Atila Türker-E.Ü. Kazıları (Çattepe) (1)

8/18/2019 Atila Türker-E.Ü. Kazıları (Çattepe) (1)

1/17


2/17


3/17

Ege Ünverstes, İzmr

,


4/17

Edtörler

Altan ÇİLİNGİROĞLU

Zeynep MERCANGÖZ

Gürcan POLAT


5/17

© Copyrght

Ege Ünverstes, Edebyat Fakültes,

Arkeoloj Bölümü & Sanat Tarh Bölümü

Bu ktabın tüm hakları saklıdır. Ktapta yer alan makaleler,

tanıtım çn yapılacak kısa alıntılar dışında, makale

sahbnn yazılı zn olmadan hçbr yolla çoğaltılamaz.

Brnc Basım: Hazran 2012

Baskı Aded: 1500

Basım Yer: Arkadaş Matbaacılık Ltd. Şt.

Grafk Tasarım & Kapak Tasarımı

Denz Arkan

İzmr, 2012


6/17

İÇİNDEKİLER

Protohstorya ve Önasya Arkeolojs Kazıları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1-24

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25-38

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39-64

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 5 - 7 6

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77-94

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95-114

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .115-136- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 137-156

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 157-168

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 169-180

Klask Arkeoloj Kazıları

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 183-208

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209-230 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 231-246

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 4 7 - 2 7 2

- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 273-292

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293-312

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 1 3 - 3 3 2

Sanat Tarh Kazıları , . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337-348

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 349-370

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 371-384

, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385-402

, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .403-414

- . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415-438

, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .439-450


7/17

Haluk Sağlamtmur ¹

Atla Türker ²

Srt ve çevresndek lk ssteml arkeolojk araştırmalar R. Bradwood ve H.

Çambel tarafından 1963 yılında Dyarbakır, Şanlıurfa ve Srt llern kapsayan ol-

dukça genş br alanda yapılmıştır.³ Söz konusu araştırmada Srt’n doğu ve gü-

neyndek bölgelere ve özellkle de Botan Vads’ne klm koşulları nedenyle gde-

meyen araştırma ekb, çalışmalarını daha çok Srt’n batısında kalan Batman le

Srt arasındak bölgede yoğunlaştırmıştır.⁴ Bu araştırmadan uzun br süre sonra

G. Algaze ve ekb tarafından Dcle ve Fırat Yüzey Araştırmaları Projes kapsamın-

da 1988-1990 yılları arasında bölgede tekrar arkeolojk yüzey araştırması gerçek-

leştrlmştr.⁵ Bu araştırmada Botan Vads de kapsamlı olarak araştırılmış ve bu

alanda farklı dönemlere at 38 yerleşm yer saptanmıştır.⁶ 2000 yılında se J. Vel-

beyoğlu, A. Schachner ve Ş. Schachner tarafından yapılan araştırmalarda G. Algaze

tarafından saptanan yerleşm yerlernde ve özellkle Çattepe Höyük'te yoğun yü-

zey toplaması ve araştırmalar yapılmıştır.⁷ Bu araştırmalardan elde edlen verler

ışığında 2009 yılında başlayan Çattepe Höyük Kazıları halen devam etmektedr.

Botan Nehr, Kurtalan İlçes’ne bağlı Çattepe (Tll/Tl/Tl) Köyü yakının-

da, Dcle Nehr le brleşmektedr. Çattepe Höyük k nehrn brleştğ bu alanda

her k nehre hakm br noktada bulunan doğal br yarımada üzerndedr (Resm

Yrd. Doç. Dr. Haluk Sağlamtmur, Ege Ünverstes Edebyat Fakültes , Arkeoloj Bölümü,Bornova - İzmr ([email protected])

Yrd. Doç. Dr. Atla Türker, Nevşehr Ünverstes Fen Edebyat Fakültes , ArkeolojBölümü, Nevşehr ([email protected])

Çambel ve Bradwood : .

Bened ct : -.

Algaze a: -; Algaze b: -.; Algaze et al : -.

Bu yüzey araştırmasında varlığı tespt edlen Srt-Türbe Höyüktek kurtarma kazıları,- yıllar ı a rasında gerçekleştrlmştr. Bkz. Sağlamtmur : -.;Sağlamtmur ve Ozan : -.

