Atsız Mecmua - Sayı 13
-
Upload
ferhat-sarikaya -
Category
Documents
-
view
237 -
download
0
Transcript of Atsız Mecmua - Sayı 13
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
1/24
www.atsizcilar.com
AylkFikirMecmuas
Yl:2,Say:13 SahibiveMdr:H.Nihl 15Mays1932Ku Bak
MillUyanklkFertlerinhayatndaolduugibimilletlerinhayatndadabirdnm,birintibahnoktasvardr.Birfelaket,biresaret,birhezimetmilletleriinbirintibahsebebiolabilir.
OndokuzuncuasrdayabancbirdonanmaJaponadalarndanbiriniharapetmeseydibugnbtndnyaiintehlikeolanbirJaponintibaholmayacakt.NapolyonAlmanyayistilaetmeseydiAlmanintihahvcudagelmeyecekveFihtenintarifettiimillialakadomayacakt.
***
Trkiyebirmilletitembihedecekmillifelaketlerinhepsineuramtr.Fakatbizdemilliintibah,millialakahenzdomamtr.
Milliintibahnunsurugenliktir.Hkmetadamlarnn,milliintibahnvarlnavekuvvetineaitedebiyatkfideildir.Milliintibah,millialakadenileneylergzlegrlecekkadarmaddinesnelerdir.
Birmilletinyaayabilmesiiinkanunlarnmevcudiyetikfideildir.Vaktiylehrve ereflibirtarihyaaypdabugnesirolanmilletleriniyiktkanunlar,hkmet ekillerivard.Fakatbu,omilletleriesarettenkurtaramad.
Millet,fertlerikanveahlakbalarylabirbirinebalanm
bircemiyettir.Bufertlerinahlakikuvvetimilletinsalamldemektir.
Bizdenbakabtnmilletlerdegenlikmilliuyankln,millidncelerinncsdr.
Bizdemerkeziemirlerleprogramlar,hazrlananmillibayramlaroralardagenlikidareeder.Genlikmilligayelerinvemillimefkreninuadr. ahslarnveyazmrelerindeil...
***
mparatorlukdevrimizinsontarihibizedalkavukluun,kleliinbuzavallyurtiinneelemli,acakbetlerhazrladngsteriyor.ektiimizstraplar,millifelaketlerbizimillimefkreninesiri
yapmaldr.Mefkreiinbtnvarlmz,kanmz,canmzfedayahazrlanmalyz.Budevletyasalarna,trelerineyazlmaldr.Buyazl nndeherTrkbirolmaldr.Byklerimizferagatin,adszlnrneiolmaldr.
Bizokskbiraskeridisiplinemuhtacz.nkbugninzibatszyayoruz.Fakatbazlarnnsandveanladgibibusertdisiplinistibdatdemekdeildir.stibdataltndayaayanyahutdisiplinsizolancemiyetlerdenhibir eybeklenemez.
nklbmzsessizlieveemniyetemuhtatr.Memleketteyaplacakolan
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
2/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:2birokileribaarabilmekiinalkan,disiplinli,yksekahlaklbirgenliemuhtacz.Dnhalifenndeelbalayanhnkrhuzurundadizkenadamlarnbylebirnesliyetitireceinekanideiliz.Eskiharflerletutulmu nottandersalanbirdarlfnuntalebesinevatanszdiyen,Ankarannhavaszemmolundudiyeinklbmdafaayakalkandnknesilmensuplarsadecegsteriinzebunudurlar.BuadamlardnAbdlhamitinsadkkleleriidiler.
ziyafetivermiti.Butereddidir.Fakatdalkavukluun,arlatanln,iltimasndahaokie,yaradngrengenlikbsbtnhakszdeildir.Bugenlikdnknesildenfaziletnamnabir eyalmam,fakatriyakrlnhertrlsnrenmitir.
Btndnyadakiitimaihadiselerebaknz:genlikherhusustaamildiruyuukininJaponya'yadayanndakzlarveerkekleriyledarlfnuntalebesibaroloyna
Mahkm
Trkistan,Azerbaycan, dilUralveKrmAtszlarna
Mahkmdiyenleremarurbakpyr.Zincirlikollarnyurdunda anverir!Etsinbrakalay,beynindevarkr;Zindansameskenin,fikrin eriridir.Mahkmdiyenlerin,senbilkienhrEnmstebitolanhrsnesiridir.MahkmlarnbugnhkimhkmleriHkimlerinyarnhkmndesylenir;
ZlimolanadamzlimzulmleriMazlumlarnyarnzulmndenrenir.Zincirlenipgiderhilkatdmleri,Bintrl eydoargndomadandenir.
Dni Remzi
Bugnhepsianadandomacumhuriyetidir.FarzmuhalyarnTrkiyedeirticaveyakomnizmolursaozamandahepsikarasoftaveyakzlBolevikoluvereceklerdirnkonlariinmeseleyalnzefendideitirmek"tir.
***
BugnkTrkgenliibe ylncekigenliegresoumutur.VaktiylelenbirarkadalariinbtnstanbuluayaakaldrantbbiyegenliiArdagenbirhekiminkrtlertarafndangzlerioyularakldrlmesinekaytszkald.
Buhadise arlatanlklarabolbolyerayran stanbulmatbuatndaadipolisvak'asgibiyazld.Kubilay,TrkiyeiinkafasnkestirdiktenbirazsonraHukuktalebesiay
mtr. MacardarlfnunlarTriyanonmuahedesinindeimesiiinhariciyenazrndandahaokalmaktadr.RomanyaveLehistandadarlfnuntalebesikomnizminveYahudiliinamanszdmandr.
ekislovakya'dasokal, talya'dafaistAlmanyadaHitleristmillimefkrenintimsalidir.Bizde?
CumhuriyetbayramlarndadevletreislerimizingelilerindeTrkgenliininvazifesibiroperafigranndanfarkszdr.
Hlbukibizbtnmilletlerdendahaokmillimefkreyemuhtacz.Bunubirvicdanhalinegetirmekhkmetinvazifesidir. lki ilkmektepgenliini,bilhassakygenliiniyourarakbunlardanbirTrkgenliiyaratmakolmaldr.
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
3/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:3
ktisadBurhanveBeynelmilelKrediUzunveortavadeliIskonto:Franequiprojesinde,sermayeleri,sermayesiolmayanmemleketleresevkedebilmekusullerininyenilenmesimevzuubahistir.
Francquimemleketlerinenounda,ticaretvesanayierbabnauzunvadelikrediaarak"sanayiekredimill
irketi"ayarnda,
kansenayerbabyalnzbalarnahakkndangelemeyecekleriilerdebusayedeiyibirneticeyeeriebilirler.
Francquiprojesi,%20'sibidayettetediyeedilmi100,000,000dolarlkbirsermayelei grecekvebtnbankalarnfevkindesanayipolieleriniyenidenkrmakla
mkellefumumbirbankannkurulmasnamtemayildir.Fakatbubeynelmilel irketinarzu
YlDnm
Bktksonsuzderdinden,bktkmrltnkes!Yurttangayrtrkleryakrmarmak?Arkada..Sanamuhtakyne,kylnebak!Atszn,geenseneykselensesibuses!
Suseski,baryanksesleresesverendir.Buseskiyolalmannarzusuylayanyor..Durmadansarknhaykryor,anyor.Buseski,sesemuhtabiryeresesverendir.
Atszm!yolcusuyuzbizkiaynyollarn:Bizkiayntrkyaran arkclar.Yolcukarde olaraksenibugnveyarnGnldenkutlulamakburcumdurstmkadar!
FuatEdip
irketlerinmevcudiyetinedikkatediyor.Fransa, svireveFelemenktebulunanbu irketlersanayierbabnabankalarnverebileceivadelerdendahauzunvadelikrediaarakokbykhizmettebulunuyorlar.
Yalnzmembalarnefsimemleketemnhasrolduuiin
bucemiyetlerinfaaliyetimahduttur.Francquibugruplarbeynelmilelmahiyetehaizyenibirnizamaltndatoplayarakfaaliyetsahalarngeniletmekmmknolduunudnyor.Bellibaliisanayiekredimillirketlerininpolieleriniyenidenkrmakolacakolanbumesseaeyibeynelmilelkredibankastevsimediyor.
Sanayiekredimillirketiuzunvadeliileregirimisanayierbabnaikazattabulunurbazenevirdikleriilerinvadesialtyla
edilenteekkleldeedebilmesiiinkendisermayesindenhariparasolmaslazmgelir.Bu,yenibufikirdourdu.
Francquitahvilt:aylkbirpolieyikrdrmakmevzubahisisebankalar,meselaBelikaDevletBankas
lzmgelenparaybanknotkararaktedarikeder.Eerbirbankaaltyllkbrkrediayorsa,ozamanbanknotkararakparabulmakdnlemez.Zirabucinstenbirmesseseniniistikrar,banknotlarnserianibrazvederhltediyesilzmgelmesidolaysylatehlikeyeder,ihtiyagrdparayhalktanuzunvadeli,mesel10,15,20yllkvekendisermayesinin3veya5mislinekadarvebtnpiyasalardasatlabilmekzere,tahvilteklindebiristikrazlatedariketmesilzmdr.
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
4/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:4
OhaldeAlmanyabirtakyddevrigeirmekzaruretindedir.Fransa'nnyapabilecei eybumddetzarfndaAlmanya'yrahatszetmemekvebelkiyardmederekbumalzehirlenmetedavisinikolaylatrmaktr.Meseleninpratikhalli,belkimsyFranequi'ninahrenteklifettii,lzmgelengarantivekontrolvastalarylamcehhez,beynelmilelortaveuzunvadelikredibankasnntesisiprojesindedahildir.BuradaniyetvesiyasetimizinizgileriiindegerekakvamcemiyetivegerekWigginKomitesistarafndanelealnabilecekveneticelendirilebilecekbirfikirgzkyor".
