu
rozprowadzania pary wodnej lub gorącej wody
Czy zużycie energii jest zgodne z wielkością przerobu surowca
(wielkością produkcji)?
Czy zużycie energii jest uzasadnione wielkością produkcji?
Czy zużycie energii można wytłumaczyć zmianami wielkości produkcji
i wprowadzanymi innowacjami?
Rozrzuty punktów przy badaniu wpływu wielkości produkcji (x) na zużycie energii lub jednostkowe zużycie energii (y)
Czynniki mające wpływ na poziom zużycia nośników energii Stopień wykorzystania zdolności przerobowej, Profil produkcji (asortyment), liczba produktów Właściwy dobór parametrów pracy urządzeń i nośników
energii, System pracy zainstalowanych urządzeń (ciągły, okresowy), Stopień mechanizacji i automatyzacji procesów i operacji
produkcyjnych, Prawidłowy dobór silników i struktura mocy zainstalowanej, System eksploatacji i konserwacji maszyn, regularność
przeglądów, Pora roku i wykorzystanie energii ze źródeł odnawialnych Jakość surowców i poprawny dobór parametrów obróbki
Zagospodarowanie przestrzenne i kubatura pomieszczeń, Harmonogram dostaw surowca i organizacja produkcji, Sprawność kontroli użytkowania energii i umiejętność
wyciągania prawidłowych wniosków, BENCHMARKING Świadomość ekologiczna i potrzeby ekoefektywności
Ponadto istotne uwarunkowania
Jakość projektu, z którego wynika zdolność produkcyjna, wielkość transformatora, wydajność kotła parowego
Izolacja termiczna przegród budowlanych, sieci cieplnych i odbiorników,
Konstrukcja maszyn i urządzeń,
Eksploatacja urządzeń – umiejętna obsługa urządzeń umożliwiająca zachowanie wyznaczonych parametrów procesu,
Wprowadzanie ekoinnowacji (technologie małoodpadowe, czystsza produkcja)
Możliwości oszczędzania energii
Prawidłowe (pełne) wykorzystanie silników elektrycznych pod względem mocy,
Unikanie biegów jałowych, które mają wpływ na obniżanie się współczynnika mocy cosφ i wzrost opłat za energię elektryczną bierną,
Kompensacja mocy biernej, Zwiększanie stopnia wykorzystania urządzeń
produkcyjnych podczas pracy ciągłej, Skracanie czasów pomocniczych przy pracy
przerywanej, Racjonalne wykorzystanie urządzeń
oświetleniowych (zwłaszcza stosowanie oświetlenia energooszczędnego, usuwanie zanieczyszczeń opraw)
Możliwości oszczędzania energii c.d.
Stosowanie izolacji termicznej odbiorników i budynków,
Zmniejszanie liczby przemian energii (tam gdzie możliwe np. zastępowanie pary wodnej gorącą wodą),
Odzyskiwanie ciepła (recyrkulacja),
Skracanie długości linii przesyłowych nośników ciepła
Jak przystąpić do wykonywania audytu?
1. Przygotowanie list kontrolnych (check-lists)
Listy kontrolne (check-lists) Podstawowym warunkiem do wykonania auto-audytu
energetycznego jest możliwość zbierania i porządkowania danych o zakładzie produkcyjnym.
W tym celu tworzy się tzw. listy kontrolne (check-lists) zawierające szereg zaleceń, sprawdzeń, pomiarów i
analiz przydatnych do oceny zakładu. Można wyróżnić 14 grup czynników.
Każda z nich opisana jest szczegółowymi zaleceniami w zakresie wykonywania pomiarów, zbierania danych
i ich analizy.