Velbeyoğlu et al : -.

Resim 1a

Çattepe, genel görünüm.


8/17

67 »

1a-b). Bu jeopoltk konumu nedenyle Botan ve Dcle Vadlernde bulunan önem-

l arkeolojk yerlerden brdr. Höyüktek kültürel dolgular kuzeye doğru yük-

selmekle brlkte ortalama 10-15 metre arasında değşmektedr. Olasılıkla erken

dönemlerden tbaren höyüğün kuzey tarafına daha yoğun olarak yerleşldğn

söyleyeblrz. Yerleşm yernn kuzeynde bulunan yüksek duvarlı Geç Roma-Er-

ken Bzans Dönem surları bu alandak höyük toprağının akmasını engellemş

olablr. Bu nedenle sur duvarlarının tahrp olduğu veya daha alçak olduğu gü-

ney tarafındak kültürel dolgular kuzey tarafa göre daha azdır. Höyüğün etrafın-da Geç Roma-Erken Bzans Dönemnde yapılmış olan kalenn surları kısmen sağ-

lam durumda görülmektedr.⁸ Yaklaşık 250 x 350 m. boyutlarında olan yerleşm

yernn kuzeyndek tarlalarda se Geç Roma-Erken Bzans Dönemne at Vcus

yerleşm,⁹ Ortaçağ’da skan edlmş olan br dışkent ve daha çok Ortaçağ’a tarh-

lenen mezarlık alanı bulunmaktadır. Höyük ve çevresnde ele geçen buluntular

yerleşmn prehstork dönemlerden günümüze kadar uzun br süre skan edld-

ğ göstermektedr. Yüzey buluntusu olarak Halaf ve Ubad Dönem boyalıları dı-

şında, az sayıda olmakla brlkte Uruk Dönem devrk ağızlı (bevelled rm bowl) ka-

seler de ele geçmştr. Ancak höyüğün herhang br yernde söz konusu bu erken

tabakalara henüz ulaşmak mümkün olmamıştır. Höyük üzernde bulunan günü-

müz köy yerleşm ve köye at yapılar dışında, Geç Roma-Erken Bzans ve Orta-

çağ tabakaları, höyüktek erken dönemlern genş alanlarda kazılmasını şmdlk

engellemektedr (Resm 2a-b). Höyük üzernde yapılan çalışmalarda özellkle Bo-

tan tarafındak yamaç açmalarda 2. Bnyıl Orta Tunç Çağ’a tarhlenen yapılar

Lghtfoot : -; Algaze a, .

Velbeyoğlu et al : , dpnot .

Resim 1b (Yukarıda Solda),Resim 2a (Yukarıda Sağda)

Çattepe genel görünüm.Resim 3

Yukarıda: MÖ 2. BinyılOrta Tunç Çağ’a tarihlenen

yapılar


9/17

ortaya çıkartılmıştır (Resm 3). Bu alanda bulunan yapıların kalın olan güneydo-

ğu tarafındak dış duvarlarının savunma amaçlı olarak yapıldığını düşünmekte-

yz. Botan Nehrne paralel olarak yapılmış olan bu kalın duvarlara dayanmış, ta-

banları taş döşel mekanlar teraslar halnde höyüğün üst kısımlarına kadar devam

etmektedr. Bu yapılardan ele geçen çanak çömlekler çersnde genellkle kızıl-

kahve boya astarlı çanak çömleklern (red-brown wash ware) yanı sıra, ağız kena-

rı koyu renk bantlı, portakal renkl çanak çömleklerle (dark rmmed orange ware)

brlkte farklı boyutlarda çömlekler, depolama küpler, sığ ve dern kâseler bu-

lunmaktadır (Resm 4). 2. Bnyıl'ın br dğer öneml çanak çömlek grubu olan

Habur boyalıları se az olmakla brlkte aynı alandan ele geçmektedr. Bu yapılar

Geç Roma Dönemnde açılmış olan br kuyu tarafından tahrp edlmştr. Genş

alanlarda çalışılmamasına rağmen höyük üzernde 2. Bnyıl yapılarının genşalanları kapladığını söyleyeblrz. Höyük üzernde erken Demr Çağ yvller ve