AhrenbirFranszfinansmecmuas,L'Information,buubat1932Almanvadesindenbahsedenbirmakaledediyorki:"Selhiyetvebasiretineksikolmadfinanslemi,Almanborlularnaverilenaltaylkmhletinbittiibu ubatvadesinikorkuilebekliyor.Borlular,butehlikelivadedetediyatyapabilmekiinmmknbtnlikidasyonlar
yaptklargibi,tediyeedilmemektenkorkanbankalardayenibirtehlikeyekarskoyabilmekiinmtemadiyenparatopluyorlar.Hkmetlerin,merkezbankalarnnvemuhtelifmalpiyasanzmlarnngayretleribumeseleninhallinematufolmaldr.MterekbirkasannAlmanborlarnstnealdvealacakllarabirkayldaamortiedilipgerekdevletmerkezbankalarna'vegereksebuhususiinyaratlm messesatayenidenkrdrlabilecektahviltverdiign,eldeedilenmtevaliitminanduygusununyarattruhneticeherhangibirsiyasneticedenokdahamhimolacaktr.nkogn
meselenincannoktashalledilmi olacaktr".
***
Btnbusylediklerimiz, nmzdevahimbirvadeolduuzamanmhletinneticesinibeklemedenlzmgelentedbirialmaklzmgeldiiniifadeeder.Vaziyetievveldentetkiketmeklzmdr.BelkiuzunVadelimuameltmekanizmasnda imdikihldetlkalanksavadelikra
dilerintediyesiimknbulunabilir. Meselbyletlmatlubatolanbir ngilizbankasnnpiyasasndauzunvadelimukarrizbulmakiincehdettiinipekalgrebiliriz.Vebelkibyleceksavadelialacaklarniletilmesininbecayiineimknolacaktr.
Rusya:BumeledeAlmanya'nntekmehulolduuzannedilmemelidir.Rusyadandabahsolunuyor.Horrent'nRusmeselesinimevzubahisedendikkatedeermakalelerinden,buvesikalarheyetimecmuasndan uanlalyor.BugnkRusiktisadiyat, imdiki ekliyle,btniktisadahlknesasolanbeynelmileltaahhdatahrmethissiile,garbnmallisanyla,finanstanbahsedilebilecekbiriktisatdeildir.Bu,Rusmeselesinintetkikedilmemesilzmdrdemekdeildir.Belkisalamve ifabulmubirAvrupaRusyailefinanstanbahsedebilir.FakathastabirAvrupa'nnbundankat'iyenekinmesilzmdr.nksirayetindensaknmaklzmgelentemaslarvardrvebusirayetAlmanyatarikiyle
gelebilir.Almanborlarnn ubatvadesi,mmknbirRustesirialtndakalabilirozamanbundankimsekurtulamaz. uhldemevcuttehlikelereyenilerinikatmakokihtiyatszcabiri olur.Netice:Rusya'ytereddtetmedenFrancquiplngibibirprojedenharitutmaklzmdr.
Kendialtnnmuhafazaetmekkabilmidir?
Saklanm paravealtnvaracababumevcutktvealtnlar,kendimiziihtiyatszcaneticesimphemuzunvadelibirieatarak,elimizdenkaralmm?Altn
saklamakdahaihtiyatlolmazm?ilkbaktagayettabigzktiinherkesbyleyapt.Acababuparalartlkaldkaneolacak?Herhangibiri iinhazrsermayebulmakimknszlkarsndabankalarnavansvermedikleriniveiskontoyapamadklarngreceiz.Sermayesaklkaldkafabrikalarilemeyecekvesermayelemekimknkalmayacaktr.Eerbtnbumekanizm
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
5/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:5
durursaortadanefaiz,nedekrkalr.Biroklarnniddiaettiigibiparayhazinetahviltnayatrmak,hkmetingelirioldukaensalamitir.Fakathkmetinhalktantopladvergilerdenbakabirgeliriyoktur.Eerherkesbyleparasnkflendirirvesermayenintedavldurursanemuameltvergisivenedediervergilerhazineyegirerveneticedehkmetvaridatsizkalr.Eerhikimseistihsaletmezsemnasebetsfrainecekvebirgngelecekdevletmerkezbankalarnnaktifindealtndanbakabir eyolmayacak;ticaretsenetleriortadankalkacakvediercihettenbankalarnpasificeplerdevemahzenlerdesaklanan(kflendirilen)ktlardanibaretkalacaktr.Belkibumlhazalarabestir.Fakatherkes,nekadarehemmiyetsizolursaolsunufakbirtehlikeyigzealmazveparasaklamasndanbakabireydnmezseistihsalmekanizmasnnataletemahkmolduunuidraketmesigerektir.Budnegre,eerbrmilletbtndnyannaltnntoplamayamuvaffakolsayd,tpkokfazla
mvellidlhumuzaiindemahvolaninsanvcudugibiabucakboulurdu.Dnyannbtnaltnnsaklayanbumilletnihayetdardankendiyaamasna
elzemolanmevadsatnalacakvebusuretlebirksmaltnihraetmekmecburiyetindekalacaktr.Bundanuneticeyikarabiliriz:muayyenbirhaddensonraaltnsaklamayaimknyoktur.
Milletlerinaltnzerinekurulmu salambiresaslarolmaldr.MeselBelikaDevletBankas'nnmahzenlerinde13milyarlkaltnvardr.Elbettekredininemniyetiiinaltnesasolmaldr.Fakatbirzamangelirkibualtnbiryk,lbirktlevelzumsuzbirarlkolur. teozamantedavlekarmaklzmdr.
Beynelmilelbirhareket:MeseleFransa,Felemenkvesvireiinmevzubahisolabilir.Eer umilletBelikailebeynelmilelkredifaaliyetinicanlandrmakiinelelevererekmterekvaridatmembalarndanistifadeedeblseydi,belkibeynelmilelbuhrannizalesiiinokbykbiradmatlm olurdu.Temenniedelimki193019311932yllarnnmkl
merhaleleriniatlatanbeeriyetokyakndahepimizinsamimiyettedilediiterakkiyedorutekrarykselmeyebalasn.
Liyej:BirinciKnun1931M.L.Grard
danTrkeyeevirenZeybekoluZeki
"TemrBek"in slamiyet'eBakProfesrZekiVelidiBeytarafndanDarlfnunda18.1.1932'deverilenders
"Temr'n ehrisebz(Ke)de eyh emseddinKll"inmezarzerindeyaptrdtrbeetrafnda,Temr'nkendisi,oullarvemaiyetindekibeylerkendimansplarnagreyeralmlard.Bu,Temrvemaiyetininislmmukaddesatna slmiyet'tenncekiakidelergzlylebaktklarngstermekitibaryla
okkarakteristikbirkeyfiyettir.Yani eyhinyanndakendisinionamritsayanTemrgmlecekti.Vekendibyklneuyguntrbeyaptryordu.SonraTemr'ntrbesietrafndaherkesdnyadakihayatlarndabucihangirinmaiyetindehaizolduklarrtbeleregreyeralpyletrbeyaptracaklard.Bu
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
6/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:6
usuldekiaskeriesastaalnanyerozamannTrke'sinde"mrel"admalmtr. ehirlerinveKalelerinmdafaassrasndaherbeyinmdafaaedeceiksmveyasavatacepheninayrayrbeyleretaksimolunanparalandamreltesmiyeolunuyor.YanimstakbelhayatTemr'nzamannda amanbirzihniyetletasavvurolunmu vednyadaigalolunantertibatlageirileceizannolunmustur.Temr'nbabas"ToraayBey"inmezarbugn"KnbediSeyyidn"adntayor."Seyyidn"denilmesininsebebi,Temr'nlmndensonra."SeyitBereke"ninEndhoy'dangetirilerekgmlmesiolduugibi,Toraay'nyannadaseyitleringmlm olmasdr.BugnToraay'nKubbesialtndaseyidinmezarbulunmaktadr.Butrbeningarptarafnda"KkKmbet"dedikleribykbirbinavardr.Bu, ahruhtarafndanbinaedilmitirvegalibaoradaannesiTaayTrknAadagmldr.1014'te ehrisebze'dekibubykTrksanatabideleriniziyaretetmi vekitabelerinide
yazmtm. imdimaalesefelimdeyoktur.Vebutrbelerhlkimsetarafndantavsifolunmamtr.Gayetsslbykbinalardr.TemroradakendisiiinyaptrdtrbedeAnadoluve ranseferindendnndebirkagnikametetmi vebinannnaslyaplmasicapettiihakkndamhendisleretalimatvermitir.BunuClavijo(Klavio)sylyor.Klaviobutrbeyi"BykMesit"tesmiyeediyorvefevkaldesslolduunusylyor.Temrbununkapsnbeenmemi,kkgrerekdahabykyaplmasnemretmitir.Klaviogeldiizamanoemregreyenidenyapyorlard.Bugibisslbyktrbeve
mezarlarTemrzamanndabazenhkmetkonayahutoteliinigrmtr. ehrisebz'dengetiindeTemrmstakbelengmleceinisandbutrbededurduugibi spanyaelilerinideorayaindirmilervekendilerineoradaziyafetver"Toraay"nmezarzerindehergn20koyunkesilipkendisininvetorunu"Cihan
gir"inruhunasarfolunduunusylyor.Cihangir'in"trbesindendeayrcabahsediyor.
