2007 fiUBAT ATLAS 2322 ATLAS fiUBAT 2007

Etiyopya’ya ülkenin ilk kufl halkalamaistasyonunu kurmak ve bir kufl araflt›rmave e¤itim program›n› gerçeklefltirmek içingitmifltim. Bu projede Etiyopya Yaban Ha-yat› ve Do¤a Tarihi Derne¤i’yle (EWNHS)çal›fl›yorum. Ama uçaktan indi¤im günbaflka bir sürpriz beni bekliyordu. Projede-ki orta¤›m biyolog Yilma Dellelegn Abebe,Suriye’de uydu vericisi tak›lan ve dahasonra Etiyopya’ya geldi¤i bilinen üç kelay-na¤›n peflindeydi. Tarihöncesi görünümesahip bu kufllar› bulabilmek için baflkentAddis Ababa’n›n kuzeyindeki ücra bir böl-geye gidiyordu. Radyo vericisi ile kufl ta-kibi konusundaki tecrübemi bilen Yil-ma’n›n, bu keflif gezisine kat›lma davetinigeri çevirmedim. Son 30 y›lda Etiyopya’dakelaynak görülmemifl olmas› bu geziyi da-ha da heyecanl› k›lacakt›.

Kelaynaklar Türkiye’nin en ünlü do¤akoruma sembolüdür. Ortaça¤da Avru-pa’da yayg›n olan türün da¤›l›m›, tar›m›nendüstrileflmesiyle beraber giderek azal-d›. Günümüzde soyu kritik flekilde tehlikealt›nda. Gerekli önlemler al›nmazsa, önü-müzdeki 10 y›l içinde yeryüzünden silin-me ihtimalleri yüzde 50’ye yak›n görülü-yor. 1950’lere kadar binlerce kelayna¤›m›zolmas›na ra¤men, ço¤unlukla böceklebeslenen bu kufllar›n neredeyse hepsini

atlas raporu

Y›llar Sonra ‹lk GöçKELAYNAKLAR

Etiyopya Yaban Hayatı ve Do¤a Tarihi Derne¤iuzmanları ile Stanford Üniversitesi’nden Dr. Ça¤anfiekercio¤lu, Suriye’den Etiyopya’ya geldi¤i bilinen

kelaynakları arıyorlard›. Bu üç kufl, son 30 yılda göçetti¤i belirlenen ilk kelaynaklardı. Ancak Woke köyü

yakınlarında ekibin önüne kelaynaklardan önce,onların akrabası kutsal aynaklar çıktı.

“Uzaktaki bir gölcü¤ün kenar›ndaki

koyu renkli kufllar›n, Etiyopya’da 30

y›ld›r rastlanmayan kelaynaklar

oldu¤unu anlad›¤›mda gözlerime

inanamad›m. Sevinçle z›plad›¤›m›

gören çoban eminim delirdi¤imi

sanm›flt›. Onlar yıllar sonra göç eden

ilk kelaynaklardı.”

YAZI VE FOTO⁄RAFLAR: DR. ÇA⁄AN H. fiEKERC‹O⁄LU

24 ATLAS fiUBAT 2007

DDT olarak bilinen tar›m ilaçlar›yla zehirle-yerek öldürdük. Yafladı¤ı bilinen 91 kelay-na¤›m›z, y›l›n yar›s›n› kafeste geçiriyor.

Türkiye’den göç eden son kelaynak,1989’da Birecik’ten ayr›ld› ve geri dönme-di. fianl›urfa Birecik’teki kafeslerindenüreme döneminde sal›nan kelaynaklar,göç dönemi yaklaflt›¤›nda, “giderlersedönmezler” korkusuyla kafeslere geri al›-n›yorlar. Fas’ta yaflayan 280 kadar kelay-na¤›n da göç etmedi¤i biliniyor. Ancak2002’de Suriye Çölü’nde hâlâ göç edenyedi kelayna¤›n keflfi büyük bir umut kay-na¤› olmufltu. Bu son özgür kelaynaklar›görmeye can atm›flt›m ama çölde onlar›bulma flans›m yoktu.

