Atatürk veYeni Yazıyla Okuma YazmaHasan GÜLERYÜZ

Türk ve Dünya Alfabeleri Cumhuriyetin Alfabeleri

Hasan Güleryüz

ATATÜRK VE YENİ YAZIYLA OKUMA YAZMA

ISBN 978-605-241-216-9DOI10.14527/9786052412169

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2018, PEGEM AKADEMİ

Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. AŞ'ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elekt-ronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan ki-taplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz.

Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca ta-nınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevri-miçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye’de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazar-lara ait 1000’in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir.

1. Baskı: Mart 2018, Ankara

Yayın-Proje: Ayşe AçıkgözDizgi-Grafik Tasarım: Ünal TuncelKapak Tasarım: Pegem Akademi

Baskı: Ay-bay Kırtasiye İnşaat Gıda Pazarlama ve Ticaret Limited ŞirketiÇetinemeç Bulvarı 1314.Cadde No:37A-B

0312 472 58 55

Yayıncı Sertifika No: 36306Matbaa Sertifika No: 33365

İletişimKaranfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA

Yayınevi: 0312 430 67 50 - 430 67 51Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60

Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Önsöz

Yazı, insanlığın büyülü dünyasını oluşturan, bilginin saklan-masını, geleceğe aktarılmasını sağlayan yaratıcı bir eylem alanı-dır. Okuma yazmanın öğrenilmesi yılları aldığı için Sümer kral-ları okuma yazma bilmezdi. O nedenle okuma yazma bilenler büyülü ve erişilmez insanları Onlar bilgileriyle, dün, bugün ve yarın bağlantını kuranlardı.

Yazı, insanın toprağa yerleşerek üretmesi, hayvanları evcil-leştirerek çobanlığın başlamasıyla doğdu. Yazı ekonomik, kül-türel yaşam değişip geliştikçe yazı da gelişti ve değişti. Giderek buğday, pamuk, üzüm, deri, çanak, çömlek, demir, saban ve acı da olsa silah(!) üretildi. Bilgiler kaya yazılarından damgalara indi. Üretimin artması, ticaretin başlaması, kültürün yaratılma-sıyla yaşamın ritmi, akordu, ezgisi de değişti. Tarlalar bozuldu, düzeltmek için geometri, mal miktarı, farkı matematiği doğurdu. Uygarlık bu sır bilgilerin sürekliliği ve inşası üzerine kuruldu. Büyük uygarlıkların yazısı resim, damga, hece yazısından sesçil yazıya evrildi ve alfabetik yazı doğdu. Hafızlık, bellek giderken, yazı bugünün kütüphaneleri, anıt yazıları, elektronik kitaplar ve dosyalarıyla insanlığın yeni belleği doğdu. İnsanlık bu büyük bellekle geleceğini yaratma sürecine girdi.

Okuma yolculuğuna çıkacağınız kitap, birbiriyle ilişkili üç alan üzerine yapılandırıldı. Birincisinde Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk çocuk edebiyatı sayılabilecek kitaplardan alıntılar yapıldı. Ahmet Hilmi Güçlü’nün yetmiş altı yıllık kitabı resimleri, şiir-sel, müzikal akıcılığıyla benim uykularımı kaçırıyordu. Kitabın ikinci bölümünü, yazının Lascoux Mağara resimlerinden günü-müz sesçil yazıya ulaşım süreci ele alındı. Bu bağlamda Türkle-rin kullandığı Göktürk, Uygur, Arap ve Latin yazılarının doğuşu, kullanılmaları bağlantılarıyla incelendi.

Kitabın üçüncü bölümünde, bin yıldan beri kullanılan Arap alfabesinin kabul edilişi, uygulama sonuçları ele alındı. Burada,

iv

Maarif Nazırı Münif Paşanın(1962), Ahundzade Mirza Fetali’nin düşünceleri, II. Abdülhamit’in konuya yaklaşımı işlendi. Musta-fa Kemal ve arkadaşları bin yıllık uygulamanın, yüz yıllık tartış-maların sonucunda, 1 Kasım 1928’de bin yıllık uygulamada olan Arap alfabesinden Fenike/Latin kökenli yazıya sekiz harf (şekil, ses göstergesi) eklenerek “Yeni Türk Yazı”sının uygulanmasına yer verildi.

Uygarlık kurmayla yazı geliştirme eş zamanlı gelişen süreç-lerdir. Yazının geliştirilmesi bir halka mal edilmez. Uygarlaşma sürecine katılan her halk bu yazıya kendine göre katkılar yaparak ortaklaşa geliştirilmiş bir yaratım serüvenidir. Elbette her araş-tırma inişli çıkış bir yolculuktur. Bu yolculukta yüzlerce insanın yardımını gördüm, kaynaklarından, teknolojilerinden, zihin uf-kundan yararlandım. Hepsine minnet borcum vardır. Bu yolculu-ğumun sonuçlarını sizinle bir kültür aktarımı ve gelecek tasarımı olarak paylaşıyorum. Bu yolculuğa çıkmış olan herkese saygıla-rımı sunuyorum.