Lp. Czynniki Szczegółowa charakterystyka
1. Zagospodarowanie przestrzenne, pomieszczenia produkcyjne
- lokalizacja, orientacja względem stron świata, wymiary, kubatura, kształt, wiek budynków, powierzchnia stropów i innych przegród z podaniem orientacyjnych wartości współczynników przenikania ciepła, stan izolacji, oszklenia i występujących nieszczelności oszkleń, okien i drzwi;
- stopień wykorzystania powierzchni i kubatury budynków;
2. Energia pierwotna
- miejsce przechowywania, zużycie, koszt pierwotnych źródeł energii (olej opałowy, gaz płynny, paliwa stałe), straty składowania;
- możliwość zmiany dostaw i dostawców nośników energii;
- możliwość substytucji paliw i nośników wraz z możliwością wykorzystania odnawialnych źródeł energii (OZE)
Listy kontrolne (check-lists)
Lp. Czynniki Szczegółowa charakterystyka 3. Energia
elektryczna
- zasilanie i maksymalne obciążenie, stan transformatora, możliwość korekty mocy szczytowej, możliwość zastosowania alternatywnych taryf; - zużycie energii (dobowe, tygodniowe, miesięczne); - ustalenie struktury mocy zainstalowanej urządzeń, harmonogram pracy urządzeń; - możliwości kształtowania krzywej zmienności obciążenia i dopasowania obciążenia, np. wentylatory, pompy oraz przesuwanie obciążeń pomiędzy strefami czasowymi; - obciążenie i efektywność pracy transformatorów; - możliwości zastosowania napędów zmienno-prędkościowych; - regulacji szczytowego zapotrzebowania na moc; - aparatura kontrolno-pomiarowa i automatyka.
4. Przemiany energetyczne
- typ, model, wiek kotłów i palników, jakość spalania, sprawność energetyczna; - zużycie paliw przez każde z urządzeń; - eksploatacja i obsługa; - stan urządzeń kontrolno-pomiarowych; - stan izolacji i jej dalsza przydatność; - możliwości wymiany kotła, modernizacja systemu automatyki
Listy kontrolne (check-lists)
Lp. Czynniki Szczegółowa charakterystyka
5. Gospodarka chłodem -
urządzenia chłodnicze
- wyposażenie, typ, klasa i wiek sprężarek; - warunki eksploatacji i obsługi; - sprawność urządzeń chłodniczych; - stan i zużycie urządzeń, automatyki, wyposażenia i izolacji; - możliwość zmniejszenia zapotrzebowania na energię chłodniczą; - możliwości odzyskiwania ciepła; - sporządzenie bilansu energetycznego pomieszczeń chłodzonych.
6. Dystrybucja energii
- nieszczelności i straty w systemie dystrybucji ciepłej wody, pary wodnej i ogrzanych płynów; - nieszczelności i straty w systemie dystrybucji wody chłodzonej; - nieszczelności i straty w systemie dystrybucji sprężonego powietrza; - różnica pomiędzy wielkością dostarczoną a końcowym zużyciem na podstawie urządzeń pomiarowych; - stan izolacji cieplnych i sprawdzenie izolacji chłodniczych na występowanie punktu rosy; - możliwość obniżenia natężenia przepływów strumieni płynów; - możliwość racjonalizacji przebiegu rurociągów i kanałów; - sprawdzenie jakości pracy odwadniaczy (garnków kondensacyjnych); - stosowanie zamkniętych obiegów kondensatu i możliwość jego odzysku;
Listy kontrolne (check-lists)
Lp. Czynniki Szczegółowa charakterystyka 7. Ogrzewanie
pomieszczeń
- rodzaj sytemu ogrzewania; - harmonogram pracy urządzeń grzewczych w odniesieniu do
rzeczywistego wykorzystywania obiektu; - dostosowanie temperatury w pomieszczeniach do wymagań
technologii produkcji i warunków pracy; - stopień wykorzystanie ogrzewania; - rozmieszczenie, działanie, stan wymienników ciepła; - lokalizacja, nastawy i stan istniejących regulatorów; - możliwości wprowadzenia do sterowania automatyki.