Geç Demr Çağ’a tarhlenen boyalı çanak çömlekler bulunmasına rağmen yüzeye

yakın olan bu tabakalar büyük oranda tahrp olmuştur.¹⁰ Ilısu Baraj bölgesndek

Velbeyoğlu et al : . G.A lgaze’nn yüzey araştırmasında “Near Yazlıca” dye kayıt-lara geçmş, Çattepe’nn yaklaşık metre kadar kuzeynde doğal br kayalığın üzerndeküçük br höyük bulunmaktadır. Kültürel dolgunun - metre olduğu höyük üzerndentoplanan çanak çömlekler çoğunlukla Demr Çağı’na tarhlenmektedr. Olasılıkla DemrÇağ’ın bazı evrelernde Çattepe’de yaşayanlar güvenlk nedenyle bu alanı terk ederek buhöyüğe yerleşmş olablrler. Höyüğün bulunduğu yamaçtan Dcle ve Botan Vadlernn bu-lunduğu genş br a lanın görülmes bu düşüncemz desteklemektedr.

Resim 2b

Çattepe genel

görünüm.


10/17

brçok kazı yernden bldğmz ve trangle ware veya festoon ware olarak adlan-

dırılan¹¹ boyalı çanak çömlekler Çattepe kazısında da ortaya çıkartılmıştır (Resm

5a-b). Dar ağızlı ve kulplu test bçmnde olan kapların açık renk astarlı olan yü-

zeylerne yapılmış olan çoğunlukla kırmızı boyalı üçgen bezemeler, boyun kısmı-

nın hemen altından başlayarak gövdenn altına kadar devam etmektedr.Höyük üzernde bulunan kalenn bazı alanlardak duvar kalınlığı yaklaşık 2.5

metre cvarındadır (Resm 6). Duvarlar çoğunlukla syah bazalt taşlardan yapıl-

mış, aralarda se kısmen beyaz kreçtaşı kullanılmıştır. Farklı dönemlerde tadlat

geçrerek kullanılmış olan kale duvarların korunan yükseklğ bazı alanlarda 10-

15 metreye kadar ulaşmaktadır. Korunmuş olan bazı duvarlardan anlaşıldığı üze-

re bazalt duvarların bttğ alanların üst kısmında 39 x 26 cm. ebatlarında büyük

Köroğlu : -.

Resim 4

Yukarıda: MÖ 2. BinyılOrta Tunç Çağ’a tarihlenen

çanak

Resim 6

Geç Roma Dönemi surduvarları.


11/17

boyutlu tuğlalar kullanılmıştır. Özellkle Dcle Nehrne bakan batı taraftak kule

ve duvarlar sağlam durumdadır (Resm 7a). Bu alanda kuzeybatı köşede bulunan

kulenn taban çapı aşağıya doğru genşleyerek devam etmesne rağmen şmdlk

22 metredr (Resm 7b). Araznn topografk yapısı da gözönüne alındığında kaleye

grşn bu taraftan olması gerektğn düşünmekteyz. Ayrıca yüzeyden göründü-

ğü kadarıyla kale le bu alandak yerleşm yer arasına savunma amaçlı br hendek

açılmış olablr. Yerleşm yernn kuzeynde bulunan tarlalarda ele geçen bulun-

tular Geç Roma-Erken Bzans Dönemndek yerleşmn kale le sınırlı kalmadığı-

nı kuzeyde bulunan genş br alana yayıldığını göstermektedr.¹² Bu yerleşm şekl

özellkle Surye'de bulunan Geç Roma ve Bzans Dönemnde asker amaçlı kuru-

lan yerleşmlere benzemektedr.¹³ 1989 yılında Çattepe'de bulunan ve halen D-

yarbakır Müzes'nde korunan br sunak, muhtemelen bu döneme attr (Resm

8). Antonus Domttanus adlı, Roma ordusun yardımcı brlklernden emekl ol-

muş br askern Zeus Olympus çn yaptırdığı esern üzernde Yunanca-Aramce

çft dll yazıt bulunmaktadır. Söz konusu eser kend dönem açısından bölgede-

k nadr bulunan yazıtlardan olması dolayısıyla büyük önem taşımaktadır.¹⁴ Çat-

tepe'dek kale ve dğer buluntular, yerleşmn, Geç Roma İmparatorluğu'nun do-

ğu savunma sstemn br parçası olduğunu ve 4. yüzyılda doğudak İran-Sasan

İmparatorluğu’nun kültürel ve syas etksnde kaldığını da göstermektedr. Kazı-larda ortaya çıkartılan skkeler de bu tarh desteklemektedr, skkeler çoğunlukla

Velbeyoğlu et al : .