Temr, amanizmveeskiTrkMoolananelerininkuvvetletesirindebulunmutur.Bu,hayatnnbalarndadahaakgrlyor.Onun"EmrCakuBarlas"laberaberYasavurlular nnemri"HzrBey"ekar"AkYar"mevkiindesavatzamanArduvanBahadndabirbeyinikaybettiisyleniyor.Buemrhakknda"beylerinbyklerindendi"deniliyorvelmmhim'birhdiseolarakzikrolunuyor.SonraTemr'nbtnilkseferlerindedaimayanndabulunanveTemr'etesiredenbir ahsiyetsfatylaDevletahBahUygurzikrolunuyor.Odaha1366seferlerindeTemr'nyanndaidi.1370'te,"EmrHseyin"inortadankaldrlmaszaruretinisrarlasyleyenbuDevletahBahileEmrCakuolmutur.Temr'nilkseferlerindebirdeTurumBahveetebeyleriyleTrkistan'n imaltaraflarndaolanarpmalarndaTemr'nhasktibisfatylaYol
Kutlu BahzikrolunuyorkiTemronaCetelilerlesulhmzakeresinihavaleetmitir.Temr'nsonrakiseferlerindebeylerden"bah"adntayanAltunBah,idiBerdiBahzbekveEdgakarBahUygurzkrolunuyorlar."Bah"Temr'nzamanndaTrkusulndelm,TrkeyazanktipveTrkdetveananelerinibilenkimseyedeniliyordu,icabndaTrk amanveyayar amanyinlerinidebunlaridareetmi olsagerektir.BaburMirzaTakenthan"SultanMahmutHan"nordusundayaplanbylebiryineitiraketmi veyiniidareedeni"birMool"diyerekgemitir(S.123).Tabiodabirbahyd.
phesizhakikarmanlerinimamlarayryd.OnlaraKamdeniliyordu.Bahlarbazenbudistdeolabilirler.Naslkiislmolanbahlardabiliyoruz."Ali rNevay"ninbykbabasbirmslmanUygurbahydu.Hlsa"bah" amanlerindi
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
7/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:7
nrehberiolmaktanziyadeTrkmilliannelerininveTrkirfanvemedeniyetininhmilidemektir. bnArabh,Temr'nnyanndakiustahakkaklerinilerigelenisfatyla"Altun"adndabirisindenbahseder(S.222)kiyeim(Ka ta)veakikterineacayip eylernakedermi. htimalyukardazikrigeenAltunBahbudur.ZamanmzaerienengzelUygurhsnhattrnekleriTemrveoullarzamanndabahlartarafndanyazlmtr.BugnTrkistan'dabahtabirizbekveTrkmenler'deTrkdestanlarnvehalkhikemiyatniyibilenve amanyinleriyapanlara,KrgzveKazaklardaise(bunlardabakstelffuzolunur)ancak amanyinleriyapanveoyinlerlehastalartedaviedenkimseleredenir.Kazakbakslarnnsyledii iirlersanatayksekolmaklatemayzetmiyor.Odahaokcinlerlei grrvegaripiirlerinindeinsanlardanokcinlereuygungeldiineitikatolunur.Vezinleriokadardzgndeildir.Temrzamanndabahlarnbylehalis amandinirehberiolduklargrlmyor.Onlarabyle amanyinleriyle
hastalariyietmekiininhavaleolunduunadairbirkaytdagrlmedi.Bununlaberaberonlartabiplerlebirliktezikrolunuyorlar.Fakattabiptendeayrdrlar.Bahlneskivesonzamanlardamterekolanhususiyetivarsaodabahlarneskibahlarsllesinemensupolmalardr.Yanibahlarnbabalardabaholur. imdikiKazaklardakibahlarekseriya amanmeczubiyetlerekaplrlar.Onlarbabalarnnyaptklaryinleriyapmazlarsamanevstrapekerler.Baharasra amanyiniyappyahut,yineitirakedipmeczubiyetlekalbindekidmlerizmelidir.Yoksaonunhastalanacana
itikatolunur.itebugibibahlar"Temr"nbilhaasailkhayatndamessirolmulardr.Sonragitgide slmfikrhayatmuntesipleriislmmedeniyeti
Temr'etesiretmitirfakatTemrmrnnsonunakadareskiananeleresadkkalm ve slmiyet'i, slmmukaddesatnkendiTrkveMooltrecliibakmndananlamtr.Temr"Tre"yepekfazla,ehemmiyetvermitir.
***
Bubilhassaordudagrlmtr. bnArabah(S.230)diyorki;"Temr'nordusunutekiledenTrklerarasndaputperestler,ateetapanmecusiler,sahirvekhinler,putlarnkendileriyleberabertayanmriklervard.KhinlerTemr'naskeriniharpteteiediyorlard.Temr'naskerlerilhayvanetiniyer,boazlanm yahutboulupolmu olmasnabakmazlard.Aralarndakoyununkrekkemiinebakpleminahvalinden,istikbaldenhaberverenlervardvegayetdorusylerlerdi.AralarndahayvanisimleriylemarufTrktakvimikullanlr". bnArabah'agreTemriiningizYasas slmlariin
fkhgibiidi.BelkideTemrveaataylaringizYasasn eriatetercihediyorlard. bnTengriBerdidiyor:DierTrklerveaalaylargibiTemrdebtnilerindeingizHan'nyasasnaitimatederdikibunatrediyorlar.TreMoolcamezhepdemektir.Temrbutreyibilmeklezamanndanazirsizdi"
***
Temr'nbilhassaordudaislmiyettenokgayrislmTrkMoolananelerinitercihettiiphesizdir.Orduyu eyhvesofilerintesirinden
kskanlklakoruduumalmdur.MollaTrkadndabir eyhinminaredenatlarakonunmridiolan
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
8/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:8
biremrnyasaedilerekldrldmervidir.Bunaaittafsilt,nushasUmumKtphane'deHalisEfendiksmnda(Nu.3624)bulunanHocaAhrarmenakbnda(yaprak65a)bulunuyor.Deniliyorki:"eyhMollaTrk",Temrhakkndaarlisankullanrvetekfirederdi eyhinmridine eyhtenvazge,yoksaldrleceksindediler.Otereddtetti.Fakateyhiona"nedenbutereddt?senhiolmazsaldrlyorsun.Beniseminaredenatlacam"dedi.Nihayetmritde eyhindenayrlmayacakolduve uiirisyledi:
"Trk(MollaTrk)terketmemiinbamadesterekoysalar(bamkesseler)kafamterketmeyehazrm;fakatTrk'hibirsuretleterketmem".SonraTemrbunuldrmtr. bnArabhulemadanCemaleddinAhmedelHrezmi'nin,ruhiihtiyalarntatminedecekiradattabulunmasveordudayedikleriharamyemekleringnahndannaslkurtulacaklarhakkndasamimimracaattabulunan
ikiaatayaskeriyleancakgizliolarakkonutuunu,buikiaskerdenatlarnsorduuzaman,onlarn,Temriitirdekendilerinildrrdiyesylemektenstinkfettiklerinive"senigrdmziinAllah'asenaederiz.Fakatbizimatmzvehangibeyetbibulunduumuzsenalkadaretmesin.Belkisenbizibundansonragrmeyeceksin"dediklerinihikyeeder(S.236).
1396'da"mereyhMirza"nnolu"PirMehmet"inmaiyetindeFarsvilyetiniidareyememurolanEmirSevincekveDevlethocabirokilerdekabahatli
grlerekSemerkand'aarldlar.MuhakemeneticesindeEmirSevincekkendihesabnaftuhattabulunmakiinHindistanhududunasrld.
DevlethocaisekulaburnukesilerekFergana'yaneyfolundu.BunlaranispetedilenkahahatlardanbirisideEmrTevekklveEmirKaraYusufadndakibeylerin"eyhlislmC
neydiKzern"yemritolmalarnasaikolmalardr(Mrhond,VI,79.Butafsilt erefeddnYezd'deyoktur).UmumiyetleTemrkendiocuklarnvebeylerini ranTacikmedeniyetininkttesirlerindenkorumutur.O,SultanAhmetCalayrveKaraYusufhakkndaoullarnademitirki:"SultanAhmetCalayr'daneminolabilirsiniz.nkonunmizacTaciklemistir.KaraYusufisetehlikelidir"[1].IrakveAzerbaycan'nidaresinememuredilenolu"Miranah"sarholuaaltran ranmusikivetagannimtehassslarn1399'daSemerkant'tanmahsusgnderilenbeylerivastasylaastrd(Zaferme,II,213214).Keza amseferindetorunu"SultanHseyinMirza"nnsarholukladmantarafnagemeside"birfesatTacikzmresininvesveseveyalan"neticesiolarakgsteriliyor(Zafernme,II,314).
Temr'norduyuveoullarnmollalarn, eyhlerintesirindenkorumas;onlarnbilhassaMslmanlara
kar efkatten,dnyayterkten,tevazudanfilndanbahsedipaskerlikruhlarn,maneviyatnkracakhareketlerinekarolsagerektir.Buitibarla airGoethe'nin,Temr'nazndanmollalarahitabensylettii uparabuCihangir'inruhunaokuygundur:Was? hrmissbilligetdenkrftigensturmDesUebermuthes,verlognePfaffenHttAllahmchbestimmtzumWurmSohtt'ermchalsWurmgeschaffen.
Yani:"Ne[demek sliyorsunuz]?Kabnasmaypcoankudretimin iddettifrtnashounuzam
gitmiyor?Ha,sizmrai,yalanchocalar!EerAllahbana[ezilmeyemahkm,zelil]kurtgibi[srklenmeyi]mukadderetmi olayd,benikurtolarakyaratrd".
airburadahocalarnvesofularnmesel"benimtevazumyahudininzille
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
9/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:9
linigeridebrakt";"insankendisinihermahlktanaagrmelidir";"Allah'nldrckuluolmaktansalenkuluol";"insanayakaltndakikargibimtevazolmaldr";"insannkurttannefarkvar?zatenonabirgnkurtyiyecektir"gibihikemiyatlar nakarisyanedenkahramancihangirinpervaszcokunhayatnbeenmeyenlerekar,onuate pskrenbirisiolaraktasviretmitir.Temr'nhayatndanbylekahramancabirvak'ann,meselHammergibibirisitarafndanGoethe'yesylenmi olmasvebuparannbusuretlemeydanagelmi olmasmuhtemeldir.
Ordu'da tarihentespitolunan amanidetlerindenbazlarbirseferekarkentu alaslamak(amanyiniyapmak),kadnlarnordudaveyinlerdeitiraki,bakumandanselmlarken araplaulcalamak;merasim,toyvekurultayadab,ordudatam amanyu merasimigibi eylerdir.BirtaraftanislmeyhlerinetapanTemrdiertaraftanonlarldrmtr. slmazizlerininmezarlarndanyardmumanbucihangir amanyinleriylegmlmtr.ZahirenztgrlenbukeyfiyetTemr'nokmudilfikrihayatiinbirsistemdir...