8. Klimatyzacja i
wentylacja
- warunki pracy urządzeń klimatyzacyjnych i wentylacyjnych w stosunku do wykorzystywania obiektu;
- dostosowanie parametrów pracy urządzeń do wymagań technologii produkcji i warunków pracy;
- określenie wydajności ogrzewania, chłodzenia i wentylacji; - rozmieszczenie, działanie i stan urządzeń i regulatorów,
sprawdzenie nieszczelności i strat; - możliwości i zapotrzebowanie na dodatkowe sterowanie;
Listy kontrolne (check-lists)
Lp. Czynniki Szczegółowa charakterystyka 9. Ciepła
woda użytkowa
- stan i pojemność zasobnikowych podgrzewaczy wodnych; - parametry wody zasilającej; - stan armatury, prędkość i regulacja przepływu; - jakość i stan izolacji ciepłochronnej; - możliwość zastosowania alternatywnego źródła ogrzewania wody
użytkowej. 10. Grzejnictwo
technologiczne i procesy
chłodzenia
- stopień dopasowania rzeczywistych parametrów do warunków wynikających z projektu;
- stan i działanie wyposażenia systemów; - zapotrzebowanie na dodatkowe regulatory; - możliwość zastosowania metod oszczędności np. odzysk ciepła i
prawidłowe wykorzystanie skroplin
Listy kontrolne (check-lists)
Lp. Czynniki Szczegółowa charakterystyka
11. Oświetlenie - typ oświetlenia; - pomiary strumienia oświetlenia; - warunki, ustawienia, włączenia istniejących opraw oświetleniowych - konieczność dodatkowego sterowania oświetleniem; - procedury wymiany elementów oświetleniowych i częstotliwość ich
czyszczenia; - zwiększenie wykorzystania światła naturalnego; - możliwość zastosowania oświetlenia energooszczędnego.
12. Sprężone powietrze
- moc zainstalowana, wiek i stopień zużycia sprężarek powietrznych; - stan osprzętu; - warunki użytkowania i obsługi - zapotrzebowanie na sprężone powietrze i stan odbiorników, sterowanie
zapotrzebowaniem; - stan wlotów i filtrów powietrza; - temperatura i poziom zanieczyszczeń powietrza wlotowego.
13. Energia odpadowa
- możliwość odzyskiwania ciepła z produktów, wód poprodukcyjnych; - możliwość odzysku ciepła ze spalin; - możliwość odzysku ciepła ze ścieków i odpadów stałych.
14. Użytkowanie i obsługa maszyn
- zużycie cierne - procesy smarowania
Listy kontrolne (check-lists)
Jak przystąpić do wykonywania audytu?
2. Wykonanie harmonogramu pracy urządzeń w ciągu doby (fotografia dnia roboczego) i analiza krzywej zmienności obciążenia
Harmonogram pracy odbiorników energii
elektrycznej
przed wprowadzeniem
usprawnień
Harmonogram pracy odbiorników energii
elektrycznej po wprowadzeniu
usprawnień
3. Wyznaczenie dopuszczalnych obciążeń (limitów) i wyjaśnienie przyczyn występujących przekroczeń.
Uwaga
Urządzenia, które mają być wyłączone w godzinach szczytu należy zaopatrzyć w tablice informacyjne z podaniem godzin wyłączenia.
Za przekroczenie limitu mocy użytkownik (przedsiębiorca) ponosi opłaty wynikające z taryfy wchodzącej w skład umowy z dostawcą energii.