Velbeyoğlu et al : .

Lghtfoot ve Healey : -.

Resim 5a (Solda),Resim 5b (Sağda)

Geç Demir Çağ'atarihlenen boyalıkap.Resim 7a (Yukarıda)

Geç Roma Dönemisur duvarları.


12/17

II. Constantus ( 337-361)¹⁵ (Resm 9-10), Constantus Gallus ( 351-354)¹⁶ (Re-

sm 11) dönemne tarhlenmektedr Botan Vads’nn güneynde Dcle boyunca

Part ve Sasan dönemne at bazı kaya kabartmaları ve kaya mezarları bu etknn

bölgeye kadar ulaştığının kanıtıdır.¹⁷

Kazıd a bulunan skkeler Ege Ünverstes Edebyat Fakültes Esk Çağ KültürlerBölümünden Doç. Dr. Cumhur Tanrıver ve Uzman Mehmet Önder tarafından okunmuştur,katkılarından dolayı teşekkür ederm.. ( -), Basım Tarh: -, Ön Yüz: Sağa doğru, nc dademl,gysl İmparator büstü, [DN CO]NS TAN-TIVS [PF AVG], Arka Yüz: Küre üstünde, sağaayakta Phoenx (Anka kuşu), sağda yıldız, FEL TEMP [REPAR] ATIO, (Felcum TemporumReparato “Mutlu zamanlar ın yenden kurulması”), Altta: ANS (Antocha Da rphanes). ( -), Basım Tarh: -, Ön Yüz: Sağa doğru, nc dademl,İmparator başı, [DN]CONSTAN-TIVS P[F AVG], Arka Yüz: Çelenk çnde dört satır halnde, VOT / [ X ] X / [MVLT] / [ X XX], Altta: [SM] NB, (Nkomeda Dar phanes olablr?)

(Caesar -), Basım Tarh: -, Ön Yüz: Sağa doğru,çıplak, başlı gysl büst, [DN CONS]TANTI-VS NOB [CAES], Arka Yüz: Yere Düşmüş atlıyahücum eden Vrtus sağ elnde mızrak, sol kolunda kalkan, sol boşlukta “r”, [FEL TEMPRE]PA[RATIO], (Felcum Temporum Reparato “Mutlu zamanların yenden kurulması”),Darphane har fler görünmüyor.

Algaze a: -, Fg. , .

Resim 7b

Geç Roma Döneminetarihlenen kuzeybatı

kulesi.Resim 8 (Yukarıda)

Çattepe’de bulunmuşDiyarbakır Müzesinde

bulunan stel.


13/17

« 72

Çattepe'nn Orta Çağ Arap yazılı belgelerndek¹⁸ adı Tell-Fafan’dır.¹⁹ Bu ka-

yıtlardak blglere göre Botan ve Dcle’nn brleştğ noktada bulunması nede-

nyle özellkle 10. yüzyıl boyunca El-Cezre’nn öneml tcar şehr ve lmanların-

dan brdr. Dcle Nehr höyüğün bulunduğu alanda en büyük kollarından Botan

Nehr le brleşmekte ve dolayısıyla su debs k katına çıkarak nehr taşımacılığı

Çevk : -. Bu maka lenn Ortaçağ'la lgl bölümlernn büyük br bölümü aynızamanda kazı ekbmzn üyes olan Yrd. Doç. Dr. Adnan Çevk’n henüz yayınlanmamışolan doktora teznden alınmıştır.

Lghtfoot- ve Healey : . Söz konusu maka lede Çattepe'nn Dcle üzernde bulunanöneml br Roma garnzonu olduğu belrtlerek equtes Pafenses olarak tanımlanmıştır.Olasılıkla burada geçen Pafenses adı daha sonra dönüşerek Ortaçağ’dak İslam şehr olanTell-Fafan adını almış olmalıdır.

Resim 9 (En Üstte),Resim 10 (Ortada)

II. Constantius (MS337-361)Döneminetarihlenen sikke.Resim 11 (Altta)

ConstantiusGallus (MS 351-354) Döneminetarihlenen sikke.