Arap iirindeTrklerAraplar'nbyk airlerindenolanHayyysoluEbulFitynMuhanmedhicrbeinci(mild11'inci)asrricalindendir[1].Bununbykbirdivanvardr(AirEfendiKtphanesi'nde949numarada). airdivannnbykbirksmnTrkbyklerininmethinetahsis
***
____________________[1]Bu airintercmeihli"SibtibnlCevz"nin"Mr'atzZamn"atltarihindeksacave"bnXallikn'nn"VefiyatlA'yn'ndamufassalcabeyanolunmutur.Bunlarnhulsas udur:Bu air am'nbykvemehur airlerindendi.Buzatpadiahlaravebykleremlkioldu.Onlarmethederekcaizelerinenailoldu.394seferaynnsonunda(Knunuevvel 1003)Dmak'tadoup472 aban'nda(1080,27
Knunusani 25 ubat)Halep'telmtr. bnHayysevvali'nde(1072)Haleb'egelereksonmrnoradageirmi veMerdsOullar'nanailazametederekhaklarndaparlakkasidelersylemi veonlarsayesindebykservetenailolmutur.
etmitir.Divanntakribenkrkkadarkasidesiemirely (=Kumandan)En TeginDzberilevezir"Yzr"ninmethinedairdir. airbunlarverkenmensupolduklarkavmidemethediyor.Buzatkasidelerindekiterennmlerinde,bazenmethedilenzat,Trkkavmindeolanhasletlervemeziyetlerleykseltiyor,bazenozat,TrkMilletiiinbir erefgibigsteriyor.Lkinbumethiyelerinbazlarnda"Trk"adzikredilerekvlenkavminTrkolduutasrihedilmitir.
***
Dierbaslarndaise,bukavminTrkolmas,kasideninTrkkumandanveyaTrkvezireaitolmasndananlalyor.Divandakikasidelerepeyuzunolmaklaberabersondereceselistir.Bilhassa,Trkbyklerineaitmethiyelerdeselsetdahaok
barizdir. nsanbunlarokurken,Trklerinmethihakkndaolan iirin, airedahakolaylklainkyatettiini, airincoarakkendisinizaptedememiolduunuhissedergibioluyor. airkendisidebuhususubazmethiyelerindezikrediyor:
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
10/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:10
Yapmayacamya,bilfarzsendenbakasnmethetmekiinkalemyrtecekolsaydm(kalemim)yrmezdi.
Yahutsendenbakasnndenizinedalacakolsaydmbusemeincilerikaramazdmdiyor;buradakimakalelerimizde,mezkrdivandakimethiyelerden,nce"Trk"adzikredilenparalar,sonradabuisimzikredilmedigihldeTrkkavmineaitolanparalarsrasylaneredeceiz.
1Metin
1 Muzafferfaziletlerledirayetasaletvezikricemlilemuzafferolarakyaratlmtr.
2 Tercme
2 yletalihlidirk,g eylereyneldi(=tevecchettii)zamanonlarkolaylatrancehdikdam,otalihineetir(otalihiteyieder).
3 te erefbudur.Baba(nntopra)nayeminolsunkinesliasilunsurukermolmayanlaro erefiihrazedemezler.
4 Trkler'deinsanlardanbirksmdr.Ancakonlarenkuvvetlivemuharebedekrlmasengolanlardr.
5 "Neba""iryan"gibidir. ukadarkiberikisiukurvealakyerde,tekida tepesindeyetiir[1].
6 Senineiniariyankimsemaksadnanailolur.Lkinlkeryldzylaarzbirarayageldiizaman...
Kvameddin
BenderMakamAtszMecmuann10'uncusaysndaki"KaykKulMustafaveGenOsman"makalesinde, Prof.KprlzadeM.FuatBey, usatrlaryazyor:"AliRzaBeyCenup'taTrkmenOymaklaratleserindeGenOsmantrklerininBenderdenilenbirmakamdaokunduunukaydediyor[S.14].Bakahibiryerdeadnatesadfetmediimbumakamnmusikinoktasndantetkikiokmhimolacaktr."
Filhakika,klsik arkmusikisimakamlararasndabuisimdebirnevimevcutolmadnagre,buradakimekantabirinin"az,slp"manasndakullanlanmecazbirvasfolduunukabule
mecburkalrz;yani,"benderimakam"sznn"benderslbu"manasnageldiianlalr.
Bendertabiriise,birokmilletlerin____________________[1]Neba, evhat, iryanayncinstenaalaroluparalarndaderecefarkvardr.Nebabucinsaacnda tepesindeyetieniolupenkymetlisidir. evhatiseyamatayetieniolupevvelkindenaakymettedir. iryanisedandibinde,alakyerlerdeyetieniolupenaasdr.YayyapmakiinAraplaragrenebadeerindebakahibiraayoktur.BuaaArapedebiyatnnbirmevzuuhlinialmtr.
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
11/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:11
musikilgatlerindemuhtelifnevidenmusikialetleriniifadeedenazokfarkltelffuz ekilleriilekaytldr.
Bandar,bender,bendeyr,Cezayir'debrnevivurularakalnanalgdr:eski spanyaAraplarnezdindeaynkelimeler Panderodadahilolduuhldeyinebirnevitefidi...
Bandola,bandurria,bandurra,bandurka.bandurrhagibikelimelerise,azyokfarkl ekillerde,fakatesaslarmterekbirnevikitarayaalemolarakspanyayarmadasahalisincekullanlrlar.Bualetler,imdiki ekilleriylemoderndir.Ukraynakopzarlarnn"kopuz"larnadabenzeyileridolaysylabuisimverilirolmutu.Fakat,eneskibanduraalgsbunlardeildir.
***
CurtSachs'agre;Lidyallarnikitellibirnevisapl
sazaverdikleriFndurkelimesi,btnbutabirlerin,tanburayaYunanllarnverdikleriPanduraismiileErmenilerinverdikleriPandirismininvehattabizzattamburannasldr;mverrihler,Asurilereait3tellibirpanduradandabahsederler. teAnadolu'nunCenupTrkmenoymaklarnnkullandklarBender.kelimesitanburamanasnagelenbukadim ekilolup,bendermakamnntanburaslbumanasndakullanldanlalr.
BenderkelimesininAnadoluTrkmenleriarasndael'anyaadnilkhaberverenfolklorcuAliRzaBey
oluyor;bize,bakayerlerdedekelimeyitahkikcesaretinivefikriniveriyor.
Mamafih, unudaunutmayalmki,TrklerkadimAnadolusazlarnvebumeyandabender(yanitanbur)ugarbamuhaceretleriasrlarndanokevvelalpkullanmlardr.Tanburunyunan meneiniAsya
Trkmenleridebiliyorvebunadairmasallaranlatyorlar.Buefsanelerdenbirinegre,"eskizamandaEfltunismindekilbiradamvard.YineodevirdebirdeKaknoskuu(eblhevil)vard.Bukuunkanatlaroynadkatylerindengzelbirseskard.teEfltunbusesleregreDutartanburasnmeydanagetirdi."(ViktorBelayef)[1].Tanburaya,filhakika,enkadimMsrveAsuriyekabartmalarndadarastgeliriz.
BurhanKat'n"denbere"maddesindetanburunaslkoyunkuyruumanasnagelen"denbebere"tabiriileizahettiineayrcadikkaticelbedelim.Tanburanngvdesikoyunkuyruunabenzermi..
Meseletamikedilmeli,ArabiveFarsimehazlerdearanmaldr.
Tanburaslbuile,uzunhavalaraztolankesikveritmikicralarkastedilmi olsagerek.FilhakikaGen
Osmantrkleritetkikolunmaldr.
KsemihalZadeMahmutRagp
Hami Arayclarahatrlatlacakbrnoktadahavar:sondefayaplantetkiklerneticesindeRusyaTrkmenlerinindutardenilenikitellitanburalarndaeskikiliseninorgunundenilenikiseslimusikilerinebenzerbirslptaalndanlalmtr.BuhavalidehkmsrenNasturliinmeneiUrfa ehrimizolduunagre,acaba,memleketimizcenup
Trkmenlerininbendenslbudebylebir eymiidi?aramal.
M.R.
____________________[1] arkteliflerierganonunicadndaEfltunaisnat
ederlerki,budaAsyaTrkmenlerinceilkHrstyanlkasrlarndatannmt.
FehmiRagp
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
12/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:12
DemirciOlu17'nciAsrSazairlerinden
Evliyaelebi,seyyahatnamesindekendidevrindekisazairlerindenbahsederken;Demirolu,Krolu,Gedamuslu,KaraFazl,Ktibi,KaykMustafa...l..gibiisimlersayar.VebunlarnaldklarratlsaznumumiyetleYenieriocaklarnamahsusbirsazolduunukaydedereksazairlerimizinekseriyetlebu
ocaklardayetitikleriniimaeder[1].
Evliyaelebi'ninbirerbirerisimlerinisaydveekserisimteadditeserleriylemalmolanbu airlerarasndaismigeenDemirolu'nunhenz iirlerinetesadfedilmemitir.
YalnzmehurKroludestanndakahramanKrolu'nunarkadaolanbirDemirciOluvardr.Fakatbu ahsnisminitayan iirlerinhakikatenDemirciOlumahlslbir aireaitolduunahkmedilemez.
***
Destanlardamteaddithalk airleritarafndanterennmedilen iirlerindaimadestankahramanlarnnisimlerinitadklarbirhakikattir.
BuitibarlaEvliyaelebi'ninKaykKulMustafaveKtibigibiXVII'nciasrnbykhalkairleriylebiraradahattaenbatazikrettiibuDemirolununnaslbirairolduu;negibi iirleribulunduu ayantetkikbirmeseledir.
EskibirmecmuadaDemirciOlunamndabir airinIV'ncMurad'nBadatseferiesnasndayazlmgzelbirdestannatesadfettim.
Filhakika,klsik arkmusikisimakamlararasndabuisimdebirnevimevcutolmadnagre,buradakimakamtabirinin"az,slp"manasndakulla
SarpdrBadateteiierenleryataSultanMurad'notaKurulurBadatstne
celm atnsuyunu
Bildk ahnnsoyunuSultanMurad'ntuunuDikelmBadatstne
Alurlareldenkomazlar[1]stndeHanvardemezlerUlutoplarBalyemezlerAtulurBadatstne
alnvezirinborusunDostugafilkomangirsinKoyverinaskeryrsn
........Badatstne
DemirciOlusznhakdrHiszndehilafyokdurOsmani'degayretokdurKrlrBadatstne
NeticeitibarylaXVII'nciasrdayaadmuhakkakolanvebykbirihtimallemahlesiniKroludestannnDemirolu'nundanalm bulunanbukudretli airinEvliyaelebi'dekiDemircioluolmasvedevrindebykbir hretsahibibulunmastahmin
edilebilir.XVII'nciasrgibiHalkedebiyatmznhersahasndakiokgeni brfaaliyetasrndayetienDemirciOlu'nun u iirininerederekbuvelutdevrinmiraslararasnabirparadahailveetmeyifaydaszbulmadm.