22.03.2018 Hasan GÜLERYÜZ

Ankara/Çakırlar

Atatürk ve Yeni Yazıyla Okuma Yazma

İÇİNDEKİLER

I. BÖLÜM

CUMHURİYET ALFABELERİ

Alfabe I, 1943 ..........................................................................................1

Alfabe II, 1940 .......................................................................................19

İlk okuma kitabı, 1956 ........................................................................22

II. BÖLÜM

TÜRKLERİN KULLANDIĞI ALFABELER VE

DÜNYA ALFABELERİ ...............................................................25

Yirmi Bin Yıllık Mağara Resimleri .....................................................26

Alfa, Betadan Alfabeye Uzanan Beş Bin Yıllık Süreç .......................27

Türk Damga Yazıları ............................................................................28

Oğuz Boylarının Damgaları ................................................................28

Göktürkler .............................................................................................30

Göktürkler ve İpek Yolu .......................................................................32

Göktürk Yazısının Kökeni ...................................................................33

Göktürk Yazıları ....................................................................................34

Runik Yazıları ........................................................................................36

Uygurlar .................................................................................................37

Uygur Alfabesi ......................................................................................38

Arap Alfabesi.........................................................................................39

Emeviler Dönemi .................................................................................41

vi

Abbasi Dönemi ve Talas Savaşı (751-1248) ......................................42

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1248) .................................................44

Nizamiye Medreseleri ..........................................................................45

Fenike/Latin Kökenli Yeni Türk Alfabesi ..........................................47

Dil ve Kültür ..........................................................................................48

Mısır Alfabesi ........................................................................................49

Sümer Yazısı ..........................................................................................50

Fenike Alfabesi ......................................................................................51

Yunan Alfabesi ......................................................................................54

Latin Alfabesi ........................................................................................55

Etrüskler ve Etrüsk Alfabesi ................................................................56

Etrüsk ve Yazı ........................................................................................58

Kiril Alfabesi .........................................................................................60

Çin Yazısı ...............................................................................................61

Türklerin Kullandığı Alfabeler ve Diğer Alfabelerle İlişkileri ........63

Yazı ve Siyaset........................................................................................65

III. BÖLÜM

BİN YILLIK ALFABENİN DEĞİŞİMİ VE TARTIŞMALARI ...67

Ahundzade Mirza Fethali Kimdir? ....................................................68

Sultan II.Abdulhamit ve Yazı (Alfabe) Değişikliği ...........................69

Mustafa Kemal’in Latin Harfleriyle 1914 Tarihli Mektubu .............70

Enver Paşa Alfabesi (1914) ..................................................................71

İzmir İktisat Kongresi ve Alfabe .........................................................72

John Dewey ve Alfred Kühne’nin Eğitim Raporları .........................73

Mustafa Kemal: Üç Ayda Okuyup Yazacağız ....................................74

Atatürk ve Yeni Yazıyla Okuma Yazma

vii

Yeni Yazı (Alfabe) Komisyonu Kuruldu ............................................75

Güzel Dilimiz İçin Yeni Yazı Gereklidir ............................................76

Millet Mektepleri Kuruldu ..................................................................77

Yeni Türk Harfleri Çabuk Öğrenilmelidir .........................................78

Bundan Böyle Söz Değil İş Zamanıdır ..............................................79

Gazici Okuma Yazma Öğretmenliği ..................................................80

Ağaçlar Okulumuzun Direği Gökyüzü Çadırımız ...........................81

Dil ve Yazı Özgürlüğü ..........................................................................82

Çocuklar, En Büyük Savaşımız Cahilliği Yenmekle Olacaktır .......83

Arap Harfleri Başta, Ortada Sonda Farklı Yazılır .............................84

Mustafa Kemal Başöğretmen Olarak Tekirdağ’da ............................85

Sinoplu Arabacı Bekir Ağa ..................................................................86

Yeni Türk Harflerinin Özellikleri .......................................................87

Kadınlar Bizim (Aynı Zamanda) Dil Annemizdir ...........................88

Sokaklar Bilim, Sanat Alanı Olmuştu ................................................89

Mustafa Kemal’in Gezici Öğretmenliği .............................................90

Mustafa Kemal’in Okuma Yazma Öğretmenlik Haritası ................91

Elime Geçen İki Kuruşun Bir Kuruşunu Kitaba Verirdim .............92

Devrimin Önderi ve Kitap ..................................................................93