‹ngiltere Kraliyet Kufllar› Koruma Derne-¤i ve Cambridge Üniversitesi, 2005 y›l›ndaözgür kelaynaklar›n üçünü yakalamayı veuydu vericisi takmayı baflardı. Böylece ne-reye göç ettikleri izlenmeye baflland›. Eylül2006’da yola çıkan bu üç kelaynak, Mo-zambik’ten ‹skenderun’a kadar uzanandev yar›¤› takip ederek Yemen’e inmifl, bir-kaç hafta sonra da K›z›ldeniz’i geçerek Eti-yopya’da 2000 metrenin üzerindeki düz-lüklere varmıfllardı. Keflif gezimizin amac›bu k›fllama bölgesini bulmakt›. Bölgedesadece Etiyopya’da bulunan birçok di¤erkufl türü de vard› ve ben mavi kanatl› kaz,kelayna¤›n akrabas› olan ibikli aynak, karakanatl› k›zkuflu, beyaz boyunlu güvercin,k›z›l gö¤üslü kuyrukkakan, kal›n gagal› kuz-gun, beyaz gagal› s›¤›rc›k, Swainson’un

serçesi, kahverengi kuyruksokumlu to-humyiyen, habefl isketesi ve Ankober ka-naryas› gibi baz›lar› dünyan›n en enderkufllar›n› görmek için deliriyordum.

EWNHS’in Biyoçeflitlilik Araflt›rma veKoruma Koordinatörü Mengistu Wondaf-rash, Yilma, Belçikal› biyolog Dr. RafAerts ile baflkentin 130 kilometre kuzey-do¤usunda, 2 bin 600 metre yükseklikte-ki Debre Birhan kentinde bulufltum. Eli-mizde uydu üzerinden elde edilmifl GPSkoordinatlar› vard› ama bulunduklar› yereulaflan toprak bir yol dahi yoktu. Haritala-r›n yard›m›yla alternatif bir rota belirledik.Ertesi sabah alt›da kalk›p kufl gözlemeyegittim ve yukar›da bahsetti¤im kufl türle-rinin üçü hariç hepsini görme mutlulu¤u-nu tatt›m. Sonra Debre Birhan’dan ayr›l-d›k ve güneydo¤udaki Denneba kasaba-s›na gittik. Burada Tar›m ve K›rsal Kalk›n-ma Bürosu (BOANR) uzmanlar› bize kat›l-d›. Haritalara göre yol Arbi Gebeya köyü-ne kadar gidiyor ama buradan kelaynakla-r›n bulunma ihtimali olan bölgeye 13.5 ki-lometre daha kal›yordu. Üç arazi arac›n-dan oluflan konvoyumuz bu noktadansonra, tef (tah›l) tarlalar›n içinde kaybolanbir patikay› takip etmeye bafllad›. Uzunsaatler sonras›nda vard›¤›m›z plato, için-den dere geçen, do¤al göletlerle dolu birvadiye bak›yordu. Kelaynakların ideal ya-flam ortam›yd› bu. ‹ki saat içinde karanl›kçökecekti ve elimizdeki verilere göre kufl-lar›n zamanlar›n›n yüzde 95’ini geçirdi¤i 4

atlas raporu

A¤ır foto¤raf ekipmanı nedeniylearafltırma ekibinin gerisindenilerleyen Ça¤an fiekercio¤lu,

Etiyopya’da yerleri saptanamayan üçkelayna¤ı Addis Ababa kentinin 130

kilometre kuzeydo¤usundaki birgölcü¤ün kıyısında buldu.Bacaklarındaki halkalar ve

sırtlarındaki vericilerle görülen bu üçkuflun yanında, verici taflımayan birkelaynak daha vardı (üstte ve altta).

26 ATLAS fiUBAT 2007

kilometrekarelik alan›n merkezinden hâlâ6.5 kilometre uzaktayd›k.

En can s›k›c›s› da, kufllar›n üzerindekinormal radyo vericilerinden herhangi birsinyal alamamakt›. Doktoram için dünya-n›n en büyük tropik radyo takip projesinigerçeklefltirmifl ve Kosta Rika’da 400’denfazla kuflu verici ile takip etmifltim. Oysabize verilen radyo al›c›s› sadece RadyoAddis’ten gelen sinyalleri alıyordu ve buda etraf›m›zda toplanan köylüleri çok e¤-lendiriyordu.

Geceyi Woke köyünde geçirmeye ka-rar verdik. Uyku tulumum olmad›¤› için ci-pin arka koltu¤unda uyudum. 3 bin metre-nin so¤u¤u bir yana, sivrisinekler, k›l dip-lerimde beslenen kene yavrular›, yorgun-luk, hipotermi ve s›tma ilac›n›n en garipkâbusu yaratmak için birbirleriyle yar›flt›¤›bir gecenin sonunda, saat 05:30’da yolaç›kmaya çoktan haz›rd›m.