NihatSamiEdirneErkekMuallimMektebi'nde
Edebiyatmuallimi____________________[1]EvliyaelebiSeyyatnamesi,c.1,S:638639
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
13/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:13
Trkiye'deElektrikTrkiye'de37'si irketler,26's ahslarve34'debelediyelervevilyetlerhususidareleritarafndanisletilmekteolan97elektrikfabrikasvardr.Bunlardanancak13tanesisuvebuharlailemektedir.Dierlerimotorludur.Yaniharitenithaledilecekyancmaddelerlealmaktadr.Bunoktaokmhimdir.
TrkiyedeyinceilkhatragelenAnadolu'dur.Anadoluise arkadorugittikedahaziyadeykselenbryayladr.Buyaylannmerkezindensahillerevecenuphudutlarnadorubiroknehirlerakar.Hemenhepsibuitibarladamuharrikkuvvetleristihsalineelverilirir.fakatyukardakirakkamlar,butabiikuvvetlerdenistifadeedemediimizigsteriyor.
Artkbuasrdavebuzamandaiptidailetmetesisatndansarfnazarbirdeyancmaddeleriharitengelenbirelektriksanayiiningerekmemleket
iktisadiyatndavegereksememleketmdafaasndakymetlivedevamlbirrololabileceinikabuletmeksafdilliktir.
Kaldki,mevcutfabrikalarnumumsermayesiancak11.907.327lirayaniyuvarlakhesapla12milyonLiradr.Busermayeyeknuileileyenmuhteliffabrikalarnbirsenelikvaridat5.375.314lira,birseneliksarfiyatlarda4.475.363liradr.Yanibiroklaryenitesisatyapm veyapmaktabulunmu olmalarnaramenbirsenezarfndabirmilyondanfazlatemettteminettikleriaikrdr.Fakatbusermayeneyolda
almaktavebutemettnesuretleteminetmektedir?...
Yinebu.fabrikalarvaridatlisteleriyeknundananlyoruzkibufabrikalarnkuvveimuharrikeyaniileticielektriksatndaneldeettiklerivaridatyeknu1.407.743liradr.Umumvaridatntakribenbetebiridemektir.Demekkibufabrikalarancakbete
birnispetindeistihsalsanayiiiinalyor.Betedrddetenviratyaniistihlklksolarakharcanyor.Bufabrikalarntenviratiinelektriksattklarmteriyeknu75684kiidir. phesizkibumterilerde ehirlerdeoturanmemurlarladiermstehliklerdir.SuhldebugnTrkiye'deelektrik,lksvesshlindebiristihlakunsurudur.
Trkiyenfusuiindeancak75binkiitenvirattaelektrikkullananmterilerdirki,takribennfusumuzunikiyzdebiridemektir.Halbukibumiktarmstehlikinbirsenedeelektriktenviratiinverdikleriparada1931'dekibtemizintakribenkrkbetebiridir.Aradakifarklarsarihvebelidir.BugnTrkiye'debirekalliyetktleninmenafiihilfnaveonunzararnabirlkshlindeelektriktenviratyapmaktadr.
steistihsalsanayiinielektriklemedenkendikeyfive
zevkiiinelektrik stihlakedenbirmemlekekenhafifmanasylamsriftir.
Trkiye'deelektrikher eydennceistihsali,nakliyatorganizeedecek,sonramemleketmdafaasnauygunvefaydalbir ekildemillmdafaayorganizeedecekondansonradabumemleketinefendisiolankylnninsanlkihtiyavehakkolarakkyleriaydnlatacakvenihayet ehirleresragelecektir.Bugnk eklivehliileTrkiye'dekielektrikfabrikalarmemleketezararlbir ekildetesisedilmibulunmaktaveancakbetebirnispetindefaydali
karmaktadr.sttaraf75binmterininkonforuhesabnavememleketinumumhayat artlarylaalayedenbirisrafhalindedir.
Trkiye'deelektrikistihsaltnmemleketefaydalbirekildeuyandrmak,canlandrmakveorganizeetmeklzmdr.
Aksitakdirdebugnk ekliilemsrifvezararlbirlkstenbakabir eydeildir.
FehmiRagp
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
14/24
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
15/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:15
mzdegidecekolanferagatbayrannyakcrengininarkasndankoalm.Sava gndr.
Biranatszkahramanlar,kydekiKezibanlarAlileriVelileridnelim..
Onlarhatrlayalm.VehepbirazdanAfyonsrtlarndaAllahAllahdiyehcumakalkanMehmetikleringkgrltsnandrantannaniyetiyehaykralm...
Feragatkrdaimaferagatkrolalm...ReatOuz
Melmlik HamzavlikveBtnlikteMtekabilTedahllerXIII'ncasrdanXVI'ncasrsonlarnakadarTrkiye'debtnzmrelerinbirbirinebykbirbenzeyi gsterdiklerini,hattagerekkyafetvegerekitikatbakmndanbuzmrelerinancakpekazfarklarbulunduunugryoruz.Buzmrelerinhemenhepsiibtntemayllerdemttehittir.YeseviyyeveMelmetiyyedervilerinin,SeluklerinilkaknlarndanitibarenHorasan,HrezmveOrtaAsya'danAnadolu'yageldikleriveAnadoluehirlerindemedreseveulemanntesiriylegittiketakarrredensnnMslmanlklaberaberArapvebilhassaAcemedebiyatnavakfsofilerinotoritesinemukabil,Trkmenboylararasndasazlaryla,garipkifayetlerivekerametleryleeskiananeveakidelerislmbir ekildeyaatanbabalarn,dedelerinmevcudiyetimalmdur[1].Bununlaberaber urasdaunutulmamaldrki, ehirlerdeemirvehkmdarlarnhimayesialtndayaayanvedahaziyadeAcemharsnbenimsemi bulunansofilerinakideleride,bubabalarnakidelerindenpekfarkldeildir.
____________________[1]EskiTrkananelerinintarikatleretesirihakknda
KprlzadeFuatBeyin"nfluenceduChamanismeTurcoMongolsurlesOrdresMystiquesMusulmans"adndakieseriyle"Anadolu'da slmiyet"makalesine(EdebiyatFakltesMecmuas,yl2,say45,1922)ve"TrkEdebiyatnda lkMutasavvflar"n"tasavvufcereyan"bahsine(s.218259),bilhassa225241'incisayfalarnmetinvenotlarnabaknz.
MeneiniHorasanmelmetlerindenalankalenderlikle,onunbir ubesisayabileceimizhaydarlikveyinebubtnzmrelerdenalanabdallkvebabalikarasndabuasrlardapekbykayniyetvetedahllervardr.KprlzadeFuatBey,ilktarihimembalarlamenkahenmelerdesksktesadfedilen"HorasanErenleri"terkibinin,Horasan'dangelendervileribildirmektenziyade"Melmetiyye"mesleindebulunandervileribildirmekteolduunusylyor[1].
"Mevln"nntrbesindebilealtmerkat,HorasanErenlerineaittir.MevlevlikgibidahailkzamanlarndanitibarenelebiHsmeddn,SultanVeled,UluArifelebigibinfuzlukimselerintesiriylekendinemahsusbiredebiyatvemusikiye,yinveerknamalikmhimbirtarikatbilekalenderiliintesirindekalmtr.Mevlevliktekalenderliktemayl,hassatanSultanDvnveyaSultnDvneSima'iMehmed(936)iledervilerindeveYsufSneak"(953)tepekbarizdir."SefneiMevleviyye"veonumehazedinenEsrarTezkeresi,Sim'Mehmed'inlbliyaneahvaliylekalenderler
gibiar darbolmaykabulettiini,bektalarlafevkaldedostolduunu,kendisinebiatedenlericardarbtra ettirdiiniyazyor[2].Bu.
____________________[1]Anadolu'daislmiyet,s.295.[2]SefneiMevlevivye,ciltI,s.16'danitibaren.Bektalarlamnasebetiiinhassatan23'ncsayfayabaknz:
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
16/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:16
zatn brahimGleniledemuhabbetvemuarefesini"SqbDede"denrendiimizgibiesasenLtfTezkeresindede brahimGlen'ninakidesihakkndaherkesinbirtrlfikresahipolduu,fakatkendisinebirokraiilhidveebhninintisapettiizikrediliyor[1.Hlsabuasrlarda,bilhassaXVI'ncasrdabatinzmrelerintedahlvebunlarnmazbutvemukayyetvezahirensnntarikatleredehululmuhakkakbirkeyfiyettir.Mteadditzmrelerinaralarndakibykmabehetide"Nrl Hd"ileVahid[2]nin,bukitabamehazolan"MenqibiXvceiCihan"adndakikitabndanalyoruz.Rmabdallaryla emslervekalenderilerinar darbolduklar,HaydarilerleCamilerveBektalarnsakallarntra ettiklerihldebyklarntra etmediklerivebusonzmereninkulaklarnameng taktklarherikikitaptadazikrediliyor[3]. ukkmukaddemedensonra"Melm Hamzav"lerlebtini____________________[1]LtifTezkeresi,"brhmGlen"S.53.Ltif
tezkeresiyle(s.4850)Sehtezkeresinde(s.6365)"merRen"yedebaknz."Ebussud"unfetvalararasndaGlenveMevln'nnMesnevisinenazireolarakyazd"Ma'nev"yeaitfetvalardanazardikkaticelbedecekmahivettedir(MilletKtphanesi;ulm eriyyye,Nu.80;s.267).[2] stanbulluolupLtf'yegrebirgzkrolduuiin'"Vahidi"tahallsedenbu airin"Menqibixvceicihan"adndakimensurvemanzumeseri,tertibivehattabirokyerleriaynenalnmakzree"Karaka zade"(1047)nin"NrlHd"snamehazolmutur.Hattadiyebilirizki"NurlHdbukitabn
birazmustalahbirkopyasdr."MenqbiXvceiCihan"nlisandahasaf,yazldtarihdedahaeskidir.Ayrbirmakaledebahsedeceimbueserinbulunmasyla"NurlHd"nnkymeti,bizeancakbubtnzmrelerin,hicrXI'inciasrnilkyarsbadamevcudiyetinibildirmesindenibaretalmaktadr(VahidiinLtifiTezkeresineve"OsmanlMellifleri"nebaknz;cilt2;s.475).[3]AnlalyorkiBektaiBabalarnnsakakesmemelerimuhdestirveherhldetekitarikatlermeayihinebenzemeklzumundanilerigelmitir.Bektalardaananevibirsurettemevcutolan"KazakAbdal"nres
zmrelerin,bilhassakalenderlikveHurufliintedahlnegeebiliriz.