Resim 12 (Solda)

Geç Roma Dönemisurlarının üzerineyapılmış olan OrtaÇağ yapıları


14/17

çn oldukça uygun br hale gelmektedr. 2009 yılında yapılan kazı çalışmaların-

da Çattepe'nn üst tabakalarında bu döneme tarhlenen evreler ortaya çıkartıldı.

Bu döneme tarhlenen yapıların büyük br bölümü höyüğün güney tarafı le gü-

nümüz köy yerleşm arasındak düzlükte bulunmaktadır. Ayrıca yne bu döneme

tarhlenen yapıların br bölümü se yerleşmn batı tarafındak Geç Roma surla-

rının sağlam duvarlarına yaslanarak yapılmış mekanlardan oluşmaktadır (Resm

12). Bu yapılarda ortaya çıkartılan çanak çömleklern br bölümü yapıların çn-

de n stu olarak ele geçt (Resm 13 a-b-c). Ortaçağ Arap yazılı belgelernde bah-

s geçen lman yapısı se yerleşmn güneybatı tarafında Dcle Nehrnn kenarın-da ortaya çıkartıldı. Doğu ve güney tarafı kısmen konglemera tabakası kazılarak

nşa edlmş olan lman yapısına gtmek çn höyük yamacına nşa edlmş dar

yapıların çersnden geçerek aşağıya taş merdvenler aracılığıyla ulaşılmaktadır

(Resm 14 a-b). Kreçtaşından yapılmış olan merdven basamakları 23 adet olup,

150 x 0.50 m. boyutlarında, yaklaşık 0.30 m. kalınlığındadır. Merdven basamak-

ları çn lman yapısının batı tarafına güçlü ve kalın br taş duvar nşa edlmş, do-

ğu tarafında se tuğladan yapılmış duvar bulunmaktadır. Doğu kısmında basa-

makların dayandığı bu tuğla duvar haff br kavsle aşağıya doğru nmektedr. Bu

nedenle, Dcle’ye nen merdvenlerde bu duvarla brlkte kavsl br şeklde de-

vam etmektedr. Basamakların üst kısmı tuğlalardan yapılmış br kemerle kapa-

tılmış olmalıdır. Tabanda bulunan son brkaç basamağın bulunduğu alandak 4 x

3.30 m. boyutlarındak çok genş olmayan alan, yükleme ve boşaltma çn kulla-

nılmış olmalıdır. Basmakların bttğ yern güneynde ve kuzeynde Dcle Nehrne

dk uzanan k duvar bulunmaktadır. Bu duvarların büyük br kısmı lman yapı-

sının suyun çnde kalan kısmını oluşturmaktadır. Güney taraftak duvar yakla-

şık 9 metre uzunluğunda, 2.60 metre kalınlığındadır. Kuzeyde olan duvar se bu

duvara paralel olup büyük bölümü tahrp olmuştur. Bu k duvarın arasına gren

Resim 13a, 13b, 13c

Orta Çağ-İslami Dönemetarihlenen kaplar.


15/17

« 74

kelek veya sal gb taşıma araçları yükleme ve boşaltmayı Dcle Nehrnn akıntı-

sından etklenmeden bu alanda güvenl br şeklde yapmış olmalıdırlar.²⁰ Ayrıca

suyun yükselmes veya alçalması karşısında 3.30 metre genşlğndek bu k duva-

rın üzerne ahşap uzatarak daha genş br yükleme ve boşaltma alanı yaratmakta

mümkündür. Bu alanda oldukça genş br alana yayılmış olan lman yapısının ba-

tı bölümü yıkılmış olmasına rağmen Dcle'nn sularına karşı güçlü duvarlarla ko-

ruma altına alınmıştır. Eldek verler ışığında lman yapısının daha erken dönem-

lerde kullanıldığı hakkında brşey söyleyecek durumda değlz. Ancak yerleşmn

bulunduğu alanın stratejk ve jeopoltk konumu tbarıyla erken dönemlerde de

lman olarak kullanılmış olması akla yatkındır.