4. Szczegółowa analiza pracy odbiorników energii cieplnej z uwzględnieniem sprawności kotła wodnego lub parowego
Odb
iorn
iki s
pręż
oneg
o po
wie
trza
Odb
iorn
iki e
nerg
ii el
ektry
czne
j - s
ilnik
i, gr
zejn
ictw
o
Odb
iorn
iki p
ary
wod
nej,
gorą
cej w
ody,
nag
rzew
anie
pr
zepo
now
e i b
ezpr
zepo
now
e, m
ycie
Gotowe produkty paszowe przeznaczone
do dystrybucji (Z)(węzeł 8)
Ocz
yszc
zaln
ia ś
ciek
ów i
wód
pop
rodu
kcyj
nych
Ene
rgia
ele
ktry
czna
Energia odpadowa do wykorzystania
głównie na poziomie CQ5
Zmiana parametrów pary wodnej lub wody
Wytwarzanie pary wodnej (kotłownia
zakładowa, wytwornice pary wodnej)
Wytwarzanie sprężonego powietrza (sprężarki
powietrzne) i podciśnienia)
Woda gorąca
Para wodna nasycona
Zamknięty obieg skroplin (do kotłowni) Q4
Uzdatnianie wody, hydrofornia
Woda studzienna do chłodzeniaWoda do procesów i operacji produkcyjnych i do
myciaUzupełnianie ubytków wody
Składowanie i wzbogacanie paliw, transport
Stacja transformatorowa
Powietrze jako nośnik energii
Energia elektryczna (niskie napięcie)
Para wodna nasycona sucha
Bezpośrednie zużycie paliw
Energia elektryczna
(wysokie napięcie)
Paliwa
stałe i ciekłe
Gaz opałowy
Woda studzienna
(lub miejska)
Para wodna nasycona sucha lub przegrzana dostarczona z zewnątrz
Operacje produkcyjne
1. Rozładunek, przyjęcie i
składowanie surowców
2. Czyszczenie i sortowanie surowców
3. Rozdrabnianie surowców
4. Dozowanie i mieszanie surowców
5. Dodawanie komponentów
ciekłych do mieszanek paszowych
6. Formowanie pasz
7. Chłodzenie
8. Przesiewanie
9. Workowanie, składowanie i ekspedycja wyrobów
10. Odpylanie powietrza
ścieki Wody do odbiornika
Osady ściekowe do zagospodarowania
Emisja zanieczyszczeń do powietrza (pyły, odory,
spaliny, hałas)
Praca ludzka na poziomach A, B i C
n1, n2
1
2
3
4
5
6
7
(węzeł 9)
strrzrz
r
wrz QiDiDQB '''
1'''
r
wrz
rz
dost
odpr
kQB
iiD
Q
Q
Struktura energochłonności produkcji suchej karmy dla psów, kotów i innych zwierząt
[z uwzględnieniem danych liczbowych Adolfsona (na podstawie Singha, 1986)]
Proces/operacja jednostkowa
Energia elektryczna
Para wodna
Paliwo bezpośrednie
Gorąca woda Straty Łącznie Udział
(struktura) %
kJ/kg
Mieszanie 116,8 69,8 - - - 186,6 8,0
Rozdrabnianie-przemiał 232,6 - - 46,2 - 278,8 12,0
Ekstruzja 232,6 465,2 - 48,8 - 746,6 32,1
Suszenie (135-150oC) - - 826,0 - - 826,0 35,5
Pakowanie 93,0 - - - - 93,0 4,0
Straty - - - - 195,0 195,0 8,4
Łącznie 675,0 535,0 826,0 95,0 195,0 2326,0 -
Udział (struktura) %
29,0 23,0 35,5 4,1 8,4 - 100,0
Zapotrzebowanie energii na produkcję pasz przemysłowych w granulkach i opakowaniach blaszanych [z uwzględnieniem danych liczbowych AFMA na podstawie Singha (1986)]
Wyszczególnienie Energia
elektryczna Para wodna Łącznie Udział (struktura)
% GJ/miesiąc
Proces, operacja
jednostkowa
Rozdrabnianie (rozdrabniacz młotkowy) i obróbka wstępna 330,00 504,00 834,00 34,8
Mieszanie 105,00 69,63 174,63 7,3
Aglomeracja, granulacja, tabletkowanie (80-90oC), chłodzenie, suszenie[1] 485,30 797,58 1282,88 53,6
Pakowanie, napełnianie opakowań jednostkowych 33,76 69,63 103,39 4,3
Łącznie 954,06 1440,84 2394,90
Udział (struktura) % 39,8 60,2 100,0
Nośniki energii
Rodzaj zużycia kJ/kg %
Zużycie w procesach produkcyjnych 101 162 263 88,8
Inne odbiorniki 11 22 33 11,2
Łącznie 112 184 296
Udział (struktura) % 37,8 62,2 100,0
[1] operacje jednostkowe stosowane przy produkcji karmy w granulkach lub tabletkach
Jak można osiągać zamierzone cele?