XV'inciasrdaAnadolu'daHacBayramVelveonunhalifelerindenEmriSikknilakabylamehurBursalBakmerdedetarafndankuruluphicri969'dastanbul'daSleymaniye'de,DedeOluYokuu'ndabirkaderviiyleberaberldrlenveMelmlertarafndan"HocaHamza"lakabylaanlan"HamzaBal"dansonra"Hamzav"adnalanbayramiMelmliindede"i Batn"temaylleriniserahatlegrmekteyiz.Bumeslekerbabylamteerrisoflerinhibirvakituyulmadklarn"MelmlikveMelmiler"adndakikitabmzdauzunuzadyaanlatmtk.MfritvahdetivcdtaraftarolanbayramMelmileridahailkzamanlardanitibaren phelibirnazarlagrlm,snnliitemsiledenhkmet____________________mindebyk vardr,sakalyoktur(Bektasrr,cilt1,s.104).EsasenHacBekta tekkesindekieskikitabelerde
Abdallkvekalenderilik,daimaBektalklamteradifolarakzikrediliyor.Meselbiremekitabesinde:
MalqocBalibnAlHazretleriGazilerserdrerenlerserveriHacBekti Velniin'aqnaEyledicribuaynikevseri...Tarihidoquzyzaltm ikideTenelikdeoldAbdlnteri
Beyitleriylebinannstnde:
baresiniokuyoruz.Yinetrbekapsnda;QalenderahHacBekta Velnin...........................beyitleriniokuyoruz.Keza"BalSultan"trbesininikapsnda:
ibaresimevcuttur(baknz;HmitZbeyir,HacBektatekkesi[TrkiyatMecmuas,II.365382].
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
17/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:17
tarafndanhaklarndateftiler,tenkillerleimhasiyasetitakipedilmiti. lkMelmimmessili"merDede"nin(880)mteerrisof"Ak eraseddin"leuyuamadn,onunmakamnageen"BnymniAy"nin(926)Ktahyakalesinehapis,"Olan eyhsmailMa'qi"ninbabas"AksaraylPrAl"nin(935)hhmettarafndantakipvetefti,Olan eyhin12derviiyleldrldn(935),Melmlerce"AhmedSrbn"adylaanlan"DukakinZadeAhmedBey"in(952)"At'"ninkavlince"merebitevhidigubrizindiqailemtekeddir"bul
unduunu,"EmrOsmanHim"(1003)nin"NreddinZde"(981)yeintisapveilticailebankurtarabildiini,SrbnAhmed'inyerinegeen"HsmeddnAnkarav"ninAnkaraHapisanesi'ndeldn(964),"HamzaBey"inkatlini(969), drsiMuhteflakabylamehuryemelmleree"drisAliSultan,mmAlrRm,HocaAli"atlarylaanlan"HacAliBey"in(1024)uzunmddetarandm,nihayet"BeirAa"nin(1073)tebodurulmaszerineHamzavlerintamamiylegizlenmeyemecburolduklarnbiliyoruz.
(Bitmedi)
KonyaLisesiEdebiyatMuallimiAbdlbaki
DarbmeselMecmualarKitabiyat 2
6AhmetVefikPaa;MntehabatdurbemsalAliEmiriktphanesindebulduumbumatbueserdarbmesellerleuraacaklariinokmhimbirmehazdr.Eser12X16,5boyunda303sayfannierisindetakriben67bindarbmesel,tabirvesaireyiihtivaetmektedirkibtnbuszleroldukaihtimamlbrhurufuhecetertibiylesralanmlardr.
***
Eserinsahibi,neirtarihiveneredebasldhakkndanefihristtevenedeeserin,ierisindehibirkaydatesadfedemedim.Kitaptamukaddemevehatimedeyoktur.
DierbirkayerdebahususTrkiyatenstitsndebulduumdierbirnshadaki,kaytlaranazaraneserAhmetVefikPaa'yaaittir.
***
Mellifkitabnnnihayetine(291'incisayfadanitibaren)birksmdahaeklemi veburayayinehurufuhecesrasylaherhldebirinciksmnbaslndansonraeldeettiidarbmesellerivebirinciksmndabazszlerintashihedilmi ekilleriniilveetmitir.
MillTetebblerMecmuas'nnikincisaysndaToriYojef"OrtaAsyaTrkesizerinetetkikler"atlmakalesindeAhmetVefikPaa'danbahsederken"ilkTrkedurubuemsalmecmuasn1871'deAtalarszunvanylaoneretmtirkibunda4230kadardarbmeseltoplamtr"diyor.Onun,bu1871kaydnneredenbulduunuanlayamadm.
***
7Necipsm:Millaruz EdebiyatFakltesisabkTrklisantarihimderrisiNecipsmBeytarafndan1329'daneredilenbu(12X17boyunda31sayfalk)risalebrdarbmeselmecmuasdeildir.Mellifbu
ufakeserini,osradakuvvetlenenheceveznicereyannmdafaavebumillvezninesaslarnvehususiyetleriniizahetmekiinyazmtr.NecipAsmBeyeserinde,hecevezninin;
***
Armutpi AzmadYa yetmi bitmi
Gibihecelilerindenbalayarak:Eyakeriagzn,yeryzneklbirnaza
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
18/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:18
Grbultifiekleribezenpu geldigeer,
gibionalthecelilerinekadarbtn ekillerinimisalleriyleizahetmektedir.Bumisallerinekserisinimanzumdarbmeselvetabirlertekilediyor.Birkamisal:
AlarsaanamalarKalanyalanalar
SaklasamanGelirzamanDertalatrAksyletir
53Manzumdarbmeselvetabiriihtivaetmesiitibarylabueserdarbmeselmecmualararasndazikre ayandr.
Millaruz1329'daKanaatKtphanesitarafndanneredilmitir.Mellifilkonsayfadaheceveznininlzumveehemmiyetindenbahsedenbirmukaddemeyapm vemtebakiyirmisayfadadamillivezindenvebuvezindekullanlantakti, ekilvekafiyelerdenksacabahsetmitir.
8HsmVel:AtalarszDarbmeselleriihtivaedenkitaplarnhemenhemenensontabedilenibueserdir:Atalarsz1926senesinde stanbul'daMahmutBeymatbaasndabaslmtr.Toplayanvebastran"sabksefaret,imamlarndanHasmVeli"Efendidir.
Kitap11,5x16boyunda55sayfadanmteekkildir.Mellifbirsayfalkmukaddemede"Trklisanntamimetmekharsveneslehizmetolacandanbuniyyetihayriyeyemstenidenatalarszndenbirmiktartopladnveeksiklerinidoldurmakbabndaasrmzdebasnnhimmetinibeklediini"anlatmaktavemteakibenhurufuhecsrasyladarbmeselleregemektedir.
Eserde700'geendarbmeselvetabirlerbirbirindentefrikedilmemitir.Bunlarn450kadardarbmesel,kalandatabirvetebihlerdenibarettir.Darbmesellerinsralanmasndadaintizamapekriayetedilmemitir.Bukkeserinmhimvedikkate ayanbirhususiyetivar:darbmeselvetabirlerdenbirksm imalTrklerineaittir.HsmVeliEfendibunlardanbazlarnnneredekullandklarnvenemanayageldiklerinideizahetmitir.
9SadettinNzzetMehmetFerit:KonyavilyetihalkiyatveharsiyatKonyaErkekMuallimMektebiedebiyatmuallimiSadettinNzbetveruhiyatmuallimiMehmetFeritBeylerin1926damterekentelifveKonyavilyetmatbaasndatabettirdikleribueser11,5x18,5boyunda350sayfayihtivaetmektedir.
Eser,Konya'nn,edebiyatsahasndayetitirdii
ahsiyetlerintercmeihllerini;Konyavilayetidahilindesylenilenmanilerininnileri,trk,atvebilmeceleri,dilek(hayrdua)veilen(beddua)larvebuaradamuhtelifkitaplardaekseriyadarbmselolarakzikredilen(darbmesel,fkra,tabir,kinayevetekerleme)leriayrayrksmlaratoplayanvebunlarnneolduklarnizahedenkymetlibirhalkiyatkitabdrvehakikateniyibiralmavearatrmailevcudagetirilmitir.
***
Mellifler,teracmahval,mani,ninni,trk,atvesaire..fasllarnmteakipgelenyedincifasldarb
meselleretahsisetmilerdir.Bufaslnbalangcnda4,5sayfasrenbirmlhaza,mukaddememevcutturkimelliflerburadakelmkibar,kaide,mterife,vecize,hikmet,eskimesel,darbmeselgibimuhtelifisimlerlezikredilenszlerinmanavemahiyetleriniksacaizahveburayadarbmeselelinAraplimleriveAvrupaansiklopedistleritarafndanyaplantariflerinideilveetnilerdir.Bu4,5sayfalkmlhazatmteakipdarbmeselleregeilmektedir.Buksm,48sayfaierisinde2058darbmeseliihtivaetmektedirkibunlarnarasnamukaddemedekitefrikfikrineramenmaalesefdarbmeselolmayanszlerdekarmtr.Birkamisal:
Abenimarmudum,evveldenneredeidin!Arpackumrusugibidnr.
***
Eserindarbmesellerdensonragelenksmlarsrasylafkralara.(81fkra),tabirlere(279tabir),tekerleme(65teker
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
19/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:19
leme)vekinayelere(69)kinaye)tahsisedilmitir.Herksmnbalangcndabuszlerinmahiyetiizahedilmekte,tarifleriyaplmaktadr.Buszlerinhemenekserisinediermecmualardadarbmesellerarasndatesadfedilir.