Seri bir flekilde güneybat›ya do¤ru yü-rümeye bafllad›k. Woke’nin dört kilometreilerisinde flamingolar, kutsal aynaklar, ha-dada aynaklar› ve Etiyopya’ya hasibikli aynaklarla dolu bir göle geldikama arad›¤›m›z kelaynaklar ortalar-da yoktu. Halen herhangi bir sinyalde alam›yorduk. Ben a¤›r foto¤rafmalzemem nedeniyle geride kal-m›flt›m. Yaklafl›k 20 dakika sonra,saat 09:15’te, uzaktaki bir gölcü-¤ün kenar›nda, gözüme iliflen bü-yük ve koyu renkli birkaç kufl beniçok heyecanland›rd›. Dürbünlebunlar›n arad›¤›m›z kelaynaklar ol-du¤unu gördü¤ümde gözlerimeinanamad›m. Teleskopumla kuflla-r›n bacak halkalar›n› ve s›rtlar›ndanç›kan verici antenlerini dahi görebi-liyordum. Sevinçle ve ilerideki gru-bu geri ça¤›rmak için z›plad›¤›m›gören yak›ndaki çoban, eminimdelirdi¤imi sanm›flt›.

Oysa vericiler, 50 metre yak›n-dan bile sinyal vermiyordu. Verile-re göre kufllar yaklafl›k 100 kilo-metrekarelik bir alanda dolafl›yor-du. Çok flansl›yd›k. Grubun gerikalan› gölün uza¤›ndan geçip git-miflti ve ben foto¤raf çekti¤im

için arkadan geliyor olmasayd›m, kufllar›bulamayacakt›k.

D›flk› ve tüylerden, kelaynaklar›n gece-yi göl kenar›ndaki bir kayal›kta geçirdikleribelliydi. Kufllar›n yak›ndaki bir kulübenindibinde korkusuzca beslenmesi köylülerin

kelaynaklara zarar vermedi¤ini gösteriyor-du. Salam, Sultan ve Zenobia ismi veril-mifl kufllar›n bacak halkalar› (HH, HL, KL)ve vericileri duruyordu. Yanlar›nda vericiveya halka tafl›mayan, tamamen yabanidördüncü bir kufl vard›. Maalesef bu üç

kuflun bizi büyük bir sürüye götür-me ümitleri bofla ç›km›flt›. “Göçeden, dünyadaki son kelaynaklaram› bak›yoruz” diye düflündük. Bukolayl›kla yaklaflabildi¤imiz kuflla-r›n baflkentin sadece 80 kilometreuza¤›nda oldu¤u düflünüldü¤ün-de, 1.2 milyon kilometrekarelik Eti-yopya’da say›s›z biyolojik hazinekeflfedilmeyi bekliyor.

Etiyopya dünyan›n gelir düzeyien düflük 10 ülkesinden biri olsa dabiyolojik ve kültürel çeflitlilik bu ül-kenin medyadaki k›tl›k, açl›k veölüm kliflelerini yalanlayan bir gö-rüntü sergiliyor. Kelaynaklar›n Eti-yopya’daki yaflam alanlar› zenginve verimli bir vadi. Ama ülkeninyüzde 95’i ormanlar›n› yitirdi, ve-rimli volkanik topraklar› erozyonlah›zla yok oluyor. Bu muhteflem ül-kenin eflsiz zenginli¤i ancak yar-d›mlarla korunabilecek. Onlar›n ya-flayaca¤› ve Türkiye’deki kelaynak-lar›n da bir gün Suriye’deki kardefl-lerinin göçlerine kat›laca¤›na dairumudumu koruyorum n

atlas raporu

Erkek bireylerinin köpekdiflleri aslanlardan bile uzun Gelada babunları,ekibin karflısına Debre Birhan yakınlarında çıktı.

Suriye’den yola ç›kan üç kelaynak tüm yaz› Yemen’degeçirdi. Kufllar›n burada k›fllayaca¤› düflünülürken,

onlar son anda Etiyopya’ya göç etti.

ATL

AS

KA

RTO

GR

AFY

A S

ER

V‹S

‹