İslâm coğrafyacıları Tell-Fafan’ı br şehr ve Dcle üzernde gem taşımacılı-

ğının başladığı lk yer olarak kabul etmektedrler. Br dğer deyşle Çattepe'ye ka-

dar Dcle üzernde keleklerle yapılan taşımacılık buradan tbaren yern “Sefne” ,

yan gemlerle bırakmaktadır. Özellkle 10. yüzyılda kuzey yollarını kullanarak

gelen kervanların Tell-Fafan lmanından yükledkler mallarını Dcle üzerndenCzre ve Musul yoluyla Bağdat'a kadar ulaştırdıkları blnmektedr. Örneğn bu

yazarlardan br olan Makds, Tell-Fafan’ı Dcle le Botan arasında, kapalıçarşıları

ve kerpçten evler bulunan, hayatın ucuz olduğu br şehr olarak anlatmaktadır.

Höyüğün batı tarafında kazılarda ortaya çıkartılmış olan büyük dere taşlarından

Höyüğün doğusunda, Botan Nehr tarafında, toprağa açılmış, kelek veya salların yanaşıpyükleme ve boşaltma yaptıkları br alan bulunmaktadır. Köylülern söyledğne göre bualan -’l yılla ra kadar kulla nılmıştır.

Resim 14a (Solda)

Çattepe’de ortayaçıkarılan limanyapısı.Resim 14b(Yukarıda)

Liman yapısınınmerdivenleri.


16/17

75 »

yapılmış çevre duvarı olasılıkla İslam şehr Tell-Fafan’ın çevre duvarı olmalıdır.

Bu dönemde Geç Roma-Erken Bzans Dönem surlarının sağlam kalan kısımları-

na yen duvarlar ekleyerek kullanılmış olduklarını düşünmekteyz. Bu lman ken-

t 915-916 yılında halkının neredeyse tamamı kılıçtan geçrldkten sonra ateşe

verlerek yakılmıştır. Yapılan kazı çalışmalarında şehrn tamamını kapsayan bu

yangın tahrbatı açığa çıkartılmıştır. Yazılı kaynaklar, 10. yüzyılda Erzen, Bt-

ls ve daha kuzeydek Ermenyye şehrlernden gelen malların Dcle üzernden

Musul'a aktarılması noktasında aktf br lman şehr özellğ taşıyan Tell-Fafan'ın 11. yüzyıldan tbaren bu özellğn koruyamayıp sıradan br köy halne geldğ-

n göstermektedr. Çünkü 11. yüzyıldan tbaren Mervan hakmyetne paralel

olarak yörede yoğunlaşmaya başlayan eşkıya çetelernn varlığı bu güzergahı bü-

yük tcaret kervanları çn oldukça tehlkel br hale getrmştr. Bu da doğal ola-

rak tüccarların güvenlk açısından uygun olmayan bu yolu terketmelerne ve Tell-

Fafan'ın tcar br lman şehr olma ntelğn ytrerek küçük br köy mertebesne

nmesne neden olmuştur. Artukluların bölgede güçlenmes ve Hasankeyf’n baş-

kent olmasından sonra Mdyat ve Nusaybn üzernden güneye nen yol güzerga-

hının önem kazanmasıyla nehr taşımacılığı esk önemn kaybettğnden dolayı

Çattepe/Tell-Fafan tamamen terk edlmştr. Ntekm 12. ve 13. yüzyıl kayıtla-

rında Tell-Fafan adının hç geçmemes bu tarhlerden tbaren yerleşm yer ve l-

manın önemn tamamen ytrdğn göstermektedr. Bu tarhten sonra stratejk

önem artan Hasankeyf, Musul’a kadar olan bölgede nehr taşımacılığı açısından

öneml br lman olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak Botan ve yan kolları üze-

rnde kurulan köprüler ve hanlar bölgenn Selçuklu hükümdarları çn taşıdığı

önem vurgulamaktadır. Bu yapılar bölgenn merkez olan Çattepe'den başlaya-

rak, Botan Vadsnden geçen Van Bölges ve Kuzey Mezopotamya arasındak stra-

tejk önem taşıyan yolların kontrol altında tutulmaya çalışıldığını göstermek-

tedr. Dcle tarafındak sur yapılarının üst kısımlarında görülen mmar evrelerÇattepe'nn 11.-14. yüzyılda tadlat geçrdkten sonra tekrar yerleşldğn gös-

termektedr. Selçuklu Dönemnden sonra Çattepe Höyük üzernde bulunan yer-

leşm stratejk önemn kaybederek, günümüze kadar skan edlen br köy olarak

kalmıştır.