Przykład:
Stosowanie przedsięwzięć technicznych polega na stworzeniu takich warunków, w których energia elektryczna będzie niejako akumulowana w postaci wykonanej pracy. Istnieje wiele możliwości do zastosowania w procesach produkcyjnych. Gdy cykl produkcyjny jest złożony, wtedy przez zmagazynowanie na jednym z jego etapów części pracy (której źródłem była energia elektryczna) uzyskuje się taki sam efekt jak gdyby zmagazynowana była energia elektryczna.
Nawiązując do przedsięwzięć natury organizacyjnej można stwierdzić, że poza godziny szczytowe można przesuwać prace nie tylko odbiorników pracujących przez część doby, ale i tych które pracują w ruchu ciągłym, lecz nie są w pełni obciążone. Powstały ilościowy ubytek produkcji wykorzystuje się poprzez zwiększenie obciążenia maszyn i wzrostu ich wydajności pracy w pozostałych godzinach.
Jak można osiągać zamierzone cele? Jeżeli na przykład linia produkcyjna pracuje przez 3 zmiany przy średniej wydajności wynoszącej 82% maksymalnej wydajności godzinowej Ahmax to jej produkcja dobowa wynosi
Adob = 24 x 0,820 x Ahmax = 19,68 Ahmax
Produkcja ta nie ulegnie zmniejszeniu, gdy będzie zatrzymana na trzy godziny szczytowe a w ciągu pozostałych 21 godzin będzie pracować z wydajnością 0,937 Ahmax
A’dob = (24 – 3) x 0,937 Ahmax = 19,68 Ahmax
Przy zatrzymaniu analizowanej linii nawet na 4,3 godziny w czasie szczytu i prowadzenia ruchu w ciągu pozostałego czasu przy pełnym obciążeniu wielkość produkcji będzie można wykonać w całości zgodnie z zapisem
A’’dob = (24 – 4,3) x Ahmax = 19,70 Ahmax
Jak można osiągać zamierzone cele?
Istnieją przypadki, że na przeszkodzie czasowemu ograniczeniu pracy danego odbiornika staje nie tylko jego niedostateczna wydajność, lecz także konieczność utrzymania ciągłości pracy poszczególnych dalszych ogniw całego łańcucha produkcyjnego. W tych warunkach właściwego rozwiązania należy szukać w zainstalowaniu zbiorników wyrównawczych, odpowiednich dla danego czynnika produkcyjnego. Zbiorniki te powinny mieć tak dobraną pojemność aby mimo zatrzymania poszczególnych elementów urządzeń linii produkcyjnej można było zachować ciągłość pracy całego cyklu. Dotyczy to np. zbiorników rozdrabnianego surowca, którego nagromadzony zapas pozwala zatrzymać na określony czas procę rozdrabniaczy. Dotyczy to także zbiorników surowców lub półproduktów w stanie ciekłym umożliwiających unieruchomienie pomp w godzinach szczytowych. Stosowanie zbiorników i zasobników wyrównawczych daje szerokie możliwości dostosowania tego typu usprawnień prowadzących do oszczędzania energii.
Użyteczne skutki
Zwiększenie wydajności w godzinach poza szczytowych prowadzi do wyrównania krzywej obciążenia w systemie elektroenergetycznym (skutek w skali makro),
Zmniejszenie wskaźników jednostkowego zużycia nośnika energii (W = A/Z) i zwiększenie efektywności energetycznej produkcji (EE = Z/A),
Zmniejszenie energochłonności gospodarki narodowej (skala makro) i zmniejszenie emisji CO2 i innych zanieczyszczeń do atmosfery,
Zmniejszenie udziału kosztów energii w kosztach produkcji
Co to jest świadectwo (certyfikat) charakterystyki energetycznej ?
Jest to dokument sporządzony i poświadczony przez uprawnionego specjalistę, określający wielkość energii
zużywanej dla potrzeb ogrzewania, przygotowania ciepłej wody, wentylacji i klimatyzacji w budynku/lokalu.
Wskaźnik zużycia energii E jest podawany w kWh/(m2
rok), czyli określa ilość zużywanej energii w ciągu roku w przeliczeniu na metr kwadratowy. Zależnie od jego
wartości świadectwo przypisuje budynkowi/lokalowi jedną z siedmiu klas energetycznych (A-G).