Mustafa Kemal’in Sofrası .....................................................................94

Kahve, Sokak, Cadde ve Meydan Okulu ...........................................97

Az Zamanda Çok ve Büyük İşler Yaptık ............................................98

Kadınlarımız Bilim ve Fen Öğrenecekler ..........................................99

Türk Kadını Her Şeye Layıktır ..........................................................100

Okuma Yazma Yaratıcı Bir Eylemdir ...............................................101

Anadilini Geliştirme ..........................................................................102

İçindekiler

viii

Yaratıcı Okuma Yazma Yetişeği ........................................................103

Yeni Yazı İçin Ne Dediler? .................................................................105

O Ruhu Borçlu Olduğumuz Bir Adam Var .....................................107

Son Söz Yerine: Merak Dünyamızı Geliştirmeli ve

Merak Dünyamızı Kışkırtmalıyız .....................................................108

Türk Harflerinin Kabul ve Uygulanması Hakkında Kanun ..........109

Kaynaklar .............................................................................................112

Atatürk ve Yeni Yazıyla Okuma Yazma

ix

Haritalar

Dünya Alfabeler Haritası .....................................................................25

Göktürkler Haritası ..............................................................................30

İpek Yolu Haritası .................................................................................32

Uygurlar Haritası ..................................................................................37

Emeviler Haritası ..................................................................................41

Abbasiler Haritası .................................................................................42

Gazneliler Haritası................................................................................46

Fenike Deniz Ticareti Haritası ............................................................52

Etrüsk ve İlleri Haritası ........................................................................56

Etrüsk Haritası ......................................................................................58

Mustafa Kemal’in Okuma Yazma Öğretmenlik Haritası ................91

Alfabeler ve Çizelgeler

Lascoux Mağara Resmi ........................................................................26

Alfabenin Evrimi ..................................................................................27

Türk Damga Yazıları ............................................................................28

Başkurt Damgaları ...............................................................................29

Göktürk Yazıları ....................................................................................34

Runik Yazıları ........................................................................................36

Uygur alfabesi .......................................................................................38

Arap Alfabesi.........................................................................................39

Türk Alfabesi .........................................................................................47

Mısır Alfabesi ........................................................................................49

Sümer Yazısı ..........................................................................................50

Fenike alfabesi .......................................................................................51

İçindekiler

x

Fenike Alfabe Dağılım Şeması ............................................................53

Yunan Alfabesi ......................................................................................54

Latin Alfabesi ........................................................................................55

Etrüsk Alfabesi ......................................................................................59

Kiril Alfabesi .........................................................................................60

Çin Yazısı ...............................................................................................61

Alfabelerin Karşılaştırılması ...............................................................63

Atatürk’ün Latin Harfleriyle 1914 Tarihli Mektubu .........................70

Enver Paşa Alfabesi ..............................................................................71

Yeni Türk Harfleri .................................................................................87

Atatürk ve Yeni Yazıyla Okuma Yazma

76. YIL

1. BÖLÜM

CUMHURİYET ALFABELERİ

2 Atatürk ve Yeni Yazıyla Okuma Yazma

2259 sayılı okul kitapları hakkındaki kanun hükümlerine göre ve üçüncü defa olarak açılan alfabe müsabakasına gönderilen yirmi bir kitap arasından seçilen bu kitap, Talim ve Terbiye Heyetinin 10.9.1942 tarih ve 304 sayılı karariyle birinci olarak seçilmiş ve 1943-1944, 1944-1945 ve 1945-1946 ders yılları için okullara kabul edilmiştir.

Kitabı yazan:

Kayseri Merkez Bozadlı İlkokulu Başöğretmeni

A.Hilmi GÜÇLÜ

Müsabakaya gönderilen kitapları inceliyenler:

Gazi Terbiye Enstitüsü Edebiyat Öğretmeni Ali Ulvi İLÖVE

Çifteler Köyü Enstitüsü Müdürü Rauf İNAN

Ankara Birinci Orta Okul Türkçe Öğretmeni Naşide KORYAK

Ankara Maltepe İlkokulu Öğretmenlerinden Bedriye EPİKMAN

Manisa Gazi İlkokulu Öğretmeni Huriye HAZAR

Bu kitap TTH’nin 10.09.1942 304 sayılı kararıyla 20 kitap ara-sından birinci seçildi. Ve üç yıl ders kitabı olarak okutulma kararı alın-mıştır. Yazarı, Kayseri Merkez Bozadlı İlkokulu Başöğretmeni Ahmet Hilmi Güçlü’dür (76 yıllık kitap).

3Cumhuriyet Alfabeleri