17/17

BİBLİYOGRAFYA

Algaze 1989a G.Algaze, “A New Fronter: Frst Results of the Tgrs-Euphrates Archaeologcal ReconnassanceProject, 1988”, Journal of Near Eastern Studes, Vol.48/4, 1989, 241-281.

Algaze 1989b G.Algaze, “The Tgrs-Euphrates Archaeologcal Survey Project, 1988”; Dcle ve Fırat Yüzey Araştırmaları Projes, 1988”, VII. Araştırma Sonuçları Toplantısı, Ankara, 1989, 391-405.

Algaze et al 1991 G.Algaze, R.Breunnger, C.S.Lghtfoot, M.Rosenberg, “TheTgrs-Euphrates ArchaeologcalReconnassance Project: A Prelmnary report of the 1989-1990 Seasons”, Anatolca 17, 175-240.

Benedct 1980 P. Benedct, “Güneydoğu Anadolu Yüzey Araştırması”, In: Halet Çambel, Robert J. Bradwood (Eds.),İstanbul ve Chcago Ünversteler Karma Projes Güneydoğu Anadolu Tarhönces Araştırmaları I,

İstanbul, 107-192.

Çambel ve Bradwood 1980 H.Çambel, R.J.Bradwood, “İstanbul ve Chcago Ünversteler Güneydoğu Anadolu Tarhönces Araştırmaları Karma Projes: 1963-1972 Çalışmalarına Toplu Bakış”, In: Halet Çambel, Robert J.Bradwood (Eds.), İstanbul ve Chcago Ünversteler Karma Projes Güneydoğu Anadolu Tarhönces Araştırmaları I, İstanbul, 1-31.

Çevk 2002 A. Çevk, XI- XIII Yüzyıllarda Dyar-ı Bekr Bölges Tarh, (Yayınlanmamış Doktora Tez), MarmaraÜnverstes, Türkyat Araştırmaları Ensttüsü,Türk Tarh Ana Blm Dalı Ortaçağ Tarh Blm Dalıİstanbul.

Köroğlu 2008 K. Köroğlu, “Yukarı Dcle bölgesnde Yen Assur Krallığı sonrasına lşkn kültürel değşmntanımlanması: Geç Demr Çağı ve Hellenstk Dönem'n zler”, In: T. Tarhan, A. Tbet, E. Konyar (Eds)Muhbbe Darga Armağanı, İstanbul, 335-344.

Lghtfoot 1986 C.S. Lghtfoot, “Tlla, Late Roman Equtes fort on the Tgrs?” In P. Freeman and D. Kennedy (Eds.),

The Defence of the Roman and Byzantne East. Proceedngs of a colloquum held at the Unversty ofSheffeld n Aprl 1986, 2 vols., BAR Internatonal Seres 297, Oxford, 509-529.

Lghtfoot ve Healey 1991 C.S. Lghtfoot, J.F. Healey, “A Roman Veteran on the Tgrs”, Epcrafca Anatolca 17, 1-7.

Makdsî 1987 Makdsî, Ahsenü’t-tekâsîm fî ma’rfet’l-ekâlîm, Beyrut.

Sağlamtmur 2004 H. Sağlamtmur, “Srt-Türbe Höyük 2002 Yılı Kazısı”, 25. Kazı Sonuçları Toplantısı, 1. Clt, Ankara,463-470.

Sağlamtmur ve Ozan 2007 H.Sağlamtmur, A.Ozan, ”Srt-Türbe Höyük Kazısı-Ön rapor”, Arkeoloj Dergs 10 (2007/2), İzmr,1-33.

Velbeyoğlu et al 2002 J. Velbeyoğlu, A. Schachner, Ş.Schachner, “Botan Vads ve Çattepe (Tll) Yüzey Araştırmaları’nın İlkSonuçları”, In: N. Tuna, J. Velbeyoğlu (Eds.) Ilısu ve Karkamış Baraj Göller Altında Kalacak Arkeolojkve Kültür Varlıklarını Kurtarma Projes 2000 Yılı Çalışmaları, Ankara, 783-835.

Atila Türker-E.Ü. Kazıları (Çattepe) (1)

Documents

Transcript of Atila Türker-E.Ü. Kazıları (Çattepe) (1)