W roku 2014 dofinansowanie z NFOŚiGW dla przedsiębiorstw zużywających łącznie ponad 20 GW·h
Na kim spoczywa obowiązek sporządzenia świadectwa charakterystyki energetycznej?
Obowiązek sporządzenia świadectwa spoczywa na właścicielu budynku/lokalu, świadectwo powinno być
udostępnione nabywcy lub najemcy budynku. Dla nowych budynków oddawanych do użytku świadectwo
charakterystyki energetycznej jest dokumentem wymaganym do uzyskania pozwolenia na użytkowanie, a
przy sprzedaży budynku/lokalu jest dokumentem niezbędnym do podpisania aktu notarialnego.
Jakie korzyści daje sporządzenie świadectwa charakterystyki energetycznej?
Klasa energetyczna przypisana przez świadectwo określa jakość energetyczną budynku/lokalu, a co za tym idzie jego
atrakcyjność pod kątem sprzedaży lub wynajmu. Dodatkowo świadectwo zawiera wytyczne i wskazania
możliwych usprawnień, jakie może wprowadzić właściciel w celu obniżenia zapotrzebowania na energię. Nabywcy
lub najemcy świadectwo pozwala oszacować koszty zużycia energii związane z eksploatacją budynku/lokalu i wybrać ofertę najbardziej korzystną do swoich możliwości
finansowych.
Literatura źródłowa i uzupełniająca
Wojdalski J., Domagała A., Kaleta A., Janus P., 1998. Energia i jej użytkowanie w przemyśle rolno-spożywczym. Wyd. SGGW, Warszawa;
Kaleta A., Wojdalski J. (red)., 2008. Przetwórstwo rolno-spożywcze. Wybrane zagadnienia inżynieryjno-produkcyjne i energetyczne. Wyd. SGGW, Warszawa;
Wojdalski J. (red)., 2010. Użytkowanie maszyn i aparatury w przetwórstwie rolno-spożywczym. Wybrane zagadnienia. Wyd. SGGW, Warszawa;
Oktaba W., Niedokos E., 1978. Matematyka i podstawy statystyki matematycznej. PWN, Warszawa;
Singh R.P., 1986. Energy in Food Processing. Amsterdam-Oxford- New York-Tokyo, 42-43;
Literatura źródłowa i uzupełniająca c.d. Brodowicz K., Markowski M.,1997. Zastosowanie metody
PPT do modernizacji istniejących sieci regeneracyjnych wymienników ciepła. Gospodarka Paliwami i Energią, 9, 9-13;
Flizikowski J., Bieliński K., Bieliński M., 1994. Podwyższanie energetycznej efektywności wielotarczowego rozdrabniania nasion zbóż na paszę. Wydawnictwo ATR-OPO, Bydgoszcz;
Korpysz K., Roszkowski H., Wojdalski J., 2007. Energetyczne aspekty gniecenia ziarna jęczmienia. Postępy Techniki Przetwórstwa Spożywczego, 1, 39-43;
Laudański A., 2007. Analiza energochłonności produkcji z krajanki buraczanej. Rozprawa doktorska, WIP, SGGW, Warszawa
Muller D., Marechal F., Wolewinski T., Roux P.,2007. An energy management method for the food industry. Applied Thermal Engineering, 27, 2677–2686;
PN-EN ISO 50001:2012. Systemy zarządzania energią. Wymagania i zalecenia użytkowania;
Literatura źródłowa i uzupełniająca c.d.
Swords B., Coyle E., Norton B.,2008. An enterprise energy-information system. Applied Energy 85, 61–69;
Tassou S.A., Chaer I. Sugiartha N., Ge Y. –T., Marriott D., 2007. Application of tri-generation systems to the food retail industry. Energy Conversion and Management, 48, 2988–2995;
Wilhite H., 2008. New thinking on the agentive relationship between end-use technologies and energy-using practices. Energy Efficiency,2,1,121 – 130.
Wojdalski J., Dróżdż B., 2012. Efektywność energetyczna zakładów przemysłu spożywczego. Zarys problematyki i podstawowe definicje. Inżynieria Przetwórstwa Spożywczego, 3 ,3,37-49.