10Arkada MecmuasKoleksiyonuEskidenintiaredenbirokmecmualardasayfanihayetlerinebirerdarbmeselkoymakdetivard. te imdimevzubahsedeceimizmecmuadadabugzeldeteriayetedilerekbirokdarbmesellertoplanlmtr.
"Arkada"5Knunusni1325'ten15Temmuz1326tarihinekadarintiaretmi,fakatyalnz14nushatutunabilmi olanbir
talebemecmuasdrvehersayfasnnaltndabirdarbmeselbulunmaktadr.32sayfalk14nushadanibaretolanmecmua,koleksiyonubuitibarla448darbmeseliihtivaediyor.Bu448darbmeselinarasnabittabibiroktabirvefkralardakarmtr.Budarbmesellerhernushannsayfalarnahurufuhectertibiletaksimedilmitir.Btnbudarbmeselvetabirler,mecmuadabuileurasanzatnzevkinehsn ehadetedeceksurettehemenhemeneniyilerindenseilmitir.
***(Bitmedi)
EdebiyatZmresindenAdnan
ktisadBuhranveKrediBugnkiktisadbuhranbirdenbirevehabersizcepatlam deildir.1928'denitibarenba gstermiti.Birasrdanfazlabirzamandanberi,vasatiolaraksekizersenefaslailecihaniktisadiyatndabuhranlarolduugrlmektedir.Netekimbundanncekibuhranda1920senesindeolmutur.Muhakkaktrki,buseferkibuhran imdiyekadargrlmemi veiitilmemi derecedehatvegenitir.Dnyaistihsalt%30dan'fazlabirmabettetenezzletmitirki,mthitir,Toptansatlanmalfiyatlardatakriben%50nispetindedmtr.Budakorkuntur.Bununlaberaber,bubuhranilebundanncekileriyicetetkikvetahliledilirsearalarndaancakbirderecefarkvardr.Yoksabugnkbuhrancihaniktisadiyatnn
yklmaktaolduunugsteranhabercihadiselerdiyekabuletmekisteyenbirsrpeygamberehakverdirecekmahiyettedeildir.Dierbirhadisemevcutturk,hermemleketiniktisatlaronuihmaletmiler,fakatpratiknetcelibiraredebu
lamamlardr.Buhadise udur: kisenedirbuhraniindebulunduumuzhaldehenziktisadsalhadorugittiimizigsterecekhabercidelilleryoktur.ifayteminedecekkuvvetlerfelceuramgrnmektedir.Heriktisadbuhranesnasndaticarihareketlerdebirbetetveistihsaldatenezzlgrlr,ilerinazalmasvetenziltlsatlardolaysiylebiroksermayelerserbestkalrveparahalindetoplanr.Bunlarksmenistihsaliktisadiyatndanekilmitir.Fakatderhalyeniilerbulamazlarvebnneticemalsermayeartarvebyr.BunlarnBankalardatoplanpartmasyenideni bulmayaalmalarnmucipolurvebumecburiyetdolaysiyleyenidenileralrvefealiyetbalar.
Herbuhranbidayetindeumumiyetlesarslanvezayflayankredicihazbubuhranbidayetindemteessirolmad.1929SonbaharndaAmerikanborsasndakifacia,Bankalarnvemalikuvvetlerin
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
20/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:20
ittihadileen iddetliiktisadifrtnalarakarkoyabilecekbirmukavemethareketimeydanagetirdi.uhaldeiktisadtenezzllerdensonrakredikendikendineartacakidi.
Fakatimknszlkba gsterdi.Normalolarakfiyatlarnfrlamasylanihayetlenenkredibuhran,buseferikisenesrenfiyatdklndensonrameydanageldi.Kredimkltsebebiylehusulegelecekyenivemehultenezzllerinneticesineolacabilinmez,iktisatsiyasetinin imdiyekadarenayanitimatbirrknolanbankalarheryerdezaafauradlarvehattahelakoldular.Harbinakabindebykveabukbirinkiafamazharolanbeynelmilelkredilerserbestisinikaybetti.Diertaraftansiyasborlarlaberaberdierbirokmillerdebunasebepoldu.
Vazhbirsurettegrlyorki,milliktisathareketleriilebeynelmileliktisadnarp
mavekarlamasdabuhrannmahimvekuvvetlisebeplerindendir. Yanl birmuhakemeilehermemlekettedahilveharickredisiyasetindebirbirindeayrikiusultakipedilmesive"goldexchangestandard"sistemininkabuldolaysylaharptensonrabualtnmikyasnnfevkaldeintiarvetevessbuhrannhusulegelmesineme'umbrroloynamtr.
Eerbugittikemtezayitbir iddetleilerleyenbuhrandankurtulmanniktisadimknlarvarsa,odatamameneskimi olanbukredicihazmbeynelmilelmesaiitirakiilehepberaberalarakyenilmektenibarettir.
GoldexchangeStandard'nkabulbucihazasrilestirmekiinidi.Fakatbutecrbebugniflasetmitir.Yalnzparavekrediarasndayaplacakbirinklap,cihaniktisadiyatnnkurtulmaveykselmesiniteminedecekyollarhazrlayacakvegsterecektir.
Alman statistikBrosuReisivektisadTetkikatEnstitsMdr
Prof.ErnstWagemann
TrkiyatEnstitsnnMhimBirTeebbsTrkiye'ninenmetodikalanveenverimlimesseselerindenbiriolanTrkiyatEnstitsbykvefaydalbiriebalamakzeredir.Bubyki "HalkEdebiyatAnsiklopedisi"ninneri,olacaktr.Buansiklopedininmaddelerini"halk airleri","halkedeb
nevileri","halkdestanvemasallarnmevzularvebunlardakiehas""halksazlar"vesairetekiledecektir.Ansiklopedierveyadrder ekilliparalarhlindeneredilecekveherylmalvaziyetinmsaadesi
nispetindefasiklkarlacaktr.TrkiyatEnstitsmdrKprlzadeFuatBey'inriyasetialtnda,Enstit,ksmseferberlikyapmtr.BilhassaTrkdestanvemasallarnnneri,mitolojimizinzayfolduunuiddiaedenlereenmspetcevapolacakve
edebiyatmznmillbirruharad usralardaona,yenibirhamleveheyecanverecektir.
Ansiklopedininilkfasiklmatbaayaverilmitir.
K.A.
Abonelikleribitenokuyucularmznyenilemeleriniricaederiz.
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
21/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:21
Aye'yeNaslgnbatarkenyanardaanlar,BirlleaarhersazAyeciim;Sazlardaonarinbklnvar,SulardaonereninnazAyeciim.
Rengindeneralaryakarsularyar,Pnarda imeklerakarsularvar,Benimdeiimdeakarsularvar,SeninlehermevsimyazAyeciim.
Melilmelilbakmatasan,tasamdr.Kzsenisolduranbilmemnegamdr?GngndendalgnsnbakkaakamdrGsnnlalesiazAyeciim.
Yorulsungzlerimsenigzlerken,GezdiinyollardansilinmeerkenSensizlikiimeksngiderkenBuneho,nederinhazAyeciim,
Naslgnbatarkenyanardasular,Lleleraarsapnardaanlar,BenimdeiimdekanardasularBinlleaar,binsazAyeciim...
NihatSami
Maysierimate doludurMaysaylarngldrTazebiriekdaldrMaystagnltimdelidir.
YeilbalaraglrTatl araplariilirYrimdklpsalrMaystagnlmdelidir
GklerekaryatlrDertlerimizunutulurEskisevgileratlrMaystagnlmdelidir.
UzaktakularseslenirGnlmgenilerbeslenirYaamayahaveslenrMaystagnlmdelidir.
YumuakrzgrlareseremenlerdeyrimgezerYanlrbanaglmserMaystagnlmdelidir.
SabahattinAli
Ypranm HallarKaryolamnnndeypranm birhalnnBinbirayakizivarsolmu ieklerinde;Solmu ieklerinde...
***
Ezilmi,kenarlardahaypranm baknKimbilirkimlergezdivaktiylezerinde?..Vaktiylezerinde?..Krmzgllerinde;alam senelerinHeranfelketgrm uzunmacerasvar;Uzunmacerasvar...GzlerimzerindedndmderinderinOnundabenimgibisonsuzbiryarasvarSonsuzbiryarasvar...
GalipDolar
BozKurtUfuklaraderindengecelersiniyordu;Enginlerdegizliyasrzgrainiyordu.Yurdunherkesinebusknelemverdi,Kalplerenihayetsizhicranlsitemverdi.
Hertarafkankokuyor,harpmeydanlargibi;Ruhlara,korkugirdibuhlinnedirdibi;Korkudankaranlntacdtbandan,Denizleralkalandelemvegzyandan.BirdengkleroyulduGkTanr'nneliyle!ErkekbirsesduyulduGkTanr'nndiliyle!Bozkurtkt...Aalartopraasarlyor!Denizlerrperiyor,bulutlaryarlyor;
AliFethi
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
22/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:22
SazairlerineAitBaslmam Paralar[1]Toplayan:M. akir
5G(n)listergurbeteligezmeyiVelkinbizleriyrelendirirEzeldenmeftunolduqgncegleeydyblblizrelendirir
BlblgibiqaldmgleniindeYa dkerddemizirfniindeBizhayehliyizirfaniindeBizinmsgayretelendirir
Birszmvaraikra('ar)sylenmezHercdirodildresylenmezZencrilebendeylesemelenmezKefyezlfndenqldarelendirir.
6G(n)lm(n)srriserviblendimTerkinqlmazambenbi(n)qanolursa
Nemmknayrlmaqmadancanmlemdekinatdmanolursa
AqmcihandavarneylerimBlblmglendexrneylerimDaxisendengayryrneylerimHerbirifetidevrnolursa
"Cihd"aqylasararsnsolsunBizizenmeyleyenmevldanbulsunOlursasevdiimse(n)gibiolsunQarumdaYusifKen'nolursa.
7Yazgelincedeyz(n)syliyorHaniyaylamhaniseni(n) enlii(n)Bozduman(n)yaylalarnlayorHaniyaylamhaniseni(n) enlii(n)____________________[1]Buiirleri,cnklerdekiimlsnammknolduukadaryakngstermekvebilhassaTrkeaslndanolmayanbazkelimelerinmanashakkndailtibasameydanvermemekiinfonetieyaknharflerlenerediyoruz:"q"harfieski"kaf"veparanteziindeki"n"ereskisarnundur."x"harfiiseeskiden"noktalha"veya"h"dediimizharfealmettir.
Bahareyyamndaterblbl(n)Haniyaylam,seni(n)birgoncegl(n)Bi(n)drlryihaqoqarsnbl(n)Haniyaylamhanisenin enlii(n)
Qzbanabalanryazmayemeni
BamzdangitmezaqndumanElvanelvanolmu ayremanHaniyaylamhaniseni(n) enlii(n)
Haniseninarabatlgnleri(n)Ellerinerkisliqoyiitleri(n)Mhmgm sszqalm yurdlar(n)Haniyaylamhaniseni(n) enii(n)
XuridimderbendeqalmadqararYqlm adrlargm obalarOturmu turnalarqalmam maralHaniyaylamhaniseni(n) enlii(n)
8Ba(n)aaqn arabniirdi(n)imdibenimekntutdu(n)eyrzgrKimini adedbqonubgrd(n)Ba(n)adamuxlifesdi(n)eyrzgr
***
Neyamandrd(n)benisevdaya;mrm(n)hslgitdihavayaHmedbatars(n)dondandonaAyrd(n)vatandanatd(n)eyrzgr
***
AyrddmvatanmdanelimdenAslapervamyoqdurbenimlmdenBiremisiyahmald(n)elimdenQsmetimsladankesdi(n)eyruzgr
XuridimderbundaqarareyledimEimdendostumdanfirareyledimKendimgurbeteldeqarreyledimBenildrmekmiqasd(n)eyrzgr.
(Bitmedi)
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
23/24
www.atsizcilar.com
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:23
Butarzdaeldeedilensermayesayesindebeynelmilelbanka,ortavadelipolieleriiskontoedebilir.Francquin'indndbumekanizmaypratiksurettenasliletebiliriz?
Kflsermayeler:Her eydennceparannnerdenbulunacanaratrmaklzmdr.Paraelimizinaltndadr;saklolduuiingzkmyor.Bubuhrannbalangcndanvebilhassabirkahaftadanberihepimizingrdbirparasaklamak(kflendirmek)hdisesivar.Negelipnegeeceinibilememekkorkusu,kymetlimenfaatlerinmuhafazasarzusuhalknbiroundabanknotsaklamaybiritiyathlinegetirdi.Diercihettenbazmemleketlerde,bankalaranvehaddindenfazlatediyetalebinemaruzkaldlariyiidareedilenbankalarmevduatntediyesinekarlkolmakzereokmhimmiktardaparabulundurmaktanbakabir eydnmyorlar.Busebepler,btndnyadaparannbiryereylmasnintaetti.Bankalarvesnairketlerdebanknotolarak
bulunanantediyatakas,gerekehasnvegereksei erbabnnihtiyacndankatkatfazladr.Atlbraklanpolielerinyeknudikkate ayandr.
Banknotkaranbankalarneylldekapananbilanolarntetkikedersek urakkamlarbuluruz.1930eyllnden1931eyllnekadarFransaDevletBankasnntedavldekibanknotlarnnehasn,bankalarnbumessesedekimevduatnnmiktar,ksacahalknelindemevcuttediyatvastas91milyardan104milyarFranszfrangna"kmtr.FelemenkBankas'nnbanknotvehesabcriyeknu
1930'da957milyon,1931'de1.103milyonfilorindir.isviremillbankasas1,153milyondan1,934milyonfrangakmtr.Amerika'da3,834'ten4,650milyondolarakmtr.
Belikada15,240'tan16.275milyonabali oluyor.Hertaraftausulleraynolmadgibibazbankalarndierlerinde
mevduatbulunmasvebirhesabnikidefaameliyatagirmesiihtimalikarsndabuaratrmaydahailerigtrmemekdoruolur. ube memlekettebanknotlarngayritabibirtedavlvar.Budaparasaklamanngayritabioluundanilerigeliyor.Bubanknottedavlnebirkahaftadanberikleveparahlindealtnalmaksuretiyleyaplanyenibirkflendirmesistemiilveedilebilir.Buhusustahibiristatistikyoksadadikkatedeerbiryeknaktmuhakkaktr.
Meselebukflparalarortayakarmakveleminiktisad,malfaaliyetinintekrarcanlanmashususundakullanmakareleriniaramaktr.ParannbolluundanbahsolunurkenikiyldanberidknolanfaizhaddidegznnegetirilirBelika'daiskontohaddi%21/3'tr.Alacaklhesaba%1vebazen%faizveriliyor.Sermyesaklandyerdenkmyor.nksaklayanlarmtereddittirveneolacaklarnbilmiyorlar. Tabiiparayiyiiletmekfrsatlareksik
deilyalnzintihabgnkistikbalinneekilalaca imdidenpekkestirilemiyor. Hlsaelyordamileyrnyor.Biristikameteihtiyavar udakikadaizanylamegulolduumuzplangibibirprojenazaritibaraalnrsaacabaFranqui'ninanladekildekarlantahviltenihtiyatlsermayesahiplerinibileiknaedemezmi?
Garantiler:Filhakikayukardaizahedilenmekanizmayagrebutahviltalacaklnnpolieyikranmemleketinbankasnnveborlununmuteber,vesalamimzalarntayanpolielerinyeniden
krlmasnayaryabilir.Borluherkimolursaolsunvehangimillettenbulunursabulunsunbutaraflimzaiindemhimbirmevkialr.Fabrikactahkikattansonravekontrolaltndaikrazeder.Dahafazlagarantivermekiinhkmetlerinbumuameltabirparaalkadarolmasdnlebilir.
1921'denberiBelikaHkmeti,baz
-
8/14/2019 Atsz Mecmua - Say 13
24/24
Say:13 ATSIZMECMUA Sayfa:24
muayyen eraitaltndayaplanihracatakefaletetmektedir.Mhimvekuvvetlisnairketlergibiikinciderecede irketlerdehkmetnteminatnistedilervealmayamuvaffakoldular.Bugarantininsahasokmhimbiryeknabali olmaktadr.31XII1931'deBelikaHkmeti103milyonfrankgarantivermiti.
stifadeedecekmemleketler:
Parabusuretlebulunduktansonrabumuameltntevecchedebileceimemleketleriayrmaklzmdr.Bununoknazikbirmeseleolduuaikrdr.Hlihzrdaokgmevkideveyarnlarkaranlkbirokmemleketvar.Birksmnharibrakrgibigzkmemekiinisimsaymamakdahadoruolur.Belikaihracatnnherzamantevecchettiimemleketleribirdnelim.nce arkveOrtaAvrupamemleketleri;Lehistan,RomanyaveYugoslavya;CenubAmerika'daBrezilyaveArjantin,
uzak arkta,Belika'nnmazideokaltiinvar.
EerizahedilensistemgibibirmekanizmaBelikaileinarasndakiticarmbadeleyicanlandrabilseydiimdikihldetlduranBelikasermayesininbugenimemleketeaknnteminedebilirdi.VebuBelikaiinpekmhimbiriktisadmenfaatmemba,tamameninsanivebeynelmilelbakmdanokyksekbiresereitiraketmeyevastaolacaktr.Zirainineskihlinegetirilmesi,asrmznenbykveasililerindenbiriolacaktr.Fakatbundandahanazikmeselelerbeynelmilelbankannfaaliyetinintevecch
edebileceimemleketlerarasndaAlmanyaveRusyavardr.
Almanyaveksavadelikrediler:
Tahvilttanvekendilerinitehiziinlzmolanvesaittenmahrummemleketlerekredidenbahsederken,haddindenfazlamcehhezvesermayeliAlmanya'yayrmaklzmdr.Almanya'yayenidenikrazattabulunmakfikriokkuvvetliiktisadteknikvemalmni
lerearpacaktr. Malmolduugibi13Temmuz'dakibyksarslmaesnasndaAlmanbankalarnnecnebibankalarnakarksavadelitaahhdatnnmhimbiryekuntuttuumahedeedildi.AlmanbankalarnnihtiyatszcailerdesanayierbabnaikrazettikleriparayamuadilolanbuksavadelikredilerinAlmanya'dayarattklarvahimvaziyetitecahletmekimknszdr.Austos'daBaldetoplanankomitebukredilerinyeknunu5milyarmarkolaraktakdiretti.
Almanya'nnborlarnnbirksmn,Almanbankalarnayaplanbugnolmazsayarntediyesimecburksavadeliavanslartekileder.VeAlmanya'nnbukredileriderhaltediyesinin. mknszolduunayineBaldekararverildi.DahauzunbirvadeistemesineramenAlmanya'yaaltaylkbirmhletinverilmesiiinuzlamakmmknoldu.
Bu5milyarmarklkksavadelikredilerdenneyapmaklzmgeleceimeselesiancak ubat'tameydana
kacaktr.Enmhimiktisadmalmecmualarvegazetelerbumeselenincihaniktisadiyatnezdiimveeerdrtayiindeiyibirhalaresibulunmazsaokkotubirvaziyetihdasedeceiniyazmakta,tereddtetmiyorlar.
***
Acababukredileritediyeettirmekmmknolacakm?Vadeleruzatlacakm?Bazksavadelikredileruzunvadeliyekalbolunabilecekmi?ite,buradaFrancquimekanizmasiseyarayabilir.Butamamen
ahsibirfikirdir.ZiraMays'tamsyFrancqui,plnnverdiizamanbumeseleyoktu;veancakTemmuz'dameydanakt.Bununlaberaberneriyatlar. kisiarasndabirrabtasezmektegekalmadlar.
Mesel"RevuedeParis"muharrirlerindenWladimird'Ormessondiyorki:"Almanyahaddindenfazlasarfetmektenvehaddindenfazlaistikrazetmektenmuzdariptir.Lzmolan,yaamakiinyenidenistikrazetmesideil,belkiistikrazetmedenyaayabilmesidir.